METODOLOGIA  ZAGADNIENIA NA EGZAMIN
Przykłady zależności pozornej
ZALEŻNOŚĆ POZORNA  przypadkowa korelacja pomiędzy dwiema zmiennymi, którą można wyjaśnić
odwołując się do trzeciej zmiennej.
Przykłady (Babbie)
a) dodatnia zależność między liczbą wozów strażackich, biorących udział w gaszeniu pożaru, a wielkością szkód
 im więcej wozów, tym więcej szkód (trzecią zmienną jest wielkość pożaru).
b) istnieje negatywny związek między liczbą mułów w różnych miejscowościach a liczbą osób mających
doktorat  im więcej mułów, tym mniej doktorów, i odwrotnie. Trzecia zmienna to wiejskie albo miejskie
otoczenie.
c) dodatnia korelacja między rozmiarem obuwia a zdolnościami matematycznymi u uczniów. Trzecia zmienna to
wiek.
d) rejony, w których występują bociany, charakteryzują się wyższymi stopami urodzeń. Trzecia zmienna to typ
regionu (miasto lub wieś).
Przyczyny konieczne i wystarczające
PRZYCZYNA KONIECZNA  oznacza warunek, który musi być spełniony, aby nastąpił określony skutek. Np.
aby otrzymać stopień, konieczne jest chodzenie na zajęcia; aby zajść w ciążę trzeba być kobietą (choć nie jest to
wystarczający warunek).
PRZYCZYNA WYSTARCZAJ
CA  oznacza warunek, który jeżeli zostanie spełniony, gwarantuje
oczekiwany skutek. Nie należy przez to rozumieć, że wystarczająca przyczyna jest jedyną możliwą przyczyną
danego skutku. Np. ucieczka z egzminu końcowego byłaby wystarczającą przyczyną oblania tego egzaminu,
choć studenci mogą go oblać również na inne sposoby. Zatem jakaś przyczyna może być wystarczająca, choć
niekonieczna.
Odkrycie przyczyny zarówno koniecznej, jak i wystarczającej jest wynikiem najbardziej satysfakcjonującym
badacza. Niestety gdy analizujemy nomotetyczne związki między zmiennymi, nigdy nie odkrywamy
pojedynczych przyczyn, które są absolutnie konieczne i absolutnie wystarczające. Nierzadko jednak wśród
przyczyn znajdujemy czynniki, które są albo w 100% konieczne (trzeba być kobietą, aby zajść w ciążę), albo w
100% wystarczające (ucieczka z egzaminu powoduje oblanie go).
Etapy procesu badawczego (Babbie) - ??? nie wiem, czy to ma być tak ogólnie, czy nie trzeba rozwijać???
- Określenie celu badań
- Konceptualizacja
- Operacjonalizacja
- Populacja i dobór próby
- Obserwacje
- Przetwarzanie danych
- Analiza
- Zastosowanie
(poniżej rys.)
1
2
Co to jest konceptualizacja, a co operacjonalizacja
KONCEPTUALIZACJA  (1) proces myślowy, w którym nieostre, nieścisłe pojęcia (koncepty) są precyzowane
i ściśle definiowane. Np. jeśli chcemy się dowiedzieć, czy kobiety są bardziej współczujące niż mężczyz
ni
musimy zastanowić się na tym, co rozumiemy pod pojęciem  współczucie . (2) sposób rozmnażania płciowego
intelektualistów.
OPERACJONALIZACJA  (1) krok dalej w stosunku do konceptualizacji  proces tworzenia definicji
operacyjnych czy inaczej określania dokładnych procedur pomiaru wartości zmiennej. (2) zabieg chirurgiczny na
intelektualiście (Babbie to wariat :&).
Wskaz
niki i wymiary
 są związane z konceptualizacją. W toku konceptualizacji powstaje szczególne, uzgodnione dla celów
badawczych pojęcie. Proces określania dokładnego znaczenia wymaga opisu wskaz
ników, których będziemy
używać do pomiaru pojęcia oraz rozmaitych jego aspektów, zwanych wymiarami.
WSKAy
NIK  to znak obecności lub nieobecności badanego pojęcia; jest to wybrana obserwacja, którą
traktujemy jako odzwierciedlenie zmiennej, którą chcemy badać. Np. udział w nabożeństwach jako wskaz
nik
religijności. Wskaz
nikiem  współczucia może być odwiedzanie szpitali podczas świąt Bożego Narodzenia.
WYMIAR  możliwy do wyszczególnienia aspekt pojęcia. Np.  religijność może być specyfikowana ze
względu na wymiar wiary, kultu, pobożności, wiedzy.  Współczucie może mieć wymiar uczuciowy,
behawioralny, można współczuć ludziom, zwięrzętom.
Co to jest krąg hermeneutyczny?
KR
G HEREMENEUTYCZNY  cykliczny proces pogłębiania rozumienia; związane z tworzeniem ładu
pojęciowego przy ich wyjaśnianiu.
Skale:
Skala Bogardusa (skala dystansu społecznego)  technika pomiaru, określająca skłonność do wchodzenia w
różne  bliższe lub dalsze  stosunki społeczne z innymi kategoriami ludzi.
Przykładowe pytania na skali Bogardusa mogą wyglądać następująco:
1. Czy zgodziłbyś się, aby Romowie mieszkali w twoim kraju?
2. Czy zgodziłbyś się, aby Romowie mieszkali w twojej miejscowości?
3. Czy zgodziłbyś się, aby Romowie mieszkali w twojej dzielnicy?
4. Czy zgodziłbyś się, aby Romowie byli twoimi sąsiadami?
5. Czy zgodziłbyś się, aby twoje dziecko poślubiło Roma?
Im wcześniej zostanie udzielona negatywna odpowiedz
, tym dystans społeczny do danej grupy społecznej jest
większy.
Skala Thurstone a  typ złożonego narzędzia pomiarowego, skonstruowanego na podstawie określonych przez
 kompetentnych sędziów wag przypisanych poszególnym wskaz
nikom zmiennych. (Sędziowie z
doświadczeniem metodologicznym określają moc :&)
Skala Likerta  najbardziej znane i powszechne narzędzie pomiarowe. Ma ono na celu określenie względnego
natężenia różnych postaw i poglądów. Podawana jest lista twierdzeń + dwubiegunowa skala odpowiedzi, np.
 zdecydowanie się zgadzam ,  raczej się zgadzam ,  raczej się nie zgadzam ,  zdecydowanie się zgadzam .
Skala Guttmana  typ złożonego narzędzia pomiarowego stosowanego do syntetycznego ujęcia wyników kilku
odrębnych obserwacji i przedstawienia pewnej ogólniejszej zmiennej. Szereg pytań dotyczących tego samego
zagadnienia, służy do badania postaw, stopnia akceptacji zjawisk.
Cechą skali Guttmana jest to, że odpowiedz
twierdząca na pierwsze lub każde kolejne pytanie, powinna
powodować odpowiedz
twierdzącą również na wszystkie następne pytania.
3
Skala Guttmana może wyglądać następująco:
A. Czy zgadasz się, żeby cudzoziemcy mieszkający w Polsce przez dłuższy okres czasu mieli prawo do:
1. otrzymania obywatelstwa polskiego i wszystkich praw
2. karty stałego pobytu
3. kupna ziemi lub nieruchomości
4. założenia własnej firmy
5. pozwolenia na pracę najemną
6. pozwolenia na naukę
7. przedłużenia wizy pobytowej.
Dyferencjał semantyczny (skala Osgooda)  forma pytania kwestionariuszowego, w którym respondent
proszony jest o dokonanie oceny czegoś na skali kończącej się dwoma przeciwstawnymi przymiotnikami (np. w
przypadku ocen podręczników:  nudny i  ciekawy ), której stopnie pośrednie są sformułowaniami, takimi jak:
 bardzo ,  raczej ,  ani taki, ani taki ,  raczej ,  bardzo , mającymi objąć całą przestrzeń między dwoma
przeciwieństwami. Stosowana w ocenie postaw, produktów, usług.
Przykładowa skala dyferencjału semantycznego może wyglądać następująco:
Czy Pana(i) zdaniem produkt X jest:
Tani 1 2 3 4 5 6 7 Drogi
Definiowanie zmiennych i wartości
ZMIENNA  logicznie powiązane zestawy wartości (atrybutów), np. zmienna płeć składa się z wartości
mężczyzna i kobieta. Zmienna klasa społeczna składa się z wartości: klasa wyższa, klasa średnia, klasa niższa.
WARTOŚĆ  cecha osób lub rzeczy.
Związek między zmiennymi a wartościami to samo sedno zarówno opisu, jak i wyjaśniania w nauce.
Proces konceptualizacji i operacjonalizacji można postrzegać jako określenie zmiennych i tworzących je
wartości. Np. w koktekście badań dot. bezrobocia status zatrudnienia to zmienna o wartościach  zatrudniony i
 bezrobotny  listę wartości można wydłużać, aby objęła inne możliwości, jak np. gospodyni domowa.
Każda zmienna musi mieć dwie istotne cechy:
1) składające się na nią cechy muszą być wyczerpujące. Aby zmienna mogła być użyteczna w badaniu, musimy
być w stanie sklasyfikować każdą obserwację w kategoriach wartości składających się na zmienną.
2) wartości zmiennych muszą być wzajemnie rozłączne. Każda obeserwacja musi dać się zaklasyfikować w
kategoriach jednej i tylko jednej wartości.
Rodzaje zmiennych
ZMIENNA CI
GA
A  zmienna, której wartości zmieniają się płynnie, jak wiek czy dochód. Np. w grupie ludzi
mogą znalez
ć się osoby w wieku 21, 22, 23, 24 lata. Przeciwieństwem zmiennych ciągłych są zmienne
dyskretne, takie jak płeć lub afiliacja religijna, których wartości tworzą odrębne elementy.
ZMIENNA DYSKRETNA (skokowa)  zmienna, np. płeć lub afiliacja religijna, której wartości są wyraz
nie od
siebie oddzielone (nieciągłe). (Nie można pokazać płynnego przejścia między wartościami  mężczyzna i
 kobieta w przypadku zmiennej płeć.)
ZMIENNA NIEZALEŻNA  zmienna, której wartości w analizie traktuje się jako dane i nie próbuje tłumaczyć.
Zakłada się, że zmienne niezależne determinują wartości zmiennych zależnych lub wpływają na nie. Jeśli
stwierdzimy, że religijność jest częściowo funkcją płci  ponieważ kobiety są bardziej religijne od mężczyzn 
to zmienną niezależną jest płeć, a zmienną zależną religijność.
4
ZMIENNA ZALEŻNA  zmienna, co do której zakłada się, że jest powodowana przyczynowo lub uzależniona
on innej zmiennej (zmiennej niezależnej). Np. jeśli dochód jest częściowo funkcją osiągniętego formalnie
wykształcenia, to dochód traktuje się jako zmienną zależną.
ZMIENNA NOMINALNA, PORZ
DKOWA, INTERWAA
OWA, ILORAZOWA (związane z poziomami
pomiaru )
Poziom pomiaru
Wartości zoperacjonalizowane jako rozłączne i wyczerpujące mogą być powiązane również w inny sposób. Np.
wartości składające się na zmienne mogą reprezentować różne poziomy pomiaru. Babbie podaje cztery poziomy
pomiaru: nominalny, porządkowy, interwałowy i ilorazowy.
1) pomiar nominalny  poziom pomiaru, którego jedyną własnością jest to, że wartości zmiennej są
wyczerpujące i wzajemnie rozłączne. Tzn. jeśli zmienna mierzona jest na skali nominalnej, to o jej wartościach
możemy orzec jedynie, że są różne. Przykładem zmiennej nominalnej może być płeć.
2) pomiar porządkowy (rangowy)  poziom pomiaru zmiennej, który umożliwia uszeregowanie wartości
zmiennej wg jakiegoś kryterium. Przykładem zmiennej mierzonej na tej skali może być status społeczno-
ekonomiczny z wartościami: niski, wysoki, średni.
3) pomiar interwałowy (przedziałowy)  poziom pomiaru zmiennej, przy którym wartości zmiennej można
uszeregować, a odległość między sąsiadującymi wartościami zmiennej są równe. Np. standaryzowane testy na
inteligencję.
4) pomiar ilorazowy  poziom pomiaru zmiennej, mający wszystkie właściwości pomiaru nominalnego,
porządkowego i przedziałowego, w którym dodatkowo na skali pomiarowej można wyróżnić obiektywny punkt
zerowy. Przykładem zmiennej mierzonej na tej skali może być wiek, dochód.
Kryteria jakości pomiaru
- PRECYZJA I POPRAWNOŚĆ (subtelności rozróżnień odrębnych wartości zmiennej).
- RZETELNOŚĆ  właściwość metody pomiaru polegająca na tym, że przy każdym powtórzeniu obserwacji
tego samego zjawiska uzyskuje się ten sam wynik. Np. pytanie  Czy był Pan w kościele w ostatnim tygodniu?
charakteryzuje się większą rzetelnością niż pytanie  Ile razy w życiu był Pan w kościele? .
- TRAFNOŚĆ  cecha pomiaru, stwierdzająca, że narzędzie pomiarowe mierzy rzeczywiście to, co ma
mierzyć. Ponieważ rzeczywistej trafności pomiaru nigdy nie da się ustalić, pozostaje nam umówić się na
określenie względnej trafności na podstawie:
" trafności fasadowej  własność wskaz
nika powodująca, że jest on uznawany za odpowiedni do pomiaru
jakiejś zmiennej (uzgodnienia i indywidualne obrazy mentalne);
" trafności kryterialnej (predykacyjnej)  stopień, w jakim dany miernik powiązany jest z pewnymi
kryteriami zewnętrznymi);
" trafności treściowej  stopień, w jakim dany miernik uwzględnia wszystkie znaczenia zawarte w
pojęciu określającym mierzone zjawisko (skala znaczeń zawartych w pojęciu);
" trafności teoretycznej  stopień, w jakim dany miernik powiązany jest z innymi zmiennymi, z którymi
zgodnie z założeniami teorii powinien być powiązany (logiczne powiązanie między zmiennymi);
" walidacji zewnętrznej  proces testowania trafności narzędzia poprzez badanie jego związku z innymi
domniemanymi wskaz
nikami mierzonej zmiennej;
" walidacji wewnętrznej.
Co to jest diagnoza
BADANIE DIAGNOSTYCZNE  badanie nazywamy diagnostycznym, gdy jego celem jest stwierdzenie, czy
lub jak często w badanej zbiorowości występuje pewne zjawisko istotne dla badacza (lub jego
5
zleceniodawcy) ze względów praktyczno-społecznych, a zarazem jakoś opisywalne, czyli dające się wyjaśnić w
kategoriach teoretycznych. Badania diagnostyczne często koncetrują się na problemach społecznych. Diagnozą
problemu społecznego jest wówczas takie opisanie stanu rzeczy, które stanowiąc stwierdznie dystansu między
stanem pożądanym a rzeczywistością pozwala zarazem na teoretyczną interpretację tego stanu rzeczy (a w
przypadku optymalnym również na sformułowanie praktycznych dyrektyw dla zmniejszenia tego dystansu).
Co to jest socjotechnika?
SOCJOTECHNIKA (inżynieria społeczna)  schemat przewidywania warunkowego, czyli zastanawianie się w
jakim układzie warunków zajść może zjawisko przyjęte za cel praktycznych dążeń i co trzeba zrobić, aby ten
układ warunków zrealizować.
Wiedza praktyczna służąca do realizacji celów powinna opierać się na tezach przyczynowych i tezach
diagnostycznych.
Pytania, które stawia sobie praktyk:
- czy zamierzony układ celów jest w ogóle możliwy do osiągnięcia
- czy nie ma wewnętrznej sprzeczności (logicznej, empirycznej) celów, które chce się osiągnąć
- czy nie pojawi się konflikt spowodowany ograniczonością środków, jakimi się dysponuje
- czy sytuacja pożądana jest teoretycznie możliwa do zrealizowania (zbyt szczegółowy, zbyt abstrakcyjny cel)
6