BEZPIECZEC
STWO PRACY 4/2008
dr EWA GAWĘDA
Centralny Instytut Ochrony Pracy
 Państwowy Instytut Badawczy
Zagrożenia
chemiczne i pyłowe
w procesach produkcji
wyrobów metalowych
W artykule przedstawiono zagadnienia dotyczące szkodliwych czynników chemicznych
oraz pyłów występujących na stanowiskach produkcji wyrobów metalowych. Opisano
procesy produkcyjne i materiały stosowane do produkcji. Wskazano czynniki chemiczne,
które powinny być przedmiotem pomiarów oraz oceny narażenia zawodowego w po-
szczególnych grupach procesów.
Chemical and dust hazards in the production of metal accessories
This paper discusses issues related to harmful chemical agents and dusts present during the
production of metal accessories as well as the processes and materials used. Chemical agents
which should be measured are listed; occupational exposure to them should be assessed.
ną krystaliczną krzemionkę  WKK. W pyłach obróbka plastyczna  kucie, wyginanie,
Wstęp
tych zawartość WKK wynosi z reguły 2-50% ciągnienie, walcowanie itd.
Przy produkcji różnego rodzaju wyrobów
lub poniżej 2%. Nie występują natomiast obróbka wykończeniowa typu nakła-
ze stopów metali (jak okucia budowlane,
pyły o zawartości WKK powyżej 50%. danie warstwy ochronnej lub/i ozdobnej
okucia meblowe, armatura łazienkowa,
metodą malowania, również natryskowo
Według danych pochodzących z ankiety
części maszyn i urządzeń, akcesoria do domu
przeprowadzonej za pośrednictwem Głów- obróbka wykończeniowa typu nakła-
i ogrodu, bramy, balustrady, kraty, daszki,
danie warstwy ochronnej lub/i ozdobnej
nego Inspektora Sanitarnego, w 2005 r.
rampy, poręcze, osprzęt dachowy, zawory,
metodą galwaniczną
zagrożenia chemiczne występują, a ściśle
złącza, śruby, akcesoria samochodowe itd.)
łączenie elementów  spawanie, zgrze-
mówiąc są zgłaszane, przez 60,7% zakładów
jest zatrudnionych w Polsce ponad 200 tys.
wanie, lutowanie.
produkujących wyroby metalowe (z 429,
pracowników, w tym około 65% w sektorze
W zależności od rodzaju produkowanych
które objęła ankieta), a pyłowe (pyły za-
prywatnym. Największą grupę stanowią
wyrobów procesy te mogą następować ko-
wierające wolną krystaliczną krzemionkę)
małe (od 10 do 49 pracowników) i średnie
lejno jeden po drugim i wtedy można mówić
 przez 65,4% [1].
zakłady (od 50 do 250 pracowników).
o etapach produkcji, niektóre wymiennie
Znaczący jest też w tej branży udział mikro-
(np. obróbka mechaniczna i plastyczna).
Procesy produkcyjne
przedsiębiorstw, które zatrudniają mniej niż
Niektóre procesy w ogóle nie są realizowane,
10 osób. Te ostatnie są to najczęściej zakłady W produkcji wyrobów metalowych
bowiem nie zawsze wyrób jest pokrywany
rzemieślnicze oraz rodzinne. Niewielką można wyróżnić kilka grup procesów, które
powierzchniowo lub poddawany obróbce
grupę stanowią natomiast duże przedsię- należy rozważać oddzielnie, bowiem za-
mechanicznej przed nałożeniem farby an-
biorstwa zatrudniające więcej niż 250 osób, grożenia chemiczne występujące w trakcie
tykorozyjnej, czy też elementy są spawane
ale są wśród nich i takie, w których pracuje ich prowadzenia mogą być różne. Główne
lub montowane. Nie zawsze też podstawą
nawet ponad 600 pracowników. procesy w produkcji wyrobów metalowych,
wyrobu jest odlew (np. wyroby z blachy,
Specyfika prowadzenia procesów i ope- w których występują szkodliwe substancje
czy drutu). W każdej grupie procesów można
racji technologicznych, stosowanych maszyn chemiczne i/lub pyły zawierające wolną
wyróżnić ich rodzaje, a w ich obrębie podział
i urządzeń, a także materiałów sprawia, krystaliczną krzemionkę (WKK) są nastę- może być jeszcze bardziej szczegółowy.
że na stanowiskach pracy w zakładach pujące:
W poszczególnych procesach mogą być
produkujących wyroby metalowe występuje wykonanie odlewu
bowiem wykorzystywane różnego rodzaju
narażenie na wiele szkodliwych czynników obróbka mechaniczna  gradowanie, maszyny i urządzenia, a także proste narzę-
środowiska pracy, m.in. na szkodliwe czynniki szlifowanie, toczenie, frezowanie, polero- dzia. Dany proces może być wykonywany
chemiczne, a także na pyły zawierające wol- wanie, matowanie itp. automatycznie, półautomatycznie lub
7
BEZPIECZEC
STWO PRACY 4/2008
ręcznie. Stopień automatyzacji produkcji
jest z reguły wyższy w zakładach dużych.
Mały zakład jest często słabiej wyposażony,
szczególnie w skomplikowane drogie urzą-
dzenia i rzadko stosuje się tam nowoczesne
technologie produkcji.
W grupie zakładów produkujących
wyroby metalowe znajdują się takie, w któ-
rych dane wyroby powstają od początku
do końca. Taki rodzaj produkcji jest prowa-
dzony głównie w największych zakładach.
Większość zakładów realizuje daną pro-
dukcję tylko w pewnym zakresie, wykonując
półprodukty dla innych zakładów lub nie-
które operacje tylko usługowo (działalność
usługową prowadzą przede wszystkim małe
zakłady rzemieślnicze). Duża liczba małych
zakładów wykonuje np. tylko prace spawal-
nicze lub lutowanie elementów. Niektóre
zakłady zajmują się jedynie galwanicznym
nakładaniem powłok antykorozyjnych
czy dekoracyjnych.
Ogólnie można powiedzieć, że na sta-
nowiskach produkcji wyrobów metalowych znale (ZnAl-e), czyli stopy cynku; obok
Charakterystyka zagrożeń
występuje narażenie na wiele szkodliwych
cynku głównym metalem stopowym jest glin
chemicznych i pyłowych
substancji chemicznych, które w otaczają-
(może być go w stopie do 30%), a ponadto
w procesach produkcyjnych
cym powietrzu znajdują się w postaci pyłów,
miedz
(do 3,5%) i bardzo niewielkie ilości
Odlewanie detali
dymów i par, występuje również narażenie
magnezu (setne procenta); obecność innych
na substancje gazowe. Niektóre substancje,
metali pogarsza właściwości stopu, a zwłasz- Proces odlewania to proces wytwarzania
wywołując wiele negatywnych skutków dla
przedmiotów przez wypełnianie form cie-
cza jego podatność na korozję
zdrowia pracownika, mogą też być przy-
kłym metalem (stopem metalu). Odlewanie
mosiądze; w tych stopach głównym
czyną chorób nowotworowych. y
ródłem
przeprowadza się w ściśle określonej tempe-
metalem stopowym jest miedz
, a w niektó-
substancji w powietrzu na stanowisku pracy
raturze, która zależy od rodzaju odlewanego
rych mosiądzach również cynk, bowiem jego
są materiały, z których wytwarzane są wy-
materiału oraz temperatury formy, masy
ilość w stopie może wynosić od 5 do nawet
roby, a więc stopy metali, ale też materiały
i kształtu odlewu, a także technologii odlewa-
44%; dodatki stopowe w tego rodzaju
biorące udział w produkcji, np. otuliny elek-
nia. Nowoczesne odlewnictwo rozwinęło się
stopach to głównie: ołów, cyna, żelazo, glin,
trod spawalniczych, chłodziwa, farby, kąpiele
dzięki zmechanizowaniu i zautomatyzowaniu
mangan, nikiel; metale te stanowią w stopie
galwaniczne, formy do odlewania detali itd.
procesów produkcji. W ostatnich dziesięciole-
najwyżej kilka procent; w niektórych mo-
Substancje chemiczne tworzą się również
ciach wprowadzono m.in. mieszalniki piasko-
siądzach znajduje się też krzem w ilościach
w procesach produkcji wyrobów metalo-
we, przenośniki taśmowe, zautomatyzowane
poniżej 5%
wych. Na przykład podczas odlewania detali
linie formierskie i zmechanizowane procesy
stale, czyli stopy żelaza i węgla (do 2%);
są dodatkowo emitowane substancje (z mas
wykończeniowe odlewów.
głównym metalem stopowym jest tu żelazo,
formierskich), które powstają w trakcie tego
Praktycznie każdy metal wchodzący
dodatki stanowią w stali takie metale, jak:
procesu w wyniku termicznego rozkładu mas
w skład stopu będącego podstawą odlewu
formierskich. chrom, nikiel, mangan, miedz
, wanad, tytan,
może być obecny w powietrzu otaczającym
molibden i in.
stanowisko pracy  metal lub /i jego związki
Materiały stosowane do produkcji żeliwo; jak wyżej, przy czym te stopy
[2]. Przy czym tu, podobnie jak i w niektórych
zawierają więcej węgla  powyżej 2%
wyrobów metalowych
innych grupach procesów, najważniejsze
brązy; stanowią różnorodną grupę
są główne metale stopowe. Ponieważ pro-
Do produkcji wyrobów metalowych
stopów miedzi; w brązach cynowych
cesy odlewania są procesami prowadzonymi
stosuje się przede wszystkim:
drugim ważnym pierwiastkiem jest cyna,
w wysokich temperaturach, metale obecne
stopy glinu (stopy aluminium); w sto-
której zawartość wynosi od 5 do 25%; brązy
w otaczającym powietrzu, są w postaci dy-
pach tych z wyjątkiem nielicznych, w których
ołowiowe zawierają zwykle od 27 do 35%
mów. Ponadto w procesach odlewania detali
znajduje się znacząca ilość krzemu (nawet
ołowiu. Ważnym metalem w brązach jest też
metalowych są emitowane pyły zawierające
do 20%), jest na ogół ponad 90% glinu.
cynk, również aluminium, mangan i żelazo.
Inne metale stanowiące dodatki stopowe wolną krystaliczną krzemionkę (WKK),
Ich zawartość w stopie może wynosić kilka
to: miedz
, magnez, mangan, nikiel, cynk i in.; na którą narażenie występuje głównie przy
tych jest w stopie nie więcej niż po kilka pro- procent. Inne metale występują w brązach piecach i kadziach odlewniczych, a także
cent  z reguły 1-2%, a nawet poniżej 1% również, ale w bardzo małych ilościach. substancje gazowe. Wśród gazów dominuje
8
BEZPIECZEC
STWO PRACY 4/2008
tlenek węgla, ponadto występują ditlenek przednio omówionych rodzajów procesów, nane są łączone elementy, jak i wchodzące
siarki, ditlenek węgla, tlenki azotu, formal- w powietrzu na stanowisku pracy nie będą w skład topników czy lutów. W procesach
dehyd i in. [3, 4]. obecne substancje wchodzące w skład mate- spawania występuje też narażenie na gazy
Oprócz metali i pyłów krzemionki w ba- riału, z którego został wykonany ten wyrób. spawalnicze (tlenki azotu, tlenek węgla,
danym powietrzu może być obecnych wiele Istnieje natomiast potencjalna możliwość ditlenek węgla, ozon). Emitowane są sub-
stancje szkodliwe z otulin elektrod, w skład
związków organicznych. Narażenie zawodo- narażenia na substancje wchodzące w skład
których wchodzą różne surowce mineralne
we na czynniki chemiczne jest związane z sub- lakierów (czy farb, np. antykorozyjnych)
(np. krzemiany, węglany, fluorki proste i zło-
stancjami macierzystymi i produktami ich ter- nanoszonych na powierzchnię wyrobu,
micznego rozkładu. Na przykład w badaniach żone, szkło sodowe i potasowe, tlenki metali)
a w przypadku galwanicznego nakładania
przeprowadzonych w odlewniach żeliwa
powłok antykorozyjnych lub/i dekoracyj- oraz składniki organiczne. Problem stanowi
i staliwa zidentyfikowano w powietrzu około też narażenie na pyły zawierające wolną
nych (ozdobnych), również składników
140 związków organicznych, wśród których krystaliczną krzemionkę. Metale występują
kąpieli w wannach galwanicznych.
znajdowały się węglowodory alifatyczne (do na stanowiskach spawania (mangan, żelazo,
Do malowania powierzchni metalowych
19 atomów węgla), węglowodory aromatycz- glin i in.), lutowania (ołów, cyna, srebro),
używane są odpowiednie lakiery i emalie.
ne, formaldehyd, acetaldehyd i in., również czy zgrzewania, w postaci dymów (procesy
Wytwarzanie lakieru polega na przygoto-
substancje rakotwórcze, np. benzen, policy- wysokotemperaturowe). W procesach
waniu roztworu żywic (akrylowe, alkido-
kliczne (wielopierścieniowe) węglowodory spawania również występuje narażenie
we  ftalowe i in.) w rozpuszczalnikach
aromatyczne (WWA). Wielopierścieniowe na substancje rakotwórcze, np. na związki
organicznych (np. ksylen, etylobenzen,
węglowodory aromatyczne, będące zawsze chromu sześciowartościowego (zasadowe
styren), dodaniu substancji pomocniczych
wieloskładnikowymi mieszaninami, są naj- chromiany rozpuszczalne w wodzie).
i dodatków modyfikujących, poprawiających
częściej osadzone na pyle [3]. Generowane
elastyczność i twardość lakieru. Następnie
są w reakcjach termosyntezy oraz uwalniane
wprowadza się kolorowe barwniki. Taki lakier
ze smoły węglowej stosowanej jako spoiwo
nanosi się na powierzchnię detalu za pomocą
do mas formierskich. y
ródłem związków ra-
pędzla, wałka, metodą natryskową czy przez
kotwórczych w produkcji odlewów ze stopów
zanurzenie. Barwniki, stanowią zwykle
metali są przede wszystkim masy formierskie,
związki metali (sole i tlenki metali) [7].
a także te stopy, w składzie których znajdują
Powłoki antykorozyjne nakładane na me-
się rakotwórcze metale [5].
talowe elementy metodami galwanicznymi
stanowią inne metale (są to metale ciężkie),
Obróbka mechaniczna, obróbka plastyczna
wyroby się bowiem kadmuje, nikluje, cynuje,
cynkuje, chromuje, srebrzy itp. [8]. W powie-
Szkodliwe substancje chemiczne, jakie
trzu na stanowiskach pracy metale występują
należy brać pod uwagę w procesach obróbki
głównie w postaci związków: jako siarczany,
mechanicznej i plastycznej to metale wcho-
chlorki, cyjanki, tiocyjaniany, chromiany itd. Ocena narażenia
dzące w skład materiału użytego do pro-
W procesach galwanicznych występuje więc
dukcji wyrobu [6]. Przy czym w odróżnieniu
Ocena narażenia zawodowego powinna
narażenie na związki metali, a także na inne
od procesów odlewania, w tych procesach
przede wszystkim obejmować najważniejsze
składniki kąpieli: kwasy nieorganiczne  jak
emitowane są metale i związki metali
czynniki chemiczne emitowane w danym
kwas siarkowy, solny, azotowy, alkalia  głów-
nie w postaci dymów, lecz w postaci pyłów.
procesie technologicznym  najbardziej szko-
nie wodorotlenek sodu, czy cyjanki  w kąpie-
Czynnikiem szkodliwym na stanowiskach
dliwe, w tym rakotwórcze, i/lub występujące
lach alkaliczno-cyjankowych metal budujący
obróbki może też być mgła olejowa. Oleje
w istotnych ilościach. Przed wybraniem tych
powłokę występuje w postaci kompleksu
mineralne biorą bowiem udział w niektórych
czynników należy przede wszystkich prze-
cyjankowego. Czynnikami rakotwórczymi,
procesach technologicznych  są głównie
prowadzić gruntowne rozpoznanie procesu
które należy brać pod uwagę, są występujące
stosowane jako chłodziwa do takich maszyn
prowadzonego na stanowisku pracy (lub
w niektórych procesach chromowania po-
i urządzeń, jak szlifierki czy tokarki. Ponadto,
grupie stanowisk tego samego typu), który
podobnie jak przy odlewaniu detali, emito- wierzchni związki chromu(VI)  jak tritlenek
ma być objęty oceną.
chromu, a także chromiany.
wane są pyły zawierające WKK, natomiast
Najważniejsze zanieczyszczenia chemicz-
nie występują związki organiczne będące
ne emitowane w poszczególnych rodzajach
Łączenie elementów na gorąco
produktami rozkładu termicznego, jak to ma
procesów produkcji wyrobów metalowych
 spawanie, lutowanie, zgrzewanie
miejsce w procesach odlewania.
są następujące:
Powstający w procesach łączenia na gorą- procesy odlewania detali
Obróbka wykończeniowa powierzchni
co elementów metalowych aerozol jest mie-  metale i ich związki: główne metale
 malowanie, lakierowanie, galwanizowanie
szaniną drobnodyspersyjnych cząstek stałych stopowe oraz rakotwórcze wchodzące
W procesach malowania i lakierowania oraz gazów [9, 10]. Skład chemiczny tego w skład stopu  w powietrzu występują
(w celu zabezpieczenia wyrobu przed aerozolu jest uzależniony od rodzaju mate- w postaci dymów
wpływami atmosferycznymi i/lub dekoracyj- riałów, metody i parametrów technologicz-  węglowodory aromatyczne, np. benzen
nym), jak również galwanicznego nakładania nych procesu. W procesach tych pracownicy i jego pochodne
powłoki na powierzchnię wyrobu, czy też są narażeni na metale i ich związki, zarówno  związki karbonylowe, np. formaldehyd,
jego części, w odróżnieniu od dwóch po- znajdujące się w materiale, z którego wyko- acetaldehyd, aceton
9
BEZPIECZEC
STWO PRACY 4/2008
Tabela
WYNIKI POMIARÓW STĘŻEŃ METALI I PYŁÓW ZAWIERAJĄCYCH WOLNĄ KRYSTALICZNĄ KRZEMIONKĘ NA STANOWISKACH PRACY W PRZEMYŚLE
Results of measurements of the concentration of metals and dusts containing free crystalline sillica at workstands in industry
Pyły
Glin
Tlenki Tlenek
(zawartość SiO2, %)
Miedz
Chrom Mangan Ołów Nikiel
żelaza cynku
Czynność
całk. resp. całk. resp.
wskaz
nik narażenia Cw, mg/m3
Spawanie
kotła z blachy p.o.
0,022 0,23
stalowej drutem 7,80 6,13 0,07 0,03 n.w. ch.1 p.o.
p.o. ch.1 p.o. ch.1  0,18 
omiedziowanym (4,8) (4,8) p.o. p.o. n.w.
p.o. ch.2 p.o. ch.2
metodą MIG ch.2
(stanowisko 1.)
Spawanie
kotła z blachy p.o.
0,013 0,34
stalowej drutem 3,64 2,20  n.w. ch.1
p.o. p.o. n.w. ch.1 1,89 ch.1 0,10  0,016
omiedziowanym (14,9) (14,9) n.w.
n.w. ch.2 p.o. ch.2
metodą MIG ch.2
(stanowisko 2.)
Spawanie słupa
aluminiowego
drutem 2,76 1,13
0,78 0,29     0,02  
aluminiowym (2,4) (2,4)
metodą TIG 500A
(stanowisko 1.)
Spawanie słupa
aluminiowego
drutem 1,79 1,10
0,40 0,14     0,01  
aluminiowym (2,1) (2,1)
metodą TIG 500A
(stanowisko 2.)
Spawanie blachy
0,78
stalowej drutem 0,020
4,77 2,22 3,73 ch.1
stalowym p.o.  p.o. ch.1  n.w. 0,03 n.w. n.w.
(2,7) (2,7) 3,47
omiedziowanym n.w. ch.2
ch.2
metodą MIG-MAG
Spawanie kołków 0,13
0,002 p.o.
odgromowych 3,52 1,39 0,71 ch.1
  n.w. ch.1 p.o. ch.1 n.w. 0,02 n.w. p.o.
ze stali metodą (3,0) (3,0) 0,84
n.w. ch.2 p.o. ch.2
MIG-MAG ch.2
0,19
Lutowanie 0,004 n.w. 0,66
0,83 0,54
kolanek z blachy   p.o. ch.1 n.w. ch.1 ch.1 n.w. p.o. 0,0006 
(6,2) (6,2)
ocynkowanej n.w. ch.2 n.w.ch.2 0,16
ch.2
1 (pyły)
Wartości
0,1 (dymy) 5 5
normatywów 4 1 2,5 1,25 0,5 ** 0,3 0,05 0,25
2 * (pyły) 10 * 10 *
higienicznych
0,3*(dymy)
n.w.  nie wykryto (brak sygnału)
p.o.  poniżej oznaczalności metody
* wartość NDSCh
** wartość NDS dla chromu metalicznego i związków chromu(II) i (III); chrom występuje tu jako składnik poddanego obróbce stopu
ch.1  próbka 15-minutowa (chwilowa) nr 1
ch. 2  próbka 15-minutowa (chwilowa) nr 2
10
BEZPIECZEC
STWO PRACY 4/2008
 wielopierścieniowe węglowodory  faza ciekła aerozolu, kwasy nieorganiczne ślonej substancji w powietrzu jest norma
aromatyczne itd.) i pyłów emitowanych w procesach o charakterze strategicznym PN-Z-04008-
 tlenek węgla produkcyjnych zwykle stosuje się metody -7:2002 [14] określająca zasady pobierania
oraz pyły zawierające wolną krystaliczną podane w odpowiednich polskich normach próbek na stanowisku pracy i interpretacji
krzemionkę (WKK) z zakresu ochrony czystości powietrza wyników. Zgodnie ze strategią podaną w tej
procesy obróbki mechanicznej i pla- na stanowiskach pracy. normie na stanowiskach pracy powinny być
stycznej Metodami znormalizowanymi oznacza pobierane próbki powietrza w celu przepro-
 metale i ich związki: główne metale się też poszczególne metale i/lub ich związki. wadzenia oceny narażenia zawodowego
stopowe i inne występujące w stopie w ilości
Jednak nie są one wygodne do stosowaniu na substancje chemiczne. Stwierdzenie
powyżej 3% oraz rakotwórcze (nikiel, kadm)
w rutynowych pomiarach stężeń metali, wy- to dotyczy również stanowisk produkcji
 w powietrzu występują w postaci pyłów
stępujących w powietrzu w mieszaninach, wyrobów metalowych.
 oleje mineralne (faza ciekła aerozolu)
co ma powszechnie miejsce na stanowiskach
oraz pyły zawierające WKK
produkcji wyrobów metalowych. Dlatego
procesy obróbki wykończeniowej
najlepiej jest stosować opracowaną w CIOP-
PIŚMIENNICTWO
powierzchni
-PIB, metodę oznaczania kilkunastu metali
[1] E. Gawęda, D. Kondej Zagrożenia środowiska pracy
 malowanie, lakierowanie, napylanie
z jednej próbki powietrza [12], tym bardziej
w procesach produkcji okuć budowlanych i detali me-
 rozpuszczalniki bazowe w farbach
że metoda ta jest odpowiednia do oznacza-
talowych.  Medycyna Pracy 2006, 57(1), 1-6
i lakierach
nia małych stężeń metali i dlatego można
[2] A. Tossavainen Metal fumes in foundries. Scand. J.
 związki metali stanowiące pigmenty
Work Environ. Health 1976, 2 (suppl. 1), 42-49
ją zastosować do przeprowadzenia oceny
 ftalany lub akrylany, w zależności od ro-
[3] U. Knecht, H.J. Elliehausen, H.J. Woitowitz Gaseous
łącznego narażenia. Warianty i możliwości
and adsorbed PAH in an iron foundry. Br. J. Ind.
dzaju farby nanoszonej na powierzchnie
zastosowania tej metody w praktyce prze-
Med.,1986, 43, 834-838
wyrobu
mysłowej zostały szerzej omówione w kon-
[4] I. Makhniashvili, M. Szewczyńska, E. Ekiert
 procesy galwaniczne
sultacji opublikowanej w  Bezpieczeństwie
Odlewnictwo żeliwa  zagrożenia chemiczne.
 metale nanoszone na powierzchnię  Bezpieczeństwo Pracy , 12(401) 2004 15-16
Pracy [13].
wyrobu [5] G.E. Mosher Nickel and chromium exposure in
Metoda ta była z powodzeniem stoso-
foundries melting poyring alloy containing low or trace
 główne składniki kąpieli: kwasy, wodoro-
wana do oznaczania metali, m.in. na stano-
levels of nickel or chrome. Am Foundrymen s Soc. Trans.
tlenki, cyjanki  w zależności od rodzaju procesu,
wiskach produkcji wyrobów metalowych. 1980, 88, 515-518
również występujące w niektórych procesach
Przykładowe wyniki pomiarów stężeń metali [6] E. Gawęda, D. Kondej Narażenie na szkodliwe czyn-
niki w procesach obróbki mechanicznej wyrobów meta-
chromowania powierzchni związki chromu(VI)
i ich związków oraz pyłów zawierających
lowych,  Medycyna Pracy 2007, 58(3), 223-229
 jak tritlenek chromu, a także chromiany.
wolną krystaliczną krzemionkę na stanowi-
[7] W. Wesołowski, J.P. Gromiec Occupational exposure
procesy łączenia na gorąco (spawanie,
skach spawania (6 stanowisk) i lutowania
in Polish paint and lacquer industry. Int. J. Occup. Med.
lutowanie, zgrzewanie)
Environ. Health 1997, 10, 79-88
(1 stanowisko) przedstawiono w tabeli.
 metale i ich związki: główne metale sto-
[8] J. Surgiewicz, W. Domański Narażenie na związki
Stężenie pyłu respirabilnego na każdym
metali w przemysłowych procesach galwanicznych.,
powe oraz rakotwórcze, a ponadto mangan
stanowisku spawania przekracza wartość
 Medycyna Pracy 2006, 57(2), 123-131
oraz inne metale wchodzące w skład spoiw
dopuszczalną, natomiast w odniesieniu
[9] J. Matusiak, B. Rams Emission of dust and gases in
i lutów (cyna, ołów)
do pyłu całkowitego  tu na czterech
tabular cored wire welding of steel. Int. J. Occup. Saf.
 gazy: tlenek azotu, ditlenek azotu,
Ergonomics 2003, 9(3), 333-350
z sześciu stanowisk normatyw higieniczny
tlenek węgla, ditlenek węgla, ozon [10] W. Matczak, M. Przybylska-Stanisławska
nie jest przekroczony.
Oznaczanie dymów i ich składników powstających
oraz pyły zawierające WKK.
Narażenie łączne na metale na ujętych
podczas spawania drutami proszkowymi.  Medycyna
Wyżej wymienione substancje powinny
w tabeli stanowiskach nie jest duże. Współ- Pracy 2004, 55(6), 481-489
być objęte pomiarami na stanowisku pracy,
czynnik łącznego narażenia w żadnym przy- [11] Rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Społecznej
a ich wyniki powinny stanowić punkt wyj- z dnia 29 listopada 2002 r. w sprawie najwyższych do-
padku nie przekracza  1 , ale jest znaczące
puszczalnych stężeń i natężeń czynników szkodliwych
ścia do przeprowadzenia oceny narażenia
 na 2 stanowiskach jest wyższy od 0,5 war-
dla zdrowia w środowisku pracy (DzU nr 217, poz.
zawodowego. Wnioski z oceny są z kolei
1833 ze zm. DzU z 2005 r. nr 212, poz. 1969 oraz DzU
tości dopuszczalnej.
z 2007 r. nr 161, poz. 1142)
punktem wyjścia do podejmowania dal-
Metody podane w odpowiednich PN
[12] E. Gawęda Metale i metaloidy oraz ich związki  rozsze-
szych działań. Jeżeli przeprowadzona ocena
dotyczących oznaczenia substancji che-
rzona metoda oznaczania. PiMOŚP 2007,4(54), 69-78
wykaże, że stężenia substancji w powietrzu
micznych na stanowiskach pracy mogą być
[13] E. Gawęda Metoda oznaczania metali z jednej
na stanowisku pracy są większe od najwyż-
stosowane do przeprowadzania pomiarów
próbki powietrza.  Bezpieczeństwo Pracy 11(434)2007,
szych dopuszczalnych stężeń, konieczne
18-19
w celu określenia wielkości narażenia za-
jest natychmiastowe podjęcie działań
[14] PN-Z-04008-7:2002 Ochrona czystości powie-
wodowego (do kontroli warunków pracy).
trza. Pobieranie próbek. Zasady pobierania próbek
(działania korygujące), które doprowadzą
Przy czym bezpośrednio powiązana z każdą
powietrza w środowisku pracy i interpretacji wyników
do zmniejszenia tych stężeń do pozio-
znormalizowaną metodą oznaczania okre- ze zm. Az1:2004
mu stężeń bezpiecznych, tj. poniżej wartości
normatywów higienicznych [11]: NDS lub
NDSCh, ewentualnie NDSP  w odniesieniu Publikacja opracowana na podstawie wyników zadania zrealizowanego w ramach programu
wieloletniego pn.  Dostosowywanie warunków pracy w Polsce do standardów Unii Europejskiej
do tych substancji, dla których wartość tego
dofinansowanego w zakresie zadań służb państwowych przez Ministerstwo Pracy i Polityki Spo-
normatywu określono.
łecznej w latach 2005-2007. Główny koordynator: Centralny Instytut Ochrony Pracy  Państwowy
Do pomiaru stężeń szkodliwych sub-
Instytut Badawczy. Wykorzystano także wyniki pracy naukowo-badawczej z zakresu prewencji
stancji chemicznych (takich jak np. roz-
wypadkowej sfinansowanej przez Zakład Ubezpieczeń Społecznych w 2007 r.
puszczalniki, tlenki azotu, oleje mineralne
11