Egzamin z cywilizacji powszechnej XX wieku
1. Nauka i technika (także wojskowa).
XX wiek charakteryzował się niezwykle szybkim tempem rozwoju nauki i techniki. Szczególną rolę w tym
procesie odegrały obie wojny światowe, w czasie których państwa w nich uczestniczące zwiększały nakłady
na zbrojenia, w tym także na badania naukowe, aby uzyskać techniczną przewagę nad przeciwnikiem.
·ð lotnictwo
pierwsze loty braci Wright w 1903r.;
do wybuchu I wojny światowej samolot traktowany był jako ciekawostka;
1919 r. Brytyjczycy John Alcock i Arthur Brown dokonali pierwszego przelotu przez Ocean Atlantycki;
1933 r. polski pilot Stanisław Skarżyński, przelot sportowym samolotem z Senegalu do Brazylii;
II wojna światowa: powodzenie operacji lądowych i morskich zależało od uzyskania przewagi w powietrzu;
po wojnie rozwijała się masowa komunikacja lotnicza, w tym międzykontynentalna; rozwijanie napędów 
silniki turbinowe i rakietowe; badanie zjawisk aerodynamicznych; prace nad coraz szybszymi
konstrukcjami;
1947 r. Amerykanin Charles Yeager na samolocie X-l przekroczył barierę dz
więku;
1953 r. na samolocie X-2 osiągnął 2,5-krotną prędkość dz
więku (2,5 Ma).
·ð produkcja masowa
1913 r. taśmy montażowe w fabryce samochodów Henry ego Forda rozpoczynają erę powszechnej
i masowej motoryzacji.
·ð atomistyka
rozwój fizyki kwantowej zapoczątkowany przez Maxa Plancka;
odkrycia Nielsa Bohra doprowadziły do opracowania metody rozbicia jądra atomu przez bombardowanie go
strumieniem neutronów;
bomba atomowa sierpień 1945 r.  Hiroszima, Nagasaki;
broń jądrowa w dyspozycji ograniczonej liczby krajów: USA, Rosja, Chiny, Indie, prawdopodobnie Izrael,
Korea Północna;
tragiczna katastrofa w elektrowni jÄ…drowej w Czarnobylu w 1986r.
·ð badania kosmosu i techniki kosmicznej
1961 r. pierwszy człowiek, Jurij Gagarin, odbył lot orbitalny;
1969 r. Neil Armstrong stanął na Księżycu;
1962 r. pierwszy satelita telekomunikacyjny na świecie  amerykański Telstar;
1971 r. Salut 1  pierwsza stacja kosmiczna;
1972 r. pierwsze testy GPS;
·ð biologia i medycyna
1901 r. okrycie grup krwi przez Karla Landsteinera;
1928 r. Ludwik Hirszfeld wraz z Emilem von Dungernem stworzył podstawy nauki o grupach krwi,
wprowadzajÄ…c ich oznaczenie symbolami A, B, AB, i 0;
1953 r. określenie struktury DNA  zaowocowało pojawieniem się genetycznie zmodyfikowanych roślin
i zwierząt oraz próbami klonowania organizmów (w 1997 r. sklonowanie owcy);
1928 r. odkrycie przez Alexandra Fleminga penicyliny;
1967 r. południowoafrykański chirurg Christian Barnard dokonał pierwszego udanego przeszczepu serca.
·ð informatyka
1939 r. John Atanasoff i jego student Clifford Berry kontruujÄ… pierwszy komputer;
1943-1945 r. skonstruowanie ENIAC a, opracowany w Stanach Zjednoczonych, który wykonywał 300
operacji mnożenia na sekundę i mógł przechowywać w pamięci 20 liczb dziesięciocyfrowych;
1956 r. Ericson produkuje prototyp pierwszego telefonu komórkowego;
1969 r. powstanie ARPANET  prekursora Internetu;
1979 r. pierwszy laptop;
1984 r. powstanie pierwszego Windowsa;
1992 r. wysłanie pierwszego SMS a;
1992 r. pierwszy smartfon o nazwie Simon.
·ð telewizja
1936 r. pierwszy stały program telewizyjny w Wielkiej Brytanii;
2. Kultura i sztuka.
·ð fowizm 1904  1908  kierunek w malarstwie francuskim poczÄ…tku XX wieku o bardzo żywej
i oderwanej od rzeczywistości kolorystyce dzieł; "przywódcą fowistów" nazywano Henri Matisse'a,
który na swoich obrazach zestawiał czyste kolory, często pozbawiając je ich związków
z rzeczywistością. Jego silnie uproszczone, dziś powiedzielibyśmy  "komiksowe", płótna są tak
naprawdę plamami wyrazistych kolorów;
·ð ekspresjonizm 1901  1918  kierunek w malarstwie, rzez
bie i teatrze; cechy charakterystyczne to
deformacja i ostro zamalowywane kontury przedmiotów; ekspresjonizm miał na celu wyrażenie
uczuć artysty; przeciwstawiał się naturalizmowi; wyraz
na mimika w teatrze;
·ð kubizm 1907  kierunek w sztukach plastycznych, głównie malarstwie i rzez
bie, który rozwinął się
we Francji na początku XX wieku, poszukujący nowych zasad budowy przestrzennej dzieła przez
odrzucenie reguł perspektywy i geometryczne uproszczenie elementów kompozycji;
·ð futuryzm 1909  awangardowy kierunek w kulturze (zwÅ‚aszcza w literaturze), który narodziÅ‚ siÄ™ we
Włoszech na początku XX wieku; założeniem futuryzmu było  patrzenie w przyszłość , odrzucanie
przeszłości i tradycji; futuryzm w swoim żywiołowym manifeście proponował unicestwienie
akademii, bibliotek i muzeów, winnych jego zdaniem utrzymywania i utrwalania kultury
przestarzałej i niedołężnej, a przez to szkodliwej i niebezpiecznej;
·ð dadaizm 1916  1922  miÄ™dzynarodowy ruch artystyczno-literacki w sztuce XX wieku, którego
głównymi hasłami były dowolność wyrazu artystycznego, zerwanie z wszelką tradycją i swoboda
twórcza odrzucająca istniejące kanony; jego członkowie, będący świadkami I wojny światowej,
w poczuciu rozpadu cywilizacji negowali powszechnie przyjęte ideały estetyczne i wartości; nie
wytworzyli jednolitego stylu czy programu, które spójnie łączyłyby ich dzieła  jednoczyła ich
raczej wspólna postawa niż styl; dadaiści posługiwali się absurdem, zabawą, dowcipem. Rzadko
wykorzystywali tradycyjne gatunki, takie jak malarstwo, rzez
ba i grafika w ich czystej postaci,
od których ważniejsza była inwencja; charakterystyczne było łączenie różnych technik i tworzenie
nowych;
·ð surrealizm 1924  ruch intelektualny pragnÄ…cy uniezależnić wyobraz
niÄ™ artysty od form logicznego
myślenia, opierając twórczość na skojarzeniach płynących z podświadomości i marzeń sennych,
wyrażających się w niepowiązanych ze sobą obrazach fantastycznych, w nienaturalnych
zestawieniach i kompilacjach;
·ð nowa rzeczowość 1925  1933  kierunek w sztuce niemieckiej przeÅ‚omu lat 20. i 30. XX w.,
przeciwstawiający się ekspresjonizmowi i abstrakcjonizmowi; artyści tego nurtu zastąpili wizyjność
i symbolizm ekspresjonizmu przedstawiając rzeczywistość obiektywnie, często o zabarwieniu
satyrycznym; zamiast ku abstrakcjonizmowi, zmierzali ku realizmowi (czy wręcz naturalizmowi),
czasem dość brutalnemu i cynicznemu; ich sztuka była reakcją na społeczną, polityczną
i gospodarczÄ… sytuacjÄ™ w powojennych Niemczech.
3. Filozofia.
Filozofię współczesną dzieli się na dwa główne nurty:
1) filozofia kontynentalna
·ð W filozofii kontynentalnej kierunek rozwoju filozofii w XX wieku wyznaczyÅ‚ Edmund Husserl,
twórca fenomenologii. Jego uczeń, Martin Heidegger, który polemizował z całą wcześniejszą
tradycją filozoficzną przez niektórych zaliczany jest do egzystencjalizmu, tak jak Jean-Paul Sartre,
przez innych do hermeneutyki, teorii rozumienia rozwijanej przez Wilhelma Diltheya.
·ð Emmanuel Levinas stworzyÅ‚ filozofiÄ™ dialogu.
·ð SzkoÅ‚a frankfurcka (m.in. Theodor W. Adorno) w twórczy sposób rozwijaÅ‚a marksizm i neoheglizm,
tworząc grunt dla rewolucji obyczajowej lat sześćdziesiątych.
·ð W drugiej poÅ‚owie XX wieku sukcesy popularnoÅ›ci zaczÄ…Å‚ odnosić przewrotny postmodernizm
(m.in. Umberto Eco, Zygmunt Bauman).
2) filozofia analityczna
·ð FilozofiÄ™ analitycznÄ… zapoczÄ…tkowali m.in. George Edward Moore, Bertrand Russell oraz
neopozytywiści Rudolf Carnap i Ludwig Wittgenstein.
·ð Znaczenia dla logiki miaÅ‚a także szkoÅ‚a lwowsko-warszawska.
·ð Charakterystyczne dla filozofii analitycznej jest skierowanie zainteresowania na analizÄ™ jÄ™zyka oraz
podkreślanie wagi i doniosłości logiki. Szczególnie w pierwszym okresie rozwoju tego prądu istniała
niechęć do metafizyki, a nawet podważanie zasadności uprawiania filozofii (Koło Wiedeńskie).
Jednak następcy pierwszego pokolenia filozofów analitycznych zwrócili się w stronę ontologii
dochodząc do wielu wniosków.
·ð Na peryferiach filozofii analitycznej nastÄ…piÅ‚ rozwój filozofii nauki (Karl Popper, Thomas Kuhn,
Paul Feyerabend).
4. Architektura.
·ð Nurty awangardowe:
o wczesny modernizm;
o ekspresjonizm 1911 r.  1935 r.;
o konstruktywizm lata 20 XX w;
o nurt międzynarodowy 1919 r.  1990 r. prąd występujący architekturze XX wieku od lat 20.
o radykalnie modernistycznym charakterze, odrzucający historyczną tradycję, dekoracyjność
i zbytnią estetyzację architektury; odwoływał się do zasad logiki i funkcjonalizmu  o pięknie
budynku stanowi głównie jego funkcjonalność;
o nurt organiczny XX w. w architekturze XX wieku przeciwstawny nurtowi
międzynarodowemu, traktuje każdy obiekt jednostkowo, dążąc do jego idealnego,
harmonijnego wpasowania w określoną przestrzeń; nie rezygnując z języka architektury
współczesnej dąży do większego nadania obiektowi cech estetycznych, wykorzystując
najnowsze technologie, pozwalające swobodnie kształtować bryłę budynku, a także
kontrastować różnorodne materiały by wzbogacić efekt artystyczny.
·ð Art Decó ok. 1925  1939 charakteryzowaÅ‚ siÄ™ klasycyzujÄ…cym zgeometryzowaniem i dążeniem do
syntetycznego ujmowania form, poszukiwaniem piękna w funkcji przedmiotu użytkowego i jasności
przekazu w grafice czy malarstwie.
·ð Architektura totalitarna:
o socrealizm 1934  1956.
·ð Postmodernizm od 1980.
5. Przemiany cywilizacyjne.
Wiek XX zaczynał się dyskusjami nad umasowieniem społeczeństw. Kończy licznymi sporami, a także
tłumnymi manifestacjami przeciw globalizacji. Dyskusje pierwszych dekad stulecia dotyczyły zasadniczo
przemian dokonujących się w obrębie Europy oraz w mniejszym stopniu Ameryki. Reszta świata
znajdowała się na marginesie zainteresowań socjologów i politologów. Odwiedzali ją i opisywali tylko
podróżnicy, misjonarze, kolonialni urzędnicy, czasem antropologowie. Gorące debaty na temat globalizacji
ukazują nową geografię świata. Nadal można mówić o centrach finansowych, kulturalnych, politycznych,
ale nie sposób jasno powiedzieć, gdzie są peryferia naszego globu. Nie da się również rozstrzygnąć,
czy światowa rywalizacja dotyczy tylko dawnych wielkich mocarstw, czy też, jak pisał S. Huntington,
historycznie ugruntowanych cywilizacji (np. muzułmańskiej, europejskiej, amerykańskiej). Jedno zdaje się
być pewne, Zachód (Ameryka, Europa i Australia), mimo swej przewagi militarnej i gospodarczej, stoi
wobec rodzących się sił, z którymi wspólnie będzie musiał decydować o losach świata. W początkach wieku
dominowała postawa europocentryczna uznająca za właściwe i postępowe tylko to, co powstawało
w obrębie naszej kultury. U jego kresu orientacja jest globalna. Jesteśmy coraz bardziej świadomi
współzależności rynków gospodarczych i międzynarodowej wymiany handlowej, jak i współzależności
systemów ekologicznych. Wreszcie coraz intensywnej odczuwamy solidarność, nie tylko z obywatelami
własnego kraju czy tego samego obszaru cywilizacyjnego, ale również z ludz
mi mieszkajÄ…cymi
na odległych kontynentach. Tym samym słabną nasze rasowe uprzedzenia i przesądy. Nikt nie kwestionuje
już potrzeby pomocy humanitarnej w wypadku klęski głodu czy katastrofy naturalnej, doceniamy również
znaczenie różnego rodzaju misji pokojowych służących w miarę potrzeby zachowaniu ładu i stabilności
politycznej.
Znakiem współczesności, w opinii wielu myślicieli, jest stałe rozszerzanie praw cywilnych, obywatelskich
i socjalnych na coraz większą liczbę osób. Demokratyzacja sprawia, że podmiotem prawa cywilnego może
być każdy bez względu na płeć, wykształcenie, religię czy wysokość płaconych podatków. W pierwszych
dekadach wieku XX czynne i bierne prawa obywatelskie formalnie przyznano wszystkim obywatelom
państw narodowych. Po II wojnie światowej niemal wszędzie zostało rozszerzone na kobiety.
Język demokracji i język praw człowieka stał się obecnie swoistego rodzaju moralnym esperanto całego
świata. Politycy wszystkich orientacji  niezależnie od tego, jak często i jak chętnie łamią prawa swoich
poddanych  zaczynają coraz chętniej powoływać się na swoje demokratyczne uprawnienia do rządzenia
oraz demokratyczne cele swoich działań.
Nowoczesne, masowe społeczeństwa są nie do pomyślenia bez istnienia złożonych techniczno-
organizacyjnych systemów. Współczesne państwa kapitalistyczne zyskują nieznany dotąd w historii wpływ
na życie obywateli. Wszędzie obserwuje wzrost liczby urzędników publicznych, rosną bardzo szybko
zarówno wydatki na cele społeczne jak i militarne (wedle wielu badaczy rozrost państw jest funkcją wojen
lub postrzeganych zewnętrznych zagrożeń; wzrost wydatków na armie był równie wysoki w czasie wojny
światowej, jak w okresie tak zwanej  zimnej wojny ). Państwo staje się bardzo ważnym pracodawcą
i zleceniodawcą. Tym samym zmienia się zakres odpowiedzialności państwa. Obok swych klasycznych
funkcji: zachowania bezpieczeństwa i ładu, państwo ma gwarantować ochronę socjalną, inwestować
w edukację i naukę. Przez politykę finansową, celną, podatkową posiada olbrzymi wpływ na procesy
gospodarcze. Rośnie tym samym nie tylko zakres, ale i złożoność struktur instytucjonalnych państwa.
Wymaga to coraz bardziej skomplikowanych praw i procedur działania. Współczesne państwo ma nieznane
dotąd możliwości kontroli obywateli, którą znacznie ułatwiają systemy komputerowe.
6. Liga Narodów.
Liga Narodów  nieistniejąca już organizacja międzynarodowa powstała z inicjatywy prezydenta Stanów
Zjednoczonych Woodrowa Wilsona. Statut Ligi został przyjęty przez konferencję pokojową w Wersalu
28 czerwca 1919 r. Stał się on pierwszą częścią traktatu wersalskiego i wszedł w życie po ratyfikacji
10 stycznia 1920 roku. Celem Ligi Narodów było utrzymanie pokoju i współpracy na świecie, a impulsem
do jej utworzenia był rozlew krwi podczas I wojny światowej. Siedzibą organizacji była Genewa.
W związku z powstaniem Organizacji Narodów Zjednoczonych w 1945 r., Liga Narodów została formalnie
rozwiązana w 1946 roku, choć faktycznie nie funkcjonowała już podczas II wojny światowej.
7. ONZ.
Organizacja Narodów Zjednoczonych, ONZ organizacja międzynarodowa, z siedzibą w Nowym Jorku,
powstała 24 paz
dziernika 1945 roku w wyniku wejścia w życie, podpisanej 26 czerwca 1945 r.
w San Francisco, Karty Narodów Zjednoczonych. ONZ jest następczynią Ligi Narodów. ONZ stawia sobie
za cel zapewnienie pokoju i bezpieczeństwa międzynarodowego, rozwój współpracy między narodami oraz
popieranie przestrzegania praw człowieka.
8. Ideologie polityczne i ruchy społeczne.
·ð faszyzm;
o nazizm;
·ð socjalizm:
o komunizm:
żð stalinizm  rewolucja komunistyczna może dokonać siÄ™ w jednym kraju;
żð trockizm  rewolucja komunistyczna musi być ciÄ…gÅ‚a aż nie obejmie caÅ‚ego Å›wiata;
żð maoizm  podstawÄ… rewolucji komunistycznej jest chÅ‚opstwo, rewolucja musi przyjść
ze wsi do miast;
o socjaldemokracja  lewicowy ruch społeczny wywodzący się z ruchu robotniczego, który za
główny cel stawia sobie budowę ustroju i społeczeństwa socjalistycznego drogą
demokratycznych reform;
żð reformizm   socjaldemokratyczna teoria ewolucyjnego, stopniowego  przerastania
kapitalizmu w socjalizm, świadomie negująca marksistowską drogę rewolucyjnego
znoszenia stosunków kapitalistycznych;
o anarchizm  ogólny termin oznaczający różnorodne doktryny polityczne i ruchy społeczne
cechujące się niechęcią wobec scentralizowanej władzy (szczególnie państwa)
i sformalizowanych instytucji i wskazujące, że są one z
ródłem opresji społecznej
i zagrożeniem dla wolności; do polityki anarchizmu należą między innymi decentralizacja
władzy, federalizm, egalitaryzm, socjalizm, liberalizm społeczny, samorządność,
dobrowolność, pacyfizm, antymilitaryzm, pomoc wzajemna, demokracja bezpośrednia,
sprawiedliwość, ekonomia uczestnicząca, akcja bezpośrednia, solidarność międzyludzka;
·ð neokonserwatyzm  konserwatyÅ›ci sÄ… przeciwnikami wszelkich  rozwiÄ…zaÅ„ jedynie sÅ‚usznych .
To co jest dobre dla jednego społeczeństwa, może nie pasować do innego. Nie ma bowiem ustrojów
i instytucji politycznych dobrych w każdych warunkach. Dla Europejczyków czy Amerykanów
dobra jest demokracja, republika lub monarchia, gdyż jest ona naturalnym efektem rozwoju tych
społeczeństw. Dla mieszkańców Azji czy Afryki właściwsze mogą być różne formy autorytaryzmu,
gdyż głęboko tkwią w ich tradycji i kulturze. Żadne społeczeństwo nie ma więc prawa narzucać
innym swoich wzorców;
·ð chadecja (chrzeÅ›cijaÅ„ska demokracja)  czerpie z dwóch z
ródeł: społecznej nauki Kościoła
katolickiego oraz kierunku filozoficznego zwanego personalizmem; człowiek postrzegany jest jako
członek wielu wspólnot, z których najważniejsza jest rodzina, następnie wspólnota lokalna
(wiejska, sąsiedzka, gminna itd.), wspólnota narodowa, a także wspólnoty religijne, kulturalne,
zawodowe i inne. Podstawą postępowania jednostki powinny być wartości moralne,
które nie powinny podlegać relatywizacji, to znaczy nie zależą od sytuacji i warunków, lecz powinny
być traktowane jako wartości absolutne, na nich opiera się całe życie społeczne.
Wśród priorytetowych wartości wymienia się  obok poszanowania życia i instytucji rodziny  także
pracę, własność prywatną, solidarność i odpowiedzialność. Krytyce poddawany jest
konsumpcjonizm jako postawa, która prowadzi do pogoni za dobrami materialnymi, jednocześnie do
wypaczenia i zredukowania godności ludzkiej. Większość dużych partii chadeckich powstałych po
II wojnie światowej oddaliło się od katolickich korzeni i przyjęło charakter ponadwyznaniowy 
członkami partii są także osoby należące do wyznań niechrześcijańskich i niewierzące.
Współczesna chrześcijańska demokracja inspirowana jest zasadami etyki chrześcijańskiej,
zrezygnowała natomiast z odniesień do religii;
Ruchy społeczne:
·ð ekologiczne;
·ð feministyczne;
·ð pacyfistyczne;
·ð antynuklearne;
·ð mniejszoÅ›ci seksualnych;
·ð dziaÅ‚ajÄ…ce na rzecz praw czÅ‚owieka.
9. Kultura masowa.
Kultura masowa jest specyficzną odmianą kultury, której podstawowym celem jest zaspokojenie potrzeb
i gustów masowej publiczności. Przeciwieństwem kultury masowej jest kultura wysoka (elitarna),
która znajduje zdecydowanie mniejszą grupę odbiorców.
Cechy
W związku z nastawieniem kultury masowej na masowego odbiorcę, kultura ta musi być skierowana
do osób w różnym wieku, o zróżnicowanym poziomie wykształcenia, doświadczenia, miejsca zamieszkania,
osób należących nieraz do bardzo różnych grup społecznych. Powyższe, szerokie i płynne określenie
adresata produktów kultury masowej powoduje często odejście od tematów trudnych i kontrowersyjnych na
rzecz prostej i przyjemnej rozrywki, która podobać się może prawie każdemu. Nic dziwnego więc,
że kulturę masową często uznaje się za niosącą mało wartościowe i spłycone treści. Ważną cechą kultury
masowej jest także to, że kultura ta bardzo podatna jest na modę, często rządzi ją nastawienie na zysk, które
nierzadko jest ważniejsze niż wartość intelektualna i artystyczna produktu kultury (np. filmu).
Rozwój kultury masowej jest możliwy dzięki obserwowanemu od początku XX wieku rozwojowi mediów
(początkowo radia, a potem telewizji i przemysłu filmowego, a także wyraz
nego zwiększenia nakładów
prasy i książek). Duże znaczenie miało także zwiększenie ilości czasu wolnego u przeciętnego odbiorcy
(tydzień pracy skrócił się przeciętnie do ok 40 godzin), co spowodowało wzrost popytu na rozrywkę.
10. Subkultury młodzieżowe.
·ð skate
tworzy również pewien rodzaj subkultury, ponieważ jest on przez wielu młodych ludzi sposobem na życie;
jeżdżą na rolkach i deskorolkach; Polsce grupy skejtów powstały pod koniec lat 80.; ich uczestnicy
wywodzili się z ruchu punk; główne jego cechy to spontaniczność, luz i podkreślanie niezależności;
przynależność do subkultury manifestowana jest przez specyficzny ubiór: czapki baseballówki lub chustki
bandanki, obszerne bluzy z kapturami, luz
ne podkoszulki.
·ð rastaman
w ścisłym znaczeniu jest to kolokwialna nazwa osoby idącej drogą Rastafari i w różnym stopniu
przestrzegającej jej nakazów i zakazów; w znaczeniu bardziej ogólnym, członek subkultury fanów
ortodoksyjnego nurtu muzyki reggae, którego charakterystycznymi cechami wyglądu i zachowania są:
noszenie dredów; grupowe palenie marihuany zwanej w tym środowisku gandzią, KLAC-em w celach
relaksacyjnych i religijnych. słuchanie różnych rodzajów muzyki wywodzącej się z Jamajki i nie tylko;
specjalny dresscode w ubiorze mający pokazywać innym szacunek dla filozofii rasta, które czasem zawiera
tzw. trzy kolory rasta, są to barwy licząc od góry: zielona, żółta, czerwona - prezentowane na znaczkach,
plakatach, ubiorach, naszywkach itd.
·ð hippisi
kontrkultura kontestacyjna II połowy lat 60. i początku lat 70. XX wieku; rewolucja proklamująca bunt
młodych przeciwko światu dorosłych (nie wierzcie nikomu po trzydziestce) i jego instytucjom: rodzinie,
Kościołowi, szkole, pracy, szefom, rywalizacji, pieniądzowi, wojsku, wojnie, normom, przymusom,
zakazom (zakazuje się zakazywać), domniemanej hipokryzji, konwencji ubioru, własności prywatnej
(życie w komunach); przejaw kontrkultury odrzucającej normy społeczne oparte na konsumpcji, rywalizacji
i materializmie; instytucje i struktury, którym się sprzeciwiali, hippisi określali jako establishment;
konsekwencjami istnienia tego ruchu stało się rozszerzenie zasięgu ruchów pacyfistycznych i ideologii
ekologicznych, zainteresowanie duchowością Wschodu, krytyka wyścigu szczurów, konformizmu
i wszelkiego konsumpcjonizmu; ruch ten przyczynił się do rozpowszechnienia substancji psychoaktywnych,
w szczególności marihuany.
·ð anarchiÅ›ci
według anarchistów wszyscy są równi bez względu na narodowość, rasę, płeć, tożsamość seksualną, wiek,
religię; z tego powodu postulują oni utworzenie społeczeństwa bez podziału na klasy, w którym każda
jednostka ma równy wpływ na wygląd życia społecznego.
·ð goci
duży wpływ ma na nich sztuka; architektura gotycka i literatura XIX wieku; za stolicę Gotyku uważają
Leeds, skąd pochodzi najwięcej znanych kapel; atrybutami gotów są czarne koty, nietoperze, pajęczyny,
świece, kadzidełka, cień, mrok, welwet, koronki, astrologia, okultyzm, cmentarze, Dracula, Frankenstein;
noszą obszerne czarne stroje, buty z długim czubkiem, srebrną biżuterię, długie włosy, makijaż - ciemne
cienie, biały fluid, czerwone lub czarne szminki do ust, czarny lakier do paznokci.
·ð graficiarze
mają rodowód amerykański; w latach 60. młodzi mieszkańcy Nowego Yorku umieszczali nielegalnie swoje
napisy, kolorowe szablony na ścianach metra.
·ð harleyowcy
motocykliści, ruch stale obecny niemal w całej Europie, USA i Australii; w latach 50. na autostradach
Kalifornii i Wschodniego Wybrzeża zaczęli się pojawiać gromadnie młodzi mężczyz
ni, tak zwani ridersi
na ciężkich motocyklach; harleyowcy nie starają się afiszować z jakąkolwiek ideologią, interesują ich tylko
motocykle i wszystko im podporządkowują; nie pasjonują się nowymi modelami; prawzorem i najczęściej
używaną maszyną jest amerykański Harley Dawidson.
·ð metalowcy
subkultura fanów odmiany rocka zwanej heavy metal; początek ruchu sięga lat 70., ale największą
popularność w wielu krajach osiągnął w następnej dekadzie, kiedy to koncerty rockowe zaczęły przybierać
charakter coraz większej widowiskowości i teatralizacji; metalowcy nie głoszą specjalnej ideologii
czy filozofii; teksty piosenek podkreślają rolę zła; ubierają się na wzór dawnych rockersów: obcisłe
skórzane lub dżinsowe spodnie, skórzane kurtki - ramoneski, pasy nabijane ćwiekami (pieszczochy),
noszą długie włosy sprawiające potarganych.
·ð poppersi, szpanerzy (dzieci zamożnych rodzin)
subkultura ma rodowód angielski; stanowili wyraz marzeń młodzieży z niskich klas społecznych o lepszym
życiu; grupy młodzieży ubierające się w najmodniejsze i najdroższe stroje okupowały ekskluzywne lokale
i imponowały rówieśnikom pieniędzmi. Liczył się dyskotekowy szpan, muzyka new romantic oraz w Polsce
zespoły takie jak -Kombi-, -Lady Punk-, -Republika-.
·ð punk
ruch młodzieżowy powstał w latach 70. w Wielkiej Brytanii i w USA; postawa skrajnej negacji obejmowała
sfery społeczne (rodzina), polityczne (np. parlament), edukacyjne, prawne, ale także tradycję, stąd między
innymi niechęć do religii i religijności; podstawowe atrybuty stylu subkultury punków najwyraz
niej
uwidaczniają się w stroju: stara skórzana kurtka nabijana ćwiekami, ćwiekowy pas, pieszczotka (branzoleta)
na przegubach dłoni, spodnie podarte lub w kolorowe łaty z zamkami błyskawicznymi, glany; wygolona po
bokach głowa, pośrodku włosy ułożone w czub a-la Irokez, do tego kolczyki lub agrafki w uszach.
·ð skinheadzi, skini
pojawili się w Wielkiej Brytanii w latach 70; ostrzyżeni na łyso, ubrani w martensy, dżinsy lub spodnie
i kurtki wojskowe; utożsamiają się z ruchami, które preferują kult siły, między innymi z organizacjami
neofaszystowskimi; najbardziej zaangażowani politycznie toczą zacięty bój z anarchistami.
·ð yuppies
pokolenie, które na przełomie lat 70. weszło w życie zawodowe, wskazując silną orientację na osiąganie
sukcesu, pieniędzy i prestiżu; cechą stylu życia jest mobilność, kompetencja, swoboda w życiu erotycznym;
ceniÄ… elegancjÄ™ i Å‚adne rzeczy, dobre restauracje, muzykÄ™ klasycznÄ…; dbajÄ… o kondycjÄ™ fizycznÄ…;
sÄ… przeciwnikami tradycjonalizmu.
11. Ruchy emancypacyjne.
·ð kobiet  powstanie w poÅ‚owie XIX wieku sufrażystek, które wywalczyÅ‚y prawa wyborcze
i pracownicze; póz
niej rozwinął się ruch feministyczny walczący o zniesienie wszystkich różnic
w każdej dziedzinie życia pomiędzy płciami, a także studiujący taki stan rzeczy; swój rozkwit
uzyskał w latach 60. podczas tzw. rewolucji seksualnej;
·ð czarnych  podzielony na dwa kierunki: integracjonizm i separatyzm:
o integracjonizm postulował dążenie do integracji Murzynów z białym społeczeństwem
amerykańskim przez zniesienie segregacji i dyskryminacji rasowej, odwołanie praw Jima
Crowa, zapewnienie Murzynom równych praw obywatelskich i możliwości ich
wykorzystania oraz poprawy sytuacji społeczno-ekonomicznej; do niej zalicza się
M.L. Kinga;
o separatyzm dążył do oddzielenia Murzynów od białego społeczeństwa amerykańskiego;
·ð LGBTQ  czerwiec 1969 roku okazaÅ‚ siÄ™ przeÅ‚omowym dla mniejszoÅ›ci seksualnych, zwÅ‚aszcza
w Stanach Zjednoczonych; wtedy to klienci gejowskiego klubu Stonewall Inn w nowojorskiej
dzielnicy Greenwich Village po raz pierwszy zaprotestowali przeciwko nalotowi policji
i nieuzasadnionemu aresztowaniu kilku osób; opór ten doprowadził do 3 dniowych zamieszek na
ulicach dzielnicy, w których udział wzięło tysiące osób; wydarzenie to odbiło się szerokim echem
w całym zachodnim świecie; od tego czasu zaczęły się tzw. parady równości i zmiana podejścia
społecznego do homoseksualizmu;
12. Kształtowanie się współczesnych systemów politycznych.
·ð demokracja
W XX wieku wystąpiło zjawisko "fal demokracji", czyli nasilających się w pewnych okresach procesach
demokratyzacji. Na ich występowanie miało wpływ wiele różnych czynników takich jak: wojny, rewolucje,
dekolonizacja czy też zmiany religijne lub ekonomiczne. Wskutek I wojny światowej oraz rozpadu
Imperium osmańskiego i Austro-Węgier w Europie powstały nowe państwa narodowe. Większość z nich,
przynajmniej z nazwy, miała być demokratyczna. Po okresie rozwoju demokracji w latach dwudziestych
XX wieku, nadeszły czasy wielkiego kryzysu, w których większość krajów Europy, Ameryki A
acińskiej
i Azji, zwróciła się ku dyktaturze. Szczególnym przypadkiem były ustroje totalitarne, które powstały
w nazistowskich Niemczech i Związku Radzieckim. II wojna światowa przyniosła ostatecznie odwrócenie
tej tendencji w Europie Zachodniej. Demokratyzacja amerykańskich, brytyjskich, i francuskich sektorów
okupowanych Niemiec, Austrii, Włoch i Japonii służyła póz
niej jako wzór dla póz
niejszej zmian
systemowych. Jednak większość Europy Wschodniej, łącznie z radziecką strefą okupacyjną w Niemczech
stała się częścią bloku wschodniego. Państwa te formalnie były demokratyczne (najczęściej określały się
jako demokracje ludowe), jednak według standardów demokracji liberalnych, były to jedynie demokracje
pozorne. Po wojnie nastąpiła też dekolonizacja i większość nowo powstałych niepodległych państw
posiadała demokratyczne konstytucje. Największa istniejąca po dziś dzień demokracja wyłoniła się
w Indiach. W 1960 roku zdecydowana większość państw na świecie była formalnie demokratyczna,
choć w wielu przypadkach była to demokracja pozorna (zwłaszcza w państwach socjalistycznych i byłych
koloniach). W kolejnej fali demokratyzacji, zmiana ustroju zaszła w licznych dyktaturach. Hiszpania,
Portugalia (1974) i kilka z dyktatur wojskowych w Ameryce Południowej w póz
nych latach
siedemdziesiątych i wczesnych latach osiemdziesiątych powróciły do rządów cywilnych. Argentyna
powróciła do nich w 1983 roku, Boliwia, Urugwaj w 1984 roku, Brazylia w 1985 roku, a Chile na początku
lat dziewięćdziesiątych. Kraje Południowo-Wschodniej Azji podążały tą ścieżką w drugiej połowie lat
osiemdziesiątych. Gospodarcza recesja lat osiemdziesiątych XX w. wraz z osłabieniem ucisku ze strony
Związku Radzieckiego, przyczyniły się do tzw. jesieni ludów i rozpadu ZSRR. Wiązały się z tym koniec
zimnej wojny, demokratyzacja i liberalizacja dawnych krajów bloku wschodniego. Największy sukces
spośród młodych demokracji odniosły te znajdujące się kulturowo i geograficznie najbliżej Zachodniej
Europy. Obecnie to one są członkami lub kandydatami Unii Europejskiej. Niektórzy badacze uważają,
że współczesna Rosja nie jest prawdziwą demokracją lecz przybiera formę dyktatury.
·ð maoizm
Maoizm jest wariantem ideologii komunistycznej, rozwinięciem marksizmu-leninizmu opartym na ideach
przywódcy Komunistycznej Partii Chin Mao Zedonga. Maoizm jako odrębna ideologia ujawnił się w 1958 r.
proklamowaniem kursu "trzech czerwonych sztandarów". Po rozbiciu radykalnej "bandy czworga" przez
pragmatyków (1976 1977) został praktycznie wyparty przez dengizm, który w latach 90. XX w. uzupełniła
Zasada Trzech Reprezentacji Jiang Zemina. dengizm) Dengizm to oryginalna chińska ideologia
(post)komunistyczna, stworzona przez Deng Xiaopinga, faktycznego przywódcę Chińskiej Republiki
Ludowej w latach 1978 1989. Dengizm wyewoluował z maoizmu, w przeciwieństwie do którego
zreinterpretował jednak teorię marksistowską w duchu konfucjańskim. y
ródłem dengizmu była
pragmatyczna frakcja Komunistycznej Partii Chin kierowana przez premiera Zhou Enlaia,
która ukształtowała się w trakcie walki o władzę z radykalną frakcją Jiang Qing (tzw. "kampanii przeciw
Konfucjuszowi"). Dengizm odwołuje się do dziedzictwa maoizmu  krytykował wprawdzie niektóre
epizody w historii Chińskiej Republiki Ludowej (zwłaszcza wielki skok naprzód i rewolucję kulturalną),
ale podkreślał sukcesy nierozerwalnie związane z kierownictwem Mao. Kluczowymi pojęciami dengizmu są
"cztery modernizacje" i "cztery podstawowe zasady"  o ile pierwsze oznacza modyfikacjÄ™ maoizmu,
to drugie podkreśla ciągłość z ideologią komunistyczną. Cztery modernizacje oznaczają unowocześnienie
przemysłu, rolnictwa, obrony narodowej oraz nauki i techniki, cztery podstawowe zasady to: socjalistyczna
droga rozwoju, dyktatura proletariatu, kierownicza rola partii komunistycznej, marksizm-leninizm oraz myśl
Mao Zedonga.
13. Wielki kryzys gospodarczy 1929 r.
Przyczyny:
·ð coraz gorszy stan rolnictwa  z roku na rok spadÅ‚, bowiem popyt na amerykaÅ„skÄ… pszenicÄ™, bydÅ‚o
i bawełnę;
·ð udzielanie przez USA europejskim paÅ„stwom ogromnych pożyczek na odbudowÄ™ miast i przemysÅ‚u
lub poprawę życia ludności po Wielkiej Wojnie;
·ð brak rewanżu gospodarczego ze strony Europejczyków.
Przebieg:
·ð brak kasy na zakup amerykaÅ„skich towarów rolnych, zwÅ‚aszcza po wprowadzeniu przez Kongres
wysokich ceł;
·ð dramatyczny spadek popytu na amerykaÅ„skie towary rolne i poważne zakłócenie bilansu
finansowego USA  wywieziono znacznie więcej amerykańskiego kapitału, niż zainwestowano
w Stanach Zjednoczonych kapitału obcego;
·ð niespÅ‚acanie przez EuropÄ™ olbrzymich dÅ‚ugów wojennych, powiÄ™kszonych póz
niej o pożyczki dla
Niemiec w 1925 r.;
·ð rygorystycznie egzekwowane reparacji wojennych, zwÅ‚aszcza przez FrancjÄ™;
·ð ograniczenie liczby imigrantów, co skutkowaÅ‚o zmniejszeniem potencjalnych nabywców towarów
rolnych;
·ð dynamicznie rozwijajÄ…cÄ… siÄ™ motoryzacja, która powodowaÅ‚a spadek zapotrzebowania na pasze dla
koni;
·ð nowoczesna tkanina syntetyczna wypierajÄ…ca baweÅ‚nÄ™;
·ð zmiana diety Amerykanów, którzy zaczÄ™li siÄ™ racjonalniej odżywiać, tzn. jedli wiÄ™cej owoców,
jarzyn i mleka, a mniej chleba i mięsa;
·ð spadek cen na artykuÅ‚y rolne;
·ð zgubne hasÅ‚a gospodarcze:  bogaćcie siÄ™ i  kupujcie jak najwiÄ™cej  zamiast inwestycji gra na
giełdzie, pojawienie się oszustów giełdowych i fikcyjnych firm;
·ð mit  od pucybuta do milionera ;
·ð zgubne hasÅ‚o  dwa samochody w każdym garażu , które wiÄ…zaÅ‚o siÄ™ z zaciÄ…ganiem kredytów 
popyt i obrót na rynku stworzony sztucznie;
·ð przewaga podaży nad popytem w przemyÅ›le rolniczym i dalsze konsekwencje;
·ð spekulacja gieÅ‚dowa, która doprowadziÅ‚a do fantastycznego wzrostu wartoÅ›ci akcji,
nie odpowiadającego wynikom ekonomicznym przedsiębiorstw, które miały kłopoty z osiągnięciem
jakiegokolwiek zysku;
·ð 24 paz
dziernika 1929 r., czyli tak zwany  czarny czwartek  w ciÄ…gu trzech dni sprzedano 12
milionów udziałów;
·ð wÅ‚aÅ›ciciele amerykaÅ„skich papierów wartoÅ›ciowych, bogaci bankierzy, fabrykanci i drobni ciuÅ‚acze
stracili łącznie 40 mld dolarów;
·ð po miesiÄ…cu kurs akcji spadÅ‚ jeszcze o 40%;
·ð od 1929 do 1932 r. gospodarka amerykaÅ„ska znalazÅ‚a siÄ™ w bÅ‚Ä™dnym kole recesji, w którym
zatrzymanie produkcji powodowało bezrobocie i obniżenie siły nabywczej ludności, to z kolei
prowadziło do dalszych bankructw;
·ð spadek produkcji stali o 10%, dochody rolnictwa w ciÄ…gu trzech lat spadÅ‚y o poÅ‚owÄ™, bezrobocie
osiągnęło liczbę 15 mln, 5 tys. banków zbankrutowało, a wraz z nimi wszyscy, którzy powierzyli im
swe oszczędności;
·ð w 1932 r. bezrobocie w Niemczech osiÄ…gnęło liczbÄ™ 6 mln., a w Wielkiej Brytanii 3 mln;
nadprodukcja wartościowych skądinąd, ale w tym momencie bezwartościowych towarów: kawy,
węgla, mięsa, żelaza, cukru, wełny, miedzi i innych;
·ð spadek handlu Å›wiatowego do 1/3 poziomu z 1929 r.:
·ð w roku 1929 Stany Zjednoczone wstrzymaÅ‚y wszelkie kredyty i zażądaÅ‚y zwrotu dÅ‚ugów,
co najsilniej odczuły Niemcy (spłata reparacji wojennych) i Austria (wycofanie francuskich zasobów
walutowych z banków austriackich w 1931r.);
·ð ingerencja paÅ„stwa w funkcjonowanie gospodarki, odgórnego ograniczenia produkcji i importu,
zachęcania producentów do eksportu;
·ð kryzys demokracji  faszyzm, nazizm;
·ð Å›lepa wiara republikaÅ„skiego prezydenta Herberta Hoovera w czysty liberalizm gospodarczy  brak
interwencji państwa  ciągły spadek produkcji, wzrost bezrobocia, pojawienie się żebraków;
·ð w roku 1932 Amerykanie gÅ‚osowali, wiÄ™c na reprezentanta demokratów, Franklina Delano
Roosevelta, który wystąpił z programem aktywnego zwalczania depresji przez rząd federalny za
pomocą państwowego interwencjonizmu;
·ð po objÄ™ciu funkcji w 1933 r. Roosevelt zwoÅ‚aÅ‚ doradców, tworzÄ…c tzw.  trust mózgów i wspólnie
opracowano potężny program wyjścia z załamania ekonomicznego, znany pod nazwą New Deal,
czyli nowy ład. Nazwa odzwierciedlała odejście od tradycyjnej liberalnej polityki ograniczania
wpływów państwa na ekonomię na rzecz przyjęcia zasady odpowiedzialności państwa za właściwe
jej funkcjonowanie i dobrobyt obywateli. New Deal zakładał uzdrowienie systemu bankowego
poprzez obniżenie wartości dolara i zniesienie parytetu złota, czyli określania wartości pieniądza
według zawartości złota;
·ð dla bezrobotnych wprowadzono roboty publiczne;
·ð ustawa o rolnictwie nakazywaÅ‚a farmerom zmniejszenie obszaru ziemi uprawnej w celu obniżenia
produkcji;
·ð dla przemysÅ‚u uchwalono  National Industrial Act , którego głównÄ… ideÄ… byÅ‚o wprowadzenie zasady
uczciwej konkurencji, czyli fair competition;
·ð po raz pierwszy w dziejach Stanów Zjednoczonych wprowadzono ustawy socjalne, zasiÅ‚ki zdrowotne
i ubezpieczenia emerytalne;
·ð krytyka ustawodawstwa socjalnego, które nakÅ‚adaÅ‚o na pracowników konieczność ubezpieczenia,
pracowników  Sąd Najwyższy orzekł, że New Deal jest sprzeczny z konstytucją, ogranicza, bowiem
swobodną działalność gospodarczą jednostki;
·ð podjÄ™cie walki z SÄ…dem Najwyższym, ustanawiajÄ…c wiek emerytalny dla sÄ™dziów i wymieniajÄ…c
w ten sposób jego skład;
·ð ponowny wybór Roosevelta w 1936 r. na drugÄ… kadencjÄ™.
14. Fronty I wojny światowej.
·ð front zachodni
Początkowo żadne z państw biorących udział w I wojnie światowej nie dysponowało długimi planami
strategicznymi. W niemieckim sztabie od 1871 roku, a więc od chwili zakończenia wojny z Francją istniało
silne przekonanie, iż następna wojna, która Niemcy będą prowadzić, będzie wojną na dwa fronty: z Francja
i z Rosją. Francja miała zostać pokonana błyskawicznie, a póz
niej całe siły niemieckie miały być
przerzucone na front rosyjski. We Francji, począwszy od pamiętnej wojny z Niemcami w latach 1870-1871,
myślano nie o działaniach ofensywnych lecz defensywnych (obronnych). Wzdłuż granicy z Niemcami
powstało pasmo fortyfikacji obronnych. Dopiero w 1911 roku nastąpiły istotne zmiany we francuskiej
doktrynie wojennej  przyjęto zasadę przejścia do natychmiastowej, bezwzględnej ofensywy, w głównej
mierze na granicy z Niemcami. Plan ten, podobnie jak niemieckie plany szybkiego zwycięstwa nad Francją,
okazały się porażką i nie spełniły swych podstawowych założeń. Stało się to wiadome, po bitwie nad rzeką
Marną. Zwycięska kontrofensywa francuska nie zdołała wyprzeć napastnika z Francji. Od zimy 1914-1915
na froncie zachodnim trwała tzw. wojna pozycyjna. Polegała ona na tym, że dwie strony konfliktu zbrojnego
stały naprzeciw siebie w nieprzerwanej ciągłej linii. Tworzyły ją łańcuchy okopów, schronów oraz zasieków
z drutu kolczastego. Obrona miała przewagę nad atakiem. Takich umocnień nie można było zdobyć samym
atakiem piechoty. Potrzebny był ogień artyleryjski. W pierwszej kolejności należało zniszczyć zasieki drutu
kolczastego. Używano więc broni do ostrzeliwania celów położonych blisko: miotaczy min i moz
dzierzy.
Wojna pozycyjna w przypadku równowagi sił nie mogła doprowadzić do zwycięstwa którejkolwiek strony.
Dopiero w 1918 roku przewaga liczebna i zbrojna państw sprzymierzonych doprowadził do zerwania
z wojną pozycyjną i pozwoli przejść do wojny zaczepnej z Niemcami.
Najważniejsze bitwy frontu zachodniego:
o bitwy nad Marną: trwały od 6 do 9 (10) września 1914 roku; Niemcy zatrzymali się na rzece
Aisne; druga bitwa nad Marną rozgrywała się w dniach od 15 lipca do 2 sierpnia 1918 roku 
zakończyła się także porażką Niemiec;
o bitwy nad Sommą: 24 czerwca 1916 roku Francuzi i Anglicy rozpoczęli wzmożone
przygotowania artyleryjskie. Teren walk był nad rzeka Sommą; we wrześniu zwolniono siłę
ataków, użyto nowej nieznanej dotąd broni - czołgów angielskich, które zwłaszcza
w pierwszych dniach wywarły na Niemcach silne deprymujące wrażenie; w paz
dzierniku
1916 roku walki nas Sommą zamarły; 8 sierpnia 1918 roku Niemcy poniosły olbrzymie straty
w drugiej bitwie pod Sommą; połączone siły angielsko-francusko-amerykańskie pod
dowództwem Ferdynanda Focha zadały im straszliwą klęskę;
o bitwa pod Verdun.: 21 lutego 1916 roku rozpoczęła się najkrwawsza bitwa tej wojny, walki
trwały aż do czerwca 1916 roku, choć ostatecznie bitwa zakończyła się dopiero w grudniu
1916 roku; sławę w tej bitwie zdobył, dowodzący pod Verdun, marszałek francuski Philippe
Petain.
·ð front wschodni
Rosjanie ruszyli z ofensywą w połowie sierpnia, jeszcze przed ostatecznym zakończeniem mobilizacji.
W myśl pierwotnych założeń uderzenie miało być skierowane przeciwko Austrii. 3 września 1914 roku
wojska carskie zajęły Lwów. Drugie uderzenie skierowali na Prusy Wschodnie. Rozdzielenie się armii
rosyjskiej wykorzystali Niemcy. Udało im się oskrzydlić armię rosyjską i pobić w dniach 26-31 sierpień
1914 pod Tannenbergiem. Kilka dni póz
niej armia rosyjska poniosła drugą wielką klęskę w bitwie nad
Jeziorami Mazurskimi w dniach 5-15 września 1914 roku. Jednak tak duże skumulowanie wojsk
niemieckich w Prusach Wschodnich, osłabiło znacznie pozostałe wojska niemieckie w Europie Zachodniej.
W roku 1915 Rosjanie odnieśli kilka sukcesów. Zajęły znaczną część Galicji (dotychczas w rękach
austriackich) i walczyli w Karpatach o drogę na Węgry. 22 marca 1915 roku po kilkumiesięcznym oblężeniu
zdobyli twierdzę w Przemyślu. Jednak starannie przygotowana ofensywa niemiecko-austriacka,
która rozpoczęła się 2 maja 1915 roku, zadała im znaczne straty. 4 maja 1915 roku przełamany został front
rosyjski pod Gorlicami (nowa linia frontu przebiegała począwszy od Zatoki Ryskiej przez Pińsk po
Tarnopol). Armia rosyjska zmuszona została do odwrotu. 3 czerwca Austriacy wkroczyli do Przemyśla,
a 22 czerwca do Lwowa. Armia rosyjska w kampanii z 1915 roku została pokonana, lecz nie rozbita.
W maju-wrześniu 1916 roku miała miejsce kontrofensywa gen. Aleksieja Brusiłowa, podczas której wojska
rosyjskie zajęły Galicje Wschodnią.
Najważniejsze bitwy frontu wschodniego:
o bitwa pod Tannenbergiem: odbyła się w dniach od 26 do 31 sierpnia 1914 r.; była
zwycięstwem wojsk niemieckich nad armia rosyjską;
o bitwa pod Gorlicami: 4 maja 1915 roku wojska niemieckie przerwały front - nowa linia
frontu przebiegała począwszy od Zatoki Ryskiej przez Pińsk po Tarnopol.
Zakończenie działań militarnych: 3 marca 1918 - pokój brzeski, w Brześciu Litewskim Rosja Radziecka
zawarła traktat pokojowy z państwami centralnymi.
·ð front poÅ‚udniowy
Działania militarne na terenie państwa włoskiego. 24 lipca 1915 roku - Włochy przystąpiły do wojny po
stronie państw sprzymierzonych. 23 maja 1915 roku - Włochy wypowiedziały wojnę Austro-Wegrom.
Działania wojenne toczyły się na dwóch frontach - wschodnim nad rzeka Soczą i północnym w Alpach
Karnickich i Dolomitach. Od czerwca do września 1915 roku stoczono w tych rejonach 11 bitew.
24 paz
dziernika 1917 roku - nastąpiło silne uderzenie armii austro-węgierskiej, wspomaganej przez siły
niemieckie, na Włochy z trzech stron nad Soczą, w Alpach Karnickich i Dolomitach. Uderzenie to było
bardzo silne i od razu zakończyło się zwycięstwem. Front włoski został przełamany pod Caporetto.
Ofensywa zatrzymała się dopiero w końcu listopada 1917 roku nad rzeka Piawa. 24 paz
dziernika 1918 roku
 Włosi rozpoczęli ofensywę w kierunku Triestu, nie napotykając właściwie żadnego oporu.
Żołnierze austriaccy nie chcieli się już bić. Polacy, Czesi, Węgrzy i Chorwaci masowo opuszczali front
i wracali do ojczyzny.
Działania wojenne na Bałkanach.
17 sierpnia 1916 roku - podpisano miedzy Rumunią a państwami koalicji traktat przymierza i konwencję
wojskową. 27 sierpnia 1916 roku - Rumunia wypowiedział wojnę Austro-Wegrom i uderzyła na
Siedmiogród. 6 grudnia 1916 roku - wojska niemieckie zajęły Bukareszt. 10 grudnia 1917 roku  Rumunia
zawarła rozejm z państwami centralnymi. 1918  ofensywa wojsk Ententy przeprowadziły ofensywę na
Półwyspie Bałkańskim. W jej wyniku we wrześniu 1918 roku wyzwolono Serbię oraz zmuszono do
kapitulacji Bułgarię i w paz
dzierniku TurcjÄ™.
·ð ZakoÅ„czenie dziaÅ‚aÅ„ militarnych
11 listopada 1918 - w lasku Compiegne pod Paryżem Niemcy podpisali akt kapitulacji.
Nastąpiło zawieszenie broni. Do takiego kroku skłoniło Niemcy kilka przyczyn: zdecydowana zwycięska
ofensywa wojsk sprzymierzonych, podjęta w lipcu 1918 roku, rozkład armii austro-węgierskiej oraz wybuch
rewolucji w Niemczech, zapoczÄ…tkowany buntem marynarzy w Kilonii 3 listopada 1918 roku.
15. Fronty II wojny światowej.
·ð dziaÅ‚ania na froncie wschodnim
Plan niemieckiego ataku na Związek Radziecki określony kryptonimem "plan Barbarossa" został
zatwierdzony przez Hitlera już w grudniu 1940 r. Po pokonaniu państw Europy Zachodniej Hitler chciał
zwrócić się przeciwko Stalinowi, aby zdobyć dla aryjczyków przestrzeń życiową oraz rynki zbytu dla
przemysłu niemieckiego. Plan zakładał, że w pierwszej części działań zbrojnych zostaną rozbite główne siły
radzieckie stacjonujące na granicach państwa, a niemiecka ofensywa zostanie poprowadzona w trzech
kierunkach: północnym na Leningrad, środkowym na Moskwę i południowym na Ukrainę.
Następnie planowano zniszczenie głównych politycznych, militarnych i gospodarczych ośrodków ZSRR.
22 czerwca 1941 r. armia niemiecka wspierana przez sojusznicze wojska fińskie, rumuńskie, słowackie,
węgierskie i włoskie zaatakowała ZSRR. Armia radziecka przetrzebione przez masowe czystki w końcu lat
trzydziestych i nieprzygotowana do walki na skutek błędów Stalina nie była w stanie stawić czoła atakującej
armii niemieckiej. Wermacht szybko posuwał się na wschód. Niemcy opanowali kraje bałtyckie i Ukrainę.
W czerwcu dotarli do Lennigradu, gdzie rozpoczęło się trwające do stycznia 1944 r. oblężenie miasta.
W listopadzie 1941 r. znalez
li się pod Moskwą. na przedpolach stolicy rozegrano bitwę, w wyniku której
wojska niemieckie zostały odepchnięte na odległość około 200 km od Moskwy. Wiosną 1942 r. Niemcy
podjęli kontrofensywę. Do zasadniczej próby sił doszło w bitwie pod Stalingradem, która toczyła się od
września 1942 r. do lutego 1943 r. Zostali oni okrążeni i rozbici. Był to punkt zwrotny w zmaganiach
pomiędzy obydwoma państwami. Zwycięstwo radzieckie w wielkiej bitwie pancernej pod Kurskiem w lipcu
1943 r. spowodowało generalny odwrót wojsk niemieckich, które wycofywały się pod naporem Armii
Czerwonej. W listopadzie 1943 Armia Czerwona zdobyła Kijów. W styczniu 1944 r. odblokowano
Lennigrad, odzyskano Krym i Ukrainę naddnieprzańską. Ofensywa letnio - jesienna, zapoczątkowana
w czerwcu 1944 r. pozwoliła Sowietom na zdobycie Litwy i Białorusi, a następnie ziem polskich aż po linię
Wisły, gdzie wstrzymano dalsze natarcie w związku z wybuchem Powstania Warszawskiego. Na południu
wojska radzieckie wkroczyły do Rumunii, Bułgarii, oraz do Jugosławii, gdzie walczyła z oddziałami
partyzanckimi Josipa Broz Tito. W styczniu 1945 r. wojska radzieckie sforsowały Wisłę i opanowały resztę
polskich ziem, a na południu Czechosłowację, Węgry i część Austrii z Wiedniem. Po przekroczeniu Odry,
rozpoczęła się operacja berlińska, zakończona zdobyciem stolicy Niemiec.
·ð front poÅ‚udniowy i zachodni
W lipcu 1943 r. oddziały aliantów zachodnich przeprowadziły desant na Sycylię. Sukcesy wojsk koalicji
antyhitlerowskiej skłoniły króla Włoch Wiktora Emanuela III do odsunięcia od władzy Mussoliniego. Nowy
rząd włoski podpisał 3 września 1943 układ o zawieszeniu broni. Niemcy odpowiedzieli na to okupacją
Włoch i uwolnieniem więzionego Mussoliniego. Oddziały aliantów stopniowo wyzwalały Włochy spod
niemieckiej okupacji. Do najcięższych walk doszło pod Monte Cassino, które stanowiło część umocnień
niemieckiego pasa obronnego tzw. linii Gustawa. W maju 1944 r. w bitwie pod Monte Cassino zasłużyły się
polskie oddziały dowodzone przez gen. Władysława Andersa. Pokonanie linii Gustawa pozwoliło aliantom
posuwać się dalej na północ. 4 czerwca 1944 r. zajęli Rzym. 6 czerwca 1944 r. doszło do lądowania
oddziałów aliantów zachodnich w Normandii (północna Francja). Otworzono w ten sposób tzw. drugi front
w działaniach wojennych. Operacja ta posiadała kryptonim "Overlord". Na francuskim brzegu Niemcy
dysponowali dobrze rozbudowanym i umocnionym systemem fortyfikacji, stanowisk ogniowych, zasieków
oraz pól minowych - był to tzw. Wał Atlantycki. Dzięki ogromnemu wysiłkowi wojsk sojuszniczych desant
zakończył się powodzeniem. W wyniku wspólnej akcji wojsk alianckich i francuskiego ruchu oporu
25 sierpnia 1944 r. Paryż został wyswobodzony spod okupacji niemieckiej. We wrześniu wojska aliantów
dotarły do Belgii. Ostatnią próbę powstrzymania aliantów stanowiła kontrofensywa ardeńska
przeprowadzona przez Niemców w grudniu 1944 r. Po jej załamaniu armie sojusznicze, przekroczywszy
linię Zygfryda wkroczyły na obszar Niemiec. Przed aliantami kapitulowały kolejne niemieckie miasta:
Brema, Lubeka, Hamburg. Wojska sojuszników zachodnich skierowały się w dalszej kolejności na Saksonię
i Czechy. 25 kwietnia 1945 r. w miejscowości Torgau nad A
abą doszło do pierwszego spotkania żołnierzy
radzieckich i amerykańskich. Oznaczało to, że oba fronty walki z Niemcami połączyły się i symbolizowało
ostateczną klęskę Niemiec. 30 kwietnia 1945 r. Adolf Hitler, aby uciec od odpowiedzialności za swoje
zbrodnie popeÅ‚niÅ‚ samobójstwo. WÅ‚adzÄ™ w Niemczech objÄ…Å‚ rzÄ…d kierowany przez admiraÅ‚a Karla Dönitza.
16. Polityczne tło II wojny światowej.
Przyczyny wybuchu II wojny światowej można podzielić na przyczyny pośrednie i bezpośrednie.
Pośrednie przyczyny wybuchu II wojny światowej
1) Dążenie grupy państw europejskich, zwłaszcza Niemiec, do rewizji traktatu wersalskiego:
·ð Å‚amanie kolejnych ograniczeÅ„ przez Niemcy (nastÄ…piÅ‚ wzrost produkcji sprzÄ™tu wojennego
i modernizacji, w marcu 1935 r. Niemcy złamały zakaz posiadania lotnictwa i wprowadziły
obowiązkową służbę wojskową);
·ð lekceważenie Ligi Narodów i jej rezolucji (wkroczenie do Nadrenii, przyÅ‚Ä…czenie Austrii,
wypowiedzenie traktatu o nieagresji z Polską i traktatu morskiego z Anglią (powiększenie floty do
35% tonażu), lekceważenie umów międzynarodowych o nienaruszalności w Europie (Locarno, 1925
r.);
·ð szukanie sojuszników w izolowanej Rosji radzieckiej (UkÅ‚ad w Rapallo, 1922 r.).
2) Powstanie faszyzmu we WÅ‚oszech i nazizmu w Niemczech:
·ð gÅ‚oszenie tezy o wyższoÅ›ci rasy germaÅ„skiej i koniecznoÅ›ci likwidacji ras niższych
(Żydów, Cyganów). Teza o przestrzeni życiowej należnej Niemcom na wschodzie;
·ð utworzenie paÅ„stwa policyjnego i zmilitaryzowanego oraz doskonaÅ‚ej armii przygotowanej do
podbojów;
·ð dążenie do rewizji granic przez caÅ‚y okres powojenny, prowokowanie konfliktów granicznych,
podburzanie mniejszości niemieckich (Sudety) do szerzenia niepokojów i rozruchów wewnętrznych.
3) Strach przed komunizmem w Europie:
·ð wybieranie "mniejszego zÅ‚a" poprzez popieranie ruchów nacjonalistycznych i odwetowych
(poparcie wielkiego kapitału dla Adolfa Hitlera i Benito Mussoliniego);
·ð w kwietniu 1924 r. przedstawiony zostaje plan Dawesa, w którym zostaÅ‚y okreÅ›lone nowe formy
spłaty niemieckich długów wojennych;
·ð w 1929 r. ogÅ‚oszony zostaje nastÄ™pny plan weryfikacyjny odnoÅ›nie spÅ‚at reparacji wojennych przez
Niemcy zwany planem Younga;
·ð strach przed nacjonalizacjÄ… jakÄ… niesie rewolucja; utworzenie frontu do walki z komunizmem
(pakt antykominternowski 1936; Niemcy, WÅ‚ochy, Japonia, Hiszpania).
4) Apetyty kolonialne nowych mocarstw: Japonia (wojna w Chinach, dążenie do opanowania Indochin)
oraz dążenie do odzyskania utraconych kolonii (Niemcy), odzyskanie przez Niemcy dawnych, wysokich
wskaz
ników produkcji przemysłowej.
5) Słabość Ligi Narodów - międzynarodowej organizacji powołanej do utrzymania i ochrony pokoju
światowego: lekceważenie Ligi przez mocarstwa imperialne (Niemcy, Włochy), Niemcy występują
w 1933 z Ligi Narodów, nie biorąc od tego momentu udziału w konferencjach rozbrojeniowych,
niezainteresowanie rolą Ligi Narodów przez inne państwa - np. Stany Zjednoczone.
Bezpośrednie przyczyny wybuchu II wojny światowej:
1) Realizowanie przez Niemcy polityki łamania postanowień Wersalu w sposób przyspieszony w latach
1938-1939: Anschluss Austrii, zdrada monachijska i zajęcie Sudetów, ostateczne zajęcie
Czechosłowacji, przyłączenie litewskiej Kłajpedy, okrążenie Polski.
2) Wystosowanie roszczeń terytorialnych wobec Polski w 1939 r. (włączenie Gdańska do Rzeszy,
przeprowadzenie eksterytorialnej autostrady przez Pomorze do Prus Wschodnich, wejście do paktu
antykominternowskiego) i ich zdecydowane odrzucenie przez stronÄ™ polskÄ….
3) Dążenie Rosji Radzieckiej do "czwartego rozbioru Polski". Podpisanie Paktu Ribbentrop-Mołotow
(sierpień 1939 r.) i jego tajnego protokołu o rozbiorze Polski (określenie stref wpływów w Polsce i
krajach bałtyckich, wytyczenie linii demarkacyjnej na wypadek wojny na linii rzek Sanu, Wisły i Bugu).
Chęć oderwania przez Rosję radziecką wschodnich terenów Polski przyznanych jej przez traktat
wersalski i na mocy pokoju ryskiego.
4) Wypowiedzenie przez Niemcy (29 kwietnia 1939 r.) polsko-niemieckiej "Deklaracji o niestosowaniu
przemocy".
5) Fiasko rozmów francusko-angielsko-rosyjskich w Moskwie (lipiec-sierpień 1939) o wzajemnym
bezpieczeństwie. Sygnał dla Hitlera o braku jedności sprzymierzeńców wobec Niemiec.
17. Demografia i urbanizacja.
Na początku XIX wieku 2,4% populacji świata zamieszkiwała miasta, przy czym w szybko urbanizującej się
Anglii i Holandii odsetek mieszkańców miast wynosił około 30%, w Belgii, Szkocji i Japonii około 15 
20%, a w USA 10%. Do połowy tego wieku liczba mieszkańców miast liczących więcej niż 20 000 wzrosła
o 132%, w pierwszej połowie XX wieku o 240%. Głównym czynnikiem mającym wpływ na urbanizację
było uprzemysłowienie. W XIX wieku proces ten zachodził głównie w Europie i Ameryce Północnej.
Po II wojnie światowej zaczął on także zachodzić w krajach Trzeciego Świata, a w rozwiniętych krajach
kapitalistycznych z kolei zaczęły następować procesy dezurbanizacji i kontrurbanizacji. Na końcu
XX wieku najbardziej zurbanizowane obszary świata to:
Europa, w szczególności jej zachodnia część,
·ð Australia,
·ð Ameryka PoÅ‚udniowa (Wenezuela, Urugwaj, Argentyna),
·ð Ameryka Północna (USA, Kanada).
·ð Afryka Północna i Bliski Wschód.
Najmniej zurbanizowane kraje znajdują się w Afryce, zwłaszcza Wschodniej (Rwanda, Burundi) i Azji
Południowej (Bhutan). W Polsce współczynnik urbanizacji wynosi według ostatniego spisu powszechnego
59,4% i wykazuje tendencję spadkową. Według prognoz, do roku 2025 liczba ludności krajów
rozwijających się osiągnie 4 miliardy, a 63% ludności świata będą stanowić mieszkańcy miast.
Pod koniec XVIII wieku rozpoczyna się jedno z najważniejszych zjawisk społecznych, jest to eksplozja
demograficzna. Spowodowana była widocznym w XVIII wieku wzrostem poziomu życia. W XIX wieku
kolejnym czynnikiem przyczyniającym się do zwiększenia liczby ludności był postęp medycyny, a przede
wszystkim odkrycie szczepionek przeciwko śmiertelnym dotychczas chorobom zakaz
nym, głównie dżumie,
gruz
licy, ospie, dyfterii czy tyfusowi. Liczba ludności świata osiągnęła pierwszy miliard w 1830 roku, drugi
w 1930, trzeci w 1960, czwarty w 1978, a piąty już tylko po dziewięciu katach w 1987 roku. W ciągu jednej
minuty przychodzi na świat jednocześnie 200 dzieci, a dziennie liczba ludności świata wzrasta o 250 tys.
osób. Na przełomie XX i XXI wieku przyrost ludności świata został nieco zahamowany.
Urodzenie  6 miliardowego człowieka ogłoszono w 1999 roku, a wiec po 12 latach od przekroczenia
magicznej liczby 5 miliardów. W 2002 roku liczba ludności świata wyniosła 6,2 mld. Wyniki badań
naukowych dotyczących zmian demograficznych wskazują jednoznacznie, że chociaż w XX wieku liczba
ludności wzrosła czterokrotnie, to w ciągu XXI wieku może ona ulec, co najwyżej podwojeniu. Przewiduje
się, że znacznie zmniejsz się liczba urodzeń oraz nastąpi dalsze wydłużenie się przeciętnego trwania życia
człowieka. Coraz więcej będzie ludzi starszych, a coraz mniej dzieci. Już obecnie w krajach wysoko
uprzemysłowionych obserwuje się spadek liczby urodzeń. Po okresie eksplozji demograficznej w Europie,
Ameryce Północnej oraz w Australii i Oceanii nastąpiło wyraz
ne spowolnienie rozwoju demograficznego.
Natomiast liczba ludności słabo rozwiniętych krajów Afryki, Ameryki Południowej i Azji nadal szybko
rośnie.
18.  Zimna wojna .
Zimna wojna  umowna nazwa trwającego w latach 1947-1991 stanu napięcia oraz rywalizacji
ideologicznej, politycznej i militarnej pomiędzy ZSRR i państwami satelitarnymi ZSRR skupionymi od
1955 w Układzie Warszawskim, a także państwami pozaeuropejskimi sprzymierzonymi z ZSRR
(określanych jako blok komunistyczny, lub wschodni), a państwami niekomunistycznymi skupionymi od
1949 w NATO i paralelnych blokach obronnych (SEATO, CENTO)  pod politycznym przywództwem
Stanów Zjednoczonych (określanych jako blok zachodni). Zimnej wojnie towarzyszył wyścig zbrojeń,
wyścig kosmiczny i gospodarczy. Konflikt został rozpoczęty polityką ZSRR dążącą do rozszerzania zasięgu
ekspansji terytorialnej i narzuceniu siłą ustroju komunistycznego krajom Europy-Środkowej.
Najważniejszymi wydarzeniami okresu konfliktu były: praski zamach stanu 1948, blokada Berlina, wojna
koreańska, kryzys sueski, operacja AJAX (antydemokratyczny zamach stanu), kryzys berliński 1961
(ultimatum Stalina odnośnie wycofania wojsk alianckich  postawienie muru), kryzys kubański, wojna
wietnamska, irańska rewolucja islamska, radziecka interwencja w Afganistanie i stan wojenny w Polsce.
Zimna wojna trwała od roku 1947  od rozpadu koalicji antyhitlerowskiej i ustanowienia w Europie
Środkowej wyłącznej strefy wpływów ZSRR  do rozpadu systemów socjalistycznych w Europie
(Jesień Ludów) w 1989 i rozpadu samego ZSRR w drugiej połowie 1991 roku. Rozpad bloku wschodniego
wyeliminował układ dwubiegunowy w polityce międzynarodowej i zakończył epokę zimnej wojny.
19.  Odprężenie .
Détente (fr. odprężenie)  okreÅ›lenie z zakresu stosunków miÄ™dzynarodowych używane w odniesieniu do
złagodzenia napięcia między stronami zimnej wojny w latach 70. W związku z rozpoczęciem procesu
KBWE, podpisaniem Aktu końcowego Konferencji Bezpieczeństwa i Współpracy w Europie nastąpiła faza
pokojowej koegzystencji i dialogu pomiÄ™dzy mocarstwami. GłównÄ… ideÄ… détente byÅ‚a gotowość do
współpracy i negocjacji. ZakoÅ„czeniem okresu détente byÅ‚a radziecka interwencja w Afganistanie.
Akt końcowy Konferencji Bezpieczeństwa i Współpracy w Europie  dokument podpisany przez 35 szefów
państw i rządów na zakończenie obrad Konferencji Bezpieczeństwa i Współpracy w Europie w dniu
1 sierpnia 1975. Był to pierwszy przypadek w czasie zimnej wojny, gdy na tak wysokim szczeblu państwa
obu bloków zdecydowały się przyjąć wspólne zasady postępowania w stosunkach międzynarodowych.
Jego sygnatariuszami stały się 33 państwa europejskie oraz Kanada i USA. Regulacje przyjęte w Akcie
końcowym podzielone zostały na tzw. koszyki. Koszyk I stanowiły Zagadnienia bezpieczeństwa w Europie,
na które składały się: Deklaracja zasad rządzących stosunkami między państwami uczestniczącymi oraz
Dokument w sprawie środków budowy zaufania oraz niektórych aspektów bezpieczeństwa i rozbrojenia.
Za kluczową część koszyka I uważa się katalog zasad obowiązujących w stosunkach międzynarodowych,
na które składały się:
·ð suwerenna równość;
·ð powstrzymanie siÄ™ od groz
by użycia siły i jej użycia;
·ð nienaruszalność granic;
·ð integralność terytorialna paÅ„stw;
·ð pokojowe rozstrzyganie sporów;
·ð nieingerencja w sprawy wewnÄ™trzne;
·ð poszanowanie praw czÅ‚owieka i podstawowych wolnoÅ›ci;
·ð równouprawnienie i prawo narodów do samostanowienia;
·ð współpraca miÄ™dzy paÅ„stwami;
·ð wykonywanie w dobrej wierze zobowiÄ…zaÅ„ wynikajÄ…cych z prawa miÄ™dzynarodowego.
Koszyk II - Współpraca w dziedzinie gospodarczej, naukowej i technicznej oraz środowiska naturalnego 
obejmował zagadnienia z zakresu wymiany handlowej, współpracy gospodarczej oraz naukowo-technicznej.
Z kolei w koszyku III - Współpraca w dziedzinie humanitarnej i dziedzinach pokrewnych - odniesiono się
do zagadnień związanych z kontaktami międzyludzkimi, informacją i współpracą w dziedzinie kultury oraz
edukacji. IV koszyk stanowił zapowiedz
kontynuacji procesu KBWE.
20.  Jesień ludów 1989r.
Jesień Ludów (lub Jesień Narodów)  termin określający wydarzenia, które przypadły pod koniec 1989 roku
w Europie Środkowo-Wschodniej, związane ze zmianą ustroju komunistycznego w krajach tej części świata.
Ogół przemian do 1991 roku spowodował przede wszystkim odsunięcie partii komunistycznych od władzy
w krajach znajdujących się w strefie wpływów ZSRR.
Ważną zmianą w układzie sił Europie Wschodniej prowadzącą do Jesieni Ludów była rozpoczęta w 1985 r.
w ZSRR pieriestrojka. Podczas jej trwania, wobec wciąż trwających w Polsce strajków i niepokojów
społecznych, w 1988 r. władze komunistyczne zgodziły się na rozmowy z przedstawicielami
(nielegalnej wówczas) opozycji w Polsce. Podobne wydarzenia miały miejsce na Węgrzech. 2 maja 1989 r.
rozpoczęto likwidację zasieków na granicy z Austrią, a rozmowy rządu z opozycją latem 1989 doprowadziły
do paz
dziernikowej zmiany konstytucji tego kraju i zmiany oficjalnej nazwy państwa na
 Republika Węgier (23 paz
dziernika). 23 sierpnia 1989 dwa miliony mieszkańców Litwy, A
otwy i Estonii
utworzyły w rocznicę podpisania Paktu Ribbentrop-Mołotow tzw. bałtycki łańcuch w proteście przeciwko
dominacji sowieckiej. Równolegle, setki obywateli NRD codziennie uciekały do sąsiedniej RFN,
przez sąsiednią Czechosłowację, przez Węgry do Austrii, a nawet przez Polskę  legalnie i nielegalnie
(poprzez Nysę) do Warszawy, gdzie otrzymywali pomoc w Ambasadzie RFN oraz od Obywatelskiego Koła
Parlamentarnego (OKP), rządu Tadeusza Mazowieckiego i Kościoła Katolickiego. Po trudnych
negocjacjach rządu polskiego z Honeckerem, pozwolił on wyjechać swoim obywatelom dwoma  pociągami
wolności poprzez terytorium NRD do RFN. Gdy 9 listopada 1989 otwarto przejścia graniczne
w Murze Berlińskim zdecydowano, że mur powinien zostać zdemontowany, przy czym większość pracy
wykonały spontanicznie tysiące ludzi z obu części Berlina. Pod wpływem tych wydarzeń zmiany stały się
faktem w pozostałych krajach bloku. 7 grudnia do rozmów z opozycją przystąpił rząd Bułgarii,
w Czechosłowacji wyłoniono w wyniku  aksamitnej rewolucji niezależny rząd. W Rumunii 22 grudnia
obalono dyktaturę Nicolae Ceauescu, a samego przywódcę Rumunii wraz z żoną  po krótkim i dalekim od
legalności  procesie sądowym  25 grudnia skazano na śmierć i niezwłocznie rozstrzelano. Wkrótce potem
podział Niemiec na NRD i RFN  za zgodą czterech państw, pomiędzy które podzielono po wojnie strefy
okupacyjne Niemiec wyrażoną na konferencji  dwa plus cztery 12 stycznia 1990  przestał obowiązywać
i 3 paz
dziernika 1990 dokonało się zjednoczenie Niemiec. ZSRR został rozwiązany w 1991 roku, jednak już
wcześniej nie był w stanie zapobiec rozpadowi. Najszybciej ze struktury państwa sowieckiego wyłamała się
Litwa, wkrótce potem A
otwa (walki uliczne w Rydze) i Estonia, potem dalsze byłe republiki.
21. Geneza współczesnego terroryzmu.
Lata 70. i 80. to rozwój skrajnie lewicowych organizacji w Europie Zachodniej (RAF w Niemczech
Zachodnich, Czerwone Brygady we Włoszech, Akcja Bezpośrednia we Francji). Intensyfikacji uległa
działalność terrorystyczna organizacji narodowowyzwoleńczych m.in. w Kraju Basków i Irlandii Północnej
(Irlandzka Armia Republikańska). Na czoło wysunął się terroryzm palestyński reprezentowany przez takie
organizacje jak Fatah czy Ludowy Front Wyzwolenia Palestyny. Dnia 5 września 1972 roku podczas
Igrzysk Olimpijskich w Monachium komando Palestyńczyków z organizacji "Czarny Wrzesień",
uprowadziła sportowców ekipy Izraela. Podczas nieudolnej próby odbicia, zakładnicy zginęli.
W tym okresie pojawiło się też zjawisko sponsorowania terroryzmu przez niektóre państwa, jako swego
rodzaju zastępnik wojny.
W latach 80. wraz z zabójstwem prezydenta Egiptu A. Sadata pojawił się nowy rodzaj terroryzmu -
terroryzm fundamentalistyczny, przede wszystkim islamski. W latach 90. terroryzm islamski największe
nasilenie przybrał w Algierii, Egipcie, Libanie (Hezbollah) i Palestynie (Hamas). Najsłynniejszą organizacją
islamskich terrorystów stała się międzynarodowa siatka nazywana Al Kaidą, która 11 września 2001 roku
dokonała największego w dziejach ataku terrorystycznego  zamachu na World Trade Center i Pentagon.
Jednym z tragicznych w skutkach ataków był atak terrorystyczny w Biesłanie, w Północnej Osetii,
1 września 2004 roku, który został przeprowadzony przez komando czeczeńskich terrorystów.
22. Wielkie religie XX wieku.
Chrześcijaństwo, islam, buddyzm i hinduizm.
23. Rozpad kolonializmu.
Największe wpływy i największe kolonie miały państwa zdobywające kolonie od początku, czyli Portugalia
i Hiszpania, spore znaczenie, zwłaszcza od XX wieku, zyskały na tym polu także Belgia, Holandia,
Wielka Brytania oraz Francja. System kolonialny był jednak szkodliwy dla mieszkańców kolonii, którzy
byli niejednokrotnie wykorzystywani przez państwa zwierzchnie. Zagrabiano ich ziemie, surowce
mineralne, wykorzystywano ich jako tanią siłę roboczą. W XX wieku kiedy wzrosła świadomość ludzi
odnośnie do ich praw, a także poprawiła się edukacja, przyniósł proces dekolonizacji i rozpad systemu
kolonialnego.
Główne przyczyny rozpadu systemu kolonialnego:
·ð duży udziaÅ‚ ludnoÅ›ci kolonii w walkach w czasie II wojny Å›wiatowej,
·ð wzrost Å›wiadomoÅ›ci narodowej spowodowany lepszym dostÄ™pem do oÅ›wiaty,
·ð upadek  mitu biaÅ‚ego czÅ‚owieka , którego przyczynÄ… byÅ‚ m.in. przebieg II wojny Å›wiatowej,
·ð uksztaÅ‚towanie siÄ™ w paÅ„stwach kolonialnych elit politycznych, które swoje wyksztaÅ‚cenie
i samoświadomość zdobyły w państwach europejskich,
·ð idee zawarte w Karcie Atlantyckiej przejÄ™te póz
niej przez Organizację Narodów Zjednoczonych
przeciwstawiajÄ…ce siÄ™ imperializmowi kolonialnemu,
·ð antykolonialna postawa ZSRR,
·ð kryzys gospodarczy metropolii, który zostaÅ‚ wywoÅ‚any zniszczeniami wojennymi; Å›ciÅ›le zwiÄ…zany
z nim był także brak środków w budżetach państw-kolonizatorów na utrzymanie buntujących się
kolonii i na walkÄ™ z buntem w nich,
·ð utrata mocarstwowej pozycji przez WielkÄ… BrytaniÄ™ i FrancjÄ™,
·ð rywalizacja ZwiÄ…zku Radzieckiego i Stanów Zjednoczonych o wpÅ‚ywy w Å›wiecie po II wojnie
światowej,
·ð deklaracja Zgromadzenia Ogólnego ONZ z 1960 r. o przyznaniu niepodlegÅ‚oÅ›ci krajom i ludom
kolonialnym.
Fazy procesu dekolonizacji
Proces dekolonizacji przebiegał falami. Można wyodrębnić trzy główne jego fazy.
·ð faza pierwsza
Przypadała na koniec lat czterdziestych i początek pięćdziesiątych. Objęła obszar takich dzisiejszych
państw, jak: Indie, Birma, Cejlon (Sri Lanka), Holenderskie Indie Wschodnie (Indonezja), Filipiny,
Wietnam, Kambodża oraz Laos.
·ð faza druga
Miała miejsce na przełomie lat pięćdziesiątych i sześćdziesiątych. Objęła swoim zasięgiem głównie
posiadłości Wielkiej Brytanii i Francji w Afryce. Wskutek walk prawie jednocześnie uzyskało niepodległość
17 państw. W związku z tym niezwykłym faktem rok 1960 nazywa się  rokiem Afryki  był to bowiem
rok bardzo wyjÄ…tkowy dla tego zniewolonego przez wieki kontynentu.
·ð faza trzecia
Przypadała na lata siedemdziesiąte XX wieku (1974 1975) i swoim zasięgiem obejmowała posiadłości
portugalskie (w wyniku  rewolucji goz
dzików ). Często niepodległość w koloniach uzyskiwano siłą,
co prowadziło do wyniszczających wojen, czego przykładem były wojna indochińska, w Mozambiku czy
Algierii.
Skutki rozpadu systemu kolonialnego:
·ð odpÅ‚yw biaÅ‚ej ludnoÅ›ci, który pozbawiaÅ‚ nowo powstaÅ‚e paÅ„stwa wykwalifikowanej kadry,
·ð korzystanie z pomocy ZSRR, które spowodowaÅ‚o uzależnienie od bloku komunistycznego,
·ð gwaÅ‚towne przejmowanie wÅ‚adzy przez miejscowÄ… ludność  powstawanie dyktatur i rzÄ…dów
autorytarnych lub systemów monopartyjnych,
·ð naruszenie powojennej równowagi sil w Å›wiecie  dekolonizacja dla ZSRR byÅ‚a głównÄ… broniÄ…
politycznÄ… w rywalizacji z Zachodem.
24. Kryzysy ekonomiczne po II wojnie światowej.
Przegrana Niemiec, odbudowa państwowości itp.
25. Globalizacja.
Globalizacja jest to proces występujący w gospodarce światowej charakteryzujący się przede wszystkim
nasileniem się mobilizacji i przepływu dóbr, kapitałów i siły roboczej w skali ogólnoświatowej, rozwój
transportu, komunikacji, telekomunikacji oraz szybki przepływ informacji w mediach. Tej ewolucji
gospodarczej towarzyszą przeobrażenia w sferze społecznej, kulturowej, ustrojowej, politycznej prowadzące
do konfrontacji i zbliżenia w tym zakresie między państwami, narodami, ludz
mi całego świata. Globalizacja
ma więc swój wymiar gospodarczy i społeczny, polityczny i kulturowy. Powstaje w tym miejscu pytanie 
jak "globalizacja" wpływać będzie na dalszy rozwój zarządzania i dobrobytu z jednej strony,
oraz demokracji i wolności z drugiej strony w skali całego świata. Politolodzy zadają sobie pytanie na ile
"globalizacja" pozwala na prawidłowe sterowanie i kontrolę nad procesami społeczno - politycznymi w
skali światowej? Wiąże się ono z kontrowersyjną dyskusją wokół przyjętego z języka angielskiego pojęcia
"Global Governance" ujmowanego bÄ…dz
to jako "kształtowanie się ładu światowego" lub rzadziej "światowa
polityka wewnętrzna", bądz
też jako mniej realistyczna koncepcja "rządu światowego" W istocie chodzi
o pogląd szerszej refleksji nad zarządzaniem przyszłych relacji między obiektywnym i widocznym
procesem globalizacji w sferze gospodarczej oraz jego konsekwencjami dla systemu międzynarodowego
oraz roli państw jako jego zasadniczych uczestników.