2

GRY I ZABAWY DYDAKTYCZNE W UJĘCIU MATEMATYKI

Wiek przedszkolny określony został jako wiek zabawy. Nie przekreśla to jednak faktu, że już w tym wieku dziecko uczy się i pracuje

Zabawa, obok nauki i pracy jest jedną z głównych form działalności człowieka, typową dla wieku dziecięcego. Jest naturalną drogą zaspakajania jego zainteresowań oraz potrzeb: ruchowych, poznawczych, emocjonalnych i społecznych. Poprzez zabawę dziecko uczy się i zdobywa doświadczenia.

Zabawa nie jest dla dziecka obowiązkiem, jak nauka lecz zaspokojeniem potrzeb działania. Dziecko podejmuje w niej czynności, które je w danej chwili interesują. Zabawa przynosi dziecku przyjemne przeżycia, radość estetyczną, humor i śmiech.

Aby dziecko nie miało trudności w uczeniu się matematyki w szkole musi logicznie myśleć. Ważne jest także, aby dziecko było odporne emocjonalnie i potrafiło zdobyć się na wysiłek intelektualny w sytuacjach trudnych i pełnych napięć. Rozumienie, odporność emocjonalną i umiejętności można z powodzeniem kształtować zanim dzieci rozpoczną naukę w szkole. Wszystko to dziecko może osiągnąć w czasie gier i zabaw dydaktycznych. Dlatego należy dzieci zachęcać do udziału w tych zabawach i do wspólnego tworzenia nowych gier.

Edukacja matematyczna sześciolatków musi być połączona z rozwojem myślenia, z kształtowaniem odporności emocjonalnych oraz z ćwiczeniem pewnych umiejętności matematycznych. Bardzo ważna jest również świadomość tego, w jaki sposób dzieci się uczą. Większość dorosłych uważa, że dobrym sposobem uczenia jest wyjaśnienie, tłumaczenie i opowiadanie o tym, co jest ważne i potrzebne. Dlatego sadzają dzieci przed sobą i uczą je przy pomocy słów.

W edukacji matematycznej przedszkolaków najważniejsze są osobiste doświadczenia dziecka. Stanowią one podstawę, z której dziecko tworzy pojęcia i umiejętności. Jeśli doświadczenia są specjalne dobrane, przyczyniają się również do rozwoju myślenia i hartowania dziecięcej odporności. W trakcie przetwarzania doświadczeń dziecko musi mówić. Nazywanie w zabawie przedmiotów oraz wykonywanie różnych czynności sprzyja koncentracji uwagi i pomaga dziecku dostrzegać to co ważne. Ma ono czuć sens tego, co robi. Wypowiedzi dzieci w czasie gier czy zabaw dydaktycznych są także cenną wskazówką dla nas dorosłych. Na ich podstawie możemy stwierdzić, czy dziecko prawidłowo rozumie zdobywaną wiedzę i uczy się tego co trzeba. Edukacja matematyczna musi być wypełniona zabawami, ciekawymi zadaniami i grami, które ułatwiają dziecku opanowanie zagadnień matematycznych. Zabawy dydaktyczne i gry muszą być tak dopasowane do możliwości dziecka, aby potrafiło w nie grać i sprawiały mu radość.

Gry, w które gramy z dzieckiem mogą hartować ich odporność emocjonalną. Wywołują one gwałtowny wzrost napięcia u dziecka. Chęć wygrania jednak sprawia, że podejmuje ono wysiłek starając się podołać zadaniu i wytrwać do końca gry. Jeśli wygra, przeżyje sukces i zwiększy swoją wiedzę i odporność. Gdy przegra, uczy się znosić porażkę z nadzieją, że wystarczy się lepiej postarać i wszystko może się udać.

Zdarza się często, że trudno dopasować grę kupioną w sklepie do możliwości dziecka. Może ona wywoływać silniejsze emocje od tych które dziecko może wytrzymać. Trzeba pamiętać, że gra powinna mieć dobry wpływ na rozwój dziecka. Gotowe gry nie zawsze kształtują i uczą to, co chcielibyśmy.

Dlatego dobrze jest konstruować z dziećmi nowe wymyślone przez nie gry, które będą rozwijały jego umysł i uczyły ważnych umiejętności matematycznych. Podczas gier i zabaw dzieci przyswajają sobie różne reguły, zapamiętują je i stosują w odpowiednim momencie. Gry dydaktyczne w matematyce można podzielić na : gry arytmetyczne, algebraiczne, geometryczne, kombinatoryczne. Spełniają one różnorodne cele i zadania poznawcze :
- utrwalają rozumienie trudnych, abstrakcyjnych pojęć matematycznych
i geometrycznych, np. pojęcie zbioru i liczby, stosunków wielkościowych i przestrzennych,
- stwarzają sytuacje umożliwiające ćwiczenie techniki rachunkowej w za-kresie podstawowych działań arytmetycznych.
Różne rodzaje gier i zabaw matematycznych umożliwiają zdobywanie bez-pośrednich doświadczeń w zakresie spostrzegania liczb, działań matematycznych i figur geometrycznych, sprzyjają samodzielnemu poszukiwaniu
i odkrywaniu ich własności oraz stosunków przestrzennych, dopomagają
w kształtowaniu pojęć matematycznych i geometrycznych oraz umiejętności operowania nimi w sytuacjach zadaniowych. Dzieci już od najmłodszych lat chętnie grają w różne gry, organizują różne zabawy, zawody. Poprzez uczestnictwo w grze dziecko podejmuje odpowiednie decyzje.
W procesie tym możemy wyróżnić pięć podstawowych faz:
· Analiza instrukcji gry;
· Formułowanie różnych działań w sytuacji jaka się w naturalny sposób wytworzyła;
· Analiz wartości sformułowanych wariantów oraz wyboru jednej strategii działania;
· Realizacja wybranego wariantu;
· Samoocena podjętej i wykonanej decyzji.
Według koncepcji Dienesa gry i zabawy matematyczne stanowią pewien rodzaj dla ucznia pozwalających na przystosowanie się do sytuacji, jakie mogą go spotkać w życiu. Dienes wyróżnia sześć etapów kształtowania pojęć matematycznych.
1. Etap swobodnej zabawy – wprowadzając dziecko w sytuację dydaktyczną, aby mogło konstruować pewne skojarzenie matematyczne.
2. Etapy gier prowadzących według ustalonych reguł, które mają na celu przyzwyczaić ucznia do pewnych ograniczeń.
3. Etapy porównania gier – mający na celu dostrzegania różnic oraz podobieństw, a także dokonywanie pewnych klasyfikacji.
4. Etap schematycznej prezentacji gier – polegający na przeprowadzeniu gry jakby „z góry”.
5. Etap symbolicznego opisu prezentacji graficznej danej gry oraz jej badania przy określonym poziomie opanowania języka matematycznego.
6. Etap aksjomatyzacji.

J. Grzesiak gry dydaktyczne klasyfikuje na
· Gry sprawnościowe, których głównym celem jest rozwijanie określonych umiejętności i sprawności matematycznych, np. technik liczenia
· Gry strukturalne zawierają takie reguły, które sprzyjają poznaniu przez uczniów określonych struktur matematycznych lub logicznych
· Gry strategiczne umożliwiają poszukiwanie strategii wygrania, dzięki czemu mają korzystny wpływ na rozwój logicznego myślenia matematycznego

Wykorzystując gry matematyczne w procesie dydaktyczno wychowawczym należy zadbać o odpowiedni dobór tematyczny gier i dopasować do możliwości wychowawczych dzieci. Gra zbyt łatwa spowoduje u dziecka nudę, a zbyt trudna wywoła zniechęcenie. Należy przekazywać reguły gry w sposób prosty, jasny, zrozumiały. Przed przystąpieniem ustalić zasady i jasno sprecyzować umowy.
Należy pamiętać, że gry wywołują u dzieci bardzo silne emocje, gra narzuca grającym raz rolę zwycięzcy, a raz pokonanego. Każdy z grających chce zdobyć przewagę, ale wygrać może tylko jeden.
Dużo zależy w grach od doświadczeń dzieci, od ich wiedzy, umiejętności, refleksu. Dlatego należy je wspierać, mobilizować do wysiłku i dążenia do celu.

Znany dydaktyk matematyki Z. Krygowska wyróżnia 7 rodzajów gier matematycznych:
1. GRA ALGEBRAICZNA – matematyczną podstawą gry jest system działaniowy (S*), gdzie S jest zbiorem skończonym, natomiast * jest działaniem określonym na S.
2. GRA KOMBINATORYCZNA – w grach tych stwarza się sytuacje problemowe powodujące badawcze nastawienie uczniów, którzy sami formułują pytania oraz uczą się stosowania redukcji w poszukiwaniu na nie odpowiedzi.
3. GRA ARYTMETYCZNA – w pierwszej fazie gra toczy się bez ustalenia strategii, dzieci „odkrywają” swoje karty przedstawiające analizę swojego sukcesu co pozwala w następnych fazach gry stosować określone strategie.
4. GRA PROBABILISTYCZNA – jest to gra będąca środkiem dydaktycznym pomocnym przy nauczaniu elementów rachunku prawdopodobieństwa, statystyki, kombinatoryki.
5. ZABAWY RUCHOWE – według Dienes’a umożliwiają one głębokie rozumienie struktur matematycznych. Zabawy ruchowe wiąże się z elementami arytmetycznymi z osią liczbową, z mierzeniem odcinków, z wprowadzaniem pojęć arytmetycznych i geometrycznych.
6. KWADRATY MAGICZNE – to macierz kwadratowa, której elementami są liczby przy czym sumy elementów każdej kolumny i każdej przekątnej są równe. Zadanie uczniów może polegać na uzupełnianiu luk w kwadratach, przekształceniu kwadratów i konstrukcji zupełnie nowych.
7. ZADANIA W KONTEKŚCIE BAJKI – są to zadania, w których odwołujemy się do fantazji dzieci, szczególnie na najniższym poziomie nauczania, mogą matematycznie aktywizować uczniów i stanowić cenne źródło sytuacji problemowych.

LITERATURA
Hemmerling W. „Zabawy w nauczaniu początkowym”, WSIP, Warszawa, 1984.
Bogusz J. – „Metody aktywizujące studentów w procesie dydaktycznym szkoły wyższej, PWN, W-wa 1978
Grzesiak J. – „Gry i zabawy matematyczne – zadania dla dzieci w młodszym wieku szkolnym, „Życie szkoły” nr 4, 1984
Kapica G. – „Rozrywki umysłowe w nauczaniu matematyki, WSiP, W-wa 1986
Krygowska Z. – „Zarys dydaktyki matematyki cz.3, WSiP, W-wa 1980
Kupisiewicz Cz. – „Podstawy dydaktyki ogólnej, PWN, W-wa 1978