Wady wzroku i sposoby ich korekcji

Wzrok jest najważniejszym narządem człowieka, gdyż aż 82% bodźców jest przekazywana do mózgu właśnie przez oczy. Nasze oczy nie zawsze są jednak idealne. Mogą być obarczone w rożnym stopniu wadą. Mogą też jak każdy człon naszego organizmu po jakimś czasie się „pospuć”. Większość mankamentów, które powodują pogorszenie widzenia zostały zidentyfikowane, zdiagnozowane i na wiele istnieją rozwiązania. Rozmiar problemu niedowidzenia zależy oczywiście od wielkości wady jaką posiadamy. Poniżej przedstawię najważniejsze wady wzroku i sposoby ich leczenia.

Coraz więcej czasu spędzamy przed ekranami komputerów i telewizorów, coraz rzadziej patrzymy w dal. Tymczasem nasze oczy przyzwyczajone są do dalekich widoków, a narażone stale tylko na obrazy znajdujące się w odległości kilkunastu do kilkudziesięciu centymetrów, dostosowują się do nowych warunków. Niestety to dostosowanie to nic innego jak utrata ostrości przy patrzeniu w dal- krótkowzroczność, czyli miopia. Nie zawsze wynika ona z czynników środowiskowych, bardzo często jest wadą wrodzoną, uwarunkowaną genetycznie, która jednak ujawnia się w pełni dopiero po zakończeniu dojrzewania.

Osoby dotknięte tą wadą wyraźnie widzą przedmioty z odległości najwyżej 5 metrów. Przy większej odległości obraz staje się zamazany. Dzieje się tak, ponieważ u krótkowidzów promienie świetlne zamiast na siatkówce skupiają się przed nią. Przyczyną tego bywa zbyt wypukła rogówka lub soczewka, częściej jednak - za długa gałka oczna.

Wada ta pojawia się już w dzieciństwie i stopniowo się nasila, z reguły do około 25 roku życia, jednak u niektórych osób wydłużanie się gałki ocznej trwa do późnego wieku, co wiąże się z ciągłym pogarszaniem się widzenia na odległość. Ten rodzaj krótkowzroczności jest dziedziczny. Dopóki wada jest niewielka (do -0,75 dioptrii), może być nieodczuwalna. Dużą trzeba korygować za pomocą okularów, soczewek kontaktowych lub chirurgicznie.

Osoby z silną krótkowzrocznością są bardziej narażone na uszkodzenie siatkówki, a nawet na jej odklejenie się, co grozi trwałą utratą ostrego widzenia.

Rodzaje krótkowzroczności:

• Osiowa (zbyt długa oś gałki ocznej). Typ najczęściej spotykany – rozwija się zwykle w okresie dojrzewania płciowego i osiąga ostateczny poziom między 15 a 30 rokiem życia.

• Krzywiznowa (zbyt wypukła krzywizna poszczególnych elementów układu optycznego oka, zwłaszcza rogówki i soczewki).

• Refrakcyjna (zbyt duży współczynnik załamania soczewki, najczęściej na skutek rozwijającej się cukrzycy lub zaćmy jądrowej).

Miopia, podobnie jak inne wady refrakcji oka ma swoje źródło w nieprawidłowym skupianiu promieni świetlnych. W zdrowym oku ich miejsce znajduje się dokładnie na siatkówce oka, w oku krótkowzrocznym tymczasem, promienie spotykają się wcześniej. Jest to uwarunkowane nieprawidłową krzywizną siatkówki, nabytą lub wrodzoną. W oku krótkowidza dochodzi do utraty ostrości obrazu, a chory widzi zamazane przedmioty. Aby sobie pomóc, stosuje bardzo prosty trik- mruży oczy, co nieco pozwala mu zmienić bieg promieni świetlnych. Nazwa miopia pochodzi właśnie od greckiego słowa myopia- mrużyć.

miejsce załamania promieni świetlnych w oku krótkowidza

Na szczęście okulistyka już dawno znalazła sposób, jak radzić sobie z problemami pacjentów borykających się z krótkowzrocznością. W celu poprawy jakości widzenia stosuje się szkła korekcyjne oraz soczewki kontaktowe, które zmieniają kąt załamania światła i umożliwiają skupianie promieni dokładnie na siatkówce. Prawidłowo dobrane szkła pozwalają choremu uzyskać w pełni ostry i wyraźny obraz, nie różniący się od tego widzianego zdrowym okiem. Wielkość wady wzroku podaje się w dioptriach i wartościach ujemnych. Jej stopień może zmieniać się z wiekiem, z reguły pogłębia się w okresie dojrzewania.

Bardzo duża miopia nie zawsze może być w pełni skorygowana przy pomocy szkieł. Dla tych pacjentów opracowano zabieg laserowej korekcji wzroku. Światło lasera umożliwia nadanie nowej krzywizny przedniej powierzchni oka, czyli rogówce. Dzięki tak powierzchownemu działaniu zabieg ten obarczony jest dość niewielkim ryzykiem działań niepożądanych i komplikacji. Laserowa korekcja wzroku może być też wykonana u osób o niższej wadzie wzroku, które chcą na zawsze pozbyć się okularów i zapomnieć o krótkowzroczności.

Nadwzroczność (hyperopia) jest drugą obok krótkowzroczności najczęściej spotykaną wadą refrakcyjną oka ludzkiego. Jest wynikiem zbyt małych rozmiarów przednio - tylnych oka lub niewystarczającą siłą łamiącą układu optycznego oka. Nadwzroczność wzrasta z wiekiem (starczowzroczność, prezbiopia) wskutek postępującego osłabienia aparatu nastawczego oka, w wyniku zmniejszenia sprawności mięśnia rzęskowego i elastyczności soczewki. Poniższe rysunki przedstawiają bieg promieni świetlnych w oku nadwzrocznym i zdrowym.

Góra: bieg promieni światła w oku nadwzrocznym.

Dół: bieg promieni światła po korekcji przez soczewkę okularów.

Jak widać promienie równoległe, które w nieakomodującym oku zdrowym ogniskowane są na siatkówce, w nieakomodującym oku nadwzrocznym ogniskowane są za siatkówką. Wskutek tego wrażenie wzrokowe dalekowidza jest nieostre. Żeby dobrze zobaczyć przedmiot dalekowidz odsuwa przedmiot od oczu.

W celu poprawy ostrości widzenia dalekowidza stosuje się okulary korekcyjne lub soczewki kontaktowe. Są to soczewki skupiające. Ich moc optyczną podaje się w dioptriach dodając znak plus (np. plus 3 dioptrie).

Brak korekcji u młodych osób może prowadzić do powstania tzw. zeza akomodacyjnego.

Rodzaje nadwzroczności:

• Utajona - u osób po 40 roku życia amplituda akomodacji spada do 2,5-3 dioptrii i można nią najwyżej skompensować do dali nadwzroczność o takiej właśnie liczbie dioptrii, ale wtedy brakuje już dodatkowej mocy optycznej aby ostro widzieć "do bliży". Jednak u dzieci elastyczność soczewek jest tak wielka, że przekłada się ona na amplitudę akomodacji powyżej 14 dioptrii. Można nią skompensować nadwzroczność rzędu 11 dioptrii, oraz 3 dodatkowe dioptrie, żeby ostro widzieć "do bliży", a więc w całym zakresie.

• Starcza - w miarę starzenia się współczynnik załamania światła przez rogówkę i ciało szkliste zmniejsza się typowo o 1,5 dioptrii w 70 roku życia i o 2,5 dioptrii w 80 roku życia. Jednak krótkowidz akurat na tym zyskuje, a może nawet dojść do naturalnej kompensacji krótkowzroczności (przy wadach - odpowiednio - minus 1,5 i minus 2,5 dioptrii). Nie należy nadwzroczności starczej mylić ze starczowzrocznością.

Astygmatyzm polega na nieregularnym załamywaniu światła przez rogówkę lub soczewkę oka w różnych przekrojach gałki ocznej.

Wyróżnia się astygmatyzm (ze względu na wzajemne ułożenie osi astygmatycznych):

• Regularny – oku można przypisać dwie prostopadłe osie optyczne, wadę można skorygować okularami ze szkłami cylindrycznymi.

• Nieregularny – oko posiada osie optyczne nieprostopadłe, w związku z tym nie ma możliwości korekcji okularami a jedynie soczewkami kontaktowymi.

Najczęstszą przyczyną astygmatyzmu jest nierównomierna krzywizna rogówki. W zdrowym oku rogówka ma kształt kulisty (jak w piłce do siatkówki), natomiast w oku z astygmatyzmem kształt rogówki jest bardziej owalny (przypominający piłkę do rugby). Stan ten powoduje, że promień przechodzący przez rogówkę zamiast w jednym punkcie, skupia się w dwóch różnych płaszczyznach.

Widzenie liter z astygmatyzmem i bez astygmatyzmu

Astygmatyzm jest powszechną wadą, ale nie wszystkim pacjentom dokucza. W sytuacji, gdy wada jest mała mechanizm kompensacyjny jest w stanie nadrobić braki i zapewnić prawidłowe widzenie, lecz po dłuższej pracy wzrokowej pacjent odczuwa dolegliwości. Osoby z astygmatyzmem uskarżają się na nieostre lub zniekształcone widzenie przedmiotów znajdujących się zarówno daleko jak i blisko. Ponadto ta nieskorygowana wada powoduje częste bóle głowy, uczucie pieczenia i zmęczenie oczu. Pogłębieniu wady sprzyja wiek i zachodzące wraz z nim zmiany w strukturze oka.

Małego stopnia astygmatyzm regularny zwykle korygowany jest za pomocą szkieł okularowych cylindrycznych. Stosowane przy astygmatyzmie soczewki okularowe mają odpowiednią konstrukcję (dwie różne moce), tak, aby wszystkie wpadające do oka promienie świetlne zogniskowały się na siatkówce.

W przypadku dużego astygmatyzmu lub astygmatyzmu nieregularnego, korekcja okularami nie daje pożądanego efektu. Nowoczesna okulistyka wciąż szuka rozwiązań i udoskonala już istniejące sposoby leczenia, które nie tylko pozwolą na rezygnację z okularów, lecz także znacznie poprawią jakość widzenia.

Zez to wada oczu polegająca na osłabieniu mięśni ocznych. Efektem tego jest zmiana kąta patrzenia jednego oka względem drugiego i zaburzenia widzenia stereoskopowego. Wada ta znacząco obniża jakość życia. Osoby z tą wadą mają problemy z prowadzeniem samochodu czy operowaniem różnymi urządzeniami lub maszynami w ruchu. Kłopot sprawiają też niektóre sporty, szczególnie siatkówka. Przyczyną zeza mogą być zmiany w rozwoju ośrodków kojarzeniowych kory mózgowej. Zez może spowodować powstanie tzw. leniwego oka. Polega to na osłabieniu zdolności widzenia w jednym oku. Leczenie jest bardzo proste. Poprzez zasłonięcie zdrowego oka, to leniwe zmusza się do pracy.

Istnieją dwa główne rodzaje zeza. Najczęstszą postacią jest zez towarzyszący. Jego cechą jest to, że oko zezujące towarzyszy w ruchach oku prowadzącemu, utrzymując przy tym stały kąt odchylenia. Przyjmując kąt odchylenia oka jako kryterium podziału, możemy wyróżnić zez zbieżny, rozbieżny, ku górze, ku dołowi oraz skośny. Odchylenie osi jednego oka powodować może utratę równowagi sensorycznej obu oczu, co z kolei prowadzi do poważnych zaburzeń czynnościowych. Dochodzi do nich przede wszystkim w oku zezującym, które, mimo anatomicznie prawidłowego aparatu percepcyjnego, traci zdolność widzenia. Powstaje niedowidzenie, które powoduje obniżenie ostrości wzroku nawet do poziomu bliskiego praktycznej ślepoty. Z kolei zez ukryty jest zaburzeniem równowagi mięśni ocznych. Nierównowaga ta polega na tym, że pewna grupa mięśni jest silniejsza od innych. Ujawnia się to w momencie wyłączenia obuocznego widzenia, a tym samym braku konieczności łączenia obrazów. W zależności od kierunku, wyróżnić można: zbaczanie do wewnątrz, na zewnątrz, ku górze i ku dołowi.

W przypadku zeza istotne jest to, by leczenie podjąć jak najwcześniej. U dzieci 15 proc. pacjentów kwalifikuje się do operacji. Zaleca się, by operacja odbyła się nie później niż w 10. roku życia dziecka. Wówczas istnieje bowiem ogromna szansa nie tylko na prawidłowe ustawienie gałek ocznych, ale także na nauczenie prawidłowego widzenia obuocznego. U dorosłych leczenie operacyjne zeza jest tylko kosmetyką, dlatego tutaj wiek nie gra roli. Niemożliwe jest natomiast przywrócenie prawidłowego widzenia obuocznego.

Skłonność do wad wzroku najczęściej dziedziczymy po rodzicach. Niestety, sami też możemy na nie zapracować, nie dbając o oczy. Na szczęście dziś jest wiele możliwości korekcji wad wzroku - krótkowzroczności, nadwzroczności, a także astygmatyzmu.

Opracowała: Angelika Grzyb

Bibliografia:

• http://miopia.com.pl/

• http://www.oko.info.pl/

• http://www.optometria.waw.pl/

• http://www.vita-med.glogow.pl

• http://www.poradnikzdrowie.pl

4