Mały leksykon warzyw i owoców działających leczniczo

Lecznicze substancje zawarte w warzywach

Wiele warzyw i owoców, które spełniają rolę pożywienia, ma ponadto również określone właściwości lecznicze. W nie­których wypadkach potwierdziły to ba­dania naukowe, a w innych przekonanie o tym opiera się bardziej na zebranym doświadczeniu i medycynie ludowej. Najważniejsze z nich opisujemy poniżej.

Warzywa

Przedstawiamy je w kolejności alfabety­cznej. Gatunki poprzednio omówione już
dostatecznie wyczerpująco wymieniamy jedynie z nazwy, podając przy tym stronę, na której czytelnik znajdzie dotyczący ich tekst.

Bakłażan (oberżyna, gruszka miłosna)

Warzywo południowoeuropejskie. Jako roślina z rodziny psiankowatych, a więc z dużą zawartością solaniny, nie nadaje się do spożycia na surowo. Jej zielone części są trujące, podobnie jak u spokrew­nionego z nią ziemniaka i pomidora. Miąższ bakłażana zawiera substancje czynne obniżające poziom cholesterolu, a ciemnofioletowa, błyszcząca skórka – całą masę kwasów organicznych, dzięki którym spożycie tej rośliny zwiększa wo­lumen stolca. Bakłażany (ze skórką!) podduszone bez użycia tłuszczu 
działają pobudzająco na wątrobę i pęcherzyk żółciowy.

Bób

W botanice nie zalicza się go do roślin strączkowych, lecz do rodzaju wyk (Vicia). W stanie surowym jest lekko trujący, ale gotowanie usuwa tę właś­ciwość. Medycyna ludowa przypisuje mu rolę środka uspokajającego. Wywar z bo­bu działa odwadniająco.

Cykoria sałatowa, cykoria korzeniowa

Na rynku znajdują się różne odmiany cykorii:

a) cykoria sałatowa: spożywamy liście,

b) cykoria korzeniowa biała: spożywamy żółtawe korzenie jako warzywo (stanowi ona uszlachetnioną odmianę cykorii ko­rzeniowej),

c) cykoria korzeniowa: zgrubiały korzeń jest po przeróbce używany jako namiast­ka kawy.

Korzenie i liście cykorii zawierają sub­stancję gorzką (intybinę), która działa lekko żółciopędnie. Zwiększa też wytwa­rzanie soków żołądkowych oraz stymulu­je ruchy żołądka i czynności trzustki. Medycyna ludowa zaleca stosowanie cy­korii przeciw chorobom skóry.

Dynia

Dynia ma działanie lekko przeczyszczają­ce, jest jednak podawana również przy biegunkach, zasysa bowiem toksyny z je­lit. Analogicznie do "dnia jabłek" i "dnia marchewki" zaleca się w takich wypad­kach "dzień dyni", w którym za jedyne pożywienie powinien służyć jej duszony miąższ. Medycyna ludowa uznaje miąższ dyni za świetny lek na schorzenia reuma­tyczne.

Fasola niska, fasola tyczkowa

Zielone i żółte strąki fasoli niskiej (tzw. fasolka szparagowa) zawierają substan­cje o działaniu łagodnie odwadniającym i oczyszczającym płyny ustrojowe. Ma ona właściwości glukokininy, wspiera bowiem działanie insuliny – hormonu trzustki regulującego poziom cukru we krwi. Może jednak tylko partnerować zawartej w organizmie insulinie – czy to tej produkowanej przez trzustkę, czy też dostarczanej mu w formie zastrzy­ków.

Nie może natomiast zastąpić insuliny w razie braku tego hormonu w organiz­mie, np. u chorych na cukrzycę.

Groch

Należy do warzyw strączkowych. Za­wiera roślinny środek zapobiegający ciąży, który działa tak jak pigułka antykoncepcyjna. Przypuszcza się, że w Tybecie i w niektórych rejonach Indii liczba ludności utrzymuje się od dwustu lat na tym samym poziomie tylko dla­tego, że kobiety jedzą tam nadzwyczaj dużo grochu, co obniża ich płodność w stosunku do kobiet z innych rejo­nów. Medycyna ludowa uznaje groch, podobnie jak owies, za bardzo dobry środek wzmacniający po przejściu cięż­kich chorób.

Koper włoski

Jako warzywo spożywa się ogonki liś­ciowe. Mają one podobne właściwości jak owoce kopru włoskiego, które są używane jako przyprawa i zioło, działa­jąc rozkurczowo, pomagając na wzdęcia i na kaszel oraz pobudzając gruczoły trawienne. W medycynie ludowej stosuje się koper włoski również na bóle głowy spowodowane niedokrwieniem.

Melon i arbuz

Oprócz melonów i arbuzów do grupy tej zaliczamy owoc papai, będący ich dal­szym krewnym.

1.Wśród melonów rozróżnia się trzy główne odmiany:
■melon ananasowy (o gładkiej powie­rzchni skórki),
■melon siatkowaty (o posiatkowanej powierzchni skórki),
■kantalup (o prążkowanej powierzchni skórki); jego nazwa pochodzi od miejs­cowości Cantalupa, znajdującej się pod Rzymem.
W medycynie ludowej wykorzystuje się te trzy odmiany do tych samych celów: jako środek odwadniający, przeciw zapar- ciom, hemoroidom i na schorzenia reu­matyczne. Melony są stosowane również jako środek przeciwgorączkowy.

1.B. Arbuzy mają mniejszą zawartość cukru niż melony (4 g cukru: 8 g cukru w 100 g) i dlatego są bardziej wskazane dla diabetyków. W medycynie ludowej zaleca się je do takich samych celów jak melony.
W USA sok z arbuzów jest używany jako środek w pewnych schorzeniach nerek.

W kosmetyce arbuzy znajdują podobne zastosowanie jak ogórki. Niektórzy lu­dzie, nadwrażliwi na kukurbitacyny, nie tolerują zawierających je arbuzów (jak również zawierającej te substancje dyni). Ostatnio stwierdzono, że kukur­bitacyny można wyeliminować przez podgrzewanie, przypadki zachorowań nie są więc tak liczne jak dawniej. Jed­nakże w Ameryce Południowej, gdzie w celu zaspokojenia pragnienia zjada się niejednokrotnie dużo arbuza na raz, nierzadkie są wywołane tym cięż­kie dolegliwości 
układu trawiennego, którym towarzyszą niebezpieczne bie­gunki.

Ogórek

Sok z ogórków jest wypróbowanym środkiem na reumatyzm i artretyzm. Pobudza czynności nerek i wypłukuje substancje trujące. Plasterki ogórka są używane w kosmetyce do odświeżania i uelastyczniania zmęczonej skóry. Medycyna ludowa zaleca jednoczesne zewnętrzne i wewnętrzne stosowanie ogórków na różnego rodzaju świerzbią­czki.

Papaja

Jest to dyniowaty owoc melonowca. Jego miąższ zawiera enzym papainę, ułatwia­jący przemianę białek. Do posiłków mięs­nych i rybnych warto więc spożyć jeden owoc papai lub świeżego ananasa, który ma podobne działanie (str. 38). Do celów medycznych (zaburzenia trawienia, lecze­nie ran) pozyskuje się papainę z soku niedojrzałych owoców. W niektórych krajach (Indie, Brazylia) jada się owoce papai codziennie na śniadanie, aby zapo­biec zaparciom.

Papryka

Paprykę warzywną (tak samo jak pap­rykę przyprawową) zaliczamy do roślin psiankowatych, spokrewnionych z bak­łażanami i pomidorami. Zielone strąki papryki to nic innego jak przedwcześnie zebrane owoce. Jeśli pozwolić im na osią­gnięcie stadium dojrzałości, to sczerwienieją lub zżółkną.

W medycynie ludowej wszystkie odmiany papryki są uznawane za środki odmła­dzające. Zaleca się więc paprykę na wszel­kie schorzenia wieku starczego, uważa­jąc, że wzmożone jej spożycie jest sposo­bem na zahamowanie wapnienia tkanek. O charakterystycznym, ostrym smaku papryki decyduje substancja zwana kap- sykainą, która pobudza gruczoły tra­wienne i korę nadnerczy, co wpływa na ogólne wzmocnienie organizmu.

Pasternak

Starożytni bardzo cenili żółtawobiałe, wrzecionowate korzenie tej rośliny. Była ona w owych czasach jednym z najbar­dziej rozpowszechnionych warzyw. Po­cząwszy od wieku XI zaczęła być wypie­rana przez marchewkę. W medycynie ludowej do dziś chętnie zaleca się paster­nak z uwagi na jego właściwości uspoka­jające. Poza tym oczyszcza on krew i dzia­ła odwadniająco.

Pestki dyni

A. Jako środek przeciw tasiemcom. Do kuracji antytasiemcowej potrzebna jest większa ilość nie łuskanych pestek (co najmniej 200 g).

Rozgniatamy je w moździerzu lub miele­my w młynku do kawy. Dodajemy mleko oraz miód i robimy papkę, którą dzielimy na dwie porcje i spożywamy rano na pusty żołądek. Sparaliżuje to tasiemca, ale nie zabije go, dlatego po dwóch godzi­nach należy zażyć olej rycynowy, aby spowodować wydalenie tasiemca, zanim jego paraliż ustąpi. We Francji jest sprze­dawany skoncentrowany olej z pestek dyni, który znajduje zastosowanie jako środek przeciw tasiemcom.

B. Jako środek przeciw rozpoczynającemu się powiększeniu prostaty (gruczołu kro­kowego) . Warto tu zauważyć, że mężczy­źni z krajów bałkańskich, którzy regular­nie żują pestki, bardzo rzadko cierpią na powiększenie gruczołu krokowego.

Pokrzywa

Jedna z najpopularniejszych roślin lecz­niczych. Świeżo zerwane liście i pędy młodej pokrzywy są używane także do celów kulinarnych: przyrządza się z nich sałatki i sok.

A oto najważniejsze właściwości lecznicze pokrzywy:

■oczyszcza krew i płyny ustrojowe,
■odwadnia,
■pobudza ogólnie pracę komórek. Zawiera też glukokininę, której funkcje w organizmie zostały opisane w punkcie dotyczącym fasoli. W medycynie ludowej jest stosowana do leczenia reumatyzmu, artretyzmu, chorób skóry i włosów. Nie powinno się jej jednak zalecać matkom karmiącym, ponieważ hamuje wydziela­nie mleka.
Portulaka

Jest mięsistym warzywem liściowym o odświeżającym, słonawym smaku. Za­wiązki liści są stosowane jako namiastka kaparów. W medycynie ludowej portula- kę (przyrządzaną jak szpinak lub doda­waną do sałatek) aplikuje się w razie obstrukcji.

Roszponka

Roślina z rodziny kozłkowatych, da­leka krewna kozłka lekarskiego. Me­dycyna ludowa traktuje roszponkę jako środek oczyszczający krew, poma­gający na obstrukcję i zwiększający siły odpornościowe organizmu w razie in­fekcji.

Sałata

Wszystkie odmiany sałaty zawierają sub­stancję czynną, która działa uspokajają­co, nasennie i łagodzi ból. W medycynie ludowej wywar z sałaty głowiastej używa­ny bywa do mycia i oczyszczania twarzy przy trądziku.

Seler

Rozróżnia się seler naciowy i korzeniowy. W pierwszym wypadku spożywamy liś­ciastą łodygę, w drugim – bulwę rośliny. W momencie zbiorów seler naciowy jest zielony. Dawniej przechowywano go w ciemności, by uległ wybieleniu. Obec­nie pozwala się roślinie na zachowanie jej naturalnego koloru, ponieważ nie traci wówczas witamin.

Łodyga selera naciowego może mieć rów­nież kolor czerwony lub żółty. Medycyna ludowa często i chętnie sięga po wszystkie odmiany selera. Korzysta się z niego głównie w celu ogólnego wzmocnienia organizmu oraz przy reu­matyzmie i artretyzmie. Seler pomaga ponadto w leczeniu chorób błony śluzo­wej, zapalenia oskrzeli, zapalenia pęche­rza moczowego i zapalenia jelit. Od daw­na mówi się również o jego pozytywnym wpływie na potencję.

Soja

Jest jednym z najbardziej skoncentrowa­nych środków spożywczych. Znajduje też wiele zastosowań w medycynie: obniża poziom cholesterolu, zapobiegając wapnieniu tętnic, działa ogólnie wzmacniają­co i przyśpiesza rekonwalescencję po cho­robach.