PRAWDA O NIEPOKALANYM POCZĘCIU MARYI JEST DOGMATEM WIARY KATOLICKIEJ

Jako dogmat ogłosił tę prawdę papież Pius IX dnia 8 grudnia 1854 roku. Uczynił to w formie bardzo uroczystej w Bazylice Św. Piotra w Rzymie w obecności 54 kardynałów i 140 arcybisku­pów i biskupów. A oto tekst tegoż orzeczenia: „Dla uwielbienia świętej i nierozdzielnej Trójcy, dla chwały i ozdoby Dziewicy Bogarodzicy, dla podniesienia wiary katolickiej i dla pomnożenia religii chrześcijańskiej powagą Pana naszego Jezusa Chrystusa, błogosławionych Apostołów Piotra i Pawła oraz powagą naszą oświadczamy, stanowimy i orzekamy, że nauka, która utrzy­muje, że Najświętsza Panna od pierwszej chwili swojego poczęcia za szczególną łaską Wszech­mogącego (Boga) i przywilejem przez wzgląd na zasługi Jezusa Chrystusa, Zbawiciela rodzaju ludzkiego, była zachowaną wolną od wszelkiej zmazy pierworodnej — jest objawiona od Boga, a przeto przez wszystkich wiernych ma być mocno i statecznie wierzoną".

Tak więc odtąd, kto by tej prawdzie zaprzeczał, automatycznie sam by się wyłączył ze społe­czności Kościoła, stałby się odstępcą i winnym herezji.

UZASADNIENIE DOGMATU

Papież w swoim orzeczeniu jasno się wypowiedział, że tej prawdy wiary nie wymyślił, ale że jest ona objawiona od Boga — więc pochodząca od czasów apostolskich, sięga źródeł samych chrześcijaństwa. Wyraźnie również papież podkreśla, że chodzi o naukę w Kościele wyznawaną („nauka, którą utrzymuje"). Papież przeto prawdę w Kościele przyjętą jedynie najwyższym

swoim autorytetem sankcjonuje. Równocześnie ostrzega, że kto by jej zaprzeczał, byłby w błę­dzie, byłby niezgodnym z ogólnie panującym przekonaniem.

Na czym jednak to przekonanie się oparło? Papież przypomina, że na Objawieniu Bożym — a więc na Piśmie świętym i na tradycji, które są zasadniczym i jedynym źródłem Bożego Objawie­nia. Wypada teraz z kolei wykazać, o ile prawda o Niepokalanym Poczęciu Maryi ma w tych dwóch źródłach uzasadnienie.

1)  Gdy chodzi o Pismo święte, trzeba przyznać, że nie ma tekstów, które by jasno wyrażały tę prawdę. Są jednak miejsca, gdzie ta prawda jest wyrażona pośrednio, na które także wskazuje bardzo dawna tradycja kościelna. I tak w raju Pan Bóg zapowiedział szatanowi: „Wprowadzam nieprzyjaźń między ciebie i niewiastę, pomiędzy potomstwo twoje a potomstwo jej: ono zmiaż­dży ci głowę, a ty zmiażdżysz mu piętę"¹. Ojcowie Kościoła i pisarze tak tłumaczą to miejsce: szatan zranił wprawdzie rodzaj ludzki, oo oznacza zmiażdżenie mu pięty, ale w końcu zostaje pokonany przez potomstwo Ewy, które mu zmiażdży głowę. Jak zobaczymy, pisarze kościelni idą dalej, gdyż mówią o Potomku a na Maryję wskazują jako na drugą Ewę, która tego zwycię­skiego Potomka zrodzi. Dlatego tekst ten Biblii zwykło się nazywać „Protoewangelią", czyli zapowiedzią Ewangelii o Zbawicielu świata.

Jeszcze jaśniej wydaje się ta prawda podana w pozdrowieniu anioła Gabriela. Kiedy pozdra­wiał on Maryję, zwiastując narodzenie Pana Jezusa, odezwał się do Najświętszej Panny w te słowa: „Bądź pozdrowiona, pełna łaski"². Nie byłaby w przekonaniu pisarzy Kościoła Maryja „pełną łaski", gdyby chociaż na moment podlegała szatanowi, gdyby poczęła się w grzechu pierworodnym.

Ulubionymi tekstami Pisma świętego, którymi pisarze kościelni posługują się w sensie akomodacyjnym odnośnie podkreślenia przywileju Niepokalanego Poczęcia Maryi są między innymi: „Jak lilia pośród cierni, tak przyjaciółka ma pośród dziewcząt"³. „Cała piękna jesteś, przyjaciółko moja, i nie ma w tobie skazy"⁴.

Do najwięcej ulubionych obrazów Niepokalanej w ikonografii chrześcijańskiej należy wizeru­nek z Apokalipsy św. Jana Apostoła, w którym widzimy niewiastę obleczoną w słońce w koronie z gwiazd dwunastu a księżyc pod Jej nogami⁵. W ujęciu Apostoła niewiastą ową jest Kościół Chrystusowy. Jednak w sensie akomodacyjnym i symbolicznym powszechnie przyjmuje się w niej symbol Najświętszej Maryi, jako zwyciężczyni szatana, Niepokalanie Poczętej.

2)  Podstawą jednak powszechnej wiary w przywilej Niepokalanego Poczęcia Maryi jest trady­cja, sięgająca początków chrześcijaństwa.

I tak już w wieku II św. Justyn i św. Ireneusz, a w wieku III Tertulian przeciwstawiają Maryję — Ewie. Kiedy Ewa była przyczyną zguby rodzaju ludzkiego, to Maryja była przyczyną jego wybawienia. Akta męczeństwa św. Andrzeja (wiek III) mają te piękne słowa: „Jak z niepokalanej ziemi został stworzony Adam, tak było konieczne, by z Niepokalanej Dziewicy narodził się Syn Boży". W wieku IV cały szereg Ojców Kościoła wypowiada się jasno na ten temat. I tak św. Efrem (+ 373) pisze: „W Tobie, Panie, nie ma skazy, nie ma także skazy w Twojej Matce"⁶. Św. Amfiloch (f 390): „Ten, który uczynił pierwszą dziewicę (Ewę) bez zmazy, uczynił również drugą (Maryję) bez plamy i winy"⁷. Św. Ambroży (+ 397) w usta Pana Jezusa kładzie następujące słowa: „Przyjdź... weź mnie nie z Sary, lecz z Maryi, aby była dziewicą nienaruszoną, dziewicą wolną przez łaskę od wszelkiej zmazy i grzechu"⁸. W wieku V św. Cyryl Aleksandryjski (t 444) pisze: „Kiedyż to widziano, aby budowniczy wznosił sobie mieszkanie i najpierw oddał je w posiadanie największemu swemu wrogowi?"⁹. Teofan, znany poeta Kościoła Wschodniego (w. VI), w jednej ze swoich ód tak pisze: „Wolna jesteś od wszelkiej zmazy, a spośród niewinnych jesteś, Pani, najniewinniejsza"¹⁰. Gdzie indziej zaś: „Najczystszy Syn, znalazł Cię najczystszą i wolną od wszelkiej zmazy..."". Św. Sofroniusz (t 638) wyraża przekonanie: „Znalazłaś łaskę u Boga wieczną... Nikt nie został najpierw oczy­szczony, tylko Ty... Święta duszą i niepokalana ciałem, wolna od wszelkiej zmazy".

Podaliśmy przykładowo kilka tylko świadectw i to najdawniejszych.

Dopiero w wiekach średnich powstał problem, jak pogodzić przywilej Niepokalanego Poczę­cia Maryi z tajemnicą powszechnego Odkupienia wszystkich ludzi. Dlatego przywilej Niepoka­lanego Poczęcia Maryi kwestionowali nawet tej miary Jej czciciele, co: św. Bernard (| 1153), św. Bonawentura (t 1274), św. Tomasz z Akwinu (t 1274), czy św. Albert Wielki (f 1280), gotowi jednak zawsze poddać się wysokości Kościoła. Znaleziono wreszcie rozwiązanie i pogodzenie tych dwóch tajemnic: Maryja została zachowana od grzechu pierworodnego prewencyjnie. To,

co w nas dokonuje Chrzest święty, w Niej dokonał Duch Święty w pierwszym momencie zaistnienia, czyli poczęcia. Pisarze katoliccy takimi obrazami nam tłumaczą to rozwiązanie: Można kogoś uwolnić od choroby przez leczenie, a można zachować, uchronić od niechybnej choroby (np. w wypadku epidemii) przez środki prewencyjne (zastrzyki, antybiotyki itp.). Można tonącego wyratować z topieli, ale można od utopienia zabezpieczyć (przez pasy ratun­kowe, koła gumowe itp.). Można dom uratować od pożaru przez ugaszenie ognia, ale można zabezpieczyć dom od pożaru (przez zastosowanie materiału niepalnego i ubezpieczenie od ognia). Gdyby wskazanych środków zapobiegawczych nie stosowano, to dana osoba powinna: umrzeć, utonąć a dany dom się spalić. Wszyscy ludzie byli w sytuacji pierwszej: śmiertelnej choroby, topienia się, pożaru. Maryja była w sytuacji drugiej: zabezpieczenia. Tak więc chociaż teoretycznie Maryja podlegała śmierci grzechu pierworodnego, faktycznie była od niego wolna.

Pierwszy, który tę koncepcję zaproponował, to Duns Scot (f 1308). Twierdzi on, że można być odkupionym w podwójny sposób: zwykły i wyższego rzędu. Można kogoś wydobyć z przepaści, w którą już wpadł, a można kogoś zatrzymać nad przepaścią. W pierwszym wypadku zostali odkupieni wszyscy ludzie. Sposobem drugim, cudownym, niezwykłym, tylko Maryja ze względu na Jezusa Chrystusa. W czasach późniejszych teologowie to sprecyzują jeszcze dokład­niej przez wyróżnienie: odkupienie wybawienia od odkupienia zachowania.

Niepokalane Poczęcie - dokończenie

3) Dogmat Niepokalanego Poczęcia Maryi ma również swoje uzasadnienie w racjach rozu­mowych. Nie wypadało w żaden sposób, aby Matka Syna Bożego, była choćby na moment w grzechu — a więc w niewoli szatana. Byłoby to ubliżeniem najwyższej godności Syna Bożego, że za matkę obrał sobie niewolnicę. Nadto skoro Bóg winą obciążył wszystkie dzieci Adama, mógł od tej winy uwolnić Maryję. Tak też uczynił.

 

ISTOTA DOGMATU NIEPOKALANEGO POCZĘCIA MARYI

1)  Grzech, który popełnili pierwsi rodzice, był dla nich grzechem osobistym, osobistą odpo­wiedzialnością wobec Pana Boga i jawnym wobec Jego zakazu nieposłuszeństwem. Dla potomków Adama i Ewy grzech popełniony przez pierwszych rodziców nie może być osobistym, bo ich przecież nie było na ziemi. Był jednak grzechem dziedziczonym. To dziedziczenie zaś polega na tym, że Adam i Ewa pozbawili przez swój grzech cały rodzaj ludzki przywilejów, jakie otrzymali od Pana w raju dla całego rodzaju ludzkiego. Tak więc mogliśmy nazwać grzech pierworodny grzechem natury, bo zaszkodził naturze ludzkiej, pozbawił ją wielu niezwykłych przywilejów, które się naturze ludzkiej nie należały a których udzielił jej Pan Bóg jedynie z nadmiaru swojej miłości. I nie można tu mówić o jakiejś niesprawiedliwości czy krzywdzie. Pierwsi ludzie byli przedstawicielami rodzaju ludzkiego, byli jego jedynymi i pełnymi reprezentantami. Przywileje zostały dane w raju naturze ludzkiej jako takiej, o ile ich w swoich pierwszych nosicielach nie utracili. Skoro zaś te przywileje Adam i Ewa utracili lekkomyślnie, im tylko należy przypisać winę i odpowiedzialność za jej skutki. Biblia nie określa dokładnie, na czym ta wina polegała. Jednak z obrazowego opisu, jaki nam zostawiła, jasno wynika, że był to grzech nieposłuszeństwa Panu Bogu, że pierwsi rodzice dali się uwieść podstępnemu szatanowi¹².

A oto obrazy, które nam pozwolą choć w części zrozumieć, dlaczego za winę ojców ponoszą skutki ich synowie. Bywa, że dzieci dziedziczą po rodzicach schorzenia fizyczne czy też psychi­czne. Kiedy rodzice przetrwonią majątek, dzieciom pozostają własne palce, by odrobić, co przodkowie stracili. Przez szaleństwo naszych ojców utraciliśmy wolność na wiele lat, na kilka pokoleń.

2)  Jakie były dla rodzaju ludzkiego konsekwencje skażenia natury, utraty tych przywilejów, danych od Boga w raju? Oto najpierw pierwsi rodzice przed swoim upadkiem byli święci, bo mieli życie Boże w sobie, które nazywamy łaską uświęcającą. Przez to byli przybranymi dziećmi Pana Boga, Jego przyjaciółmi. Jako święci mieli prawo do nieba. Nadto byli bezgrzeszni, nie mieli namiętności i pożądań do złego; panował nad nimi rozum, w pełni odróżniający dobro od zła, oraz wola skłonniejsza do dobrego jak do złego. W naturze ludzkiej panował ład i harmonia: ciało podlegało duszy. Pan Bóg nadto obdarzył pierwszych ludzi przywilejem, że nie doznawali żadnych cierpień ani ciała, ani też duszy, cieszyli się błogim spokojem i szczęściem. Wreszcie byli nieśmiertelni. Dnia pewnego z raju, który był dla ludzi miejscem przejściowym, mieli stać się mieszkańcami nieba i zająć miejsca opróżnione po aniołach, przygotowane dla siebie. Te

wszystkie przywileje utracili pierwsi ludzie, Adam i Ewa, dla siebie i dla całego rodzaju ludz­kiego. Te właśnie następstwa nazywamy grzechem (skazą natury) pierworodnym, czyli dziedzi­czonym.

3) Tylko Najświętsza Maryja Panna była wolną od grzechu pierworodnego. A więc od pier­wszego początku swojego istnienia była świętą, żyła w przyjaźni z Panem Bogiem jako dziecko Boże. Wraz z łaską uświęcającą miała cnoty wlane i dary Ducha Świętego. Wreszcie miała prawo do nieba. Nie podlegała także prawu cierpienia i śmierci. Jeśli zaś w tym wypadku stał się wyjątek, to jedynie dlatego, aby tym więcej mogła zdobyć zasług i wypełnić swoją misję: Współodkupicielki rodzaju ludzkiego. Tak bogatą treść zawiera w sobie przywilej Niepokala­nego Poczęcia Maryi.

4)  Może wypada na potwierdzenie naszych słów przytoczyć kilka świadectw z tradycji Koś­cioła. Sam Nestoriusz (f ok. 450), chociaż herezjarcha, zostawił te znamienne zdania: „Błogos­ławiona Dziewica wydaje się być wyjętą spod grzechu pierworodnego, kiedy wolną była w porodzie od cierpień, jakiemu podlegają matki. Zapowiedział to bowiem Bóg Ewie: „w bólu będzieszTodziła dzieci". Św. Proklus (f 446), patriarcha Konstantynopola: „Maryja jest ziemią nowego, niebiańskiego stworzenia, nad którą słońce sprawiedliwości, nie zachodząc nigdy, odpędzało od Jej duszy wszelką ciemność" (De laude S. Mariae). Św. Hezychiusz z Jerozolimy (t 450) pisze o następujących przywilejach Maryi: „Była nieśmiertelną, nieskażoną, wolną od złych namiętności, bezsprzeczną zwyciężczynią szatana" (Horn. de S. Maria Deipara). Sw. German (f 732), patriarcha Konstantynopola, nazywa Maryję ogrodem dobrze zamkniętym, rajem strzeżonym przez cherubina, by szatan nie miał do niego przystępu. Św. Tarazjusz (t 806) mówi o^Maryi jako o „niepokalanym mieszkaniu Słowa, świątyni świętej, dziewiczej, niepokalanej". Św. Józef Hymnograf (f 833) pisze, że Maryja była wolną od prawa śmierci, gdyż była wolna od grzechu, jedyna, czysta i niepokalana. Umyślnie przytoczyliśmy pisarzy Kościoła Wschodniego, przykładowo kilku zaledwie, gdyż Zachód ma ich znacznie więcej i o wiele dokładniej precyzują oni terminy „niepokalana" czy „nieskażona" itp. Może na zakończe­nie warto przypomnieć świadectwo Cyryla Lucarisa (t 1638), który już dokładniej określa na czym przywilej Maryi polegał: „Chociaż inni wielcy mężowie przed swoim narodzeniem zostali uświęceni, to jednak nikt nie został tak uświęcony, jak Ona, cała święta. Ona bowiem została uświęcona w sposób szczególny, a Jej uświęcenie było tak skuteczne, że nigdy nie została dotknięta zmazą pierworodną. Kiedy zaś mówimy, że została uświęcona, to nie w tym znacze­niu, jakoby ze stanu winy została przeniesiona do stanu łaski, lecz że w stopniach świętości stale postępowała. Była uświęcona w samej chwili swojego poczęcia, gdy dusza Jej została połączona z ciałem" (In Dortm. Deipara}.

5)  Kiedy na Zachodzie powstały odnośnie tej tajemnicy pewne rozbieżności, papieże stanow­czo opowiadali się za tradycją. I tak papież Sykstus IV (f 1484) potępił dzieło Wincentego Bandellego, które występowało przeciw tej prawdzie. Papież Paweł V (f 1621) zakazał głosić publicznie naukę przeciwną przywilejowi Niepokalanego Poczęcia Maryi.

ks. Leszek (21:50)