Głosowanie demokratyczne w sprawach wyboru publicznego

Problemem w procesie alokacji dóbr publicznych jest kryterium wyboru, którym powinno kierować się państwo podejmując decyzje o rodzajach i ilości wytwarzanych dóbr publicznych.¹

Przy wytwarzaniu i alokacji dobra prywatnego konsumenci płacą taką samą cenę i aby mieć więcej korzyści, muszą kupić więcej dobra. Natomiast w przypadku dobra publicznego konsumenci nabywają tę samą ilość dobra, ale po różnej cenie. Dlatego kryteria alokacji dóbr publicznych muszą być inne niż prywatnych.

Władze publiczne spełniając swe funkcje za pośrednictwem finansów publicznych mają sporo problemów. Ograniczając możliwość decydowania o zarobionych pieniądzach, które obywatel płaci w postaci podatków napotykają się na opór społeczny (np. gdy rosną podatki). Drugim istotnym problemem są preferencje określonych grup społecznych. Władze powinny określić kogo mają zamiar reprezentować a społeczeństwo daje aprobatę lub dezaprobatę w wyborach powszechnych.

Na te problemy stara się odpowiedzieć teoria wyboru publicznego.

Teoria wyboru publicznego uwzględnia warunki ustrojowe oraz czynniki polityczne. W Polsce od 1989r odbywa się za pomocą głosowania demokratycznego.

Trzeba wspomnieć, że system oparty na wyborze publicznym przedstawicieli obywateli do władzy ma wady, ale nie wymyślono do tej pory lepszego rozwiązania.

Wybór jest podejmowaniem decyzji preferującej jedno rozwiązanie kosztem innego rozwiązania. Jest prostszy wtedy jeśli są określone pewne zasady podstawowe:

• każdy wyborca ma jeden głos

• wybór dotyczy dwu wykluczających się możliwości (albo A, albo B)

• przedmiot wyboru jest konkretny

• wyborca powinien mieć rozeznanie czego dotyczy

Przeciętny wyborca ma jednak niewielkie szanse na oparcie swojej decyzji na racjonalnych przesłankach. Wybór swój opiera najczęściej na wypowiedziach i opiniach formułowanych przez polityków, partie polityczne, organizacje społeczne, stowarzyszenia wyznaniowe oraz na płynącym przekazie medialnym. Przeciętny wyborca jest więc przedmiotem manipulacji ze strony zainteresowanych sił politycznych i społecznych. Negatywny skutek tak funkcjonującego mechanizmu

wyborczego w dużej mierze uzależniony jest od intensywności propagandy, psychicznej odporności wyborcy, wykształcenia.

Każdy powinien zadać sobie pytanie czym kieruje się wyborca przy podejmowaniu decyzji?

Różnorodność partii politycznych pokazuje, że w sferze publicznej też występuje zjawisko konkurencji np. o głosy wyborców. Narzędziami konkurencji są programy wyborcze, zawierają przesłanki decyzji w sprawach publicznych w przypadku wygranych wyborów.

Wyborcy	Wydatki na budowę basenu	Korzyści z budowy basenu	Saldo korzyści (+) koszty (-)	Decyzja
A B C D E F G	200 200 200 200 200 200 200	400 350 300 250 150 100 50	+ 200 + 150 + 100 + 50 - 50 - 100 - 150	Za Za Za Za Przeciw Przeciw Przeciw
Rezultat	1400	1600	+ 200	Większość za

Analiza tego przypadku pokazuje dysproporcje między ciężarami ponoszonymi na rzecz wspólnoty a korzyściami wynikającymi z życia w tej wspólnocie. Są tu pokazane różnice między preferencjami wspólnoty a preferencjami indywidualnymi. Dla wspólnoty budowa basenu przyniesie więcej korzyści od kosztów poniesionych. Gdyby jednak osoby E, F, G nie osiągały żadnej korzyści to koszty wyniosą 1400 a korzyści 1300. Jednak projekt w wyniku głosowania zwykłą większością głosów także zostanie przyjęty.

Przymus demokratyczny osiąga się przez respektowanie wyników głosowania. Wyniki te mogą być obliczane według zasad:

• jednomyślność głosujących (Rada Bezpieczeństwa ONZ)

• większość kwalifikowana (np. 2/3 głosów)

• większość zwykła (przykład z basenem)

• głosowanie według punktów (ranking)

Paradoks wyborczy według amerykańskiego ekonomisty Kenneth J. Arrow.

Załóżmy, że jest trzech wyborców o różnym poziomie dochodów:

A, B, C

Przedmiotem wyboru są trzy różne projekty publiczne:

- projekt I

- projekt II

- projekt III

Przyjmujemy założenie, że nakłady na projekty zostaną sfinansowane w jednakowym stopniu przez osoby A, B, C i obowiązuje zasada zwykłej większości. Zadaniem wyborców jest ustalenie kolejności realizacji projektów, czyli wyrażenie swoich preferencji.

Układ preferencji będzie następujący:

- wyborca A woli projekt I > II > III

- wyborca B woli projekt II > III > I

- wyborca C woli projekt III > I > II

Jeśli będziemy analizować preferencje wyborców metodą porównania projektów przez ich dobór parami to otrzymamy następujące wyniki:

- projekt I z projektem II wygra I

- projekt I z projektem III wygra III

- projekt II z projektem III wygra II

Fakt, że dobór par i sekwencji głosowania ma wpływ na ostateczny rezultat określa się mianem paradoksu wyborcy. Jest to istotny mankament systemu wyborczego, gdyż stwarza możliwość manipulowania wynikami wyborów przez tendencyjne zestawienie rywalizujących ze sobą celów

1^ S. Owsiak – „Finanse publiczne teoria i praktyka”, Warszawa 2005, s.79