cechy sekty:

1) Nieomylność guru-przywódcy (papież),
2) Jedynozbawczość i wiara w wybranie,
3) Ślepe posłuszeństwo wobec kierownictwa sekty.

Czy mój zielonoświątkowy / charyzmatyczny zbór to jeszcze kościół czy już sekta?

.

Aby odpowiedzieć na to pytanie, neleży do oceny zastosować kryteria dra Liftona
.

1. Kontrola świadomości
A w zasadzie destruktywna kontrola świadomości lub umysłu zwana psychomanipulacją posiada swoje pewne kryteria. Sformułował je po raz pierwszy R. J. Lifton w swojej książce ”Reedukacja i psychologia totalitaryzmu” oraz w eseju ”Sekty: Religijny totalitaryzm i swobody obywatelskie”, stanowiącym część jego innej książki ”Nieśmiertelność w erze atomu i inne eseje”. Dzięki tym kryteriom próbował on określić czym jest kontrola umysłu – która wiąże się w jego ujęciu bardzo mocno z ideologią totalitaryzmu. 
.

2. Kontrola środowiska 
Chodzi o nadzór nad otoczeniem i sposobami porozumiewania się członków grupy, ale dotyczy to nie tylko kontroli nad tym, co przekazują sobie oni na wzajem. Dotyczy to także ingerencji grupy w wewnętrzny świat jednostki. Doprowadzić to ma do zastąpienia kontroli zewnętrznej, kontrolą wewnętrzną i samokontrolą członków grupy. Ma to powstrzymać dążenie jednostek do zachowania odrębności i niezależności. Najczęstsze sposoby sprawowania kontroli w grupach to: brak kontaktu z ludźmi z zewnątrz, presja psychiczna, oddalenie od miejsca zamieszkania, brak możliwości swobodnego poruszania się. W niektórych grupach, środowisko kontroluje się poprzez organizowanie czasu poza pracą zawodową, powierzanie nowych, młodych członków grupy starszym, celem prowadzenia ich według doktryny grupy, angażowanie w prace na rzecz ruchu. Przy czym stosuje się techniki psychologiczne oparte na wyparciu samozaprzeczenia. Udaje się to poprzez powierzanie głoszenia doktryny w różny sposób (mityngi, spotkania, odczyty, koncerty), następuje tutaj wykorzystanie mechanizmu, w którym osoba świeża, niepewna swej pozycji i postawy wobec grupy nie będzie zaprzeczała swoim publicznym wystąpieniom a przez to będzie mocniej wiązać się doktrynalnie z grupą. Kontrola środowiska to także wprowadzanie w życie uczestników ruchu jasnego podziału ”my” kontra ”oni” – oświeceni, zbawieni kontra potępieni, ma to służyć nie tylko zbliżeniu między członkami grupy ale może wywołać rodzaj poczucia zagrożenia z zewnątrz, powodując dalszą konsolidację z ruchem. Wola jednostki staje się elementem drugorzędnym, przede wszystkim liczy się wola grupy i prowadzących ją osób. 
.

3. Spontaniczność zaplanowana w wywoływaniu mistycznych przeżyć 
Chodzi o manipulowanie nimi poprzez celowe wywoływanie intensywnych przeżyć, które należy tak zainscenizować, aby sprawiały wrażenie nadprzyrodzonych zdarzeń. Te przeżycia wywołują liderzy grup, ale w taki sposób, aby robiły wrażenie spontanicznych i inicjowanych przez członków grupy. Wiąże się to z rolą przywódcy grupy, który jest jedynym pośrednikiem pomiędzy grupą a Bogiem lub sam za Boga się uważa – pod wpływem kontaktu z nim członkowie grupy doświadczają przeżyć mistycznych. W ruchach charyzmatycznych jest to bardzo silnie odczuwany mechanizm kontroli i wywierania wpływu na członków grup. Przygotowywanie swoich członków do wielkich przeżyć mistycznych poprzez pracę, także głoszenie doktryny na ”zewnątrz”, wywoływać może silne napięcie psychiczne które łatwo wykorzystać w kontroli. Publiczne modlitwy gdzie ma dojść do ”chrztu Duchem Świętym” któremu mają towarzyszyć określone dary, mogą prowadzić do wewnętrznego rozbicia członków grupy, u których nie wystąpiły oczekiwane rezultaty. Skoro nie wystąpiły, oznacza że nie jest jeszcze gotowy, nie jest godny darów Bożych, że za mało się rozwinął, za mało pracował nad swoją postawą. Prowadzi to także do dynamicznych zmian nastroju między euforią wywołaną oczekiwaniem na spodziewany efekt, a depresją spowodowaną głębokim psychicznym zawodem, po niewystąpieniu tegoż efektu. Oczywiście w sferze teologicznej sama istota charyzmatów jest jasno opisana w Nowym Testamencie, jednak w przypadku tego ruchu religijnego, charyzmaty są wykorzystywane jako element kontroli jego członków i sposób na wywieranie wpływu. Jest to ważne także z powodu pojawienia się u członków ruchu poczucia elitarności, jako że mogą dostąpić darów, których osoby spoza ruchu nie dostąpią. Elitarność ruchu charyzmatycznego jest zaprzeczeniem chrześcijańskiej egalitarności, dostępności Słowa Bożego, Zbawienia, Bożej Miłości dla każdego, równości wobec Boga.
.

4. Wymóg czystości 
Ustala się niemożliwe do przestrzegania normy postępowania – normy etyczne, co następnie służy do wywoływania poczucia winy i wstydu. Mimo ogromnych chęci i usilnych starań człowiek nigdy nie jest w stanie spełnić tych norm, co pogarsza jego samopoczucie ale i skłania do zdwojenia wysiłków. W ten sposób można kontrolować zachowania jednostki. Łączy się to z koniecznością wprowadzenia radykalnych podziałów na to co czyste i na to co nieczyste. Jednocześnie stosuje się narzędzia kontroli, mające na celu wywoływać poczucie winy w członku grupy, za nieprzestrzeganie doktryny. Umożliwia to sterowanie kolejnym zachowaniem, przez osoby decydujące o funkcjonowaniu jej w ruchu. Zwykle także jedynym sposobem na ukojenie i znalezienie wybaczenia jest mocniejsze utożsamianie się z grupą, ”rozwój duchowy” zgodny z doktryną. Ma związek z następnym kryterium. 
.

5. Kult spowiedzi 
Zmusza się jednostki do przyznania się do każdego czynu, myśli lub uczucia, pozostających w sprzeczności z obowiązującymi w grupie regułami. Chodzi o ciągłe powracanie do grzechów jakie popełnili także przed związaniem się z grupą. Z każdego przewinienia należy się wyspowiadać się, ale ten ”grzech” nigdy nie ostanie przebaczony albo zapomniany, będzie on ułatwiał sprawowanie kontroli nad jednostką. Narusza to oczywiście granice wolności osobistej; wolności i odpowiedzialności. 
Publiczne wyznawanie grzechów jak ma to miejsce w przypadku ruchu charyzmatycznego, powoduje nie tylko pozorne”oczyszczenie się” z grzechu, ale integruje grupę w przeżywaniu kolejnego uniesienia religijnego, pozwala jednocześnie na sprawowanie kontroli nad członkami ruchu.
.

6. Święta nauka 
Panuje w grupie silne i bezkrytyczne przekonanie, że doktryna grupy jest zgodna z naukowym światopoglądem i normami moralnymi. Święta nauka (potwierdzana przez grupę np. licznie organizowanymi naukowymi sympozjami) proponuje bardzo uproszczoną wizje świata – i dlatego jest atrakcyjna dla młodych, poszukujących ludzi. Jednak wraz z zagłębianiem się w doktrynę ruchu powstaje coraz więcej znaków zapytania także w odniesieniu do podstaw, z których wywodzi się ruch. Obowiązująca doktrynalna nauka może ulegać zmianom w zależności od punktu widzenia osób stojących na czele ruchu. 
O ile można przyjąć, że podstawą doktryny charyzmatyków jest Biblia, o tyle charakterystyczne jest nie tylko jej interpretowanie ale wprowadzanie na jej podstawie nowych nauk, nie wywodzących się z Pisma. Podobnie jak w przypadku Świadków Jehowy którzy otrzymywali tzw. ”Nowe Światło” ruch charyzmatyczny także wprowadzał zmiany w swojej doktrynie mające na celu dopasowanie się do świata zewnętrznego. Aberacje w stosunku do nauczania biblijnego, oparte na kolejnych ”falach”, wprowadzają do doktryny dużo nowych wartości i informacji a także wymagań w stosunku do swoich wyznawców. Poza wydźwiękiem teologicznym, niezgodnym z nauczaniem biblijnym, wprowadza także napięcie psychiczne umożliwiające głębszą kontrolę nad uczestnikami ruchu. Zmiany między poszczególnymi ”falami” stanowią często zaprzeczenie poprzedniego rozumienia doktryny, oraz jej rozwinięcie w sposób zmuszający do głębszej integracji z ruchem 
.

7. Obciążenie języka 
Chodzi o nadawanie słowom nowych znaczeń, a używanie tych znaczeń i zbitek pojęciowych jest zrozumiałe tylko dla członków grupy i wywołują wśród nich jednakowe skojarzenia, które zresztą utrudnia samodzielne, twórcze myślenie. Oznacza to także traktowanie wszystkich wypowiedzi, słów i wyobrażeń jako odnoszących się do Boga, Sacrum. Jest to skrajnie uproszczony język – składa się głównie z komunałów i sloganów i jest niezwykle prosty, ale dzięki temu posiada dużą siłę oddziaływania na psychikę. Wszystkie problemy można rozwiązać za pomocą kilku prostych, wewnętrznie spójnych formułek, co daje poczucie, że znalazło się właściwe rozwiązanie na każdy – nawet najbardziej skomplikowany i trudny – problem. 
Od strony teologicznej, należy pamiętać że podstawą doktryny ruchu są charyzmaty, a jeden z nich czyli mówienie językami jest mocno zakorzeniony w grupie i stanowi bardzo silny element kontroli nad wiernymi. W jaki sposób ta forma kontroli funkcjonuje łatwo wytłumaczyć na przykładzie. Osoba angażująca się w ruch, rozwijająca się według doktryny stara się jak najbardziej zbliżyć do istoty doktryny, czyli charyzmatów. Kierowany przez wyżej duchowo rozwiniętych braci, odczuwa rosnące napięcie wynikające ze swoich braków. Całe życie i funkcjonowanie członka grupy zaczyna kręcić się wokół uzyskania obiecanych przez doktrynę darów. Jednocześnie pojawia się poczucie coraz większego wyobcowania, zarówno wobec osób spoza ruchu (które nie są pod łaską, nie rozumieją doktryny, nie żyją według jej zaleceń, nie rozwijają się duchowo), jak i współwyznawców, zwłaszcza tych będących według doktryny wyżej rozwiniętych duchowo, mających już dary. Poprzez ten dysonans wewnętrzny, łatwo sterować osobą, której to dotyczy. 
.

8. Podporządkowanie jednostki doktrynie 
Nadrzędna rola w grupie przypisana jest doktrynie, w zestawieniu z którą tracą znaczenie osobiste przekonania jednostki, jej sumienie, potrzeba pozostawania w zgodzie z samym sobą. To podporządkowanie pojawia się wtedy, gdy dochodzi do konfliktu wewnętrznego w członku grupy, między tym co doświadcza on jako człowiek, a tym co powinien doświadczać zgodnie z doktryną grupy. Świadomość tej rozbieżności prowadzi do poczucia winy u członka grupy. Swoje wątpliwości traktuje jako dowód na to, że jest człowiekiem złym. Przez to łatwej jest sterować taką osobą. Warto zauważyć jednocześnie, że poświęcenie się doktrynie przy jednoczesnym odrzuceniu rodziny, bliskich, przyjaciół, jako osób obcych wyznaniowo, osób ”ze świata”, powoduje, że odejście z grupy, nawet przy pojawiającym się dyskomforcie psychicznym, staje się trudne. Mamy tu także do czynienia ze zjawiskiem zyskania osobistego szczęścia tylko w momencie wykonywania obowiązków na rzecz grupy.
.

9. Rozporządzanie życiem innych 
Prawo do życia mają członkowie grupy, a odmawia się go tym, którzy ją opuścili, krytykują ją lub mają inne poglądy. Prawo do istnienia posiadają tylko ci, którzy poznali prawdę i dostąpili oświecenia. Ci, którzy nie dostąpili oświecenia i żyją w ciemności nie pojęli czym jest prawda i żyją w grzechu – nie mają prawa do istnienia. Osoby, którym zabrano prawo do istnienia, żyją w ogromnym lęku, a akceptacja staje się źródłem ogromnej satysfakcji, dają poczucie wybraństwa i przynależności do grona wybrańców. 
Stąd wśród członków ruchu charyzmatycznego pojawia się silne parcie na rozwój, który ma się objawić charyzmatami, bez nich czują się niepełni, zagrożeni potępieniem, odrzuceni przez Boga, a szczególnie Ducha Świętego. By zaspokoić tą wewnętrzną potrzebę starają się znaleźć w sobie grzechy które mogą to udaremniać, wyznają grzechy, pracują na rzecz grupy, głoszą doktrynę, poświęcają czas i energię starając się uzyskać to, co jest istotą doktryny.

Krystian Wojtkowiak