Nazwa ośrodka: Grupa Doradcza Sienna Sp. z o.o.

Tytuł pakietu: Obiekty budowlane i pomieszczenia pracy

Grupa tematyczna: Prawo pracy

Data opracowania: 15 listopada 2005 r.

SPIS TREŚCI

Wstęp 1

1. Regulacje dotyczące obiektów budowlanych i terenu zakładu pracy 2

2. Regulacje dotyczące pomieszczeń pracy 2

Czynniki niebezpieczne, szkodliwe i uciążliwe 3

Komunikacja 3

Położenie pomieszczeń pracy 4

Przestrzeń pracy 4

Warunki oświetleniowe 5

Wymiana powierza i temperatura 5

3. Koszty i konsekwencje stosowania narzuconych prawem rozwiązań 5

***

Wstęp

Zagadnienie obiektów budowlanych oraz pomieszczeń pracy, ze względu na swą istotność zostało poruszone w akcie prawnym w formie ustawy, jaką jest Kodeks Pracy. Podstawowe obowiązki pracodawcy w tym zakresie uregulowane zostały zapisami Rozdziału III Kodeksu pt. „Obiekty budowlane i pomieszczenia pracy”. Zgodnie z nimi pracodawca zobowiązany jest do zapewnienia pomieszczeń pracy odpowiednich do rodzaju wykonywanych prac oraz liczby pracowników (art. 214 par. 1), a także do utrzymywania obiektów budowlanych i znajdujących się w nich pomieszczeń pracy oraz związanych z nimi terenów i urządzeń, w stanie zapewniającym bezpieczne i higieniczne warunki pracy (art. 214 par.2).

Zapisy Kodeksu Pracy w tej dziedzinie odnoszą się bezpośrednio do zagadnienia bezpieczeństwa i higieny pracy. Kodeks nakłada bowiem na pracodawcę obowiązek, aby obiekt budowlany, w którym znajdują się pomieszczenia pracy, spełniał wymagania dotyczące bezpieczeństwa i higieny pracy. Także przebudowa takiego obiektu powinna przewidywać poprawę warunków w tym zakresie. W tym celu pracodawca ma obowiązek zapewnienia, aby budowa lub przebudowa obiektu budowlanego, w którym przewiduje się pomieszczenia pracy, była wykonywana na podstawie projektów uwzględniających wymagania bezpieczeństwa i higieny pracy, które zostały pozytywnie zaopiniowane przez uprawnionych rzeczoznawców.

Rzeczoznawcy

Zgodnie z zapisami Ustawy Prawo budowlane (art. 15) z dnia 7 lipca 1994 r. z późniejszymi zmianami, rzeczoznawcą budowlanym może być osoba, która posiada:

- Tytuł zawodowy magistra inżyniera, magistra inżyniera architekta, inżyniera lub inżyniera architekta

- Uprawnienia budowlane bez ograniczeń

- Co najmniej 10 lat praktyki w zakresie objętym rzeczoznawstwem

- Znaczący dorobek praktyczny w zakresie objętym rzeczoznawstwem

O przyznaniu tytułu rzeczoznawcy zawodowego decyduje organ samorządu zawodowego. Organ ten określa także zakres rzeczoznawstwa.

Kodeks Pracy nie jest jedynym aktem regulującym zagadnienia związane z bezpieczeństwem i higieną pracy w obiektach budowlanych i pomieszczeniach pracy – zawiera on jedynie zalecenia na poziomie ogólnym. Zapisy Kodeksu przewidują jednak ich uszczegółowienie, które zostało dokonane w formie opublikowanego w dniu 26 września 1997 r. rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Socjalnej w sprawie ogólnych przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy. Rozporządzenie to (z późniejszymi zmianami) określa obowiązujące przepisy bezpieczeństwa i higieny pracy w zakładzie pracy, w szczególności dotyczące obiektów budowlanych, pomieszczeń pracy i terenu zakładu pracy, procesów pracy oraz pomieszczeń i urządzeń higienicznosanitarnych. Poniżej omówione zostały najważniejsze zapisy ww. rozporządzenia odnoszące się do kwestii bezpieczeństwa i higieny pracy w zakresie obiektów budowlanych i terenu zakładu pracy oraz pomieszczeń pracy.

Regulacje dotyczące obiektów budowlanych i terenu zakładu pracy

Zgodnie z zapisami rozporządzenia „budynki oraz inne obiekty budowlane, w których znajdują się pomieszczenia pracy powinny być zbudowane i utrzymywane zgodnie z wymaganiami określonymi w przepisach techniczno – budowlanych”.

Ponadto, pracodawca zobowiązany jest do zapewnienia na terenie zakładu pracy odpowiednio wykonanych i oznakowanych (zgodnie z polskimi normami oraz odpowiednimi przepisami):

dróg komunikacyjnych i transportowych,
dróg dla pieszych (przejść),
dojazdów pożarowych.

Powyższe elementy infrastruktury muszą być utrzymywane przez pracodawcę w odpowiednim stanie, który nie będzie stwarzał zagrożenia dla ich użytkowników. Elementy te nie mogą także przechodzić przez miejsca, w których występuje zagrożenie dla ich użytkowników.

Drogi komunikacyjne i transportowe oraz przejścia, muszą posiadać wymiary odpowiednie do liczby potencjalnych użytkowników, a także typów i wielkości stosowanych urządzeń transportowych. Minimalne wymiary dróg i przejść określone zostały w polskich normach.

Regulacje dotyczące pomieszczeń pracy

Jednym z podstawowych obowiązków pracodawcy jest utrzymywanie pomieszczeń pracy w czystości i porządku oraz zapewnienie ich okresowych remontów i konserwacji w celu zachowania wymagań określonych przez przepisy z zakresu bezpieczeństwa i higieny pracy.

1.1. Czynniki niebezpieczne, szkodliwe i uciążliwe

Pomieszczenia pracy i ich wyposażenie muszą zostać przygotowane w sposób zapewniający pracownikom bezpieczne i higieniczne warunki pracy. W szczególności, w pomieszczeniach pracy należy zapewnić:

naturalne oraz sztuczne oświetlenie
odpowiednią temperaturę
wymianę powietrza
zabezpieczenie przed wilgocią
zabezpieczenie przed niekorzystnymi warunkami cieplnymi i nasłonecznieniem
zabezpieczenie przed drganiami

Rozporządzenie przykłada szczególną wagę do występowania w pomieszczeniach pracy czyników szkodliwych i uciążliwych. W razie konieczności pracodawca jest bowiem także zobowiązany do zabezpieczenia pomieszczeń pracy przed innymi czynnikami uciążliwymi i/lub szkodliwymi dla zdrowia niż wymienione powyżej. Ponadto, w pomieszczeniach pracy, w których występują czynniki szkodliwe dla zdrowia (takie jak m.in. wysoka temperatura, hałas, drgania, promieniowanie, gazy, pyły), powinny zostać zastosowane przez pracodawcę rozwiązania techniczne uniemożliwiające przedostawanie się ich do innych pomieszczeń pracy oraz pomieszczeń higienicznosanitarnych.

W pomieszczeniach pracy, w których dochodzi do wydzielania substancji szkodliwych dla zdrowia pracowników lub też pyłów niebezpiecznych pod względem wybuchowym, sufity i ściany powinny mieć pokrycie ochronne, które będzie je zabezpieczało przed absorpcją i gromadzeniem się pyłu. Powinny one być także przystosowane do łatwego czyszczenia lub zmywania.

Wszystkie pomieszczenia pracy, w tym ich stropy, dachy i ściany, w których ze względu na rodzaj wykonywanych robót lub rodzaj stosowanych urządzeń może zachodzić prawdopodobieństwo wybuchu, muszą być wykonane zgodnie z wymogami bezpieczeństwa dla tego typu robót lub znajdujących się tam urządzeń oraz zgodnie z przepisami techniczno – budowlanymi.

1.2. Komunikacja

W rozporządzeniu określone zostały wymogi, jakie musi spełniać powierzchnia dróg oraz pomieszczeń. Muszą one spełniać następujące kryteria:

powinny być stabilne,
równe,
nieśliskie,
niepalne,
odporne na ścieranie oraz nacisk,
łatwe do utrzymania w czystości.

Ze względu na niebezpieczeństwo zawalania się, w pomieszczeniach magazynowych i na drogach, a więc w miejscach najbardziej obciążonych w obiektach budowlanych powinny zostać umieszczone informacje o dopuszczalnym obciążeniu stropów.

1.3. Położenie pomieszczeń pracy

Lokalizacja pomieszczeń pracy jest uzależniona od ich przeznaczenia. W szczególności dotyczy to przypadków, gdy w pomieszczeniach występują szkodliwe lub uciążliwe czynniki pracy.

W przypadku pomieszczeń stałej pracy, co do zasady nie powinny być one lokalizowane poniżej poziomu otaczającego terenu, chyba że wymaga tego rodzaj produkcji (np. związanej z przechowywaniem produktów w odpowiednich warunkach). Dopuszcza się jednak możliwość lokalizacji pomieszczeń pracy poniżej otaczającego terenu, pod warunkiem zachowania wymagań techniczno budowlanych i przy jednoczesnej zgodzie na właściwego państwowego wojewódzkiego inspektora sanitarnego. W tych wypadkach pomieszczenia pracy mogą być zlokalizowane w garażu, kotłowni lub warsztatach podręcznych.

Ponadto pomieszczenia handlowe, usługowe oraz gastronomiczne mogą być zlokalizowane w:

ulicznych przejściach podziemnych
w podziemnych stacjach komunikacyjnych i tunelach
domach handlowych i hotelach
obiektach zabytkowych.

1.4. Przestrzeń pracy

Rozporządzenie określa minimalne wartości charakterystyczne dla powierzchni i wysokości pomieszczeń pracy. Przestrzeń ta powinna zapewniać spełnienie wymogów bezpieczeństwa i higieny pracy, z uwzględnieniem następujących czynników:

rodzaju wykonywanej pracy
stosowanych technologii
czasu przebywania pracowników w tych pomieszczeniach.

Na wartości odnoszące się do przestrzeni pracy ma wpływ występowania czyników o charakterze szkodliwym. W tym wypadku minimalne wymogi stają się większe.

1.4.1. Pomieszczenie pracy stałej

Podstawowa wartość określa, iż dla każdego pracownika zatrudnionego w pomieszczeniach pracy stałej powinno przypadać co najmniej 13m³ wolnej objętości pomieszczenia oraz co najmniej 2m² wolnej powierzchni podłogi. Wysokość pomieszczenia stałej pracy nie może być mniejsza niż 3 m w świetle - jeżeli w pomieszczeniu nie występują czynniki szkodliwe dla zdrowia, oraz 3,3, m w świetle – jeżeli w pomieszczeniu prowadzone są prace powodujące występowanie czynników szkodliwych dla zdrowia. Wysokość tych pomieszczeń może zostać obniżona w przypadku, gdy zastosowane jest rozwiązanie polegające na zainstalowaniu klimatyzacji. Jednakże w tym wypadku konieczne jest uzyskanie zgody państwowego wojewódzkiego inspektora sanitarnego.

Wysokość minimalna w pomieszczeniu, w którym nie występują czynniki szkodliwe dla zdrowia może zostać obniżona do 2,5 m w świetle:

w pomieszczeniu, w którym zatrudnionych jest nie więcej niż 4 pracowników, a na każdego z nich przypada co najmniej po 15m³ wolnej objętości pomieszczenia,
w pomieszczeniu usługowym lub produkcyjnym drobnej wytwórczości mieszczącym się w budynku mieszkalnym, pod warunkiem, że przy wykonywanych pracach nie występują pyły lub substancje szkodliwe dla zdrowia, hałas nie przekracza dopuszczalnych wartości poziomu dźwięku w budynkach mieszkalnych określonych w polskich normach, a na jednego pracownika przypada co najmniej 15m³ wolnej objętości pomieszczenia.

Do 2,2 m w świetle minimalna wysokość może wynosić w dyżurce , portierni, kantorze, kiosku ulicznym, dworcowym oraz w pomieszczeniu usytuowanym na antresoli otwartej większego pomieszczenia.

1.4.2. Pomieszczenie pracy czasowej

W przypadku pomieszczenia pracy czasowej, jego wysokość nie może być mniejsza niż, 2,2 w świetle, jeżeli w pomieszczeniu nie występują czynniki szkodliwe dla zdrowia. W przypadku, gdy takie czynniki występują, wartość ta wzrasta do 2,5 m.

1.5. Warunki oświetleniowe

Co do zasady, pracodawca zobowiązany jest do zapewnienia pracownikom w miejscu pracy dostępu światła dziennego. Wyjątek od tej zasady stanowić może niemożność zapewnienia tego oświetlenia, lub też przesłanki wynikające z technologii produkcji (np. fotografia). Niemniej jednak, niezależne od konieczności zapewnienia dostępu do światła dziennego, pracodawca zobowiązany jest do zapewnienia w pomieszczeniach pracy odpowiedniego oświetlenia elektrycznego.

1.6. Wymiana powierza i temperatura

Pracodawca zobowiązany jest do zapewnienia w pomieszczeniach pracy temperatury odpowiedniej do rodzaju wykonywanej pracy, jednakże nie niższej niż 14 stopni Celsjusza (z wyjątkiem sytuacji, gdy nie jest to możliwe ze względów technicznych). W przypadku pomieszczeń pracy, w których wykonywana jest lekka praca fizyczna i w pomieszczeniach, w których wykonywana jest praca biurowa, minimalna wartość temperatury jest o 4 stopnie wyższa. Odpowiednią wagę należy także przyłożyć do zapewnienia wymiany powietrza. W szczególności dotyczy to tych pomieszczeń pracy, w których wydzielają się substancje szkodliwe dla zdrowia. W tych przypadkach wymiana powietrza powinna nie dopuszczać do sytuacji, w których przekraczane będą wartości najwyższych dopuszczalnych stężeń tych substancji.

Koszty i konsekwencje niestosowania narzuconych prawem rozwiązań

Jak wspomniano na wstępie, zarówno Kodeks Pracy, jak i akt wykonawczy w formie rozporządzenia, nakładają na pracodawcę obowiązek odpowiedniego zapewnienia i dostosowania obiektów budowlanych i pomieszczeń do odpowiednich zasad bezpieczeństwa i higieny. Koszty tych działań stanowią nieodłączny element każdej z inwestycji i obejmować mogą m.in. zamontowanie odpowiednich urządzeń wentylacyjnych, zaprojektowanie i zainstalowanie odpowiednich okien, świetlików, ciągów komunikacyjnych.

W przypadku obiektów budowlanych jest to koszt poniesiony jednorazowo i związany ze wspomnianym zaprojektowaniem budowli czy jej przebudową. Innego rodzaju wydatki wiążą się z podejmowaniem przez przedsiębiorcę nowego typu działalności, w tym takiej, która zakłada występowanie czynników szkodliwych. W tych przypadkach, konieczne jest poniesienie dodatkowych kosztów związanych z dostosowaniem się do wymogów prawa.

Warto jednak pamiętać, że Kodeks Pracy, poza uregulowaniem obowiązków nakładanych na pracodawcę w tym zakresie, określa także sankcje, jakie mogą zostać zastosowane wobec podmiotów nie stosujących się do zaleceń prawa. Art. 283 Kodeksu wspomina bowiem o tym, że za nie uwzględnienie podczas budowy lub przebudowy obiektu budowlanego, lub jego części, w których zlokalizowane będą pomieszczenia pracy, projektów uwzględniających wymagania BHP i zaopiniowanych przez uprawnionych rzeczoznawców, grozi odpowiedzialność jak za wykroczenia.

Należy także pamiętać o tym, że poza odpowiedzialnością w powyższej formie, istnieje także odpowiedzialność pracodawcy na gruncie cywilnym – w uzasadnionych wypadkach, pracownik może bowiem wystąpić m.in. o odszkodowanie za chorobę zawodową.

Opracowano na podstawie:

Ustawa Kodeks Pracy z dnia 26 czerwca 1974 r. z późniejszymi zmianami (Dz. U. 1974 nr 24 poz. 141)
Ustawa Prawo Budowlane z dnia 7 lipca 1994 r. z późniejszymi zmianami(Dz. U. 1994 nr 89 poz. 414).
Obwieszczenie Ministra Gospodarki, Pracy i Polityki Społecznej z dnia 26 sierpnia 2003 r. w sprawie ogłoszenia jednolitego tekstu rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Socjalnej w sprawie ogólnych przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy. (Dz. U.2003 nr 169 poz. 1650).