Historia ustroju Polski:
1917-1997r.
Realizacja aktu 5 listopada 1916r. (obietnicy Cesarza Austro-Węgier i Cesarza Niemiec dotyczącej powołania Królestwa Polskiego i armii polskiej)
tymczasowa rada stanu – na mocy rozporządzenia z 6 listopada1916r. Przewodniczący Wacław Niemojowski. Sprawami wojskowymi zajmuje się Józef Piłsudski. Jednak armia miała powstać pod warunkiem podporządkowania. To jednak okazuje się fiaskiem.
Powstanie rady regencyjnej – 12 wrzesień 1917r. Składała się z 3 członków, których urzędowanie wprowadzą monarchowie mocarstw okupowanych. Kompetencje: szkolnictwo, sądownictwo, administracja.
Pod nieobecność króla sprawuje władzę.
Tymczasowy Rząd Ludowy Republiki Polskiej – proklamacja Rządu Lubelskiego (Wincenty Witos, Ignacy Daszyński, Jędrzej Moraczewski, Stanisław Thugutt) 7 listopada 1918r. (socjalistyczny program). Jest on najlepiej zorganizowany, jednak nie mieli oni podstaw do rządzenia mieli jedynie chęci do zrobienia czegoś, do zmian ale było to trudne.
Orędzie Rady Regencyjnej z 11 listopada 1918r. – przekazanie naczelnego dowództwa wojsk polskich brygadierowi Józefowi Piłsudskiemu.
14 listopada 1918 roku Rada Regencyjna się rozwiązuje i przekazuje najwyższą władzę państwową Józefowi Piłsudskiemu. On wydaje dekret która jest zapowiedzią, że lud polski sam musi wykazać swoją zdolność do organizacyjną(przestał myśleć z kim się zjednać a raczej głosił że Polska musi sama dać sobie radę), powstanie rząd na podstawach demokratycznych, charakter rządu aż do czasu zwołania Sejmu Ustawodawczego prowizorycznym, projekt utworzenia najwyższej władzy reprezentacyjnej Republiki Polskiej, aż do czasu zwołania Sejmu Ustawodawczego, obejmującej wszystkie trzy zabory.
Dekret o najwyższej władzy reprezentacyjnej Republiki Polskiej 22 listopada 1918r. Do zwołania Sejmu Tymczasowym Naczelnikiem Państwa będzie Piłsudski. Projekty ustaw kontrasygnuje Premier i do on za nie odpowiada Piłsudski nie., sądy wydają wyroki w imieniu Republiki Polskiej, urzędnicy przysięgają wierność Republice Polskiej, ustalenie pierwszego budżetu.
Dramatyczne początki:
27.12.1918 – Powstanie Wielkopolskie
4\5.01.1919 – zamach na Piłsudskiego
17.08.1919 – I Powstanie Śląskie
10.02.1920 – zaślubiny Polski z morzem w Pucku, gen. J. Haller
19.08.1920- II Powstanie Śląskie
02.05.1921r. III Powstanie Śląskie
11.07.1920r.- Plebiscyt na Warmii i Mazurach
20.03.1921r.- Plebiscyt na Górnym Śląsku
(przegrane plebiscyty)
Pierwsze Wybory 1919r. – dekret z 28 listopada 1918r. o ordynacji wyborczej do sejmu ustawodawczego. Brak cenzusu płci, cenzus wieku gdyż trzeba mieć ukończone 21 lat, głosowani wszyscy obywatele/ki.
Zgłoszenie kandydata powinno być podpisane przez 50 wyborców, jeden poseł przypadał przeciętnie na 50000 obywateli.
26.01.1919 dawne Królestwo Polskie (226 posłów) i Galicja Zachodnia (70)
Luty 1919- wybory na Suwalszczyźnie
Marzec 1919 – uznanie 6 posłów ze Śląska Cieszyńskiego (wojska czechosłowackie wkroczyły na Śląsk Cieszyński)
Czerwiec 1919- wybory w Wielkopolskiej (42) i na północnym Podlasiu (11)
Uznanie 28 posłów dawnego Parlamenty Austro-Węgier z Galicji Wscodniej
Maj 1920- Pomorze
Sejmu Ustawodawczy 10 luty 1919r.- 394 posłów: 140 endecja (prawica), 46 PSL „piast” (centrum), 56- lewica (PSL „wyzwolenie”. PSL „lewica”, PPS). Premier Ignacy Paderewski.
Mała Konstytucja 20 lutego 1920r. III posiedzenie Sejmu, Uchwała Sejmu o powierzeniu Józefowi Piłsudskiemu dalszego sprawowania urzędu Naczelnika Państwa. Naczelnym organem państwa jest Sejm Ustawodawczy a Naczelnik wykonuje wolę Sejmu i Naczelnik zaczyna być odpowiedzialny przed Sejmem odpowiedzialność polityczna Naczelnika. Sejm mógł go odwołać. Od tej pory jest jednolita władza sejmu ustawodawczego. Autorytaryzm Parlamentu, ustawa ogłaszana jest przez Marszałka, każdy akty potrzebuje podpisu odpowiedniego ministra.
Wojna polsko-bolszewicka 1920r.
Powołanie Rady Obrony Państwa- 1 lipca 1920r.: decydowanie we wszystkich sprawach, związanych z prowadzeniem i zakończeniem wojny oraz zawieraniem pokoju.
II kontrofensywa bolszewików – lipiec 1920r.
Litwa podpisuje porozumienie antypolskie z Sowietami
Zwycięska bitwa warszawska (cud nad Wisłą) 12-25 sierpnia 1920r.
Pracę nad nową Konstytucją – Konstytucją Marcową
1919r. premier Paderewski powołuje „Ankietę” (zespół ustawodawczy)
1919r. Sejm Ustawodawczy Powołuje Komisję Konstytucyjną.
Debata dotyczy 3 głównych projektów Konstytucyji:
„umiarkowana” – przypisywana Seydzie. Wzorowany na rozwiązaniach III Republiki Francuskiej
„Amerykański” – autorstwa prof. Uniwersytetu Lwowskiego Józefa Buska. Wzorowany na ustroju USA
„lewicowy” – przypisywany posłowi Niedziałkowskiemu, brak Senatu, duża rola demokracji bezpośredniej.
17 marca 1921r. zostaje uchwalona pierwsza po rozbiorach pełna. polska Konstytucja.
Wchodzi w życie w grudniu 1922r. Do tego czasu obowiązuje Mała Konstytucja. : (rzeczpospolita- jest to republika, państwo polskie jest dobrem wspólnym wszystkich obywateli)
trójpodział władzy,
dwuizbowość parlamentu,
system parlamentarny,
zasada suwerenności narodu.
Prawo inicjatywy ustawodawczej: parlamentowi i rządowi,
prawo wyborcze bez różnić płci która w dniu ogłoszenia wyborów ukończyła 21 lat, prawo wybieralności lat 25, kadencja 5 lat.
Najwyższa władza sądownicza w rękach Sądu Najwyższego.
Posłowie są przedstawicielami całego narodu i nie są krępowani żadnymi instrukcjami.
Sejm może się rozwiązać mocą całej uchwały 2/3 głosów, prezydent za zgodą Senatu 3/5 głosów. Równocześnie w obu wypadkach z samego prawa rozwiązuje się Senat.
Prezydent ma słabe kompetencje, jest wybierany na 7 lat bezwzględną większością głosów przez sejm i senat (zgromadzenie narodowe). Każdy akty urzędowy prezydenta wymaga dla swojej ważności Prezesa rady Ministrów i właściwego ministra, za te akty ponoszą odpowiedzialność. Prezydent nie jest odpowiedzialny parlamentarnie ani cywilnie. Odpowiada przed Trybunałem Stanu za zdradę kraju, pogwałcenie konstytucji lub przestępstwa karne, ponosił odpowiedzialność karną i konstytucyjną.
Można wyłaniać nadzwyczajne komisję
Pat legislacyjny – proces ustawodawczy prowadził do sytuacji bez wyjścia. (brak decyzji na tak, nie oznacza decyzji na nie)
Senat – prawo wybieralność 30 lat, było ich 111,
Parlamentarne wybory prezydenckie.
Żadna ustawa nie może być sprzeczna z konstytucją
Brak trybunału konstytucyjnego
Ministrowie pociągani są do odpowiedzialności parlamentarnej przez sejm.
Trybunał kompetencyjny- powołany do rozstrzygania sporów o właściwość między władzami administracyjnymi a sądami
Powszechne prawa i obowiązki obywateli: wierność dla Rzeczypospolitej, wychowywanie swoich dzieci na prawych obywateli ojczyzny, szanowanie i przestrzeganie Konstytucji, zapewnia się obywatelom na terenach RP zupełną ochronę życia, wolności i mienia wszystkim, wszyscy obywatele są równi wobec prawa.
Zmiana konstytucji: obowiązkowa rewizja konstytucji co 25 lat, zmianę można ustalić poprzez co najmniej połowy ustawowej liczby posłów, względnie członków Senatu, czyli obje izby głosują osobno ale obje izby muszę przegłosować tą zmianę (ten tryb zawsze)., Podczas drugiej kadencji można powziąć rewizji sejm większości 3/5 posłów.
Zanim zaczęła funkcjonować mała konstytucja z 1921 roku, istniała ustawa przechodnia z maja 1921 roku w sprawie tymczasowej organizacji władzy zwierzchniej Rzeczypospolitej. Ustawa ta weszła w terminie wstecznym. Weszła w życie w marcu a została uchwalona w maju.
Pierwsze wybory prezydenckie 4 grudnia 1922:
Kandydata może zgłosić minimum 50 członków zgromadzenia narodowego
Kandydat by zwyciężyć w pierwszej turze musi uzyskać większość bezwzględną, II tura jest to powtórzenie pierwszej tury, III tury przechodzą wszyscy prócz kandydata z najgorszą liczbą głosów
Wybory przeprowadzano aż do skutku to znaczy do wyboru prezydenta większością bezwzględną.
Wygrywa Gabriel Narutowicz (kandydat PSL Wyzwolenie) który na samym początku był brany za kandydata które jest bez szans na wygraną w wyborach. Zostaje zabity 2 dni po zaprzysiężeniu przez Eligiusza Niewiadomskiego który zostaje skazany na karę śmierci i rozstrzelany.
Po nim drugim prezydentem zostaje Stanisław Wojciechowski.
Przewrót/czyn majowy 1926r.
Dochodzi do uchwalenia Noweli sierpniowa do Konstytucji – 2 sierpień 1926 rok, była to pierwsza istotna zmiana konstytucji marcowej:
zrównanie roku budżetowego z „rokiem rolniczym”,
ścisła procedura budżetowa( jeśli sejm i senat był bierny, prezydent mógł ogłosić w formie budżetu nawet projekt rządu, by kraj nie został bez ustawy budżetowej) czego nie było w konstytucji marcowej.
Utrata przez sejm prawa do samorozwiązania. Prezydent ma prawo do rozwiązania parlamentu bez zgody Senatu, ale na wniosek Rady Ministrów
Prezydent uzyskuje prawo wydawania aktów na mocy ustawy: pomiędzy kadencjami sejmu i senatu (na podstawie konstytucji) ale nie mogły one dotyczyć np. zmian konstytucji, w trakcie kadencji Sejmu i Senatu, na podstawie upoważnienia zawartego w ustawie
Wzmocnienie Rady Ministrów. Wniosek o odwołanie rządu nie był przegłosowywany w dniu w którym został zgłoszony ale dopiero na następnym posiedzeniu.
Prace nad zmianą konstytucji:
rząd i Prezydent Wojciechowski podają się do dymisji
Nowym prezydentem zostaje Ignacy Mościcki
Nowy rząd próbuje dalej zmieniać konstytucję jednak to jest nie udane, wtedy prezydent rozwiązuje parlament
1930r – wybory brzeskie
W atmosferze aresztowań opozycji sanacja uzyskuje 56% mandatów co jest za małą ilością by zmienić konstytucję
1934 r- pierwszy etap zmiany konstytucji w sejmie. Musiało go zgłosić 15 dni przed głosowaniem i musiało go wnieść 1/5 posłów.
Aby uniknąć wymogów konstytucyjnych wymogów dla trybu zmiany- uchwalają zupełnie nową konstytucji zamiast zmieniać starą.
W 1935 roku Konstytucja Kwietniowa:
Zrywa z trójpodziałem władzy i równowagi władzy
Zasada jednolitej, niepodzielnej i zwierzchniej władzy prezydenckiej
(konstytucja została ustanowiona specjalnie pod osobę Józefa Piłsudskiego jednak ten 2 tygodnie po jej uchwaleniu umiera w związku z ciężką chorobą z którą borykał się kilka lat)
Treść konstytucji:
Solidarystyczna koncepcja państwa (wspólne dobro wszystkich obywateli)
Prymat państwa nad społeczeństwem (naród przestaje być suwerenem, uosobieniem państwa jest prezydent)
Elitaryzm (jest pewna elita w społeczeństwie która ma więcej przywilejów niż reszta społeczeństwa) Przykładem są wybory do senatu do którego wybierać mogły osoby które spełniały pewne wymogi. Liczne cenzusy: zasługi, zaufania lub wykształcenia
Zwierzchnictwo, jednolita i niepodzielna władza prezydenta
Prezydent jest odpowiedzialny tylko przed bogiem i historią
Organami Państwa, pozostającymi pod zwierzchnictwem Prezydenta są: Rząd, Sejm, Senat, Siły Zbrojne, , Sądy, Kontrola Państwa
Prezydent korzysta z uprawnień osobisty stanowiących jego prerogatywy. W takim przypadku akty urzędowe nie potrzebują opisu.
Nie ponosi odpowiedzialności
Prezydent miał być pewien, że będzie swoje stanowisko pełnić dożywotnio
Marszałek Sejmu funkcję prezydenta sprawuje w przypadku opróżnienia tego stanowiska
W razie wojny okres urzędowania prezydenta przedłuża się do 3 miesięcy od zawarcia pokoju, prezydent osobnym aktem, ogłoszonym w gazecie rządowej, wyznacza swego następcę na wypadek opróżnienia się urzędy przed zawarciem pokoju. W razie objęcia przez tego następcę urzędu Prezydenta, okres jego urzędowania trwa do upływu trzech miesięcy do zawarcia pokoju
Okres urzędowania Prezydenta trwa 7 lat
Sejm składa się z 208( najmniejsza liczba posłów w historii) parlamentarzystów, kadencja lat 5
Sejm tworzy prawo ale nie sprawuje władzy którą sprawuje Prezydent
Wysokie cenzusy wieku 24 lata czynne prawo, 30 lat bierne prawo
Senat 96, 2/3 z 96 wybierane w drodze wyborów, 1/3 z 96 wybierał prezydent
Akty prawne: ustawy i dekrety prezydenta, nie mogły być sprzeczne z konstytucją
Prawo inicjatywy ustawodawczej służy Rządowi i Sejmowi
Prezydent nie mógł dekretem zmienić konstytucji, ustawowo upoważniano go do wydawania dekretów z zakresu różnych spraw lub dekrety mógł wydawać gdy sejm jest rozwiązany a jest konieczne wydanie ustawy. (równe ustawie, mogą być zmieniane przez ustawę)
Dekrety dotyczące Rządu, zwierzchnictwa sił zbrojnych oraz organizacji administracji rządowej, mogą być wydawane w każdym czasie a zmieniane lub uchylane tylko przez dekrety wydawane przez Prezydenta.
W konstytucji brak praw człowieka i obywatela.
Zmiana konstytucji:
Z inicjatywy Prezydenta który może być głosowany tylko w całości i bez zmian lub ze zmianami na Rząd imieniem Prezydenta wyrazi zgodę. Wymaga zgodnych uchwał Sejmu i Senatu, powziętych zwykłą większością głosów
Z inicjatywy rządy lub sejmu wymaga zgodnych uchwał, powiązanych większością ustawowej liczby posłów i senatorów
Koniec 1939r. –początek budowy Polskiego Państwa Podziemnego
Początki władzy komunistów:
1943/44 – powstaje Krajowa Rada Narodowa
1944 – Stalin zarządza utworzenie w Moskwie namiastki rządu – Polski Komitet Wyzwolenia Narodowego, który obejmował władzę na terenach kolejno wyzwalanych przez Armię Czerwoną.
Referendum ludowe 30 czerwca 1946r.
Wybory 19 styczeń 1947r.:
Czynne prawo wyborcze:21 lat, w tym żołnierze ale z wyłączeniem osób, które współdziałały z okupantem, brały udział w podziemnych bandach.
Bierne prawo wyborcze: 25 lat, ale PKW mogło dopuścić młodszych za szczególne zasługi w walce z okupantem.
Mała konstytucja 1947r.:
Trójpodział władzy (z sugestią o zwierzchniej władzy sejmu)
Sejm 5 letnia kadencja, mandat związany można było go odwołać przez kadencją
Rada ministrów powoływana przez sejm
Prezydent powoływany przez sejm na kadencje 7 lat
Rada Stanu – prezydent, marszałek sejmu, 3 wice marszałków, Prezes NIK, naczelny dowódca wojska polskiego. Mogli oni wydawać rozporządzenia z mocą ustawy, Po Bierucie obejmują władzę a stanowisko prezydenta nie jest już obsadzane.
Sejm ustawodawczy – konstytuanta i zwykły parlament
Nawiązywanie do demokratycznych rozwiązać z 1921r.
Brak normalnej opozycji (24 mandaty na 444 i z czasem malała)
Silna rola rządu kosztem sejmu.
Małe konstytucje są aktami przejściowymi uchwalanymi w okresach zmian
Konstytucja PRL 1952r.
Fundamentalna rola własności społecznej : państwowa, spółdzielcza – opieka państwa na własnością
Planowanie społeczno polityczne
Władza należy do ludu pracującego miast i wsi
System przedstawicielski – nie ma demokracji bezpośredniej
Praworządność ludowa
Współdziałanie mas w rządzeniu państwem (władze rządzą, masy się zgadzają)
Sojusz robotniczo-chłopski
Socjalistyczny kierunek rozwoju państwa
Przewodnicząca rola PZPR
Odpowiedzialność przedstawicieli przed wyborcami
Jedność władzy państwowej – de facto sejm nad rada państwa, partia nad sejmem
Rada państwa kompetencję: (Przewodniczący, 4 zastępców, sekretarz, 9 członków)
Zarządzanie wyborów do sejmu
Zwoływanie sesji sejmu
Czuwanie nad zgodnością ustaw z konstytucją
Ustalanie powszechnie obowiązującej wykładni ustaw
Wydawanie dekretów z mocą ustawy
Mianowanie i odwoływanie pełnomocnych przedstawicieli PRL
Przyjmowanie listów uwierzytelniających i odwołujących przedstawicieli dyplomatycznych innych państw
Ratyfikacja i wprowadzanie umów międzynarodowych,
Obsadzanie stanowisk cywilnych i wojskowych
Nadawanie orderów, odznaczeń i tytułów honorowych
Stosowanie prawa łaski
Ustrój państwa:
Państwo posiada monopol handlu zagranicznego
Sejm najwyższym organem
Zasada jednolitej władzy sejmu.
Sejm obraduje na sesjach które powołuje Rada Państwa. Sesje te odbywały się co najmniej 2 razy w roku.
Sejm wybierany na okres 4 lat
Posiada inicjatywę ustawodawczą przysługuje Radzie Państwa, Rządowi i posłom
Pomiędzy sesjami wydaje się dekrety z mocą ustawy. Na najbliższej sesji jest zatwierdzany
Stan wojenny naruszał prawo, ponieważ dekret o jego wprowadzeniu został ustanowiony w czasie sesji sejmu.
Podstawowe prawa i obowiązki obywateli:
Obywatel ma prawo do pracy. Każdy obywatel mógł pracować, a wręcz powinien pracować. Osoba bezrobotna była z góry podejrzana
Własność państwowa
Wolność wyznania itd. Co było nieprzestrzeganie
Wolność zrzeszania się, jednak zrzeszenia które zagrażają ustrojowi są zakazane.
Zmian w tej konstytucji było 20.
Zmiana gmin na gromady i osiedla
Ustalenie liczby posłów na 460
Rada Narodowa kadencja z 3 lat na 4 lata
Zniesienie powiatów
Liczba członków Rady Państwa z 9 na 11 = 19
Wprowadzenie TK i TS
Przywrócenie niezależności od rządu NIK
Instytucja konsultacji społecznej i referendum
Koniec PRL-u
7 kwiecień 1989r. (nowela – rewizja. Ostatnia w PRL-u)
Likwidacja Rady Państwa
Urząd prezydenta wybierany przez połączenie Sejmu i Senatu
Prezydenta można postawić przed trybunał stanu
Wprowadzona senat – 100 senatorów
Wprowadzenie permanentnego pracy sejmu
Konstytucjonalizacja Rzecznika Praw Obywatelskich
Prezydent ma weto ale sejm może je odrzucić 2/3
Zniesienie dekretów mocy ustawy przez prezydenta
Prezydent może odwołać sejm: gdy nie przyjmie ustawy budżetowej, gdy po 3 podejściach nie powoła rządu, gdy sejm przyjmie ustawę która uniemożliwi mu pracę
Sejm powołuje rząd, na wniosek prezydenta powołuje Premiera
Minister sprawiedliwości = prokurator generalny
Nie tylko partia wskazuje kandydatów na posłów ale także obywatele
29 grudnia 1989r.
Zniesienie przepisów o przewodniej roli PZPR
Koniec przyjaźni ze związkiem radzieckim
Suwerenem jest naród
Orłu przywraca się koronę
Ochrona własności prywatnej, pluralizm polityczny, swoboda działalności gospodarczej
Polska staje się państwem demokratycznym państwem prawnym urzeczywistniającym zasady sprawiedliwości społecznej
Mała konstytucja z 1992r.
Ustawa konstytucyjna z dnia 17 października 1992r o wzajemnych stosunkach między władzą ustawodawczą i wykonawczą Rzeczypospolitej Polskiej oraz samorządzie terytorialnym
Trójpodział władzy
Parlament 2 izbowy
Senat funkcja ustawodawcza, poprawki może odrzucić sejm bezwzględną większością głosów
Rozporządzenia z mocną ustawy wydawał rząd ale wymagały one podpisu prezydenta
W roku 1995 koniec przerwy między kadencyjnej. Nie mówi się o rozwiązaniu sejmu
Prezydent wybierany w wyborach powszechnych na 5 lat, ogólne kompetencje związane z obronnością i bezpieczeństwem państwa, ogólne kierownictwo w zakresie stosunków zagranicznych, uprawnienia w procesie ustawodawczym: weto, wniosek do TK, rozwiązane parlamentu, powoływanie sędziów na wniosek na KRS, powoływanie kierownictwa SN i NSA, prawo łaski, odpowiedzialność konstytucyjna, brak odpowiedzialności politycznej, obowiązek kontrasygnaty dla wszystkich aktów prezydenckich (premier/minister).
Rząd – organ prowadzący politykę wewnętrzną i wewnętrzną, 5 a nawet 6 procedur powoływania rządu. Rząd i jego członkowie odpowiedzialność polityczna wobec sejmu