Większość osób obawia się spotkania z psychologiem, bo obawia się, że uświadomi im ono istnienie w naszym zachowaniu cech nienormalnych. Co prowadzi do napiętnowania i izolacji społecznej. Np w średniowieczu osoby dotknięte panicznym lękiem, halucynacjami wypędzano, izolowano, torturowano lub zabijano.
Dzięki kryteriom normalności możemy:
wyróżnić zaburzenia psychiczne i postawić rozpoznanie – jest to domena psychopatologii,
wyznaczyć kierunek leczenia i sposoby postępowania z osobami zaburzonymi – tym zajmuje się psychologia kliniczna.
Człowiek normalny to taki, który mieści się w określonych granicach i różni się od tych ludzi, którzy są poza granicami, są „odmienni”, gdzie z założeń psychopatologii wynika, że nie ma ostrej granicy między normą i patologią, nie istnieje między nimi różnica jakościowa. czyli każdy z nas ma cechy, które zawierają się w charakterystyce zaburzenia psychicznego, ale nie każdy ma je w takim nasileniu i w takiej konfiguracji symptomów, aby zasadne było rozpoznanie zaburzenia psychicznego. Każdy z nas odczuwa smutek i przygnębienie, jeśli przygnębienie staje się długotrwałe i niezależne od okoliczności, brakuje nam energii, nie jesteśmy zainteresowani kontaktami z innymi ludźmi – wówczas zasadne jest rozpoznanie depresji i rozpoczęcie leczenia.
Np. dzieci w szkole - żywość, ruchliwość, niechęć do odrabiania lekcji zabawy i rówieśników
W przypadku gdy cechy są nasilone do tego stopnia, że uniemożliwiają im satysfakcjonujące funkcjonowanie należy zgłosić się do specjalisty oraz podjąć działania korekcyjne i terapeutyczne.
Nienormalne zachowanie to zachowanie, które:
Jest nietypowe pod względem statystycznym tzn. nasilenie danej cechy psychologicznej wykracza poza granice normy.
Jest nieprzystosowawcze zarówno w sferze biologicznej, jak i społecznej.
Jest określane jako nienormalne przez społeczeństwo, w którym żyje tak funkcjonująca jednostka.
Ujawnia jakieś zniekształcenia percepcyjne np. omamy, urojenia.
„Normalne” jest po prostu to, co większość ludzi uznaje za normalne. Mimo, iż decyzja większości bywa różna i to, co kilkadziesiąt lat temu uznawane było za nienormalne, obecnie jest bardzo cenione. Np. palacze papierosów do niedawna cieszyli się dużą dozą swobody, obecnie są spychani przez uregulowania społeczne do miejsc niszowych. Jeszcze jedno kryterium- doświadczanie cierpienia przez osobę objętą diagnozą. wynika, że zgłaszane cierpienie jest ważnym czynnikiem motywującym zarówno pacjenta, jak i specjalistę do podejmowania aktywności w kierunku zmiany. motywuje pacjenta do poszukiwania pomocy, zaś specjalista uzyskuje informację, czy oferowana pomoc jest skuteczna i przynosi ulgę w cierpieniu.
Zaburzenia nastroju - silne zakłócenia stanu emocjonalnego człowieka. Odczuwany smutek (w depresji) lub smutek naprzemiennie z euforią (w stanie maniakalno-depresyjnym – zaburzenia dwubiegunowe) jest nieadekwatny do sytuacji zewnętrznej, niepowodzenia, straty nie są konieczne do wystąpienia zaburzeń nastroju, aczkolwiek często z nimi współwystępują. Kiedy jednak smutek nie przechodzi i jednocześnie uniemożliwia podejmowanie jakichkolwiek aktywności, możemy mówić o zaburzeniach depresyjnych. Osoba cierpi na depresję, kiedy jest bardzo smutna, przez cały czas; smuci ją niemal wszystko i wreszcie kiedy prawie każda rzecz smuci ją, nie przez chwilę, lecz przez długi czas. Przejawia się w postaci: zmęczenia, braku energii, powolnych ruchach, zaburzeniach snu, fizycznym bólu (bóle mięśni, żołądkowe, bóle głowy). Negatywne myślenie o sobie samym, innych ludziach i rzeczywistości („jestem beznadziejny”, „nikt mnie nie rozumie”, „życie jest niesprawiedliwe”,), poczucie winy, które może być realne, ale wyolbrzymione lub całkowicie urojone; lęk, brak ochoty i energii na kontakty z ludźmi. Według klasyfikacji chorób ICD-10 (1998) diagnozę depresji możemy postawić wówczas, gdy w ciągu dwóch tygodni każdy z objawów utrzymuje się co najmniej przez tydzień.
Obecnie na depresję choruje 2 do 4% mieszkańców Europy. w Polsce- milion osób z klinicznymi objawami tego zaburzenia. Co 4ty mieszkaniec Europy zachoruje na depresję w jakimś okresie życia.
Depresja może mieć różne nasilenie: Łagodne- występuje zmęczenie i brak energii, ale osoba jest w stanie zmobilizować się do aktywności, choć nie trwa to długo, brak jej siły i energii do działania. Zmęczenie nawet po dobrze przespanej nocy , zawroty głowy, uczucie ciężaru w klatce piersiowej. Umiarkowana- oprócz braku energii do działania, osoba nie jest zainteresowana kontaktami z ludźmi, traci zainteresowania. Nie potrafi odczuwać satysfakcji w sytuacjach, które wcześniej były źródłem radości. Zmniejszeniu ulega zdolność koncentracji uwagi. Myśli skupione są na poczuciu winy. Pojawiają się problemy z podejmowaniem prostych decyzji życiowych np. wybór produktu na kolację, decyzja o wykonaniu telefonu. Nastrój zmienia się w ciągu dnia – osoba najgorzej czuje się rano, w godzinach wieczornych samopoczucie ulega nieznacznej poprawie. Ciężka-głęboki smutek odczuwany nieprzerwanie, może wywoływać płaczliwość lub apatię uniemożliwiającą choćby płacz. Częstsze w porównaniu ze stanem umiarkowanym są myśli i tendencje samobójcze.
Wśród czynników prowadzących do zaburzeń depresyjnych wymienia się:
predyspozycje genetyczne - występowanie takich odmian genów, które kodując białka upośledzają przekaźnictwo pewnych substancji, odgrywających ważną rolę w regulacji nastroju i emocji;
trudne, urazowe wydarzenia życiowe w dzieciństwie - zwłaszcza wydarzenia o dużym nasileniu stresu lub trudne wydarzenia często powtarzające się.
typ osobowości z cechami wysokiej emocjonalnej wrażliwości, nadmiernej gotowości do reagowania fizycznym i psychicznym pobudzeniem, obniżonym poziomem kompetencji społecznych
biologicznie uwarunkowana wrażliwość na sezonowy deficyt światła słonecznego
aktualne wydarzenia stresowe o charakterze trudnych jednorazowych przeżyć np. utrata pracy, śmierć bliskiej osoby lub przewlekłego przeciążenia np. utrzymującego się bezrobocia, przewlekłej choroby.
Depresja występuje także u mężczyzn, objawia się niezadowoleniem, drażliwością, porywczością, niepokojem czy agresją. Pozostawać aktywni, ale aktywność ta jest bezproduktywna.
Za najskuteczniejszą formę psychologicznego leczenia depresji - terapia poznawcza. Celem terapii jest nauczenie się dokonywania zmian negatywnych procesów myślowych, łagodzenie doświadczeń traumatycznych, umacnianie poczucia własnej wartości, poprawa komunikacji, pomoc w przypadku myśli samobójczych.
Są takie osoby, które zachowują się dziwnie, mówi się o nich, iż mają trudny charakter albo które cechuje nieufność, podejrzliwość, które zachowują się tak, jakby inny chcieli im zaszkodzić. Są impulsywne, nie stosują się do norm społecznych i nie liczą z uczuciami innych.
Te krótko zarysowane obrazy osobowości są przykładami osobowości zaburzonych. Osobowość ta ulega zaburzeniu, gdy zakłócone są jej funkcje integrująco-regulacyjne. Objawia się to sztywnymi, niedopasowanymi do sytuacji zachowaniami, które nie prowadzą do realizacji ważnych celów jednostki.
Według DSM-IV (Diagnostycznego i Statystycznego Podręcznika Zaburzeń Psychicznych) zaburzenia osobowości to trwały wzorzec wewnętrznych doświadczeń i zachowań, w znaczącym stopniu odbiegających od oczekiwań występujących w kulturze, w której żyje dana osoba. Wzorzec ten musi ujawniać się w co najmniej dwóch spośród czterech obszarów (poznawczym, afektywnym, relacjach interpersonalnych, kontroli impulsów) i musi trwale przejawiać się w wielu sytuacjach osobistych i społecznych oraz prowadzić do znaczącego cierpienia i trudności w funkcjonowaniu.
Zaburzenia osobowości mają swój początek w okresie dzieciństwa bądź dojrzewania i utrzymują się w stałej postaci w życiu dorosłym.
Zostały podzielone na trzy podstawowe grupy:
zaburzenia osobowości charakteryzujące się dziwacznością i ekscentrycznością, czyli osobowość paranoiczna (że inni osobę wykorzystują, szkodzą jej lub oszukują, uporczywym okazywaniem urazy), schizotypowa (m.in. słaby kontakt z innymi, tendencje do wycofywania się), schizoidalna (m.in. obojętność na kontakty społeczne)
zaburzenia odznaczające się dramatycznością, emocjonalnością i lekceważeniem konsekwencji, czyli osobowość narcystyczna (m.in. nadmierne poczucie własnego znaczenia, fantazjowanie o ogromnych sukcesach ,niestabilność emocjonalna) histrioniczna (m.in. teatralność zachowań, stałe poszukiwanie bycia w centrum uwagi), antyspołeczna (m.in. impulsywność, agresywność, brak poczucia winy);
zaburzenia osobowości charakteryzujące się napięciem, lękiem i przerażeniem, czyli osobowość unikająca (m.in. unikanie podejmowania aktywności zawodowej, postrzeganie siebie jako osoby nieatrakcyjnej i gorszej), bierno-zależna (m.in. problem z podejmowaniem codziennych decyzji).
Dla rozpoznania zaburzeń osobowości konieczna jest trwałość cech zakłócających funkcjonowanie jednostki, ich występowanie w co najmniej dwóch obszarach oraz odczuwane przez nią cierpienie i trudności.