Zasada podziału władzy

W państwie polskim występuje tzw. trójpodział władzy. Jest to jedna z najstarszych zasad towarzysząca rozwojowi myśli ustrojowej od czasów Arystotelesa. Zasada ta rozwinęła się na przełomie XVII i XVIII wieku przez Johna Locke’a. Spopularyzowana przez francuskiego myśliciela oświecenia Charles’a Monteskiusza.

Zarys tej zasady znajdziemy już w Konstytucji z 3 maja, następnie wymienia ją Konstytucja marcowa, Mała Konstytucja oraz Konstytucja obecnie obowiązująca która wskazuje, iż ,,Ustrój Rzeczypospolitej Polskiej opiera się na podziale i równowadze władzy ustawodawczej, władzy wykonawczej i władzy sądowniczej”¹.

Podział władzy we współczesnym państwie demokratycznym rozpatrywać można w trzech aspektach:

1. Aspekt funkcjonalny (przedmiotowy)

Działalność państwa zostaje podzielona na trzy rodzajowo różne sfery działania, funkcje. Sprzyja to zachowaniu jedności władzy państwowej w rękach suwerena (narodu, ludu), ale równocześnie emanacja tej władzy zostaje rozdzielona między funkcję i wypełniające te funkcje organy. Poszczególne władze nie mają w tym ujęciu charakteru samodzielnego, ale wypełniają swoje funkcję w oparciu i kompetencję przyznane im przez Konstytucję uchwaloną przez suwerena stojącego ponad nimi. Do funkcji tych należą:

1. Prawodawstwo polegające na wydawaniu ogólnie obowiązujących norm prawnych;

2. Wykonawstwo stanowiące realizację zadań państwa w odniesieniu do konkretnych przypadków, z wyjątkiem sytuacji spornych;

3. Sądownictwo polegające na rozstrzyganiu sporów prawnych

2. Aspekt organizacyjny (podmiotowy)

Trzy funkcje państwa zostają podporządkowane różnym organom państwowym

1. Prawodawstwo – parlamentowi

2. Wykonawstwo – rządowi i podległym mu organom administracyjnym;

3. Sądownictwo – sądom powszechnym, szczególnym, konstytucyjnym.

3. Aspekt personalny

Podział władzy w aspekcie organizacyjnym byłby nieskuteczny, gdyby ta sama osoba mogła piastować stanowiska w różnych organach państwowych spełniających różne funkcje.

Dla właściwego funkcjonowania podziału władz konieczne jest równoczesne powiązanie wszystkich tych trzech aspektów.²

Zgodnie z koncepcją twórców tej doktryny, władze te powinny być rozdzielone, a więc wykonywanie każdej z nich powinno być powierzone odrębnym organom. W interesie zachowania wolności jest niezbędne, by władze te były rozdzielone, ale także by mogły wzajemnie na siebie oddziaływać w sensie hamującym. Wzajemne hamowanie się może być skuteczne wówczas, gdy władze te się zrównoważą³. Trafnie ujął to Trybunał Konstytucyjny wskazując, że z zasady podziału władz wynika, że „władze ustawodawcza, wykonawcza i sądownicza muszą być podzielone a nadto, że musi panować między nimi równowaga oraz, że muszą one ze sobą współpracować”⁴. Konstruowanie systemu organów państwowych polega przede wszystkim na konstruowaniu relacji pomiędzy organami. „Władzę ustawodawczą sprawują Sejm i Senat, władzę wykonawczą Prezydent RP i Rada Ministrów, a władzę sądowniczą Sądy i Trybunały”⁵. W tym ustępie Konstytucja wskazuje podmioty- organy konstytucyjne, którym powierzone jest wykonywanie władzy ustawodawczej, władzy wykonawczej i władzy sądowniczej. Zasada podziału władz nie ma charakteru absolutnego. Jej podstawową treścią jest odrzucenie możliwości skumulowania całej władzy w rękach jednego podmiotu.

Mimo że koncepcja trójpodziału władzy jest dominująca, należy pamiętać, że nie da się wszystkich organów administracji/władzy państwowej zakwalifikować do jednego z trzech elementów tegoż podziału, bowiem takich organów jak np. NIK bądź Rzecznik Praw Dziecka nie da się "przypisać" do władzy ustawodawczej, wykonawczej czy sądowniczej.

Warto przybliżyć pojęcia poszczególnego rodzaju władzy.

Władza ustawodawcza zwana także inaczej legislatywą, lub władzą prawodawczą, polega przede wszystkim na ustanawianiu obowiązującego prawa. Zgodnie z zapisem w Konstytucji Rzeczpospolitej Polskiej z roku 1997, władza ustawodawcza, należy do dwuizbowego Parlamentu. W jego skład wchodzą Sejm i Senat. Warto pamiętać, że podział ten przywrócono na nowo, po przemianach społeczno - politycznych, które nastąpiły w roku 1989. Wcześniej, w latach 1944 - 1989, najwyższą władzą ustawodawczą w państwie sprawował jedynie Sejm, wybierany w toku czteroprzymiotnikowych wyborów (nie było zasady proporcjonalności), a zasady te zapisano w Konstytucji z roku 1952. W skład Sejmu wchodzi 460 posłów, którzy są wybierani w toku pięcioprzymiotnikowych wyborów (powszechnych, tajnych, równych, proporcjonalnych i bezpośrednich).⁶ Kandydatem do Sejmu, może być każdy obywatel polski, który ukończył 21 rok życia.⁷ Kadencja Sejmu trwa przez cztery lata. Senat składa się natomiast ze 100 senatorów, wybranych w wyborach powszechnych, tajnych i bezpośrednich.⁸ Kandydat na stanowisko senatora Rzeczpospolitej, winien mieć 30 lat i pełnię praw obywatelskich⁹. Podobnie jak w Sejmie, kadencja Senatu trwa przez okres czterech lat. Prawo polskie zakazuje łączenia obu stanowisk (to znaczy posła i senatora w jednym ręku).¹⁰ O ważności wyborów prezydenckich i parlamentarnych, decyduje Sąd Najwyższy. Każdy obywatel ma również prawo poinformować o naruszeniu obowiązujących w kraju zasad wyborczych oraz wszelkich nieprawidłowościach, które mogłyby wpłynąć na ostateczny wynik wyborów. Posłowie i senatorowie, zbierają się na posiedzeniach, z których datę pierwszego wyznacza zawsze prezydent, kolejnych zaś marszałkowie. Wszystkie obrady parlamentarne są jawne. Oznacza to, że mogą być one transmitowane zarówno przez stacje radiowe, jak i telewizyjne. Na czele Sejmu stoi Marszałek, każdorazowo wybierany spośród wszystkich posłów. Zazwyczaj (choć nie zawsze), jest on przedstawicielem najsilniejszej partii. Marszałek i wszyscy wicemarszałkowie, wchodzą w skład Prezydium Sejmu. Dużą role pełni też w Sejmie Konwent Seniorów, których członkami są posłowie z Prezydium Sejmu, oraz przewodniczący wszystkich klubów politycznych, które weszły w jego skład w czasie jego kadencji. Posłowie wchodzą w skład tzw. komisji sejmowych.

Władza wykonawcza to inaczej władza egzekutywa i polega ona na bezpośrednim zarządzaniu sprawami danego państwa. W Polsce ten rodzaj władzy spoczywa w rękach: Prezydenta, Rady Ministrów czyli rządu ( w skład Rady Ministrów wchodzi Premier, który jest jej szefem) oraz organy administracji rządowej. Jeżeli chodzi o prezydenta to jest on wybierany w wyborach powszechnych, a zatem ma możliwość powoływania się na bezpośredni mandat narodu. Zgodnie z konstytucją urząd prezydenta to najwyższy urząd w państwie polskim. Do tej pory w Polsce w wolnych wyborach wybrano siedmiu prezydentów. Byli to kolejno: G. Narutowicz, S. Wojciechowski, I. Mościcki, L. Wałęsa, A. Kwaśniewski (piastował urząd prezydenta dwukrotnie) L. Kaczyński oraz B. Komorowski. Prezydent Rzeczypospolitej Polskiej czuwa nad przestrzeganiem Konstytucji, stoi na straży suwerenności i bezpieczeństwa państwa oraz nienaruszalności i niepodzielności jego terytorium¹¹. Pełni rolę głowy państwa oraz rolę głównego przedstawiciela państwa na forum międzynarodowym. Prezydent może być pociągnięty do odpowiedzialności przed Trybunałem Stanu. Może do tego dojść na skutek naruszenia Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej, za naruszenie ustaw (jest to tak zwana odpowiedzialność konstytucyjna) oraz za przestępstwa popełnione umyślnie (jest to tak zwana odpowiedzialność karna).¹² Drugim elementem władzy wykonawczej w Polsce jest Rada Ministrów. Rada Ministrów zwana jest powszechnie rządem. Rada Ministrów odpowiedzialna jest za prowadzenie polityki wewnętrznej państwa oraz polityki zewnętrznej (zagranicznej) państwa. Ponad to rząd nadzoruje całość prac administracji rządowej. Rada Ministrów posiada uprawnienia do podejmowania decyzji dotyczących wszelkich spraw polityki państwa. Rada Ministrów kontroluje, koordynuje oraz nadzoruje działalność pozostałych organów administracji rządowej. Ponosi także odpowiedzialność przed Sejmem za pracę innych organów administracji rządowej. Do jej zadań obowiązkowych zalicza się między innymi: sporządzanie corocznego projektu związanego z budżetem państwa oraz innych ważnych kwestii o charakterze finansowym; chronienie interesów Skarbu Państwa oraz nadzór nad samorządem terytorialnym. Ponad to właśnie Rada Ministrów pod kierownictwem Prezydenta jest odpowiedzialna za zawieranie umów międzynarodowych oraz za utrzymanie poprawnych stosunków i relacji z innymi państwami i organizacjami międzynarodowymi. ¹³

Władza sądownicza to trzecia, obok władzy ustawodawczej i wykonawczej, władza w państwie. Władzę sądowniczą stanowią niezawisłe i niezależne sądy czyli wymiar sprawiedliwości¹⁴. Do władzy sądowniczej zalicza się zatem: sąd najwyższy, sądy powszechne, sądy administracyjne, sądy wojskowe, trybunał stanu oraz trybunał konstytucyjny. Władza sądownicza jest niezależna od pozostałych organów państwowych, wobec tego sędziowie oraz członkowie trybunałów, wydający różne wyroki w imieniu Rzeczypospolitej Polskiej, nie mogą być członkami żadnych partii politycznych, oznacza to że muszą być apolityczni, czyli nie reprezentować w swoich działaniach interesów poszczególnych ugrupowań politycznych. Zarówno sędziowie jak również członkowie dwóch trybunałów czyli Konstytucyjnego oraz Stanu podlegają Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej oraz obowiązującym ustawom. Naczelnym organem sądowym jest sąd najwyższy. Sąd najwyższy kontroluje działalność pozostałych sądów czyli sądu powszechnego, administracyjnych i wojskowych. Do praw i kompetencji sądu najwyższego zalicza się: prawo kasacji wyroków wydanych przez sądy niższej instancji; prawo do orzekania o ważności wyborów prezydenckich oraz referendach krajowych; prawo do uchylania wyroków. Na strukturę organizacyjną sądu najwyższego składa się pięć izb: Izba Administracyjna, Izba Pracy i Ubezpieczeń Społecznych, Izba Cywilna, Izba Karna oraz Izba Wojskowa. Ponad to do składu sądu najwyższego wlicza się także: pierwszego prezesa, którego na okres sześciu lat powołuje prezydent ( jego kandydatura jest zgłaszana przez Zgromadzenie Ogólne Sądu Najwyższego); prezesów izb, także powoływanych przez prezydenta oraz sędziów. Kolejnym organem wymiaru sprawiedliwości są sądy powszechne. Kolejnym elementem władzy sądowniczej jest trybunał konstytucyjny. Trybunał Konstytucyjny zajmuje się kontrolowaniem zgodności prawa z Konstytucją RP oraz formułowaniem jego wykładni, jak również rozpatruje skargi wniesione przez obywateli w zakresie naruszania ich wolności lub praw¹⁵ W skład trybunału wchodzi piętnastu sędziów, którzy wybierani są zwykle na okres dziewięciu lat.¹⁶ Do organów kontroli państwowej oraz ochrony prawa według konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej zalicza się: Najwyższą Izbę Kontroli (NIK), Rzecznika Praw Obywatelskich oraz Krajową Radę Radiofonii i Telewizji (KRRiT). Naczelnym organem kontroli państwowej jest NIK czyli Najwyższa Izba Kontroli. Zajmuje się ona nadzorem organów administracji rządowej, samorządu terytorialnego oraz pozostałych jednostek organizacyjnych, jak również kontrolą niepublicznych jednostek organizacyjnych. Rzecznik Praw Obywatelskich stoi natomiast na straży praw człowieka i obywatela oraz jego wolności. Rzecznik Praw Obywatelskich jest powoływany przez sejm, zaś jego kadencja trwa pięć lat.

Powyższy referat zakończę sentencją Leszka Kołakowskiego:

„Możemy zatem - i powinniśmy - organy władzy politycznej podejrzliwie traktować, sprawdzać jak najwięcej i w razie potrzeby na nie narzekać (a potrzeba jest prawie zawsze), nie powinniśmy jednak narzekać na samo istnienie, samą obecność władzy, chyba że wymyślimy inny świat, czego już wielu próbowało, ale nikt z powodzeniem.”¹⁷

Bibliografia:

• Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 r.

• L. Garlicki Polskie prawo konstytucyjne, Lublin 2008.

• Wiesław Skrzydło, Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej. Komentarz, Zakamycze 2002, wyd. IV.

• Bogusław Banaszek Prawo konstytucyjne, Warszawa 2008.

• http://www.poland.gov.pl/Wladza,ustawodawcza,116.html

1^ Art. 10 ust. 1 Konstytucji

2^ Bogusław Banaszak Prawo Konstytucyjne s. 415-416

3^ W. Skrzydło „Komentarz do Konstytucji RP” art. 10 s 4

4^ Orz. TK z 9.11.1993r., Nr 2, poz. 37

5^ Art. 10 ust. 2 Konstytucji

6^ Art. 96 Konstytucji

7^ Art. 99 ust. 1 Konstytucji

8^ Art. 97 Konstytucji

9^ Art. 99 ust. 2 Konstytucji

10^ Art. 102 Konstytucji

11^ Art. 126 ust. 2 Konstytucji

12^ Art. 145 ust 1. Konstytucji

13^ Art. 146 Konstytucji

14^ Art. 173 Konstytucji

15^ Art. 188 Konstytucji

16^ Art. 194 Konstytucji

17^ Leszek Kołakowski, O władzy