Rewolucja seksualna lub rewolucja obyczajowa – radykalne zmiany społeczno-obyczajowe w cywilizacji zachodniej przełomu lat 60. i 70. XX wieku.To niezwykle szerokie pojęcie odnosi się nie tylko do zmiany w obyczajowości seksualnej i pewnych trendów w zachowaniach seksualnych, ale ściśle wiąże się także z przewrotem dotychczasowej hierarchii wartości społecznych, nowymi ideologiami, ruchami społecznymi i określonymi wydarzeniami prawno-politycznymi.Rewolucja obyczajowa była wynikiem ogromnych przemian społecznych, politycznych i gospodarczych, jakie zaistniały w wysokorozwiniętych krajach kapitalistycznych w drugiej połowie XX wieku.

Przemiany charakteryzujące rewolucję obyczajową.
* Rosnące niezadowolenie z rozwarstwienia w poziomie życia, prestiżu i wpływach w administracji i życiu politycznym między rodzinami robotniczymi, rolniczymi i mniejszościami etniczno-rasowymi a elitami z klas wyższych.
* Bunt młodzieży przeciwko posłuszeństwu rodzicom i nauczycielom ("Zabrania się zabraniać!")
* Rozwój awangardowego kina artystycznego, a dzięki śmiałym i nierzadko skandalicznym produkcjom filmowym sławy doczekali się tacy reżyserzy i scenarzyści, jak: Ingmar Bergman, Vilgot Sjöman, Lars von Trier, Paul Verhoeven, Ernst Hofbauer, Russ Meyer, Gerard Damiano, Roger Vadim, François Truffaut, Pier Paolo Pasolini, Bernardo Bertolucci, Marco Ferreri, Antonio Mercero, czy Shōhei Imamura i Nagisa Ōshima.
* Rozwój popkultury i szczyty popularności popowych, rockowych i psychodelicznych zespołów muzycznych, takich jak: The Beatles, The Rolling Stones, The Who, The Doors, The Animals, Jefferson Airplane, Deep Purple, Iron Butterfly, Pink Floyd, Genesis, ABBA, Led Zeppelin i Queen.
* Organizowanie otwartych zlotów, festiwali muzycznych i happeningów pod gołym niebem.
* Narodziny subkultur młodzieżowych, takich jak: modsi, hippisi, metalowcy, punki i skinheadzi.
* Wulgaryzacja języka, popularyzacja slangu i chęć prowokowania obscenicznością w mowie, wyglądzie i w sztuce.
* Deklarowane odrzucenie pogoni za karierą, pieniądzem i konsumpcyjnego stylu życia.
* Zanegowania autorytetów i kryzys zaufania do instytucji społecznych i politycznych, takich jak: rodzina, szkoła, Kościół, sądownictwo, wojsko i policja.
* Kult dążenia do maksymalnej niezależności, wolności i samorealizacji jednostki oraz daleko posuniętej tolerancji czy permisywizmu.
* Wzrost zainteresowania filozofiami egzystencjalną i marksistowską w formie trockizmu, guevaryzmu, maoizmu a także pacyfistycznymi hasłami Mahatmy Gandhiego.
* Wzrost zainteresowania doktrynami Hare Kryszny, hinduizmu i buddyzm a także praktykami okultyzmu, satanizmu i New Age.
* Odmawianie chodzenia do szkoły, rezygnacja ze studiów, ucieczki z domów i przedkładanie wiecznej włóczęgi nad osiadły tryb życia.
* Popularyzacja zażywania różnego rodzaju substancji psychotropowych, w tym narkotyków.
* Upowszechnienie się czytelnictwa literatury psychologicznej i seksuologicznej – świetności doczekały się dzieła naukowe Zygmunta Freuda, Clellana Forda, Franka Beacha, Wilhelma Reicha czy Margaret Mead.
* Wzrost zainteresowania sprawami związanymi z ludzkim ciałem, płciowością gender i seksualnością
* Wzrost tolerancji wobec nagości: upowszechnienie się naturyzmu, z drugiej strony moda odsłaniająca ciało, np.minispódniczka.
* Upowszechnienie się stosowania sztucznych metod antykoncepcji, przedmałżeńskich kontaktów seksualnych bez zobowiązań z wieloma partnerami, życia kochanków bez ślubu, a także poligamicznych związków w tzw. "komunach hippisowskich" ("Wolna miłość!"),
* Otwarcie pierwszych współczesnych obiektów z imprezami i gadżetami erotycznymi, takich jak: sex shopy, kina porno, dyskoteki dla dorosłych, nocne lokale z chippendalesami, peep showy, swinger cluby i darkroomy.
* Skokowy wzrost liczby zakażeń chorobami wenerycznymi, w tym epidemia HIV, wzrost liczby aborcji oraz ciąż u nieletnich.
* Wzrost zachowań autodestrukcyjnych związanych ze stosowaniem alkoholu, narkotyków i przemocy wśród kobiet
* Walki o prawa kobiet (druga fala feminizmu), mniejszości seksualnych, rasowych (np. Marsz na Waszyngton), etnicznych i religijnych.
* Protesty przeciwko wojnie w Wietnamie, wyścigowi zbrojeń i kampania obywatelskiego nieposłuszeństwa ("Czyń miłość, nie wojnę!").
* Na bazie niezadowolenia społecznego i rozruchów studenckich wyrośnięcie grup terrorystycznych takich jak: Czerwone Brygady, Akcja Bezpośrednia i Frakcja Czerwonej Armii z jednej strony oraz Kraj Basków i Wolność i Irlandzka Armia Republikańska z drugiej.

Za jedne z przyczyn tych przemian społecznych uważa się także wyprodukowanie pigułki antykoncepcyjnej i opublikowanie Raportu Kinseya, w którym naukowcy ogłosili, że 86% dorosłych ludzi żyje w sprzeczności z dotychczasowym kodeksem obyczajowym amerykańskiego społeczeństwa.
Z rewolucją obyczajową powiązane były również ekologizm oraz postawy pacyfistyczne, anarchistyczne i antyglobalistyczne, które najwyraźniej były reprezentowane przez hippisów, rastafarian i punków.

Kulminacyjne wydarzenia
* Happening Human Be-In w San Francisco (1967).
* Festiwale w Monterey (1967) i w Woodstock (1969).
* Festiwal Życia w czasie trwania Konwencji Demokratów w Chicago (1968).
* Festiwal na brytyjskiej wyspie Wight (1968 - 1970).
* Zamieszki gejowskie Stonewall riots w Nowym Jorku (1969).
* Demonstracje antywojenne i rewolty anarchistyczne zainicjowane przez studentów, związkowców (głównie robotników) i komunistów w wielu miastach Francji (Paryski Maj), Niemiec Zachodnich, Włoch (np. Gorąca Jesień), Hiszpanii, Stanów Zjednoczonych, Meksyku i Japonii, a także w mniejszym stopniu w Australii, Nowej Zelandii, Kanadzie, Wielkiej Brytanii, Belgii, Holandii, Danii, Szwecji i w Austrii (1968/1969).
* Strajk kobiecy na Islandii (1975).

Skutki prawne
* Zniesienie ustaw zabraniających kobietom zamężnym aktywności zawodowej, m.in. w Stanach Zjednoczonych (1964), Francji (1965) i w Holandii (1966)
* Przyznanie pełnych praw wyborczych kobietom w Szwajcarii (1971), Andorze i San Marino (1973) i w Portugalii (1974).
* Wprowadzenie lub liberalizacja ustaw o separacjach i rozwodach cywilnych, m.in. w Kanadzie (1968), Włoszech (1970), Portugalii (1975) i w Hiszpanii (1980/1981).
* Depenalizacja konkubinatów w Bawarii (1969).
* Wprowadzenie lub urzetelnienie obowiązkowej edukacji seksualnej w szkołach publicznych, a w niektórych krajach także w szkołach prywatnych.
* Zniesienie przez Sąd Najwyższy Stanów Zjednoczonych praw stanowych zabraniających stosowania środków antykoncepcyjnych (1965).
* Dopuszczenie do sprzedaży pigułki antykoncepcyjnej, m.in. w Stanach Zjednoczonych (1960), Australii, Wielkiej Brytanii, Niemczech Zachodnich i Holandii (1961), Francji (1967), Kanadzie i Nowej Zelandii (1969), Włoszech (1971) i w Hiszpanii (1978).
* Legalizacja aborcji lub liberalizacja prawa aborcyjnego, m.in. w Wielkiej Brytanii (1967), Kanadzie (1969), Finlandii (1970), Stanach Zjednoczonych i Danii (1973), Szwecji (1974), Francji i Austrii (1975), Niemczech Zachodnich (1976), Izraelu i Nowej Zelandii (1977), Włoszech i Luksemburgu (1978), Norwegii (1979) i w Holandii (1980/1981).
* Dekryminalizacja prostytucji.
* Legalizacja pornografii, m.in. w Danii i Holandii (1967-1969), Szwecji (1971), Niemczech Zachodnich (1973) i we Włoszech (1976).
* Zniesienie kar za dobrowolne kontakty homoseksualne, m.in. w Illinois (jako pierwszym stanie USA, 1962), Izraelu (1963), Anglii i Walii (1967), Niemczech Zachodnich i Kanadzie (1969), Austrii i Finlandii (1971), Norwegii (1972), Malcie (1973) i w Hiszpanii (1978).
* Uchwalenie prawa do rejestracji konkubinatów (w tym także jednopłciowych) w Holandii (1979).
* Wyjęcie spod prawa miejskiego anarchistycznej dzielnicy Christianii w Kopenhadze w ramach tzw. "eksperymentu socjalnego" (1973).

Konflikt pokoleń
W latach 60. gwałtowne uprzemysłowienie, rozwój technologii, niekontrolowana migracja ze wsi do miast i postęp w dziedzinie medycyny przyczyniły się do znaczącej poprawy warunków życia całych społeczności, szczególnie w Europie Zachodniej i w Japonii, w których zmiany te dokonały się najszybciej. Nad społeczeństwami krajów wysokorozwiniętych przestały już wisieć widma głodu, braku miejsca zamieszkania, bezrobocia i śmiertelnych epidemii. Podstawowe potrzeby człowieka zostały już w pełni zaspokojone, dlatego też w duchu rozwijającego się pracoholizmu i konsumpcjonizmu, wielu ludzi, zwłaszcza młodych, zaczęło zdawać sobie sprawę z ograniczeń wolności jednostki przez władzę pieniądza i z ubocznych skutków modernizacji. Z jednej strony wszechobecny dobrobyt i konsumpcjonizm, dynamiczny rozwój wielkich aglomeracji i znaczące osiągnięcia technologiczne. Z drugiej zaś wciąż powszechna dyskryminacja mniejszości etniczno-rasowych, bieda w poprzemysłowych miastach i w dzielnicach zamieszkanych przez imigrantów, brak wystarczających świadczeń socjalnych dla robotników i degradacja środowiska naturalnego. Uczuciom dumy z postępu cywilizacyjnego towarzyszyły uczucia niespełnionych nadziei, niepewności jutra i strachu przed przyszłością, czy też trudności odnalezienia się we współczesnym, niezwykle szybko zmieniającym się świecie.
Zarówno amerykańska, europejska, australijska jak i japońska młodzież urodzona w powojennym boomie demograficznym i przyzwyczajona do życia w luksusie, nie znała trudności okresu wojennego, a wartości i zasady ważne dla ich rodziców, dla nich nie miały tak istotnego znaczenia. Rodzice, szkoły, uczelnie i Kościoły próbowały kontrolować zachowania młodzieży, narzucać im swoje systemy wartości i poglądy oraz zmuszać do uznawania tych zasad moralnych i etycznych, które wyznawała ogromna większość danego społeczeństwa. Ale osoby nastoletnie i dwudziestoletnie miały poczucie własnej tożsamości, wolały samodzielnie poszukiwać sensu życia i podążać własnymi ścieżkami. Zrozumienia, wsparcia i spełnienia szukały w kołach rówieśniczych, powstających jak grzyby po deszczu fanklubach muzycznych, subkulturach młodzieżowych i różnego rodzaju czasopismach. Dzięki muzyce popularnej rozkwitł przemysł muzyczny, wspierany przez telewizję, radia tranzystorowe i płyty długogrające. Lecz muzyka The Beatles, The Rolling Stones czy The Animals na ogół nie była akceptowana przez osoby po 30 roku życia. Uważały one bowiem, że beatlemania jest tożsama z demoralizacją młodzieży i wypaczeniem kultury w klasycznym ujęciu. Młodzież odrzucała wszystko, co charakteryzowało świat dorosłych. Począwszy od rywalizacji zawodowej i politycznej, moralności i uczestnictwie w praktykach religijnych, a na modzie skończywszy. Powiększała się zatem przepaść międzypokoleniowa. Rodzice i nauczyciele stracili autorytet u młodzieży. Nasiliły się wagary, ucieczki z domów i popełnianie wykroczeń przez skontestowanych młodocianych.
Ale pomimo bardzo wyraźnego konfliktu pokoleń, pod wpływem nowych idei znaczna część starszej generacji zaczęła zdawać sobie sprawę ze staroświeckości powszechnie obowiązujących systemów normatywnych, konformizmu i hipokryzji. Zmieniła więc stosunek do podziałów płci, małżeństw, rozwodów i seksu. Po raz pierwszy w historii Zachodu to dorośli zaczęli dostosowywać się do trendów panujących wśród nastolatków i dwudziestolatków i od swych dzieci przyswajać wiele stylów w ubiorze, wzorów zachowań i poglądów. Z tego powodu wielu rodziców odrzuciło model surowego wychowania w poczuciu odpowiedzialności i dyscypliny na rzecz bezstresowego pozbawionego stosowania kar cielesnych, zakazów spotkań towarzyskich czy zakazu oglądania telewizji. Dobro dzieci (rozumiane także poprzez daleko posuniętą tolerancję dla ich wybryków) stało się nadrzędnym celem w rodzinach, zaś obowiązki rodziców wobec swych pociech stały się ważniejsze, niż ich prawa wobec nich. Osoby nastoletnie i dwudziestoletnie wydawały się zdominować większość dziedzin życia. Liczne firmy produkujące i media zauważyły wśród nich potencjalnych i bardzo znaczących klientów. Sponsorowały młodzieżowe organizacje i festiwale muzyczne, przygotowywały specjalnie dla nich audycje radiowe i telewizyjne oraz emitowały reklamy skierowane przede wszystkim do osób poniżej 25 roku życia. Zaś firmy kosmetyczne i odzieżowe na rynek wypuszczały kreacje i produkty zgodne z oczekiwaniami młodego pokolenia.

Rewolty studenckie
Dla studentów decydującą przyczyną buntów był konflikt wokół systemu nauczania w szkołach wyższych. Studenci byli ludźmi dorosłymi i choć niektórzy wciąż pozostawali na utrzymaniu rodzin, to jednak w sporej części pracowali dorywczo i nierzadko dysponowali większymi, lub przynajmniej porównywalnymi majątkami, jak ich rodzice. Brali czynny udział w życiu politycznym, ale nie mieli wpływu na własne uczelnie, gdzie obowiązywały stare programy studiów, które nie przygotowywały do życia i pracy zawodowej, jak i kompletnie ograniczały indywidualne myślenie i nie pozwalały na rozwijanie własnych, niepowtarzalnych umiejętności. Studia miały charakter bardzo sformalizowany i niedostosowany do aktualnych potrzeb. Panowało w nich pełne uzależnienie od zwierzchności akademickiej i młodzież nie była dopuszczana do głosu. Studenci pragnęli zwiększyć swój udział w zarządzaniu uczelniami. Występowali przeciwko np. zbyt małej ilości miejsc w stosunku do kandydatów na studia, rosnącym opłatom za edukację na szczeblu wyższym, formom oceniania i korupcji wśród władz akademickich. Manifestowali także sprzeciw wobec całych aparatów państwowych i zwłaszcza w krajach zachodnioeuropejskich i w Japonii wiązali się ze środowiskami anarchokomunistycznymi. Tak duże konflikty międzypokoleniowe i kontrasty społeczne doprowadzały do nierzadkich wybuchów strajków i demonstracji studenckich przeciwko tradycyjnym wartościom społecznym i kulturowym oraz administracji i instytucjom państwowym ograniczającym swobodę działania. Było to zjawisko ogólnoświatowe, zauważalne nie tylko w kapitalistycznych krajach wysokorozwiniętych, które szczególnie nasiliło się w latach 1968 i 1969.
W Stanach Zjednoczonych, Australii i w Nowej Zelandii niezadowolenie było spowodowane przede wszystkim dyskryminacją mniejszości etnicznych i rasowych (Indian, Metysów, Afroamerykanów, Aborygenów czy Maorysów) oraz wojną wietnamską. W państwach tych zaostrzyły się bowiem konflikty między bogatymi i biednymi warstwami społeczeństw, ponieważ poborowi wysyłani do Wietnamu Południowego pochodzili w większości z tych ostatnich. Studenci pochodzący na ogół z zamożniejszych rodzin nie podlegali poborowi do wojska. I choć początkowo w Stanach Zjednoczonych poparcie dla wojny wietnamskiej było bardzo duże, z czasem znaczna większość Amerykanów uświadomiła sobie, że działania wojsk amerykańskich w Wietnamie Południowym są zbrodnicze, a nawet ludobójcze. Doprowadziło to do ogromnego spadku zaufania do sił zbrojnych i instytucji rządowych. Pierwsze bunty wybuchły na uniwersytetach Michigan w Detroit, Kalifornijskim w Berkeley, Harvardzie w Cambridge i Columbii w Nowym Jorku. Pacyfistyczne i antyrasistowskie strajki na najbardziej prestiżowych uczelniach w kraju stały się podwaliną ogólnonarodowego oporu przeciwko polityce prezydenta Lyndona Johnsona i prawom stanowym Głębokiego Południa. Wiele z nich skończyło się tragicznie dla kilkuset osób i ich rodzin.
Z kolei na starym kontynencie strajki na uniwersytetach Edynburskim, Hull i Keele w Wielkiej Brytanii, Katolickim Uniwersytecie Leuven w Belgii, uniwersytetach Hanowerskim, Johanna Wolfganga Goethego czy Wolnym Uniwersytecie Berlina w Niemczech Zachodnich oraz na uniwersytetach Mediolańskim, Piza i Sapienza we Włoszech i przede wszystkim na uniwersytetach Nanterre i na Sorbonie we Francji doprowadziły do demonstracji i zamieszek w ośrodkach akademickich i w miastach przemysłowych w niemal całej Europie Zachodniej. Pociągnęły one za sobą związki zawodowe, członków lewicowych partii politycznych, intelektualistów, ekologów i imigrantów. W szczytowym okresie ostatnich dni maja i na początku czerwca 1968 roku we Francji (Paryski Maj) według różnych ocen strajkowało nawet 10 do 15 milionów osób. Okupowano uczelnie, fabryki i państwowe urzędy, palono samochody, dewastowano przystanki autobusowe, stacje metra, sklepy i restauracje. Wrzenie było na tyle poważne, że rząd prezydenta Charles'a de Gaulle'a zagroził wprowadzeniem stanu wojennego. Nie inaczej było w Japonii, w której protesty wybuchłe na uniwersytetach Japońskim, Tokijskim, Waseda, Meiji i Keiō rozlały się na ponad 370 uczelni wyższych w całym kraju, a wiele spośród nich z powodu brutalnych zamieszek, stawiania barykad i podpaleń zostało zamkniętych na czas rozruchów, czyli na kilka miesięcy. W niektórych miastach Japonii zamieszki ograniczały się nie tylko do terenów uniwersyteckich, ale także do budynków rządowych, posterunków policji, szpitali wojskowych, dworców kolejowych, portów lotniczych oraz znienawidzonych amerykańskich baz wojskowych i placówek dyplomatycznych. Niemal wszystkie z tych rozruchów doprowadziły do mniejszych lub większych starć z siłami porządkowymi, a niekiedy nawet z wojskiem, jak chociażby w Paryżu, Lille, Lyonie, Montpellierze, Bordeaux, Tuluzie, Bonn, Essen, Karlsruhe, Hanowerze, Stuttgarcie, Frankfurcie, Berlinie Zachodnim, Madrycie, Barcelonie, Bilbao, San Sebastián, Atenach, Meksyku (Noc Tlatelolco) czy też w Tokio, Kioto i na Okinawie. Kryzys i paraliż społeczno-polityczny w niektórych państwach był na tyle bardzo poważny, iż wydawało się, że np. Niemcy Zachodnie, Francja i Japonia są na skraju wojny partyzanckiej albo rewolucji marksistowskiej. Skończyło się jednak na wielkich reformach administracyjnych oraz przedterminowych wyborach prezydenckich i parlamentarnych w niektórych państwach. Rewolty te dokonały głębokich zmian w świadomości społeczeństw. Ówcześni studenci, określani jako "pokolenie '68" stali się po kilku lub kilkunastu latach elitą społeczną i polityczną w swoich krajach.

Emancypacja kobiet i mniejszości seksualnych
Obok nastolatków i studentów w obronie swoich praw stawały również kobiety i mniejszości seksualne. Równouprawnienie nie we wszystkich społeczeństwach było sprawą oczywistą. Nawet w tak demokratycznych krajach, jak Stany Zjednoczone, Kanada czy Szwajcaria, kobiety stykały się z nierównością i z dyskryminacją. Ale oprócz walki o zniesienie ostatnich przepisów segregujących człowieka ze względu na płeć, feministki walczyły także o większy udział w życiu publicznym, o równe szanse zawodowe, o prawo do planowanego rodzicielstwa i o wprowadzenie obiektywnej edukacji seksualnej do szkół. Domagały się również zwrócenia uwagi na tak poważne i powszechne problemy, jak molestowanie seksualne, gwałt i przemoc domowa. Zakładały na niespotykaną dotąd skalę schroniska dla kobiet i dzieci wykorzystywanych seksualnie i maltretowanych fizycznie czy psychicznie przez członków swych rodzin. W większości społeczeństw kobiety wciąż były utożsamiane ze stereotypowymi rolami wiernych małżonek i opiekuńczych matek, od których oczekiwano przedmałżeńskiej niewinności seksualnej, uległości wobec mężczyzn, sumienności w wykonywaniu prac domowych i wybitnego poświęcania się rodzinie. Feministki drugiej fali starały się skutecznie zmienić ten ścisły podział ról głosząc hasła budzenia świadomości oraz teorie z zakresu socjologii płci zwiastując tym samym utworzenie w przyszłości nowego kierunku akademickiego, jakim jest gender studies. Towarzyszyły temu liczne kampanie, strajki i zakładanie organizacji feministycznych. Ponadto druga fala feminizmu angażowała się we wzbogacenie kultury i cywilizacji wartościami kobiecymi, np. poprzez twórczość artystyczną i działalność licznych stowarzyszeń czy fundacji. Zakładały kobiece wydawnictwa, czasopisma, księgarnie, kawiarnie, teatry, zespoły muzyczne, stacje radiowe, stacje telewizyjne i grupy filmowe. Najbardziej znanym symbolem amerykańskiego feminizmu drugiej fali stała się Betty Friedan, która w książce „Mistyka kobiecości” dała do zrozumienia, że kobiety nie powinny wstydzić się swych marzeń i ambicji związanych z wykształceniem i karierą zawodową.
Wyzwalające się kobiety coraz wyraźniej buntowały się przeciwko podwójnym standardom normatywnym, zgodnie z którymi w sferze seksualnej mężczyznom wolno było wiele, a kobietom nic. Zaczęły one odrzucać seks w rozumieniu wyłącznie reprodukcyjnym i obowiązku pożycia małżeńskiego, a zaczęły się domagać czerpania z niego także satysfakcji. W związku z tym wiele młodych kobiet otwarcie manifestowało swoje zainteresowanie mężczyznami i sprawami związanymi z seksualnością człowieka. Przełamywały wymuszoną przez społeczeństwo skromność i niewinność coraz chętniej prowokując i szokując obscenicznym zachowaniem i wyglądem. Ubierały się w wydekoltowane bluzeczki i niezwykle popularne w tym czasie spódniczki mini, które z każdym sezonem coraz bardziej odkrywały uda. Robiły sobie wyzywające makijaże, paliły papierosy, piły alkohol i zażywały narkotyki, a w mowie posługiwały się wulgaryzmami. Nie wracały na noce do domów, lub sprowadzały sobie do nich kochanków i przygodnych partnerów seksualnych. Dziewictwo i wstrzemięźliwość seksualna przestały być modne, jeśli nie powodem do wstydu. Taki wizerunek kobiety kreowały także kino, media i muzyka, a Marilyn Monroe, Elizabeth Taylor, Sophia Loren, Brigitte Bardot, France Gall, Jane Birkin, Jane Fonda, Raquel Welch, Sharon Tate, Ursula Andress czy też Uschi Obermaier stały się ikonami seksu lat 50. i 60. lub lat 60. i 70. Dla większości feministek było to jedną z oznak wyzwolenia się kobiet.
Druga fala feminizmu w swym najradykalniejszym wydaniu najburzliwej przelała się przez Stany Zjednoczone, Kanadę, Australię, Holandię, Niemcy Zachodnie i Skandynawię, ale także i przez Włochy. We Włoszech spór dotyczył przede wszystkim przemocy domowej, roli kobiet w małżeństwach, rozwodów i planowanego rodzicielstwa. W latach 70. we Włoszech ruszyła wielka kampania na rzecz legalizacji cywilnych rozwodów, antykoncepcji i aborcji, wbrew wyraźnie negatywnemu stanowisku Kościoła rzymskokatolickiego. Liberalne media, lewicowe partie polityczne i fundacje kobiece organizowały liczne audycje medialne, warsztaty, konferencje i wiece proaborcyjne, a włoskie miasta, szczególnie na północy kraju, wrzały od kilkusettysięcznych demonstracji feministek, antyklerykałów i anarchokomunistów. Prawo do przerywania ciąży było przyczyną bardzo burzliwych debat parlamentarnych, aż ostatecznie rząd chadecki zdecydował się w tej sprawie głos oddać całemu narodowi. Wcześniejsze sondaże pokazywały, iż większość Włochów jest przeciwna legalizacji aborcji, dlatego też Kościół nie skrytykował decyzji rządu, jakoby to społeczeństwo miało decydować o prawie do aborcji. Ale ku zaskoczeniu włoskiego kleru, ostatecznie w ogólnokrajowym referendum 2/3 Włochów poparło uchwalenie prawa do przerywania ciąży, co poskutkowało legalizacją aborcji na życzenie w tym kraju w roku 1978. Po tej i wcześniejszych porażkach z ruchem feministycznym przegrany i osłabiony Kościół włoski zdecydował się na bardzo długie lata wycofać z życia politycznego kraju.
Większość feministek stawała także po stronie mniejszości seksualnych popierając ich prawa. Przepisy prawne zakazujące praktyk homoseksualnych wciąż funkcjonowały w niektórych krajach Zachodu. Znaczna większość "ujawnionych" gejów, lesbijek, biseksualistów, transwestytów czy transseksualistów stykała się z powszechną dyskryminacją i nietolerancją w rodzinach, miejscach zamieszkania czy w miejscach pracy. Pozostali zmuszeni byli do szukania pomocy wśród poradni psychoterapeutycznych i podejrzanych ośrodków religijnych, zakładania "fikcyjnych rodzin" i prowadzenia podwójnego trybu życia, lub życia w izolacji i samotności. W walce ze zmianą sytuacji mniejszości seksualnych miała służyć aktywna działalność zakładanych organizacji broniących praw LGBT. W radiu i telewizji po raz pierwszy zaczęto emitować rzetelne audycje publicystyczne i edukacyjne oraz wywiady poświęcone gejom czy lesbijkom. Zaś codzienna prasa i kolorowe czasopisma pomagały w wydostaniu się środowiska gejowskiego z podziemi. Zainteresowanie życiem społecznym, rodzinnym i seksualnym osób LGBT stale rosło, dzięki czemu zwrócono uwagę na ich rzeczywiste problemy. Osoby o orientacji innej, niż heteroseksualna, stały się także natchnieniem dla wielu artystów. Kino, literatura, malarstwo i muzyka szybko przepełniły się wątkami homoseksualnymi.
Czerwiec 1969 roku okazał się przełomowym dla mniejszości seksualnych, zwłaszcza w Stanach Zjednoczonych. Wtedy to klienci gejowskiego klubu Stonewall Inn w nowojorskiej dzielnicy Greenwich Village po raz pierwszy zaprotestowali przeciwko nalotowi policji i nieuzasadnionemu aresztowaniu kilku osób. Opór ten doprowadził do 3-dniowych zamieszek na ulicach dzielnicy, w których udział wzięło tysiące osób. Wydarzenie to odbiło się szerokim echem w całym zachodnim świecie i było pierwszym wspólnym oporem większej grupy mniejszości seksualnych przeciwko władzom, gdyż geje i lesbijki nigdy wcześniej nie działali razem.
Pod wpływem tego, w niektórych miastach Stanów Zjednoczonych, Kanady, Australii i Europy Zachodniej w latach 70. zaczęły odbywać się pierwsze manifestacje Gay Pride, Gay and Lesbian Mardi Gras i Christopher Street Day upamiętniające zamieszki Stonewall. Pierwsze i zarazem największe tego typu demonstracje odbywały się w Los Angeles, San Francisco, Atlancie, Waszyngtonie, Chicago, Nowym Jorku, Toronto, Sydney i w Melbourne oraz mniej liczne w Brisbane, Adelajdzie, Canberze, Minneapolis, Detroit, Filadelfii, Bostonie, Ottawie, Montrealu, Paryżu, Londynie, Hadze, Amsterdamie, Gandawie, Antwerpii, Münsterze, Frankfurcie, Stuttgarcie, Monachium, Bremie, Berlinie Zachodnim, Bernie, Zurychu, Sztokholmie, Örebro, Malmö, Kopenhadze, Turynie, Bilbao i w Barcelonie. Początkowo manifestacje te, zwłaszcza w Europie przypominały upolitycznione pikniki, niewielkie wiece i krzykliwe protesty uliczne. Dopiero z czasem przerodziły się w olbrzymie i barwne parady taneczne. W ciągu kilku lat w krajach Zachodu uformował się potężny i niezwykle wpływowy ruch LGBT. Do orientacji homoseksualnej lub biseksualnej zaczęło się przyznawać wielu sławnych i cenionych artystów, intelektualistów i działaczy społecznych. Wśród nich byli tacy pisarze i pisarki, jak Harold Acton, Edward Albee, William Burroughs, Allen Ginsberg, Pier Paolo Pasolini, Tove Jansson i Susan Sontag, aktorzy i aktorki Paul Winfield, Jean Marais, Ian McKellen, Derek Jacobi, Dirk Bogarde, Marlon Brando, Richard Chamberlain, Katharine Hepburn i Georgina Beyer oraz przedstawiciele świata muzyki, tacy jak Gary Burton, Elton John, Freddie Mercury, Lou Reed, Joan Baez i Dusty Springfield i wszechstronny artysta, znany przede wszystkim jako mistrz pop-artu, Andy Warhol. Pod wpływem upowszechnienia się edukacji na szczeblu wyższym, wzrostu zainteresowania naukami społecznymi, psychologicznymi i seksuologicznymi, upowszechnienia się telewizji, działalności ruchu LGBT i artystów światowej sławy, społeczeństwa zachodnie zaczęły zmieniać stosunek do mniejszości seksualnych na bardziej przyjazny. Wielu heteroseksualistów odwiedzało miejsca spotkań homoseksualistów i transwestytów jak i brało udział w paradach gejowskich. Niektóre partie polityczne (głównie liberalne i socjaldemokratyczne) do swych programów dołączyły obronę praw i realizację postulatów ruchu LGBT. Dodatkowo na korzystną zmianę prawną i polityczną w stosunku do mniejszości seksualnych bardzo duży wpływ miał fakt, że w wielu państwach zachodnich homoseksualizm został wykreślony z listy chorób psychicznych i problemów zdrowotnych przez krajowe i międzynarodowe towarzystwa psychologiczne i psychiatryczne.

Kryzys religii
Rewolucja seksualna lat 60. i 70. przez ogrom ludzi, zwłaszcza o poglądach fundamentalistycznych, była i nadal jest uważana za proces samodestrukcji społeczeństwa, upadku zachodniej cywilizacji i wrogość wobec Kościołów. W istocie jej owocami oprócz wyzwolenia się jednostki i laicyzacji życia publicznego były także bardzo wyraźny spadek dzietności i osłabienie więzi rodzinnych, śmierć wielu osób w wyniku przedawkowania narkotykami i epidemii nowej choroby, jaką było AIDS i wzrost przestępczości, a w skrajnych przypadkach nawet ataki terrorystyczne.Przemiany obyczajowe przyczyniły się także do gwałtownego pogłębienia się procesu sekularyzacji społeczeństw. Towarzyszyły temu kryzys powołań kapłańskich, wzrost krytyki hierarchii kościelnej, sprzeciw wiernych wobec ingerencji Kościoła rzymskokatolickiego w życie publiczne oraz wzrost nastrojów antyklerykalnych. W odpowiedzi na gwałtowne przemiany społeczne i polityczne papież Jan XXIII w 1962 roku zdecydował się zwołać Sobór Watykański II w celu zreformowania Kościoła i rozpoczęcia dialogu ekumenicznego z innymi wyznaniami chrześcijańskimi. Wydarzenie to oprócz ocen w pełni entuzjastycznych spotkało się także z dużą krytyką zarówno ze strony środowisk konserwatywnych, jak i liberalnych. Krytycy konserwatywni zarzucali, że Kościół uległ wpływom modernizmu, zaś kręgi liberalne, wolnomularskie i antyklerykalne donosiły, że Kościół wciąż pozostał nastawioną na bogactwo i niezależną od wiernych instytucją niedemokratyczną. Dodatkową burzę rozpętała encyklika „Humanae Vitae” wydana przez papieża Pawła VI, w której zostały potępione wszelakie sztuczne regulacje narodzin. Encyklika ta wywołała lawinę głosów krytycznych nawet wśród bardzo religijnych rodzin, według których sprawa kontroli poczęć i urodzeń powinna należeć wyłącznie do indywidualnego sumienia. Skutkiem tych wydarzeń było pojawienie się subiektywizacji w wyznawaniu wiary, negowanie wielowiekowych doktryn, odrzucanie dogmatów i otwartość na nowe doświadczenia religijne. Uaktywniły się jednostki odrzucające wiodącą rolę Kościoła jako instytucji, a skupiające się na duchowości, niekoniecznie chrześcijańskiej. Konkurencyjne i atrakcyjne okazały się niezinstytucjonalizowane, niezhierarchizowane i niezbiurokratyzowane religie Azji Wschodniej, takie jak hare kryszna, hinduizm, buddyzm czy taoizm, jak również New Age oraz praktyki okultystyczne i satanistyczne. Doprowadziło to do zaniku masowej identyfikacji z Kościołem, ponieważ ten przestał być postrzegany jako instytucja w pełni zaspokajająca potrzeby wiernych. W wielu krajach w ciągu kilku lat miliony ludzi przestały chodzić do kościołów na nabożeństwa, a tysiące księży i osób zakonnych porzuciły święcenia kapłańskie i założyły rodziny. Coraz rzadziej odwiedzane budynki kościelne zamykano i przerabiano na biblioteki, galerie, sale koncertowe, centra kosmetyczno-rekreacyjne, a nawet na dyskoteki. Zmiany na ogół nie korzystne dla Kościoła dokonywały się bardzo wyraźnie nawet w tak konserwatywnych wówczas krajach, jak Belgia, Bawaria, Austria, Szwajcaria i prowincja Quebec (np. Spokojna Rewolucja).
Wśród osób, które jeszcze nie odeszły od Kościołów, pojawiły się liczne wątpliwości co do słuszności chrześcijaństwa. Doprowadziły one do tego, że w wielu społeczeństwach w Europie, Ameryce Północnej i w Australii czy Nowej Zelandii, to nie Kościoły ewangelizowały, ale świeccy katecheci, zbuntowani wierni, media i parlamentarzyści zaczęli kształtować Kościoły według własnych potrzeb, zasad i poglądów. Na skutek wyraźnego osłabienia religijności i odpływu wiernych, słynące niegdyś z wykładni restrykcyjnej etyki seksualnej Kościoły luterańskie, reformowane, anglikańskie, prezbiteriańskie i niektóre ewangelikalne zmieniły oficjalne stanowisko względem roli płci w małżeństwach, przedmałżeńskiej aktywności seksualnej i homoseksualizmu. Przykładowo w niektórych z tych Kościołów zaczęto dopuszczać kobiety do pełnienia funkcji kapłańskich (w tym biskupich), jak również zaprzestano różnicowania wiernych ze względu na preferencje seksualne i styl życia. Ale zmiany te nie we wszystkich krajach dokonywały się w sposób jednakowy. Dania, Szwecja i Holandia jeszcze w połowie lat 60. pozostawały europejskimi bastionami purytańskiej obyczajowości, pruderii i gorliwej religijności. Lecz wystarczyło zaledwie kilka lat rewolucji, aby stały się symbolami daleko posuniętej sekularyzacji, upadku dobrych obyczajów i seksualnego wyzwolenia. W krajach tych gwałtownie bowiem wzrosła produkcja twardej pornografii, liczba aborcji, związków kohabitacyjnych i urodzeń pozamałżeńskich. Natomiast w Irlandii, która długo pozostawała biednym, odizolowanym i zapomnianym krajem "gdzieś tam" na końcu Europy, nowe ideologie upowszechniały się aż przez dwie lub trzy dekady. Natrafiały one bowiem na potężne przeszkody, jakimi były dobrze zakotwiczony w mentalności Irlandczyków narodowy konserwatyzm, dominujące na irlandzkiej scenie politycznej partie prawicowe i niezwykle wpływowy Kościół rzymskokatolicki.

W państwach niedemokratycznych
Niewielkie wpływy rewolucji seksualnej dało się także odczuć w krajach komunistycznych, zwłaszcza w Niemczech Wschodnich, Czechosłowacji i na Węgrzech, oraz w mniejszym stopniu w Polsce Ludowej, Jugosławii i w Bułgarii. Również do niektórych krajów rządzonych przez dyktatury wojskowe, pomimo cenzury i represji przeniknęły pewne hasła rewolucji, np. do Hiszpanii, Portugalii i do Grecji wraz z rozwojem turystyki zagranicznej, czy do Brazylii i do Argentyny. Społeczeństwa tych krajów żyły na dużo niższym poziomie, niż mieszkańcy wysokorozwiniętych krajów kapitalistycznych. Dla mieszkańców Europy Wschodniej, Hiszpanii i krajów latynoamerykańskich największymi problemami społecznymi były nie znużenie dobrobytem, przesyt materializmem i zachłyśnięcie się konsumpcjonizmem, ale bieda, ograniczanie podstawowych praw człowieka i represje ze strony władzy. Dlatego też młodzież zza żelaznej kurtyny nie rozumiała problemów młodzieży ze świata kapitalistycznego, jak i odwrotnie.
W Polsce, Czechosłowacji i w Jugosławii w 1968 roku także doszło do rewolt studenckich na tle społeczno-politycznym, ale dla ich uczestników było nie do pomyślenia, żeby domagać się zastąpienia kapitalizmu socjalizmem. Były to bowiem demonstracje przeciwko reżimowi komunistycznemu i za przywróceniem demokracji. Więcej podobieństw między młodzieżą z tych dwóch światów było w kwestiach obyczajowych. W krajach Europy Wschodniej w latach 60. i 70. również zarysowały się wyraźny konflikt pokoleń, nieznacznie swobodniejsze podejście do etyki seksualnej i eksperymentowanie ze sprowadzanymi z Zachodu substancjami psychotropowymi lub z produkowaniem własnych (np. kompotu). Zmiany te dokonywały się jednak dużo wolniej i w łagodniejszej formie, szczególnie w konserwatywnym społeczeństwie polskim, w którym seksualność człowieka wciąż pozostawała tematem tabu nawet w kręgach młodzieżowych. Ton moralności publicznej nadawała głównie władza. Władysław Gomułka z niezwykłą dosadnością wyrażał potępienie dla zdrad małżeńskich, prostytucji i pornografii. Bulwersację wywoływała u niego i u jego małżonki nawet Kalina Jędrusik – polski symbol seksu lat 60. Komunistyczna cenzura ograniczała swobodny przepływ informacji i zwalczała większość zachodnich ideologii, a Milicja Obywatelska i Służba Bezpieczeństwa stale inwigilowały środowiska hippisowskie i anarchistyczne, rozpędzały nielegalne zloty i zamykały komuny. Homoseksualizm choć formalnie nie podlegał karze, geje i transwestyci w rzeczywistości często byli prześladowani przez służby porządkowe i osadzani w aresztach lub nawet zakładach karnych pod pretekstami obrazy moralności publicznej, prostytuowania się lub popełnienia innych przestępstw. Środki antykoncepcyjne choć legalne, były niezbyt dobrze znane i trudno dostępne, a pornografia i prostytucja początkowo zakazane. Dopiero pod koniec lat 70., a zwłaszcza w latach 80. komunistyczna cenzura obyczajowa nieznacznie zelżała. Dzięki temu w odosobnionych miejscach nad jeziorami i nad Bałtykiem bez większych ograniczeń zakładano plaże dla naturystów. W polskich produkcjach filmowych i czasopismach niekiedy mogły ukazywać się akty, dyskretne sceny łóżkowe i kontrowersyjne romanse. W kioskach i na straganach "spod lady" można było zaopatrzyć się w "świerszczyki" i przemycane z Zachodu inne materiały z bardzo nieprzyzwoitymi treściami. Zaś w domach wczasowych i w hotelach pełno było pań do towarzystwa, mogących swobodnie świadczyć usługi seksualne. W krajach komunistycznych pełna rewolucja seksualna dokonała się (a w wielu dokonuje się nadal) dopiero po upadku autorytarnych i totalitarnych systemów politycznych i przywróceniu demokracji na przełomie lat 80. i 90.

Bibliografia

* „Stulecie seksu” Jamesa Petersona ; wydawnictwo Rebis (2003).
* „Socjologia” Anthony'ego Giddensa ; wydawnictwo PWN (2006) ; rozdział 5 „Płeć kulturowa i seksualność”, rozdział 7 „Rodziny”, rozdział 17 „Religia”.
* „Wprowadzenie do socjologii” Barbary Szackiej ; wydawnictwo Oficyna Naukowa (2003) ; rozdział 15 „Różnice płci jako różnice społeczne”, rozdział 16 „Sfera reprodukcji” i rozdział 18 „Sfera ekspresyjno-integracyjna”.
* „Historia powszechna XX wieku” Antoniego Czubińskiego ; Wydawnictwo Poznańskie (2006) ; część V „Zimna wojna (1945 – 1991)” ; rozdział „Rewolucja społeczna i ideowo-polityczna lat 60.”, podrozdział „Rewolucja obyczajowa i bunt studentów”.