Literatura Słowian Południowych – egzamin

42. Model kultury w esejach Prodanovicia (pojęcia palimpsestu)

40. Cechy kultury śródziemnomorskiej i dziedzictwo kulturowe składające się na Śródziemnomorze wg M. Prodanovicia

Palimpsest – w piśmiennictwie oznacza rękopis spisany na materiale piśmienniczym, który był już wcześniej używany, a z którego tekst został usunięty. W przenośni, pojęcie palimpsestu oznacza wieloznaczność i wielowarstwowość. Model kultury w esejach Prodanovicia można porównać do palimpsestu – w obrębie Śródziemnomorza kultury nakładają się na siebie (ale dalej mogą obok siebie funkcjonować). Występuje zarówno kultura wysoka i niska, Prodanović zwraca uwagę na architekturę.

Tym, co łączy eseje zebrane w "Oku wędrowca", jest pojęcie granicy jako miejsca przeplatania się i współistnienia kultur, a nie jako tego, co dzieli. Taką samą rolę przypisuje autor rzekom płynącym przez jego miasto, w tekście, który wyjątkowo nie jest notatką z podróży, tylko czymś w rodzaju wizytówki: stąd Prodanović wyjeżdżał i tutaj wracał z wędrówki.

Mileta Prodanović, Oko wędrowca. Notatki z podróży, przeł. Magdalena Petryńska, Pogranicze, Sejny 2008, ss. 180.

Oko wędrowca. Notatki z podróży Milety Prodanovicia, to zbiór znakomitych miniesejów poświęconych sztuce, które systematycznie ukazywały się na łamach serbskich dzienników “Danas” i “Politika”.  Publicystyczne zacięcie oraz erudycyjny talent autora zostały tu wsparte szeroką wiedzą z zakresu historii sztuki – znany na Bałkanach pisarz i publicysta zawdzięcza ją studiom na Wydziale Sztuk Pięknych belgradzkiego uniwersytetu, gdzie ukończył architekturę oraz malarstwo, a obecnie pracuje w roli wykładowcy.

W swoich “notatkach z podróży” Prodanović wędruje głównie po kolebce europejskiej cywilizacji – Śródziemnomorzu. Region ten określany przez niego mianem stanu umysłu, “miejscem w myślach” postrzega jako granicę, która nie stanowi jednak linii demarkacyjnej, lecz jest miejscem spotkania, przenikania się różnorodnych wpływów, twórczej koegzystencji wielu tradycji, kultur i języków. Jak zauważa, Śródziemnorze, to także punkt, w którym zwracają się ku sobie dwa oblicza Europy, słonecznego Południa i mrocznej Północy.

Prodanović w swych tekstach przemierza europejskie miasta; zagląda do Włoch, Turcji, Grecji, Macedonii, Czarnogóry, Serbii, ale także do leżących na przeciwległym afrykańskim brzegu Morza Śródziemnego największych miast Tunezji, Egiptu i Jordanii. Celem tej turystycznej pielgrzymki nie jest i wyłącznie podziwianie artystycznego dziedzictwa antycznego świata, arcydzieł europejskiego średniowiecza i renesansu, ale przede wszystkim odkrywanie tego, co dobrze znane z podręczników historii sztuki, na nowo. Przedmiotem swych bogatych w różnorodne konteksty dociekań autor czyni dobrze znane zabytki architektury, pomniki czy ogrody, ale również te rzadko dostrzegane przez turystę detale jak: kielich, brakujący fragment rzeźby, malarską miniaturę, ornament, mozaikę czy zegar wodny. Innym ważnym bohaterem książki Prodanovicia są ulotne fantazmaty: przyprawy, zapachy i barwy Południa, charakterystyczne dla niego widoki, atmosfera czy postaci z bałkańskich mitów. Autor odkrywając dzisiejszemu turyście dobrze znane z bedekerów dzieła sztuki, wpisuje je nie tylko w kontekst historycznoliteracki (Biblia, mity), ale także  odwołuje się  do literatury współczesnej oraz filmu. Oko wędrowca, to także rzecz o niezwykłej ewolucji pojęcia piękna i kiczu oraz estetycznego smaku, jaka dokonała się w historii Europy.

Kultura śródziemnomorska dla Prodanovicia:

- różnorodność, kolory

- ciągłość kulturowa, mozaika

- miejsce niepokojów

- „centrum świata” (europocentryzm)

- piękno kultury, przyrody

- każdy znajdzie tam coś dla siebie

- opozycja Północ-Południe

-Bałkany – most między Europą a Śródziemnomorzem

- dialog międzykulturowy

Obszary dziedzictwa kulturowego Śródziemnomorza:

- Starożytna Grecja

- Starożytny Rzym

- Obszar osmański

- Obszar bizantyjski

- Obszar egipski

Trzeba też odwołać się do wybranych przez siebie esejów Prodanovicia - Ewerto szczególnie wymieniał ten pierwszy – „Drzewo Oliwne” -> moja skromna notatka z tego:

(¾ drzew oliwnych rośnie w Europie)

Oliwka – wartość nie tylko gospodarcza (oliwa, paliwo do lampek olejnych), ale i symboliczna.

• Symbol nieśmiertelności – żyją po 500-600 lat

• Symbol płodności

• Oliwka w Biblii – Noe zobaczył gołębicę z gałązką oliwną, kiedy wody potopu zaczęły opadać. Gałązka oliwna – pieczęć na nowym przymierzu z Bogiem i symbol pokoju.

• Jest też wzmianka o wyspie Cyklad, na której rosło tylko jedno drzewko oliwne, o sposobie produkcji oliwy i że oliwka pojawia się w mitologii – kłótnia Ateny i Posejdona [ale tego niestety nie mam opisanego :C ]

27. Socrealistyczna proza partyzancka – podstawowe cechy i bohaterowie (Szperlik).

Literatura socrealistyczna- podział świata na czarno-biały/dobry-zły; skonstruowany w sposób nieskomplikowane, głownie przedstawione są życiorysy postaci, ich losy w czasie wojny, pochodzenie

-altriuzm

-komunista – człowiek odważny, prawy, mądry

-nowe elementy świata przedstawionego tzw. Herosi pracy, członkowie brygad budujących tory kolejowe

- Nikola Demonja, Sava Kovaczewicz i Nada Dimić- postaci pozytywne: odważne, bezkompromisowe, wrażliwe, zdolne do uczuć( jednakże sfera miłosna, wątki miłosne, życiowe- odgrywają bardzo małą rolę w tekście )

-warstwa fabularna: partyzanci-herosi bronią wieśniaków, heros wojenny – to dobry przywódca, dba o żołnierzy

Idealizacja bohaterów (traktowani jak herosi )

- w każdym z tekstów, na drugim/trzecim planie znajduje się postać Tity

-proza socrealistyczna – aseksualność bohaterów - > w utworze Nożinicia „ Dziewczyna na gorzkiej ziemi „ główną bohaterką jest Nada Dimić, kobieta walcząca o wyzwolenie ojczyzny, o socjalistyczna przyszłość

- generalnie w tekstach rola kobieta jest tak samo ważna jak mężczyzn, zostają one pozbawione wszelkiej seksualności, nie wspomina się o ich urodzie czy zaletach kobiecych, ale raczej przedstawiane są jako dzielne bojowniczki, członkinie organizacji komunistycznych, ich główny atut- to to, co związane jest z bohaterskością

NARÓD-bohater zbiorowy

-naród - >poniżany i cierpiący

- wspólna walka z wrogiem jednoczy społeczeństwo, bez względu na wiek czy pochodzenie

- wątki różnic religijnych są wyciszone

POZYTYWNY BOHATER DRUGOPLANOWY-POMOCNICY

- bohaterowie drugoplanowi: pomocnicy/przeciwnicy

- muszą oni pomóc i przekonać głównego bohatera do jakiejś decyzji, co ma wpłynąć na przemianę ideologiczną głównej postaci

- są oni zazwyczaj nośnikami idei socjalistycznych( dzielni żołnierze,partia czy inne organizacje socjalistyczne )

TEKSTY, O KTÓRYCH WSPOMINA SZPERLIK:

1. „ Demonja” Vladimir Czerkez(autor) – biografia Nikoli Demonji, legendarny wódz na tle konfliktu serbsko-chorwackiego po utworzeniu NDH( niezależnego państwa chorwackiego), problem prześladowania Serbów przez ustaszy i przez Kościół rzymskokatolicki( przymusowy katolicyzm); tytułowy główny bohater- romantyk, idealista, prosty chłopak ze wsi, chciał bronić ojczyzny

2. Sava Kovaczvić – jego robotnicze pochodzenie zostało wyeksponowane, brak ludzkich słabości, przeidealizowanie, dzielny, oddaje się przemyśleniom, w konfrontacji z wrogiem jest stanowczy, idealny dowódca

3. Trzeci tekst, o którym wspomina, to „ Dziewczyna na gorzkiej ziemi ”, wszystko o nim jest opisane przy myślnikach odnoszących się do Nady Dimić i roli kobiet w tekstach literatury socrealistycznej 

10. Wizja miłości w Cygance:

Najbardziej znanym dziełem, które wpisuje się w poezję karnawałową jest „Cyganka” Mikšy Pelegrinovicia, jednocześnie, utwór ten zawiera w sobie wspomniany w temacie mit miłości. Poemat ten, podzielony jest na 7 pieśni. W pierwszej, tytułowa Cyganka opowiada o sobie, kim ona jest, o tym, że przybywa z dalekiego Wschodu. Stara się wzbudzić w czytelniku współczucie poprzez opowieści o swoich dzieciach, a także pokazując ostatniego syna, który jej został. W kolejnych pieśniach zwraca się już do poszczególnych kobiet. Pierwszej z nich przepowiada, że urodzi synów, którzy będą później sławni. Potwierdzenie słów Denisa de Rougemonta apropo faktu, że miłość powiązana jest z cudzołóstwem: „Stwierdzić, że miłość namiętna oznacza faktycznie cudzołóstwo” można znaleźć w monologu do drugiej kobiety. Cyganka wypomina jej, że kochanek nie jest jej wierny, ma inne kobiety i nie ma ochoty spoglądać właśnie na tą, z która jest związany. Trzeciej kobiecie wróżbitka przepowiada, jeżeli pragnie: „(…) być (…) bogdankowi zawsze lubą”, powinna nosić przy sobie wiązkę nasturcji. Pieśń ta kończy się informacją, że cyganka posiada ogromną wiedzę na wszystkie tematy, a jedną rzeczą, której nie wie to losy jej śmierci. Czwartej kobiecie podaje miksturę na choroby, która dodatkowo ma sprawić, że jej najmilszy zakocha się w niej. W przed ostatniej pieśni, wróżbitka zdradza dziewczynie słowa, które mają zapewnić jej uczucie mężczyzny. Ostatniej, szóstej kobiecie z rzędu, cyganka poświęca najwięcej czasu. Wspomina, że jest to kobieta piękna i mądra, ale posiada wadę, a mianowicie, nie odwzajemnia ona miłości pewnego mężczyzny, który jest szaleńczo w niej zakochany: „ nie chcesz tego, kto cię kocha!”. Młodzieniec jest nieśmiały, boi się wyznać swoją miłość, która jest tak silna, że aż boli: „(…) która mu przeżera serce, trawiąc bólem duszę całą”. Tak jak twierdzi Rougemont: „Nie jest istotna miłość dopełniona, lecz pasja miłosna. A pasja oznacza cierpienie.”. Dlatego właśnie, kochanek jest nieszczęśliwy, przepełniony nieodwzajemnionym uczuciem zaczyna cierpieć. W dalszej części tekstu, wróżbitka namawia wciąż kobietę, ale i wspomina, że ich związek powinien być usłany tajemnicą. Pieśń ta, zbliża się trochę do liryki petrakistycznej, gdzie kochanek „ więdnie z tęsknoty ” tak jak w tym przypadku. Według niektórych opracowań, poświęcenie szóstej kobiecie tak wiele miejsca należy interpretować jako wyznanie miłości przez poetę do swojej ukochanej. Jest to przedstawienie typowego mitu miłości. Mężczyzna bezgranicznie zakochany, próbuje zdobyć serce swojej kobiety, obiecuje, że będzie jej wiernym i posłusznym sługą, jego miłość jest tak silna, że nie może nawet umrzeć. Jednakże kobieta nie jest skora do tego, przepowiedziano jej, że wpadnie w poczucie winy, ludzie będą ją wytykać. Cyganka, kończąc swój monolog, ujawnia charakterystyczne cechy dla osób takich jak ona, czyli fakt, że zaczyna dopominać się o wynagrodzenie za swoje przypowieści, zależy jej tylko na rzeczach materialnych. Autor ukazuje w tym tekście typowe cechy dla mitu miłości. Poczynając od tajemniczości, którą przynosi ze sobą postać Cyganki, jej wróżenie czy przepowiednie, poprzez cudzołóstwo, które jest nieodłącznym elementem miłości według de Rougemonta. W bohaterach jest mnóstwo pożądania, co powoduje nieszczęśliwość i cierpienie.

Wybaczcie,ale nie mam kompletnie zacięcia pisarskiego, a to fragment mojej pracy dotyczącej Cyganki. Jeżeli ktoś wylosuje ten temat, to polecam do odwołania się do koncepcji Denisa de Rougemonta, która mówiła o tym, że miłość zawsze połączona jest ze śmiercią(nazywana wręcz miłością śmiertelną ) Twierdził, że jeżeli między kochankami panuje wieczne szczęście, to takie uczucie nie ma historii, jest czymś zwyczajnym. Miłość połączona jest także z namiętnością, pożądaniem, które niestety rani. Książka Rougemonta odmieniła życie Ewertowskiego, więc na pewno zapulsujecie, jeżeli się do tego odniesiecie. Z powtórkowych zajęć wynotowałam tylko, że warto dodać coś apropo afrodyzjaków, które Cyganka starała się wcisnąć kobietom, niby miało im to pomóc znaleźć faceta, gatunek „Cyganki” to piosnka karnawałowa, maskerata. W skrócie: miłość połączona ze śmiercią, nieszczęśliwa, cierpienie, cudzołóstwo.

11. Literatura dubrownicka – kierunki, wpływy, przedstawiciele (J. Rapacka)

Dzięki ekspansji weneckiej, „miasto na wodzie” w XV w. jest władcą połaci morza adriatyckiego, a mianowicie: Splitu, Hvaru i Zadaru, toteż we wspomnianych miejscowościach w XVI wieku zaczęła się rozwijać bogata literatura renesansowa. Jednakże to Rzeczpospolita Dubrownicka stała się najważniejszym ośrodkiem literackim, dzięki handlowych i kulturalnych stosunkach z Włochami, które umożliwiły jej zupełnie samoistną twórczość piśmienniczą, która w części, oparta będzie właśnie o wzorce włoskie. W XVI wieku, najważniejszym nurtem liryki miłosnej wśród pisarzy chorwackich został petrarkizm, a do najbardziej znanych autorów, którzy odwoływali się do tego prądu literackiego można zaliczyć Nikole Nalješkovicia i Marina Držicia. Jeżeli chodzi o repertuar świecki, główne miejsce zajmowała komedia i dramat pastoralny, gdzie jej wpływ widoczny jest w niektórych utworach Nikoli Nalješkovicia, jednakże największe swe osiągnięcia zawdzięcza ona Marinowi Držiciowi. To właśnie on był autorem, reżyserem i organizatorem życia teatralnego w Dubrowniku, któremu poświęcił jedenaście lat swego życia. Wszystkie jego komedie pisane były językiem, który sam Držić określał, jako język „którym się mówi na targowiskach”, jest pełen italianizmów, kolokwializmów i wszelkiego typu frazeologizmów, co znacznie odbiegało od języka liryki dubrownickiej, która charakteryzowała się puryzmem. Jest jeszcze jeden nurt, o którym należy wspomnieć, gdyż odegrał bardzo ważną rolę w literaturze dubrownickiej, a mianowicie poezja karnawałowa. Do jej szczególnych cech, należy przede wszystkim to, że była ona w pewien sposób tajemnicza, ale przedstawiała także, ogromną rozpiętość uczuć czy nastrojów. Jej formą podstawową była liryka maski, która mogła mieć charakter zbiorowy (jeńcy, żołnierze, ogrodnicy) lub indywidualny, tyle, że w tym wypadku, męski podmiot liryczny często wybierał maskę kobiecą( np. Cyganka, nimfa). Jeśli chodzi o autorów, byli nimi znani poeci jak i anonimowe osoby.

DODATKOWE INFO:

- Marko Marulić

- wspomniany petrarkizm – najważniejszy nurt liryki miłosnej

-awans petrarkizmu odbiciem nuty zwanego BEMIZMEM- głosił potrzebę oczyszczanie poezji w XVwi. I powrotu do Petrarki jako arcywzorca poezji ; pierwsze wpływy bemizmu - Hanibal Lucić

- liryka N. Naljeszkovica i M. Drzicia – kontynuacja petrarkizmu

- Dinko Ranjin (patrycjusz dubrownicki,ale też ważny autor ) – reformator liryki chorwackiej (wprowadzenie różnorodnych form metrycznych, powrót do konceptu, gry słownej, zmysłowości )

1. Podstawowe informacje o Cyrylu i Metodym i znaczenie ich dzieła.

2. Jak kontynuowano misję C i M, tradycja cyrylometodejska w Polsce i w Chorwacji.

• z pochodzenia Grecy, urodzeni w Salonikach.

• związani z patriarchatem Bizantyjskim

• na prośbę Rościsława wysłano ich z misją szerzenia chrześcijaństwa w języku zrozumiałym dla Słowian.

• Prowadzili swoje misje na Rusi Kijowskiej i w Księstwie Wielkomorawskim

• Konstantyn, który po wstąpieniu do klasztoru przybrał imię Cyryl, w związku z brakiem znaków oddających dzwięki języka słowaińskiego, stworzył alfabet pisma staro-cerkiewno-słowiańskiego (głagolica). To na jej podstawie stworzono w późniejszym okresie cyrylicę.

• Za największe osiągnięcia braci sołuńskich uznaje się stworzenie języka słowiańskiego i wprowadzenie go do liturgii.

• Cyryl i Metody posiadali uczniów: Sawa, Nahum, Klemens, Gorazd i Angelariusz.

Osiągnięcia Cyryla i Metodego miały ogromny wpływ na kulturę Słowian, bowiem zapoczątkowało rozwój języka i piśmiennictwa. Działalność misjonarzy była kontynuowana przez ich uczniów. Jeden z nich, Klemens, założyciel szkoły w Ochrydzie, stworzył kilka oryginalnych tekstów hagiograficznych poświęconych życiu braci. W 1980 papież JPII znał ich za patronów Europy.

• święto liturgiczne 14 lutego

2. Jak kontynuowano misję C i M, tradycja cyrylometodejska w Polsce i w Chorwacji.

- Szkoła ochrydzka – założona przez Klemensa, kształciła duchownych, szkoła piśmiennicza z językiem słowiańskim.

- uczniowie C i M działali wokół Jeziora Ochrydzkiego.

- początki tradycji braci w Polsce mają początek w IX w. Cyryl i Metody działali na Morawach I bliskość tego terenu oddziaływała na Polskę. Istnieją nawet teorie, iż język słowiańsi był językiem liturgicznym Polski.

- renesans tradycji nastąpił w XIV w. za czasów panowania Jadwigi I Jagiełło.

- z Chorwacji do Czech przyszli mnisi benedyktyńscy.

Chorwacja:

• teksty głagolickie tworzono w języku staro-cerkiewno-słowiańskim w redakcji czakawskiej.

Dodatkowe info:

• JPII nazwał Cyryla I Metodego twórcami ekumenizmu, patronami Europy.

• Spór Rosji z Watykanem: Watykan przypisywał spuściznę C I M Rzymowi a Rosja głosiła panslawizm(przwdziwi słowianie pizza cyrylicą, Polska się do nich nie zalicza).

3. Europa benedyktyńska
   
   Określając obszar działalności Benedykta i jego duchowych synów, Paweł VI wymienił „kraje ciągnące się od Morza Śródziemnego po Skandynawię i od Irlan­dii aż po szerokie równiny Polski". To Benedykt „utworzył i umocnił w całej Eu­ropie ową duchową wspólnotę, dzięki której narody różniące się między sobą mową, pochodzeniem i umysłowością czuły, że tworzą jeden lud Boży.
   Papieskie (watykańskie) rozumienie Europy jako spuścizny benedyktyńskiej potwierdzało tradycyjny podział świata na prawdziwie chrześcijański Zachód i obcy Wschód, i było zgodne z geopolityką państw zachodnich. Gdy w encyklice Piusa XII. którego całościowa polityka polegała na pełnej identyfikacji Watykanu z Zachodem, przy wytyczaniu obszaru objętego kulturotwórczym działaniem rodziny benedyktyń­skiej pojawiło się ogólnikowe określenie „wiele narodów słowiańskich", w breve Pawła VI, twórcy aktywnej i zmienionej watykańskiej polityki wschodniej, z nazwy wymieniona została Polska, jako graniczny wschodni odpowiednik Irlandii⁸.

Tymczasem katoliccy hierarchowie Czechosłowacji i Jugosławii, a także kato­licy obrządku bizantyńskiego, nawiązując do sięgającej korzeniami średniowiecza, ale aktywnej zwłaszcza od końca XVI wieku tradycji, nieustannie upominali się o wyeksponowanie ewangelizacyjnej i kulturotwórczej roli św. Cyryla i Metodego, przede wszystkim dla nich, ale także dla całego Kościoła, a więc i dla europejskiej kultury i cywilizacji⁹.

Europa cyrylometodiańska

Po raz pierwszy w do­kumencie papieskim jako spuścizna cyrylometodiańska zostały wymienione wszyst­kie niemal narody słowiańskie (z wyjątkiem Łużyczan).

Narody słowiańskie powinny otaczać Świętych Braci szczególną czcią i ich na­śladować, uznając za mistrzów w doskonaleniu życia chrześcijańskiego, zostały bo­wiem przez nich zrodzone, i to „nie bez wielkich boleści". Bracia, te dwa światła Wschodu, są dla Słowian „pierwszymi siewcami i żeńcami rzymskiej wiary", prze­wodnikami w dziele zachowania i pomnażania dobrodziejstw katolickiej społecz­ności i ich niebiańskimi patronami. Wspólnota kultu Braci z chrześcijanami wschod­nimi powinna stać się płaszczyzną porozumienia co do przyłączenia ich do jurys­dykcji rzymskiej, ułatwiając pracę apostolską wśród narodów słowiańskich.

Mimo wielkiego uznania, z jakim mówią o Słowiańszczyźnie ostatni papieże, Watykan był w zasadzie wierny przekonaniu o odrębnym bytowaniu rodziny sło­wiańskiej i jej wzajemności, wzmocnionej powojennym losem wspólnego zniewo­lenia. Mówiąc skrótowo - Europa jest tam, gdzie jest tradycja benedyktyńska, Sło­wianie natomiast mają swoich apostołów, patronów i ojców. Owszem, należą do świata chrześcijańskiego, ale przede wszystkim z mocy zachowywania jedności ze Stolicą Apostolską. Słowianie prawosławni to bracia, ale ciągle odłączeni, a więc wyłączeni ze wspólnoty.

Jan Paweł II- „Pierwszy słowiański papież" rozpoczął swą misję od działań niwelujących podział kontynentu europejskiego na Zachód i Wschód, uważając go za nienaturalny i nieadekwatny. Znakiem odmiennej pa­pieskiej koncepcji dziejów tej części Królestwa Bożego było ogłoszenie świętych Cyryla i Metodego współpatronami Europy - jednej, niepodzielnej, wspólnej Eu­ropy chrześcijan.

Dzięki tej decyzji papieża dwie Europy - benedyktyńska i cyrylometodiańska, stały się - przynajmniej w ofi­cjalnym nauczaniu Kościoła rzymskiego - jedną chrześcijańską Europą


To wszystko jest opracowane na podstawie tekstu Naumowa

4.

Na Słowiańszczyźnie przebiega linia graniczna, rozdzielająca nie tylko Slavię w niej samej na część prawosławną i łacińską, lecz także limes dzielący całą Europę na Wschód i Zachód.

 Oddzielając dywersyfikujące określenia typu "prawosławna', "łacińska", "wschodnia", "zachodnia", "cyrylo-metodejjska" itp. od pojęcia Slavii i definiując samodzielne kategorie Latinitas i Cyrillianitas udałoby się w nich być może zawrzeć aksjologiczną wizję słowiańskiej kultury jako pomostu i przestrzeni przenikania się zachodniego i wschodniego kręgu kultury europejskiej.

Latinitas

- odwołanie do kultury łacińskiej jako podstawy form kulturowych ( chrześcijaństwo, łacina)

-dziedzictwo tradycji rzymskiej świadomie kontynuowane w kulturze europejskiej

-łacina traktowana jako język kultury i znak identyfikacji cywilizacyjnej- znak przynależności do kultury łacińskiej

Cyrillianitas 

- najstarsza faza chrześcijaństwa sprzed schizmy

-odwołuje się do dziedzictwa Cyryla i Metodego

-koncentruje uwagę na roli słowiańskich alfabetów: stworzonej przez Cyryla głagolicy i nazwanej jego imieniem cyrylicy, które były znakami identyfikacji całego cyrylometodiańskiego kręgu kulturowego

21. Koncepcja losu w Osmanie. (literatura dubrownicka XVII w.)

- kwestia związana z elementami barokowymi (metafizyka, kontrreformacja, Luter)

- w pierwszej pieśni widoczne są: pycha, przemijanie, koło fortuny (które oznacza, że nic nie jest trwałe, człowiek jest niesamodzielny w obliczu Boga)

- koło fortuny dla szlachty miało negatywny wydźwięk (gdyż mimo, że są na górze – w drabinie społecznej, nie oznacza, że tam zostaną, mogą upaść)

- Władysław – dla niego nie toczy się koło fortuny, nie przewiduje się mu upadku (idealizacja jego losu „ dobry chrześcijański rycerz”)

20. Osman Gundulicia – konwencja literacka, elementy barokowe

- kluczowa pozycja XVII wieku – literatura dubrownicka (problem przynależności Gundulicia do określonego okresu i prądu literackiego, w epoce ściśle rozwiniętej świadomości estetycznej, gdy odstępstwo od pewnych norm gatunku wywoływało polemikę)

- pierwsza na szeroką skalę podjęta próba epicka (w lit. chorwackiej), a więc wprowadził nowy gatunek do literatury

- epos bohaterski (tassowski) a więc historyczno – romantyczny (rycerski)

- wiele bezpośrednich pożyczek od Tassa

- wspólne akcenty Gundulić i Tass (wybór tematu z historii chrześcijańskiej: walka krzyża z półksiężycem, łączenie zgodnie z maksymą Horacego: przyjemnego z pożytecznym, fikcji z historią: pieśni ramowe – bardziej historyczne, a centralne – romantyczne, polaryzacja postaci: Krzyżowcy – Arabowie, Polacy – Turcy, dygresje

- odstępstwo brak głównego bohatera pozytywnego w ciągłej bezpośredniej obecności narratora

- z innej klasyfikacji : epos katolickiej odnowy (temat posiadający aktualność, wprowadzenie elementów narodowych i wysunięcie na pierwszy plan elementów dydaktycznych) – cele moralizatorskie

- jednak dla autora to nie poemat historyczny a mu współczesny

- podobieństwo do „Pana Tadeusza” i „Jerozolimy wyzwolonej”

- termin „barokowy” przyjęty ze względu na periodyzację, ale także ze względu na styl (zespół cech stylistycznych)

- pojęcie baroku użyte dla lit. Chorwackiej dopiero w 1909 roku, trudno w teorii lit. znaleźć takie uzasadnienie dla lit. chorwackiej tego okresu (bazowanie na europejskiej teorii literatury), powstaje też kwestia nierównomiernie rozwijających się literatur obszaru jugosłowiańskiego.

- pojęcie baroku miało ułatwić periodyzację dziejów literatury

- w Osmanie widać „elementy ogólnoeuropejskie i zainteresowanie barokiem słowiańskim wynikające z ogólnego zainteresowania problematyką barokową w ciągu ostatniego 50 lecia”

- niektórzy naukowcy chorwaccy stawiali znak równości między „barokowy” i „katolicki”

- „Życie i twórczość G. przypada na przejście z jasnej i żywej lit. renesansowej do ścisłej i purytańskiej chrześcijańskiej literatury barokowej XVII wieku”

CECHY BAROKU GUNDULICIA

- zaangażowanie w sprawy narodowe

- tendencje słowiańskie

- antyturcyzm (tendencja narodowo – polityczna)

- związki z twórczością ludową (np. bohaterzy Sunčanica, polska Amazonka, pogańska Amazonka)
wg. prof. Zielińskiego to epos katolickiej odnowy, a tyle w nim folkloru, tworząte elementy materię romansową i elementy zabawy (lit. ma uczyć i bawić). Wątki – miłość, przygoda, kodeks rycerskości, elementy różnicujące świat (dworski, rycerski, folklorystyczny)

- heroizm ludowy

- koło fortuny

- kwestie katolicyzmu (wpływy wszechwładnej bojowej ideologii Kościoła)

- epoka kontrreformacji

- KANON INTERPRETACYJNY (przekonanie o niestałości losu, i nieuchronnym skazaniu na zagładę wszelkich wartości doczesnych, antytureckość połączona z nadzieją na rychłe wyzwolenie płd. Słowiańszczyzny spod jarzma osmańskiego, arystokratyczny patriotyzm dubrownicki, patriotyzm płd. Słowiański, wiara w Polskę i jej misję dziejową) >> słowianofilstwo

- w tamtym czasie Polska była potęgą militarną (1621 Bitwa pod Chocimiem), ostatnie dzieło gdzie Polacy są przedstawiani jako potencjalni zbawcy Słowiańszczyzny

- chorwackie odrodzenie narodowe znalazło w poemacie potwierdzenie własnego, romantycznego poczucia wspólnoty słowiańskiej (szczególnie Mazuranowskie uzupełnienie poematu)

- najistotniejsza jest tendencja narodowo – dydaktyczna i moralizatorsko – dydaktyczna

- czynnik nadprzyrodzony utożsamiany z religijnością

5. Chorwackie regiony i ich charakterystyka (z „Godziny Herdera” Rapackiej – „Rola regionalizmu w kulturze chorwackiej”)

- Regionalizm jest jednym ze stałych wątków dyskursu o kulturze chorwackiej

- Jego rola najczęściej oceniania negatywnie

- Większość chorwackich elit polit-kultur. twierdziła, że regionalizm hamuje i jest przeszkodą dla kształtowania sięmodelu kultury chorwackiej (a w XIX i XX wieku elity uważały to za najważniejszy cel wszystkich procesów społeczno-kulturalnych)

- kultury regionalne były alternatywą dla kultury ogólnonarodowej, poczucie wspólnoty regionalnej rywalizowało z poczuciem wspólnoty narodowej (powód: jasno zakreślone granice kultury regionalnej i nieostre granice przestrzeni kultury narodowej)

- mimo że koniec końców regionalizm przegrał, i tak pozostał bardzo ważnym czynnikiem kultury HR

- Chorwacka mapa kulturowa ukształtowała się na przełomie średniowiecza i czasów nowożytnych

Region dalmatyńsko-dubrownicki

- krąg śródziemnomorski, sąsiedztwo najważniejszych szlaków handlowych i kulturalnych ówczesnego świata

- miasta włoskie – funkcja ośrodków kultury (uniwersytety)

- dużo miast – długa trafycja autonomii komunalnej, bezpieczeństwo, zasobność, dobra materialne, wykształcona świecka elita

- najwcześniej wkroczył w nowożytność – przeżył renesans, stworzył system nowoczesnej kultury wysokiej z pełnym repertuarem nowożytnych gatunków literackich w języku narodowym

* Jednak ten region dzieliła podwójna granica:

• polityczna – niezależna Republika Dubrownicka z podporządkowanymi od początku XV w. Wenecji miastami dalmatyńskimi

• językowa – Dubrownik – dialekt sztokawski; Dalmacja – dialekt czakawski (w obu przypadkach pełniły funkcję literacką)

^ Przez te różnice region ten nie stał się centrum kultury ogólnochorwackiej. (także przez kwestie samoświadomości i Dubrowniczan, dla których „ojczyzna zamyka się w murach Dubrownika”)

Region północnej Chorwacji

- wpływy węgierskie, później habsburskie [Buda, Wielki Waradyn (Oradea), Pożuń, Graz i Wiedeń]

- zajęcie Budy przez Turków – katastrofa kulturalna, likwidacja ośrodków kulturalnych

- typowo środkowoeuropejski charakter struktury społecznej regionu – feudalny, szlachecko-chłopski (ośrodki miejskie: Varażdin, Zagrzeb)

- mieszczaństwo nie miało takiego dostępu do wykształcenia jak region dubr-dal.

- trudne pograniczne warunki hamowały rozwój kultury

- łacina – język kultury wyższej

- działalność kulturowa duchowieństwa (paulini, kapucyni, jezuici) – utylitarność, odbiorca popularny

- dialekt kajkawski

- żywa świadomość przynależności do wspólnoty chorwackiej, pojęcie ojczyzny (pamięć Królestwa Chorwackiego), patriotyczna ideologia

- Slawonia „oderwana”przez najazdy tureckie (wpływ orientalizmu, migracje ludności, wpływ patriarchatu kultury serbskiej) + Slawonia była sztokawska

Rapacka wspomina też o regionie Bośni, który miał szczególnie skomplikowaną sytuację – do niej rościły sobie prawa trzy kultury: muzułmańska, serbska i chorwacka. Granic między nimi nie wyznaczały różnice językowe, lecz wyznaniowe. Dominującą rolę pełnił islam, elity społeczne były przede wszystkim muzułmańskie. Kultura chrześcijańska aż do XIX wieku miała charakter jedynie ludowy. Dla kultury katolickiej najważniejszą rolę odgrywał zakon franciszkanów w Bośni i ich dorobek – literatura dla ludu. Mieli oni też istotny wpływ na kulturę chorwacką i kształtowanie się kultury narodowej. Ich twórczość miała zasięg ponadregionalny i łączyła Bośnię ze Slawonią i Dalmacją, podczas gdy literatura Dubrownika i Dalmacji nie wykraczała poza teren własnego regionu.

Dla kultury chorwackiej, integrującą rolę odegrała kultura niskiego obiegu – stanowiła pomost pomiędzy chorwackimi regionami.

17. Śmierci Smail-agi Czengicia – konwencja literacka, kontekst historyczny

Tło historyczne: Poemat ten został napisany przez Mažuranicia w 1845 roku. W owym czasie większość Słowian bałkańskich wciąż jeszcze znajdowała się w stanie zupełnej lub częściowej zależności od Turcji. W Bośni i Hercegowinie trwały okrutne rządy feudałów nad rają (raja – podległa Turkom ludność chrześcijańska). Na słowiańskim Południu istniały wówczas dwa ogniwa wolności a zarazem wciąż tlącej walki: Serbia (mimo że nie zrzuciła całkowicie panowania tureckiego, istniała już jako samodzielne państwo), Czarnogóra (niewielki i niedostępny kraj, który nie podległ władzy Turków i mimo tego, że nie był uwzględniany na oficjalnej mapie politycznej, z powodzeniem bronił swej niezależności). Pogranicze Czarnogóry i sąsiednich prowincji tureckich było terenem pełnych okrucieństwa starć.

W 1836 hercegowiński feudał Smail-aga Čengić pokonał Czarnogórców i zabił przy tym brata czarnogórskiego władyki – Petara Petrovicia Njegoša – oraz 7 innych młodzieńców z jego rodziny. Wiązało się to z obowiązkiem zemsty rodowej - zorganizowano spisek: w 1840 wywabiono Smail-agę do miejscowości Mljetičak, gdzie rozbił obóz. Turcy zostali rozgromieni przez chrześcijan i mieszkańców Mljetičaka. Smail-aga został trafiony kulą w tył głowy (5. października). Jego śmierć odbiła się szerokim echem, często była wyolbrzymiana do miary ważnego momentu walki wyzwoleńczej Słowian z Turkami.

Konwencja literacka: Głównym założeniem poety było potraktowanie tematu zmagań obu stron jako walki dobra ze złem. Konsekwencją tego jest odpowiednia charakterystyka przedstawicieli każdej z walczących stron, otoczenie blaskiem bohaterstwa i moralnych wartości chrześcijan (rai i Czarnogórców) oraz pogrążenie wyznawców Proroka w zbrodni i znikczemnieniu. Tak ostre przeciwstawienie obu stron wzmaga konflikt między nimi. Dramatyczność fabuły podkreśla jeszcze kompozycja utworu, brak ciągłej epickiej narracji. Mažuranić ograniczył się do zasadniczych ogniw akcji i złożył utwór z pięciu osobno zatytułowanych, jednak ściśle ze sobą powiązanych ustępów:

• „Aga” - uzasadnienie zemsty zbiorowej i indywidualnej, akty okrucieństwa agi i jego posłusznych sług

• „Wędrowiec nocny” - rozwija dramat konkretyzując postać mściciela, który wywrze doniosły wpływ na dalszą akcję, opisuje pośpieszną wędrówkę Nowicy na Cetynie

• „Czeta” - wystąpienie siły stanowiącej przeciwwagę bezkarnej tyranii, śpieszny marsz czety (jest to najdłuższy ustęp poematu)

• „Haracz” - kulminacja i rozwiązanie konfliktu: przemoc i zbrodnia osiągają szczyt, następuje interwencja sprawiedliwości, zło ponosi klęskę (sceny pastwienia się nad rają, ostateczna krwawa rozprawa)

• „Los” - alegoryczno-refleksyjne uogólnienie wyrażające myśl o porządku świata.

18. Bohaterowie Śmierci Smail-agi Czengicia – studium postaci

Smail-aga: bohater indywidualny, feudał hercegowiński. Nosi cechy typowe dla tureckiego dostojnika władającego nad podbitą rają, lecz występują one w takim natężeniu, że sama ta postać przerasta wymiary naturalne, staje się symbolem tyranii nad słowiańskim narodem, ogólnoludzkim symbolem przemocy. Jest opanowanym przez pychę okrutnikiem, sadystą żywiącym pogardę dla słabszych. Zostają jednak odsłonięte jego indywidualne cechy, czyniące jego osobowość bardziej złożoną. Głównym motywem jego działań była żądza sławy pośmiertnej. Od początki XIX wieku brał udział w walkach z Serbami, w wojnie z Rosją oraz w szeregu wypraw przeciw Czarnogórcom i zyskał sławę bohatera w cesarstwie tureckim.

Pozostali Turcy (słudzy i wojacy) są źli, okrutni, chciwi, odpychający moralnie. Posłusznie spełniają wolę przywódcy, zadawanie mąk chrześcijanom i widok ich udręki sprawia im przyjemność, kieruje nimi nienawiść. Tylko Durak radził obdarować jeńców życiem, jednak kierowało nim jedynie doświadczenie: przeczuwał podobną zemstę ze strony chrześcijan.

Czeta: bohater zbiorowy, przeciwieństwo Smail-agi. Mały hufiec dzielnych i prawych Czarnogórców, gotowych polec za krzyż i wolność, wspólną wolą, wiernością.

Chrześcijan reprezentują jeńcy, którzy nawet w obliczu śmierci zachowują godność i męstwo oraz dręczona nieludzko raja, której głos brzmi przejmującą skargą na krzywdę i wyzysk.

Info o bałkańskich „bohaterach” komunistycznych. Tekstu jest dużo, żeby złapać kontekst (tak jak to było na zajęciach), najważniejsze zagadnienia są podkreślone, moje komentarze są kursywą. Myślę, że będzie pomocne przy tematach związanych z mitologizacją postaci w jedym z tekstów które ewerto omawiał na zajęciach (a co chyba jest osobnym tematem, który ktoś opracowywał). Przepraszam za brak przypisów, mam nadzieję, że mnie nie wywalicie z uczelni za to.

Jeremy.

1. Tito

Josip Broz urodził się w Kumrovcu w Chorwacji, wtedy części Austro-Węgier na terenie zwanym Zagorje.

W 1907 roku zaczął pracować jako mechanik-praktykant w Sisaku. Zaangażował się w ruch robotniczy.

W styczniu 1915 został wysłany na wschodni front w Galicji, gdzie wyróżnił się w walce z wojskami rosyjskimi. 25 marca 1915 roku został poważnie ranny i schwytany przez Rosjan na terenie Bukowiny.

Po 13 miesiącach spędzonych w szpitalu, trafił do obozu pracy na Uralu, gdzie więźniowie wybrali go na swojego przywódcę. W lutym 1917 zbuntowani robotnicy zlikwidowali obóz. Uwolniony Josip Broz dołączył wówczas do grupy bolszewików. W kwietniu 1917 roku został ponownie aresztowany, ale zdołał uciec do Sankt Petersburga i uczestniczył tam w demonstracjach 16–17 lipca 1917 roku.

W styczniu 1920 roku wraz z rodziną wyruszył w podróż do stron ojczystych, na terytorium Królestwa Serbów, Chorwatów i Słoweńców, późniejszej Jugosławii. Rodzina Brozów dotarła tam we wrześniu 1920 roku.

Po powrocie Josip Broz wstąpił do Komunistycznej Partii Jugosławii. Wpływ KPJ na życie polityczne kraju bardzo szybko wzrastał. W 1920 roku podczas wyborów komuniści uzyskali 59 miejsc w parlamencie i stali się trzecią siłą polityczną. KPJ została zdelegalizowana w 1921 i utraciła wszystkie mandaty.

W 1934 roku wszedł w skład Biura Politycznego Centralnego Komitetu Komunistycznej Partii Jugosławii, a później wyjechał do Wiednia. W 1935 Tito wyemigrował do Związku Radzieckiego, gdzie pracował przez rok w bałkańskiej sekcji Kominternu. Był członkiem Wszechrosyjskiej Komunistycznej Partii (bolszewików) i radzieckiej tajnej policji (NKWD). W 1937 Stalin zamordował Sekretarza Generalnego KPJ Milana Gorkića w Moskwie, a stanowisko po nim objął Tito, który szybko powrócił do kraju. Jako sekretarz generalny wiernie wypełniał wskazania polityczne Kominternu między innymi krytykując faszystowskie Włochy i nazistowskie Niemcy.

6 kwietnia 1941 roku niemieckie, włoskie i węgierskie siły zaatakowały Jugosławię i w ciągu kilkunastu dni zajęły całe państwo. 17 kwietnia 1941 roku Jugosławia skapitulowała.

Formowanie komunistycznego ruchu oporu na terytorium okupowanej Jugosławii rozpoczęło się 28 kwietnia 1941 roku w słoweńskiej Lublanie. Tito od początku odgrywał w tym ruchu przywódczą rolę.

Od 13 maja 1941 roku Tito i jego partyzanci musieli rywalizować z silniejszymi Królewskimi Wojskami Jugosłowiańskimi w Ojczyźnie generała Dragoljuba „Dražy” Mihailovića zwane inaczej Czetnikami. Czetnicy cieszyli się poparciem Wielkiej Brytanii, USA i jugosłowiańskiego rządu na wygnaniu króla Piotra II.

4 lipca 1941 roku tuż po rozpoczęciu przez Niemcy inwazji na Związek Radziecki (Operacja Barbarossa), Josip Broz zwołał spotkanie Komitetu Centralnego, który mianował go Wojskowym Dowódcą. Następnie Tito zarządził pobór do wojska.

Komunistyczny ruch partyzancki wkrótce zaczął osiągać sukcesy w kolejnych kampaniach partyzanckich oraz stopniowo wyzwalał terytorium Jugosławii. Na wyzwolonych terytoriach partyzanci organizowali komitety ludowe, które miały działać jako rządy cywilne.

5 kwietnia 1945 roku Tito podpisał umowę z ZSRR zezwalającą na "tymczasowe wkroczenie wojsk radzieckich na terytorium Jugosławii". Wspomagani przez Armię Czerwoną partyzanci wyzwolili swój kraj w 1945 roku.

29 listopada 1945 r. proklamowano Federacyjną Ludową Republikę Jugosławii.

Zmarł 4 maja 1980 roku.

2.Hodża

Hodża urodził się w Gjirokastër, mieście w południowej Albanii. Był synem muzułmańskiego handlarza suknem.

W 1930 Enver rozpoczął studia na uniwersytecie w Montpellier we Francji dzięki państwowemu stypendium, ale szybko je przerwał. Publikował w organie francuskich komunistów "L'Humanité" pod pseudonimem "Loulou" (prawda że słodkie?).

Hodża został pozbawiony pracy po włoskiej inwazji na Albanię w 1939. Przyjechał do Tirany, gdzie zamieszkał w domu swojego krewnego. Tam też poznał środowisko albańskich komunistów. 8 listopada 1941 został wybrany na tymczasowego I sekretarza Albańskiej Partii Komunistycznej, utworzonej tego dnia z inspiracji komunistów jugosłowiańskich poprzez zjednoczenie większości albańskich konspiracyjnych grup komunistycznych.

Koalicja albańskich sił antyfaszystowskich, którymi kierowała partia Hodży, przejęła władzę w całym kraju w listopadzie 1944 wraz z wyparciem hitlerowców. Hodża i jego komuniści, korzystając z poparcia Jugosławii i pośrednio ZSRR, szybko rozprawili się z potencjalnymi konkurentami.

Hodża nakazał konfiskatę gospodarstw rolnych i połączenie ich w spółdzielnie produkcyjne (kooperatywy), co miało pozwolić Albanii osiągnięcie samowystarczalności żywnościowej. Wielką wagę przykładał do elektryfikacji i industrializacji. Przerażony perspektywą utraty władzy w wyniku inwazji sił radzieckich, rozkazał w latach 60. wybudować tysiące bunkrów na terenie całej Albanii (powstało ich ok. 600 tys.). Gdy w 1948 doszło do rozłamu w bloku komunistycznym, opowiedział się za Związkiem Radzieckim przeciwko sąsiedniej Jugosławii, chcąc uniknąć w ten sposób spłaty długów wobec Jugosławii. Za jego rządów represjonowano wszystkie religie, niszczono dzieła sztuki sakralnej, aresztowano i mordowano księży i duchownych muzułmańskich ( trochę można też o tym poczytać u Orneli Vorpsi). W 1967 Hodża ogłosił z dumą, że Albania jest pierwszym w historii państwem ateistycznym (o tym też są niektóre fragmenty reportażu). Oprócz służby bezpieczeństwa, znanej jako Sigurimi do zwalczania wrogów Hodża użył także fanatycznej młodzieży, biorąc przykład z Mao i jego "rewolucji kulturalnej".

W Albanii nie przestrzegano żadnych praw człowieka – mimo konstytucyjnych gwarancji nie przestrzegano wolności słowa, sumienia i zgromadzeń, sądy były dyspozycyjne wobec władz partyjnych, podróże zagraniczne były zakazane, nikt nie miał prawa do posiadania prywatnych samochodów..

Hodża zmarł 11 kwietnia 1985.

3. Żivkov

Todor Żiwkow (ur. 7 września 1911 w Prawecu, zm. 5 sierpnia 1998 w Sofii) – bułgarski polityk i działacz komunistyczny. Od 1932 członek partii komunistycznej. Od 1942 członek Sofijskiego Komitetu Obwodowego, od 1948 członek KC Bułgarskiej Partii Komunistycznej (BPK). W latach 1948-1949 pierwszy sekretarz Komitetu Miejskiego w Sofii. W latach 1950-1951 sekretarz KC i zastępca członka Biura Politycznego KC BPK. W czasie destalinizacji zastąpił w 1954 na stanowisku I sekretarza BPK Wyłko Czerwenkowa. Do 1962 zwalczał frakcję W. Czerwenkowa i Antona Jugowa piastujących kolejno stanowisko premiera. Od 1962, po usunięciu z partii wszystkich przeciwników politycznych, premier. W latach 1971-1989 przewodniczący Rady Państwa. W kwietniu 1965 udaremnił spisek działaczy partyjnych i dowódców wojskowych zamierzających dokonać zamachu stanu i skierować politykę Bułgarii na tory prochińskie.

W połowie lat sześćdziesiątych złożył Nikicie Chruszczowowi propozycję włączenia Bułgarii w skład ZSRR ( !!!). Inicjator gigantycznej, nacjonalistycznej kampanii bułgaryzacji 1,2 mln mniejszości tureckiej, która wywołała jej masową emigrację. Zmuszony do odejścia ze wszystkich zajmowanych stanowisk po kolejnej fali represji antytureckich 1989 (spowodowały one ucieczkę ponad 310 tys. ludzi).

Aresztowany zaraz po odejściu, skazany w 1992 roku na 7 lat więzienia za defraudację funduszy państwowych, z powodu stanu zdrowia przebywał w areszcie domowym.

4. Ceauşescu

Nicolae Ceauşescu urodził się w wielodzietnej rodzinie w Scorniceşti, w regionie Aluta. W wieku lat 11 przeprowadził się do Bukaresztu, aby rozpocząć pracę w fabryce. Na początku 1932 roku wstąpił do nielegalnej Partii Komunistycznej. W roku 1933 został po raz pierwszy aresztowany za agitację podczas strajku. W 1934 roku został ponownie aresztowany, wpierw za zbieranie podpisów przeciw procesowi pracowników kolei, a następnie dwa razy za podobną działalność.

Kiedy wyszedł z więzienia w 1939 roku, poznał Elenę Petrescu (pobrali się w 1946 roku), która wraz z upływem czasu miała coraz większy wpływ na życie polityczne męża (lubiła też bogactwo i przepych) W 1940 roku został ponownie aresztowany i uwięziony. Po II wojnie światowej, kiedy w Rumunii wprowadzony został system komunistyczny, Ceauşescu zaczął działać jako sekretarz Związku Młodych Komunistów.

Wraz z rosnącą władzą komunistów w Rumunii w 1947 roku, Ceaușescu objął stanowisko ministra rolnictwa, a następnie został zastępcą ministra sił

 W 1965 Ceauşescu objął stanowisko I sekretarza Rumuńskiej Partii Robotniczej. Jedną z jego pierwszych decyzji była zmiana nazwy partii na Rumuńską Partię Komunistyczną oraz nazwanie państwa Socjalistyczną Republiką Rumunii. Dwa lata później, w 1967 roku, objął stanowisko przewodniczącego Rady Państwa (od 1974 przyjął także tytuł Prezydenta Socjalistycznej Republiki Rumunii), ustanawiając dyktaturę typu stalinowskiego z kultem własnej osoby (był określany jako "Wódz" – Conducător i "Geniusz Karpat" – Geniul din Carpaţi) i terrorem tajnej policji Securitate.

W 1974 roku Ceauşescu został prezydentem kraju, co umocniło jego władzę. Kontynuował swoją politykę niezależności w kontaktach z zagranicą.

Aż do 1989 roku Ceauşescu okazywał całkowitą nieznajomość realiów życia codziennego w kraju, którego był przywódcą. Kiedy Rumunia przechodziła skrajnie trudny okres, a ludzie stali w długich kolejkach po chleb przed pustymi sklepami, pokazywano go w telewizji państwowej jak wchodził do sklepów pełnych jedzenia lub uczestniczył w festiwalach artystycznych.

Reżim Ceauşescu upadł po serii gwałtownych wydarzeń jakie miały miejsce w Timişoarze i Bukareszcie w grudniu 1989 roku. W listopadzie 1989 roku, podczas XIV Kongresu Rumuńskiej Partii Komunistycznej, 71-letni wówczas dyktator, został ponownie wybrany na 5 lat jako przewodniczący Partii.

Demonstranci, licznie zebrani 21 grudnia na Placu Rewolucji, protestowali przeciwko działaniom rządu i głowy państwa. Do ranka 22 grudnia rebelia rozprzestrzeniła się na wszystkie większe miasta.

 W Święta Bożego Narodzenia, 25 grudnia, obydwoje zostali skazani przez sąd wojskowy na śmierć pod licznymi zarzutami: od nielegalnego gromadzenia bogactwa do ludobójstwa. Wyrok wykonano w Târgovişte. Cały proces był filmowany, jednak załoga filmowa nie nakręciła samej egzekucji, ponieważ strzelanina rozpoczęła się zbyt szybko.

41. Dziedzictwo osmańskie wg. M. Todorovej

,,Podbój dokonany przez Turków osmańskich, który doprowadził do nadania półwyspowi nazwy, zapoczątkował najdłuższy okres jedności politycznej regionu.”

Dwie podstawowe interpretacje dziedzictwa osmańskiego:

1. Mechaniczna – podkreślenie łączności i ciągłości wyłącznie z okresem bizantyjskim, umniejszenie roli epizodu osmańskiego. Podstawowe cechy:

• narzucenie kultury obcej ( wymiar religijny, społeczny, rasowy) średniowiecznym społeczeństwom chrześcijańskim – nieprzystawalność chrześcijaństwa do islamu

• dziedzictwo rozkładane na odrębne elementy

• brak integracji wewnętrznej – nie muzułmanie ,,druga kategoria” w społeczeństwie- system administracyjny jako jedyny element spajający

• Kościół Prawosławny jako ostoja religii, języka, tradycji - ,,jedyna własna instytucja krajów podbitych

2. Organiczna ( dla współczesnej Turcji i Bliskiego Wschodu)

• symbioza tradycji tureckiej, islamskiej i bizantyjsko-bałkańskiej

• wspólna egzystencja= wspólne dziedzictwo

• historia państwowości osmańskiej= historia wszystkich grup ludności wchodzącej w jej skład – synkretyzm religijny (współistnienie różnych religii), również kulturowy, instytucjonalny

• zdolność najeźdźcy do ,,wchłaniania” innych narodowości

• zachowana wielojęzyczność

• Kościół Prawosławny – instytucja całkowicie osmańska – odłączenie się od patriarchatu Konstantynopola

• dyskurs narodowościowy, podział etniczny, poczucie odrębności – schyłek Imperium Osmańskiego

1. para skrajnie odmiennych interpretacji:

• spojrzenie obiektywne obserwatora z zewnątrz

• proces poznawczy – zgodny z linearnym upływem czasu

Dziedzictwo osmańskie:

Jako ciągłości

Jako przedmiot percepcji

Istota spuścizny po Turkach osmańskich- niejednorodność wynikiem wielkiego zróżnicowania regionalnego Problem ciągłości : Bezpośrednie wpływy : dziedzictwo polityczne- tradycja silnego, scentralizowanego państwa. Narody bałkańskie wrodzona nieufność wobec instytucji państwowych. Brak ciągłości w środowisku elit politycznych na Bałkanach ( fanarioci, patriarchat) Dziedzictwo gospodarcze i społeczne: Brak ziemiaństwa- powstrzymanie tendencji do jego tworzenia Istnienie względnego wolnego chłopstwa (wolność osobista, nieprzywiązanie do ziemi) Popieranie egalitaryzmu Pax Ottomana- zniesienie granic państwowych Charakter dziedzictwa osmańskiego współcześnie: Np. bośniaccy muzułmanie Istnienie czasowej granicy – dziedzictwo jako ciągłość zmienia się w dziedzictwo jako przedmiot percepcji

Powód zacofania: Brak pełnej autonomii miast Imperium Miasta bałkańskie podporządkowane Imperium- zależności feudalne

Podsumowanie:

Dziedzictwo osmańskie jako ciągłość :

• różny stopień trwałości

• poza demografią i kulturą popularną zerwanie nastąpiło prawie natychmiast ( schyłek)

Dziedzictwo osmańskie jako przedmiot percepcji:

• kształtowane przez historyków, poetów, polityków itp. – ocena przeszłości osmańskiej (trwałość)

26. Pojęcie postkomunizmu w Polsce i w Chorwacji. (wg Czerwińskiego)

Termin postkomunizm jest wyrazem niedoskonałości narzędzi językowych, którymi operujemy. Ma on różne znaczenia ,,post” – czyli coś po oraz pozytywne, prawicowe określenie. W Polsce i w Chorwacji termin ten ma inne znaczenie. Słabość polska intelektualna jest wyrazem nazywania wszystkiego i przylepiania wszystkiemu jednej etykiety ,,postkomunizm”. ( to tak z notatek na zajęciach, cytuj Ewerto  )

• Debata o komunizmie

Polska

Chorwacja

Podział na lewice (,,czerwoni”/ ,,różowi) i prawicę Stosunek do wybranego przez rząd Mazowieckiego i jego obóz modelu transformacji: bez krwawej ,,ewolucji”, bez ,,grubej kreski” – w opinii prawicowych przeciwników zmiany kosmetyczne, powierzchniowe umożliwiające dalsze działanie elit komunistycznych = rząd Mazowieckiego – postkomuniści, komuchy Prawica- ,,obóz patriotyczny”, kategoria ,,Prawdziwego Polaka”, antykomuniści Konflikt polityczny – czarno-biały język : my-dobrzy, oni- źli

Znacznie inny charakter debat – wynik procesu historycznego : Inna rola komunistów w czasie drugiej wojny światowej Mniej uciążliwy totalitaryzm Inny rodzaj opozycji : ,,my- Chorwaci” - ,,oni Serbowie” Etykieta komunisty- członkowie ZKJ (Związek Komunistów Jugosławii), którzy działali w ramach SDP (partia socjaldemokratyczna)

Odmienne postrzeganie świata po komunizmie na podstawie różnic językowych:

Polska- brak jednego charyzmatycznego przywódcy, brak ciągłości

Chorwacja – titoizam, Titova diktatura – komunizm związany z charyzmatycznym przywódcą marszałkiem Josipem Brozem Tito

Polska	Chorwacja
Dwie klarowne opozycje: Komunizm – antykomunizm Polskość- antypolskość	komunizm- antykomunizm Jugosłowiańskość – antyjugosłowiańskość Antychorwackość – chorwackość Komunizm= jugosłowiańskość – pojęcia używane zamiennie, problematyka analizy językowej Negatywny stosunek do komunistów utożsamianych z Serbami i ich dominacji w Jugosławii

Słoweńska świadomość narodowa wg Salmun-Biedrzyckiej - skrót najważniejszych myśli artykułu.¹

1. Słoweński kult pracy i samorządności .

Ma swoje źródła w etymologii słowa pracować, po słow. „delati”. Wg Salmun-Biedrzyckiej oznacza ono w świadomości słoweńca egzystencjalną postawę każdego człowieka. Słowo „delavec” (robotnik) pochodzące od tego czasownika rozciąga się na wszystkie dziedziny pracy (nie dotyczy tylko pracy np. w fabryce).

2. Fundamenty tożsamości słoweńskiej to REFORMACJA i REWOLUCJA CHŁOPSKA (do dzisiaj Słowenia obchodzi Święto Reformacji 31 października, idee Lutra dotarły do świadomości Słoweńców zwłaszcza poprzez ideały pracy zachodnich protestantów).

3. Historyczny rozdźwięk między szlachtą a chłopami. Ci pierwsi to byli przybysze z krain germańskich. Ci drudzy była to narodowa szlachta słoweńska zepchnięta stopniowo do roli poddanych (poprzez włączenie do Monarchii Austrowęgierskiej).

4. Rok 1478- pierwsze powstanie chłopskie, natomiast w 1515 wojna chłopska - najdłuższa z takich akcji w ówczesnej Europie. (Biorą w niej udział kosezowie czyli drobna szlachta słoweńska)

5. Wizerunek chłopa słoweńskiego odmienny od wzorca polskiego. Chłop słoweński przedstawiany w literaturze (szczególnie w poematach ludowych) z szablą i koniem. Dla porównania chłop polski nie jest w polskiej kulturze utożsamiany z takimi atrybutami.

6. Postacie wymienione jako ważne w tym artykule to Cankar i Edvard Kardelj - propagatorzy wyzwolenia narodowego Słoweńców. Według nich mieszczaństwo należy odrzucić, gdyż zawiera w sobie wizję świata hierarchicznego. Konsekwencje myśli narodowej to m.in.: odrzucenie hierarchii- to znaczy naród nie ma wartości nadrzędnej. Do dziś pokutuje myślenie, że miastowy Słoweniec nei ma pogardy do chłopskiego pochodzenia ( takie pochodzenie ma większość Słoweńców)

7. Socjalistyczny charakter wg mgr dr Ewertowskiego² ma związek z czasami, w których powstał tekst (czasy demokracji ludowej w Polsce)

45. Jak przebiega proces konstruowania obrazu Bałkanów w relacjach podróżniczych (Jezernik)

Bałkany postrzegane jako miejsce odległe kulturowo od reszty Europy, co fascynowało podróżników.

Autor zestawia dawne opinie podróżników z relacjami aktualniejszymi. Pokazuje zmieniające się na przestrzeni wieków wizje wielkich mocarstw (chodzi tu głównie o Turków)
np. XVI wiek – Turcja jako potęga militarna, ale także kraj świetnie rozwinięty pod względem architektonicznym (mosty), turcy jako kraj tolerancyjny, otwarty na inne religie (koncepcja miletu jako wspólnoty wyznaniowej), w XIX wieku zmiana koncepcji, podstawową wartością staje się narodowość, nie religia jak to było dotychczas. Jezernik tworzy różnorodny obraz przeszłości przytaczając skrajnie różne opinie. Są one lustrzanym odbiciem dominującej w danym czasie perspektywy politycznej. Wielowarstwowość wypowiedzi. Przedstawianie Bałkanów jako miejsca geograficznie bliskiego, lecz mentalnie i kulturowo odległego. Narodowość autora decydowała o tym, jak przedstawiany był dany kraj np. prawosławna ludność chłopska przedstawiana przed katolików bądź protestantów jako niewierni, a przez Rosjan jako sojusznicy. Bałkańczycy przedstawiani jako ludzie odizolowani od świata i zakorzenieni w jednym miejscu. Różnice, jakie dostrzegali podróżnicy w zachowaniu bałkańczyków w porównaniu do reszty Europy to szczególne okrucieństwo i barbarzyństwo w przypadku konfliktów. Poszczególne środowiska kulturowe przed pryzmat swoich doświadczeń czy przyjętych przez siebie norm moralnych oceniało sytuacje na Bałkanach. W dzisiejszych czasach Bałkany przestają być dzikie a turcja groźna jednak konflikt kultur nadal istnieje.

Jezernika interesują schematy historyczne przedstawione w relacjach. Nie ocenia, przytacza tylko różne wizje i zestawia je z sobą w sposób ciekawy

34. Przedstawienie i ocena powstania kwietniowego w Pod jarzmem

Wazow opisuje powstanie kwietniowe, które w jego mniemaniu było słuszne. Z racji tego, że popierał jego wybuch cała charakterystyka bohaterów podporządkowana jest kwestii powstania, a kryterium, według którego dzieli bohaterów jest oparte na ich postawie wobec powstania. Stąd też pojawiają się postaci jednoznacznie pozytywne i negatywne. Osoby, które opowiadają się po stronie walki są wyidealizowane, zaś bohaterom, którzy nie wykazują uczuć patriotycznych przypisuje się cechy złe. Powstańcy i zwolennicy powstania są ukazani jako ludzie gotowi do poświęceń, szlachetni i bezinteresowni, podczas gdy przeciwnicy walki są egoistami, gotowymi do każdej podłości w celu obrony własnych interesów materialnych.

Organizacja powstania przedstawiona jest jednak w sposób negatywny. Prowizoryczne bronie (armaty robione z pni czereśni), początkowy zapał ludności, lecz później strach i tchórzostwo w kluczowych momentach. Przez brak wytrwałości i obawę przed śmiercią powstanie nie miało prawa się udać – ludzie zaczęli się wycofywać, przez co powstanie, które miało mieć ogromną skalę skończyło się fiaskiem. Początkowo w powstanie zaangażowani byli niemal wszyscy Bułgarzy (łącznie z mnichami, którzy wspierali je finansowo), lecz gdy doszło do powstania zostali tylko nieliczni (zazwyczaj Ci, którzy od początku opisywani byli jako jednostki silne, przezwyciężające wszelkie przeciwności losu)

8)

1. Królestwo Dalmacji, Chorwacji i Slawonii

• Uwarunkowanie historyczne

• Odwołanie do pojęcia polityczno- prawnego

• Określa konkretną tradycję polityczno-państwową

• Znaczenie szlachty chorwackiej – świadomość polityczna

• Świadomość ,,żywa”, tam gdzie feudalne instytucje państwowe = ograniczenie regionalne

• Dwie przestrzenie Królestwa: realna ( między Sawą a Drawą; wirtualna: wszystkie ziemie chorwackie) i historycznie zmienna

• Wizja wspólnoty

2. Królestwo Słowian

• Legenda o pochodzeniu – odwołanie do Ilirów

• Historia dynastyczna (Svevladiciowie)

• Jedność państwowa

• Tradycja- walka z Turkami

• ,,Laptopis Dukljanina z Baru” – o dynastii Sevlavdiciów

• Iliria – Słowiańszczyzna

• Zasięg regionalny i ponadstanowy – rola Kościoła: rozprzestrzenianie idei Królestwa Słowian, przekazywanie wartości (jezuici, franciszkanie)

3. Wizja Królestwa Słowian jako Królestwa Chorwatów

• Uzupełnienie Latopisu Djukljanina o wątek władcy Zwonimira (przekład Marulić)

• Vitezović – wizja Chorwacji nie tylko ponadregionalnej, ale również bez podziału feudalnego

• Chorwacja= ojczyzna Chorwatów

• Idea Wielkiej Ilirii – podział na płn. i płd. Słowiańszczyznę ( płd. Czerwona i Biała)

• ,,sen o słowiańskim narodzie” – sen imperialny

Wielkie mity narodowe Słowian (29) (wg Ziela)

1. Mity o pochodzeniu

2. Chrystianizacja- tradycja łacińska i cyrylometodyjska

3. Wielkie mity narodowe Słowian

4. Dzieje i tradycja narodów słowiańskich (w okresie następującym po upadku niepodległości, które współtworzą osoby, wydarzenia i idee)

1. Mity o pochodzeniu

- odwołania do antyku i Starego Testamentu, mit etnogenetyczny- wyznacza początek istnienia narodu, szukanie wspólnych korzeni.

• najwcześniejsze słowiańskie przekazy, dotyczące świadomości własnej przeszłości, pochodzą dopiero z fazy rozwojowej, w której Słowianie tworzyli organizmy państwowe i przyjmowali chrześcijaństwo

• Najstarsze zabytki historiografii Słowian: Latopis w redakcji Nestora (początek XIIw), „Latopis popa Dukljanina” i kronika praskiego kanonika Kosmasa. Z Polskich: „Kronika” Mistrza Wincentego Kadłubka, „Roczniki, czyli Kroniki sławnego Królestwa Polskiego” Długosza

• wyrózniamy 3 wątki rodzące mitotwórcze treści:

• a) wątek biblijny

• b) wątek antyczny

• c) wątek dynastyczny

• Korespondujące ze sobą dzieła stanowiące historiograficzną podstawę najważniejszych mitów południowej Słowiańszczyzny (tj. mitu kosowskiego i mitu wspólnoty południowosłowiańskiej, które składają się na na mit Ilirów i mit Królestwa Słowian)

• „Latopis popa Dukljanina” leży u podstaw serbskiej jak i chorwackiej ideologii narodowej

• Słowiańskie wczesnośredniowieczne mity o pochodzeniu, reprezentują tendencje uniwersalistyczne, czerpiąc z dwóch podstawowych źródeł- antyku i Biblii ---> celem było połączenie własnej przeszłości z tradycją

• 3 warstwy posiadające dużą siłę mitotwórczą:

• a) fakty historyczne weryfikowane przez różne źródła

• b)sfera literacka narratio rei gestae, gdzie elementy konstytutywne zostają zdeterminowane przez zasady retoryki

• c) przesłanie określonej idei, wizji dziejów

2. Chrystianizacja- tradycja łacińska i cyrylometodyjska

3. - historia narodów słowiańskich wiąże się z przyjęciem chrześcijaństwa

4. - Długosz jako pierwszy wprowadził bóstwa pogańskie do wiedzy o dawnej Polsce

5. - kocepcja „skażenia” kultury pogańskiej przez chrześcijaństwo ---> w nauce polskiej obok mitologii narodowej rozwijała się oryginalna mityczna koncepcja rozwoju kulury, której impuls dało dzieło Z. Dołęgi Chodakowkiego „O Słowiańszczyźnie przed chrześcijaństwem”

6. - silny kult Cyryla i Metodego na Słowacji, bo żywoty C i M powstały na Wielkich Morawach

1. 3.Wielkie mity narodowe Słowian

2. - mitologizacja postaci takich jak: Mateusza Čaka, Zrinjskiego i Frankopana

3. - duża rozbieżność między mitem, a faktem historycznym

4. - Čakovec a szczegolnie Ozajl ważnymi ośrodkami piśmiennictwa

5. - „Kronika celjska” zabytek XV wieku

6. - „Nowo tworzone narody, usiłujące w dobie odrodzenia narodowego dowieść swych praw do egzystencji , starały się wykazać historyczno- prawnymi racjami do posiadania ziem, na których egzystowały.”

7. - główną rolę w mitologizacji oraz utrwaleniu i rozpowszechnieniu kultu odegrała literatura, np. Lj. Štur przedstawił M. Čaka jako bojownika na rzecz słowackiej niezawisłości, a J. M. Hurban poświęcił mu dramat historyczny „Bitka u Rozhanoviec”

8. - mit kosowski kształtował się w procesie przekształcenia religijno- państwowego kultu „wysokiego” (kult cerkwi) na kult „niski” (kult folklorystyczny)

9. - z czasem epika ludowa przysłoniła „wysoki” kult świętych serbskiego panteonu narodowego kultem „niskim” trzech osób serbskiego mit narodowego (Car Lazar, Miłosz Obilić i Vuk Branković)

10. - przesunięcie znaczenia i wagi z przymierza świętosawskiego na przymierze kosowskie

11. - cechy mitu narodowego: kult śmierci, wiara w moc ofiary i zemsty, kolistość historii

4.Dzieje i tradycja narodów słowiańskich (w okresie następującym po upadku niepodległości, które współtworzą osoby, wydarzenia i idee)

• odrodzenie narodowe na Słowiańszczyźnie nawiązywało do oświecenia, romantyzmu o raz filozofii niemieckiego romantyzmu: Herdera i Hegla

• prawidłowością doby „renesansu Słowiańszczyzny” jest dominacja ruchu „odśrodkowego”

• tematem romantycznych legend i mitów bardzo często stawało się życie wybitnych jednostek (w Polsce np. Napoleona, Kościuszki, księcia Józefa; w Serbii- Jerzego Czarnego, Miłosza Obrenovicia)

• biografię przekształcano w mit podejmujący rzeczywistość i tworzący wzorce, 2 typy:

• - wzór śmierci dla ojczyzny (Ordon, Plater, Jerzy Czarny)

• - wzory służby dla ojczyzny (Kościuszko, Obrenović)

32. „Pod jarzmem” – cechy konwencji literackiej, narracja

- niepowtarzalna strategia narracyjna, będąca podstawą teoretycznego uogólnienia w kwestii całościowego rozwoju powieści bułgarskiej

- treść narracji stanowi szereg wydarzeń, sytuacji, charakterów, faktów, które Wazow przedstawia jako historycznie obiektywne albo literacko wiarygodne, co uprawomocniają możliwości oferowane przez fikcję literacką.

- szereg różnych narracji

- opis obyczajów w domu Marka (taka ekspozycja zakłada uwolnienie jej od schematów konstrukcyjnych fabuły o charakterze przygodowym i nakierowanie na obyczaje rodzinne Marka Iwanowa, pozostające autonomiczną częścią dzieła. Później też mamy opis życia rzemieślników, duchowieństwa. Realia egzystencji poszczególnych warstw społecznych są ważne (tworzą wiarygodny obraz relacji społecznych w przeddzień wybuchu powstania)

- historia jest jedną z podstawowych właściwości zastosowanej strategii narracyjnej.

- na pierwszym planie los bohaterów- noszących piętno wydarzeń historycznych

- niezwykle obrazowy świat przestrzeni narodowo – mitologicznej

- wzajemne oddziaływanie pomiędzy żywiołem fikcyjnym i realnym

- 3 os narrator (ale wprowadzona jednopodmiotowa narracja, wyrażana z punktu widzenia postaci, której głównym założeniem jest prezentacja zdarzeń i konfliktów zgodzie z intencją odautorską)Narracja nie ulega ślepo faktom dokumentarny, ale wykorzystuje je jako warunek artystycznej wiarygodności fikcji – narrator identyfikuje się z konstrukcją powieści.

- intencje autora- autoidentyfikacja narratora (nie tylko obiektywny obraz, obrazy z historii, filozofii, folkloru)

- punkt widzenia autora widoczny: ekspresja liryczna, publicystyczno- retoryczne elementy książki, dygresje

PODSUMOWANIE (ZAJĘCIA)

-powieść historyczna/obyczajowa/przygodowa/miłosna/poetycka

- pokazanie zwyczajów Bułgarów

- mechanizmy społeczno – polityczne

- powieść tendencyjna (czarno- biała, idealizacja Bułgarów)

- różnica między narracją, a narracją w opisie przyrody

- narrator 3 os. – wszechwiedzący, ale wstawki eseistyczne (ostatnia część – rysy eseju politycznego)

- rola scen śpiewanych! (np. zaloty Borimeczki)

Przebieg zdarzeń: niejednolity tok, urywanie w kulminacyjnym momencie, momenty spokojne, a potem nagle momenty szybkiej, wartkiej akcji

^. na czym polega chorwackie klamstwo literackie:

- Autor krytycznie analizuje przyczyny płytkości literatury chorwackiej ( brak autentyzmu, nieprzyzwoitości do realiów pozaliterackich

- okres w ktorym pisana była książka Krlezy to chorwacki modernizm, cechował się cenzurą polityczną, poczuciem przez chorwatów fałszywej anatomii państwowości( unia z państwem węgierskim)

- literatura na siłę próbuje nadążyć za modnymi trendami literatury zachodniej europy , negując cechy charakterystyczne dla literatury narodowej państwa , oczywiscie wynika to z chęci przybliżenia się ku zachodowi

-Krleza zarzuca pisarzom bezradność w przestawianiu problematyki kulturalnej, społecznej i politycznej

- wysmiema tworcow podążających za kreowanym przez nich wzorcem społecznym, ktory znany byl w zach. europie, jednak calkowicie odbiegal od wzorca chorwackiego

-ukazanie przekłamania chorwackiej literatury okresu modernistycznego XIX- XXw.

-eksponowany był obraz spoleczenstwa chorwackiego jako znaczącącej warstwy burżuazyjnej która tak naprawdę wtedy była znikomą warstwą społeczną

-Krleza nawołuje do odejścia od tej lukrowanej konwencji barokowej, natomiast namawia do pisania o autentyczności, o tym by dzięki realności powstała prawdziwa sztuka literacka, istotna dla narodu

-naród potrzbuje utworów wartosciowych, bogatych, ktore będą odwzorowywać realia bałkańskie, które będą się przeciwstawiać zachodnio europejskiej kulturze, tzn. żeby nie starano się dosłownie adaptować literatury zach europejskiej.

-zwraca również uwagę na to, że polityka jest wmieszana we współczesną literaturę i łatwo może omamić człowieka poprzez "dzieła narodowe"

Mit kosowski – historia a wersja mityczna, znaczenie mitu w kulturze serbskiej (30)

Bita na Kosowym Polu 15/ 28. 06. 1389r.

Ogólnie rzecz biorąc, to najważniejszą różnicą między mitem a faktyczną bitwą jest to, że wg.mitu Seria poległa i została zajęta przez Turków, a historycznie bitwa tak naprawdę nie została rozstrzygnięta, obie strony poniosły tak wielkie straty, że wycofały się. Dopiero później, w 1459r. (albo 1455, SAM EWERTO NIE BYŁ PEWNIEN!;O ale raczej 59) Turcja zajęła Serbię. Wg mitu, podczas bitwy Car Lazar poświęcił się wybierając Królestwo Niebieskie (w noc poprzedzającą bitwę jakiś anioł czy ktoś daje mu wybór między królestwem na ziemi i tym w niebie), Serbia przegrywa i zaczyna się 500 letnie panowanie tureckie. Co do samego Lazara, tak naprawdę nie był carem tylko księciem. Kolejna różnica, w micie do czynienia mamy ze zdradą Vuka Brankovićia, podczas gdy faktycznie do takiej zdrady nigdy nie doszło, jednak dawało to śliczną wymówkę „przegraliśmy bo zostaliśmy zdradzeni”. Vuk był jednym z osób, które przeżyły, poza tym był z rodu Brankovićiów, a oni się nie lubili. Jeśli chodzi o Milosza Obilićia, który w micie mści śmierć Lazara poprzez zabicie sułtana Murada I (który dowodził siłami tureckimi), to właściwie, nie jest udowodnione.

Marko, który jest wychwalany np. w „Górskim Wieńcu” tak naprawdę był wasalem Turków (? to taki dodateczek he he)

Mit	Historia
- po bitwie Serbia zostaje zajęta przez Turcję - przegrana Serbii - car Lazar - pomszczenie śmierci Lazara przez Obilićia - zdrada Vuka	- Serbia zostaje zajęta dopiero w 1459r - bitwa nierozstrzygnięta, obie siły wycofują się - książę Lazar - brak dowodów na to, czy był to Obilić - brak zdrady

Jeśli chodzi o znaczenie tego mitu w kulturze serbskiej, to ma ona ogromny wpływ. Znamy stosunkowo mało faktów, więc wersję z mitu przyjmujemy jako „prawdziwą”. Do tego dochodzi to co pisał Zieliński, tj przejście z kultury „wysokiej” do „niskiej” i zastąpienie przymierza świętosawskiego przymierzem kosowskim (to jest w opracowaniu tematu nr 29 „Wielkie mity narodowe Słowian” czy jakoś tak). Z mitem wiążą się takie cechy jak: kult śmierci, chęć zemsty, wiara w moc ofiary i idee millenarystyczno- mesjanistyczne (zacierają granicę między religią a polityką).

To są głównie moje notatki z zajęć, mam nadzieje, że są ok i że nie ma w nich jakiś potwornych błędów, jeśli tak to sorry. To o znaczeniu powinno być dobrze, bo to sam SZEF, Zieliński pisał, więc wiadomo!

9.

autor

-jeśli chodzi o kwestię autorstwa, to za autra "cyganki" był uważany Andrij Andrzej Czubranović, natomiast prawdziwym autorem był Miksza Pelegrinović

(jeśli ktoś z was wie o co dokładniej chodzi to prosiłabym o pomoc!)

charakterystyczne cechy konwencji literackiej

-pieśń karnawałowa - maskerata

- kojarzy się z zakładaniem maski

-ludność w czasie karnawału zakładając maskę, mogła wcielić się w kogo tylko chce, np błazen- >król

- zmiana obyczajów

• świat naopak- hierarchia społeczna jest odwrócona (przykładem jest ten błazen)

• normy społeczne przestają obowiązywać, rozluźnienie obyczajów

- po karnawale wszystko wraca do normy, życie zgodnie z religią itd.

- cyganka - wróży 6 kobietom, 6 rozdział to najdłuższa pieśń.

- poemat na 7 pieśni

-motyw miłości( patrz zagadnienie nr 10)

-motyw śmieci ( śmierć dwóch synów cyganki)

- kultura wschodnia - Cyganka przybywa z dalekiego wschodu- zna się praktycznie na wszystkim, zioła, życie, eliksiry

35. Problematyka walki narodowowyzwoleńczej w „Pod jarzmem”, „Górskim wieńcu” i „Śmierci Smail-agi Čengicia”.

„POD JARZMEM”:

Walka narodowowyzwoleńcza jako najważniejsza wartość. Są skrajni rewolucjoniści: Kralicz, Sokołow, ale są też ci neutralni: władyka. Po upadku powstania w Klisurze morale powstańców opada. Całe społeczeństwo było ogarnięte ideą powstania, jednak w niektórych przypadkach było to powierzchowne.

Metafora walki rewolucjonistów: siewca, wulkan, Golgota.

• Siewca – rewolucjoniści jako mesjasze, którzy mają nieść ofiarę, szerzą religię; prorocy, którzy szerzą jakąś ideę, rzucają ziarenko, które później wyda plon – wybuchnie powstanie.

• Wulkan – podziemna aktywność, która w końcu wybucha; na zewnątrz spokojnie, wewnątrz wrze. Nie wiadomo, kiedy drzemiąca pod powierzchnią siła (rewolucjoniści) wybuchnie.

• Golgota – śmierć Chrystusa, która pociągnęła za sobą wybawienie ludzkości i tak samo klęska rewolucjonistów w powstaniu przyniesie w przyszłości wielkie korzyści. Coś stracili, ale zyskają coś znacznie ważniejszego.

Narrator oskarża Europę o brak pomocy Bułgarii. Pomóc ma jej Rosja w wyzwoleniu się spod okupacji tureckiej. Stosunek autora do powstania był ambiwalentny – samo powstanie autentycznych korzyści nie przynosi, ale pociągnie za sobą pomoc ze strony Rosji.

W ostatecznym rozrachunku Bułgarzy nie dorośli do wzniosłych celów, ale mimo to bułgarscy silni chłopi (na przykładzie Borimeczki) są pokazani jako ci, którzy wyzwolą naród, a nie intelektualiści.

„GÓRSKI WIENIEC”

Opisów walki raczej nie ma, bohaterowie tylko siedzą i rozmawiają o walce. Przejście od kata do zemsty – Czarnogórcy mają się zemścić na Turkach. Reedycja mitu kosowskiego – wysunięcie na pierwszy plan Miloša Obilića. Świat to powszechna walka (wg Igumena Stefana). Poturczeńcy porównani do Vuka. Najważniejsza idea w utworze i powód zorganizowania walki narodowowyzwoleńczej – chęć zemsty.

„ŚMIERĆ”

Najważniejszym bohaterem jest Czeta – zbiorowość czarnogórska. Spośród nich Mirko jest wodzem i to on zabija Agę. Moment śmierci Agi przedstawiony na tle nacjonalistycznym, ale nie w negatywnym tego słowa znaczeniu. Wszystkie narody słowiańskie mają się zjednoczyć, by można się było wyzwolić spod jarzma tureckiego i habsburskiego. Naród czarnogórski jako naród wybrany przez Boga – silne związki z religią. Czyli ogólnie rzecz biorąc – walka narodowowyzwoleńcza ma charakter pansłowiański – zjednoczenie wszystkich Słowian.

28. „Śmierć Smail-agi Čengicia” a „Górski wieniec” – porównanie utworów.

PODOBIEŃSTWA:

- główny bohater to zbiorowość czarnogórska

- odczłowieczony przeciwnik – Turcy brudni, okrutni, głupi, barbarzyńcy

- wydarzenia odpisują odległą przeszłość

- najważniejszą wartością jest wolność oraz terytorium

- przynależność do wspólnoty dziedziczy się z dziada pradziada – ważna wartość dziedzictwa

- naród jest zagrożony – przeciwnik potrzebny do samookreślenia się

- Aga jest poturczeńcem, w „Wieńcu” też są opisani poturczeńcy

- poturczeńców się ośmiesza

- nie jest ważne odwzorowanie historycznej rzeczywistości, dawne wydarzenia służą opisaniu obecnej sytuacji. W „Śmierci” romantyczny historyzm - spójna narracja o dziejach zbiorowości

- oba to poematy

RÓŻNICE:

- bohaterowie: w „Śmierci” Czeta, w „Wieńcu” zwykli Czarnogórcy

- „Śmierć” napisana ku pokrzepieniu serc, „Wieniec” przedstawia ideę zemsty

- w „Śmierci” opisane momenty walki, zabójstw; w „Wieńcu” tylko o walce się rozmawia

- w „Śmierci” Aga (poturczeniec) ginie (jako zdrajca narodu); w „Wieńcu” poturczeńcy nie giną, ale są tylko negatywnie postrzegani przez innych, wyśmiewani

- „Śmierć” napisana w duchu ideologii pansłowiańskiej – idea romantyczna – chęć zjednoczenia Słowian i wyzwolenie spod jarzma tureckiego i habsburskiego. Natomiast w „Wieńcu” chęć zjednoczenia nie występuje – opisani tylko Czarnogórcy.

- naród czarnogórski narodem wybranym przez Boga – silne związki z religią. Nad walką jest porządek metafizyczny.

- w „Wieńcu” przedstawiony jest mit kosowski, ale zmieniony – wyeksponowanie Obilića a nie Lazara; filozoficzne ugruntowanie mitu kosowskiego. W „Śmierci” nic o micie kosowskim nie ma

50. Słowenia a Europa Środkowa wg Jančara.

Jančar ma spojrzenie subiektywne, pisze o swoich.

Przedstawiony esej Kundery: Maximum różnorodności na minimum przestrzeni – chodzi o różne narody Europy Środkowej skondensowane na małym obszarze. Bałkany to przestrzeń szczególna – małych narodów, które mają świadomość swojej wyjątkowości. Różnorodność kulturowa. Europa Środkowa lepiej kultywowała wartości Europy Zach. niż sam Zachód, bo nie były te wartości na Zach. zagrożone. W tym kompleksie Jančar umiejscawia też Słowenię. Jest to naród bardzo mały, ale bardzo oczytany, nie było tam prawie w ogóle analfabetyzmu.

Wg Dąbrowskiej-Partyki Jančar pisze jako sumienie narodu, rozrachunek z historią, środkowoeuropejski intelektualista.

37. Podstawowe problemy społeczne i polityczne Albanii wg F. Lubonji

• albańska młodzież jako grupa ludzi zdezorientowanych, podporządkowanych polityce manipulacji

• władza maskuje kłamstwa, budując swój system na fundamentach fałszywej przeszłości

• postkomunistyczna kultura przeszkodą do odbudowana narodu na nowo

• dominacja patriarchalizmu

• Albańczycy podlegli narodowemu kodeksowi moralnemu

• Europa jest dla nich odległym pojęciem, wokół którego krążą jedynie niesprawdzone podejrzenia; niemożność zrozumienia europejskich wartości

• wiele różnic, nieporozumień między nacjami oraz przypisywanie błędnych stereotypów na podłożu wyznaniowym i etnicznym

• Albania krajem odciętym nie tylko od Europy, lecz także od krajów sąsiadujących

16. ILIRYZM

Kontrowersyjny ruch kulturalno-polityczny w latach 30 i 40 XIXw.

• zdominował chorwackie odrodzenia narodowe - romantyczny narodowy ruch młodych

• centralna postać ruchu – hrabia Janko Drašković

• wyróżnienie na tle innych ruchów: koncepcja narodu towarzyszyła w absolutyzacji wartości narodowych, wykraczając przy tym poza granice etniczne

• podstawa wspólnoty – język literacki oparty na dialekcie sztokawskim

• przezwyciężenie podziałów regionalnych na historycznym terenie Królestwa Chorwacji, Slawonii i Dalmacji

• centralna tradycja literacka - tradycja sztokawska (spuścizna pisarzy dubrownickich) oraz sztokawska literatura i folklor

• pisarze iliryzmu: I. Mažuranić, S. Vraz, D. Demetr, P. Predanović

• pierwsze czasopisma – Danica ilirska oraz Kolo

• legalistyczna ideologia: akceptowanie monarchii habsburskiej (faza I)

• pojawienie się kwestii obrony feudalnych państw i swobód królestwa chorwackiego w obliczu przekształcania się królestwa węgierskiego w państwo narodowe, co skutkowałoby madziaryzacją dla narodowości niewęgierskich (faza II )

• oskarżenia o panslawizm -> zakaz używania nazwy ilirski

• symbolika:

- herb Ilirii (zapożyczony od Rittera Vitezovicia) – sześcioramienna gwiazda i półksiężyc

- słowa klucze: zgoda, bracia, sen, przebudzenie, język, wolność

- patriotyczne pieśni budnice

• obejmował inteligencję, część mieszczaństwa i szlachty, duchowieństwo

• wrogowie: szlachta zagrodowa z Turopolja

• iliryzm jako okres narodowej euforii: święta, demonstracje

- mieli pretensje o wyrzeczenie się przez ruch imienia narodowego i kajkawszczyzny

• kontynuacja iliryzmu w ideologii jugosłowiańskiej J.J. Strossmayera

• kontynuacja negacji przez Partię Prawa – ruch ilirski jako ruch proaustriacki, który wyrzekł się własnego narodu

• najostrzejsza krytyka ruchu – poezja M. Krležy Ballady Pietrka Kerempuha (iliryzm jako pogrzeb, nie zmartwychwstanie, uzależnienie kultury i polityki od Austrii)

• Dorzucam do zagadnienia 16, to wszystko co udało mi się opracować na podstawie tekstów

5. Turcy (i ich bułgarscy sojusznicy)

• - wrogowie okupujący Bułgarię

• - nie występują jako narodowość, lecz jako zaborcy, zbiorowość

• - Turcy-rozbójnicy odznaczają się okrucieństwem, są chciwi i prymitywni

• - naród społecznie niezróżnicowany, odznacza się negatywnymi cechami (głupota, zdolność do przemocy, mordu, pycha, przekonanie o własnej wyższości)

• - nigdy nie odznaczają się bohaterstwem (komiczne ujęcie)

31. Górski wieniec (treść utworu, kwestie filozoficzne, Monologi Igumena)

- rola mitu kosowskiego (Njegos przechodzi na kolejny poziom mitu, „wiara w Obilića” – jest on sensem życia , tak jak zemsta i walka z Turkami), mit kosowski przekształca się z formy ofiary, baranka, w krwawą zemstę, a także kult śmierci, walki i zmartwychwstania

- rzeź poturczeńców to konieczna ofiara (naród składa siebie w ofierze, dlatego nadejdzie zmartwychwastanie)

- Miłosz Obilić – to treść życia dla czarnogórskich chrześcijan

- poturczeńcy – wiarę w Obilića uważają za utratę rozumu/rozsądku

- wszyscy śnią o Obiliću (zemsta kosowska, rzeź poturczeńców – którzy są uważani za zdrajców, zdradzili jak za czasów Kosowa)

- metafizyczny wymiar i ranga symboliczna wypędzenia poturczeńców (nie tylko wydarzenia wewnątrz – społeczne)

- Igumen Stefan – walka człowieka to podstawowa zasada przyrody, narodu, duszy człowieka

* jego wizja jest pesymistyczna, człowiek nie ma szczęścia, nad walką panuje metafizyczny porządek (wyższy porządek), dlatego składana ofiara nie jest daremna

* Stefan to ślepiec, na dodatek stary!

* jego monologi to liryka filozoficzna, która za pomocą postaci dramatu wydobywa głębszy sens działań bohaterów

*bohater (jak i Władyka Danilo) przedstawiony od strony psychiki, monologi dały sposobność do pełniejszego wyjaśnienia problemu narodowo – religijnego

* monologi pełnią swoje funkcje dramatyczne, przez co stanowią integralny element całej konstrukcji „Górskiego wieńca”

* Danila mówi zawsze o tym, co w momencie wypowiedzi jest dla niego aktualne, nawet obrazy z przeszłości potęgują jego doznania przeżywane w tej chwili

* natomiast monologi Stefana nie ma takiej czasowej współzbieżności, siła jego wypowiedzi nie opiera się na ekspresji samego siebie, ale na porwaniu za swoją myślą wszystkich zgromadzonych na Cetyniu (liryka inwokacyjna – charakterystyczna dla poezji idei)

* posługuje się opisem swoich doświadczeń – wywód obrazujący ducha walki, jako namacalnej i wszechobecnej siły w przyrodzie i świecie

* znamiona liryki bezpośredniej (ale nie są to wyznania, nie prezentuje świata wewnętrznego)

* pytania, poetyckie obrazy, metaforyka

*agitacyjny charakter, chce wpłynąć na postawy bohaterów

* chętnie słuchany przez młodzież

* przed Danilą odsłonił tajniki duszy i wyraził wielki smutek

* w chwili pojawienia się w utworze Stefana, wiodący wcześniej prym Danilo staje w cieniu (Stefan to alter ego władyki)

* Stefan już wie wszystko o czym Danilo się dowie w swoich zmaganiach z życiem

* brak emocjonalnego zabarwienia pozwala przedstawić problemy uniwersalne

* niesie żarliwy dar budzenia uczuć patriotycznych (bardziej niż jest człowiekiem)

* w filozofii męczeństwa i zmartwychwstania należy odnaleźć nadzieję dla cierpiącego narodu

* igumen ma za sobą wszystkie możliwe doświadczenia (co wbrew pozorom czyni go bardziej tajemniczym)

* WIENIEC CHWAŁY: można żyć po śmierci, drogą, która to gwarantuje jest zapisanie się w pamięci pokoleń, jest dokonywanie czynów godnych wieńca chwały

* Danilo roztaczał obraz bohaterskiej i męczeńskiej śmierci, która jest dzieckiem zła, Igumen nadaje jej znaczenie mniej demoniczne, łagodząc jej obraz wizją nagrody

* starzec nie opłakuje ofiar cetyńskiej rozprawy, nie widzi w nich ni krewnych ni przyjaciół, ale dostrzega więcej – ofiary niosące życie.

- Danilo to narodowy przywódca i dlatego jest w nim wahanie przed bratobójczą walką, jest to konieczność TRAGICZNA

Idea Mesjanizmu mogła znaleźć swój wymiar jedynie w połaczeniu żarliwego uczucia i rozumnej rozwagi.

TREŚĆ UTWORU:

Zebranie w przeddzień zielonych świąt na Lovcenie, Zebranie w dzień Narodzin Matki Boskie na Cetyniu (narady naczelników, narada z przywódcami potórczeńców, sny, wróżenie, opowieści o Wenecji, Igumen przemawia do naczelników itd. Plus przysięga na bój z Turkami), Boże Narodzeniei Nowy Rok przerywane wieściami o rzezi poturczeńców.

**** Dwoistość stosunku D. Jančara do Jugosławii

Jančar przedstawia dwa podejścia w stosunku do Jugosławii.

Z jednej strony uważa ją za nieudany wytwór polityczny, za coś sztucznego.

Udowadnia, że każda próba utworzenia wspólnego państwa na tym terenie zawsze kończy się porażką.

Z drugiej strony, ma ogromny sentyment do Jugosławii, jako do wspólnego regionu. Opisuje swoją miłość do różnych miejsc bałkańskich (od współczesnej Słowenii, aż po Czarnogórę).

Zaznaza ogromne przywiązanie do nich, żal mu odłączenia ich od państwa do którego on należy ( Słowenia ).

Ma swoje utopijne marzenie. Chciałby, aby na bałkanach powstała grupa niezależnych państw współpracujących jako federacja.

Ważne jest tu pojęcie Jugosławizmu. Jancar uważa Jugosławizm za nieszczęśliwą ideę. Nie zgadza się z nią. Według niego wzniosła się ona ponad rzeczywistość i pogrzebała ją pod swoimi ruinami.

25.Tito jako bohater mityczny:

- w mediach i świecie  kreowany na demiurga, boga, bohatera

- nastapiła sakralizacja, a po śmierci, demonizacja jego postaci

- nawiązanie do kultu chtonicznego ( kultu matki ziemi), np skladanie kwiatów na jego urodziny i innych datków wiązało się z tym, że 

w pogańskich czasach takie ofiary darowano bóstwu ziemi, by plony były urodzajne, w obawie, że to bóstwo samo sobie weźmie co jej należy,

tak tłumaczono susze, głód i inne takie śmieszne rzeczy

-wynoszenie na piedestał i fałszowanie realiów (np malowanie frontu budynków na ulicach w któych przejeżdżał Tito)

- status majątkowy Tity, który pomimo ustroju komunistycznego, otaczał się luksusami

- sztafeta urządzana na cześć Tity, pałeczka była jego wizerunkiem

- obrazy przedstawiające np Tite w niebiosach (kult jednostki)

- ludowe pieśni o Ticie

- retuszowane fotografie

Wieniec sonetów F. Prešerna- interpretacja utworu

Wieniec sonetów Prešerna to znacząca pozycja w dorobku literatury słoweńskiej. Piętnaście sonetów, które tematyką nawiązują do patriotyzmu, utraty tożsamości narodowej oraz do nieszczęśliwej miłości tworzą niekonwencjonalną całość. Zanim jednak skupię się na głębszej analizie oraz wyjaśnię co oryginalnego kryje w sobie budowa poszczególnych utworów, zobowiązana jestem do wyjaśnienia samego pojęcia sonetu.

Jest to „kompozycja stroficzna stanowiąca samodzielny utwór”. Wyróżnia się sonet włoski oraz francuski, które różnią się od siebie budową. W przypadku Wieńca sonetów układ wersów wyraźnie wskazuje na to, iż jest to typ włoski. Oznacza to, że cały utwór składa się z czternastu wersów, z czego dwie pierwsze strofy posiadają ich po cztery, a dwie kolejne po trzy. Poza budową, znaczenie ma także treść sonetu. Mianowicie pierwsza para zwrotek nakreśla temat i odnosi go do podmiotu natomiast kolejna para poświęcona jest refleksjom podmiotu lirycznego. W przypadku omawianych utworów układ rymów występuje w porządku abba w strofach czterowersowych, a w przypadku trzywersowych aba.

Natomiast w poezji samego Prešerna należy zauważyć jeszcze jedną istotną i nietypową rzecz odnośnie budowy utworów. Oprócz przestrzegania narzuconej formy pisania sonetu autor pokusił się o zastosowanie pewnego wyjątkowo ciekawego zabiegu. Mianowicie wszystkie piętnaście sonetów zawartych w Wieńcu jest ze sobą połączonych. Ostatni wers omawianego utworu pełni jednocześnie funkcję pierwszego wersu następnego. Jednak nie tylko na tym polega wyjątkowość, gdyż ostatni, piętnasty sonet złożony jest jedynie z pierwszych wersów czternastu poprzednich utworów. Tym sposobem powstaje efekt wieńca, przy czym za kunszt autorski należy uznać fakt, że całość pod względem interpretacji jest logiczna i spójna.

Przechodząc już do interpretacji wierszy należy napomknąć, że Prešeren jest „najbardziej popularnym i najwięcej czytanym ze wszystkich poetów słoweńskich”, co można uznać za istotne, ponieważ kierując się zasadą „tyle interpretacji ilu odbiorców” zaznaczam, że niniejszą pracę poświęcam własnym spostrzeżeniom i skojarzeniom w oparciu o podane w bibliografii opracowania.

Źródłami inspiracji autora są doznania erotyczne, nieodwzajemniona miłość, inne osobiste przeżycia, naród, ojczyzna, krytyka rzeczywistości pod względem filozoficznym i politycznym oraz piękno przyrody. Wszystkie te czynniki warunkują pewną różnorodność w przypadku poszczególnych sonetów. Autor posiada swoją damę serca, która jest dla niego miłością zakazaną i niedostępną, jak przystało na „modę” okresu romantyzmu, w który poeta jest wpisywany. Mowa tutaj o Julii Primčevej, która kojarzona może być z Beatrycze Dantego lub Laurą Petrarki. Jednak prešerenowska poezja nie skupia się jedynie na miłosnych doznaniach, ale posiada także charakter patriotyczny, gdyż „jego twórczość poetycka jest programowym budowaniem języka słoweńskiej poezji”. Zatem mamy tutaj do czynienia nie tylko z przelaniem na papier emocji, uczuć i doświadczeń, ale także z przemyślanym programem politycznym mającym na celu przywrócenie Słoweńcom tożsamości narodowej.

Przechodząc już bezpośrednio do Wieńca sonetów pozwolę sobie pominąć kwestię analizy, gdyż jej elementy omówione zostały we wstępie pracy i skupię się wyłącznie na interpretacji.

Pierwszy utwór stanowi swego rodzaju wstęp oraz zapowiedź tego, o czym chce powiedzieć. Poeta posługuje się apostrofą do swoich rodaków, nakreślając wyraźnie odbiorców dzieła oraz informuje czytelnika, że sonety łączą się w całość, co automatycznie skłania do zapoznania się ze wszystkimi w odpowiedniej kolejności. Tym samym autor pomaga odbiorcy właściwie zrozumieć jego wypowiedź literackiej.

W kolejnym utworze podmiot liryczny wykazuje nadzieję na to, że nawet jeżeli jego ciało zostanie pochowane to dorobek literacki nadal będzie trwały i pożyteczny. Zakłada, że kobiety po przeczytaniu jego utworów staną się bardziej czułe. Tym samym wyraża tutaj żal za odrzuceniem jego miłości przez wspomnianą już Julię. Ponadto chciałby, aby jego poezja zmieniła ludzi w ogóle. Aby nastały lepsze czasy, pod warunkiem, że jego pieśni zostaną zachowane.

Kolejny wiersz skupiony jest już jedynie na miłości podmiotu. Opisuje cierpienie jakie mu towarzyszy, lecz jednocześnie przyznaje się, że nie jest w stanie go opisać. Uczucie, zarówno miłości jak i rozpaczy, jest jednak tak silne, że poskromienie go wydaje się być niemożliwe. Poezja staje się dla niego swego rodzaju pośrednikiem, który umożliwia mu wyrzucenie z siebie tych myśli, których nie może przekazać ukochanej osobiście w rozmowie. Deklaruje, że jego miłość jest wieczna i pomimo przeciwności losu nie słabnie, a wzbogaca jedynie o dodatkową gorycz jej towarzyszącą.

Następny utwór ma bardzo podobny charakter. Poeta informuje, że poezja jest jego miłością i tym sposobem powraca znowu do tematu swej ukochanej. Twierdzi, że wyszukuje jej wszędzie i wręcz ugania się za nią tylko po to by na nią spojrzeć. Przyznaje się tym samym do dość desperackich działań w imię swego głębokiego uczucia.

Pozostawiając temat miłości, podmiot liryczny zabiera czytelnika do świata przyrody, z którego, jak już wspominałam, czerpał inspiracje. Szósty sonet ze zbioru idealnie pokazuje ile można przekazać za pomocą opisu zjawisk przyrody. Ból poety przeniesiony zostaje do odległych krain, a opis kiełkujących roślin służy do opisu budzącej się nadziei. Dzieła literackie są jak takie właśnie rośliny.

Po odniesieniu do natury pojawia się wątek patriotyczny. Jak podaje Pamiętnik Słowiański Prešeren pisał także w języku niemieckim. Z kolei wstęp do niniejszego tomu poezji zawiera informację, iż Słoweńcy byli przez pewien czas pod okupacją niemiecką i węgierską. Kolejne sonety nawiązują do tych właśnie faktów. Poeta przyznaje się, że używając języka niemieckiego obawiał się wzgardy, jednak żali się także, że słoweńskie dzieła doceniane są jedynie poza granicami. Z tego względu wzywa do odrodzenia się w sercach Słoweńców poczucia narodowego, a także prosi o ponowne zjednoczenie, aby na nowo powstał jednolity naród kochający swą ojczyznę.

Jeśli już został poruszony problem odbudowy, po nim następuje kwestia samego rozpadu. I o nim właśnie, a raczej o żalu i bólu jest dziewiąty sonet z kolei. Poeta używa w nim dość mocnych słów. Twierdzi, że historia jest zapomniana, wartości zniszczone, że „lud w niewoli gnije”. Podmiot liryczny obwinia konkretne osoby za potyczki w historii, takie jak Pipin, Witowiec. Twierdzi, że naród został trwale zraniony, że nawet jeśli w kimś jeszcze nie zgasł płomień to bez pomocy, bez lidera, który go roznieci, nie ma szans na walkę. Tym samym uważa za swój obowiązek pieśniami pobudzić lud i obudzić go z letargu bierności i obojętności.

Z jednej strony można interpretować, że jest to swego rodzaju wychwalanie własnej osoby. Jakoby sam poeta twierdził, ze jego dzieła mają wielką moc. Jednak już kolejny sonet nasuwa inne myśli, sprzeczne z poprzednimi. Mianowicie powracamy do wątku miłości. Tej niespełnionej, oczywiście. Człowiek, kiedy kocha uczy się dawać. Zakochana osoba czuje się szczęśliwa, kiedy robi coś dla tej drugiej. Jak wiemy, poeta nigdy pod tym względem nie został zaspokojony. Wszelkie jego związki nie posiadały w sobie tego żaru. Dlatego, kiedy w dziesiątym sonecie nadal wyraża ból nad brakiem poczucia narodowego, nagle znów wspomina o tym, że nigdy nie zazna prawdziwej miłości. Że jego serce jest pełne goryczy. Chwilę potem podejmuje się zadania rozgrzania serc swych rodaków. Dlaczego wątek polityczny i miłosny w jednym sonecie nagle tworzą logiczną całość? Gdyż głód miłości poeta zastępuje gorącym żarem poczucia misji. Przy czym ma okazję dać coś od siebie komuś kogo kocha, czyli Słoweńcom. Tym sposobem napotykamy watek miłosny związany nie z kobietą, a z narodem i ojczyzną.

Moją koncepcję interpretacyjną potwierdza kolejny utwór, w którym opisane jest jak gorącym uczuciem poeta darzy ojczyznę. Ponownie wyraża się za pomocą metafor związanych ze zjawiskami przyrody. Ten zabieg stanowi pewien kontrast między tym co jest napisane, a jak jest napisane. Przyroda kojarzy się z beztroską, duchowością, metafizycznością, nostalgią, kiedy mowa o sprawie poważnej i politycznej. Jednak ten kontrast dodatkowo wzmacnia moc czytanych słów.

Kolejnym skojarzeniem, jakie niesie za sobą przyroda jest epoka romantyzmu. Prešeren przedstawiany jest jako autor, który wiele z tej epoki czerpał. Wiadomo, że gatunkowo sięgał on do epoki klasycyzmu i właśnie romantyzmu. Jednak przez wzgląd na to, że były to jedynie inspiracje, epoka jego pisarstwa nazwana została potocznie „romantyzmem klasycznym”.

W literaturze powszechnej w epoce romantyzmu „przejawiał się niepokój i poczucie tragicznego rozdarcia”, występuje „upodobanie do tego co irracjonalne, i fantastyczne, gloryfikacja geniuszu, wyobraźni i szaleństwa” . Bohaterowie romantyczni to osoby cierpiące, opłakujące, samobójcy. Dlatego, skoro już nawiązuję do tej epoki, wyjaśnić powinnam dlaczego. Otóż dwunasty sonet z kolei ma charakter smutny. Autor sam o sobie mówi, ze jest poetą opłakującym. Twierdzi, że opuściła go wszelka nadzieja. Załamanie i rozpacz związane są z nieszczęśliwą miłością- tematem jakże popularnym w romantyzmie. Tym sposobem z gorącego zapału, poczucia misji, nadziei, nagle przechodzimy do cierpienia, bólu i zrezygnowania. Nie ma tu ani cienia pozytywnych emocji. Może być to potęgowane przez poczucie odrzucenia przez kobietę, lub brak odzewu ze strony narodu po tym, kiedy poeta zapowiedział wskrzeszenie ducha. Lub jest to po prostu naturalny etap działania każdego, przeciętnego człowieka, który podejmując się jakiegoś zadania nagle uświadamia sobie jak bardzo jest ono trudne, wymagające i może nawet niemożliwe.

Następnie opisywana jest słabość, niemoc. Tak jakby poeta rezygnował i poddawał się. Zniknął już nastrój rozpaczy. Teraz kolor czarny przybrał barwę szarą, jednak wymowa nadal jest negatywna. Mniej nacechowana emocjonalnie, a jednak wprowadzająca w niepokój. Poeta bardzo precyzyjnie buduje nastrój tworząc swego rodzaju sinusoidę emocji, przez co identyfikujemy się z nim. Po raz kolejny także pojawia się motyw nieszczęśliwej miłości. Utrata jej wiąże się z utratą nadziei na jakiekolwiek inne powodzenia.

Dlatego już w kolejnym sonecie napisane jest, że miłość to lekarstwo na ból. W związku z czym podmiot liryczny chce podziwiać wdzięki swej ukochanej, gdyż nawet samo spojrzenie sprawia, że w człowieku budzi się radość. Tak silną i magiczną moc ma to uczucie. W ten sposób pobudzony poeta zapowiada sukces, lepszą przyszłość i wyraża wielką nadzieję w swe działanie.

Przechodzę już do ostatniego sonetu. Jak zostało wspomniane składa się on z pierwszych wersów czternastu pozostałych, dlatego jest swego rodzaju podsumowaniem, streszczeniem, a może nawet mapą po całym Wieńcu sonetów, gdyż każdy wers niesie za sobą te emocje, które towarzyszyły podmiotowi lirycznemu w każdym z poszczególnych wcześniejszych utworów. Finał zawiera w sobie wszystkie myśli, które przewijały się przez cały utwór.

Po przeanalizowaniu każdego wiersza osobno widać jak wielkim poetą był Prešeren. Stworzył dzieło o tematyce politycznej, jednak złamane wątkiem miłosnym, który nie tylko nadawał całości więcej kolorów, ale także pozwala czytelnikowi na lepsze zrozumienie podmiotu lirycznego. Emocjami, jakimi autor się dzieli, budzi empatię. Odbiorca lepiej rozumie osobistą sytuację nadawcy. Jest to na pewno walor poezji, samej w sobie, jako gatunku literackiego. Przez to, że jest ona mniej konkretna niż proza, bardziej metaforyczna, początkowo może odrzucać i zniechęcać. Nie przelatywać wzrokiem, a czytać i dociekać, a okaże się, że ten gatunek literacki dociera do nas lepiej niż proza. Nic zatem dziwnego, że „poezja Prešerena była głównym czynnikiem walki z germanizacją i walki o samodzielność narodową oraz socjalną”. Okazuje się zatem, że poeta osiągnął cel, za co naród słoweński może być wdzięczny.

Idea heroizmu w Śmierci Smail-agi Čengicia

Bohaterstwo jest cechą, którą możemy postrzegać na różne sposoby. Znamy wielu bohaterów heroicznych zarówno z historii, jak i z literatury. Mnie osobiście męstwo zawsze kojarzyło się z postawą godną pochwały, ogromną odwagą i chwalebnymi czynami. Okazuje się jednak, że nie zawsze tak właśnie jest. Znani nam bohaterowie kierowali się w życiu różnymi wartościami i w tej sytuacji nasuwają się pytania: czy aby na pewno heroizm jest, jak mogłoby się wydawać, pozytywną cechą? Czy wszyscy bohaterowie wykorzystywali swoją odwagę w dobrej wierze? Nie zawsze przecież odwaga równa się bohaterstwu, trzeba potrafić rozróżnić obie te cechy. Odwaga często zostaje wykorzystywana do osiągnięcia własnych korzyści, a takie postępowanie dalekie jest od bohaterstwa. W związku z tym istnieją różne warianty heroizmu. Wbrew pozorom bohaterskie czyny niekoniecznie muszą być dobre w skutkach. Stanisław Jedynak w swoim artykule pt. „Wartości i antywartości u Słowian” wyróżnił bohaterstwo i odwagę jako jedne ze słowiańskich cech, które, niestety, idą w parze z kłótliwością. Jego zdaniem Słowianie właśnie z tego powodu byli bardzo podatni na podziały, a nawet skłonni do nienawiści. Taki stan rzeczy powodował powstawanie pomiędzy nimi bariery, co skutecznie wykorzystywali ich wrogowie. Można powiedzieć, że to właśnie heroizm, nie mający żadnych granic, doprowadził ich do pewnej zguby. Według Thomasa Carlyle'a, szkockiego pisarza i historyka, istnieje kilka rodzajów heroizmu. Bohater postrzegany jako bóstwo, był zdaniem owego autora najdawniejszą formą waleczności. Wyróżnia on również bohatera proroka-za przykład posłużył mu Mahomet, który został zesłany „nędznemu narodowi pasterskiemu (…) ze słowem, w które uwierzyć było można, i patrzcie!-nieznany stał się znanym całemu światu”. Carlyle wyróżnił też typ bohatera poetę-w tym przypadku jest to Dante i Szekspir; dalej bohatera-kapłana (Luter oraz Knox); publicystę (Johnson, Rousseau i Burns) oraz króla (Cromwell i Napoleon). Autor „Bohaterów” przedstawia wyżej wymienione postacie w pozytywnym świetle, twierdzi, iż „(...)trzeba, abyśmy zawsze szanowali wielkich ludzi: to stanowi dla mnie opokę, która przetrwa wśród wszelkich gruzowisk”.

Ivan Mažuranić, autor „Śmierci Smail-agi Čengicia” – poematu opisującego różne aspekty heroizmu, jest niewątpliwie pisarzem godnym uwagi. Pierwszy wiersz, który zatytułował „Vinodolski dolče, da si zdravo" napisał już za czasów szkoły gimnazjalnej. Wtedy w swych wierszach opisywał tęsknotę do rodziny. Tematem późniejszych utworów były przede wszystkim idee iliryzmu, czyli ruchu kulturalno-politycznego, którego celem było wcielenie w życie utopijnej wizji wspólnoty Chorwatów, Serbów i Słoweńców. Należy tu wspomnieć, że Mažuranić był zapalonym ilirem, popularnym i cenionym w gronie patriotów. W swojej twórczości wyróżniał się oryginalnością i indywidualnością. W późniejszych latach kariery napisał między innymi takie dzieła jak „Śmierć Smail-agi Čengicia” oraz dwie pieśni uzupełniające poemat Gundulicia, pt. „Osman”, przy czym pierwszy z wymienionych utworów jest uznawany za najwybitniejsze dzieło Mažuranicia.

W poemacie pt. „Śmierć Smail-agi Čengicia” zostały ukazane dwa, zestawione ze sobą opozycyjnie warianty heroizmu, dlatego to przede wszystkim na nim skupię uwagę
w mojej pracy. Utwór ten został opublikowany w 1846 roku, a jego tematem są wydarzenia autentyczne, mianowicie walki pomiędzy Czarnogórcami i Turkami oraz zabicie Smail-agi Čengicia. Tytułowy bohater poematu jest dowódcą tureckim, którego najważniejszym celem jest osiągnięcie sławy, bez względu na to, jak okrutnych czynów miałby się dopuścić. Smail-aga reprezentuje swoją osobą wiele cech typowych dla tureckiego dostojnika. Cechy te jednak „występują w takim natężeniu, że sama ta postać Mažuraniciowskiej kreacji przerasta wymiary naturalne, staje się symbolem tyranii nad słowiańskim narodem, a w ostatecznym wydźwięku-ogólnoludzkim symbolem przemocy”. Właśnie ta postać jest pierwszym z rodzajów bohatera heroicznego, jakie możemy dostrzec w poemacie Mažuranicia. Mimo iż w walce brało udział całe wojsko tureckie, to właśnie Čengić jest wśród nich najbardziej widoczny, można powiedzieć, że jest on bohaterem indywidualnym. W poemacie został on opisany jako tyran pastwiący się nad chrześcijanami, przedstawionymi w roli ofiar. Cała historia opisana w dziele Mažuranicia stawia Smail-agę w świetle negatywnym. Pozwolę sobie tutaj przytoczyć słowa Józefa Magnuszewskiego, który opracował wstęp poematu, twierdzącego, że „Smail-aga ma coś z dumnych i wyniosłych wielkich indywidualności romantycznych typu bajronicznego, samotników gardzących tłumem, cynicznych ludzi silnej woli, wynoszących swoje ja ponad wszystko, na drodze do celu unicestwiających przeszkody i zadziwiających swymi czynami niezgodnymi z panującymi pojęciami etycznymi”. W heroizmie, jaki reprezentuje Smail-aga, trudno dopatrzyć się jakichkolwiek pozytywnych cech. Bohater kieruje się wyłącznie własnym dobrem. Jedyne czego pragnie to dążenie do swojego celu, który planuje osiągnąć bez względu na to ile zła wyrządzi innym ludziom. Co więcej, zbrodnie, które popełnia mogą, w jego mniemaniu, przynieść mu same korzyści, gdyż poprzez ogrom rzezi chce osiągnąć sławę. Według wspomnianego już wcześniej Józefa Magnuszewskiego, przybiera wręcz „rysy szatana”. W opozycji przedstawieni zostali chrześcijanie. Różnica polega na tym, że Czarnogórcy, w przeciwieństwie do Smail-agi, są zbiorowością. Wśród nich nie ma nikogo, kto bardziej od pozostałych wyróżniałby się swoimi bohaterskimi czynami, nawet ich wódz „wtapia się w tło”. Społeczeństwo chrześcijańskie jest w dziele Mažuranicia idealizowane z tego względu, że jego heroizm zdecydowanie różni się od heroizmu, który reprezentował swoim postępowaniem Smail-aga. Chrześcijanie cechowali się ogromną odwagą i, w przeciwieństwie do ich wroga, walczyli o dobro całego narodu, nie o korzyści pojedynczej jednostki. Mieli inne priorytety niż dowódca wojska tureckiego. Nie sława, a lepszy byt mieszkańców Czarnogóry liczył się najbardziej. Byli skłonni oddać własne życie w dążeniu do celu. Ponadto, potrafili zachować godność nawet w obliczu śmierci, do czego Čengić nie byłby zdolny.

Po lekturze „Śmierci Smail-agi Čengicia” to, że heroizm ma różne oblicza i wbrew pozorom nie musi być pozytywną cechą, stało się dla mnie oczywiste. Tytułowy bohater poematu jest tego doskonałym przykładem. Moim zdaniem żadnego czynu Smail-agi nie powinno się nazywać prawdziwie bohaterskim, ponieważ wszystko co robił skupiało się wokół jego własnych potrzeb, nikt poza nim nie był w walce istotny. Čengić nie kierował się dobrem narodu, priorytetem były dla niego jego własne korzyści. Pewne jest to, że wykazał się nadzwyczajną odwagą, jednak twierdzę, że dążenia do celu „po trupach” nie należy nazywać bohaterstwem. Uważam, że nazwanie Čengicia postacią heroiczną nie jest trafne, gdyż jedyną podstawą do uznania go za bohatera jest jego odwaga oraz waleczność. Pozostałe jego cechy całkowicie zaprzeczają pojęciu heroizmu. To martyrologia czety „dzielnych i prawych Czarnogórców, gotowych polec za krzyż i wolność, wspólną wolą, wiernością wzajemną i życiem surowym spojonych w jedność, będącą narzędziem najwyższej sprawiedliwości”, dowiodła ich prawdziwie heroicznej postawy, ponieważ właśnie oni mimo ciężkiej sytuacji byli zdolni do honorowych wymagających męstwa czynów podczas walk z Turkami. Podobnie jak sam Čengić, wykazali się ogromną odwagą, jednak w zupełnie innej intencji – nie walczyli o dobro jednostki, a o dobro całego społeczeństwa czarnogórskiego. „Umrzyjmy, abyśmy wiecznie żywi byli” - myślę, że te słowa w pełni oddają ich waleczność.

Todorova o orientalizmie

Krytykę mechanicznego adaptowania postkolonializmu, będącą równocześnie przykładem, jak wykorzystać jego inspiracje bez popadania we wtórność, stanowi natomiast słynna praca Marii Todorowej Bałkany wyobrażone. Badaczka twierdzi, że w wypadku europejskich posiadłości Imperium Osmańskiego czy carskiej Rosji (i później ZSRR) nie można mówić o kolonializmie (choć podkreśla, że czym innym była sytuacja na Kaukazie i w Azji). Następująco przedstawiają się argumenty Todorowej:

• Na Bałkanach nie występował żaden projekt rozwoju czy obsesja misji cywilizacyjnej.

• Nie istniała także hegemonia kulturowa imperium nad prowincjami.

• Nie było aż tak daleko idących różnic instytucjonalnych czy geograficznych między poszczególnymi częściami imperium, zdobyte posiadłości tworzyły organiczną całość.

• Mieszkańcy krajów opisywanych jako kolonizowane nie określiliby siebie w ten sposób.

Wychodząc z tych przesłanek, bułgarska badaczka stwierdza, że nie można mówić o kolonialnym charakterze obecności Turcji na Bałkanach i rozciąga tę tezę na Monarchię Habsburgów i europejskie posiadłości Carstwa Romanowów. Ostatecznie dochodzi do wniosku, że chociaż studia postkolonialne mają uniwersalistyczne pretensje, to ze względu na swą genezę i rozwój są mocno związane z Indiami i Afryką XIX i XX wieku. Toteż mimo ich inspirującego charakteru należy się do nich odnosić ostrożnie.

Todorowa podkreśla, że analizowany przez nią „bałkanizm” jest czymś innym niż Saidowski orientalizm. Badaczkę interesuje „ontologia” Bałkanów, ich realne historyczne dziedzictwo, a nie ahistoryczny dyskurs (ahistoryczność zarzuca bowiem autorowi Orientalizmu). Następująco przedstawia cechy różniące bałkanizm od orientalizmu:

• Orient ma nieokreślone granice, natomiast Bałkany są konkretnym regionem geograficzno-historycznym,

• Orient stanowił projekcję wyobraźni, zaś Bałkany to konkretny region polityczno-historyczny,

• Orientalizm jest dyskursem imputowanej opozycji (Orient jako obcy), zaś bałkanizm to dyskurs imputowanej ambiwalencji (Bałkany jako obszar pośredni, swoista nie-Europa w łonie Europy),

• Historycznie bałkanizm rozwijał się niezależnie od orientalizmu (Bałkany stanowiły inną sferę interesów geopolitycznych, a sam bałkanizm w dużym stopniu stanowił reakcję na zachodnioeuropejskie rozczarowanie filohellenizmem).

Górski wieniec

Treść

Dzieło rozpoczyna się Ofiarowaniem prochom ojca Serbii – 38-wierszową dedykacją całego utworu Jerzemu Czarnemu. Niegosz oddaje w nim hołd walce tego ostatniego o niepodległość Serbii i zapowiada odrodzenie narodowe Serbów.

Akcja utworu rozgrywa się w ostatnich latach XVII w. Władyka czarnogórski Daniło ubolewa nad potęgą turecką, którą utożsamia z siłami szatańskimi. Wspomina bitwę na Kosowym Polu i późniejsze walki z Turkami, konkludując, iż Czarnogóra jest jedyną siłą na Bałkanach, która nadal stawia im opór. Rozpacza nad klęskami Serbów i ich sytuacją pod panowaniem tureckim. Wspomina wreszcie, że i on sam omal nie został zamordowany przez Turków. Słuchający jego słów serdar Wuk Miciunowicz przypomina mu o bohaterstwie Serbów.

W święto Narodzenia Matki Bożej (8 września według kalendarza juliańskiego) w Cetinje odbywa się zgromadzenie rodów czarnogórskich. Tańcząc kolo, zgromadzeni śpiewają pieśń o upadku Serbii Nemaniczów, uznając to za przejaw gniewu Bożego na wewnętrzne spory między możnowładcami serbskimi. Wspominają czyny Miloša Obilicia. Zebrani wojewodowie i serdarzy, pod wpływem pieśni ludu, dochodzą do wniosku, że Czarnogórcy muszą "zmyć hańbę panowania tureckiego". Pojawiają się przedstawiciele plemienia Ozriniciów, opowiadając o zwycięskiej potyczce z Turkami. Słuchając o ostatnich starciach, władyka Daniło oznajmia, że obawia się wojny domowej między czarnogórskimi poturczeńcami a tymi, którzy pozostali przy prawosławiu. W kolejnym monologu wzywa swoich rodaków do podjęcia walki, nawet z przeważającymi siłami wroga. Poruszeni słowami metropolity wojownicy chcą natychmiast uderzyć na poturczeńców. Duchowny jednak jeszcze się waha: nie chce bratobójczej wojny domowej, proponuje pokojowo udać się do plemion, które przyjęły islam, i nakłonić je do powrotu do prawosławia. Jego słowom sprzeciwia się serdar Janko, wołając, iż każdy przyszły zdrajca swojej ojczyzny rodzi się zdrajcą i nie jest możliwe porozumienie z nim. Tańczący kolo przypominają w pieśni o muzułmańskim wodzu Skenderbergu, który urodził się jako Serb, Stanislav Crnojević.

Pojawiają się naczelnicy tureccy. W rozmowie ze zgromadzonymi przywódcami Czarnogórców napomykają o możliwym porozumieniu. Daniło modli się o podjęcie przez nich decyzji o powrocie do wiary przodków – przypomina, że wielu z nich przyjęło islam z powodu represji tureckich wobec chrześcijan. Muzułmanie przyjmują jego słowa nieprzychylnie. Jeden z nich, Skender-Aga, stwierdza, że w Czarnogórze nie ma miejsca dla dwóch religii, sugeruje całkowitą supremację islamu. Zebrani Czarnogórcy zaczynają rozmowy o błahostkach, opowiadają sobie anegdoty, w ten sposób zniechęcając muzułmanów do dalszej rozmowy. Jedynie wojwoda Batrić raz jeszcze otwarcie wzywa poturczeńców do wyrzeczenia się islamu. W odpowiedzi muzułmanin Mustaj występuje z gorącą apologią islamu. Na to knez Janko stwierdza, iż słowa Mustaja ostatecznie potwierdziły, że między wyznawcami dwóch religii nie może być zgody. Wuk Miciunowicz wzywa do zbrojnego starcia. Skender-Aga nie rozumie wzburzenia serdarów, pyta, czy mimo różnic religijnych wszyscy zebrani nie należą do jednego narodu. Wuk Miciunowicz ponownie wspomina bohaterską przeszłość Serbów. Ten sam temat powraca w pieśni tańczących kolo.

Pojawiają się kawasowie (tureccy strażnicy) przybyli z Podgoricy z listem tureckiego wezyra Selima do władyki. Duchowny czyta pismo pełne pogardy wobec chrześcijan i pogróżek pod ich adresem, po czym natychmiast redaguje odpowiedź, pisząc o klęskach, jakie ponosili Turcy w ataku na Europę. Wuk Miciunowicz, prosząc posłów o oddanie listu władyki, wręcza im dodatkowo nabój jako "zapłatę czarnogórskiej głowy". Tańczący kolo wspominają zwycięstwa Czarnogórców z walkach z Turkami.

Nadchodzi wojwoda Draszko, powracający z Wenecji. Na prośbę zgromadzonych opowiada o swoich wrażeniach z wizyty w tym miejscu: Wenecja zrobiła na nim fatalne wrażenie, wydała mu się przeludniona, pełna żebraków, nie przypadły mu do gustu również rozrywki mieszkańców (teatr), zaś przepełnione więzienie skłoniło go do uznania Republiki Weneckiej za kraj ucisku. Opowiada, że mieszkańcy Wenecji uważają Czarnogórców za dzikusów, czy wręcz ludożerców.

Serdarzy zaczynają jeść barana, tradycyjnie wróżąc z jego kości. Wukota Merwaljewicz stwierdza, że wróżba zapowiada śmierć wielkiej liczby ludzi, liczba ofiar ma być porównywalna z bitwą na Kosowym Polu. Wuk Lieszewostupac śpiewa przy akompaniamencie gęśli pieśń o tej bitwie. Nagle zebrani słyszą śpiewy weselne – to zawierane jest mieszane małżeństwo muzułmanki z prawosławnym. Serdarzy z pogardą komentują, iż w islamie małżeństwo nie jest traktowane jako sakrament. Swaci, prawosławni i muzułmanie, śpiewają na przemian pieśni o swoich bohaterach. To z kolei skłania serdarów do utwierdzenia się w przekonaniu, że zgoda między dwoma religiami jest niemożliwa. Po odejściu orszaku weselnego pojawia się siostra zabitego przez Turków czarnogórskiego wojownika Batricia. Śpiewa żałobną pieśń, wspomina brata, po czym przebija się sztyletem.

Do zgromadzenia dołączają ludzie z plemienia Cuców, prowadząc ze sobą wróżbiarkę i oskarżając ją o powaśnienie Czarnogórców różnych wyznań za pomocą czarów. Słysząc, że może zostać bez sądu ukamienowana, kobieta przyznaje się do rzucenia stosownych uroków za namową Turków. Po jej wyprowadzeniu pojawia się niewidomy prawosławny mnich, ihumen Stefan. Stary duchowny wspomina swoją wieloletnią służbę w Cerkwi prawosławnej, snując refleksje o człowieku i świecie. Wyraża żal z powodu porzucenia prawosławia przez część Słowian południowych, natomiast zgromadzonych Serbów wzywa do podjęcia walki o wyzwolenie. Serdarzy udają się na spoczynek. Widząc rano ihumena pogrążonego nadal w modlitwie, kierują się do cerkwi i przed nią składają przysięgę wspólnej walki z poturczeńcami.

Nadchodzi wieczór wigilijny. Władyka i ihumen Stefan szykują się do wieczerzy. Wpada żak, oznajmiając, że słyszał w okolicy Cetyni odgłosy walki. Duchowni nie dowierzają jego słowom, lecz po chwili pojawiają się przed nimi wojwoda Batricz, stwierdzając, że Czarnogórcy rozpoczęli niszczenie domów poturczeńców, zabijając tych, którzy nie chcieli przyjąć chrztu. Nadchodzą kolejni uczestnicy walk, ludność znowu zaczyna tańczyć kolo, sławiąc uczestników ataku na poturczeńców.

Ostatnia scena dramatu rozgrywa się w Nowy Rok. Władyka Daniło z zadowoleniem przyjmuje kolejne wiadomości o tępieniu poturczeńców. Czarnogórcy zwyciężają.

G.W.

pisarz Ivo Andrić w swoim eseju Njegoš jako tragiczny bohater kosowskiej idei rozwija tezę, iż mit kosowski powinien być uznawany za główne źródło Górskiego wieńca, gdyż był on główną dominantą współczesnej autorowi kultury czarnogórskiej. Andrić twierdzi, iż mit ten w decydujący sposób ukształtował całe życie i twórczość Niegosza^[31]. Oprócz bohaterów mitu kosowskiego, Górski wieniec nawiązuje również do postrzegania samego Kosowa jako miejsca szczególnego, grobu, w którym wszyscy Serbowie na zawsze stracili szczęścieZ trzech podstawowych postaci mitu kosowskiego szczególne znaczenie w utworze mają dwie ostatnie. Kilkakrotnie wspominane, urastają one do rangi ostrzeżenia dla współcześnie żyjących Serbów – Branković staje się symbolem współczesnych poturczeńców, zaś Obilić – szlachetnego patrioty gotowego ponieść dla ojczyzny każdą ofiarę i dokonać każdego czynu. Utwór sugeruje, że wyzwolenie Serbii spod panowania tureckiego możliwe jest tylko wtedy, gdy Obilić znajdzie naśladowców^[33]. Przymierze Łazarza zostaje odsunięte na dalszy plan, na pierwszy wysuwa się wezwanie do walki o odrodzenie Serbii^[34]. Symbolizujący ją Miloš Obilić stanowi punkt odniesienia dla wszystkich bohaterów serbskich – historycznych i przyszłych

Posługiwanie się elementami mitu z jednej strony i eliminacja tych, które nie były już rozpoznawalne i zrozumiałe w społeczności czarnogórskiej z drugiej sprawia, że dzieło Niegosza może być równocześnie zaliczone do utworów wpisujących się w romantyczne teksty mitotwórcze oraz do utworów demitologizujących^[34]. Aktualizując świadomość mityczną odbiorców, autor występuje równocześnie jako poeta, świecki działacz państwowy, hierarcha cerkiewny oraz filozof poszukujący odpowiedzi na pytania związane z pozytywnymi i negatywnymi aspektami działania jednostek, pragnący odnaleźć wzorzec odpowiedzialnego postępowania zgodnego z religijnym systemem wartości^[34].

Przedstawiona przez Niegosza interpretacja mitu kosowskiego obok działalności Vuka Karadžicia stała się podstawą dla serbskiej powieści romantycznej

Idea narodowa

Górski wieniec rozwija mit kosowski w kierunku romantycznego mesjanizmu – mówiąc o cierpieniach Serbów, poeta wyraża wiarę w ich szczególną misję oraz dokonuje sakralizacji całego prześladowanego narodu^[34]. Z tych powodów interpretowany był jako utwór utrzymany w duchu romantycznego nacjonalizmu i gloryfikacji narodu. Zdaniem M. Curtisa dzieło powinno być raczej traktowane jako narodowotwórcze – Niegosz nie tyle sławił już istniejącą wspólnotę narodową Czarnogórców, co ukazywał pozytywny przykład współdziałania ponad plemiennymi separatyzmami, pragnął przyczynić się do ich przezwyciężenia^[36].

Walka prowadzona przez Czarnogórców ma w utworze zawsze charakter obronny lub jest w ten sposób prezentowana. Podkreśla się również, iż podstawową wartością, dla której walczą bohaterowie, jest wolność – jedyna wartość, która może usprawiedliwiać przelew krwi^[37]. Ślepa przemoc, nie podbudowana wyższymi celami, zostaje potępiona^[38]. Mimo tego niektórzy autorzy interpretują Górski wieniec jako pochwałę czystek etnicznych^[39].

Elementy i inspiracje ludowe

Inspiracją dla tematyki Górskiego wieńca były doskonale znane Niegoszowi pieśni epickie śpiewane przez jego rodaków. Oprócz tego autor zawarł w epopei wiele typowo czarnogórskich obyczajów ludowych (obcinanie warkoczy przez kobiety po śmierci wojownika pochodzącego z rodziny, wróżenie z kości barana, przebieg wesela)^[40].

Górski wieniec nie stanowi jednak bezkrytycznej apologii kultury ludowej: dzieło nie tylko przywołuje wybrane motywy i symbolikę ludową, ale w kilku przypadkach podejmuje ich krytykę, o ile autor był zdania, że ich kultywowanie stanowi przeszkodę na drodze rozwoju Czarnogóry w budowie nowoczesnego państwa^[41].

Treści filozoficzne

W Górskim wieńcu Niegosz zawarł elementy własnej filozofii życiowej, wykształconej w większym stopniu pod wpływem osobistych doświadczeń niż lektur (jego znajomość filozofii chrześcijańskiej, muzułmańskiej oraz greckiej była jedynie częściowa). Przekonania metropolity czarnogórskiego wpisują się w południowosłowiański nurt mesjanizmu – mimo pesymizmu, jakie przynosi spojrzenie na dotychczasową historię Serbii i Czarnogóry, Niegosz wierzy, że walka narodowowyzwoleńcza, nawet okupiona ciężkimi stratami w ludziach, przyniesie ostatecznie zwycięstwo^[42]. Poeta zawarł w Górskim wieńcu również swoje rozważania o Boskiej potędze, nieładzie panującym na świecie i jego możliwym sensie. Jego refleksje wypowiadają w utworze władyka Daniło oraz ihumen-filozof Stefan^[43]. Osobne znaczenie ma w tym kontekście motyw samotności, na którą w poemacie uskarża się Daniło. Henryk Batowski uważa jego wypowiedzi, świadczące o samotności wykształconego duchownego wśród kierującego się prawem zwyczajowym, na poły barbarzyńskiego narodu, za wyraz analogicznych uczuć Niegosza

Język tekstu

Górski wieniec został w całości napisany językiem ludowym, jakim posługiwali się na co dzień mieszkańcy Czarnogóry. Miało to służyć jego nobilitacji i podniesieniu do rangi języka, w którym można tworzyć wielką literaturę. Fakt stworzenia dzieła w języku ludowym wpisuje się w ówczesne tendencje tworzenia serbskiego języka literackiego^[46].

Fakt, iż Piotr II Petrowić-Niegosz nie utożsamiał się całkowicie z kulturą ludową swojego kraju, mimo czerpania z niej inspiracji, znalazł swoje odzwierciedlenie również w warstwie lingwistycznej tekstu. Przy zachowaniu słownictwa ludowego Górski wieniec utrzymany jest w podniosłym, patetycznym stylu, co miało sugerować, iż jest to utwór zupełnie inny od wcześniej twórczości anonimowych twórców czarnogórskich. Zdaniem M. Curtisa zestawienie takie brzmi w niektórych partiach dzieła nienaturalnie

Trpimirowicze (chor. Trpimirovići) − narodowa dynastia chorwacka, która rządziła tym krajem, z przerwami, w latach 845-1091.Szczególne znaczenie dla rozwoju państwowości chorwackiej miało panowanie Tomisława (910-928), syna Mutimira, który podbił Slawonię, uporządkował organizację kościelną kraju, pokonał cara bułgarskiego Symeona Wielkiego, a przez kancelarię papieską nazywany był "królem Chorwatów".

Historia

• Dubrownik został założony w VII wieku jako Ragusium (później włoska Ragusa) przez rzymskich zesłańców;

• w VII-VIII wieku napływ ludności słowiańskiej;

• do 1204 r. podporządkowane Bizancjum;

• w latach 1204-1806 wolna republika kupiecka pod władzą, kolejno: do 1358 Wenecji, potem Węgier, a od 1526 Turcji

• w latach 1806-1814 Francji;

• XV-XVII wiek – rozkwit kulturalny i gospodarczy Republiki Raguzy;

• upadek po trzęsieniu ziemi w dniu 6 kwietnia 1667 roku;

• od 1815 r. w Austrii (później Austro-Węgry);

• w latach 1918-1941 w Królestwie Serbów, Chorwatów i Słoweńców, od 1929 pod nazwą Jugosławia;

• kwiecień 1941-wrzesień 1943 r. – okupacja włoska;

• 1943-1944 – okupacja niemiecka;

• październik 1944 r. – oswobodzenie Dubrownika przez oddziały partyzanckie;

• 1944 – 1991 r. w Jugosławii;

• od 25 czerwca 1991 r. w niepodległej Chorwacji;

• od 19 lipca 1991 r. do stycznia 1992 miasto oblegane przez wojsko jugosłowiańskie (złożone z Serbów i Czarnogórców), zniszczenia wojenne;

France Prešeren (ur. 3 grudnia 1800 w miejscowości Vrba, zm. 8 lutego 1849 w Kranju), słoweński poeta epoki romantyzmu, autor m.in. hymnu Słowenii (Zdravljica). Prešeren jest uznawany za najwybitniejszego poetę słoweńskiego oraz za jednego ze znaczących poetów europejskich XIX w.

W formie zgermanizowanej jego imię i nazwisko bywa zapisywane jako Franz Prescheren, szczególnie w dokumentach z epoki, kiedy Słowenia wchodziła w skład państwa austriackiego. Najbardziej znany utwór Prešerna, "Sonetni venec" ("Wieniec sonetów") powstał pod wpływem nieszczęśliwej miłości do Juliji Primic (utwór zawiera dedykację dla niej w formie akrostychu) i śmierci bliskiego przyjaciela, poety Matiji Čopa.

Dnia 8 lutego, dla upamiętnienia daty śmierci poety, w Słowenii obchodzi się święto kultury słoweńskiej, zwane też Dniem Prešerna; jest to dzień wolny od pracy.

Portret Prešerena znajdował się również na banknocie 1000 słoweńskich tolarów.

Lublana, Matija Čop i Kranjska čbelica

Prešeren, za namową Čopa zaczął stosować włoskie formy poetyckie, pisał w tercynach, układał sonety, i rozpoczął tym nowy rozdział w słoweńskiej poezji. Owocem współpracy Prešerna i Čopa jest elegia Slovo od mladosti, cykl Ljubezenski sonetje i satyra programowa Nova pisarija. Został także głównym poetą almanachu Kranjska čbelica, który redagował Miha Kastelic. Čbelica została wydana pięciokrotnie: w 1830, 1831, 1832,1834 i 1848 roku. W okresie wydawania almanachu w 1834 roku France Prešeren wszedł w konflikt z Jernejem Kopitarem dotyczący cenzury, a także opinii na temat almanachu. Prešeren i Matija Čop uważali Čbelicę za wysoką literaturę zaś Kopitar za popularną, opartą na wiejskim słownictwie na wzór Serbów. Kolejny konflikt z Kopitarem, dotyczył nowej słoweńskiej ortografii, który Kopitar chciał wprowadzić wraz ze swym uczniem Metelkom. Miało powstać 12 nowych liter, jednak ich zapis nie był jeszcze treściowo i estetycznie ugruntowany. Prešernowi z pomocą przyszedł czeski poeta František Ladislav Čelakovský, który uniemożliwił reformę ortografii i chwalił poezję słoweńskiego poety. Była to pierwsza zagraniczna pozytywna ocena poezji Prešerna.

Życiowe próby, związek z Aną Jelovšek

6 kwietnia 1833 Prešeren spotkał w kościele młodą, pochodzącą z bogatej, kupieckiej rodziny Juliję Primic. Stała się ona jego muzą, zaś owocem jego miłości do Julii jest Sonetni venec, wydany w 1834 roku. Wiersze, wchodzące w skład tego Wieńca wzbudziły złość matki Juliji Primic, która nigdy nie widziała w Prešernie kandydata na zięcia. Chociaż France był bardzo zakochany w Julii, ona nie przyjęła jego miłości i w 1839 roku wyszła za mąż za bogatego szlachcica Josefa Anselma von Scheuchenstuela. Rok 1835 był jednym z najgorszych w życiu poety. Tego roku zmarł jego wuj Józef, w wodach rzeki Sawy utonął Matija Čop, Julija była już zaręczona. Wszystkie te wydarzenia spowodowały, że Prešeren staczał się, upijając się w okolicznych gospodach. Podobno myślał też o samobójstwie. W tym czasie napisał poemat Krst pri Savici, który poświęcił przyjacielowi – Čopovi.

Około roku 1836 Prešeren zaczął się interesować słoweńską poezją ludową. W życiu Prešerna pojawił się Polak Emil Korytko – działacz i orędownik kształtowania świadomości narodowej Słoweńców, miłośnik i zbieracz tamtejszej sztuki ludowej, którego władze austriackie wygnały z Ojczyzny do Lublany z powodu działalności niepodległościowej. Prešeren i Korytko uczyli się nawzajem swoich ojczystych języków. Prešeren przetłumaczył dzięki pomocy polskiego przyjaciela sonet Mickiewicza pt. Rezygnacja. Korytko zaś zapisywał wiersze ludowe, podróżował po słoweńskich wsiach, a także posiadł znaczącą kolekcję zbiorów folklorystycznych, którą przekazał do tamtejszego muzeum. Niestety, tuż przed wydaniem zbioru wierszy ludowych, Korytko zachorował i wkrótce potem zmarł.

W tym czasie poznał też służącą w domu swego pracodawcy Crobatha Anę Jelovšek. Miał z nią trójkę dzieci. Niewykształcona Ana nie była w stanie pojąć poetyckiego spojrzenia na świat, jakie przejawiał France. Ważne jest, że przez cały okres ich wspólnego życia nie napisał żadnego wiersza miłosnego na cześć Any. Jedynie wiersz Nezakonska mati poświęcony jest matce jego dzieci.

W 1839 roku powrócił do kraju dawny przyjaciel Prešerna Andrej Smole, który wyjechał z kraju z powodu długów i znaczną część życia spędził za granicą. Prešeren często odwiedzał przyjaciela i wspólnie wydawali książki (m.in. wiersze Valentina Vodnika i dramat Antona Tomaža Linharta Matiček se ženi)

Prešeren coraz częściej pił. Po raz kolejny także nieszczęśliwie się zakochał w córce karczmarki Metki – Jerici Podboj. Poświęcił jej nawet kilka wierszy. W roku 1843 zaczęły ukazywać się Kmetijske in rokodelske novice pod redakcją weterynarza i polityka Janeza Bleiweisa. Zaproponował on Prešernowi współpracę, jednak wyżej od jego wierszy cenił utwory Jovana Vesela Koseskega. Później zaczął również publikować wiersze Franca, jednak w mniej widocznych miejscach czasopisma. Prešeren ponownie zaczął pisać i w roku 1846 przedłożył swoje dzieła cenzurze. Poezije Franca Prešerna ukazały się w końcu w roku 1847.

Śmierć poety

Po rewolucji marcowej w roku 1848 Prešernowi udało się w końcu opublikować Zdravljicę, która ukazała się w Novicach Bleiweisa. Później pojawiły się poważne oznaki choroby Prešerna i twórczość poety zamarła. France Prešeren cierpiał na marskość wątroby. Był zadłużony i bez pieniędzy. Umarł w czwartek, 8 lutego 1849 roku. Jego śmierć oznaczała początek jego prawdziwej sławy. Janez Bleiweis postanowił rozsławić imię i poezję Prešerna. Dlatego zorganizował uroczysty pogrzeb i zatroszczył się o postawienie pomnika, dzięki któremu słoweński naród oddałby cześć pamięci wielkiego poety. Na ten cel ogłoszono publiczną zbiórkę pieniędzy, która trwała 4 lata. Dziś wszyscy Słoweńcy znają Prešerna i jego poezję.

Powstanie kwietniowe (bułg. Априлско въстание) – największe powstanie narodowe Bułgarów przeciwko Imperium osmańskiemu (Turcji). Za datę rozpoczęcia powstania przyjmuje się 20 kwietnia 1876 roku, kiedy to wybuchły walki w Kopriwszticy. Data ta odnosi się do kalendarza juliańskiego obowiązującego w Bułgarii do 1916 roku. Według używanego obecnie kalendarza gregoriańskiego powstanie wybuchło 2 maja 1876 roku.

Powstanie na ziemiach macedońskich w maju 1876, zdaniem autorów bułgarskich stanowiące część powstania kwietniowego^[1], nosi nazwę powstania razłowieckiego.

Geneza

Od 1396 roku Bułgaria była częścią państwa osmańskiego. Z powodu uciążliwych represji stosowanych przez Turków wobec ludności bułgarskiej polegających m.in. na przymusowym nawracaniu z prawosławia na islam, wcielaniu chłopców do oddziałów janczarskich itd., utrzymywała się silna niechęć tej ostatniej do zwierzchnictwa osmańskiego. Od roku 1828 Turcja przeżywała zewnętrzny i wewnętrzny kryzys, który nasilił się w połowie lat 70. XIX wieku. Z uwagi na wizję bankructwa państwa, w 1875 roku zwiększono podatki od ludności niemuzułmańskiej, co było jedną z przyczyn powstań w Hercegowinie oraz Starej Zagorze. Kłopoty Turcji ze stłumieniem tego pierwszego utwierdziły Bułgarów w przekonaniu o możliwości zbrojnego wywalczenia niepodległości. Szczególną rolę w rozbudzeniu aspiracji niepodległościowych Bułgarów odegrał Wasyl Lewski.

Wybuch

Przygotowania do buntu nie uszły uwadze lokalnych władz osmańskich oraz popierającej je ludności muzułmańskiej. Dodatkowo jeden z uczestników walnego zabrania członków IV komitetu (14 kwietnia 1876 w Oboriszte), na którym ustalono wiele szczegółów dotyczących planowanego powstania, przekazał zdobyte informacje Turkom. 19 kwietnia władze osmańskie wysłały z miast Pazardżik i Płowdiw do Kopriwszticy i Panagjuriszte oddziały żandarmerii w celu zaaresztowania agitatorów powstania. Następnego dnia, podczas próby uwięzienia Todora Kableszkowa, w Kopriwszticy wywiązała się walka między żandarmami i bułgarskimi spiskowcami. W jej efekcie Turcy zostali wyparci z miasta, a lokalny zarządca osmański zamordowany. Kableszkow opisał przebieg wydarzeń w tzw. Krwawym Liście, który wysłał do przedstawicieli IV komitetu w Panagjuriszte. Tego samego dnia, stosownie do ustaleń z Oboriszte, Georgi Benkowski ogłosił wybuch powstania. Należy nadmienić, iż na zebraniu w Giurgiu rozpoczęcie insurekcji wyznaczono na 1 maja 1876, przy czym dopuszczano wcześniejszą datę gdyby zaistniała groźba rozbicia spisku. Powstanie wybuchło zatem przedwcześnie, co zaskoczyło niektóre lokalne komitety i niekorzystnie wpłynęło na organizację walki.

Skutki

Powstanie zostało brutalnie spacyfikowane przez wojska osmańskie. Choć dokładna liczba zabitych (zarówno uczestników walk jak i cywilnych ofiar represji) nie jest znana, powszechnie przypuszcza się, że przekracza ona 12 tys.^[2], jakkolwiek niektórzy badacze uważają, że było ich około 3 tys.^[3]. Około 80 wsi i miast zostało spalonych, zaś 200 splądrowanych. Największe prześladowania dotknęły obszar północnych Rodopów. Kilka tysięcy mieszkańców Bataka zostało zabitych przez nieregularnych żołnierzy osmańskich, w większości wywodzących się z Pomaków. Okrucieństwa dokonane przez Turków zostały opisane przez zagranicznych dziennikarzy, którzy przybyli na tereny Bułgarii po powstaniu^[4]. Ich relacje odbiły się szerokim echem w Europie. Wielu polityków (np. William Ewart Gladstone), uczonych (np. Karol Darwin), pisarzy (np. Oscar Wilde i Wiktor Hugo) i rewolucjonistów (np. Giuseppe Garibaldi) publicznie wyraziło swoje oburzenie z powodu brutalnych represji tureckich względem ludności bułgarskiej.

Choć powstanie zakończyło się klęską Bułgarów, przyciągnęło uwagę mocarstw europejskich na położenie narodów bałkańskich okupowanych przez Turcję. W roku 1877 w Konstantynopolu odbyła się konferencja, z udziałem Turcji, Wielkiej Brytanii, Prus, Austro-Węgier, Francji, Włoch i Rosji, na której usiłowano m.in. uzgodnić nadanie Bułgarii autonomii. Sprzeciw Turcji doprowadził do wybuchu wojny rosyjsko-tureckiej w 1877 roku, w efekcie której Bułgaria odzyskała niepodległość.

1^ Myślę, że gadanie o tym w ten sposób na zaliczeniu wystarczy, żeby go przekonać, że się wie wszystko o Słowenii. Poza tym, w tym tekście w sumie nie wydarzyło się nic ciekawego.

2^ Dodam przypis, żeby nie było plagiatu.

36