Jan III Sobieski

Jan III Sobieski (1629–1696), król polski od 1674 r., syn Jakuba Sobieskiego, kasztelana krakowskiego, prawnuk Stanisława Żółkiewskiego. W młodości studiował w Krakowie. W latach 1646–48 podróżował po Europie. Po powrocie do kraju brał udział w wojnach z Kozakami, Rosją, Szwecją i Turcją. W 1664 r. został marszałkiem wielkim koronnym, w roku 1666 hetmanem polnym, a w 1668 r. mianowano go hetmanem wielkim koronnym. Sława jaką się okrył w bitwie pod Chocimiem (1673), gdzie zadał klęskę armii tureckiej, przyczyniła się do wzrostu jego popularności i w konsekwencji do wyboru na króla (1674), po śmierci Michała Korybuta Wiśniowieckiego. W czasie panowania Jana III Sobieskiego, podobnie jak za jego poprzednika, w Polsce ścierały się ze sobą stronnictwa – prohabsburskie i profrancuskie. Król nie przystąpił otwarcie do żadnego z nich. Wojny jakie musiał toczyć z Turcją, skłaniały go ku sojuszowi z Habsburgami, ale małżeństwo z Francuzką, Marią Kazimierą d’Arquien („Marysieńką”) i wcześniejsza działalność zbliżały go raczej do stronnictwa profrancuskiego. W latach 1674–76 król toczył walki z Turkami, odnosząc sukcesy militarne. W 1676 r. podpisany został w Żurawnie rozejm z Turcją. Jan III Sobieski, dążąc do odzyskania Prus Książęcych, zawarł w 1675 roku traktat jaworowski z Francją, a w 1677 r. w Gdańsku ze Szwecją. Jednak zabiegi króla nie przyniosły sukcesu, szlachta nie wykazała zainteresowania w tej sprawie, a sojusz z Francją okazał się iluzoryczny. Jan III zmienił zatem orientację, zbliżył się do Habsburgów i zawarł w 1683 r. przymierze przeciw Turcji z cesarzem Leopoldem I. Na wieść o oblężeniuWiednia Sobieski ruszył na odsiecz i objąwszy dowodzenie nad połączonymi wojskami polskimi, habsburskimi i Rzeszy niemieckiej, 12 IX 1683 r. odniósł wspaniałe zwycięstwo nad Turkami, dowodzonymi przez Kara Mustafę. Militarny sukces Jana III Sobieskiego nie doprowadził jednak do odzyskania przez Polskę ziem utraconych wcześniej na rzecz Turcji, a przystąpienie króla w 1684 r. do antytureckiej Ligi Świętej wciągnęło Rzeczpospolitą w długotrwały konflikt z Turcją. W 1686 r. podpisany został traktat z Rosją (tzw. pokój Grzymułtowskiego), zatwierdzający podział Ukrainy i przyznający Rosji prawo opieki nad prawosławiem w Polsce.

Jan III Sobieski był wybitnym władcą i znakomitym dowódcą wojskowym, dokonał zmian w organizacji armii, dążył do zrealizowania reform ustrojowych, ograniczających prywatę i wzmacniających władzę królewską, jednak wszystkie jego starania były blokowane przez szlachtę. Król był także wybitnym znawcą i miłośnikiem sztuki.

WAŻNE DATY: 1674–początek panowania Jana III Sobieskiego 1675–traktat polsko-francuski w Jaworowie 1676–rozejm z Turkami w Żurawnie 1677–traktat polsko-szwedzki w Gdańsku 1683–przymierze Jana III Sobieskiego z cesarzem Leopoldem I, odsiecz wiedeńska 1684–przystąpienie Polski do Ligi Świętej 1686–pokój Grzymułtowskiego z Rosją