Historia doktryn politycznych XX wiek

Wykład I

Konserwatyzm: Platon, Burke, De Mestre Liberalizm: Sofiści, Lock Socjalizm: Rawls

Kant domagał się surowego karania, bo uważał że wymaga tego szacunek do ludzi.

Konserwatyzm

1. Konserwuje status quo (np. twardogłowi)

2. Konserwatyzm opowiada się za określonym kształtem świata, kościół, religia, tradycja, obrona jego kształtu, lęk przed zmianą (Edmund Burke, De Mestre)

3. absolutyzm aksjologiczny

Obrona wartości – Platon; Platon miał pociąg do polityki (wyprawa do Syrakuz)

Państwo Platona – zaczyna się od uroczystości w Pireusie, w których bierze udział Sokrates. Pada wówczas pytanie – kim jest człowiek sprawiedliwy ?

Wypowiada się Trazymach (drugie pokolenie sofistów), Kalikles i Kritiasz – wszyscy oni odwołują się do pojęcia physis tzn. ich zdaniem siła jest źródłem prawa – jest to argumentacja naturalistyczna, nie ma Boga, nie ma wartości absolutnych – powinien rządzić silniejszy.

Dwie pierwsze księgi Państwa to spór o sprawiedliwość (Sokrates go „przegrał”)

Platon jest w swej dialektyce – niezwykle uczciwy intelektualnie – nie używa nowomowy (jak np. „demokracja ludowa”) mówi jak jest. W „Państwie” Platona występuje także jego brat – tj. Glaukon. Rzeczywiście rządzą silniejsi, ale sprawiedliwości nie ceni naprawdę nikt, ani ci na górze, ani ci na dole (choć sprawiedliwość jest prawem najsłabszego). Cnota ujawniona na wysokim stanowisku jest ważniejsza niż na niskim czy żadnym. Dobry poddany będzie zawsze niżej w niebie, bo władza pozwala na więcej – dlatego i cnota jest większa.

Wartość ludzi ujawnia się w teście Dygesa – chodziło o pierścień który umożliwiał stanie się niewidzialnym.. i kto oparłby się pokusom które wtedy się pojawiały – zapewne nie wielu podołałoby temu testowi.

Słabi mówią o sprawiedliwości, ale tylko dla tego, że jest to w ich interesie.

Wtedy do rozmowy włącza się Sokrates.. – i mówi: zmieńmy perspektywę, czy jest coś większego niż dusza ? tak. Jest nią państwo… następnie Platon ustami Sokratesa buduje państwo idealne w księgach od 3 do 7 – „buduje je jak z puzzli” – wtedy patrzy na nie z lotu ptaka – i tworzy definicję – która to rozciąga się na duszę człowieka.
W księdze 7 pojawiają się wątpliwości, czy takie państwo przetrwa – bo natura ludzka przeciwstawia się takiemu państwu. Księga 8 to degeneracja państwa – ludzie skrajnie niesprawiedliwi, ci którzy podbili świat, są za to jeszcze podziwiani..

Rys konserwatywny u Platona – ludzie nie są równi – są jak rasowe psy. „Emerytura” u Platona – przymusowe oglądanie idei Dobra.

Platon popiera użyteczne kłamstwo w Państwie – by zapewnić stabilność np. mit matki ziemi – rodzicami jest ziemia, urodziliśmy się pod ziemią i zostaliśmy zmieszani z kruszcami, np. ze złotem ci najlepsi (filozofowie) 3 kruszce – 3 sfery duszy.

Platon popiera eugenikę. Państwo idealne zbudowane jest na gruzach kultury greckiej.

Część konserwatystów uważa, że ludzie rodzą się określenie predystynowani.

„Człowiek myślący to zwierzę zwyrodniałe.”

Tymos – część duszy gniewliwa, odpowiedzialna za odwagę

Współczesny konserwatyzm to nie tylko dusza pożądliwa, ale też tymos (za jego pośrednictwem budujemy swoją pozycję.)

Sprawiedliwość państwa – to harmonia idealnego państwa

Cnotą rolników jest rozwaga (w słuchaniu wyższych)

Rządzić ma rozum z pomocą temperamentu – górować nad pożądliwością.

Timokracja – rządy ludzi mężnych

Poza tym : - oligarchia - demokracja - tyrania (w wyniku demagogii)

Demokracja jest jak wielobarwny płaszcz – w demokracji występuje bazar charakterów – człowiek raz jest marzycielem, raz filozofem może być kim chce nie ma trwałej podstawy.

Wykład II

Platon porównuje duszę do twierdzy – a demokracja nie ma „strażników”.

Od demokracji gorsza jest tylko tyrania

Patrząc powierzchownie możemy zazdrościć tym co podbili cały świat i mają wszystko, ale jeśli wniknęlibyśmy w duszę tyrana to okazuje się, że nie ma czego zazdrościć.

„W przyjaźni nigdy nie są z nikim – zawsze się płaszczą przed innymi” – tzn. przyjaciół nie ma i otoczony jest płatnymi pochlebcami.

Towarzyszy im ciągły niepokój – stanowi to dokładną odwrotność człowieka sprawiedliwego, któremu ciągle towarzyszy spokój.

Robienie pieniędzy to wkroczenie na drogę, która nie ma naturalnego kresu – Arystoteles

Podobnie dla tyrana dno nie istnieje – on ciągle chce więcej..

Zdaniem św. Tomasza – jeśli już porównujemy – to należałoby porównywać tyrana i dobrego władcą, nie zaś tyrana i poddanego.

Tylko filozofowie lub ludzie sprawiedliwi powinni się wypowiadać – bo oni poznali sprawiedliwość, ci co mówią, że życie tyrana jest lepsze nie znają się – znają tylko jedną miarę więc po prostu nic nie rozumieją.

Tylko ten kto zna poszczególne stopnie – cielesny – duchowy – wiedzy ; może oceniać.

425 razy większa przyjemność duchowa niż fizyczna.

Krótko pisząc – zdaniem Platona sprawiedliwość popłaca.

Elementy typowo konserwatywne u Platona:

- absolutysta – antyindywidualizm – holizm - prymat wspólnoty – pesymizm antropologiczny

Konserwatyzm „ewolucyjny”/ instytucjonalny – wziął się z Wielkiej Brytanii – prawo powstawało ewolucyjne.. ewolucyjne orzecznictwo sądów.

Dwa główne nurty polityczne w WB

1. etatystyczny – propaństwowy, paternalistyczny – Burke, Lord Arton

2. wigowie (liberałowie – J. Lock) – główny ideolog.

Nurt etatystyczny – nie ufają społeczeństwu, ważniejsze państwo – w sferze ekonomicznej socjaliści

J. De Maistre – pisał po francusku, ale z pochodzenia był Sabaudczykiem, synem urzędnika. Wychowywany był w sposób konserwatywny – więc w młodości na opak był bardziej liberalny. Działał w masonerii – po rewolucji francuskiej zmienił poglądy – na radykalnie katolickie, był tradycjonalistą.

Poglądy: dzieje ludzkie przesiąknięte pierwiastkiem idealnym (antycypacja Hegla). Nie zdarzy się nic, czego bóg by nie chciał by nie było zrobione. Rewolucja była karą daną przez boga na francuzów.

Wola boga nadrzędna wobec państwa/prawa.

Jeśli mamy prawo oskarżyć władzę, że się pomyliła – to nie ona jest suwerenem. Władza nadana przez boga – a papież jest władcą nad władcami świeckimi.

Hierarchia u De maistre – najpierw państwo potem społeczeństwo na końcu jednostka.

Odrzuca kategorie abstrakcyjne, a opowiada się za tymi ze świata realnego.

Abstrakcyjną kategorią jest „człowiek” – a nie np. państwo.

„spotkałem w życiu francuza, Niemca itd. ale człowieka nie spotkałem”.

Ludy dzikie jak dzieci są jak dzieci – obserwując je nic nie powiemy o naturze dorosłego człowieka.

De Maistre odrzuca język umowy społecznej.

Bierdiajew – „filozofia nierówności” – konserwatywny zwolennik arystokracji.

Wykład III

Współczesny konserwatyzm stoi przed wyzwaniem jak uporać się ze zmianą ?

Współcześni konserwatyści są zwolennikami ewolucji, wrogami rewolucji, obawiają się filozofii/dyskusji.

Kiedy rodzi się dziecko to zdaniem konserwatystów powinno mieć już wszystko dostarczone (wartości, religię itd.)

Nie ma patentu na to skąd powinien wypływać impuls do zmiany.

F.A. von Hayek – konserwatywny liberał (bardziej liberał) poglądy:

- nie istnieją wartości absolutne, istnieje wiele systemów wewnętrznie spójnych

- nie ma jednego systemu aksjologicznego

- różne cywilizacje i ich obywatele obowiązani są podporządkować się wartością danej cywilizacji.

- cywilizacja w stosunku do nas powinna mieć charakter represywny

- każda z cywilizacji ewoluuje, ewolucja jest dopuszczalna i akceptowalna, związana z postępem. Zawsze dzieje się tak, że w pewnym momencie pojawia się napięcie między dwoma wartościami – które w niej tkwią – i to jest kołem zamachowym do zmiany – zwycięży ta wartość, która bardziej spójna z fundamentami cywilizacji. (trochę jak koherencyjna definicja prawdy). Cała ewolucja to wypychanie wartości mniej pożądanych, to znaczy, że cały czas oceniamy, zostawiamy te bardziej spójne.

- odrzuca konstruktywizm, racjonalizm

Nie ma kryteriów do porównywania cywilizacji.

R. Nisbet – „w poszukiwaniu wspólnoty” - krytyka liberalizmu.

W czasach nowożytnych możemy mówić o wielkim postępie i jest to zasługą liberalizmu, ale to co daje liberalizm nie jest optimum. Nie jest to stan zadowalający bo spowodował samotność, wyalienowanie.

Szkoła frankfurcka – trzeba zrobić krok dalej bo liberalizm dał za mało ; dla Nisberta ideałem są wspólnoty średniowieczne

Liberałowie – człowiek silny antropologicznie – wg. konserwatystów to utopia bo ludzie są jednostkami społecznymi

Liberałowie zwali są inaczej progrysywistami, meliorystami

Leo Strauss – admirator Platona, (Alan Bloom wyszedł z jego szkoły)

Kim jest filozof polityki ? – to osoba, która stoi na rozdrożu, to jest kajdaniarz którego wyzwolono a potem wrócił. Nie można być filozofem polityki kwestionując świat idei; Strauss wierzy w świat absolutny.

Do ludzi trzeba mówić językiem kajdaniarzy, by zostać wysłuchanym.

Dla prawdziwego filozofa polityki, świat idei ważniejszy niż jakakolwiek wartość którą niesie jaskinia. Jest to szczególnie istotne w sytuacji gdy dojdzie do napięcia między tym co moje a tym co dobre (np. gdy się ma dzieci, to dużo tego typu napięć)

Traktujmy rozum jako beznamiętne narzędzie

„Prawa” – Platona – akcja zaczyna się na Krecie, gdzie trzech filozofów rozmawia o winie – sama rozmowa ich już rozkręca.

Trzeźwość, umiar to nie jest cecha filozofów.

Myśl może być bezwstydna (dla Leo Straussa klasyczna filozofia grecka to raj utracony)

Ateny vs Jerozolima – filozofia vs religia/objawienie

Konserwatyści krytykują nowożytność,

Vita activa vs vita contemplativa – Strauss opowiada się za tym drugim.

Liberalizm stawia na użyteczność konserwatyzm – na cnotę.

Hanna Arendt – „Eichmann w Jerozolimie” – republikanizm – też ma swój raj utracony, jest nim Grecja.

Solon – „kto nie chwyci za broń jak wybuchną zamieszki ten nie jest godny obywatelstwa” – nie ważna czy ma się rację – bierność jest nie do przyjęcia.

Dla Arendt ważne zaangażowanie się w politykę – (różnica z konserwatyzmem)

Jednostki to silne osobowości zaangażowane w politykę, polityka/filozofia – model życia wyższy; Arendt krytykuje nowożytność za indywidualizację, atomizację, masowość, samotność jednostek.

Kiedy jednostki są słabe – to jest to sytuacja niebezpieczna, bo mogą ulec ruchom totalitarnym,. Nie ma silnej opinii publicznej – wytworzyć ją mogą silne jednostki które myślą samodzielnie.

Bez filozofii nie ma sceptycyzmu, bez sceptycyzmu nie ma krytycznej opinii publicznej

Burke o rewolucji francuskiej – jest łąka.. na której pasie się stado krów, ale jest tam też stado hałaśliwych świerszczy. Ktoś niewyrobiony mógłby pomyśleć, że na łące rządzą świerszcze (bo zachowują się głośniej). trzeba wyrobionej opinii publicznej by zrozumieć, że rządzą krowy. Krowy - Anglia : świerszcze –Francja (rewolucjoniści)

Arendt uważa że remedium na taką sytuację stanowią silnej jednostki.

Eichmann nie był antysemitą, ale nie był w stanie się zatrzymać, był popychany przez los. Był relatywistą (reprezentował pustkę duchową) powoływał się przestrzeganie litery prawa.

Wykład IV

Max Weber – Etyka protestancka a duch kapitalizmu –książka o tym, że religia determinuje postawy na rynku.

Asceza wewnątrzświatowa – protestanci nie konsumują

Katolicyzm – asceza zewnątrz światowa – umartwiająca się osoba, myśląca o zbawieniu, (u protestantów myślę o ciężkiej pracy)

Różny stosunek do biedy, żebrania itd. – jest model, że trzeba pracować (protestanci) – u katolików duża nieufność w stosunku do bogatych ludzi. Wstyd jest być bogatym i obnosić się z tym.

U protestantów istnieje przekonanie o predestynacji – przez ciężką pracę ludzie chcą odczytać los jaki jest im pisany.

Kontrargumenty przeciw tezom Webera

– to bogactwo otworzyło ludzi na nowe prądy jak np. reformacja itd. nie na odwrót.

- jeszcze inne przyczyny spowodowały te procesy o jakich pisze Weber. (w sensie nie zrobiła tego sama wiara)

Irving Kristol – neokonserwatyzm. Uważa on, że kapitalizm najlepiej łączy się z judaizmem.

Judaizm jest religią prawa – to z jednej strony krępuje, bo istnieje sztywny kanon. Ale równocześnie ułatwia życie praktyczne.

Utopizm odrzucony, judaizm daje praktyczne porady jak postępować w życiu doczesnym.

Katolicy też mogą być świetnymi kapitalistami.

Jezus był cieślą (dowartościowanie pracy), a nie np. filozofem

Główne idee neokonserwatywne

– pewni siebie, jastrzębie, arogancja, radykalizm

- skłonność do progresywizmu myślenie meliorystyczne, koniec historii Francis Fukuyama (melioryzm)

- istnieje natura ludzka i istnieje uniwersalny ideał ustroju.

- polityka twardej ręki („realizm polityczny”) USA powinna postępować twardo w stosunkach międzynarodowych

- radykalna ideologia prawicowa (Hobbes, Machiavelli)

- ostry podział na wróg-przyjaciel

- gotowość do prowadzenia wojny

- w polityce realizm polityczny

- gospodarka – liberałowie obyczaje – konserwatyści

- za nierównościami,

- przeciw homoseksualistom

– ludzie są nierówni,

- są za elitaryzmem, demokracją itd. (ale za nierównością w gospodarce i kulturze, rodziną, tradycyjnymi wartościami.)

Konserwatyści : elitaryzm, monarchizm, socjalizm

Neokonserwatyści: demokratyzm, mają ideał natury ludzkiej, unilateralizm, imperializm, kapitalizm, realizm

Francise Fukuyama – japoński intelektualista, „koniec historii” – po upadku komunizmu ludzkość już wie co jest najlepsze – to znaczy kapitalizm + demokracja

Europa Środkowo Wschodnia przykładem potwierdzającym tezę Fukuyamy.

Punkt wyjścia dla Fukuyamy to antropologia – ustrój idealny to taki gdzie natura ludzka w pełni zaspokojona

Fukuyama – istnieje natura ludzka

Dwie szkoły

1. Szkoła anglosaska – Smith, Hume, głównym marzeniem człowieka poprawa materialnego losu. Tak zachowują się pracodawcy, pracobiorcy i konsumenci. Maksymalizują zyski. Rządzi więc nami motywacja ekonomiczna – rachunek zysków i strat.

2 szkoda niemiecka - Hegel, Nietzsche, Hobbes - Od kołyski po śmierć maksymalizacja mocy, władzy, wyższy status w grupie – to jest motor ludzkich działań. Niewolnik ma w sobie więc mniej dzielności, męstwa niż pan.

U Nietzschego – ostatni ludzie– w kapciach, mrużą oczy, zdrabniają.. stanowią zaprzeczenie heroizmu

Kres historii – kiedy człowiek w pełni zaspokojony

Wg. Fukuyamy rozum Platona instrumentalny w celu zaspokojenia duszy pożądliwej i tymotejskiej.

Rozum mówi, że najlepiej zaspokoisz swoje potrzemy w modelu kapitalistycznym, stanowi on bowiem odpowiedz na potrzeby duszy pożądliwej – a demokracja liberalna odpowiada na potrzeby duszy tymotejskiej.

Dusza tymotejska – chcę być panem – generuje walkę aż ktoś ustąpi – historia ludzkości – historia wojen…

Rozum podpowiada że liberalna demokracja zaspokaja te potrzeby bezkonfliktowo – od urodzenia wszyscy równie godni – dla niewolników to rewelacyjna oferta – problem dla panów.. – wcześniej (w walce) byli panami – teraz bez walki – są równymi. Nie mniej bez walki też mogą rywalizować, więc oferta jest również atrakcyjna dla nich.

Koniec historii

Megalotynia – tymos niektórych rozbudowany, inni upokorzeni

Izotynia – ustrój bardziej równy tymos

Koniec ideologii – nie oznacza dla Fukuyamy końca państw.

Fukuyama nie wziął pod uwagę rozwoju medycyny, nauk przyrodniczych, rozwoju biologii, lepsze geny bogatszych rodziców (specjalnie wyselekcjonowane) –młodzi bogacze w wyniku interwencji sowich rodziców - będą wyżsi, silniejsi, inteligentniejsi –biedni z powodu braku dostępu do inżynierii genetycznej będą słabsi, biedniejsi, brzydsi. Obecnie można być bogatym i brzydkim lub biednym i mądrym. W świcie zaprojektowanym genetycznie będzie to niemożliwe.

Opisuje to Haksley – nowym pięknym świecie

Przyszłość świata to :

Północ – 60 letnie stare kobiety vs Południe - 20 letni mężczyźni..

Wyobraźmy sobie wojnę.

Mill – martwy dogmat – przypadkowo czepiamy się słów, nie rozumiejąc tego co głosimy. Wystawienie się na krytykę wzbogaca nas.

Wykład V

Wolność wewnętrzna (przysługuje każdemu) – Aron Hayele Vs Wolność zależna od warunków zewnętrznych.

Dwa rodzaje wolności. a) polityczna , demokratyczna – wolność wyboru i kontrolowania władzy

b) wolność osobista/indywidualna – jest to niezależność od arbitralnej woli innych ludzi

wynika z tego, że zniewolić nas może tylko drugi człowiek.. wolność to nie bieda, wolność to nie mnogość ofert.. Bieda nie jest zniewoleniem.

Niewola zależy od kapryśnej arbitralnej woli – (jak Bóg u Augustyna.)

B. Constant – różnica wolności staro i nowożytnej.

Starożytna –1. demokracja bezpośrednia, bardziej wolność polityczna.. chętnie angażowano się w politykę. 2. Poziom życia możliwy do osiągnięcia przez ludzi – niższy – ale w życiu publicznym mogli osiągać więcej 3. Ludzie mieli zapał do polityki w starożytności dziś jesteśmy bardziej dojrzali.. ostygliśmy – w życiu prywatnym jesteśmy spokojniejsi, jesteśmy konsumentami.

Myśl sofistyczna 2 pokolenia – I pokolenie: Protagoras i Gorgiasz – orientacja nomos I pokolenia nomos vs physis II pokolenie: Kritiasz, Trazymach

Nomos: warto podporządkować się prawom wspólnoty, w której się urodziliśmy

Physis: ale mam przyrodę.. której prawa są niezmienne – mamy naturę – prawo silniejszego i hierarchiczność.

My wszyscy udajemy tylko – bo wewnętrznie podziwiamy silniejszych (chociaż chrześcijaństwo nas trochę stłumiło – wmawiając, że bieda jest w porządku)

Zarzut Sokratesa – skoro każdy człowiek ma rację to za co Protagoras bierze pieniądze ??

Protagoras – sądy nie są prawdziwe/fałszywe ale są lepsze/gorsze.

Wiedza ma charakter przeobrażający – słuchając pewnych rzeczy zmieniamy się. Jest ona wspomagająca dla ideologii egalitarnej

Platon – ludzie rodzą się różni i nic z tym nie zrobimy. Różni ludzie, różne talenty.

Egalitaryści – każdy może nauczyć się cnoty i demokracji.

Protagoras głosił teorię wielości cnót. Platon natomiast twierdził że cnota jest jedna i do tego nie stopniowalna. Człowiek jest zatem cnotliwy lub nie. U sofistów inaczej – w jakiejś dziedzinie człowiek jest cnotliwy a w innej nie – jednej cnoty ma dużo, innej mało.

Konserwatyści atakują liberałów, że ci nie potrafią wychowywać.. (Bloom, Legutko, itd.)

Protagoras odpowiada – to jest pozór, że ateńczycy nie wychowują – wychowanie obecne jest na każdym kroku, jeśli porozmawiasz z barbarzyńcą, to zobaczysz jak bardzo różnią się co do przekonań, manier itd.

Liberalizm tym różni się od konserwatyzmu w sferze wychowania, że (być może zbyt optymistycznie) traktuje ich jako ludzi dorosłych – a nie traktuje ich protekcjonalnie.

Wykład VI

Wig – bardziej precyzyjne określnie niż liberał – „neoliberał”

Hayek mówił o sobie, że jest wigiem – ideologiem Wigów

John Lock – 2 traktaty o rządzie: I traktat – bóg rządzi światem, mąż w domu, a król (jako potomek Adama) w państwie – taka była oficjalna koncepcja, z którą polemizował Lock

Pierwsza idea umowy społecznej pojawiła się u Tomasza Hobbesa – wybieramy władcę „demokratycznie” ale on ma wtedy władzę absolutną i jest poza kontrolą.

Zdaniem Hobbesa jeśli skaże nas sąd i przyjedzie po nas policja.. to mamy prawo uciekać – bo nasze życie i bezpieczeństwo jest najważniejsze. To skoncentrowanie się na życiu jest ziarenkiem liberalizmu u Hobbesa.

Tradycja kontraktualna (od kontraktu/umowy społecznej)

Co by było jakby nie było (kiedy nie było) państwa?

Różni filozofowie odpowiadają różnie – zależnie od własnej antropologicznej wizji człowieka.

Im silniejsze państwo tym łatwiej można zdyscyplinować ludzi – lepsza silniejsza władza, najlepsza monarchia – Hobbes.

Po co stan natury skoro to fikcja ?

Bo państwo od tej umowy staje się normą.

U Hobbesa w stanie natury nie było ładu. To co w stanie natury to materia – władza to forma.

STAN NAUTRY (HOBBES I LOCK)

John Lock – w stanie natury istnieje już społeczeństwo. Lock wyraża zaufanie do spontanicznej natury człowieka. Tomasz Hobbes przeciwnie – ludzie by się pozabijali.. Lock – są sąsiedzi, jest rodzina – ludzie by się nie pozabijali.

Hobbes – człowiek chciałby więcej mocy, chciałby panować nad innymi; Istniało boskie prawo natury – ale jest zawieszone (istniało tylko w naszych sercach/sumieniach) nie obowiązywało naszych czynów.

Lock – element realizmu – będą przestępcy w stanie natury.. koncepcja tego autora jest najbardziej optymistyczna z realistycznych koncepcji.. istnieje prawo w stanie natury (!)

Hobbes – stan natury stan premoralny.

Lock – w stanie natury mamy respektować własność (życie, wolność, dobra materialne)

Człowiek własnością Boga – to prawo istnieje i jest ono czytelne, większość ludzi respektuje to prawo. Liberałowie wierzą w oddolną spontaniczność człowieka – (ułożą sobie jakoś życie).

Lock – w stanie natury pojawią się również przestępcy, którzy nie będą respektować prawa natury.

W stanie natury sędzia jest ofiarą konfliktu – wada bezstronności.

Problem Locka - Jak uzasadnić zabicie mordercy ? on świadomie wystąpił przeciw prawom boskim – najpierw trzeba dokonać jego dehumanizacji/przestępca jest jak dzika bestia (wg. Locka)

Opis przestępcy u Locka – wie co zrobił, (jak Kain) wie, że ma stygmat, każdy może go zabić.

Lock martwi się, że ukażemy kogoś nadproporcjonalnie – więc na drodze umowy społecznej powstaje państwo, gdzie każdy w nim ma 1 głos – (państwo agencja usługowa)

Państwo na straży prawa natury – u Locka państwo nie jest suwerenem – jest stroną umowy, umowa jest obwarowana. Suwerenem jest boskie prawo natury

U Hobbesa państwo to lewiatan – suweren, nie ma od niej ucieczki jeśli władca nie będzie respektował prawa natury to będzie odpowiadał tylko przed bogiem.

U Locka jak państwo źle wykonuje swoje usługi to rezygnujemy, możemy się zbuntować.

Lock vs Hobbes

Lock krytykuje władzę absolutną – to tak jak uciekać przed lisami i tchórzami (innymi ludźmi) oddając się lwu.

Liberalizm Locka – optymizm antropologiczny, ekscentryzm wad stanu natury.

3 fundamenty kapitalizmu – własność prywatna, wizja człowieka (homo economicus) wolność osobista

Własność prywatna to nie jest fakt empiryczny ale prawo - jak ktoś ukradnie mi rower to nie ten kto nim dysponuje tylko to ja jestem jego właścicielem.

Jak uzasadnić to prawo ?

Trzeba sięgnąć wstecz do etapu pierwotnego zawłaszczenia.. musimy sobie odpowiedzieć do kogo należy niezawłaszczony fragment przyrody? Czy jest wszystkich – czy jest niczyj ? uzasadnić można to prawo przez:

- przez siłę (kant bronił tego poglądu)

- odkrycie (Hume obojętnie jaka geneza, legalnie posiada ten kto ma w tym momencie)

- przez pracę (lock) pierwotna własność jest wspólną a Bóg jest utylitarystą, Bóg dał nam we wspólne władanie ziemię by przekształcić ją we własność prywatną

Lock - Prymat ma ten kto bardziej przedsiębiorczy

Prawo do posiadania ma ten kto pracuje, samoposiadanie – także owoców swojej pracy.

Uprawiałem pole, hodowałem zwierzęta – biorę więcej niż dałem

ale i tak większa wartość jest w rzeczach które pochodzą z naszej pracy.

Odp. Locka na zarzut Kanta, „że nikt cię o tę pracę nie prosił..”

Nie ma alternatywy wobec zawłaszczania wg Locka – proviso – masz prawo zawłaszczyć tyle by nie pogarszać życia innych

Drugi argument Locka – bóg dał by ludziom ziemię by robić lepszy pożytek z dóbr przyrody, więc - nie zawłaszczaj tyle żebyś nie mógł uprawiać..

Lock (po wprowadzeniu pieniądza) uważa że możliwe są wielkie majątki. Te różnice w cenzusie ludzi jego zdaniem są akceptowalne.

Wykład VII

Lock, Monteskiusz

Główny zarzut konserwatystów pod adresem liberałów – indolencja wychowawcza – nie są w stanie w sposób hierarchiczny spojrzeć na ludzką duszę

Lock jak Platon, Bloom – głównym celem jest wychowanie rozumu.

Lock – główny cel pedagogiki ukształtowanie podopiecznego, skarbem dyscyplina, która ma charakter formalny, ale on nie będzie oceniał, kto jaką drogę wybrał –wg. Lock musimy wymagać we wczesnym dzieciństwie – potem możemy już tylko argumentować

A u nas odwrotnie..

Dzieci często są najpierw rozpuszczane a potem się od nich wymaga – i niech nikt się dziwi, że jako nastolatkowie się buntują. Dlatego najlepiej na samym początku wymagać a potem pozwolić podejmować decyzje.

Zadaniem wychowawcy jest odwoływać się do duszy tymotejskiej (pochwały/nagany). Celem Lock`a jest próba wychowania człowieka – który nie będzie się bał wolności– będzie wychowany po partnersku – bez megalomanii – na inne osoby będzie patrzył się z godnością - w efekcie liberalnego wychowania Locka - wychodzą ludzie mili w obejściu.

Podopieczni Locka potrafią sobie radzić w życiu, ale zachowują skromność.

„nie-rycerz” – bo ten ma w drodze do sławy nie brzydzi się morderstwem

Liberalizm jest najlepszy wg innych kryteriów. Nie dlatego że jest najłatwiejszy, ale dlatego że jest najtrudniejszy.

List o tolerancji II– Locka

Radykalny rozdział kościoła od państwa – bo mają inne cele, pierwszy troska o duszę – państwa troszczą się o naszą pomyślność

Dla państwa liczą się tylko nasze czyny (nie, że nie zabijam bo chce być w niebie – nie o duszę chodzi..)

Inaczej wygląda sprawa w przypadku religii – czyny nie mają znaczenia, chodzi o religię

Przymus w sferze religijnej jest przeciw skuteczny – bo nie zostaniesz na siłę zbawiony

Język:

Państwo – utylitarystyczny (rzeczowy, obojętny etycznie) vs Religia – język teologiczny

Ktoś może być absolutystą, ale język utylitarystyczny zrozumie każdy.

Czy prowadzić tylko argumentację utylitarystyczną?

Zły postulat bo powoduje frustrację u ludzi – większość ludzi arbitralnie zgadza się z poglądami osadzonymi na wierze

Liberalny sposób na kontrolowanie rządu

Monteskiusz – trój podział władzy

Każda władza ma tendencję do rozrastania się (ma do tego skłonność) Rousseau, Hobbes – władza ma być nie podzielna.

Monteskiusz prawie każdy ustrój jest dobry jeśli jest dobrze rządzony (poza despotią)

Z pośród różnych ustrojów demokracja najtrudniejsza.

Despotia sprawowana jest w oparciu o strach.

Monarchia w oparciu o honor.

Demokracja w oparciu o cnoty polityczne (miłość, egalitaryzm, równość, patriotyzm)

Nie ma w naturze ludzkiej żadnej podstawy dla egalitaryzmu, (np. w monarchii ludzi chcą wyjść ze stanów niższych, by samemu by panować – gdyby tylko mogli)

Davide Hume – szkockie oświecenie Hume – emotywista

Argumentacja na rzecz liberalizm tu ewolucjonistycznego; mamy mgliste niezwerbalizowane uczucie wspólnego interesu to jest emocja a nie myśl..

Wykład VIII

Hume – w etyce jest emotywistą (w przyjemności/przykrości widzi źródło dobra i zła)

Obejmujemy swoją empatią uczucia innych ludzi – ich przykrość sprawia nam przykrość..

Jesteśmy jako społeczeństwo jak napięte struny – ruch jednej wpływa na drugą nie potrzeba tu państwa żeby sobie dobrze radzić.

Utylitaryzm zasad

Wystarczy obserwować dzieci które się kierują takimi zasadami.

„oświecony utylitaryzm” – tj. utylitaryzm zasad – powściąganie się w imię późniejszych większych korzyści.

Historyjka Hume`a:

Są 2 rodziny, jedna biedna druga bogata – biedna pożycza pieniądze na dobre cele – zbliża się termin zwrotu, mamy żeby oddać.. ale sytuacja się nie poprawiła – (dodatkowo sąsiad któremu mamy oddać jest złym i wyda te pieniądze na złe cele) jest nadzieja, że on już nie pamięta – a my przecież wydamy na dobre cele..

Zdaniem Hume`a – mamy się kierować emocjami – jesteśmy w stanie żyć tylko z osobami żywymi – ale nie jestem w stanie odczuwać emocji do bytów abstrakcyjnych – ludzkość, racja stanu, itd. – emocje tylko do konkretnej jednostki.

Widzę chorą żonę – myślę – nie oddawaj

Chociaż wiem, że umów trzeba dochowywać..

Dlatego potrzebne państwo – tylko po to żeby w takich rzadkich sytuacjach abstrakcyjnych pilnować procedur.

(cynicy na to by powiedzieli, że „pieniądze nie są ważne”)

Jeśli rządzić będą nami tylko emocje – to zapanuje anarchia – dlatego konieczne jest państwo.

Reguły sprawiedliwości 1. Umów należy dotrzymywać 2. Dotrzymujmy stałości posiadania

Hayek – ewoluująca kultura – bez określonego celu, przypadek, konieczność jedynie w sytuacji gdy jakaś instytucja jest dobra to się rozpowszechni, inaczej niż Fukuyama – który, twierdził, że będzie to koniec historii

Hume – podstawą konieczną 2 reguły sprawiedliwości..

Hume – wszyscy jesteśmy egoistami – ale w rodzinie to znika nawet jeśli jest biedna to nie wprowadza własności prywatnej.

Te reguły to ewolucyjnie zawiązane prawo natury

Adam Smith – „bogactwo narodów” „teoria uczuć moralnych” biblia ekonomii – wszystko co było wcześniej było błędne.. emotywista.

Mamy patrzeć na siebie tak jakby zaakceptował nas bezkrytyczny obserwator. Uniwersalne podejście – nie czyń bliźniemu co tobie nie miłe.

Bogactwo narodów – homo economicus – dusza oparta na pożądliwości (u Nietzschego na tymos)

By funkcjonował taki model ludzie muszą maksymalizować dochody – konsument, producent – wszyscy. – Smith twierdzi że taka jest dusza ludzka.

Szkoła etycznego egoizmu – macie być egoistami

Byłby ciężko gdyby uczucia, które pomagają człowiekowi żyć były godne potępienia.

Koncepcja niewidzialnej ręki - Egoizm nie jest zły bo istnieje mechanizm który harmonizuje nasze egoizmy i sprawia że realizujemy nie tylko nasz egoizm ale też społeczeństwa.

Ludzie dążą do egoizmu ale jakoś się dzieje, że wszyscy dobrze na tym wychodzą.. nie myślimy jedząc ciepłe bułeczki, że piekarz chciał na nas zarobić – kierował się swoim interesem ale i tak jest nam miło.

Niewidzialna ręka rynku powoduje, że w stosunku do naszych egoistycznych działań powstają efekty uboczne – dlatego nauki społeczne trudne do przewidzenia. Efekt ręki rynku może dać dobre i złe rezultaty.

Np. efekt cieplarniany – Smith skąd bierze się bogactwo narodów? ? z egoizmu!

Historycyzm – historią można przewidywać (Popper krytykował ten pogląd)

Skoro, niewidzialna ręka – to państwo nocnym stróżem – leseferyzm,

Teoria uczuć moralnych – bóg uczynił nas egoistami, czy należy zatem podejrzewać że bóg jest złośliwy skoro kazał nam być altruistami a zrobił egoistami ?

Bóg chce dla nas dobra (bogactwa itd.) dlatego obdarzył nas egoizmem.

Immanuel Kant – (nie całość poglądów, ale tylko to co czyni go liberałem)

Silna podmiotowość moralna.

W wymiarze antropologicznym powołaniem człowieka jest oświecenie – to jest przeznaczenie człowieka, wyjście człowieka z zawinionej niepełnoletności – większość ludzi nie posługuje się rozumem w każdej sytuacji, - używanie rozumu trudne posługiwanie się schematem – proste. Wynika to z lenistwa, i tego że boimy się tego co powie nam nasz rozum. Drogą do wyjścia z niepełnoletności jest wolność słowa, wolność dyskusji itd. Wolność publicznego wyrażania pożytku z rozumu (gdy wkraczamy w sferę publiczną wtedy mamy prawo publicznie krytykować np. system podatkowy)

Prywatnie ta wolność jest ograniczona – jako poddany muszę przestrzegać reguł prawa. Mogę krytykować podatek – ale prywatnie muszę go zapłacić.

Szukanie własnej drogi w świecie – ale też niemiecki legalizm – myślcie o czym chcecie i ile chcecie ale bądźcie posłuszni wobec prawa..

Wykład IX

Liberalizm

Austriacka szkoła – polemizują z poglądem, że ekonomia jest nauką ścisłą

Malejąca teoria użyteczności krańcowej – kolejny 1000 zł dla milionera nie zauważalny

L. von Misses F.A. von Hayek

Motywacją człowieka jest zysk.

Lange (Polak) – gdyby istniał „super komputer” – to można by zrealizować racjonalny plan ekonomiczny (nie wolny rynek a centralny plan – jak w socjalizmie)

Misses na to – to jest niewykonalne praktycznie i destrukcyjne psychologicznie, bo wzmaga lenistwo.

Nie ma naturalnego krasu bogactwa, człowiek zawsze chce więcej – już Arystoteles mówił o tym, że warto zatrudnić zarządcą, by nie pochłonąć się zajęciem bogacenia – do końca.

Zdaniem Hayeka (albo Missesa – nie pamiętam) robotnicy są przeszkodą postępu, są jego kotwicą, najbardziej krzyczą i najgłośniej żądają udziału w postępie.

O sukcesie człowieka w życiu decyduje wiele aspektów, nie tylko gospodarka itd. dla kogoś może to być piękno, sława itd.

Patrzenie tylko ekonomiczne jest marksistowskie

Misses – jeśli w jednej z tych dziedzin zaprowadzimy takie „równe” warunki i pozwolimy komuś by stał się równiejszy ekonomicznie – to wprowadzając takiej rozwiązania tylko w jednej dziedzinie.. wyrównując tylko jedną dziedzinę – stajemy się tym samym niesprawiedliwi. (nie odbierzemy urody, nie odbierzemy talentu itd.)

Nie rynek jest brutalny – a my konsumenci – chociaż nie myślimy o tym.

Wykład X

Minarchiści – zwolennicy państwa minimalnego Hayek, Misses

Anarcho-kapitalizm

Spooner – państwo to rabuś, fałszywy opiekun, anarcho-kapitaliści często bronią praw naturalnych

Hayek – noblista, ewolucjonista – dziedziczymy reguły działania, mamy określoną naturę;

Człowieka od małpy „(mitochondrialnej Ewy”) dzieli 7 mln lat.. w tym czasie reguły ukształtowały się najpierw w małych społecznościach, w hordach gdzie funkcjonalny był lęk przed obcym i poczucie wspólnoty . w tym sensie wszyscy jesteśmy dziedzicami naszych przodków którzy żyli 100 tys. Lat temu. Potem nastąpił gwałtowny rozwój kultury i zwrot w stronę „ładu rozszerzonego”/ społeczeństwa otwartego.

Dziś zmian zachodzą coraz szybciej.

Memy (odpowiednik genów, tyle że w aspekcie wytworów duchowych/kulturowych) naśladownictwo pewnych reguł, jak uczyć się do egzaminu, jak zdobyć dziewczynę, jak zarobić pieniądze – kiedy widzimy że jest to atrakcyjna i skuteczne, wtedy naśladujemy za innymi.

Zdaniem konserwatystów są rzeczy ważniejsze w życiu niż nasze życie biologiczne, można nim wzgardzić.. np. wartości itd.

Liberałowie – najważniejsze życie w dobrobycie (Nietzsche gardził tą postawą)

Atawizmem patrzenie na przyszłość jako wyidealizowaną

Człowiek rozdarty jest między dużą otwartość na społeczeństwo, a z drugiej strony na potrzebę wspólnoty w rodzinie, przesunięcie w jedną albo w drugą nie dobre, człowiek musi żyć i tu i tu.

W wyniku ewolucji kulturowej pojawił się umysł, który jest repliką pewnych norm kulturowych.

Hayek cd.

W umyśle człowieka wiedza – jak góra lodowa – na szczycie wiedza dyskursywna (racjonalna, uzasadniona) – pewne tezy których możemy bronić

Niżej (szersza warstwa) to co nie potrafimy uzasadnić ale możemy ich bronić (to co ważne dla konserwatystów) szeroki zakres wiedzy z której robimy użytek ale nie umiemy jej obronić

Najniżej – wiedza nieuświadomiona

Wszystkie zdobywamy dzięki kulturze

Jakie konsekwencje ?

W ekonomii – krytyka socjalizmu i skłonności do interwencjonizmu.

Hayek – „gdyby człowiek był wszechwiedzący – wolność byłaby zbędna”.

Wolność jest najważniejsza.

Hayek mówi, że wolny rynek nie nagradza zgodnie z zasługami, liczą się tu i zasługi i przypadkowość.

To jak gra w pokera – trzeba być mistrzem ale mieć też dobrą kartę.

Wolny rynek nie nagradza cnoty, charakteru, ilości godzin wyrzeczeń itd.

Tego wymaga nowy rodzaj etyki – zaakceptować tę przypadkowość – marksizm buntuje się przeciw przypadkowości.

Wolny rynek nagradza nie za zasługi ale za wkład w zaspokajanie potrzeb innych.

Wykład XI

Robert Nozick

Anarchia, państwo, utopia

Pytanie o kompetencje państwa mają sens

Przyjęcie stanu natury - kiedy jeszcze nie ma państwa i jako punkt wyjścia metodologicznego 1. Kryterium dobrowolności – mogą być zmiany które będą dobrowolne 2. Każdy ma prawa naturalne, które są nienaruszalne (jak – samoposiadanie własnego życia)

Taki punkt wyjścia.

Gdyby wybrał pesymistyczną koncepcję człowieka to miałby ułatwione zadanie – ale Nozick nie idealizuje – nie twierdzi, że ludzie to anioły..

Nozickowi chodzi o najbardziej realistyczną z optymistycznych wizji– wybrał więc koncepcję Locka – jest realizm bo musi istnieć np. wymiana w takim społeczeństwie – ale są też przestępcy. Nie ma także bezstronności.

Nozik bierze koncepcję Locka ale bez umowy społecznej.

Początek budowy uzasadnienia istnienia państwa wg Nozicka

Jeśli zostaniemy zaatakowani to.. Rodzina się skrzyknie i ukarze oprawcę

Będą na tym etapie istniały stowarzyszenia ochrony.

Wady takiego stanu rzeczy: - trzeba samemu bić innych – mogą się trafić w naszej wspólnocie histerycy (prowodyrzy) – jeśli powstanie konflikt wewnątrz naszej komórki społecznej to jak go rozwiążemy ?

Tak więc kolejny etapem jest..

Jest wybranie osoby do ścigania innych (a la policjanta, a la sędziego itd.) wtedy reszta grupy nie musi się tym wszystkim przejmować i ma więcej czasu na inne rzeczy)

1. stan natury – radź sobie sam

2. wszyscy w małych grupach sobie radzą

3. wyspecjalizowane agencje ochrony

Wady tej trzeciej części – istnieje wiele agencji ochrony – istnieje więc pluralizm przemocy

Kolejnym etapem prawdopodobnie byłaby taka sytuacja

Większość zapisuje się do dominującej agencji ochrony które staje się monopolistą w zakresie bezpieczeństwa.

..

Ale są też tacy co nie chcą się zapisać do dominującej agencji ochrony – chcą radzić sobie sami – i teraz my jako członkowie tej agencji mamy problem - bo ci co nie płacą, nie są u nas – korzystają z naszej infrastruktury , ale nie uznają naszych sądów – mają swoją ocenę..

Czy mamy prawo ukarać takie osoby ?

Agencja przypisuje sobie monopol na przemoc i roztacza opiekę nad tymi outsiderami – chociażby ta osoba tego nie chciała.

Wykład XII

Robert Nozick

Historyjka nr 2: Koszykarz chce zrobić, więc zachęca kibiców do zrzutki podczas meczów w ramach podziękowania za jego grę. Ludzie wrzucają po 50 centów do kapelusza podczas meczu i koszykarz zarabia w ten sposób 1 mln dolarów – następnie jednak państwo w postaci podatku odbiera mu połowę – to zdaniem Nozicka gwałci zasadę dobrowolności.

Państwo opiekuńcze narusza zasadę samoposiadania

W umowie społecznej Rousseau robi bardzo gładkie przejście od wolności osobistej do wolności politycznej (do jednej „tysięcznej głosu”)

Dla niektórych każdy ubytek na wolności osobistej jest nie do przyjęcia. Niemniej jednak..

Człowiek jest istotą społeczną, i trzeba regulować w jakiś sposób relacje z innymi ludźmi.

Załóżmy że mógłbym sprzedać 1/100 mojego dnia – tj. np. sprzedać komuś prawo decydowania o tym co zjem na śniadanie.

Gdy zobaczę że jest to dobry interes to załóżmy że sprzedam więcej i na koniec zostanie mi 1 moja własna akcja – a za pieniądze które zarobię będę mieć po 1 akcji każdego innego.

Demoktesis – każdy ma po 1 głosie

99 proc. Decyzji podejmuje wspólnota.

Każdy chciałby mieć 100 proc. Własnych akcji do podejmowania decyzji ? (jest to wątpliwe)

Liberalizm nie jest za nieograniczoną wolnością

Liberalizm indywidualistyczny – ale czy każdy mógłby żyć „poza ulem?”

Lock – zostawmy ludziom prawa poszukiwania własnego sensu, bo ja sam najbardziej dbam o swoje życie.

„nie troszczcie się o mnie nie zawszę będziemy młodzi, piękni, zdrowi – sami o siebie zadbamy”. – wg. Liberałów jeśli sam o siebie nie zadbam to pozwól mi ponieść tego konsekwencje!

W świecie muszą być ludzie głupi, biedni, bez dzieci itd. ale dajmy im prawo upadać!!

Konserwatysta w liberalnym państwie może konserwatywnie wychowywać swoje dzieci. Na odwrót już niestety nie.

Konserwatyści krytykują liberałów twierdząc – że cnota jest ważniejsza, że prawda jest ważniejsza!

Wykład XIII

John Rawls – zasada dyferncji

Sprawiedliwość dystrybutywna – dostępna rozumowo, dystrybucja względem ludzi

Równość w godności – to co nas różni w momencie tworzenia społeczeństwa jest moralnie arbitralne (nie można bowiem brać pod uwagę interesów handlarza niewolników)

Sytuacja pierwotna/zasłona niewiedzy

Nie ważna płeć, rasa itd. zapominamy o każdej cesze indywidualnej.

Pamiętamy, że ludzie nie są samowystarczalni, a także, że ludzie są egoistami a dóbr jest za mało.

Znamy jeszcze prawa ekonomii (ale jest to obiektywna nauka)

Zasłona niewiedzy oznacza sytuację – że nawet gdy jestem antysemitą wchodząc za zasłonę niewiedzy – to mogę urodzić się po poniesieniu zasłony niewiedzy jako żyd.

Rys. 1 koncepcja Rawlsa

	A	B	C
I	1	7	10
II	3	5	7
III	2	2	3

A,B,C – najbiedniejszy, średni i najbogatszy obywatel w państwie

I – kapitalizm (wolny rynek bez ograniczeń) II – państwo opiekuńcze III – socjalizm

W III państwie panuje bieda ale wszyscy równi.. w państwie I – odrzucamy sprawiedliwość jako wartość naczelną (razem po zsumowaniu uzyskujemy największy dochód PKB, ale też największe różnice w dochodzie poszczególnych jednostek)

Najlepsze zdaniem Rawlsa jest państwo II – państwo to wyrównuje szanse, gasi patologie społeczne jak skrajną biedę, analfabetyzm itd.

Każdemu powinno dawać się w miarę po równo, chyba że nierówny podział dóbr byłby z korzyścią dla najbiedniejszych. – zasada dyferencjacji (?)

Bogactwo jest tutaj warunkowe – nie jest sprawiedliwe (nie zasłużone)

Jako ludzie nie mamy prawa do naszych różnic indywidualnych, to co zdecydujesz za zasłoną niewiedzy jest dla ciebie prawem.

Jeśli mam jakiś talent to nie dlatego że zasłużyłem na niego – wspólnota naczelna w socjalizmie.

Krytyka Rawlsa ze strony Nozicka

Rawls opisuje nieralny stan końcowy a nie żaden początek.. zdaniem Nozika istnieje jedynie tzw. sprawiedliwość proceduralna – tj. np. najpierw było pierwotne zawłaszczenie, potem np. spadek, potem wygrana na loterii itd. i właśnie to jest sprawiedliwe.