PODMIOTY PRAWA MIĘDZYNARODOWEGO wykład II 25.01.2015r.
Kogo możemy uznać za podmioty prawa międzynarodowego? Zakres podmiotowości ostatnio bardzo się zmienił. Do XIX w. zgadzano się, że tylko państwa są podmiotami prawa międzynarodowego, jako takie, której określa tylko relacje między państwami a skutki nie odnosiły się do innych podmiotów z innych dziedzin prawa, np. osób prawnych. Poza tym do wojny krymskiej podmioty prawa międzynarodowego ograniczało się do państw europejskich. Zaczęło się to zmieniać po wojnie krymskiej, kiedy sfera prawa międzynarodowego zaczęła wychodzić poza Europę.
Istotniejsze zmiany zaczęły zachodzić w XIXw. gdzie pojawiały się struktury administrujące różnymi rzeczami. Tzn. że od czasów Ligi Narodów zakres podmiotowy się rozszerzył.
Do tego w XIXw. Zakon Kawalerów Maltańskich i Stolica Apostolska przestały być państwami.
W normach prawa międzynarodowego nie mamy żadnych norm ius cogens definiujących i katalogujących podmioty prawa międzynarodowego w sposób wiążący.
To czy ktoś jest podmiotem prawa międzynarodowego jest zmienne w czasie, np. mamy podmioty które są od zawsze podmiotami prawa międzynarodowego, czyli państwa/ podmioty które są podmiotami od XXw.
Podmiotem prawa międzynarodowego jest to zorganizowany mniej lub bardziej podmiot, któremu przysługuje zdolność prawna-> ten, dla kogo prawo międzynarodowe przewiduje jakieś uprawnienia (przez normę międzynarodową wyposażany jest w pewne uprawnienia, których źródłem jest prawo międzynarodowe). Do tego, nie dość że podmiot ma te uprawnienia, to jeszcze może ich dochodzić w sferze prawa międzynarodowego (zdolność do czynności prawnych), tj:
1. prawo do zawierania umów międzynarodowych (szerzej: prawo do zaciągania zobowiązań w sferze prawa międzynarodowego)
2. prawo legacji- do posiadania własnych przedstawicieli jak i prawo do tego, by przyjmować przedstawicieli innych państw
3.zdolność uczestnictwa w postępowaniach sądowych międzynarodowych (bycia stroną).
O ile zdolność prawna to to, co konstytuuje podmiot, to tyle zdolność do czynności prawnych różnicuje nam sytuację prawną różnych podmiotów. Im więcej podmiot posiada tych praw wliczających się do zakresu zdolności do czynności prawnych, tym większa jest jego pozycja prawno-międzynarodowa.
Podział podmiotów:
z podmiotowością pełną- posiadają wszystko co zalicza się na zdolność do czynności prawnych
z ograniczoną podmiotowością
z punktu widzenia źródła podmiotowości (tego, na jakiej podstawie nabywamy tą podmiotowość):
-podmiotowość pierwotna- z samego prawa międzynarodowego- nabycie wymaga spełnienia warunków wskazanych w prawie międzynarodowym . Jeżeli podmiot spełnia te warunki, to nikt teoretycznie nie może stanąć ku temu na przeszkodzie.
-podmiotowość pochodna- wynikająca nie tylko ze spełnienia formalnych, obiektywnych warunków zapisanych w prawie międzynarodowym, ale też z uznania ze strony innych , już istniejących podmiotów.
Jeżeli nałożymy te wszystkie podziały na siebie, to okaże się że podmioty o podmiotowości pełnej są podmiotami o podmiotowości pierwotnej:
- podmiotowość pełna -> pierwotna
- podmiotowość ograniczona -> pochodna
Pomimo powyższego nie można wskazać zamkniętego katalogu podmiotów prawa międzynarodowego, ponieważ dopuszczamy możliwość istnienia podmiotów pochodnych .
Jedyną opcją z naszego punktu widzenia jest obserwacja obrotu prawno-międzynarodowego i tego, kto potencjalnie może być podmiotem prawa międzynarodowego. W oparciu o to możemy stworzyć pewnego rodzaju katalog:
Państwo- każde państwo jest podmiotem prawa międzynarodowego.
Organizacje międzynarodowe, przy czym należy to sprecyzować: nie każda organizacja międzynarodowa będzie takim podmiotem, a zależy to od tego, jaka to jest organizacja:
międzyrządowa- nigdzie nie jest napisane, że jak coś jest organizacją międzynarodowo-międzyrządową to koniecznie musi być podmiotem prawa międzynarodowego. To zależy od państw, które daną organizację zakładają.
pozarządowa (tworzone nie przez państwa)- one nie są podmiotem prawa międzynarodowego.
Do tych podmiotów mamy pewność, że są one podmiotami prawa międzynarodowego.
Ale należałoby ty też wymienić podmioty bardzo specyficzne albo te, które mogą być potencjalnie podmiotami prawa międzynarodowego:
specyficzne, które są w tym momencie:
zakon Kawalerów Maltańskich – dalej uznawany jako podmiot prawa międzynarodowego, pomimo że nie posiada swojego terytorium (jego siedziba mieści się w Rzymie. Jako jedyny Zakon ma taką podmiotowość prawno międzynarodową przyznaną.
Stolica Apostolska – do 1870r. była podmiotem prawa międzynarodowego na zasadach ogólnych, bo wtedy to było Państwo Kościelne. Problem powstał po likwidacji Państwa Kościelnego, ale ze względu na tradycje historyczne państwa dalej uznawały tą podmiotowość.
potencjalne:
powstańcy
kwalifikowana postać powstańców, czyli strona wojująca
By być jednym z tych potencjalnych podmiotów należy być uznanym za powstańca lub stronę wojującą przez samą stronę, z którą się walczy.
+ jako podmioty prawa międzynarodowego, choć jest to sprawa cały czas dyskutowana, należy uznać podmioty fizyczne. Nawet jeśli uznamy, że jesteśmy takim podmiotem, to jesteśmy podmiotem niewątpliwie najsłabszym, ponieważ najmniej możemy w sferze prawa międzynarodowego. Co więcej, to czy cokolwiek my możemy zależy os uznania państw, co oznacza że nasze upodmiotowienie jest przełożeniem woli państw.
Przez pewien czas za podmiot prawa międzynarodowego uznawana była Organizacja Wyzwolenia Palestyny, co świadczy o płynności katalogu podmiotów prawa międzynarodowego (podobnie jest w sytuacji Zakonu Kawalerów Maltańskich).
Zatem to, czy coś jest podmiotem zależy od uznania ze strony państw.
STATUS PRAWNOMIĘDZYNARODOWY OSÓB PRAWNYCH (korporacji międzynarodowych) – jest to pewnego rodzaju pytanie na przyszłość. Na chwile obecną nie mamy całkowitego upodmiotowienia osób prawnych.
Jedynymi podmiotami pierwotnymi o podmiotowości pełnej są państwa, inne podmioty będą posiadały tą podmiotowość ograniczoną. Nawet UE jest słabsza od państw, bo brakuje jej element suwerenności , co oznacza, że o jej istnieniu decydują państwa ją tworzące a nie sama UE.
PAŃSTWO jako podmiot prawa międzynarodowego- o najistotniejszej roli.
Bardzo skomplikowane zagadnienie, z którym łączą się inne zagadnienia:
a)co to jest państwo – kiedy coś staje się państwem
b)elementy konstytuujące państwo
c)sposób, zakres, zasady relacji pomiędzy państwami – stosunki dyplomatyczne + zasada pokojowego rozstrzygania sporów
d)odpowiedzialność państwa w sferze prawa międzynarodowego- za co, kiedy i na jakich zasadach?
ad. a.
Kwestia definicji państwa przez dziesiątki lat prawa międzynarodowego nie interesowała. Problem pojawił się w Europie wtedy, kiedy państwa zaczęły rozpadać się na mniejsze części -> to „coś mniejsze” to też jest państwo czy nie? Problem nasilił się po I wojnie światowej, kiedy tych mniejszych państw było jeszcze więcej.
Co musi się stać, żeby „coś” stało się państwem z punktu widzenia prawa międzynarodowego? -> Konwencja o prawach i obowiązkach państw :
art. 1 -> to coś, co składa się z terytorium, ludności i władzy państwowej + zdolność do utrzymywania stosunków z innymi państwami niezależnie od woli innych podmiotów (nawet jeżeli inni nie chcą utrzymywać z nim stosunków, nie uważają go za państwo). Większość doktryny uważa, że ten czwarty element jest bezsensu. PRZY CZYM nie możemy tej definicji uznać jako normę powszechnie obowiązującej, ponieważ ta Konwencja nie jest umową powszechną (obejmującą swoim zasięgiem wszystkie państwa).
Dzisiaj ograniczamy się do trzech elementów: terytorium, ludności i władza państwowa, przy czym nie może powstać państwo, któremu będzie brakowało któregokolwiek z tych elementów. Czyli na poziomie powstania państwa wszystkie trzy elementy są niezbędne.
Inaczej to się ma na poziomie funkcjonowania państwa- w trakcie istnienia państwa może się zdarzyć tak, że któregoś z tych elementów zabraknie, a państwo i tak będzie istnieć. Na pewno nie może zabraknąć ludności oraz władzy państwowej, ale można sobie wyobrazić sytuację istnienia państwa bez terytorium (w rozumieniu takim, że nie da się mu przypisać określonego granicami terytorium państwa). Przykładem istnienia takiego państwa jest Polska w latach 1939-1944r. Wtedy mieliśmy w obrocie prawno międzynarodowym swoją podmiotowość, pomimo że nie mieliśmy swojego terytorium określonego granicami.
Jedna uwaga: istnienie bezterytorialne musi mieć charakter czasowy, tzn. że musi to być stan przejściowy a nie docelowy. W pewnym momencie ten stan musi się zakończyć albo uzyskaniem określonego, wytyczonego terytorium, albo nieistnieniem państwa.
WŁADZA PAŃSTWOWA – co kryje się pod tym pojęciem i jakie powinna mieć cechy.
Dzisiaj skupia dwie cechy:
-suwerenność
-efektywność- suwerenność musi być efektywna, możliwa w praktyce do zrealizowania.