Kosmogonia - opis powstania świata
Antropomorfizacja- nadawanie ludzkich cech
Kategorie etyczne-podstawowe wartości moralne
Topos – stały powtarzający się motyw : Genezyjski(o powstaniu świata ( z księgi rodzaju)) Vanitas (vanitas, vanitatum et omnia vanitas – marność nad marnością, wanitatywny- księga Koheleta), Ikaryjski (Dedal i Ikar młodość i zdrowy rozsądek), Non omnis moriar (nie wszystek umre-Horacy),
Archetyp – pierwowzór, wzorzec postawy ludzkiej utrwalony w świadomości zbiorowej (Hiob- człowiek cierpiący), (Syzyf-lęk przed śmiertelnością, przebiegłość), Edyp (dążenie do niszczącej prawdy ),
Sceptycyzm – wątpienie w wartości rzeczy dziejących się na świecie
Psalm – hebrajska pieść religijna o charakterze modlitewno-hymnicznym, nie ma jednorodnego charakteru. Wyróżnia się : błagalne, pochwalne, dziękczynne, królewskie, pokutne, profetyczne, patriotyczne, mądrościowe, suplikacje. Cechuje je zrytmizowany język
Werset – wyodrębniony graficznie wycinek tekstu, który tworzy całość znaczeniową i rytmiczno-intonacyjną. Zbudowany paralelnie(równolegle) z 2, 3 lub 4 członów . Pierwszy- teza(główna myśl),
Drugi- powtórzenie, uzupełnienie lub przeciwstawienie się tezie, 3 lub 4 zakończenie.
Parabola- zastawienie, porównanie (grec.)
Przypowieść – utwór narracyjny o funkcji moralistycznej, którego istotą jest porównanie 2 składników. 1 obraz z życia codziennego, uproszczona fabuła ze schematycznymi postaciami.
2 leży w sferze pojęciowej, przekazuje prawdy religijne i moralne. Cechy przypowieści:
Łatwa do zrozumienia
Dydaktyczna
Ma morał
Brak określenia czasu akcji
Charakter narracyjny
Alegoria – obraz w literaturze i sztuce o znaczeniu metaforyczny, sens jest jednoznaczny.
Hymn – w starożytności uroczysta pieśń pochwalna. Średniowiecze modlitwa skierowana do Boga .
Cechy stylu biblijnego:
Rozpoczynanie zdań spójnikami
Paralelizm składniowy
Odmienny szyk wyobraźni
Prosta składnia
Archaizmy
Parataksa – konstrukcje współrzędne złożone
Użycie: imiesłowów przysłówkowych uprzednich (bezosobowa forma czasownika stosowana do wyobrażenia uprzedniości jakiejś czynności w stosunku do innej
Nagromadzenie konstrukcji biernych
Styl hieratyczny ( podniosły, patetyczny)
Biblizony- stałe związki frazeologiczne zaciągnięte z biblii : wyrażenia(wieża Babel), zwroty(zamienić się w słup soli), frazy ( a słowo stało się ciałem)
Mit –(zamysł, słowo) ustna opowieść o stałej strukturze fabularnej, która pierwotnie krążyła w wersji ustnej a następnie ją spisano. Pierwotnie związany z religią, wyjaśniał pochodzenie świata, człowieka, bogów. Mity przedstawiają unikalne sytuacje egzystencjalne, przedstawiają postawy archetypiczne.
Rodzaje : teogoniczne, kosmogoniczne, antropogeniczne, genealogiczne . Pełni funkcję progatunku, doprowadził do powstania tragedii i epopeji.
Funkcje mitu : poznawcza(lepsze poznanie świata), sakralna(związana z kultami wierzeniowymi)
Światopoglądowa (poglądy na temat spraw moralnych)
Pragmatyzm-zdroworozsądkowy sposób myślenia
Bunt Prometejski –Postawa Prometeusza obrona słabszych, bunt przeciwko silniejszym
Dytyramby- pierwotna wersja tragedii wykonywana przez chór na Dionizjach
Tragedia-pieśni kozła
Deus ex machina- nagłe zakończenie wprowadzone przez Euripidesa
Budowa dramatu antycznego:
Zasada 3 jedności (czasu miejsca i akcji)
Brak scen drastycznych i krwawych
Maksymalnie 3 aktorów równocześnie
Bohater-jednostka wybitna
Fatum
Konflikt tragiczny
Zasada estetyk-nie mieszają się sceny tragiczne z komicznymi
Tematem jest mitologia
Chór komentuje i wyjaśnia
Tekst jest podzielony na epizody i stasimony
Stychomytia rodzaj dialogu składającego się z błyskotliwych jednozdaniowych ripost
Parodos- wstępna część chóru
Exodos – zakończenie
Hybris- pyszałkowatość bohatera
Konflikt tragiczny – zderzenie 2 równorzędnych racji, kończy się zawsze klęską bohatera
Wina tragiczna – fałszywe rozpoznanie własnej sytuacji
Ironia tragiczna - nieprzezwyciężona sprzeczność naznaczająca los bohatera tragedii, którego czyny wbrew jego woli i wiedzy prowadzą nieuchronnie do klęski bohatera
Tragizm – jest to kategoria estetyczna, oznaczająca konflikt równorzędnych wartości moralnych, w wyniku którego jednostka działająca świadomie w imię idzie ku klęsce
Cechy eposu :
Rozpoczynany inwokacją
Narrator opowiada jest wszechobecny i wszewiedzący
Styl podniosły
Rozgrywa się na 2 płaszczyznach
Współistnienie 3 zjawisk idealizacji, realizmu i fantastyki
Epizodyczność fabuły – epizody spowalniają akcję (funkcja retardacyjna + szczegóły opisu)
Heksametr –wiersz bohaterski 6 składniowy
Dzieje historycznych lub legendarnych bohaterów na tle ważnych wydarzeń
Poezja Tyrtejska – patriotyczna zagrzewająca do walki
Horacjonizm – poszukiwanie ,,złotego środka”
Epikureizm + stoicyzm
Dążenie do prostej formy i dokładności stylu w formie poetyckiej
Refleksyjna postawa wobec życia
Powściągliwość w wyrażaniu uczuć i korzystanie z dóbr doczesnych
Sokrates – cnota najważniejsza, zło pochodzi z nieświadomości, niewiedza sokratejska.
Platon – piękno dobro prawda, zło wynika z niewiedzy
Arystoteres – materialistyczny punkt widzenia, słabość moralna, wiele dobrych sposobów życia
Cynizm – cnota-wyzwolenie od własnych pożądań, wolność moralna, dziwny styl życia
Sofizm – prawda jest wieloznaczna, poznanie zmysłowe
Epikureizm – ataraksja – spokój brak trosk, życie przyjemne= życie moralne rozumne sprawiedliwe
Stoicyzm – apatheja – beznamiętność wobec dóbr, cnota – równowaga duchowa, jednakowa postawa.