Mit – opowieść narracyjna o otaczającym ludzkość świecie, opisująca historię bogów, demonów, legendarnych bohaterów oraz historię stworzenia świata i człowieka.
Topos – powtarzający się motyw literacki.
Archetyp – stały i niezmienny wzorzec zachowań i postaw ludzkich, utrwalony w świadomości zbiorowej każdej społeczności.
Mitologia – zbiór mitów danej społeczności, system jej wierzeń religijnych.
Epos – gatunek literacki stworzony w starożytności; rozbudowany utwór, zazwyczaj wierszowany, ukazujący dzieje legendarnych bohaterów; źródłem eposu są mity, podania i baśnie; (Iliada i Odyseja, Pan Tadeusz)
opisuje świat bogów i ludzi
na początku dzieła znajduje się inwokacja
wszechwiedzący narrator
realistyczne opisy akcji
porównania homeryckie
uroczysty, podniosły styl
Tragedia - gatunek powstał w starożytnej Grecji; utwór dramatyczny, w którym występuje silnie zarysowany konflikt między dążeniami bohatera a wartościami wyższymi, jakim musi się on przeciwstawić, co prowadzi do nieuniknionej katastrofy; (Antygona)
jedność czasu [akcja rozegrana w ciągu jednej doby], miejsca [akcja cały czas rozgrywa się w tym samym miejscu] i akcji [jednowątkowość]
cechy to: wyst. chóru [wprowadzał kolejnego bohatera na scenę, obserwował i komentował], tytuł to często imię głównego bohatera, bohaterowie pochodzili z wyższych sfer;
Epikureizm - kierunek filozoficzny zapoczątkowany w starożytności przez Epikura, filozofia szczęśliwego życia, bez żadnych cierpień, człowiek sam jest odpowiedzialny za swoje szczęście, a żyje po to, by ciągle dążył do szczęścia. (Carpe diem – chwytaj dzień)
Stoicyzm - to kierunek filozoficzny zapoczątkowany w Atenach przez Zenona z Kition, stoicy cenili cnotę, potępiali zło, życie zgodne z naturą i rozumem.
Cnota – to pojęcie składa się na główne wartości wyznawane przez Horacego, czyli wewnętrzna niezależność, uczciwość, czystość, ład moralny, czerpanie radości z tego, co dostępne, a także męstwo wojenne i gotowość poświęceń dla ojczyzny.
Przypowieść, parabola - gatunek należący do literatury moralistyczno - dydaktycznej, najczęściej związany z wierzeniami religijnymi; schematyzm fabuły, uproszczona konstrukcja postaci, obiektywny narrator, selekcja realiów.
Psalm – literacki utwór liryczny, o treści błagalnej, dziękczynnej, pochwalnej, patriotyczno – religijnej, wzorowany na pieśniach biblijnych.
Prometeizm, pogląd filozoficzno-etyczny nawiązujący do mitu postaci Prometeusza. Głosił moralny ideał postępowania, którego celem powinno być dobro grupy społecznej, narodu czy też ludzkości, gotowość do walki o prawa ogółu, wolność itp., choćby przyszło taką postawę okupić największym cierpieniem.
Mit Ikaryjski - ten mit prezentuje nam dwa archetypy człowieka:
IKAR romantyk marzyciel kieruje się racjami serca idealista, buntownik, altruista (przeciwieństwo egoisty);
DEDAL to realista kierujący się racjami rozumu, człowiek osiągający cel czasem i egoista;
CECHY TRAGEDII GRECKIEJ
1. ZASADA 3 JEDNOŚCI [MIEJSCA, CZASU, AKCJI]
2. LICZBA AKTORÓW OGRANICZONA DO 3
3. WYSTEPUJE CHÓR
4. JEDNOSC ESTETYKI [TYLKO SCENY TRAGICZNE]
5. ZASADA DECORUM [ZGODNOSC STYLU Z TEMATYKA UTWORU]
6. INSPIRACJA DOT. TEMATU Z MITU
7. GŁÓWNI BOHAT. POCHODZ. Z RODZIN KRÓLEWSKICH
8. TYTUL TRAGEDII POCHODZI OD GLOWNEGO BOHATERA
9. WINA TRAGICZNA- WIAZE SIE Z FATUM-PRZEZNACZENIEM, KLĄTWĄ OD KTOREJ BOH. NIE MOZE UCIEC
10. KONFLIKT TRAGICZNY-BOHATER ZMUSZONY DO WYBORU MIEDZY 2 ROWNORZEDNYMI RACJAMI, A WYBOR JAKIEJKOLWIEK Z NICH PROWADZI DO KLESKI
11.IRONIA TRAGICZNA-CZYNY BOHATERA WBREW JEGO WIEDZY I WOLI PROWADZA NEIUCHRONNIE DO KATASTROFY. IRONIA WYNIKA Z PRZECIWIENSTWA MIEDZY SWIADOMOSCIA BOHATERA, A JEGO RZECZYWISTA SYTUACJA.
Platon - twierdził, że ludzka dusza przybywa ze świata idei i na ile potrafi, realizuje przesłanie, które ma do wypełnienia tu na ziemi. Słowem jesteśmy aktorami, którzy powinni na ziemi zagrać dobrze swoją rolę. Dla Platona najważniejsza była dusza.
Homer: dzieła:
- "Iliada"- o wojnie trojańskiej, pieśń o Ilionie.
- "Odyseja"- utwór o historii Odysa
Te 2 dzieła łączy podobne spojrzenie na świat, a także to, ze oba to mity.
Heraklit:
- "Panta rei" - wszystko płynie
- "Rzeka, którą widziałeś wczoraj nie jest rzeką, którą zobaczysz jutro. Nie można wejść 2 razy do tej samej rzeki" - wszystko jest zmienne
Horacy:
"exegi monumentum" - wstawiłem sobie pomnik
"non omnis moriar" - nie wszystek umrę
- zasada "złotego środka" czyli umiaru, umiejętności
- podejmuje temat nieśmiertelności poety i poezji,
- twórczość, poezja daje poecie sławę i nieśmiertelność,
- “non omnis moriar” (nie wszystek umrę) - zostanie po mnie sława i poezja. Według Horacego poeta ma dwoistą naturę poety: śmiertelną i nieśmiertelną np.: “w odzie”, “Niezwykłe i potężne uniosą nas Skrzydła”, - mówi “poeta ze dwojej złożony natury” -
- poezja: wieczna, niezniszczalna, zapewnia nobilitację,
- poeta pragnie uznania, potęgowana sława z pokolenia na pokolenie, zawsze młody
Safona:
ęłęóUkazana w poezji Safony niezwykła siła kobiecych uczuć, pełna wdzięku i delikatności, wrażliwości i subtelności zaskakuje ogromną intensywnością i bogactwem wyrazu
Strofa soficka - składa się z 4 wersów gdzie 3 pierwsze są opisem/prośba, a 4 wers najkrótszy jest żądaniem
Kosmogonia biblijna:
- zawarta w Księdze Rodzaju;
- stworzenie świata z niczego przez jedynego Boga w ciągu sześciu dni - siódmy dzień stał się dniem odpoczynku i świętowania;
- powołanie wszystkiego do życia za pomocą stwórczej mocy Boga (słowem lub czynem);
- stworzenie człowieka na obraz i podobieństwo Boga i przekazanie mu możliwości panowania nad światem, nad całym dziełem stworzenia;
Kosmogonia antyczna:
-ęłęó- -- powstanie świata z Chaosu (otchłani);
- wyłonienie się z Chaosu najpierw pary bogów, a następnie ziemi; pierwsi bogowie dają początek dalszym bogom oraz ludziom, stąd politeizm (wielobóstwo) ;
- walka bogów o panowanie nad światem i podzielenie się między sobą władzą nad nim;
- utożsamianie bogów z siłami przyrody; oddawanie czci religijnej słońcu, księżycowi i gwiazdom;
- stworzenie człowieka przez ulepienie go z gliny pomieszanej z łzami (Prometeusz)
- starożytny obraz widzenia świata - ziemia płaska, nad nią niebo (sklepienie zawieszone nad ziemią);
Apokalipsa: [język pełen tajemnic, mroczna symbolika]
gwiazda Piołun – gwiazda, która spada, by zatruć wszystkie wody;
liczba siedem – Boska liczba, obdarzona niezwykłą mocą;
czworo zwierząt – podobne do lwa, podobne do wołu, mające twarz jakby ludzką, podobną do orła – czterej ewangeliści;
Alfa i Omega – początek i koniec, symbol Chrystusa;
czterech jeźdźców: pierwszy – zasiadający na białym koniu [to Chrystus zwyciężający świat], drugi - koń barwy ognia [przynosi wojnę], trzeci – czarny koń [sprowadza głód], czwarty – koń trupioblady [oznacza śmierć]
- władca Teb, syn Lajosa i Jokasty [która była także jego żona]
-kochający, opiekuńczy ojciec
-inteligentny
upór i konsekwencja w dążeniu do celu
-bogobojny
-wybór miedzy własnym życiem, a honorem
-rola fatum: poznanie przepowiedni dot. własnego losu, próba ucieczki od przeznaczenia
ęłęóRodzicami Edypa byli Lajos, król Teb i Jokasta, jego żona. Jako dziecko został okaleczony a następnie porzucony przez swojego ojca w górach. Przyczyną tej tragedii była przepowiednia, której chciał zapobiec Lajos. Usłyszał on od delfickiej wyroczni, że jego syn stanie się jego zabójcą a następnie poślubi własną matkę. Niemowlę uratował pasterz, który je znalazł, a następnie zaniósł do króla Koryntu, Polybosa.
Edyp dorastał i wychowywał się pod okiem Polybosa, będąc przekonany, że jest jego prawdziwym synem. Kiedy udał się do wyroczni w Delfach dowiedział się, jaki los go czeka - miał zabić ojca i poślubić własną matkę. Chcąc uciec przed tragicznym losem, postanowił nigdy nie wracać do Koryntu. Udał się w długą drogę do odległej krainy. Po drodze wdał się jednak w bójkę ze starcem, którego zabił, nie wiedząc, że jest on jego prawdziwym ojcem. W ten sposób wypełniła się pierwsza część przepowiedni.
Przed bramami Teb natknął się na dręczącego miasto i porywającego ludzi potwora - Sfinksa. Udało mu się rozwiązać zagadkę Sfinksa, tym samym pokonując i uwalniając od niego miasto. W nagrodę dostał rękę Jokasty - jego prawdziwej matki, tym samym stając się królem. Miał z nią czworo dzieci: Polinejkes, Eteokles, Antygona, Ismena.
Jako król, Edyp rządził dobrze, jednak Teby zaczęły nękać prawdziwe nieszczęścia. W międzyczasie zmarł władca Koryntu - przybrany ojciec Edypa. Do Teb przybył posłaniec z wieścią o jego śmierci oraz informacją, że Edyp ma zostać jego następcą. W rozmowie z posłańcem, Edyp dowiedział się o swojej prawdziwej przeszłości. Król rozpacza słowami: "Życie mam, skąd nie przystoi, i żyłem,/ Z kim nie przystało - a swoich zabiłem". Ogarnięty szałem oślepił się i udał na wygnanie, gdzie towarzyszyła mu Antygona. Ostatecznie Edyp doznał oczyszczenia w Kolonos, gdzie zmarł.
Biblia
ęłęóSłowo Biblia pochodzi od greckiego biblios i dosłownie oznacza "księgi".
CZAS POWSTANIA
Stary Testament: XIX - I w. p.n.e.
Nowy Testament: 51 - 96 r. n.e.
JĘZYKI
Stary Testament po hebrajsku, a niektóre fragmenty po aramejsku i grecku.
Nowy Testament po grecku (tylko Ewangelia św. Mateusza po aramejsku).
CZĘŚCI SKŁADOWE BIBLII
Stary Testament: 46 ksiąg - pięcioksiąg Mojżeszowy (Tora) (księgi: rodzaju (Genesis), wyjścia (Exodus), kapłańska, liczb, powtórzonego prawa) oraz księgi: psalmów, proroków, pism, historyczne.
Nowy Testament: 27 ksiąg - 4 Ewangelie, Dzieje Apostolskie, Listy Apostolskie, Apokalipsa św. Jana.
TŁUMACZENIA
1. przekład ST na j. grecki - Septuaginta
2. przekład na j. łaciński - Wulgata
polskie:
1. XIII w. Psałterz Kingi
2. XIV w. Psałterz Floriański
3. XV w. Psałterz Puławski
4. XV w. Biblia królowej Zofii
5. XVI w. Biblia Leopolity
6. XVI w. Biblia Jakuba Wujka
7. 1965 r. Biblia Tysiąclecia