Biblia i antyk jako dwa źródła kultury europejskiej

autor: brak, dodano: 06.08.2006, 19:46, szkoła: XIX LO Gdańsk

119u012_2.zip  (rozmiar: 4.94 KB)

Kultura europejska liczy sobie już ponad 6000 lat i nie ulega wątpliwości, że olbrzymie znaczenie dla jej dzisiejszego kształtu ma Pismo Święto oraz dziedzictwo antyku. I pomimo tego, że kultura masowa coraz szybciej zmienia ogarniający nas świat, wyraźnie widać jak hojnymi spadkobiercami uczyniła nas starożytność. Stając się prekursorem dla tak wielu dziedzin jak: demokracja (greckie państwa-miasta - polis), etyka (przysięga Hipokratesa), matematyka (dzieła Pitagorasa), prawo (rzymskie - stawiane jako wzór) oraz wielu, wielu innych. Nas jednak najbardziej interesuje wpływ antyku i Biblii na nasz język i literaturę.

Antyk, czyli starożytny świat, pozostawił po sobie liczne gatunki literackie. Mity greckie i rzymski funkcjonują w literaturze po dziś dzień. Wszelkiego typu toposy oraz motywy są powielane w niemal wszystkich późniejszych epokach. Na przykład motyw wędrówki - zapoczątkowany w „Odysei” Homera - wykorzystywany jest w późniejszych utworach, m.in. znanego polskiego poety Leopolda Staffa, który ową wędrówkę z licznymi przeszkodami nazywa życiem. Gdyż tak jak Odyseusz zatacza pętlę, powracając do miejsca z którego wyruszył, tak samo życie, które rodzi się z nicości, w nicość się zapada.
Lecz bogactwo motywów to nie wszystko. Warto zauważyć, że dzięki antykowi nasz rodzimy język wzbogacił się o sformułowanie m.in. takie jak „pięta Achillesa”, które oznacza słaby punkt. Nawiązuje ono do greckiego herosa Achillesa, który za młodu został zanurzony, przez matkę Tedytę, w głównej rzece Hadesu - Styksie - co miało mu zapewnić nieśmiertelność. Jednak morska bogini trzymała swego syna za piętę, stąd jedynym śmiertelnym oraz czułym punktem Achillesa stała się jego pięta, która nie zaznała unieśmiercającego kontaktu z rzeką.
Tego typu związków frazeologicznych jest o wiele, wiele więcej, dlatego wymienię tylko te, które są najbardziej powszechne, czyli: „nić Ariadny” (nieoczekiwana pomoc), „węzeł gordyjski” (trudny problem), „syzyfowa praca” (daremny trud) oraz „puszka Pandory” (źródło nieszczęść).
Oprócz wyżej wymienionych związków frazeologicznych duży wpływ na naszą kulturę mają mityczne archetypy (wzorce): Ikara (marzyciela), Demeter (matczynej czułości) oraz Prometeusza (zbuntowanego wobec bogów społecznika). Ten ostatni jest szczególnie obecny w polskim romantyzmie (czasie zaborów), gdzie Konrad bohater III części „Dziadów” A. Mickiewicza próbuje podjąć samotną walkę z Bogiem w celu uszczęśliwienia narodu.
Te i wiele innych sformułowań oraz stwierdzeń jest widocznych w późniejszych epokach oraz w dzisiejszym świecie.

Podobny wpływ na kulturę europejską wywarło najważniejsze dzieło chrześcijan - Pismo Święte. Czyli zbiór 66 (zgodnie z kanonem katolickim - 73) ksiąg kanonicznych (zawierających objawienie Boże) różnych autorów. Tak samo jak działa antyku, Biblia zawiera wiele motywów przewodnich, takich jak miłość („Pieśń nad Pieśniami”, czy „Hymn do miłości”) oraz cierpienie (księga Hioba, „Lament świętokrzyski”). Podobnie archetypy oraz wydarzenia biblijne odbijają się echem w późniejszym epokach, np. mesjanizm (widzenia ks. Piotra z III cz. „Dziadów” A. Mickiewicza). Widzimy, więc na tym przykładzie, że jeden utwór potrafi (oraz czerpie!) z obu starożytnych źródeł jednocześnie! przedstawiając dwie postawy: prometejską oraz mesjanistyczną. Jest to niezbity dowód na to, że kultura europejska posiada wspólny dla siebie korzeń.
Innym przykładem wpływu na kulturę europejską są związki frazeologiczne używane po dziś dzień. Sformułowania takie jak: hiobowe wieści, korona cierniowa, czy Sodoma i Gomora są wszystkim powszechnie znane.
Biblia jest zatem utworem równie literacko bogatym, jak kompilacja wielu utworów antycznych.

Staje się zatem oczywistym fakt, że kultura europejska wywodzi się z tych dwóch źródeł - antyku oraz Biblii - które oba uzupełniając się wzajemnie, tworzą bogactwo naszego kontynentu.

Biblia jest jednym z ważnych źródeł kultury europejskiej, zarówno w sferze religijno-moralnej jak również w sferze inspiracji artystycznych.

Biblia odegrała szczególną rolę w rozwoju piśmiennictwa staropolskiego. Średniowieczna Europa stanowiła wspólnotę kulturową, w której Biblia była niepodważalnym autorytetem jako zbiór pism sakralnych. Dla wyznawców judaizmu i licznych wyznań chrześcijańskich taką funkcję pełni nadal. Jest Świętą Księgą zawierającą prawdy o zbawieniu.

Jest Ona także natchnieniem dla wielu myślicieli, artystów, pisarzy, inspiracją literatury, rzeźby, malarstwa i muzyki. Dla literatury stanowi niewyczerpalny skarbiec wzorów osobowych i postaw, fabuł, anegdot, wątków, motywów, symboliki, frazeologii i stylistyki. Wersety biblijne wchodzą do języka potocznego (Sodoma i Gomora, hiobowe wieści, trąby jerychońskie, owoc zakazany, zamienić się w słup soli, salomonowa mądrość, wdowi grosz).

Utrwalona w powszechnej świadomości pamięć obrazów i wersetów biblijnych, powoduje, że stanowią one wspólny repertuar środków wyrazu, które poprzez literaturę wchodzą do języka potocznego.

Biblia jest dobrem powszechnym, kulturowym, dziedzictwem literatury europejskiej i światowej wszystkich czasów.

Przykłady utworów nawiązujących bezpośrednio do Biblii

- "Pamiętniki Adama i Ewy" - Mark Twain

- "Na wschód od Edenu" - John Steinbeck

- "Józef i jego bracia" - Tomasz Mann

- "Zmartwychwstanie" - Tołstoj

Rzeźby:

- "Dawid" - M. Anioł

- "Mojżesz i niewolnicy" - M. Anioł

Freski - "Kaplica Sykstyńska"

Drzeworyt Albrechta "Czterej jeźdźcy Apokalipsy"

Muzyka: J. F. Haendel - "Mesjasz" , "Seul" , "Juda"

Dzięki Biblii posiadamy:

- Poczucie czasu i historii.

- Dekalog i moralność.

- Godność człowieka, wzorce osobowe.

- Motywy biblijne w kulturze i sztuce.

Antyk obok Biblii, to podstawowe źródło, z której wyrosła i na bazie której rozwija się cała cywilizacja (kultura, literatura, sztuka świata zachodniego). Sposoby nawiązań do kultury antycznej są różne, od odwołań do mitów, motywów, wątków, postaci literackich po osoby konkretne oraz kanony i założenia sztuki klasycznej (Renesans, Oświecenie).

To właśnie z kultury grecko-rzymskiej pochodzą utrwalone już kanony piękna, fundamenty estetyki, filozofii, nauki, liryki, wreszcie demokracji i wolności człowieka.

Mitologia jest inspiracją twórczą dla wielu pisarzy, poetów. Na tej płaszczyźnie stanowi niewyczerpalne źródło mitów i motywów.

Jeżeli chodzi o postawy ludzkie czy wzorce osobowe to kultura grecka jest bardzo uboga: agonistyczna lub hedonistyczna. Bogowie i herosi greccy są nośnikami stałych i niezmiennych wartości moralnych:

- bunt - Prometeusz

- wierność Penelopy

- tyrtejskie poświęcenie w walce

- patriotyzm - Enean

- heroizm - trojańscy chłopcy

Postacie te są sprowadzone niestety do jednego wymiaru - są archetypami uczuć i postaw. Mitologiczne postacie żyją w nowej świadomości w takim wymiarze jaki wytworzyła literatura staropolska, europejska czy współczesna

---