Antyk i Biblia

1. Dlaczego Biblia to ważna księga do której warto sięgać ?

Ponieważ stanowi ona źródło kultury Europejskiej , a nawet na całym świecie . O ile jednak twórczość starożytna pozostawała jedynie dziełem sztuki, o tyle Pismo Św. Stanowi podstawę wiary objawionej dla ogromnej i stale rosnącej rzeszy chrześcijan. Ranga i możliwość wszechstronnej interpretacji ksiąg biblijnych sprawia, że razem stanowią one najpoczytniejsze dzieło na świecie. W Biblii znajduje się bowiem wyjaśnienie wielu interesujących człowieka zagadnień natury religijnej, filozoficznej i historiozoficznej. W niej ludzie wierzący szukają odpowiedzi na indywidualne pytania jakie stawia przed nimi codzienność, z niej czerpią siły do pracy i rady które mogą wykorzystać w swoim życiu.

Biblia jest skarbnicą wiedzy o człowieku i o świecie dotyczącej dziejów przed zapowiadanym przez proroków narodzeniem Chrystusa, i źródłem przedstawiającego naukę Boga-Człowieka oraz Jego historię w oparciu o relacje naocznych świadków Jego obecności na ziemi (Ewangelie), a także ukazujące działalność Apostołów (Dzieje Apostolskie).

Ponieważ jest obszernym zbiorem tekstów literackich różnych form gatunkowych, pełnym różnych środków artystycznych myśli przedstawionych w atrakcyjnej szacie językowej. Jest skarbnicą gatunków, motywów, środków stylistycznych.

Do niej nawiązują ciągle artyści i inni badacze , ale przede wszystkim do niej sięgają na co dzień chrześcijanie na całym świecie. Jest to bowiem najbardziej uniwersalna księga wszech czasów i nigdy nie przestanie dziwić i zaskakiwać.

2. Na czym polega uniwersalny charakter znanych tekstów Biblijnych ?

Patrz pytanie 1 z pierwszego zestawu.

Po pierwsze wynika to z ogromnej złożoności dzieła. Jest ona różnych gatunków literackich, a także traktuje o wielu rzeczach.

Biblia jest sakrum - księgą świętą dla chrześcijan i w części Starego Testamentu dla wyznawców judaizmu. Jest autorytetem religijnym, nie może być obojętna dla wyznawców innych religii lub ateistów. Zawiera przecież uniwersalny, ogólnoludzki kodeks moralny (10 przykazań Bożych). Biblia jest magazynem z których czerpią wszyscy artyści wszystkich gałęzi. Nade wszystko Biblia jest wielką opowieścią o człowieku, o jego najpierwszych, archetypowych uczuciach, o złożoności natury człowieczej, o jego namiętnościach. Pokazuje ludzkie błędy i ludzką znakomitość. Dla znawcy jest dziełem które obfituje w partie o niezwykłym artyzmie i urodzie języka (np. Pieśń nad pieśniami), choć są w niej fragmenty nieliterackie (np. dla badaczy prawa - prawne). Jest zapisem historii - obyczajów, zdarzeń i osób z przed wieków, a każde z tłumaczeń i zmian także są wartością dla historyków. Jest też wyzwaniem dla reżyserów filmowych, chętnie powracających do biblijnych motywów.

3. Jaki utwory literacki zaliczysz do klasyki literatury starożytnej? Czym uzasadnisz swój wybór?

Do klasyki literatury starożytnej zliczyłbym głównie Biblię i Mitologię, Antygonę, Iliadę i Oduseję.

Biblia stanowiła i stanowi ważne dzieło literackie które jest punktem odwołań i nawiązań twórców kultury w późniejszych epokach. Jest przede wszystkim świętą księgą społeczeństw chrześcijańskich. Biblia jest źródłem kultury moralnej, prezentuje wzorce postępowania, pewien kodeks tego co dobre lub złe Jest zbiorem fabuł anegdot, motywów i stylistyki.

Mitologia była podobnie jak Biblia podstawą do zrozumienia człowieka, otaczającego go świata i zjawisk. Ludzie znajdowali podobnie jak w biblii odpowiedź na nurtujące ich pytania. Widzieli w niej wyjaśnienie wielu rzeczy których nie dało się zrozumieć, a na które inna literatura nie dawała odpowiedzi. Mitologia jest złożonym utworem na którym bazowali inni twórcy. Antygona Sofoklesa została zainspirowana mitem o rodzie Labdakidów.

4. Wykożystanie postaci, motywów i nazw z mitologii (oprac. Parandowski) w kulturze późniejszych epok (2-3 epoki)

Obecnie często używa się w mowie potocznej zwrotów przejętych z Mitologii. Pięta Achillesa - potocznie w ten sposób określa się słabą stronę człowieka, dziedzinę w której źle się czuje, czy której nie zna. Puszka Pandory - przenośnie jest to źródło wszelkich nieszczęść i kłopotów. W mitologii greckiej Pandora (pierwsza kobieta) od każdego z bogów otrzymała w prezencie jakiś sposób na unieszczęśliwienie ludzi. Od Zeusa otrzymała ona właśnie tajemniczą puszkę którą miała ofiarować swemu mężowi. Poślubił ją brat Prometeusza.

Inne określenia to: „Koń trojański”, „Nić Ariadny”, „Stajnie Augiasza”, „Paniczny strach”, „Węzeł gordyjski”.

Tradycja antyczna znajduje także odbicie we współczesnej poezji i w prozie, wciąż nawiązują poeci i pisarze do mitu ikaryjskiego np. Stanisław Grochowiak - wiersz „Ikar”, Ernest Bryll „Wciąż o Ikarach głoszą”, opowiadanie Jarosława Iwaszkiewicza pt. „Ikar”. Nawiązaniem do tego mitu jest także obraz flamandzkiego malarza Bruegkel'a pt. „Upadek Ikara”.

Chętnie wątki mityczne podejmowali romantyczni pisarze np. Mickiewicz w III cz. Dziadów. Ponadto nawiązywał do antyku do antyku Kasprowicz w „Hymnach” Herbert w „Nike, która się waha”, Maria Pawlikowska-Jasnożewska „Nike”, oraz S. Żeromski „Syzyfowe prace”.

Bardzo ważnym składnikiem twórczości poetów takich jak: Tuwim, Staff, Iwaszkiewicz, Grochowiak, jest właśnie antyk. Współcześni twórcy przejęli nie tylko wątki i motywy tematyczne lecz inspiracją stały się filozofia sztuka i nauka tej epoki.

„Nike która się waha” (Nike bogini zwycięstwa). Z. Herbert porusza w tym wierszu problem relacji zachodzącej pomiędzy sztuką i człowiekiem, na którego ta oddziaływuje. Nike w końcu wstydzi się chwili słabości więc można wnioskować, że zdaniem poety człowiekowi nie wolno przyjmować od sztuki postaw pełnych wahania, słabości czy też przed śmiercią. Sztuka powinna go upewniać w swoim wyborze.

„Nike” Pawlikowskiej. Autorka jest poetką filozofującą patrzącą na świat i życie niezwykle poważnie. Sam tytuł jest nawiązaniem do słynnej rzeźby z I w pne skrzydlatej sylwetki kobiecej pozbawionej głowy i ramion Nawiązanie takie jest celowe. Poetka ukazuje bałwan cierpienia, której miłość została odrzucona, odepchnięta nadal biegnie i (jak Nike) „wyciąga odcięte ramiona”.

Wykorzystanie elementów mitologicznych w literaturze póżniejszych epok:

- "Odprawa posłów greckich" J. Kochanowski(patrz wojna trojańska)

- "Tren V" J. Kochanowskiego postać Persefony żony Hadesa

- "Monachomachia" I.Krasicki motyw złotego wieku

- "Dziady" cz.III A. Mickiewicz Kondrad w Wielkiej Improwizacji staje

się podobnym do Prometeusza, bo jak on chce poświęcić się zbawieniu

ludzkości

- "Oda do młodości" A. Mickiewicza nwaiązanie do Herkulesa ("Dzieckiem

kolebce kto łeb urwał Hydrze,...")

- "Pan Tadeusz" A. Mickiewicz motyw Arkadii

- "Grób Agamemnona" J. Słowacki nie potrafi grać na harfie Homera

- "Lalka" B. Prus non omnis moriar (nie wszystek umrę) nawiązanie do

dzieła Horacego

- "Noc listopadowa" S. Wyspiańskiego - motyw pożegnania Demeter z córką

i nadejście jesieni, także wydarzenia są tu inspirowane przez bogów

greckich

- "Wesele" S. Wyspiański kaduceusz w rozmowie Stańczyka z Dziennikarzem

- "Powrót Odysa" S. Wyspiańskiego

- "Syzyfowe prace" S. Żeromski

- "Dies irae" J. Kasprowicz motyw Styksu

- "Wiosna" J. Tuwim utwór dytyramb w starożytności utwory poświęcone

Dionizosowi

- "Nike" Maria Pawlikowska-Jasnorzewska

- "Ikar" J. Iwaszkiewicz

5. Kreacja bohaterów lirycznych w „Antygonie” Sofoklesa.

Bohaterowie literaccy w Antygonie są stworzeni według norm narzucanych tragedii jako gatunkowi. Mamy więc wybitną jednostkę (Antygona, Kreon) w konflikcie między siłami wyższymi, czyli tragizm. Mówiąc inaczej bohaterowie tragedii są uwikłani w konflikt tragiczny, a ich czas, działanie jest uzależnione od siły wyższej, fatum.

Osoby: Antygona - córka króla Teb, Edypa; narzeczona Hajmona. Kreon - nowy władca Teb, stryj Antygony. Eurydyka - małżonka Kreona; Hajmon- syn Kreona. Ismena- młodsza siostra Antygony; Tejrezjasz- niewidomy wieszczek.

Antygona musi dokonać wyboru między dwoma racjami, z których obie są równie ważne i sprzeczne ze sobą. Jako kochająca siostra, wierna praw boskim, czuje się zobowiązana do pochowania i uczczenia zwłok brata Polinejkesa: 3e~li tego nie uczyni, nie tylko ciało zmarłego zostanie pohańbione, lecz w wierzeniach religijnych Greków dusza Polinejkesa nie zazna spokoju. Z kolei, z drugiej strony Antygona wejdzie w konflikt z prawem państwowym, gdyż Kreon zabronił pod karą śmierci pochować Polinejkesa, uznając go za zdrajcę. Wybierają pomiędzy posłuszeństwem prawu boskiemu a rozkazowi królewskiemu, Antygona na wybierze, zgodnie ze swoim sumieniem, prawo boskie i wypełni obowiązek siostry, kochającej zmarłego brata. Poniesie za to śmierć.

Kreon musiał wybierać pomiędzy działaniem, które nakazywało mu sumienie i uczucia rodzinne, a decyzją konieczną do utrzymania autorytetu władzy. Wydając rozkaż królewski, zabraniający pochowania Polinejkesa; miał celu dobro społeczne, gdyż uznawał czyn Polinejkesa, który zaatakował Teby wchodząc w sojusz z królem Adrastosem, za czyn zdrajcy. Z drugiej strony Antygona była członkiem rodu królewskiego i narzeczoną syna Kreona - Hajmona. Mając na celu dobro jednostki - tzn. swego syna i Antygony, Kreon mógł cofnąć rozkaz; lecz nadszarpnąłby swbj autorytet i mógł zostać posądzony c niesprawiedliwość i kumoterstwo. Wybierając zaś dobro społeczne, utrzymanie silnej władzy i interesy państwa naraził się bogom, bo pogwałcił prawa religijne nakazujące pochować zwłoki zmarłego.

Należy pamiętać o cechach tragedii czyli o jedności czasu miejsca i akcji.

Średniowiecze

1. Określ dążenia i zainteresowania ludzi czasów średniowiecza odwołując się do filozofii i literatury, sztuki.

ŚREDNIOWIECZE

OD: 476r - upadek Cesarstwa Rzymskiego DO 1450r-Gutenberg wynalazł druk 1453r-upadek Konstantynopola 1492r-Columb odkrył Amerykę.

ŚREDNIOWIECZE (łac. media tempora - wieki średnie) - nazwę tę wprowadzili twórcy epoki, renesansu, oznaczyli nią tzw. okres przejściowy, rozciągający się między epoką starożytną a nowymi czasami renesansu (odrodzenia).

W epoce średniowiecznej ośrodkiem zainteresowania było : Bóg, dusza, życie pozagrobowe.

HASŁA: „MEMENTO MORI” - pamiętaj że umrzesz; „Z PROCHU POWSTAŁEŚ, W PROCH SIĘ OBRÓCISZ”

TEOCENTRYZM- Bóg w centrum zainteresowania ASCETYZM- umartwianie się, pokora, nie zabieganie o dobra na ziemi

MISCYTYZM - wiara w kontakt z Bogiem, w istnienie „duchowej strony” wszelkich zjawisk, prymat ducha nad ciałem, wyższość życia wiecznego nad doczesnym. UNIWERSALIZM- jeden język (łacina), jedna władza Kościelna i świecka uznawana przez państwa europejskie. Autorytetem było Pismo Święte; źródłem poznania człowieka była wiara.

PRĄDY ŚREDNIOWIECZNE SCHOLASTYKA (gr. scholastikos - szkolny) - charakteryzował się dążeniem do rozumowego udowodnienia dogmatów religijnych, opieraniu się na autorytetach (Pismo Św.) jako głównych źródłach poznania prawdy; przedstawiciele: Albert Wielki i jego uczeń św.Tomasz z Akwinu. AUGUSTYNIZM- teocentryzm i bezwzględna zależność świata i człowieka od Boga; Augustyn Aureliusz. TOMIZM- głoszący tezę o stworzeniu świata przez Boga osobowego, odróżniający wiedzę osobową od naturalnej, odrzucający wszystko co jest sprzeczne z treścią dogmatów; Tomasz z Akwinu.

FRANCISZKANIZM - ruch odnowy moralnej w świecie pełnym okrucieństwa; św. Franciszek z Asyżu

SZTUKA ŚREDNIOWIECZNA

STYL ROMAŃSKI: budowle proste, racjonalnie rozplanowane, zwykle zaokrąglone(rotundy); charakteryzował się: obronną grubością murów, bogatym zdobieniem kolumn oraz portali (bram wejściowych); kaplice na Wawelu, kościoły w Tumie pod Łęczycą

STYL GOTYCKI: w stylu tym budowano kościoły bogato dekorowane, strzeliste, sprawiające wrażenie ruchu; zamki w Malborku, Kwidzyniu, Lidzbarku, katedry we Francji; W architekturze, malarstwie, teatrze, rzeźbie centralne miejsce przysługiwało postaciom boskim, świętym.; lewica była dla potępionych, prawica dla wybranych. Średniowiecze nie znało perspektywy.

Cel literatury średniowiecznej: Literatura średniowieczna służyła przede wszystkim zbudowaniu moralnemu, wychowaniu i pouczeniu, potępieniu zła i afirmacji dobra, poszerzeniu wiedzy, Średniowiecznej literaturze patronował duch pardnezy (gr. parainesis - zachęta, ostrzeżenie, rada ) To ona właśnie inspirowała do tworzenia zalecanych do naśladowania IDEAŁÓW OSOBOWYCH:- ŚWIĘTEGO, -RYCERZA, -WŁADCY. W średniowieczu twórcy tworzyli swe dzieła zazwyczaj anonimowo . Średniowiecze ceniło chwałę samego dzieła,

2. Jakie wzorce osobowe popularyzowała literatura średniowiecza? Scharakteryzuj je na podstawie utworów literackich.

Średniowieczne ideały: ascety, świętego, króla i rycerza

1.Asceta. Aby "służyć temu cóż ci jest w niebie" Aleksy rezygnuje ze wszystkich przyjemności ziemskich. Wyrzeka się majątku, dobrobytu a nawet swej żony. Aby osiągnąć doskonałość akceptuje ból, cierpienie o poniżenie : " wszystko cierpiał przez Bóg rad ". Św. Aleksy poświęcił się całkowicie Bogu. .

2.Ideał świętego - Św. Franciszek opuścił swój rodzinny dom, a swój majątek rozdał biednym. Głosił on program wiary radosnej, prostej, płynącej z serca, opartej na wszechogarniającej miłości do Boga, świata i stworzenia. Franciszek uczniów, którzy całe swoje mienie musieli oddać biednym.

3. ideał rycerza - " Pieśń o Rolandzie "- Roland bierze udział w wyprawie wojennej do Hiszpanii, zajętej przez niewiernych Saracenów. Jest wierny swemu władcy Karolowi Wielkiemu. Dla Rolanda najważniejsze rzeczy to sława, honor, Bóg i Ojczyzna. Roland za swoją wierność i miłość do Boga został nagrodzony godną śmiercią

•odwaga, męstwo - podejmuje walkę z silniejszym nieprzyjacielem •dba o honor - nie zadął w róg w obawie o posądzenie go o tchórzostwo •religijny, pobożny - wierzy w Boga, który zabierze jego towarzyszy do raju •przyjaciel •patriota - umierając, chce widzieć Francję •walczy w imię wiary chrześcijańskiej - nienawidząc pogan, walczy sposób okrutny i bezwzględny •waleczny.

3. Ideał władcy na podstawie " Kroniki polskiej " Galla Anonima- Bolesław Chrobry jest przedstawiony jako człowiek, godny naśladowania. Jest on nie tylko królem rycerskim, lecz także królem sprawiedliwym, wielkodusznym, litościwym, gościnnym

3. Arcydzieła literatury religijnej czasów średiowiecza (Bogurodzica, Stała Matka Boleściwa)

“Bogurodzica” jest to najstarsza polska pieśń religijna. Jej najdawniejszy przekaz pochodzi z 1407 r., ale czas powstania jest sporny. Analiza tekstu, budowy stroficznej i języka pozwala stwierdzić, że pochodzi ona z XIII w.

Treścią pierwszej strofy jest modlitwa do Matki Boskiej o wstawiennictwo do Jej Syna. W drugiej natomiast strofie podmiot zbiorowy zwraca się do Chrystusa, aby przez wzgląd na Jana Chrzciciela zapewnił ludziom pobożne (dostatnie) życie na ziemi i zbawienie wieczne po śmierci: A na świecie zbożny popyt / Po żywocie rajski przebyt.

Obok treści, historyka literatury może interesować interpretacja pieśni, poznajemy bowiem światopogląd człowieka średniowiecza, który charakteryzują: postawa teocentryzmu i ascetyzmu.

Interesująca jest również kompozycja pieśni, nacechowana symbolicznie. Główną postacią i adresatką utworu jest Matka Boska - Oblubienica, Pośredniczka. Występują też w tekście inne osoby: Chrystus, Bóg i Jan Chrzciciel. Wszystkie te postacie tworzą symboliczną w średniowieczu liczbę cztery, odnoszącą się do kwadratu cnót: męstwa, sprawiedliwości, umiarkowania i roztropności.

Obie zwrotki kończy pełniący funkcję refrenu zwrot Kyrie eleison - Kyrie eleison, tzn. Panie, zmiłuj się. To wezwanie jest przyjęte z liturgii łacińskiej (ale pochodzi z greckiego).

"Bogurodzica" zdumiewa kunsztowną budową, wysokim poziomem artystycznym tekstu literackiego i melodii wiersza. W pieśni są stosowane rymy wewnętrzne i końcowe, które cechuje powtarzalność formy gramatycznej, np. popyt - przebyt. Zastosowano wiersz średniowieczny, nazywany zdaniowo - rymowy, ponieważ w każdym wersie zamyka się zdanie pojedyncze lub jednorodny człon zdaniowy. Każdy wiersz jest wypowiedziany z intonacją wznoszącą się lub opadającą.

"Bogurodzica" jest zabytkiem języka staropolskiego, językoznawców interesują więc archaiczne formy gramatyczne i leksykalne.

“Bogurodzica” jest nie tylko najstarszą polską pieśnią religijną, ale także pierwszą pieśnią Maryjną. W dawnych wiekach była pieśnią bojową i hymnem narodowym. Jan Długosz mówi, że jako pieśń bojowa rozbrzmiewała na polach Grunwaldu przed bitwą. Śpiewało ją także rycerstwo polskie przed bitwą pod Warną.

„Posłuchajcie bracia miła..." to liryka skargi. Utwór zawiera motyw Matki Boleściwej sto-jącej pod krzyżem katowanego Syna. Monolog Marii uwydatnia ludzki wymiar cierpienia. Zawarty jest także obraz męki; pasji Syna. W pieśni istnieją opozycje czasowe (przeszłość i doświadczana dramatyczna teraźniejszość) oraz przestrzenne (sfera ziemska i duchowa). Współczucie Stabat Mater dla matek ziemskich czyni ją Matką Miłosierdzia; pośredniczką między ludźmi, a Bogiem. Utwór stał się inspiracją dla współczesnych twórców (np. Józef Wittlin w wierszu okupacyjnym przedstawia kobietę stojącą przed powieszonym przez Niem-ców synem - stanowi ona alegorię Matki Polski).

Tekst utworu "Posłuchajcie bracia miłe" pochodzi z lat 70-tych wieku XV. Znajdował się w bibliotece w Górach Świętokrzyskich stąd inna nazwa "Lament świętokrzyski". Jest to najpiękniejsza pieśń religijna z XV wieku godna porównania z "Bogurodzicą". Charakterystyczna jest monologowa forma wypowiedzi i liczne zwroty w wołaczu. Występują liczne archaizmy np. maciora - matka, nie lza - nie można, bogactwo epitetów przymiotnikowych np. krwawe gody, miłe narodzenie, miły syn, ciężka chwila. Utwór jest monologiem Matki Bożej, która opłakuje swego ukrzyżowanego Syna. Stojąc pod krzyżem skarży się na swój los, ponieważ współcierpi z Jezusem. Boleje ponieważ nie może być bliżejsyna i mu pomóc. Pragnie podeprzeć zwisającą głowę Chrystusa, otrzeć z niego krew, napoić. Matka Boża zwraca się z wyrzutem do Anioła Gabriela, że spotkało ją nieszczęście, a przy zwiastowaniu obiecywał jej radość. Zwraca się także do kobiet by prosiły Boga, aby uchronił ich dzieci od takich cierpień. Utwór niezwykle wymowny, podkreśla cierpienie Maryi. Uwydatnia przede wszystkim ludzki wymiar matczynego cierpienia.

"Nie mam ani będę mieć jinego

Jeno ciebie, Synu, na krzyżu rozbitego"

Renesans

1. Wartości kultury doby renesansu, o których warto pamiętać (patriotyzm, optymizm, humanizm, stoicyzm)

Humanizm (łac. humanitas = "człowieczeństwo", "ludzkość") to prąd umysłowy renesansu, który poprzedził jakby całą epokę, był jej zwiastunem, "świtem" - jak zwykło się mówić. Waga tego pierwszego objawienia polegała przede wszystkim na uzmysłowieniu sobie wartości własnej, jedynej, ludzkiej osobowości (humanus = "ludzki"). Hasłem humanistów było hasło Terencjusza

"człowiekiem jestem i nic co ludzkie nie jest mi obce"

(Homo sum et nihil humani a me alienum esse puto).

Stawiało ono nieograniczone możliwości poszukiwaniom wszechstronnej wiedzy o człowieku. Średniowieczne "zanurzenie" jednostki w uniwersum świata, przypisanie jej ściśle określonego miejsca w powszechnie obowiązującej hierarchii bytów i ról odbierało poczucie indywidualności, czyniło człowieka anonimowym, choć niezbędnym trybem machiny, od którego wymagano idealnej, lecz typowej dla spełnianej funkcji doskonałości. W ten sposób "ustawiony", świadomy swej roli i przeznaczenia człowiek zyskiwał poczucie bezpieczeństwa i nie wchodził w konflikt ze światem, ani tym bardziej z samym sobą, wiedząc, kim jest i jak ma postępować. Tymczasem to, kim i jakim jest człowiek, stanowiło centrum zainteresowania humanistów. Jest zdumiewająca prawidłowość w tym, że jeden z pierwszych, Francesco Petrarka, czytał ze średniowiecznych autorów nie św. Tomasza, lecz św. Augustyna, a zwłaszcza jego porażające wyznanie: "I ludzie chodzą podziwiać szczyty gór i wzdęte fale morza, i szerokie nurty rzek, i przestwór oceanu, i kręgi gwiezdne, a siebie zaniedbują". Potrzeba poznania i formowania indywidualnej osobowości poddała program zarówno studiowania siebie, swych wewnętrznych przeżyć, jak i kształcenia się na świetnych zdobyczach i wzorach ludzkiego ducha, najpełniej objawionych w starożytnej wiedzy o człowieku, czyli w antycznej filozofii, literaturze i sztuce.

    Stoicyzm - Zenon z Kition opierał się na materializmie i racjonalizmie, uznawał jeden byt, materię oraz poznanie rozumowe. Stoicy przejęli od Sokratesa przekonanie o powiązaniu szczęścia, cnoty i rozumu. Dobro najwyższe - szczęście - stanowi cnota, która jest celem sama w sobie. Żyć cnotliwie znaczy uniezależnić się od okoliczności zewnętrznych, wyrzec się dóbr przemijających, zapanować nad słabościami, żyć zgodnie z naturą. Natura jest rozumna, har-monijna. Absolutnej wolności mógł dostąpić tylko mędrzec. Postawę stoicką cechuje powaga, rygoryzm. Społeczeństwo, stoicy traktują jako organizm, w którym każdy ma określone obo-wiązki. Celem filozofii jest rozwinięcie cnoty i osiągnięcie szczęścia.

Patriotyzm -popularny był ideał patrioty - obywatel spełniający swoje powinności wobec państwa, kochający

ojczyznę, stawiający jej dobro ponad prywatę, nie żałujący jej swego starania,

dóbr a w końcu swojego życia

Przykłady literackie:

- dzieła A. Frycza Modrzewskiego

- "Kazania sejmowe" Piotra Skargi

- "Odprawa posłów greckich" J. Kochanowskiego - Antenor

2. Oceń twórczość Mikołaja Reja jako pisarza epoki Humanizmu i reformacji.

Jako protestant nie oszczędza Rej także i kleru, którego głównymi oskarżycielami stają się Pan i sprowokowany przez niego Wójt. Wytykają oni duchowieństwu próżniactwo, chciwość, zaniedbywanie obowiązków duszpasterskich, bezwzględność w ściąganiu ofiar i opłat. Wójt początkowo udaje prostaka, zachęcony jednak przez Pana pozwala się wciągnąć w dyskusję i obnaża kulisy "duszpasterskiej" działalności księdza. Mikołaj Rej, wspominając w "Żywocie..." o różnych wyznaniach, z których każde "inaczej" wierzy, dodawał bezradną (mimo swego zdeklarowanego kalwinizmu) uwagę: "a tak nie wiedzieć, czego się dzierżeć". Doktryna Lutra konkurowała z doktryną Kalwina, a najbardziej jątrzące wydawały się propozycje antytrynitarzy (anti "przeciw"; trinitas "trójca"), atakujących dogmat Trójcy Świętej.

3. Poezja J. Kochanowskiego zwierciadłem spraw ludzkich - wybrane fraszki pieśni i terny .

    J. Kochanowski w „Pieśni XIX" („Pieśń o dobrej sławie") zaznacza, iż Bóg odróżnił ludzi od zwierząt, dając im rozum i mowę, Dlatego też, każdy winien służyć krajowi poprzez swe talenty (stoicyzm). Kto ma dar wypowiadania się, powinien pouczać innych. Kto jest mężny - walczyć w obronie wiary i ojczyzny. Większą wartość ma oddanie życia za sławę, niż śmierć w zapomnieniu. „Pieśń XII" ujmuje cnotę jako dobro najwyższe obywatela. Apel walki, wy-zbycia się egoizmu, Kochanowski skierował w „Pieśni o spustoszeniu Podola", po klęsce Pol-ski z Turcją. Określa postawę Polaka - „przed szkodą, i po szkodzie głupi". We fraszce „O kaznodziei" krytykuje obłudę duchowieństwa, które głosi ideały, tylko z powodu wynagrodze-nia. Księża nie chcą żyć według przykazań. Pijaństwo, skłonność do biesiad, atakuje utwór „O doktorze Hiszpanie". Model życia renesansowego humanisty prezentuje fraszka „Do gór i la-sów". Podmiot wspomina podróże (Francja, Niemcy, Włochy) oraz życie żaka, rycerza, dwo-rzanina i księdza. Człowiek powinien korzystać z chwili. „O żywocie ludzkim" stwierdza, iż dobra ziemskie są przemijające, ponieważ światem i człowiekiem włada Fortuna.

"O żywocie ludzkim" We fraszce tej autor porównuje ludzkie życie krótkiego, ulotnego nietrwałego i niepewnego tworu. Mówi, że uroda, moc, pieni±dze, sława nie s± nadrzędnymi dobrami i przemin± bezpowrotnie.

"Raki" W utworze tym Kochanowski pochwala cnoty i warto¶ci kobiet, takie jak stało¶ć w uczuciach, niezdolno¶ć do zdrady, niedocenianie dóbr materialnych. Fraszka czytana wspak krytykuje wady kobiet.

"Do Mikołaja Firleja" Tytuł tej fraszki jest myl±cy, ponieważ w utworze tym J. Kochanowski scharakteryzował swoj± osobowo¶ć jako poety. Przedstawił przywilej używania przez pisarza wyrazów nieprzyzwoitych.

"Na ¦więtego Ojca" We fraszce tej autor poddaje subtelnej krytyce duchowieństwo ł±cznie z papierzem.

"O miło¶ci" W utworze tym J. Kochanowski przedstawia miło¶ć jako uczucie wspaniałe, a zarazem nieuniknione.

"Na sokalskie mogiły" We fraszce tej poeta nawi±zuje do przegranej bitwy pod Sokalem w 1519 r., gdzie Polacy walcz±cy za ojczyznę zostali wycięci w pień przez Tatarów. Jednak J. Kochanowski odwodzi ludzi zwiedzaj±cych to miejsce od żalu po rycerzach, sugeruj±c, że każdy z go¶ci mógłby skończyć w taki sam sposób.

"O żywocie ludzkim" W utworze tym autor zastanawia się nad sensem życia ludzi, którzy nie ceni± warto¶ci cnót i m±dro¶ci, tylko w pogoni za dobrami materialnymi gotowi s± nawet zabić innych.

"Ku Muzom". We fraszce tej Kochanowski zwraca się do boginek z pro¶b±, aby jego natchnienie nie mijało, gdyż usiłował zawsze żyć szlachetnie nie ceni±c bogactw a uwielbiaj±c cnotę. Jak widać, pro¶by poety zostały wysłuchane i pomimo upływu czasu jego utwory zarówno ¶miesz± nas jak i zmuszaj± do refleksji nad różnymi zagadnieniami życia codziennego.

1. Czy twórczość Kochanowskiego odległa w czasie może być bliska współczesnemu czytelnikowi ? Uzasadnij swój sąd na podstawie wybranych utworów.

Jan Kochanowski to najwybitniejszy pisarz polski XVI w. Jego poezja jest uniwersalna i utwory tego poety czytam najchetniej.
Kochanowski w swych utworach krytykował i ganił szlachtę i magnatów. W wyrazisty sposób przedstawił umiłowanie do ojczystej przyrody i ludowych obyczajów. Moim zdaniem Kochanowski był twórcą pieknej, wspaniałej literatury i języka literackiego. Używał wielu środków stylistycznych, porównań, przenośni, epitetów, zdrobnień. Pierwszy zaczął pisać wierszem sylabicznym, nieregularnym czyli wolnym. Na jego twórczość składają się różne gatunki literackie: fraszki, pieśni, treny. Kochanowski wiele lat spędził na dworze królewskim, doskonale władał łaciną - językiem dworu, kościoła, nauki, jednak sam zdecydował się pisać po polsku, rozwijać polszczyznę i uczynić ją równą łacinie. Był to śmiały i odważny krok jak na ówczesną epokę.
Wśród wielu form literackich spuścizny poety są między innymi fraszki.
Liczą one ponad 400 lat, a ich polszczyzna jest nadal żywa, zrozumiała i barwna.
Fraszka "O Koźle" oparta jest na pomyśle podwójnego znaczenia słowa "Kozioł". To nazwisko człowieka pijanego, pytającego o północy o drogę, jak również nazwa zwierzęcia. Zwierzę zasypia w chlewiku, na który również zasługuje pijany człowiek.
Fraszka "O doktorze Hiszpanie" należy do grupy o tematyce dworskiej. Jej bohaterem jest lekarz, prawnik i poeta, spolonizowany Hiszpan. Doktorowi przydarzyła się niemiła przygoda, gdy to jego kompani od kielicha nie pozwolili mu spać. Wyłamali drzwi i zmusili do wypica dzbana wina. Doktor, który szedł spać trzeźwy - obudził się nazajutrz pijany. Obie fraszki są krytyką pijaństwa uczestników ówczesnych biesiad dworskich.
Bardzo mądre są fraszki dwuwierszowe:
"Na Młodość"-młodzi mają prawo do radowania się życiem.
"Na Nabożną"- często spowiada się ktoś, kto dużo grzeszy.
"Na Konrata"- kto został zaproszony na posiłek niech podtrzymuje rozmowę.
"Do Jakuba"- Jakub gani zbyt krótkie fraszki Kochanowskiego, a sam takich nie potrafi pisać.
Każda z wymienionych fraszek to utwór o żartobliwej treści, w których nie brak satyry. Najczęściej zakończone są dowcipną, zaskakującą pointą, z których wskazówki i dla nas są wciąż aktualne .Poezja Kochanowskiego jest uniwersalna, przesycona humanizmem, czego dowodem są pieśni. Poeta bardzo kochał polską ziemię, przyrodę i umiał o niej pisać.
"Pieśń świętojańska o sobótce" ma charakter obyczajowy. Utwór ten jest pochwałą życia na wsi. Wieś jest miejscem, gdzie można spokojnie i wesoło spędzać czas. Można tam żyć uczciwie dzięki swoim staraniom i pracy, która daje dostatek. Przy pomocy pięknych porównań opisuje piękne ogrody, sady, pszczoły, zagrody oraz dochody i korzyści jakie można uzyskać na wsi. Ukazuje obrzęd sobótkowy, wtedy gdy dzień jest równy nocy. Kochanowski pokazał, że oprócz korzyści materialnych wieś daje też korzyści moralne jak bezpieczne, uczciwe i pobożne życie, harmonia małżeńska i szacunek wobec starszych.
"Czego chcesz od nas Panie" to utwór, który słusznie nazwano "Hymnem do Boga". Ludzie pytają Pana, co mają mu dać w zamian za jego dobrodziejstwa. Wiedzą, że jest on wszędzie i nie pragnie złota, a oni dziękują z całego serca za to, co posiadają. Uważają Boga za pana świata, ponieważ on noc rozjaśnił gwiazdami, ziemię przyozdobił ziołami, kwiatami, drzewami. Dziękują Bogu za pory roku, plony, deszcze, śniegi, rosę. Chwalą go i proszą o łaskę, aby chronił ich pod swoimi skrzydłami. Hymn J.Kochanowskiego nazywany był "manifestem renesansowym humanizmu". Bóg jak gdyby został "uczłowieczony", nie ma dystansu między nim, a osobą zwraającą się do niego. Uważam, że autor wiedział o czym myślą wierzący w Boga, toteż z całą umiejętnością i pięknie dobranymi słowami przelał to na karty papieru.
Piekny i opisowy charakter ma wiersz "Serce roście", w którym poeta przedstawia nadejście wiosny. To pojawienie się wiosny jednakowo wzrusza czytelnika dziś i 400 lat temu. Radować będzie z pewnością również za kilkaset lat. Poeta wysuwa reflksje, że nadejście tej pory roku raduje cały świat, raduje tych, którzy mają czyste sumienie. Czyste sumienie to fundament radości w życiu. Jeśli się to posiada, wówczas można radować się przyrodą, śpiewem ptaków, zielenią i kwitnącymi łąkami. Te właśnie słowa to moral dla ludzi, pouczenie dla nastepnych pokoleń.
Moim zdaniem najpiękniejsze, najbardziej emocjonalne wiersze, wywołujące w nas wzruszenie, a nawet łzy są treny. Nic dziwnego, że są one tak smutne i bije z nich tyle bólu i goryczy. Powstały przecież po stracie ukochanej córki, Urszulki. Przybierają one formę monologu lirycznego.
W Trenie VII Kochanowski ubolewa nad zwłokami Urszulki. Motywem centralnym są przedmioty, drobiazgi, ubranka dziewczynki. Każdy z tych przedmiotów przypomina rodzicom o zmarłej. Nie może pogodzić się z tym, że najdroższa córka już nigdy nie włoży opisywanych rzeczy, bo zasnęła żelaznym, twardym snem. Poeta mówi po cóż te wszystkie ubranka, skoro teraz leży ona w trumnie otulona tylko białą koszulką z lichej tkaniny i główkę jej zdobi wianuszek. Autor nie może rozstać się z ukochaną córeczką, bo przecież ona miała być pierwsza poetką Polski. Porównuje ją do posągu, dlatego, że posąg jest trwały, a jego milość jest i będzie trwała wieki, nigdy nie wygaśnie.
W Trenie VIII przewodnim motywem jest pustka, którą odczuwa poeta. Cisza panuje w domu. Poeta zwraca się do córki, dlaczego tak wcześnie go opuściła. Mówi, że nikt nie zastąpi tej najbliższej jego sercu duszyczki. Nadchodzą go wspomnienia, kiedy Urszulka biegała po izbach i wszędzie było słychać jej śpiew i rozmowy. Przypomina, że była grzeczna, nie czyniąc rodzicom zmartwień. Swym śpiewem rozweselała i zabawiała domowników. Po chwili miłych wspomień nastała okrutna rzeczywistość. Kochanowski zdaje sobie sprawę, że to wszystko ucichło, że nastała pustka i ciemność.
Treny to dopełnienie pięknej, wzniosłej twórczości Kochanowskiego. Tylko on tak pięknie umiał dobrać słowa, aby stworzyć utwory budzące w nas tyle smutku i współczucia. Czytając Treny czjemy jakby słowa pisane na papierze wydobywały się z płynących łez, a strofy są dziełem kochającej osoby. Kochanowski to najwybitniejszy poeta Odrodzenia, wielki humanista, jego poezja jest uniwersalna, utwory tego poety czytam chętnie, bo po dzień dzisiejszy jest aktualna i nigdy nie straci na swojej wartości.

1. Rozwiń muśl zawartą w słowach P Skargi: „Kto ojczyźnie swej służy, sam sobie służy” odwołując się do literatury Renesansowej.

Literatura każdej epoki związana jest ściśle z życiem danego narodu, oddaje jego problemy i zajmuje wobec nich określone stanowisko. Pisarze okresu renesansu umieli je dostrzec i w trosce o dobro ojczyzny zwracali na nie uwagę w swoich utworach. Los warstw społecznych interesował żywo jednego z najwybitniejszych publicystów polskiego renesansu Andrzeja Frycza Modrzewskiego. Jego program był największym osiągnięciem myśli demokratycznej w dobie odrodzenia, ponieważ uwzględniał wszystkie dziedziny życia polityczno - społecznego. Swoje projekty reform zawarł w dziele zatytułowanym "O poprawie Rzeczypospolitej" . W pięciu księgach omawia zasady obyczajów, wojny, praw, życia kościelnego i szkolnego. Modrzewski uważał, ze celem państwa jest zapewnienie obywatelom spokojnego i szczęśliwego życia. Domagał się równości wszystkich wobec prawa sądowego i zmiany prawa o karze za mężobójstwo. Oburzał Modrzewskiego fakt, że szlachcic za zabicie człowieka płaci karę pieniężną a chłop za to samo przewinienie musi oddać głowę. Modrzewski posiadał gruntowne wykształcenie teologiczne, prawne, filozoficzne. Odważnie rozważał funkcję państwa. Domagał się ujednolicenia cen, miar i wag aby bronić biednych przed krzywdą i wyzyskiem. Chcąc rozwiązać problem bezdomnych proponował zakładanie instytucji opiekuńczych. Bardzo ostro potępiał wojny zaborcze. Domagał się zmian w nauczaniu młodzieży, jak również żądał godziwego wynagrodzenia dla uczących. O nauczycielach mówił że należy ich szanować tak samo jak lekarzy czy przeciwników bo "nauka przynosi wielkie korzyści". Modrzewski przedstawił w swym utworze zasady życia społecznego, politycznego, religijnego i obyczajowego wedle jakich powinno być zorganizowane doskonałe państwo. Chciał to wprowadzić w życie narodu ponieważ był gorącym patriotom i całym sercem pragnął uchronić ojczyznę od upadku. Postępowanie szlachty polskiej inspirowało twórczość poety polskiego odrodzenia Jana Kochanowskiego. Poeta oburzał się na krótkowzroczność polityczną szlachty polskiej i jej opieszałość w obronie granic Polski oraz na rozkład moralności obywatelskiej. Wyraz tych uczuć znajdujemy w "Pieśni o spustoszeniu Podola", " Pieśni o dobrej sławie", "Pieśń o cnocie" i w pierwszym polskim dramacie "Odprawa posół greckich". "Pieśń o spustoszeniu Podola", mówi o XVI wiecznej Polsce, która nie ma stałej armii ponieważ szlachta nie chciała się opodatkować na rzecz wojska. Toteż kiedy Tatarzy napadli na Podole bez żadnego wysiłku spalili je, a ludność wyprowadzili, bo nie miał kto bronić Ojczyzny. Poeta oburzony tym faktem że barbarzyński naród jakim byli Tatarzy, ośmielił się podnieść rękę na Polskę. Dlatego apelował do szlachty polskiej o opodatkowaniu się na rzecz wojska. Poeta znał jednak tę egoistyczną, niefrasobliwą szlachtę i nie wierzył, że jego apel odniesie zamierzony efekt, dlatego z dużą dozą sceptyzmu zakończył pieśń mówiąc o charakterze Polaków; "Cieszy mię ten rym; "Polak mądry po szkodzie "Lecz jeśli prawda nas zbodzie Nową przypowieść Polak sobie kupi, Że i przed szkodą i po szkodzie głupi". Patriotyczna troska o losy kraju znalazła jednak najpełniejszy wyraz w "Odprawie posłów greckich" Jana Kochanowskiego. Uogólniając zawartą tam myśl Atenor nie mówi wprost o Polsce, lecz sięgnął do mitu o wojnie trojańskiej,

"Iliady" Homera. Na przykładzie Troi pokazał, że państwo może upaść nie tylko na skutek najazdu wroga, lecz przyczynić się do katastrofy mogą sami obywatele. W postaci Atenora, który doprowadził do wojny Greków z Trojańczykami, uprowadzając ze Sparty piękną Helenę, pokazał, że prywata, egoizm, brak troski o dobro państwa może doprowadzić kraj do upadku. W zasadniczy konflikt dramatu wprowadza nas autor już w pierwszej scenie dyskusji Atenora z Aleksandrem. Młody książe trojański chcąc zatrzymać Helenę, próbuje Atenora - głównego opozycjonistę - najpierw przekupić, potem zastraszyć, a następnie wmawia mu, że ustąpienie Grekom narazi na szwank dobre imię Trojańczyków. W postaci Atenora stworzył autor wzór obywatela - patrioty, stawiającego dobro ojczyzny ponad własne, prywatne interesy. Konflikt ukazany w dramacie oraz przewidywanie katastrofy grożącej Troi może być traktowane jako ostrzeżenie pod adresem ludzi odpowiedział za losy Polski. Świadczy o tym szereg polskich realiów, występujących w utworze; jak nazwy godności, sposób przeprowadzenia narady itp. Wyraziste głosy krytyczne i ostrzegawcze zawarte są w wypowiedziach chóru "Wy którzy Pospolitą Rzeczą władacie ..." oraz w mowie Ulissesa, który rozgoryczony woła "O nierządne królestwo i zginienia bliskie, gdzie ani prawa ważą, ani sprawiedliwość ma miejsce, a wszystko złotem kupić trzeba.". Ostrej krytyce podał poeta brak poszanowania prawa, brak jednomyślności i rozsądku politycznego, warcholstwo, przekupstwo, prywata i egoizm. Wyrazem troski autora o przyszłe losy ojczyzny jest apel do rządzących Polską by uczciwie spełniali swe obowiązki wobec państwa. O obywatelskiej postawie Jana Kochanowskiego świadczyć może, także "Pieśń w cnocie". Autor wyraża myśl, że główną cnota człowieka jest usiłowanie dbania o dobro Ojczyzny "A jeśli komu droga otwarta do nieba, tym co służą Ojczyźnie". Patriotyczny charakter ma również "Pieśń o dobrej sławie" gdzie czytamy ; "Służmy poczciwej sławie, a jako kto może Niech ku pożytku dobra spólne go pomoże". Pieśń mówi nam, że człowiek powinien myśleć o ważnych sprawach dla całej ludzkości. W pierwszych czterech zwrotkach pisze o ludziach pióra, kaznodziejach o księżach. Następne zwrotki ukazują przykłady tych, którzy zdobywają sławę przez służbę Ojczyźnie. Literatura polskiego renesansu jak wynika z powyższych rozważań była wyrazem troski poetów o sprawiedliwość społeczną i przyszłe losy Rzeczypospolitej. Uświadamiała, że człowiek nie żyje sam dla siebie, ale że ma obowiązki wobec ojczyzny i społeczeństwa.

1. Postawy bohaterów dramatów Szekspira. Zinterpretuj wybrany utwór.

. W Makbecie zauważyć można współbieżność historii i losów ludzkich. Nie oznacza to, że jest on kroniką historyczną. Tytułowy bohater poprzez swe zasługi zyskuje przychylność króla. Ale według przepowiedni, może i dzięki namowom żony chce zostać królem. Swój plan rozpoczyna od zabicia prawowitego władcy. Potem kolejno musi już zabijać świadków zbrodni i tych, którzy podejrzewają go o zbrodnię. Unurzany we krwi musi brnąć w niej do końca. Jego podejrzliwość wprowadza go na drogę bez odwrotu, która może mieć tylko jedno zakończenie. . W Makbecie zauważyć można współbieżność historii i losów ludzkich. Nie oznacza to, że jest on kroniką historyczną. Tytułowy bohater poprzez swe zasługi zyskuje przychylność króla. Ale według przepowiedni, może i dzięki namowom żony chce zostać królem. Swój plan rozpoczyna od zabicia prawowitego władcy. Potem kolejno musi już zabijać świadków zbrodni i tych, którzy podejrzewają go o zbrodnię. Unurzany we krwi musi brnąć w niej do końca. Jego podejrzliwość wprowadza go na drogę bez odwrotu, która może mieć tylko jedno zakończenie.

Mistrzostwo analizy psychologicznej;bohaterowie dramatu „Makbet” jako osobowości dynamiczne. „Makbet”studium zbrodni, ambicji, władzy, zemsty, odpowiedzialności. Problem honoru,winy,kary sprawiedliwości.

Każdy utwór zaczyna się intrygą, która wywołuje inną, ta jeszcze inną, co doprowadza w koń­cu do katastrofy. Wprowadzając stopniowanie napięcia utwory Szekspira powodują wzrastające za­in­te­resowanie widza. Dramaty te opierają się na konflikcie wewnętrznym, bohatera rozdartego duchową wal­ką i na konflikcie zewnętrznym, to znaczy zwalczających się dwóch przeciwstawnych idei, na przy­kład miłość Romea i Julii była w konflikcie z nienawiścią dzieląca ich rody.

Główne postacie na ogół same na siebie ściągają wyrok, walcząc z istniejącym porządkiem rze­czy, chcąc urze­czywistnić swe idee. Duże znaczenie w tragedii bohatera ma jakaś siła, która do­pro­­wadza do urze­czy­wist­nie­nia planu, który w rzeczywistości nie jest jego planem. Bohater właściwie dzia­ła swobodnie, ale działalność ta spra­wia, że staje się on skrępowany i ubezwłasnowolniony, zda­ny na los i na jakieś dziwne moce. Przykładem jest Ham­let, który wzdryga się przed obowiązkiem zem­sty, staje się winnym przelewu krwi i zostaje zmuszony do zemsty.

W „Hamlecie” Szekspira stworzył bohatera pełnego pytań natury egzystencjalnej. Na jego psy­chi­ce za­wa­żyło zderzenie wyobrażeń o świecie z rzeczywistością. Młody Hamlet uznawał wartość mi­ło­ści i przyjaźni. To co stało się w jego rodzinie zburzyło jego dotychczasowe spojrzenie na świat. Mat­ka, którą kochał i szanował, dwa miesiące po śmierci ojca wyszła za mąż za jego brata. Jak prze­ko­nał się Hamlet, jego ojciec został zamordowany przez nowego męża matki, a więc przez najbliższą ro­dzinę - przez brata. Te doświadczenia sprawiły, że Hamlet przestał wierzyć w miłość, odtrącił Ofelię, uni­cestwiał sam siebie. Pytania, które sobie stawia - odejść?, zasnąć?, umrzeć? są pytaniami, które sta­wia sobie każdy człowiek odczuwający odrębność ideału od rzeczywistości.

Barok

1. Epoka baroku jako czasy nowych wartości - światopogląd , sztuka i literatura.

Jak widać w baroku mieści się cały wiek XVII, a nie były to czasy spokojne, lecz lata wojen politycznych i religijnych. W Polsce jest to powstanie Chmielnickiego i "potop" szwedzki oraz wojny z Turcją. Było to stulecie pełne dramatów i napięć, pełne śmierci, pożarów i grozy. Rozpadł się harmonijny ład renesansu, ludzie stanęli wobec wewnętrznego dramatu: jaką postawę zająć wobec świata, który jest tak zmieniony i kiedy życie trwa tak krótko? Czy godzić się z jego ulotnością? Czy może szukać tego co trwałe?. I oto bohater nowej epoki to człowiek postawiony wobec przemijalności, poszukujący wartości trwałych i pewnych, dlatego zwrócony do religii, bliski ideałom wieków średnich.

dworski (Jan Andrzej Morsztyn), rozwijający się na dworach magnackich i królewskim. Ten typ literatury uprawiany był na wzór europejski, zwłaszcza modna stała się poezja włoskiego Marina, którego naśladowali polscy poeci. Poezja dworska miała więc zaskakiwać odbiorcę, dowodzić mistrzostwa autora, wreszcie bawić i uatrakcyjniać uczty i rozmaite dworskie spotkania.

sarmacko-szlachecki (Pasek, Potocki) - charakterystyczny dla szlacheckich dworów ziemiańskich, odległych od miast tętniących własnym życiem, kultywującym własne tradycje. Literatura tego nurtu, odmiennie niż nurt dworski przykładała ogromną wagę do rodzimych tradycji, wręcz tworzyła własną szlachecką ideologię i swój polski rodowód uznawała za najważniejszy. Nurt ten nazywa się także sarmackim, od słynnej teorii o sarmatach, bardzo rozpowszechnionej w XVIIw. i odziaływującej na późniejsze epoki.

mieszczańsko-plebejski (Piotr Baryko). Bohaterem tej poezji jest człowiek - jego miejsce w społeczeństwie, jego postawa wobec konfliktów i uroków miast. Przedmiot rozważań stanowią także uniwersalne prawa ludzkie.

sowizdrzalski (żacy i ich nauczyciele) - człowiek epoki baroku charakteryzuje się: zawężonymi horyzontami myślowymi, rozdwojeniem wewnętrznym w sprawie głównych celów człowieka.

Odpowiedzią na wstrząs poznawczy były w epoce Baroku dwojakie postawy. Z jednej strony zrodziło się przekonanie o bezradności człowieka wobec potęgi Boga rządzącego owym niezmierzonym światem, który wymyka się ludzkiemu poznaniu. Z drugiej zaś ukształtował się pogląd o potędze rozumu, odkrywającego tajemnice Boga i Wszechświata, poznającego prawa kierujące naturą. Konsekwencją tej postawy stał się nie tylko optymizm poznawczy, ale i przekonanie, że uzbrojony w wiedzę człowiek jest w stanie zapanować nad siłami przyrody.

Na gruncie tego drugiego poglądu rozwinęły się w XVII w. takie kierunki metodologiczne jak empiryzm i racjonalizm. Fundamentalne dla racjonalizmu znaczenie miało dzieło Francuza Rene Descartes'a, w Polsce zwanego Kartezjuszem. Z wykształcenia matematyk, z zamiłowania żołnierz, osiadł w Holandii, w którym to kraju napisał swoje najważniejsze prace.

Styl sztuki barokowej różnicuje się w trzech zasadniczych nurtach: w baroku tzw. dekoracyjnym, w barokowym klasycyzmie i barokowym realizmie; późną fazę stanowi rokoko - styl fantazyjny i lekki. Konfrontacja z renesansem wyłoniła pięć par opozycji, z których uwydatniły się zwłaszcza: płaskość - głębia; forma zamknięta - otwarta; jasność - niejasność (II człony odnoszą się do baroku). Można przyjąć, że w sztuce baroku uwidacznia się szczególnie dynamiczne ujęcie przestrzeni, skłonność do wyjaskrawiania kontrastów, efektów świetlnych i ekspresywnych gestów, a także ujęć malarskich podkreślających stosunki przestrzenne między przedmiotami przedstawianymi tak, aby zaznaczyć ich trójwymiarowość.

Oświecenie

1. Rozwiń sentencję I Krasickiego: „I śmiech może niekiedy być nauką ...” w odniesieniu do znanych utworów pisarza.

Ignacy Krasicki to autor, którego wiele utworów ma charakter dydaktyczny, należą do nich między innymi bajki. Te krótkie i zwięzłe utwory, były znane już w starożytności. Podstawy teorii tego gatunku stworzyli starożytni teoretycy wymowy, między innymi Arystoteles i Kwintylian. Jak wyjaśnia Krasicki we "Wstępie do bajek", te krótkie utwory nie mają za cel nikogo obrazić lecz nauczać określa także charakter bajek. Pojawiające się w bajkach zwierzęta uosabiają ludzi z konkretnymi wadami, na przykład przedstawiony w utworze "Szczur i kot" człowiek pod postacią szczura jest zbyt pewny siebie i przekonany o swojej wyższości. Spotyka go za to kara, gdyż zostaje uduszony przez swego największego wroga - kota. Podobnym utworem jest bajka pod tytułem "Kruk i lis". W niej lis tak długo chwalił kruka, że pięknie śpiewa, aż ten nie otworzył dzioba, w którym trzymał ser. Na to tylko czekał lis, który porwał spadający ser i uciekł.

Również dydaktyczny charakter ma utwór zatytułowany "Jagnię i wilcy". Bajka ta ukazuje, że w świecie rządzi silniejszy, który nie zawaha się wykorzystać swojej przewagi.

Krasicki był wspaniałym obserwatorem zjawisk społecznych. Zauważał te sytuacje z życia codziennego, które mogły rozbawić i zarazem nauczyć czegoś czytelnika. Przykładem takiego utworu jest "Dewotka", w którym ukazana jest przewrotność i dwulicowość ludzi, którzy co innego mówią, a co innego robią. W bajce tej kobieta odmawiając słowa modlitwy "odpuść nam nasze winy, jako my odpuszczamy ... " bije swoją służącą za nieposłuszeństwo względem niej.

Inny utwór opisuje spryt niektórych ludzi. W "Malarzach" bohaterami są dwaj artyści. Jeden maluje "podobne" twarze, a drugi "piękniejsze". I jak się można domyślaĆ, drugi dzięki sprytowi nie cierpiał biedy jak pierwszy. Innego typu jest utwór "Ptaszki w klatce", w którym pod postaciami ptaków ukryci są ludzie. Jedne, te urodzone na wolności, znają ją i tęsknią do niej, a młodsze, urodzone już w klatce, nie wiedzą nawet, co to jest wolność. Znają tylko klatkę i nie rozumieją żal starszych. Utwór ten odwołuje do sytuacji politycznej w kraju.

Krasicki o swoich bajkach tak się wyraża:

Jeśli z nich zdatna nauka nie płynie;

Natenczas blaskiem czczym tylko jaśnieją I, na kształt próchna, świecą, a nie grzeją.

Satyry są bardziej refleksyjne niż bajki, z wyjątkiem "Ptaszków w klatce", który to utwór porusza bardzo ważny problem. Posiadają mniej humoru, ponieważ zajmują poważnymi problemami społecznymi. Wprawdzie czytając je śmiejemy się, lecz jest to gorzki śmiech.

Tradycje satyry sięgają literatury greckiej. Natomiast rozwinięta przez Juwenala i Horacego i zdefiniowana w ówczesnych poeatykach przetrwała do XVIII wieku. Osiągnęła rozkwit w epoce klasycyzmu, uprawiana właśnie przez takich poetów jak Krasicki.

Jedną z ważniejszych satyr jest utwór "Do króla", w którym przedstawiony jest negatywny portret szlachcica sarmaty. Utwór skierowany jest do króla Polski Stanisława Augusta Poniatowskiego. Autor wysuwa szereg zarzutów wobec króla, o jego młodość nie byłeś, prawda, winien temu, żeś nie stary, mądrość, dobroć jako władcy, że jest Polakiem źle to więc, żeś Polak, źle, żeś nie przychodzień. Radzi władcy, że powinien być groźny dla poddanych król - nie człowiek , ma zdzierać, gnębić zdzieraj, a będziesz możnym, gnęb a będziesz wielkim. W ten sposób Krasicki wyraził swój szacunek do króla i wypiętnował w ironiczny sposób poglądy szlachty sarmackiej, która te właśnie "wady" wytyka królowi.

Inną przywarą Polaków jest pijaństwo, taki też tytuł nosi kolejna satyra Krasickiego. Opis bójki pijackiej w formie opowiadania unaoczniającego jest bardzo realistyczny On do mnie, ja do niego, rwiemy się zajadli, ale to wiem i czuję, żem wziął w łeb butelką. Krytykuje ono ludzi, którzy potrafią pięknie mówić o zaletach trzeźwości , ganić pijaństwo Patrz na człeka, którego ujęła moc trunku, człowiekiem jest z pozoru, lecz w zwierząt gatunku godzien się mieścić, ale sami nie stronią od alkoholu, na przykład na końcu rozmowy na pytanie Gdzież idziesz ? pada odpowiedź Napiję się wódki.

Utworem krytykującym cudzoziemszczyznę jest "Żona modna". Autor naśmiewa się z modnej szlachcianki hołdującej obcym wzorom i modom, która ma przesadne wymagania "Masz waćpan kucharza? Masz waćpan stangreta? A pasztetnik? Tu pokój sypialny, a pokój do bawienia? Ja muszę mieĆ osobne od spania, od strojów, od książek, od muzyki, od zabaw prywatnych". Satyra "Świat zepsuty" piętnuje brak przywiązania do religii i tradycji, lekceważenie zasad moralnych. Krasicki zachęca do obrony ojczyzny, gani tchórzliwą postawę Grozi burza, grzmi niebo, okręt nie zatonie, majtki, zgodnie z żeglarzem, gdy staną w obronie, a choć bezpieczniej okręt opuścić i płynąć, podściwiej być w okręcie, ocalić lub zginąć. Ze starożytności wywodzi się też inny gatunek - heroikomedia. Opiera się on na sprzeczności pomiędzy patetycznym stylem wypowiedzi, a błachą i przyziemną treścią. Przykładem tego typu utworu jest "Monachomachia". Ma ona podobną budowę do epopei, gdyż jest podzielony na pieśni i oktawy, a także w inwokacji jest zauważalny narrator, który wprowadza nas w temat utworu.

"Monachomachia" jak głosi podtytuł to wojna mnichów. Akcja rozgrywa się w miasteczku, w którym były "trzy karczmy, bram cztery ułomki, klasztorów dziewięć i gdzieniegdzie domki". Mnichów autor nazywa "wielebnym głupstwem", natrząsa się z ich wad, głupoty i nieuctwa. Heroikomiczny charakter "Monachomachii" polega na tym, że utwór ma formę poematu, a jego treścią jest błaha sprawa. Poemat heroiczny opiewał sławne czyny, bohaterów, zakładał niezwykłość wydarzeń, poświęcony był najczęściej sprawom wojennym. Natomiast "Monachomachia" Krasickiego opisuje wojnę, ale między mnichami, i to w zupełnie inny sposób, niż w poemacie heroicznym. Opis walki ma charakter komiczny.

Wystarczyło bowiem wnieść puchar napełniony winem i od razu zapanowała zgoda. Poza tym cechy mnichów w utworze są sprzeczne z naszym ich wyobrażeniem . Zakonnika powinny cechować pobożność, kult wiedzy, skromność, ubóstwo, natomiast cechy bohaterów utworu są skrajnie różne. Krasicki w utworze zastosował komizm słowny, na przykład święte próżniaki, postaci jak siadł, ławy pod nim jękły oraz sytuacji Już się wymykał wtem kuflem od wina legł z sławnej ręki ojca Zefiryna. Utwór ten ma być narzędziem do walki z opisywanymi wadami, o czym mówi autor:

I śmiech niekiedy może być nauką,

kiedy się z przywar nie osób natrząsa.

Śmiejmy się z głupich, choć i przewielebnych.

Krytykowanie postaw szlachty sarmackiej przez twórców oświecenia, a w szczególności przez Krasickiego jest próbą nauki społeczeństwa poprzez humor. Mimo to, że pisane były dla społeczeństwa epoki oświecenia, współczesny czytelnik, może odnaleźć w nich wiele wskazówek dla siebie. Można także zauważyć, że główne problemy poruszane przez Krasickiego nadal są aktualne. Pijaństwo jest nadal nagminne, także zamiłowanie do waśni i sporów widać na każdym kroku. Innym problemem poruszonym w literaturze oświecenia i aktualnym i dziś jest cudzoziemszczyzna oraz zbyt małe zainteresowanie losami kraju. To już raz doprowadziło do tragedii. Dlatego utwory Krasickiego powinny być nadal czytane i powinno się zalecać do zawartych w nich wskazówek.

1. Kultura Oświecenia i jej trwałe osiągnięcia. Zwróć uwagę np.: na idee filozoficzne, artystyczne oraz rozwój literatury ...

Oświecenie było pierwszą epoką w nowożytnych dziejach formacją kulturową całkowicie świadomą swego istnienia. Ówcześni mówili często o swych czasach jako o "wieku rozumu" (w Anglii), "wieku filozofów" (we Francji) czy wieku "oświeconym". Okres ten nazwano oświeceniem, bo przywiązywał on szczególną wagę do siły rozumu jako światła rozjaśniającego drogi poznania człowieka i świata. Życie społeczne i kulturalne nacechowane było krytycyzmem wobec istniejącej rzeczywistości i pragnieniem wyzwolenia człowieka z więzów feudalnych, krępujących jego myśli, hamujących rozwój postępu, nauki i oświaty. Intelektualnym podłożem Oświecenia były nasilające się już pod koniec wieku XVII w nauce angielskiej i francuskiej tendencje racjonalistyczne i empiryczne.

Poglądy filozoficzne i postawy

Empiryzm - (empiria = doświadczenie); prekursorem był angielski filozof Francis Bacon; kładł nacisk na rolę doświadczenia w procesie poznawania świata, odrzucając to wszystko, czego nie da się potwierdzić praktycznie.

Racjonalizm - twórcą był Kartezjusz (:Rozprawa o metodzie”); przywiązywał on szczególną wagę do roli rozumu w poznawaniu prawdy, był zwolennikiem systematycznego, rozumowego ładu w dochodzeniu do prawdy, odrzucał wszelkie uprzedzenia i przesądy; przedstawicielami tego kierunku byli Wolter oraz Denis Diderot.

Deizm - owoc racjonalizmu przeciwstawiającego się wiedzy objawionej i dogmatom wiary; deiści uznawali istnienie Boga jako stwórcy świata, uznawali też wagę nakazów moralnych płynących z religii, odrzucali objawienie i wyznaniowe formy wiary; deistami byli Diderot oraz Wolter, obaj walczący z fanatyzmem religijnym.

Ateizm - (lub materializm) pogląd odrzucający istnienie Boga; pojawił się w pismach francuskiego filozofa przyrody Paula Holbacha.

Irracjonalizm - pogląd filozoficzny, głoszący, że rzeczywistość jest niedostępna poznaniu rozumowemu i odwołujący się do przekonań wyprowadzonych z intuicji, wiary, instynktu i tradycji; wykształcił się pod koniec epoki oświecenia.

Sensualizm - źródłem wiedzy są wrażenia zmysłowe, twórcą tego kierunku był John Locke; twierdził on, że człowiek rodzi się rodzi się jako „czysta karta” (tabula rasa), nie mając doświadczeń, wrodzonych idei czy zasad, które kształtują się dopiero w ciągu życia.

Postawę ludzi oświeceniowych znamionowały: utylitaryzm (najważniejszy cel postępowania to pożytek jednostki i społeczeństwa), humanitaryzm, optymizm, krytycyzm.

Prądy artystyczne i ich cechy

Klasycyzm - wyznaczał poezji cele utylitarne, stawiał przed nią zadania dydaktyczno - moralizatorskie, wyrastające z przekonania o ogromnej roli słowa jako narzędzia oddziaływania na społeczeństwo.

Sentymentalizm - traktował literaturę jako sposób pokazania wewnętrznego życia człowieka oraz kształtowania autentycznych, odrzucających pozory więzi międzyludzkich, co również prowadziło do moralizatorstwa; głównym ideologiem sentymentalizmu był francuski pisarz Jakub Rousseau; termin sentymentalizm upowszechnił się dzięki powieści angielskiego pisarza Lawrence'a Sterne'a „Powieść sentymentalna”; nawiązując do wielu nurtów myśli filozoficznej (m.in. empiryzmu i sensualizmu), sentymentalizm kładł nacisk na analizę jednostkowej sytuacji człowieka, na tkwiące w nim wewnętrzne sprzeczności; analizował też sytuację społeczną, podkreślając negatywną rolę sztucznie tworzonych barier i podziałów stanowych.

Rokoko - styl charakterystyczny dla wytwornej i subtelnej (rozrywkowej) twórczości - dla pewnego typu komedii, oper i drobnych wierszy; istotą jego było rozumienie piękna jako wartości podstawowej, dającej przyjemność obcowania z wytworami sztuki.

    Bajka - krótka powiastka wierszem lub prozą, której bohaterami są zwierzęta, ludzie, rza-dziej rośliny lub przedmioty. Zawiera pouczenie lub moralistyczne uogólnienie przedstawione wprost lub zasugerowane. Przedstawione wydarzenia stanowią przesłankę dydaktyczną. Wniosek nosi nazwę morału. Bajka wyrosła z literatury ludowej. Za twórcę gatunku uważa się Ezopa z VI w. p.n.e. Wyróżniamy bajkę narracyjną (wierszowane opowiadanie) i epigrama-tyczną (pozbawioną elementów epickich).

    Satyra - gatunek poetycki obejmujący utwory piętnujące przejawy życia społecznego, oby-czajowego i politycznego. Służy celom ideowym, polemicznym i dydaktycznym. Ukształto-wała się w literaturze rzymskiej (Horacy, Lucyliusz). Wyróżniamy satyrę konkretną i abstrak-cyjną.

    Poemat heroikomiczny - parodia starożytnego eposu bohaterskiego. Ma charakter żartobli-wy i satyryczny. Cechą gatunku jest komizm osiągany przez kontrast między rangą bohaterów a sposobem ich działań oraz złamanie zasady decorum - pisanie patetycznym stylem o rze-czach błahych.

    Komedia - utwór sceniczny o tematyce nieograniczonej, charakterze pogodnym. Wykorzy-stuje komizm - sprzeczność między ukazywaną rzeczywistością, a naszym jej modelem. Ko-media klasycystyczna składa się kilku części: ekspozycja, charakterystyka postaci, punkt kul-minacyjny, moment napięcia i rozwiązanie akcji. Przykładem jest „Świętoszek" Moliere'a. Utwór piętnuje postawę zacofanego, fałszywie pobożnego mieszczanina - Orgona. Przyjmuje on do swego domu Tartufe'a, który jest dla niego uosobieniem cnót religijnych. W rzeczywi-stości jest przebiegły i obłudny. Pragnie zdobyć córkę Orgona - Elmirę. Gospodarz traktuje go lepiej niż członków rodziny. Zaślepiony zapisuje mu majątek. Tartufe'a gubi zasadzka służą-cej Doryny. Zostaje aresztowany przez oficera gwardii. Moliere ukazuje parę typów - człowie-ka naiwnego i spryciarza. Krytykuje bigoterię i zacofanie mieszczaństwa.

Romantyzm

1. Kreacje bohaterów romantycznych w literaturze europejskiej - własna interpretacja Byrona Gethego.

   Bajronizm - bohater otoczony jest tajemnicą, człowiek wielkiego umysłu i serca, mści się na wrogu. Zemsta jednak nie koi rozpaczy - rodzi kolejne rozterki. Bohater ucieka w samotność, potwierdzając niepowtarzalną wielkość uczuć. Byron stworzył wzorzec romantycznego poety - indywidualisty skłóconego z otoczeniem, samotnie walczącego o prawa jednostki do wolności. Wykreował model romantycznej miłości - namiętnej, jednej na całe życie, nieszczęśliwej, tra-gicznie zakończonej.

Giaur - George Byron

- na pierwszy plan wysuwa się problematyka indywidualistycznego buntu głównego bohatera wobec norm i zasad społecznych ; postawę Giaura charakteryzował skrajny indywidualizm, sprzeciw wobec powszechnie uznawanym normom i zasadom ; motoren jego działań były silne namiętności - miłość i nienawiść

- pierwsza scena - to opis Grecji, pięknego kraju, znajdującego się w niewoli tureckiej ( kontrast pięknej przyrody greckiej z okrucieństwem najeźdźców) ; przywołując pamięć o dawnej świetności państwa podczas bitwy pod Termopilami, autor nawołuje do podjęcia walki o przywrócenie niepodległości

"Powstań! te dawne , zapomniane boje

Odnów i przywłaszcz (...)"

- refleksje Byrona na temat istoty wolności, tożsamości w przekładzie Mickiewicza zyskały niezwykłą wyrazistość

"Walka o wolność, gdy raz się zaczyna,

Z ojca krwią spada dziedzictwem na syna"

2. Zinterpretuj stanowisko Z. Krasińskiego wobec rewolucji społecznej - :”Nie Boska komedia”

„Nie boska komedia” Krasińskiego jest również dramatem ukazującym rewolucję społeczną. W utworze tym występują dwa wrogie obozy: obóz arystokracji z hrabią Henrykiem na czele i obóz ludu, tłumu prowadzonego przez Pankracego. Jest on uosobieniem zimnego rozumu, pozbawionego uczucia. Krasiński staje po stronie hrabiego, broniącego okopów Świętej Trójcy, ostatniego bastionu starego porządku - nie przyznaje mu jednak racji ani zwycięstwa. Stary świat ginie - zwycięża tłum na czele z Pankracym. Jednakże i Pankracy ponosi klęskę. Na widok Chrystusa umiera z okrzykiem `Zwyciężyłeś Galilejczyku' na ustach. Obóz arystokracji został przez Krasińskiego ukazany w bardzo negatywnym świetle, jedynie hrabia Henryk - poeta i wódz jest bohaterem w całym tego słowa znaczeniu i on jeden ocali honor arystokracji wybierając śmierć niż poddanie się Pankracemu. Obóz rewolucjonistów ukazany jest natomiast jako tłum pełen nienawiści i żądny zemsty wobec panów.

Krasiński ma wrogi charakter do radykalizmu rewolucyjnego. Uważa go za zgubną i niszczycielską siłę. Przedstawia rewolucję powszechną i totalną. Buntowniczy tłum wypowiada posłuszeństwo `Bogu, królom i panom'. Rewolucja jest zaprzeczeniem wszystkich dawnych wartości, stwarza nawet swoją własną religię, ulubione słowa Pankracego to `ludzkość' i `postęp'. Przewrót pokazany przez Krasińkiego jest tragiczny i przerażający. Autor pisze o uciętych głowach, włosach, z których sączy się krew. Lud jest zezwierzęcony, zrywa z wszelkimi tradycjami ludzkości. Tragizm rewolucji polega na jej niszczycielskim charakterze i działaniu. Rewolucja jest `nie - Boska', a więc ludzka albo szatańska - jest więc złem.

2. Twoja ocena postawy moralnej Wallenroda , Tytułowego bohatera powieści poetyckiej Mickiewicza

Bohater tej powieści poetyckiej postanawia poświęcić swoje życie dla ojczyzny. Do czynników desperackich młodego Alfa-Waltera popycha starzec Halban. To on go wychowuje, kształci jego postawę patriotyczną, uczucie nienawiści do wroga, przekonanie o konieczności dokonania zemsty na najeźdźcy. To w jego pieśniach mistrz krzyżacki Konrad Wallenrod odnajduje wiarę w zwycięstwo i sposób walki. Wallenrod jak przystało na romantyka, nie potrafi żyć w niewoli, mimo szczęścia osobistego w małżeństwie z Aldoną. Jego naród w otwartej walce rycerskiej z silniejszym przeciwnikiem nie ma szans. W imię zasady „cel uświęca środki” Konrad postanawia zmierzyć się z wrogiem sam, na drodze podstępu metodą lisa a nie lwa, ponieważ bronią niewolników może być tylko zdrada. Konrad to wielki indywidualista wypełniony żarem wewnętrznej mocy, dumny i pyszny, jest jednocześnie człowiekiem głęboko nieszczęśliwym. Świadomość konieczności spełnienia okrutnej misji niszczy jego spokój. Rozterki i niepokoje Konrada, szalone słowa, dziwne zachowanie, alkohol- wszystko to stwarza ryzyko zdemaskowania go. Odzywa się w nim sumienie, budzi współczucie dla wroga. Dla tego po wypełnieniu roli mściciela krzywd własnego narodu powie „ Dość już zemsty. I Niemcy są ludzie”. Pokonanie przeciwnika nie uczyniło go szczęśliwym, los jego jest losem tragicznym. Walka ponad siły jednostki musiała zniszczyć ją samą, bowiem była t ofiara z życia i szczęścia osobistego, wbrew honorowi, który dla średniowiecznego rycerza znaczył więcej niż życie. „

wallenrodyzm - postawa bohatera, który pod pozorami wiernej służby knuje okrutn± zemstę na znienawidzonym wrogu, chociaż ta zdradliwa metoda walki wywołuje u niego głęboki konflikt wewnętrzny. Bohater tego typu po¶więca szczę¶cie osobiste dla dobra ojczyzny, jest żarliwym patriot±, ale jednocze¶nie bohaterem prawdziwie tragicznym. Cechy powie¶ci poetyckiej: (na podst. Giaura) Fabuła - luĽna, epizodyczna, pełna niedomówień i zagadkowo¶ci; Narrator - subiektywny, jawnie komentuj±cy postawę bohatera, zwraca się wprost do czytelnika, jest często mask± ukrywaj±c± osobę twórcy; Czas - zakłócenie chronologii wydarzeń Forma - otwarta (pełna niedomówień, niejasno¶ci) Język - górnolotny, patetyczny, wyrazy orientalne Bohater - ma tajemnicz± biografię; skłócony ze ¶wiatem, przeżywaj±cy przemianę duchow±;.

2. Uzasadnij że „Kordian” jest dramatem o Polskich powstańcach listopadowych

Dramat „Kordian” został napisany w Szwajcarii w 1833 roku, a ukazał się w Paryżu w 1834 roku anonimowo. Utwór nawiązuje do powstania listopadowego, chociaż czas akcji umieszcza autor wcześniej, o czym mówi w przygotowaniu, w noc sylwestrową 1799-1800. Przedstawia sąd na przy­wód­ca­mi wydarzeń nawiązuje do 1830 roku tworząc dygnitarzy na okres powstania. Czarownice i diabły two­rzą późniejszych przywódców powstania listopadowego, członków Rządu Narodowego, Sejm, Niem­ce­wicza, kadrę oficerską. Autor twierdzi, że zaprzepaścili oni szansę na odzyskanie wolności. Za­rzu­ca Skrzy­neckiemu, że nie wykorzystał planów strategicznych, a Krukowieckiemu zdradę. Elementy wią­żą­ce dramat z powstaniem widzimy w scenie spisku koronacyjnego z aktu III. Jego akcja rozgrywa się w 1829 roku w czasie koronacji cara Mikołaja I na Króla Polski. Przedstawiony jest w niej stosunek tłumu do cara. Ze stopni Kolumny Zygmunta obserwujemy plac i zdarzenia rozgrywające się na nim. Zacho­wa­nia poszczególnych osób, szewca, piwowara, szlachcica ujawniają nastroje społeczne. Nawiązaniem do sce­ny przygotowania z siłami nieczystymi jest pieśń Nieznajomego po koronacji. Domyślamy się w nim Mefi­stofelesa, który kieruje działalnością Polaków. Sceną polityczną, która jest metaforą do powstania jest scena spisku koronacyjnego, której akcja rozgrywa się w podziemiach katedry świętego Jana. Jesteś­my świadkami spotkania spiskowców. Ujawniają się wśród nich dwa obozy: jeden reprezentowany przez Prezesa i Księdza sprzeciwia się zabójstwu. Ich głównym argumentem jest to, że Polska nigdy nie splamiła się królobójstwem i że po zabiciu cara może się od niej odwrócić świat. Wolność należy wy­wa­lczyć w walce szlachetnej. Pod postacią Prezesa kryje się Niemcewicz. Drugim obozem kieruje Pod­chorąży i Starzec. Podchorąży jest początkowo zamaskowany, potem widzimy w nim Kordiana. Gru­pa ta uważa, że zabicie cara doprowadzi do uwolnienia ojczyzny. Cały grzech za zabójstwo bierze na siebie starzec. Konflikt zamyka głosowanie, które przegrywa Podchorąży i Starzec. Heroiczną i zas­ka­kującą decyzję podejmuje Kordian - chce zabić cara. Jest on jednak zbyt słabym człowiekiem, by do­ko­nać tego czynu. Jest szlachetny, bo chce się poświęcić dla dobra ojczyzny, ale jednocześnie ma na­tu­rę wrażliwego poety, która pobudza w nim strach. Strach , który uniemożliwia dokonanie tego czynu.

Dramat „Kordian” stara się dociec przyczyn upadku powstania. Z tych scen, a także ze sceny z do­mu wariatów odczytujemy pogląd autora na tę kwestię. Tak więc przygotowanie sugerowało, że przy­czy­ną była nieudolność przywódców wobec caratu, strach przed rewolucja, który ujawnił się w wypo­wie­dzi pre­zesa w scenie spisku. Samotna walka szlachetnych patriotów, którzy sądzą, że poświęcają się dla na­rodu, nie może przynieść zwycięstwa. Bezsens takiego poglądu uświadamia Kordianowi doktor, pod któ­rego postacią kryje się szatan. W scenie przygotowania diabeł otrzymał polecenie obłąkać pol­skie­go ry­cerza, czyli Kordiana. Drugą przyczyną była samotność powstańców, którzy wierzyli tylko we własne siły i izolowali się od mas. Słowacki podjął polemikę z poglądami romantyków, że poeta mo­że być przy­wód­cą narodu w walce. Poetycki stosunek do świata zgubił Kordiana. Doktor uświadamia mu, iż był to czyn szaleńcy, pokazując mu dwóch wariatów. To pogłębia uczucie klęski. Dramat mimo że nie od­­wo­ły­wał się wprost do powstania, zawiera wiele aluzji i można uważać go za utwór o powstaniu.

3. Przeżycia bohatera lirycznego „Sonetów krymskich” A. Mickiewicza. Cechy sonetu jako gatunku literackiego.

SONET- gatunek liryczny wywodzący się z epoki renesansu opiewający miłość. Utrwalił się w dwóch zasadniczych odmianach: włoskiej i francuskiej. Sonety krymskie są włoską wersją sonetów. 2 pierwsze zwrotki (4-wersowe) zwykle prezentują opis danego zjawiska czy pejzażu, 2 kolejne (3-wersowe) przynoszą podsumowanie, poetycką refleksję, wnioski, prawdy filozoficzne.

W „Sonetach krymskich” podmiot liryczny jest kolejnym wcieleniem romantycznego indywidualisty, ale już dojrzalszego, który potrafił otrząsnąć się miłosnych dramatów. Teraz jest podróżnikiem, pielgrzymem, zachwyconym pięknem świata, urodą krajobrazów, egzotyką obyczajów i kultury. Jest także człowiekiem doświadczonym przez życie, ze świadomością przepaloną bólem, zaplątaną w sieć pamiątek i wspomnień. Ma rysy bajroniczne, jest samotny, ale jest także wygnańcem, przymusowo oddalonym od miejsc rodzinnych, a więc od źródła jego cierpień są nie tylko osobiste. Wśród refleksji bohatera pojawiają się myśli dotyczące tajemnic bytu i filozofii historii, trwałości natury i zmienności ludzkiego losu, przemijalności czasu i pogrążania się w niepamięć dzieł ludzkich, nie ocalonych przez duchowe trwanie w świadomości potomnych. Młodzieńczy egotyzm Gustawa zostaje zastąpiony przez poważną, dojrzałą refleksję, dotyczącą nie tylko osobistych dramatów.

4. „Oda do młodości” A. Mickiewicza , jako ważny utwór dla romantyzmu polskiego i aktualny w czasach współczesnych.

Oda do młodości jako utwór romantyczny (cechy):-apoteoza młodości, romantycy wierzyli w młodość, - „Serce i duch” jako wartości których brak starym (ulubione pojęcie romantyków, przeciwstawiane rozumowi i wiedzy - wiara w możliwości irracjonalnego działania: „tam sięgaj gdzie wzrok nie sięga, łam czego rozum nie złamie” - siła uczuć, bezpośredniość wypowiedzi, gorąca wiara w zwycięstwo (odległe są od klasycznego umiaru i harmonii). Oda do młodości jest dziełem przełomowym. Zawiera elementy zarówno klasyczne jak i romantyczne, choć beż wątpienia posiada rewolucyjny , głoszący romantyczną ideologię charakter. Utwór jako poetycki program młodych może być także aktualny i w czasach współczesnych. Jest ona ważnym utworem, stała się hymnem młodych , wywołała „burzę mózgów”, poruszyła serca i mobilizowała do czynu. Stała się „żelaznym” utworem polskiej literatury, wielu późniejszych twórców nawiązywało do tego wiersza.

1. Dzieje męczeńskiej Polski w dziadach cz. III Mickiewicza - zinterpretuj wybrane sceny

Poeta przedstawił martyrologię młodzieży polskiej. W scenie więziennej więźniowie zbie­rają się w wieczór wigilijny, w celi Konrada i opowiadają o swoich dziejach. Często zda­rza­ły się wtedy aresztowania bez powodu, wyroki bez sądu oraz morzenie głodem. Jeden z więź­niów - Jan Sobolewski był prowadzony przez miasto na przesłuchanie i obserwował ludzi ska­zanych na katorgę. Byli to ludzie młodzi. Sobolewski widział dziesięcioletnie dziecko, któ­re nie mogło udźwignąć kajdan. Nogi dziecka były pokaleczone łańcuchem do krwi. Wśród więź­niów Sobolewski rozpoznał swojego przyjaciela - Janczewskiego. Zmienił się on bardzo, wy­chudł, poszarzał, ale cierpienie nadało szlachetny wyraz jego twarzy. Stojąc dumnie w ki­bit­ce patrzył na płaczący tłum. Gdy kibitka ruszyła, zdjął kapelusz i krzyknął trzy razy: „Je­szcze Polska nie zginęła”. Ostatnim więźniem wyprowadzanym z ratusza był Wasilewski. Okrut­nie bity podczas śledztwa nie mógł iść o własnych siłach i spadł z pierwszego stopnia scho­dów. Opis Wasilewskiego z rozkrzyżowanymi rękami sugeruje analogię między cierpieniem Chry­stu­sa na krzyżu, a męką narodu polskiego.

W scenie „Salon warszawski” zostaje opowiedziana historia Cichowskiego. Był on we­sołym i przystojnym młodzieńcem, duszą towarzystwa. Po ślubie został aresztowany. Upo­zo­rowano jego samobójstwo, pozostawiając jego płaszcz i kapelusz nad Wisłą. Po War­sza­wie krążyły pogłoski, że Cichowski żyje i jest torturowany podczas śledztwa. Po latach bez­owo­cnego śledztwa przywieziono Cichowskiego do domu, zmuszono żonę do podpisania o­świad­czenia, że mąż wrócił zdrowy. Jednak przebyte śledztwo i tortury spowodowały, że Ci­chow­ski wrócił do domu z objawami choroby psychicznej. Zmienił się także jego wygląd zew­nę­trzny. Był opuchnięty od złego jedzenia i wilgoci panującej w więzieniu. Mimo młodego wie­ku całkowicie wyłysiał.

W scenie balu u senatora poznajemy historię Rollisona. Jest to dowód, że represje i prze­śladowania stosowano także wobec nieletnich uczniów gimnazjum. Rollison mimo bar­dzo mocnego pobicia nie wydał nikogo. Jego zrozpaczona matka błagała senatora No­wo­sil­co­wa o litość dla jedynaka. Otrzymała obłudną obietnicę zajęcia się sprawą syna. Podstępem ob­myślono plan zabicia Rollisona.

Mickiewicz podkreśla młody wiek maltretowanych ludzi i okrucieństwo cara. Nie za­trzy­muje się na scenach realistycznych. Cierpienie młodzieży porównuje do biblijnej ofiary nie­winiątek.

5. Cyprian Kamil Norwid o Polsce i polakach - wybrane liryki poety („Moja piosnka II”, „bema pamięci żałobny rapsod”, „Fortepian Szopena”)

„FORTEPIAN SZOPENA”

Wiersz ten jest hołdem złożonym wielkiemu polskiemu kompozytorowi. Tekst ten powstał z inspiracji pewnym wydarzeniem. Jest to refleksja z zamachu na gen. Teodora Berga - namiestnika carskiego w Królestwie Polskim. W odezwie, carscy żołnierze zdemolowali Pałac Zamojskich. Wyrzucono fortepian Szopena, który był pamiątką narodową. Naród wspomina też ostatnie spotkanie z Szopenem. Cały wiersz posiada wiele tematów. Części: 1,2,3 - wspomnienie Szopena; 4,5 - charakter jego muzyki; 6,7 - refleksje nad muzyką, kulturą i sztuką; 8,9,10 - prezentacja zamachu na Berga w Warszawie. Norwid uwydatnił cechy, które uważa za najważniejsze w muzyce Szopena.

Szopena ukazuje jako doskonałego kompozytora. Był on zżyty ze swoją muzyką. Kreuje go na mistrza porównując do sławnego rzeźbiarza. Jego muzyka przekracza dotychczasowe granice muzyki. Jego dokonania artystyczne będą długo znane.

Charakter muzyki Szopena: doskonała, peryklejska (prostota, harmonia), zwraca uwagę na pierwiastki ludowe. Jest odwołanie do biblijnych wartości; muzyka ta ma zdolność do moralnego odradzania słuchaczy. Podtrzymuje ona tradycję; jej wartości są uniwersalne.

O sztuce: Norwid widzi w niej dążenie człowieka do osiągnięcia pełnej doskonałości. Świat nie jest doskonały. Do doskonałości nie można dojść. Tylko kilku artystów się do niej zbliżyło: Dawid, Szopen, Eschyleos. Umieszczenie między nimi Szopena jest wyrazem najwyższego uznania.

Dalsza część to powrót do wydarzeń w Warszawie. Opis panoramy Starego Miasta, Placu Zamkowego. Spokojny opis nabiera coraz więcej dynamizmu aż do wyrzucenia przez Rosjan fortepianu. Wielkość muzyki rodzi strach i nienawiść u tych, którzy nie znoszą żadnego postępu, wszystko co wielkie i nowe u ludzi maluczkich budzi sprzeciw, który odbija się dygresją. Rodzi się sprzeciw u tych, którzy nie są w stanie zrozumieć tej wartości, dorównać wielkością temu co powszechnie jest nieosiągalne. Zakończenie jest optymistyczne - nadejdą czasy, gdy ludzie docenią wartość muzyki Szopena.

„BEMA PAMIĘCI ŻAŁOBNY RAPSOD”

Gen. Józef Bem był w XIX w. znany i popularny. Uczestniczył w powstaniu listopadowych, powstaniu na Węgrzech, Wiośnie Ludów, wojnie z Turcją. Dla Norwida jest on symbolem narodowej wolności.

Treścią utworu jest głównie pogrzeb. Jest on stylizowany na dawny pogrzeb wodzów średniowiecznych (użyte są rekwizyty: topory, łuki, tarcze, towarzyszyły panny żałobne).

W okresie średniowiecza Polska była potęgą. Norwid stylizując pogrzeb na wielkiego wodza, nawiązuje do tej świetności. Określa tu rangę wodza - Bema, nadaje mu wszystkie przywileje doskonałego władcy. W pogrzebie bierze udział wojsko, cały naród, a także cała ludzkość i natura.

Część V - mowa o śmierci, której ludzkość nie jest w stanie się oprzeć. Człowiek jest śmiertelny, nie może się obronić. Rumak jest symbolem wartości, które są nieśmiertelne, które będą angażować wiele osób. Człowiek nie może oprzeć się śmierci w przeciwieństwie do niektórych wartości. Rumak jest własnością Bema, a więc symbol wolności jest jedną z tych wartości.

Korowód zmierza do działania, ma do niego wszystkich obudzić, poruszyć, zaangażować ich do wyrażenia swojej niezgody na niewolę. Są to ludzie ujęci snem, bezwolni. Idea pragnienia wolności jest wstanie ich obudzić. Ludzie, którzy przekroczyli czeluść, to ci, którzy uwierzyli w tę ideę, to nowe pokolenie. Śmierć Bema nie kończy jego misji. Jego myśl będzie kontynuowana w przyszłych pokoleniach. Słuszna idea jest nieśmiertelna. Będzie rozwijana przez potomków.

Podczas całego wiersz panuje monotonny, powolny ruch. Dopiero pod koniec staje się bardziej dynamiczny. Nadaje to nastrój grozy, patetyczności, żałoby. Oddziaływanie na zmysły czytelnika wyobraźnią, tak jakby uczestniczył on sam w pogrzebie. Wykorzystanie syntezy sztuk aby wywołać nastrój uwiarygodnić go.

6. Które z utworów wielkich romantyków, Twoim zdaniem nie wzbudzają zainteresowania współczesnej młodzieży?

Pozytywizm i Młoda Polska

1. Jak oceniasz znaczenie powieści psychologicznych w kształtowaniu osobowości człowieka?- utwory Dostojewskiego, Conrada, Nałkowskiej.

Podobnie jak Camus, Conrad nie przydawał istnieniu człowieka żadnego wyższego sensu, a także kwestionował "odgórnie" (np. bosko) narzucone zasady etyczne. Jednakże sam wyposażał swych bohaterów w specyficzny kodeks, który choć nie przedstawiony wprost dosyć prosto uchwycić. Podstawowymi wartościami była godność i honor, które w utworach Conrada urastają do rangi absolutu i składają się na wierność samemu sobie i konsekwencję w dokonywanych wyborach. Jest to moralność laicka wypływająca nie z nadziei na "wieczne" nagrody czy kary lecz "z samego tylko poczucia odpowiedzialności za los własny i los drugiego człowieka. W tym świetle postępek Jima, który jako oficer statku uciekł z tonącego okrętu, pozostawiając na pastwę morza załogę i pasażerów, był sprzeniewierzeniem się zasadom morskim, zdradą zaufania, które w nim pokładano. Wówczas jasne jest, że kara, która go spotkała - degradacja - była zasłużona. Jednak większe cierpienie spowodowało sprzeniewierzenie się swoim zasadom i poczucie słabości charakteru, które kazało mu panicznie ratować życie. Jim próbował odpokutować swój grzech niezłomnością woli w przyszłości. Ostatecznie jednak znowu zawiódł cudze zaufanie, paradoksalnie przez swoją wielkoduszność.

"Granica" uczy odpowiedzialności moralnej, a przede wszystkim konsekwencji postępowania, zgody z samym sobą i własnymi ideałami. Ich upadek to równoczesny upadek człowieka. Nałkowska w swej koncepcji moralności uchwyciła człowieka w kontekście społeczeństwa, dlatego też ocena moralna winna być poddana zabiegom sumienia i opinii otoczenia.

Przedstawia dzieje życia i kariery Zenona Ziembiewicza. Ów młody, radykalizujący student choć nie wolny od typowo szlacheckiego sposobu traktowania ludzi nie należących do jego świata (widać to na przykładzie wiejskich epizodów jego życia, w których beztrosko uwodzi biedną dziewczynę, co staje się zawiązkiem tragicznej historii) na drodze stopniowych ustępstw moralnych zmienia swe poglądy. Zaczynając jako dziennikarski wyrobnik (podpisuje się pod niezupełnie swoimi myślami), pnie się w górę urzędniczej hierarchii, aby w końcu zdobyć stanowisko prezydenta miasta. Żeni się ze swą młodzieńczą miłością Elżbietą, ale sprawa romansu z Justyną nie pozostaje zakończona. Ciężarna dziewczyna oczekuje opieki i pomocy od ojca swego dziecka. Ziembiewicz najchętniej usunął by ją ze swego życia, ma jednak pewne wyrzuty sumienia. Ostatecznie jego pomoc kończy się na wyłożeniu pieniędzy na usunięcie ciąży i zapewnieniu dziewczynie pracy. Jednocześnie cały czas próbuje argumentować przed samym sobą swoje postępowanie. Relatywizm moralny, którym już zdążył przeniknąć pozwala mu na zrzucenie odpowiedzialności za dawne grzechy. W rezultacie mści się to na nim dwojako: zrozpaczona i doprowadzona do rozpaczy Justyna Bogutowa okalecza go i jednocześnie jej rola w życiu Zenona niszczy jego szczęśliwy związek z Elżbietą. Natomiast w płaszczyźnie zawodowej spada na niego odpowiedzialność za krwawe stłumienie robotniczego strajku, mimo iż nie był on jego inspiratorem.

2. Jak sądzisz co zadecydowało o tym, że „Wesele” Wyspiańskiego jest w kanonie lektur szkolnych ?

"Wesele" Wyspiańskiego jest surową oceną współczesnych autorowi, zarówno jego przyjaciół jak i całego narodu. Jest także polemiką z minionymi epokami i współczesnością. Jest też pokazaniem nieprzygotowania polskiego społeczeństwa do walki o wolność.

O wielkości "Wesela" decyduje między innymi niezwykły artyzm, połączenie elementów pozornie sobie obcych w jedno harmonijne dzieło sztuki, współbrzmienie elementów z różnych dziedzin sztuki. Kolorystyka barwnych strojów kontrastuje z bielą i czernią fraków panów z miasta, pastelowymi sukniami pań. Malarskość strojów współbrzmi z oświetleniem, nastrojem. W akcie i przedstawiona jest wesoła, żywa zabawa, głośna muzyka. Zmiana nastroju zostaje uzyskana poprzez środki artystyczne, zmienia się kolorystyka, muzyka. Dialog przekształca się w długie, monologowe wypowiedzi. Kolory tracą swą ostrość w półmroku. Element malarsko-rzeźbiarski wnoszą też zjawy.

3. Ojciec Goriot Balzaca to powieść o tragedii tytułowego bohatera, czy robienia kariery za wszelką cenę ? - zaprezentuj własny sąd.

Bohaterowie "Ojca Goriot" maj± poza funkcj± psychologiczn± ukazywać istotne procesy społeczne wła¶ciwe dla opisywanych czasów. S± mało zróżnicowane, ba, nawet bardzo do siebie podobne - nie przeżywaj± żadnych dramatów ¶wiatopogl±dowych, konfliktów moralnych. Konstrukcja bohaterów jest skupiona wokół gry o prestiż społeczny.

Ojciec Goriot - postać tragiczna. Tragizm jest skutkiem do¶wiadczenia determinizmu pochodzenia społecznego. Żył w momencie przełomu pomiędzy feudalizmem a kapitalizmem. W feudalizmie rz±dzi urodzenie, a w kapitalizmie posiadanie. Goriot umiał pieni±dze zdobyć - posiadał realne znaczenie w społeczeństwie, ale nie mógł zdobyć urodzenia. Był ofiar± anachronizmów struktury społecznej. Do obnażenia tych anachronizmów służy autorowi ta postać.

1. Jak sądzisz czy bezdomność to wyłącznie problem bohaterów powieści Żeromskiego „Ludzie bezdomni”?

1. „Lalka” Prusa jako powieść o 3 pokoleniach idealistów. Czy problemy przestawione w utworze można odnieść do czasów współczesnych ?

   „Lalka" ukazuje spektrum społeczeństwa polskiego. Do arystokracji należą Łęccy, Krze-szowscy, Starski. Klasa ta żyje w przepychu, próżniactwie, obłudzie; nadrzędną rolę stanowi pieniądz. Cechuje ją poczucie dominacji nad resztą społeczeństwa, obojętność na losy kraju. Wyjątek stanowią baronowa Zasławska, która opiekuje się chłopami zamieszkującymi na jej majątku, obwinia arystokrację o doprowadzenie do rozbiorów oraz Ochocki, który poświęca życie dla nauki. Warstwą zamierającą jest szlachta, która po uwłaszczeniu chłopów nie umie gospodarować, przenosi się do miast. Mieszczaństwo pochodzenia polskiego (Węgrowicz) cechuje brak inicjatywy, wzorowanie się na arystokracji, natomiast niemieckiego (Minclowie) i żydowskiego (Szuman, Szlangbaum) - kult pracy, zdobywanie oszczędności. Klasa ta wraz ze studentami (Klejn, Mraczewski) i socjalistami (Maleski, Patkiewicz) stanowi zaczątek in-teligencji. Biedota to ludzie zamieszkujący warszawskie Powiśle (Maria, Wysoccy). Nędza i choroby powodowały, że ich życie było walką o przetrwanie. Według Prusa w społeczeństwie polskim „jedni gniją z niedostatku, a drudzy z rozpusty".

   Idealiści nie znajdują zrozumienia; działają w samotności na tle „społecznego rozkładu". Powieść ukazuje trzy warstwy: romantyków (Rzecki, Katz), pozytywistów (Ochocki, Klejn) i pokolenie przejściowe (Wokulski). Ignacy Rzecki jest idealistą politycznym (bonapartystą), brał udział w Wiośnie Ludów. Żył przeszłością, oczekiwał wojny ogólnoeuropejskiej, która przyniosłaby Polsce wolność. Był człowiekiem skromnym, uczciwym, ale naiwnym i krótko-wzrocznym. Pozytywiści wywodzili się z kręgów naukowych, kupieckich. Ci ostatni byli zwolennikami kapitalizmu, studenci zaś - socjalizmu. Wokulskiego jako romantyka cechuje udział w powstaniu styczniowym, szaleńcza miłość do Izabeli (kształtowana przez dzieła Mickiewicza); próba samobójstwa, prometeizm (pragnął przekazać ludzkości swe wynalazki); marzenie o sławie i wielkości, wiara iż młodzi mogli zmienić świat. Bohater wykazuje cechy pozytywisty - był entuzjastą wiedzy i postępu (scientystą), wierzył w znaczenie pracy u pod-staw, był filantropem, uwikłał się w konflikt między klasami społecznymi; chciał przebudo-wać mentalność arystokracji.

Idealistów można określić - non omnis moriar. Prus podkreślił, iż tacy Ludzie jak Rzecki, Wokulski; szlachetni, pełni miłości - zostawiają po sobie ślad.

   Wokulski przez całe życie był wyszydzany przez otoczenie. Wyśmiewano go, gdy uczył się po pracy w winiarni Hopfera. Gdy ożenił się z wdową po Janie Minclu zarzucano mu, iż żyje kosztem pracy trzech pokoleń Minclów. Tragizm Wokulskiego polega na braku umiejętności wyboru między wartościami. Z jednej strony był przeciwny arystokracji, z drugiej zaś zabiegał o jej względy. Uważał, że do grupy tej mają wstęp tylko posiadacze tytułów lub fortun. Utwo-rzył spółkę do handlu z Rosją, a prezesem uczynił Tomasza Łęckiego. Przedsięwzięcie mogło doprowadzić do upadku polskich fabryk - romantyczny kochanek postawił miłość ponad pa-triotyzm. Chciał zbliżyć się do Izabeli. Miłość nie była jednak odwzajemniona, gdyż dopro-wadziłaby do mezaliansu. Wokulski podczas pobytu w Paryżu uświadomił sobie, iż prawdzi-we uczucie daje radość a nie cierpienie. Postanowił więc zerwać z przeszłością, zająć się z do kraju i zaręczył się z Izabelą. Ukochana, romansując ze Starskim, poniżała Wokulskiego za pochodzenie społeczne i zawód kupca. Próbował samobójstwa. Nie godził się na życie ze zdemoralizowaną kobietą - nie doprowadził siebie do klęski moralnej - zerwał ostatecznie z dotychczasowym życiem, opuścił kraj. Geistem pracą naukową. Jednak pod wpływem listu od prezesowej Zasławskiej powrócił

1. Sąd W. S. Rejmonta o społeczności wiejskiej w tetralogi pt. Chłopi.

Pierwszą wielką epicką powieść ukazującą całokształt życia wsi polskiej stworzył Stanisław Reymont w swojej największej powieści “Chłopi”. Bohaterem utworu są właśnie chłopi, zbiorowość wiejska, życie potężnej i najliczniejszej warstwy narodu. Reymont ukazał antagonizm pomiędzy bogatymi chłopami a biedotą wiejską, dzieje komorników i proletariatu wiejskiego oraz rozwarstwienie wśród mieszkańców wsi Lipce. Wątek Jagustynki i Wątek Kuby wykorzystał autor do ukazania wyzysku kułackiego oraz niedoli komorników i parobków. Z powieści dowiadujemy się, że reguły i zwyczaje życia towarzyskiego kształtowane były przez podział klasowy oraz antagonizmy. Miejsce w kościele zajmowane było w zależności od pozycji społecznej. Biedak wiejski stał w czasie mszy św. z dala od ołtarza. Pozycja społeczna przesądzała także o więzi towarzyskiej, o zaproszeniach na śluby czy chrzciny. W czasie procesji dostrzegł Reymont rys podziału klasowego na wsi. W pierwszym tomie pt. “Jesień” zdobył się na pełne ukazanie wyzysku kapitalistycznego, w obrazie stosunków między Boryną a Kubą, który ciężko pracując zarabiał zaledwie na chleb. Chcąc zdobyć pieniądze na inne wydatki chwycił się kłusownictwa. Został postrzelony i umarł na skutek gangrenny. Aby śmierć jego uczynić typowym wydarzeniem obrazującym dolę proletariatu umiejscowił śmierć w momencie wielkiego wesela Macieja Boryny. Z innych rozdziałów dowiadujemy się o przeciwieństwach pomiędzy interesami bogaczy i biedoty. Reymont zaprzeczył tutaj jednolitości wsi. Nie było bowiem nic, co mogłoby łączyć np.: Borynę z Kubą. Z poszczególnych części “Chłopów” dowiadujemy się wiele o straszliwych warunkach życiowych właścicieli karłowatych gospodarstw oraz biedoty. Oni to właśnie przymierali głodem (Agata, Bylica…). Małżeństwo wśród chłopów traktowane było niekiedy jak transakcja handlowa (za sześć morgów ziemi kupił Stary Boryna Jagusię Paczesiównę). Podtytuły utworu będące nazwami pór roku dowodzą o tym, że ważną rolę w życiu chłopów odgrywała przyroda. Ona właśnie wpływała na ich charaktery i nastroje. Reymont odtworzył doskonale psychikę chłopów. Podkreślił ich przywiązanie do ziemi i tradycji, specyficzną moralność, religijność, pracowitość, nieufność wobec ziemian i brak solidarności. Głównym motywem życia chłopów była walka o byt. W Lipcach możemy wyróżnić: bogaczy, żyjących dostatnie, chłopów średniorolnych i głodujących. Wszyscy chłopi walczyli o ziemię z dziedzicem oraz z Niemcami, ale nie wszyscy wynieśli z niej jednakowe korzyści.

4. Wiersze M. Konopnickiej, czy A. Asnyka wydają się ci bliższe współczesnemu czytelnikowi ?-Dowolny wybór utworów.

Wydaje mi się, że bliskie są utwory A. Asnyka z nurtu refleksyjno-filozoficznego. Realizowany w cyklu sonetów „Nad głębinami”, a także w lirycznych wierszach np. „Do młodych”. Poeta skonstruował własną koncepcję filozoficzną w której zdefiniował przeszłość, przyszłość, zagadnienia przemijalności i postępu. Wnioski wysunięte przez Asnyka są prawdziwe także dzisiaj i mogą dać do myślenia nie jednemu . Jego zdaniem ciągły postęp, ciągłe ustępstwo starszych pokoleń następnym jest dążeniem ku doskonałości i harmonii. Celem tych dążeń jest także urzeczywistnienie dobra, poznanie prawdy. Asnyk widział świat w podwójnym ujęciu: młodość-starość, nowość-tradycja, przyszłość-przeszłość. Dziś świat podobnie wygląda. Także teraz takie sfery ścierają się na ziemi człowieka. Nic dziwnego, złego czy nienaturalnego nie ma w tym, że przeszłość, tradycja, starość odchodzą. Czy to znaczy, że są one bezwartościowe? Nie. Przekonuje o tym właśnie Asnyk. Dziś często zapomina się o tym, wręcz niektórzy to lekceważą. Asnyk przekonuje, że człowiek ma obowiązek szacunku dla duchowych zdobyczy przeszłości, dla dzieła swoich przodków. „Ale nie depczcie przeszłości ołtarzy”- to 1 ze znanych cytatów Asnyka. Jak wobec tego obronić się jakoś przed przemijalnością? Otóż - odpowiada poeta - jedyną dostępną formą nieśmiertelności jest twórcze uczestnictwo w doskonaleniu się w całości łańcuchu pokoleń, mały, lecz ważny, jednostkowy wkład w dzieło całości. Powyższe refleksje możemy znaleźć w wielu utworach Asnyka.

5. Liryka młodopolska - jej twórcy tematyka i artyzm (wybrane utwory Przerwy-Tetmajera, Kasprowicza lub Staffa).

W poezji Tetmajera znajdziemy nie tylko pytania które gnębiły ludzi końca wieku, nie tylko

Bolesny okrzyk „Fin de siecle” i pesymistyczną filozofię Schopenhauera. Oto w poezji Tetmajera możemy znaleźć opis 3 motywów: Przyroda, sztuka, miłość i śmierć. Najbardziej wymownym utworem który świetnie oddaje atmosferę epoki jest „Koniec wieku XIX”. Wiersz składa się z pytań retorycznych, każda zwrotka jest jakby definicja postawionego w pytaniu pojęcia. Są to: Przekleństwo, Ironia, Wzgarda, Rozpacz, Walka, Rezygnacja, Byt przeszły, Użycie... Okazuje się, że nic z tych rzeczy nie jest wartością - każde z pojęć jest zdezaktualizowane Np. walka -„ale czyż mrówka rzucona na szyny, może walczyć z pociągiem”. Człowiek przedstawiony nie potrafi przyjąć żadnej postawy wobec otaczającego go, wrogiego mu świata. W utworze tym zakwestionowane zostają zarówno romantyczne (walka, uczciwość, emocje), jak i pozytywistyczne (aktywizm, rozum, nauka) ideały. Emocjom przeciwstawia „skorpiona, co się zabija, kiedy otoczą go żarem”. Okazuje się, że człowiek z końca XIX w. Przepojony poczuciem beznadziejności do tego stopnia, że nie znajduje żadnego ratunku, nie potrafi nawet odpowiedzieć na żadne z postawionych mu pytań. - „Głowę zwiesił niemy”.

W utworach Tetmajera dominują nastroje skrajnie pesymistyczne, wynikające z przekonania o kryzysie wszelkich wartości i zbliżającej się katastrofie. Tetmajer nie wskazuje żadnych pozytywnych rozwiązań, jedyne co pozostaje to rezygnacja, rozpacz, albo ucieczka w niebyt, Nirwanę.

6. Oceń styl życia rodziny mieszczańskiej w tragifarsie G. Zapolskiej „Moralność pani Dulskiej” i porównaj z czasami współczesnymi.

Jest to życie w obłudzie, fałszu i ograniczeniu- dulszczyzna(kłutnictwo). Jest to sposób bycia Anieli Dulskiej. Zakłamanie i niechęć do szczerości. Taką postawę zaczęto nazywać Dulszczyzną. Skrywanie prawdziwych myśli, odczuć, przekonań pod pozorami. Skąpstwo. Moralność pozorów bo dostosowuje zasady do ogółu/ Pozorna moralność - Dulska udaje wielką damę, a w domu jest inna. Moralność na pokaz, stwarza ona pozory, przedstawia siebie jako osobę estetyczną. Kryteria jej postępowania są cyniczne i wyrachowane. Aniela Dulska W pierwszym wrażeniu uważana jest za brudną, niesympatyczną kobietę. Wciąż krzyczy lub mówi podniesionym głosem. Obraz antysympatyczny. W jednej chwili może zrobić wiele czynności. Dla gości przebiera się. Żądna władzy nad swoją rodziną. Skąpa, nic ją nie obchodzi. Zawsze ma być tak jak ona chce. Uznaje tylko swoje zasady. Nie zwraca uwagi na zdanie innych. Dostosowuje się do sytuacji. Powierzchowna i egoistka. Obłudna, zakłamana, konieczność pozorów. Żyje w czterech ścianach, oszczędza. Nie chodzi do teatru, nikogo nie zaprasza, kontroluje finanse domowe, podwyższa czynsz domowy, trzyma magiel w sieni. Skąpa do ohydności, obłudna postawa, brudy pierze pod własnym dachem. W służących nie widzi ludzi. Interesują ją tylko pieniądze, oszczędza więc na wszystkim i wszystkich.

Dulscy mieli być typową rodziną filistrów. Zapolska stworzyła i komedie i tragedie. Sztuka naturalistyczna. „Menażeria ludzka”. Odsłania ona temat drażliwy, postawa obiektywna, fotograficzna dbałość obyczajowa.

8. Ważne powieści literatury pozytywizmu. Zinterpretuj wybrany utwór (Balzac, Prus, Orzeszkowa).

W powieściach (opowiadaniach) nadrzędna jest rola wszechwiedzącego narratora, reprezentującego wszechstronną wiedzę o świecie. Twórcami prozy realistycznej są między innymi Francuzi - H. Balzac „Ojciec Goriot”, Stendhal, Anglik - K. Dickens, Rosjanie - Lew Tołstoj „Anna Karenina”, F. Dostojewski „Zbrodnia i kara”.

Odmianą realizmu jest realizm krytyczny Twórca występuje w stosunku do niej z pozycji ideologa pozytywistycznego, który poddaje surowej ocenie wszelkie przejawy niezgodności z założeniami epoki. Do najwybitniejszych osiągnięć realizmu krytycznego należą liczne dzieła E. Orzeszkowej, H. Sienkiewicza, B. Prusa (przede wszystkim „Lalka”), M. Konopnickiej.

Są nimi: - „Nad Niemnem” Orzeszkowej - „Lalka” B. Prusa - „Ojciec Goriot” Honoriusza Balzaca lub „Komedia ludzka”

1. „Nad Niemnem”. A) E. Orzeszkowej mimo cenzury udało się w bardzo wyraźny sposób uwidocznić swoje uczucia dotyczące powstania styczniowego. Wspominając w Nad Niemnem o mogile powstańczej, w której spoczywali dwaj powstańcy, ale i przyjaciele: Andrzej Korczyński i Jerzy Bohatyrowicz, dała do zrozumienia, że nie sposób o bohaterach, których lud darzy takim szacunkiem. Sama mogiła w której spoczywają, nie jest zwykłym zbiorowym grobem, ale urasta ona do rangi symbolu. Także utworem Gloria Victis autorka pragnęła oddać pokłon bezimiennym powstańcom poległym w walce z zaborcą.

B)Warstwy społeczne. W utworze zostały ukazane losy i postawy przedstawicieli środowiska po 1864. Gł. Bohaterowie reprezentują podzieloną warswę szlachecką w różnym statusie

C) Praca u podstaw. Andrzejowa Korczyńska, bogata ziemianka, uczy wiejskie dzieci czytać.

Benedykt i Witold Korczyńscy postanawiają realizować „pracę u podstaw”- pracę dla ludu, zwrot w jego stronę, troskę o jego rozwój i poprawę bytu. Chcą zreformować rolnictwo.

Witold uczy się i chce swoją wiedzę wykorzystać dla dobra innych.

2 „Lalka” B. Prusa. A) Praca u podstaw. Wokulski realizuje założenia pracy organicznej. Bogaci się i prowadzi firmę prowadzącą interesy z Rosją. Ponieważ jest Polakiem, taka działalność to rozwijanie polskiej gospodarki. Daje pracę Polakom. Finansuje naukowców. Jednak ponosi klęskę i sprzedaje sklep Szlangbaumowi.

B)Ocena społeczeństwa polskiego. Prus napisał, że „Lalka” ukazuje „polskich idealistów na tle społecznego rozkładu”. Rozkładem nazwał to, że „ludzie dobrzy marnują się lub uciekają, a łotrom dzieje się dobrze. Że upadają przedsiębiorstwa polskie. Że ludzie niepospolici rozbijają się o tysiące przeszkód, że człowieka czynu gnębi powszechna nieufność i podejrzenia.”

C) Moralny rozkład XIX-wiecznego społeczeństwa Prus ukazuje przez różne aspekty sprawy miłości i małżeństwa w losach bohaterów. Kobieta, idealizowana jako „istota wyższa”, jest w rzeczywistości przedmiotem handlu małżeńskiego. Szerzy się zepsucie obyczajowe i maskowanie obłudą.

3. „Ojciec Goriot” Honoriusza Balzaca .Problematyka: - Miłość rodzicielska (ostrzeżenie, aby nie towarzyszyła jej naiwność i zaślepienie rodziców wobec dzieci) - poczucie obowiązku dzieci wobec rodziców - prawo i siła pieniądza (Układy, zależności, interesy, zanik szczerych uczuć) - wpływ otoczenia na młodego człowieka - problem moralności ludzkiej (zbrodnia, oszustwo, wykorzystanie słabszego, zdrada, romans pozamałżeński)

7. Czy misję społeczną można pogodzić z życiem osobistym? - twoja ocena postawy moralnej Tomasza Judyma bohatera „Ludzi bezdomnych” S. Żeromskiego.

Jego postawa wobec ludzkiej niedoli budzi podziw i szacunek. Wyrzeka się kariery dobrze zarabiającego lekarza i poświęca wszystkie swoje siły aby ulżyć doli pokrzywdzonych. Tak powinien zachować się każdy lekarz. Nie można przecież pozwolić umrzeć człowiekowi tylko dlatego, że nie ma on pieniędzy na opłacenie lekarza. Postawa Judyma powoduje konflikty z obojętnym i egoistycznym środowiskiem lekarzy - dorobkiewiczów. Jest także przyczyną dotkliwej samotności, braku towarzystwa i lęku przed życiem. Pomimo tej samotności Judym nie rezygnuje z podjętej walki. Jest człowiekiem o wysokim morale i poczuciu sprawiedliwości. Sam nigdy nie zaznał dobrobytu, ale Jako lekarz był o krok od zdobycia go. Jednak nie zapomniał o swoim pochodzeniu, o swojej klasie. To również budzi szacunek, że poświęcił dostatnie życie dla ciężkiej wali o poprawę warunków życia klas najuboższych. Czuł potrzebę dawania ludziom tego co dał mu los. Niósł nie tylko pomoc lekarską, lecz walczył także o potrzeby materialne biedoty wiejskiej i robotników. Prowadzi tę walkę samotnie i bez zwycięstw, ale to w jakimś stopniu budzi wśród społeczeństwa świadomość konieczności zajęcia się najbiedniejszymi i cień niepokoju, a to jest już początek jakiejś drogi. Dla tej idei i walki wyrzekł się własnego szczęścia, domu i rodziny. To właśnie nie podoba mi się. Drażni mnie to nie dlatego, że tak uczynił, bo przecież wielu ludzi poświęca swe życie i szczęście dla innych, drażniący jest jednak sposób w jaki tego dokonał. Joasia także zaofiarowała swoje oddanie i pracę dla innych. Kochała Judyma i była gotowa razem z nim, jako żona, prowadzić walkę o godne życie najuboższych. Judym natomiast zranił jej uczucia. Zaręczył się z nią, a potem zerwał. Odrzucił ją nie tylko jako kobietę, ale jako towarzyszkę życia i wspólnej pracy. Razem z Joasią nie byłby osamotniony w walce. Może mieliby dla siebie mniej czasu niż inne rodziny, ale łatwiej byłoby im ponosić klęski i stawiać czoła przeciwnościom losu. Niestety on nie potrafi tego dokonać.

10. Niezwykłe kreacje bohaterów literackich. Zaprezentuj 2-3 sylwetki motywując swój wybór (Konrad Wallenrod, Ziembiewicz, Judym)

KONRAD WALLENROD

-działa samotnie

-jest skłonny do desperackich czynów

-nieszczęśliwie zakochany w Aldonie

-poświęca życie osobiste dla ojczyzny

-bohater aktywny, walczy

-indywidualista

-skłócony ze światem, walczy z porządkiem rządzącym nim

-kieruje się emocjami i uczuciami

-impulsywny

-popełnia samobójstwo

-popada ze skrajności w skrajność

-dąży do osiągnięcia założonego celu

-bohater dynamiczny, przekształca się w czasie trwania utworu

"Konrad Wallenrod" jest powieścią poetycką - romantyczny wariant poematu epickiego, który łączy w wierszowanej narracji elementy epickie z lirycznymi. Czasem rezygnuje z opowiadania na rzecz dramatycznego kształtowania świata. Stąd podmiotowa postawa bohatera lub narratora dominuje nad fabułą.

Tomasz Judym- młody chirurg, syn ubogiego szewca, człowiek stawiający na pierwszym miejscu dobro ludzi najuboższych.

Bohaterem jest doktor Tomasz Judym. Przyjmuje postawę skrajną, nie uznaje kompromisów. Pochodzi z biednej rodziny robotniczej. Wyjazd do Paryża, studia medyczne, potem powrót do Warszawy stanowią zapowiedź kariery. Jako młody i pełen ideałów lekarz, próbuje zmienić otaczającą go rzeczywistość. Jednak jego droga życiowa jest kroczeniem od jednej klęski życiowej do drugiej. Ni udaje mu się przekonać do swego programu niesienia pomocy najuboższym, środowiska lekarzy warszawskich, niepowodzeniem kończy się też próba założenia własnej praktyki, zaś podczas swego pobytu w Cisach entuzjazm Judyma rozbija się o mur niechęci współpracowników i pracodawców. W końcu rezygnuje z walki i wyjeżdża do Zagłębia, gdzie zostaje lekarzem kopalnianym dla najuboższych. W tym czasie Judym przeżywa ogromne załamanie. Ma możliwość znalezienia szczęścia rodzinnego i założenia własnego domu, jednak odrzuca miłość kochającej go Joasi, gdyż założenie rodziny mogłoby odciągnąć go od służby idei niesienia pomocy ludziom.

11. „Polska to jest wielka rzecz” - „Wesele” S. Wyspiańskiego jako dramat narodowy.

Stanisław Wyspiański należy do młodopolskich kontynuatorów tradycji romantycznej. Pozostając w tradycji modernistycznych prądów europejskich, stworzył dramat swoisty, nacechowany indywidualizmem, wnoszącym do jego struktury pierwiastki nowe, niespodziewane. Takim dziełem stało się “Wesele”. Genezę dramatu stanowiło zgodnie z tytułem- wesele w podkrakowskich Bronowicach, po ślubie poety Lucjana Rydla z córką tamtejszego gospodarza Jadwigą Mikołajczykówną. Wesele to odbyło się w nocy z 20 na 21 listopada 1900 roku w domu Tetamjerów. Polska znajdowała się wówczas pod zaborami i dlatego wiele przedmiotów znajdujących się w utworze ma znaczenie symboliczne. Bronowicka chata to obraz i symbol ówczesnej Polski. Duże znaczenie odgrywa również złoty róg. Jest on symbolem mocy narodu, woli walki i ducha bojowego. Jednak pomimo wielu starań weselnicy nie usłyszeli jego głosu, ponieważ Gospodarz zaspał, a Janek zgubił go. Wyspiański pisząc “Wesele” zwrócił uwagę na didaskalia, które są istotną częścią utworu. Rozmieszczone w niej przedmioty odpowiadają poszczególnym warstwom społecznym: wieniec dożynkowy, barwne wstążki, pióra, skrzynia wyprawna - to Polska wiejska; zapalona menora - przywołuje Żydów; biurko zarzucone papierami - inteligencję; szable, flinty, pasy podróżne - szlachtę w bronowickiej chacie nie zabrzmiał złoty róg - symbol rozpoczęcia walki, gdyż ówczesne społeczeństwo było zbyt różne. Pod maską pozornej przyjaźni “miastowych” i chłopów kryje się wzajemna nieufność i wrogość. Chłopi w “Weselu” są środowiskiem niejednolitym, dzielą ich różnice majątkowe, poglądy, zróżnicowany jest również ich stosunek do sprawy narodowej. Część chłopów jest ustosunkowana do niej obojętnie, inni dalej w panach upatrują swoich odwiecznych wrogów, a jeszcze inni są przekonani o sile mas chłopskich i o potrzebie kierowania tą siłą przez inteligencję. Dlatego rola przywódcy zostaje powierzona Gospodarzowi, który zapoczątkował małżeństwa ludzi pochodzących z jego sfer z chłopami i przez to stał się łącznikiem między tymi dwoma klasami społecznymi. Jednak okazał się on człowiekiem nie mającym poczucia odpowiedzialności i kiedy przychodzi decydujący moment, waha się i wycofuje, dając złoty róg wiejskiemu chłopu. Niejednolita jest również postawa chłopów wobec inteligencji: od początkowej akceptacji i obojętności do wrogości. Podkreślić można również stosunek chłopów do własnej tradycji. Są świadomi własnej siły i wartości. Warstwa inteligencka całkowicie różni się od świata chłopskiego. Zafascynowani są tężyzną fizyczną mieszkańców wsi, folklorem, nie dostrzegają godności chłopów i poczucia własnej wartości. Dramaturg odnosił pozory chłopomanii oraz poruszył ważny problem możliwości zjednoczenia się społecznego w imię wyższych celów. Panowała wzajemna nieufność i uprzedzenie, echa dawnych konfliktów klasowych. Te dwa światy nic nie łączyło, wszystkie dzieliło, co trafnie podkreślił Wyspiański słowami Radczyni: “Wyście sobie, a my sobie każdy sobie rzepką skrobie”. Głównym tematem w “Weselu” był problemem walki narodowo - wyzwoleńczej. Wyspiański uważał, iż walka o wolność byłaby możliwa tyko wówczas, gdyby istniało wzajemne zrozumienie między chłopami i inteligencją. W dramacie jednak tej współpracy brak. Wzajemny stosunek chłopów i inteligencji uważał autor za problem dość złożony. Inteligenci i chłopi żyli we wrogich wzajemnie światach. W takiej sytuacji powstanie zbrojne było niemożliwym do podjęcia zarówno przez jednych, jak i przez drugich. Inteligenci, w których myśleniu pokutowały przemądrzałe relikty szlachetczyzny, roztopili ideę niepodległości w poetycznym widzeniu świata, zaś potężne chłopstwo, to siłą ślepa, niezdolna do samodzielnego działania. Próba zorganizowania wspólnej walki skończyła się niepowodzeniem. Panowie nie potrafili kierować chłopami, Polska była dla nich “wielką rzeczą” jedynie w słowach, nie mieli oni twórczej siły ani programu działania. Chłopski przedstawiciel - Janek zaprzepaścił szansę wolnościowego zrywu marząc o “pawich piórach”. W wymowie tego epizodu stawianiem własności prywatnej ponad sprawami publicznymi i narodowymi.

XX lecie i Współczesność

1. Przedstaw wartości liryki międzywojennej na podstawie wierszy wybranych poetów (Tuwim, Staff, Leśmian).

2. Porównaj problematykę i formę „Rozmów z katem” Moczarskiego i „Zdążyć przed panem Bogiem” Krall.

„Zdążyć przed Panem Bogiem”

Jest to reportaż, którego podstawą jest wywiad z doktorem Markiem Edelmanem, jednym z przywódców powstania w gettcie warszawskim (wybuchło ono 19 kwietnia 1943). Głównym tematem jest powstanie w Gettcie, którym kierował ŻOB, na której czele stał Mordechaj Anielewicz. Poruszana tematyka holocaustu, heroizmu - bohaterstwa postaw Żydów walczących w obronie życia, problematyka egzystencjalna - pytania o wartość życia i próba potwierdzenia jego wartości przez wysiłki lekarzy ratujących ludzi. Pamięć o Żydach - zagrożenie śmiercią jest przyczyną egzystencjalnego niepokoju. Problematyka moralna - szuka wartości w ludzkim życiu, trosce o człowieka, odpowiedzialności za niego i otaczający świat. Praca w klinice - ratowanie ludzi, komentarz pozbawiony jest mitologizacji, jest pomnikiem który dla ofiar Holocaustu postawiła literatura. Jest oskarżeniem systemów zagłady. Porównywany do „Medalionów”, łączy zbliżona tematyka, powściągliwość słowa, unikanie patosu i mitologizacji. Bezradność w opisywaniu świata, który trudno opisać i nazwać. Tytuł i losy doktora dowodzą optymizmu wypływającego z książki. Można powrócić do normalności. Edelman walczy aby ratować ludzkie życie. „Początek” i „Zdążyć przed Panem Bogiem” podejmują odmienne problemy poszukiwania Boga - obie szukają przesłania jakie Bóg stawia przed ludzkością: Jak żyć w świecie okrucieństwa, w prawdzie i miłości, jak umierać z godnością i wiarą. Historia powtarza się, człowiek dąży do zdobycia władzy, zmieniają się rządy, epoki historyczne, rodzaj zabijania, ale zło jest ponadczasowe. Ludzkość nie wyciąga wniosków.

„Rozmowy z katem”

Moczarski - żołnierz z AK i Jurgen Stroop oficer SS, likwidator warszawskiego getta spędzają kilka miesięcy (255 dni) w jednej celi. Moczarski wykorzystując sytuację namawia do opowieści kata.

Moczarski na przykładzie tej biografii ukazuje wpływ ideolgii faszystowskiej na psychikę młodego człowieka, faszyzm eksponuje i rozwija cechy „potrzebne” , a usuwa wrażliwość i wszelkie uczucia. W tym procesie udział bierze szkoła, rodzina, środowisko. Psychika Stropa staje się szufladkowa - z jednej strony jest mężem kochającym syna i żonę, uważa się za estetę, z drugiej to systematyczny, precyzyjny i nieczuły ludobójca, nieczuły na śmierć i cierpienie. Jest zarażony i wciągnięty w maszynę zła. Gdyby nie był w NSDAP prawdopodobnie zostałby zwykłym zarozumiałym, niewykształconym mieszczaninem. Stroop przyjmuje wyrok śmierci nie analizując go. Przyjmuje go jak rozkaz.

Likiwdacja Getta - opisana w namiętny sposób precyzyjna akcja z zaplanowanymi szczegółami.

Jurgen Stroop wyznawał zasady wpojone mu w domu. Nie posiadał określonego systemu wartości, jako człowiek dojrzały nie umiał wartościować tego co dobre a co złe. Był fanatykiem systemu hitlerowskiego. Nie dopuszczał do świadomości tego, że jest to system błędny. Ideologia faszystowska wpłynęła na jego osobowość i sposób oceny świata w myśl zasady że „każdy kto nie jest z nami jest przeciwko nam”. Nie posiadał żadnego życia duchowego, krytycznie odnosił się do religii i kultury. Działał głównie przez naśladowanie, nie posiadał własnego zdania ani wiedzy. Operował sloganami politycznymi, czytał broszury propagandowe. Nie odczuwał wyrzutów sumienia, był bezwzględny wobec ludności innego pochodzenia. Nie było w nim pokory ani bojaźni. Wyznawał bezwzględny kult władzy i siły „Oni zwyciężyli, oni mają rację”. Władzę osiągnął ze względu na posłuszeństwo. Nie posiadał własnej osobowości, co wpłynęło na bierne przyjmowanie ideologii faszystowskiej.

2. „Każda epoka ma swe własne cele” (Asnyk)- zaprezentuj najważniejsze twoim zdaniem utwory powstałe w literaturze XIX lub XX wieku.

2. Sienkiewicz, Żeromski, Gombrowicz- twoje rozważania o gustach czytelniczych współczesnej młodzieży

2. Moje spotkanie z najciekawszymi utworami poetyckimi dowolnie wybranej epoki literackiej

2. Rozwiń cytat Miłosza : „Poeta pamięta ...” Na podstawie znanych i cenionych utworów literackich

1. „Przekonałem się wielokrotnie, że człowiek jest ludzki w ludzkich warunkach” - Zinterpretuj cytat Grudzuńskiego w odniesieniu do prozy powojennej.

Gustaw Herling - Grudziński przeżył sowiecki obóz w Jercewie. Napisał potem powieść Inny świat - chłodną relację, nie przesyconą zbytnim ładunkiem emocjonalnym, lecz nie pozbawioną refleksji filozoficznej. Książka rzeczywiście przedstawia inny świat, świat łagru sowieckiego. Obozowe zniewolenie to fizyczne, psychiczne złamanie człowieka. Grudziński poraża czytelnika panoramą łagru i zadaje podstawowe pytanie o charakter norm moralnych. Czy są one absolutne, obowiązujące w każdych okolicznościach, czy względne ? Czy od człowieka żyjącego w warunkach ekstremalnych, można żądać przestrzegania zasad etycznych ? Realia obozu sowieckiego to: selekcja, mszczenie słabszych, klasyfikacja ludzi wg kotłów, wyższość więźniów przestępczych (urków) nad politycznymi, śmierć wciąż obecna i stanowiąca cały proces od chorób, głodu do męki psychicznej, samobójstwo staje się aktem wolności stanowienia o sobie (Natalia Lwowna), śmierć nie czyni wrażenia na tych, którzy zostają, katorżnicza praca, wzajemna nieufność i powszechne donosicielstwo, sponiewieranie ciała ludzkiego: odmrożenia, kurza ślepota, absolutna zmiana znaczeń wartości takich jak: miłość, wolność, macierzyństwo. Grudziński odtwarza łagrowy świat z precyzją i dokładnością. Jest to świat totalnie inny za drutami łagru obowiązują inne prawa, jest to machina nastawiona na całkowite wyeksploatowanie człowieka w niewolniczej pracy i pozbawionego indywidualności. W całym obozie panuje głód. Kto nie wyrabia normy, dostaje mniejsze porcje kaszy. Głód i strach to najważniejsze przyczyny powszechnej demoralizacji więźniów, często prawdziwego zezwierzęcenia. Gwałty, rozboje, kradzieże i donosy to zjawiska powszechne. Kobiety za kromkę chleba sprzedają swoje ciało. Córka generała została zmuszona głodem do tego by zrezygnowała z cnotliwości. Jeśli kosztem innego więźnia można przeżyć następny dzień, zdziera się z niego resztkę odzienia, wyrywa skórkę chleba plasterek cebuli, składa fałszywy donos. "Inny świat" uświadamia także istnienie wielkiej woli człowieka i obrony własnej godności ludzkiej np. przypadek Kostulewa, który walczył o swoją niezależność buntował się przeciw zniewoleniu przez samo okaleczenie. Podobnie Grudziński - odważył się na akt protestu, głodówkę co w rezultacie spowodowało wyzwolenie. Bywa, że aktem człowieczeństwa i decydowania o sobie jest samobójstwo (Natalia Lwowna). Bywa, że w łagrze zakwitnie namiastka uczucia (Marusi do Kowala) choć łatwo może być zdeptana. Tylko niewielu więźniów zachowało człowieczeństwo i zdolnych było do postaw humanitarnych, siły heroizmu. Narrator nigdy nie zgodził się na obozową moralność, opartą na instynkcie przetrwania za wszelką cenę. Uważał, że osądzić trzeba tych, którzy stworzyli świat łagrów a nie ich ofiary. Humanitarne współczucie dla upodlonych ludzi nie jest jednak utożsamiane z usprawiedliwieniem podłości, zgodą na relatywizm etyczny. W powieści Grudzińskiego da się wyczuć ideę, myśli, że wartości moralne nie ulegają tak łatwo zniszczeniu. Wieczna niezgoda na zło - im gorsze istnieje, tym większa - wieczne poszukiwanie wymiaru człowieczeństwa - we wspomnieniu, w marzeniu, a nawet w samounicestwieniu - są hołdem złożonym człowiekowi.

2. „Skąpiec” lub „Świętoszek” Moliera jako komedia charakterów nie tylko z epoki autora.

- Świętoszek: to komedia klasycystyczna. Akcja rozgrywa się w Paryżu, w domu Orgona, ojca rodziny omotanego przez obłudnego Tartuffe'a (świętoszek). Tartuffe udając człowieka pobożnego, przepełnionego niemalże ascetyczną wiarą, opanowuje całkowicie umysł Orgona i zyskuje ogromny wpływ na życie domu. Udaje mu się wywrzeć wpływ na matkę Orgona, panią Pernelle, natomiast nie zyskuje sympatii żony gospodarza (Elmiry), ani jego dzieci (Marianny i Damisa).

Tartuffe to bezwzględny oszust, nie stroniący od podstępu i szantażu. świętoszek zostaje zdemaskowany i osadzony w więzieniu, narzeczeni mogą się pobrać, a Orgon zostaje wyleczony z naiwności. Molier zaatakował w świętoszku fałsz i obłudę oraz fanatyzm religijny. Komedia ma również charakter uniwersalny - można ją odczytać jako ostrzeżenie przed fałszywimi przyjaciółmi, którzy oszustwem i obłudą zyskują sobie nasze zaufanie i względy, a chcą nas jedynie wykorzystać

2. Niełatwe wybory, wyjaśnij na podstawie „Początku” Szczypiorskiego Jak sprawdzają się ludzie w trudnych sytuacjach.

Istniały takie sytuacje, w których pojawiające się zło nie posiadało istotnych źródeł, było złem samym w sobie. Ludzie, którzy je czynili kierowali się egoizmem i chęcią przeżycia za wszelką cenę. To, jak ludzie dokonywali wyboru między dobrem, a złem w czasie okupacji, możemy dokładnie prześledzić w powieści A.Szczypiorskiego pt. Początek. Autor w utworze zamieścił galerię typów ludzkich, przedstawił bardzo rozmaite postawy wobec zła, które przyniosła ze sobą wojna. Postacią negatywną, która wybrała zło, jest niewątpliwie Piękny Lolo. Uwielbiał polować na Żydów, szantażować ich, odbierać im resztę majątku. Znęcał się nad nimi, lubił, gdy uciekali krętymi uliczkami miasta. Kochał tę zabawę i dawał nadzieję, którą później szybko odbierał. Piękny Lolo był bezwzględnym materialistą. Żyd, który nie posiadał majątku, był dla niego nikim. Spotkanie Suchowiaka i oskarżenie go o żydowskie pochodzenie skończyło się dla niego niepomyślnie. Postacią pozytywną w powieści jest natomiast niewątpliwie siostra Weronika. Ona również dokonała wyboru. Przełamała swoją przedwojenną niechęć do Żydów, próbowała im pomóc zajmując się ich dziećmi. Przystosowała ich do życia w nowym, szczególnie dla nich okrutnym i tragicznym świecie. W ten sposób przyczyniła się do ich uratowania. Pomagała przeżyć Joasi Fichtelbaum i synowi żydowskiego dentysty o nazwisku Hirschweld. Słowa Mahatmy Gandhiego: Dobro i zło muszą istnieć obok siebie, a człowiek powinien dokonywać wyboru posiadaja według mnie wymiar uniwersalny. Dotyczą one każdej epoki literackiej i każdego okresu w dziejach historii. Zło i dobro towarzyszy ludziom od początku świata. Istnieje też dziś. Od nas tylko zależy, którą z tych wartości wybierzemy. Każdy człowiek ma świadomość tego, że łatwo jest ulec złu i zaakceptować je, trudniej zaś jest wybrać dobro, bo to kosztuje i wymaga od nas ofiarności i poświęcenia. Wydaje mi się, że M.Gandhie wypowiadając te słowa też o tym doskonale wiedział i chciał, abyśmy się zastanowili nad tym w jakich sytuacjach człowiek sprawdził się i potrafił wybrać dobro, a w jakich przegrał ulegając złu.

1. „W ludziach więcej rzeczy zasługuje na podziw niż na pogardę” Rozważ myśl Camusa odwołując się do wybranych tekstów literackich.

2. Zaduma nad sensem życia człowieka w powieści Bułhakowa „Mistrz i Małgożata” lub Antoine de Saint Exupery'ego „Ziemia planeta ludzi”

2. Rozwiń sentencję I Krasickiego: „I śmiech może niekiedy być nauką ...” w odniesieniu do znanych utworów pisarza.

Ignacy Krasicki to autor, którego wiele utworów ma charakter dydaktyczny, należą do nich między innymi bajki. Te krótkie i zwięzłe utwory, były znane już w starożytności. Podstawy teorii tego gatunku stworzyli starożytni teoretycy wymowy, między innymi Arystoteles i Kwintylian. Jak wyjaśnia Krasicki we "Wstępie do bajek", te krótkie utwory nie mają za cel nikogo obrazić lecz nauczać określa także charakter bajek. Pojawiające się w bajkach zwierzęta uosabiają ludzi z konkretnymi wadami, na przykład przedstawiony w utworze "Szczur i kot" człowiek pod postacią szczura jest zbyt pewny siebie i przekonany o swojej wyższości. Spotyka go za to kara, gdyż zostaje uduszony przez swego największego wroga - kota. Podobnym utworem jest bajka pod tytułem "Kruk i lis". W niej lis tak długo chwalił kruka, że pięknie śpiewa, aż ten nie otworzył dzioba, w którym trzymał ser. Na to tylko czekał lis, który porwał spadający ser i uciekł.

Również dydaktyczny charakter ma utwór zatytułowany "Jagnię i wilcy". Bajka ta ukazuje, że w świecie rządzi silniejszy, który nie zawaha się wykorzystać swojej przewagi.

Krasicki był wspaniałym obserwatorem zjawisk społecznych. Zauważał te sytuacje z życia codziennego, które mogły rozbawić i zarazem nauczyć czegoś czytelnika. Przykładem takiego utworu jest "Dewotka", w którym ukazana jest przewrotność i dwulicowość ludzi, którzy co innego mówią, a co innego robią. W bajce tej kobieta odmawiając słowa modlitwy "odpuść nam nasze winy, jako my odpuszczamy ... " bije swoją służącą za nieposłuszeństwo względem niej.

Inny utwór opisuje spryt niektórych ludzi. W "Malarzach" bohaterami są dwaj artyści. Jeden maluje "podobne" twarze, a drugi "piękniejsze". I jak się można domyślaĆ, drugi dzięki sprytowi nie cierpiał biedy jak pierwszy. Innego typu jest utwór "Ptaszki w klatce", w którym pod postaciami ptaków ukryci są ludzie. Jedne, te urodzone na wolności, znają ją i tęsknią do niej, a młodsze, urodzone już w klatce, nie wiedzą nawet, co to jest wolność. Znają tylko klatkę i nie rozumieją żal starszych. Utwór ten odwołuje do sytuacji politycznej w kraju.

Krasicki o swoich bajkach tak się wyraża:

Jeśli z nich zdatna nauka nie płynie;

Natenczas blaskiem czczym tylko jaśnieją I, na kształt próchna, świecą, a nie grzeją.

Satyry są bardziej refleksyjne niż bajki, z wyjątkiem "Ptaszków w klatce", który to utwór porusza bardzo ważny problem. Posiadają mniej humoru, ponieważ zajmują poważnymi problemami społecznymi. Wprawdzie czytając je śmiejemy się, lecz jest to gorzki śmiech.

Tradycje satyry sięgają literatury greckiej. Natomiast rozwinięta przez Juwenala i Horacego i zdefiniowana w ówczesnych poeatykach przetrwała do XVIII wieku. Osiągnęła rozkwit w epoce klasycyzmu, uprawiana właśnie przez takich poetów jak Krasicki.

Jedną z ważniejszych satyr jest utwór "Do króla", w którym przedstawiony jest negatywny portret szlachcica sarmaty. Utwór skierowany jest do króla Polski Stanisława Augusta Poniatowskiego. Autor wysuwa szereg zarzutów wobec króla, o jego młodość nie byłeś, prawda, winien temu, żeś nie stary, mądrość, dobroć jako władcy, że jest Polakiem źle to więc, żeś Polak, źle, żeś nie przychodzień. Radzi władcy, że powinien być groźny dla poddanych król - nie człowiek , ma zdzierać, gnębić zdzieraj, a będziesz możnym, gnęb a będziesz wielkim. W ten sposób Krasicki wyraził swój szacunek do króla i wypiętnował w ironiczny sposób poglądy szlachty sarmackiej, która te właśnie "wady" wytyka królowi.

Inną przywarą Polaków jest pijaństwo, taki też tytuł nosi kolejna satyra Krasickiego. Opis bójki pijackiej w formie opowiadania unaoczniającego jest bardzo realistyczny On do mnie, ja do niego, rwiemy się zajadli, ale to wiem i czuję, żem wziął w łeb butelką. Krytykuje ono ludzi, którzy potrafią pięknie mówić o zaletach trzeźwości , ganić pijaństwo Patrz na człeka, którego ujęła moc trunku, człowiekiem jest z pozoru, lecz w zwierząt gatunku godzien się mieścić, ale sami nie stronią od alkoholu, na przykład na końcu rozmowy na pytanie Gdzież idziesz ? pada odpowiedź Napiję się wódki.

Utworem krytykującym cudzoziemszczyznę jest "Żona modna". Autor naśmiewa się z modnej szlachcianki hołdującej obcym wzorom i modom, która ma przesadne wymagania "Masz waćpan kucharza? Masz waćpan stangreta? A pasztetnik? Tu pokój sypialny, a pokój do bawienia? Ja muszę mieĆ osobne od spania, od strojów, od książek, od muzyki, od zabaw prywatnych". Satyra "Świat zepsuty" piętnuje brak przywiązania do religii i tradycji, lekceważenie zasad moralnych. Krasicki zachęca do obrony ojczyzny, gani tchórzliwą postawę Grozi burza, grzmi niebo, okręt nie zatonie, majtki, zgodnie z żeglarzem, gdy staną w obronie, a choć bezpieczniej okręt opuścić i płynąć, podściwiej być w okręcie, ocalić lub zginąć. Ze starożytności wywodzi się też inny gatunek - heroikomedia. Opiera się on na sprzeczności pomiędzy patetycznym stylem wypowiedzi, a błachą i przyziemną treścią. Przykładem tego typu utworu jest "Monachomachia". Ma ona podobną budowę do epopei, gdyż jest podzielony na pieśni i oktawy, a także w inwokacji jest zauważalny narrator, który wprowadza nas w temat utworu.

"Monachomachia" jak głosi podtytuł to wojna mnichów. Akcja rozgrywa się w miasteczku, w którym były "trzy karczmy, bram cztery ułomki, klasztorów dziewięć i gdzieniegdzie domki". Mnichów autor nazywa "wielebnym głupstwem", natrząsa się z ich wad, głupoty i nieuctwa. Heroikomiczny charakter "Monachomachii" polega na tym, że utwór ma formę poematu, a jego treścią jest błaha sprawa. Poemat heroiczny opiewał sławne czyny, bohaterów, zakładał niezwykłość wydarzeń, poświęcony był najczęściej sprawom wojennym. Natomiast "Monachomachia" Krasickiego opisuje wojnę, ale między mnichami, i to w zupełnie inny sposób, niż w poemacie heroicznym. Opis walki ma charakter komiczny.

Wystarczyło bowiem wnieść puchar napełniony winem i od razu zapanowała zgoda. Poza tym cechy mnichów w utworze są sprzeczne z naszym ich wyobrażeniem . Zakonnika powinny cechować pobożność, kult wiedzy, skromność, ubóstwo, natomiast cechy bohaterów utworu są skrajnie różne. Krasicki w utworze zastosował komizm słowny, na przykład święte próżniaki, postaci jak siadł, ławy pod nim jękły oraz sytuacji Już się wymykał wtem kuflem od wina legł z sławnej ręki ojca Zefiryna. Utwór ten ma być narzędziem do walki z opisywanymi wadami, o czym mówi autor:

I śmiech niekiedy może być nauką,

kiedy się z przywar nie osób natrząsa.

Śmiejmy się z głupich, choć i przewielebnych.

Krytykowanie postaw szlachty sarmackiej przez twórców oświecenia, a w szczególności przez Krasickiego jest próbą nauki społeczeństwa poprzez humor. Mimo to, że pisane były dla społeczeństwa epoki oświecenia, współczesny czytelnik, może odnaleźć w nich wiele wskazówek dla siebie. Można także zauważyć, że główne problemy poruszane przez Krasickiego nadal są aktualne. Pijaństwo jest nadal nagminne, także zamiłowanie do waśni i sporów widać na każdym kroku. Innym problemem poruszonym w literaturze oświecenia i aktualnym i dziś jest cudzoziemszczyzna oraz zbyt małe zainteresowanie losami kraju. To już raz doprowadziło do tragedii. Dlatego utwory Krasickiego powinny być nadal czytane i powinno się zalecać do zawartych w nich wskazówek.

Na czym polega dydaktyczny charakter literatury Oświecenia? - dowolny wybór utworów.

Satyra, bajka, poemat heroikomiczny to gatunki literackie charakterystyczne dla epoki Oświecenia, których dydaktyzm polega na wskazywaniu przywar, piętnowaniu i wyszydzaniu złych nawyków. Bajki Krasickiego są dla niego tym, czym dla Kochanowskiego fraszki. Krasicki wyśmiewa ludzkie wady: głupotę i pychę. Służą mu do tego maski, czyli zwierzęta, pod których postaciami kryją się różne postawy ludzkie. Swój program artystyczny przedstawił w bajce pt. "Wstęp do bajek". Bajki nie należy traktować serio, czerpie ona swe tematy z życia ludzi, pokazuje typowe postawy, dotyka prawdy. W bajce "Szczur i kot" stykają się dwie postawy ludzkie: postawa pełna pychy i sprytu. Kot dopada wreszcie szczura, który jest zarozumiały i myśli, że nic mu nie grozi. Bajka pt. "Ptaszki w klatce" pokazuje dwa ptaszki. Jeden z nich był kiedyś na wolności i pragnie na nią powrócić, drugi urodził się w klatce i nie czuje tego co kompan. Każdy pragnie wolności. Bajka nawiązuje do rozbioru Polski. Bohater bajki pt. "Filozof" nie wierzył w Boga, jednak w chorobie zaczyna wierzyć, wręcz uwielbia Boga. Ludzie są zmienni, człowiek jest ułomny. "Jagnię i wilcy" to bajka mówiąca o sile. Silniejsze wilki pożerają bez przyczyny jagnię, które uosabia tu niewinność i kruchość. Wilki symbolizują ludzi silnych i okrutnych. Polska była w owym czasie jagnięciem w stosunku do zaborców. Bajki mają charakter ponadczasowy i dydaktyczny, tzn. bawiąc uczą czytelnika. Zawierają wiele zasad i pouczeń żywych do dnia dzisiejszego. Człowiek jest istotą zmienną. Świat zdominowany jest przez siłę, pychę i głupotę, co zmusza do refleksji nad światem i człowiekiem w nim żyjącym. Jednak to nie jedyny aspekt dydaktyzmu w literaturze oświeceniowej. Dydaktyczny charakter posiadała również publicystyka która podejmowała ważne tematy dotyczące kraju i całego społeczeństwa ówczesnej Polski. Publicystyka w epoce oświecenia odegrała ogromną rolę w walce o reformy w dziedzinie oświaty, polityki i życia społecznego. Jej szczególnie bujny rozkwit przypada na czasy Sejmu Wielkiego (1788-92), na którym toczyła się walka między obozem patriotycznym a obrońcami starego porządku. Publicyści w swoich broszurach i rozprawach wysuwali projekty naprawy Rzeczpospolitej, które później często rozpatrywano w czasie obrad sejmowych. Szczególnie doniosłą rolę w tej mierze odegrała słynna Kuźnia Kołłątajowska, do której należeli wybitni i postępowi działacze skupieni wokół Hugona Kołątaja. Do największych publicystów doby stanisławowskiej należał Stanisław Staszic. Swoje poglądy wypowiedział w dwóch dziełach: "Uwagi nad życiem Jana Zamojskiego" i "Przestrogi dla Polski"; gdzie wyłożył swój program reform oświatowych, politycznych i społecznych. Staszic przypisywał wielkie znaczenie wychowaniu młodzieży, duży nacisk kładł na kształtowanie obywatelskie i moralne młodych ludzi, przysposobienie człowieka do życia w społeczeństwie i dla społeczeństwa (w czym zasadniczą rolę według niego winny odegrać takie przedmioty jak historia i geografia). Drugim wielkim działaczem i publicystą oświecenia był Hugo Kołątaj. Swoje radykalne poglądy polityczno-społeczne zawarł w dziełach: "Do Stanisława Małachowskiego… Anonima listów kilka", "Prawo polityczne narodu polskiego", ze słynną odezwą "Do prześwietnej Deputacji". Jego projekty reform różniły się tylko w szczegółach od Staszica. Domagał się Sejmu dwuizbowego (jedna dla reprezentantów szlachty, druga dla przedstawicieli mieszczan) i oddawał mu tylko władzę ustawodawczą, a wykonawczą powierzał ministerstwom. Stosunki między szlachcicem - właścicielem ziemi, a wolnym chłopem winny się według niego układać na zasadzie dobrowolnych umów. Obaj publicyści walczyli o: likwidację anarchii i bezprawia, umocnienie władzy królewskiej przez zniesienie liberum veto i wolnej elekcji, nadanie chłopom wolności, a mieszczaństwu praw politycznych, likwidację ciemnoty i zacofania przez podniesienie oświaty na wyższy poziom. W ten sposób dążyli do wzmocnienia państwa polskiego i uchronienia go przed ostatecznym upadkiem.

Twoje spotkanie z powieścią Witolda Gombrowicza „Ferdydurke”

Moje pierwsze spotkanie z „Ferdydurke” to teatralna adaptacja tej powieści wyreżyserowana przez A. Jakimca na deskach teatru imienia Węgierki. Dopiero kilka lat później kolejny raz spotkałem się z tym utworem jednak tym razem w formie książkowej. Powieść można interpretować w płaszczyźnie kulturowej, bądź egzystencjalnej. W tym drugim aspekcie jest to powieść o tragicznym rozdarciu człowieka. Z jednej strony jest on określany przez własną naturę, własną cielesność, z drugiej strony jest kształtowany przez dziedzictwo kultury, członkiem określonej społeczności, która mu narzuca pewne stereotypy, z tego też powodu nie może żyć dokładnie tak jak by chciał, jak by wynikało to z jego natury. Bohaterowie "Ferdydurke" żyją w sidłach licznych konwenansów i obowiązujących form. Gombrowicz nadaje temu ostatniemu słowu nowe znaczenie. W jego pojęciu stanowi ono to, co nie jest indywidualne w jednostce, to co narzuca jej otoczenie, staje się ono czynnikiem uspołecznienia. Człowiek nieustannie podlega formom, ugina się pod ich naciskiem, lecz także jest ich panem. Broni się przed ich dominacją, musi walczyć, musi przeciwstawiać się narzuconym wzorom. Nie chce i nie może być tylko ich niewolnikiem. Ale nie dane jest mu życie poza formami. Umożliwiają one kontakt z innymi, dzięki nim człowiek jest istotą społeczną i może żyć we wspólnym świecie. W myśl gombrowiczowskiej zasady człowiek nieustannie podlega formom i sam - jako uczestnik życia społecznego - je tworzy. Ani tym, które zastał, ani tym, sam zdołał ukształtować, nie może się jednak bezkrytycznie poddać, nie może się zadowalać tym, że jest przez nie określany. Toteż równocześnie z rozważaniami o formie, pojawia się idea dystansu wobec niej. "Dystans" wobec formy jest podstawowym hasłem moralnym, jakie Gombrowicz formułuje. Człowiek nie może się od formy wyzwolić, ale nie wolno mu się z tym absolutnie pogodzić. Musi sobie uświadomić zarówno jej istnienie, jak sposoby działania i dzięki temu budować wobec niej dystans, a więc zabiegać o wolność. Ów dystans tworzy pełną perspektywę poznawczą, umożliwiającą i dostrzeżenie własnej pozycji w świecie form, i ogarnięcie owego świata. On też pozwala na twórczość, na oryginalność, a także na bycie sobą, szukanie siebie. Dystans wobec formy jest pierwszym i podstawowym warunkiem autentyczności i wolności. Jej poczucie daje gombrowiczowska zasada dominacji władzy nad otoczeniem. Zaczyna się nad nim panować wtedy, gdy utwierdza się innych w swych rolach, samemu pozostając z boku i swobodnie posługując się dowolnie wybranymi maskami. Możliwość sterowania otoczeniem powstaje w chwili poznania rządzącego nim wzoru. Józio - bohater powieści - kompromituje konwenans "nowoczesnej rodziny" mieszczańskiej Młodziaków, którzy pod przyjętą (nieświadomie) maską skrywali swą prawdziwą naturę. Poprzez ujawnianie konwenansów, którym podlegają ludzie, można burzyć te schematy. Józio poszukuje siebie autentycznego, poszukuje egzystencji pozbawionej konwenansów. W tym celu udaje się na wieś aby tam odnaleźć człowieka prostego, mitycznej postaci nie uwięzionej w żadnej formie. Jak się jednak okazuje uciekając od jednej formy wpada się w inną. "Przed gębą jest tylko ucieczka w inną gębę". Słowo "gęba" to według Gombrowicza wspomniana już maska jaką narzuca społeczność w jakiej żyjemy, kostium społeczno-kulturowy. Autor używa także pojęcia "pupy", które ma zbliżone znaczenie. Odnoszą się oba do form, które osłaniają biologiczną cielesność człowieka. Celem wędrówki Józia było odnalezienie własnego kształtu. Ale w świecie ludzi, jak się okazało, nie można mieć absolutnie indywidualnego kształtu. Każdy człowiek narzuca nam jakiś element naszej formy. Jest ona uwięzieniem dla osobowości, lecz zarazem warunkiem społecznego istnienia. Forma daje osobowość razem z jej ograniczeniami.

Obywatelska postawa Juliana Ursyna Niemcewicza, autora „Powrotu posła” wobec ważnych spraw ojczyzny, a Twoja ocena reform w Polsce końca XX wieku.

Niemcewicz popierał wszelkie reformy i działania dążące do polepszenia losu narodu i sytuacji politycznej Polski na arenie międzynarodowej. Komedia polityczna “Powrót posła” powstała na przełomie października i listopada 1790 roku, w czasie przerwy w obradach Sejmu Wielkiego. W ograny schemat intrygi komediowej ( miłość dwojga młodych, obojętny pannie konkurent popierany przez rodziców, szczęśliwy koniec dzięki jego kompromitacji ) wpisał autor ważką treść polityczną, ściśle powiązaną z reformatorskimi pracami stronnictwa patriotycznego na Sejmie Wielkim. Niemcewicz ukazał w utworze dwa obozy patriotyczny i konserwatywny. Dlatego, że autor był posłem i doskonale rozumiał sytuację w kraju. Widział poprawę stosunków społecznych i próbę uratowania państwowości tyko w reformach. Główni bohaterowi e utworu to ludzie pragnący reform oraz ich przeciwnicy. Niemcewicz dokładnie określa ich wady. Obóz konserwatywny (Starosta Gadulski i jego żona oraz Szarmancki) to ludzie, których cechuje; kosmopolityzm, egoizm, są zacofani w poglądach politycznych, bronią zawzięcie wolnej elekcji i liberum veto. Natomiast zwolenników reform (Podkomorzy, Walery, Teresa) cechuje patriotyzm, chęć naprawy kraju. Najważniejszym elementem wymowy utworu jest, uwłaszczenie chłopów. Natomiast trudno jest porównywać reformy wprowadzane w dzisiejszej Polsce do reformatorskiej wymowy utworu ze względu na brak aktualności ówczesnych problemów nękających kraj.

Na czym polega paraboliczny charakter „Dżumy” A. Camusa lub „Folwarku zwierzęcego” G. Orwella?

„Folwark zwierzęcy” to parabola, której istotą jest funkcjonowanie na dwóch płaszczyznach : tekstowej (jawnej, dosłownej) oraz ukrytej, metaforycznej. Powieść pozornie ukazuje losy gromadki zwierząt, które pod przewodnictwem świni przejęły władzę na folwarku pana Jonesa. Tak naprawdę utwór stanowi wyraźną aluzję do sytuacji., jaka miała miejsce w ZSRR w okresie stalinowskim. Zwierzęta występujące w książce to kolejne generacje rewolucjonistów, coraz bardziej odchodzące od jakichkolwiek ideałów i szczytnych zamierzeń. Z rewolucji, wielkiego zrywu całej społeczności, pozostają jedynie hasła, coraz bardziej wypaczone. Podobnie było w Rosji, władzę przejęła grupka uprzywilejowanych (w ZSRR bolszewicy, u Orwella świnie z Napoleonem i Chyżym na czele). Wkrótce po przejęciu władzy wśród przywódców dochodzi do konfliktów, walki o dominację i wpływy. Świnie sprawują krwawe , bezwzględne i bezlitosne rządy totalitarne. Kolejne kroki zwycięskiego Napoleona przypominają postępowanie Stalina, który pełnię władzy osiągnął po usunięciu Trockiego. Ogromną rolę odgrywa propaganda Świnie mają swojego rzecznika, jest nim Krzykała, sprawnie posługujący się językiem propagandy komunistycznej, totalitarną nowomową. „Folwark zwierzęcy” jest powieścią tylko pozornie śmieszną, w rzeczywistości stanowi przestrogę przed niebezpieczeństwem totalitaryzmu, systemu, który zawsze będzie zagrożeniem dla człowieka. Skłonność do przemocy tkwi w każdym z nas i może odrodzić się w każdym momencie i pod różnymi postaciami. Wystarczy tylko mieć władzę, aby stać się tyranem. Historia zwierząt żyjących na Folwarku jest jednocześnie próbą ukazania jednego z najkrwawszych systemów totalitarnych w historii ludzkości.

Zaprezentuj własną interpretację „Granicy” Zofii Nałkowskiej na tle rozwoju polskiej powieści międzywojennej.

Granica została wydana w 1935 roku i jest najwybitniejszym dziełem pisarki. Widać w nim kunsztowną analizę psychologiczną. Nałkowska rekonstruuje mechanizmy zachowań, uczuć i odruchów jednostki uwikłanej w procesy społeczne. Fabuła utworu ma na celu ukazanie rozbieżności stanowisk i różnorodność widzenia tych samych wydarzeń i problemów przez różnych ludzi. Jednym z podstawowych problemów jest przeciwstawienie spojrzenia na siebie od wewnątrz z obrazem odbieranym przez otaczających ją ludzi. Narracja prowadzona jest z punktu widzenia różnych postaci, które relacjonują to samo wydarzenie - stąd wiele sprzecznych opinii. Rezultatem jest konkluzja zamieszczona przez Nałkowską w wypowiedzi Zenona: "Jest się takim, jak myślą ludzie, nie jak myślimy o sobie my; jest się takim jak miejsce, w którym się jest". Autorka stara się ukazać, iż subiektywna ocena obserwatora i opinia zbiorowości są nieodzownym elementem moralności człowieka żyjącego w określonych warunkach społecznych i będącego w ścisłej zależności od środowiska w jakim żyje. Sąd innych, jednak, nie jest miarą bezwzględną, lecz nieodłącznym składnikiem w hierarchii wartości. Powieść, co sygnalizuje tytuł, porusza też problem przekroczenia odpowiedzialności moralnej za własne czyny, czego świadectwem są losy Zenona. Ziembiewicz pochodził ze zubożałej rodziny szlacheckiej. Jego ojciec, Walerian, zarządzał majątkiem boleborzańskim rodziny Tczewskich. Na skutek nieumiejętności traci swój majątek i żony. Zenon jako dziecko miał swych rodziców za niekwestionowane autorytety. Po ukończeniu gimnazjum studiował nauki ekonomiczne w Paryżu, które zostały przerwane niemożliwością dalszego ich sfinansowania. Szkoła dała mu nowe spojrzenie na rodzinny dom, którego powoli zaczął się wstydzić. Dostrzegł ciemnotę, dyletanctwo i życie w obłudzie rodziców. Ta zmiana postawy czyni go bardzo krytycznym wobec świata. Wszystko, z czym niegdyś się identyfikował stało mu się obce. Dlatego też "zapragnął rzeczy bardzo prostej - żyć uczciwie". Jednak swoje zamierzenie zaprzepaszcza przystając na warunki Czechlińskiego, który udziela mu "stypendium" w zamian za pisanie tendencyjnych artykułów do miejscowego pisma "Niwa". To wydarzenie zaważyło na dalszym życiu bohatera - kierując się chęcią ukończenia nauki, sprzeniewierza swe dotychczasowe ideały. Po powrocie z Paryża otrzymuje posadę redaktora naczelnego "Niwy". Lecz w konsekwencji "paryskiego długu" artykuły Zenona są ukierunkowywane przez Czechlińskiego. Zenon nie pisze o nurtujących go problemach, nie kłamie - ale też nie mówi do końca całej prawdy. Prawda i uczciwość stały się przez to dla bohatera względne: "Czytał swój własny artykuł jak coś obcego. Drukowane zdania nabierały obiektywnej wagi zatracając wszelką łączność z jego myślą żyjącą, pełną niepewności i niepokoju." Zachwianie równowagi nie przeszkodziło jego karierze politycznej - zostaje prezydentem miasta. Ale dokonuje się ona drogą moralnych kompromisów i wyrzeczeń własnych ideałów. Do tego nie potrafi wywiązać się z wcześniej danych robotnikom obietnic, w dodatku zostaje oskarżony o wydanie rozkazu pacyfikacji demonstracji robotniczej. Jego kariera i życie osobiste zakończyły się klęską. Miał świadomość, że wszystko co osiągnął zawdzięcza Czechlińskiemu. Ponadto mimo "sukcesów" zawodowych nie mógł realizować swoich ideałów. Elżbieta mówi: "Wszystko czego nie chciałeś znalazło się po tamtej stronie co ty". Nałkowska ukazuje w ten sposób, że najmniejsze zło pociąga za sobą następne - chciał być uczciwy, lecz zaciągając "dług paryski" uzależnił się od nieuczciwych. Był zbyt słaby, aby dokonać właściwego wyboru. Przekroczył granicę "za którą nie wolno przejść, za którą przestaje się być sobą" (Elżbieta). Zdaniem autorki w wirze przemian współczesnego świata zacierają się granice między dobrem, a złem. Jedynym stałym kryterium moralnym są skutki postępowania - nieetyczne jest ono wówczas, gdy krzywdzi innego człowieka. Widoczne to jest na przykładzie konfliktu moralnego: Justyna - Zenon - Elżbieta. Zenon zdawał sobie sprawę z odpowiedzialności za sytuację w jakiej znalazła się Justyna, nie starał się jej wykreślić ze swego życia. Chciał jej pomóc - lecz kontynuował romans jedynie w celu oszczędzenia bólu dziewczynie, przedłużenia jej nadziei na lepsze życie. W konflikt została uwikłana także Elżbieta, Zenon (to samo) żądał od niej daleko posuniętej tolerancji, uczynił ją "wspólnikiem" własnego grzechu i obwiniał za zaistniałą sytuację. Elżbieta nie obciąża go winą, stara się zrobić wszystko by uratować męża. W końcu zrozumiała, że cień Justyny nie zniknie z ich życia. Co zaskakujące najmniej winna Justyna poniosła największą ofiarę, za co odpowiedzialni są Zenon i Elżbieta. Sedna sprawy dotyka dopiero wyjaśnienie motywu ich postępowania. Zenon dostrzega wreszcie, co powodowało w nich chęć niesienia pomocy Justynie. Nie chcieli jej krzywdy, umywając zarazem ręce i nie rezygnując przy tym z niczego: "Zawsze się wydaje, że to, co trudne jest właśnie dobre, a tymczasem przecież dla niej samej nie zrobiliśmy nic. Dotąd właściwie w tym wszystkim wciąż tylko siebie mieliśmy na uwadze. (...) To na jej zniszczeniu wyrosło to, co jest między nami" (Zenon). "Granica" uczy odpowiedzialności moralnej, a przede wszystkim konsekwencji postępowania, zgody z samym sobą i własnymi ideałami. Ich upadek to równoczesny upadek człowieka. Nałkowska w swej koncepcji moralności uchwyciła człowieka w kontekście społeczeństwa, dlatego też ocena moralna winna być poddana zabiegom sumienia i opinii otoczenia.

Utwory poetyckie bliskie sercu Polaków (np. „Bogurodzica”, „Pieśń Legionów Polskich we Włoszech”, „Rota”...).

„Bogurodzica” jest najwspanialszą i najstarszą polską pieśnią religijną. Nie znamy dokładnej daty jej powstania. Z powstaniem „Bogurodzicy” w X wieku wiąże się legenda, przypisująca jej autorstwo świętemu Wojciechowi. Był on jednak biskupem przybyłym z Czech i prawdopodobnie nie znał dobrze języka polskiego. Autor pieśni jest nieznany, mógł nim być wykształcony mnich średniowieczny. „Bogurodzica jest wzorowana na uroczystych tekstach łacińskich. Nie jest to jednak przekład, ale utwór oryginalny. Najstarszy zachowany odpis „Bogurodzicy” tzw. Krakowski pierwszy pochodzi z roku 1407. Obejmuje on dwie zwrotki. Pierwsza skierowana jest do Matki Bożej, druga do Jezusa za pośrednictwem Jana Chrzciciela. Z 1408 roku pochodzi odpis krakowski drugi. Liczy on już 14 zwrotek. Do dwóch pierwszych dołączono pieśni pasyjne (wielkanocne) i pieśni skierowane do różnych świętych. O ogólnonarodowym znaczeniu „Bogurodzicy” świadczy umieszczenie jej we wstępie do Statutu Łaskiego z 1506 roku - także pierwszy drukowany. Statut Łaskiego był zbiorem praw polskich. Z kroniki Jana Długosza dowiadujemy się, że Bogurodzica była śpiewana przed bitwami pod Grunwaldem i Warną. Miała wtedy charakter pieśni patriotycznej. Był to hymn koronacyjny pierwszych Jagiellonów. Bogurodzica straciła swe znaczenie w drugiej połowie wieku XVI. Z zapomnienia wydobył ją nurt poezji patriotycznej XIX wieku (narodowo-wyzwoleńczej). Świadczy o tym między innymi przedruk Bogurodzicy przez Niemcewicza w „Śpiewach historycznych”. Nawiązuje do niej także Juliusz Słowacki w hymnie napisanym na wieść o wybuchu powstania listopadowego pt. „Bogurodzica”. Do pieśni tej nawiązuje Sienkiewicz w „Krzyżakach” i „Potopie” oraz młodzi poeci okresu okupacji np. Baczyński - „Modlitwa do Bogurodzicy”.

Wiersz Marii Konopnickiej „Rota” pochodzi z czasów, gdy Polska była pod zaborami i jest szczególnym przykładem liryki patriotycznej. „Rota” to wiersz, który pretendował do roli naszego hymnu narodowego. „Rota” stała się pieśnią śpiewaną przed bitwami w okresie I i II Wojny światowej (nawet Ludowe Wojsko Polskie w ZSRR śpiewało tę pieśń). Jest to wiersz-apel, wiersz-odezwa, wezwanie skierowane do wszystkich Polaków. Autorka oddziaływuje na uczucia patriotyczne, odwołuje się do honoru, do umiłowania wolności. Powołuje się na chlubną przeszłość Polski. Słowa „Tak nam dopomóż Bóg” stanowią refren i odwołują się do religijności narodu polskiego. Bóg, honor i ojczyzna - te trzy wartości wyznaczały przez wieki życie każdego Polaka. Samo słowo rota oznacza tekst przysięgi. I właśnie „Rota” jest taką przysięgą, złożoną przez poetkę ojczyźnie, ale również przysięgą, którą składały całe pokolenia Polaków recytujących, a później śpiewających ten utwór w chwilach trudnych czy beznadziejnych. Utwór pisany jest językiem prostym i komunikatywnym w związku z czym nie ma problemów w rozumieniu jego treści.

Problem totalitaryzmu w XX wieku i jego potwierdzenie w literaturze powojennej. Zinterpretuj dwa - trzy utwory.

Jednym z utworów podejmujących tematykę totalitaryzmu jest „Folwark zwierzęcy” Georga Orwella. Powieść pozornie ukazuje losy gromadki zwierząt, które pod przewodnictwem świni przejęły władzę na folwarku pana Jonesa. Tak naprawdę utwór stanowi wyraźną aluzję do sytuacji., jaka miała miejsce w ZSRR w okresie stalinowskim. Zwierzęta występujące w książce to kolejne generacje rewolucjonistów, coraz bardziej odchodzące od jakichkolwiek ideałów i szczytnych zamierzeń. Z rewolucji, wielkiego zrywu całej społeczności, pozostają jedynie hasła, coraz bardziej wypaczone. Świnie sprawują krwawe , bezwzględne i bezlitosne rządy totalitarne. Kolejne kroki zwycięskiego Napoleona przypominają postępowanie Stalina, który pełnię władzy osiągnął po usunięciu Trockiego. Ogromną rolę odgrywa propaganda Świnie mają swojego rzecznika, jest nim Krzykała, sprawnie posługujący się językiem propagandy komunistycznej, totalitarną nowomową. „Folwark zwierzęcy” jest powieścią tylko pozornie śmieszną, w rzeczywistości stanowi przestrogę przed niebezpieczeństwem totalitaryzmu, systemu, który zawsze będzie zagrożeniem dla człowieka.

Innym utworem ukazującym machinę totalitaryzmu jest „Inny świat” Gustawa Herlinga-Grudzińskiego. „Inny świat” jest autobiografią. Ukazuje świat sowieckich łagrów, niepowtarzalny w okrucieństwie, absurdalny, niesprawiedliwy. Jest to protest przeciw totalitaryzmowi. Do zsyłek dorabiano ideologię- nie proletariat to wróg, zdrajcy itp. Męczono więźniów aż sami uwierzyli w swoją winę. Ma charakter dokumentalny (pobyt Grudzińskiego od marca 1940 do marca 1942) Problematyka polityczna i historyczna- system przymusowej pracy, terror, przymus, chaos, bieda ZSRR. Sytuacja Polaków zmienna w zależności od stosunków ZSRR - Niemcy. Pisarz nie godzi się na usprawiedliwianie tych, którzy wyrzekli się systemu wartości. Istnieje system wartości, na którym można się oprzeć. Postawa pisarza - odmawiającego zrozumienia wydania współwięźniów przez więźnia - jest jedyną dla człowieka który chce być wolny i nie godzi się na zło.

Utworem pokazującym ludzi którzy tworzyli ustrój totalitarny są „Rozmowy z katem” Kazimierza Moczarskiego. Moczarski - żołnierz z AK i Jurgen Stroop oficer SS, likwidator warszawskiego getta spędzają kilka miesięcy (255 dni) w jednej celi. Moczarski wykorzystując sytuację namawia do opowieści kata. Moczarski na przykładzie tej biografii ukazuje wpływ ideologii faszystowskiej na psychikę młodego człowieka, faszyzm eksponuje i rozwija cechy „potrzebne” , a usuwa wrażliwość i wszelkie uczucia. W tym procesie udział bierze szkoła, rodzina, środowisko. Psychika Stroopa staje się szufladkowa - z jednej strony jest mężem kochającym syna i żonę, uważa się za estetę, z drugiej to systematyczny, precyzyjny i nieczuły ludobójca, nieczuły na śmierć i cierpienie. Jest zarażony i wciągnięty w maszynę zła. Gdyby nie był w NSDAP prawdopodobnie zostałby zwykłym zarozumiałym, niewykształconym mieszczaninem. Stroop przyjmuje wyrok śmierci nie analizując go. Przyjmuje go jak rozkaz.

Prawda o człowieku w „Granicy” Z. Nałkowskiej i „Przedwiośniu” S. Żeromskiego.

Prawda o człowieku zawarta "Granicy" Zofii Nałkowskiej dotyczy różnicy między własnym spojrzeniem na siebie a opiniami innych ludzi. Nałkowska zastanawia się nad kryteriami oceny człowieka, jaką miarą mierzy się jego wartość: czy jego własnym mniemaniem o sobie, czy sądem innych ludzi. Zestawia dwa rodzaje opinii o głównym bohaterze: wewnętrzną ocenę Zenona o sobie i zewnętrzną, jaką tworzy o nim otoczenie na podstawie znajomości jego czynów; Zenon w swoim przekonaniu jest uczciwym w życiu osobistym i publicznym, a w oczach społeczeństwa - uwodzicielem, uosobieniem podwójnej moralności i politycznym karierowiczem. „....jest się takim, jak myślą o nas ludzie, nie jak myślimy o sobie my. Jest się takim, jak miejsce, w którym się jest...” W utworze zawarte są refleksje nad człowiekiem, jego tożsamością, naturą, egzystencją, losem, trudem istnienia, walką ze złem, chorobami, cierpieniami. Pisarka uważa, że nie da się sformułować jednoznacznej odpowiedzi na pytanie - kim jest człowiek; jest on istotą bardzo złożoną, wielopłaszczyznową, o psychice złożonej z wielu sprzecznych cech. Według Nałkowskiej osobowość człowieka nie istnieje w ukształtowanej, gotowej formie; człowiek zmienia się w zależności od ludzi, zdarzeń i okoliczności, warunków życiowych, miejsca, w którym jest, sytuacji społecznej, obyczajów. Każdy wybiera jakąś własną wobec tych warunków postawę; Zenon chciał przekształcać rzeczywistość według własnych poglądów, ale stało się odwrotnie - rzeczywistość przekształciła jego. (granice w utworze: granica między klasami społecznymi, granica odpowiedzialności i sumienia, granica między uleganiem a buntem jednostki wobec ustalonych norm, granica przenikania elementów społecznych i indywidualnych w losie każdego człowieka).

Prawdę o człowieku w „Przedwiośniu” Stefana Żeromskiego możemy odnaleźć w cytacie: "Zaprzeczał jednym , zaprzeczał drugim, a swojej własnej drogi nie miał pod stopami." Jest to zapytanie o sens życia młodego człowieka oraz o jego drogę życia. Cezary Baryka jest nowym typem bohatera w twórczości Żeromskiego - poszukuje idei. Biografia Cezarego jest w pewien sposób typowa dla młodego pokolenia Polaków. Poddany jak wielu indoktrynacji radzieckiej, długo miał problemy z określeniem swej tożsamości narodowej. Cechuje go młodzieńcza chęć przebudowy świata, targa nim niepokój o los swój i Polski. Żeromski nie ukrywa jego wad, skłonności do awanturnictwa, nadmiernego ulegania emocjom. Charakteryzuje się też głębokim współczuciem, uczuciowością, dynamizmem. Cezary szuka idei przez całe życie. W obliczu rewolucji bakijskiej jak pojętny uczeń przyjmował hasła rewolucyjnej propagandy (choć niewiele z nich rozumiał). Pracował jako karawaniarz, grabarz. Wśród trupów dostrzegł ciało młodej, pięknej i seksownej Ormianki, której obraz uświadomił mu bezsens niszczenia, śmierci niewinnych ludzi. Od tej chwili nie może zapomnieć krzywdy i zła. Załamuje się w nim idea rewolucji. Po powrocie do kraju wzbiera w nim chęć naprawy Ojczyzny. Podczas wizyty w Chłodku i Nawłoci poznał nędzne życie chłopów-komorników. Nie mógł zrozumieć bierności biedaków. Po powrocie do Warszawy prowadzi dyskusje ideowe z Szymonem Gajowcem (wiceminister ówczesnego rządu postulującym ewolucyjne przemiany społeczne i reformy) i z Antonim Lulkiem (komunistą). Jednak z żadnej z tych dróg Baryka nie może jednoznacznie zaakceptować. W ich koncepcjach dostrzega tylko częściowe racje. Szymonowi Gajowcowi zarzuca zbyt powolne reformy, które i tak nie zmienią życia najuboższych. Antoni Lulek wykorzystywał niezadowolenie Cezarego, aby budzić w nim nienawiść do wszystkiego co polskie. Oczernia i ośmiesza wszystko co przyniosły reformy w Polsce, chwaląc przy tym organizację i ład społeczny, państwa sowieckiego. Baryka nie może bezkrytycznie przyjąć idei walki klas jako siły napędowej przemian ludzkości, zgodzić się na negację idei państwa.

Prometeizm i mesjanizm w III części „Dziadów” A. Mickiewicza.

Prometeizm: Pojęcie prometeizmu pochodzi od mitycznego tytana, Prometeusza, który stworzył człowieka i dla niego wykradł bogom ogień, za co spotkała go surowa kara. Jego postawa jest postawą pełną humanitaryzmu , czyli bezinteresownej miłości do człowieka i gotowości do wystąpienia dla niego przeciw najwyższym siłom, bogom czy prawom rządzącym światem. W III części Dziadów w scena II Wielka Improwizacja jest wyrazem gwałtownej walki, jaką Konrad musi stoczyć. Będzie to walka Konrada z Bogiem o prymat, rządzenie światem i ludzkością; jednocześnie walka głównego bohatera z siłami ciemności, które czyhają na jego duszę, wykorzystują jego słabości i próbują doprowadzić do bluźnierstwa przeciw Bogu (Konrad wypowiada „Tyś nie ojcem świata, ale... carem” ostatnie słowo dopowiada szatan); walka rozgrywająca się w duszy bohatera, walka z samym sobą o zachowanie zdrowego rozsądku, honoru, godności i szacunku dla siebie. Wielka Improwizacja jest wyrazem buntu przeciw Bogu, ale buntu wzniesionego w imię ludzkości. Jest to tak zwany bunt prometejski. Tak więc wielki bunt Konrada jest z jednej strony wyrazem miłości do ludzi i gotowości poświęcenia się dla nich, z drugiej jest wyrazem przeświadczenia o swojej sile i potędze.

Mesjanizm: Pojęcie mesjanizmu pochodzi od imienia Mesjasz (jedno z określeń Chrystusa), na przyjście którego oczekiwał Izrael. Mesjasz uważany był za zbawcę, który przyniesie Izraelitom wolność i przywróci im panowanie nad światem. Koncepcja mesjanizmu polskiego jest określana jako zbiór przekonań i przeświadczeń o szczególnej roli Polski w dziejach świata. Pojęcie to wywodzi się ze średniowiecza (Polska przedmurzem chrześcijaństwa) a rozkwitło w czasie rozbiorów szczególnie podczas powstania listopadowego. Uważano, że Polska, jako kraj szczególnie umęczony przez zaborców, jest krajem wybranym przez Boga do przyniesienia nowego ładu w Europie oraz politycznego i społeczno-moralnego odrodzenia ludzkości w duchu wiary chrześcijańskiej a naród polski miał stać się łącznikiem między Bogiem a całą ludzkością. Przykładem mesjanizmu w III części Dziadów jest w scenie V Widzenie księdza Piotra. Widzenie przynosi koncepcję polskiego mesjanizmu „Polska Chrystusem narodów” , ukazuje plan zbawienia ludzkości poprzez męczeństwo narodu polskiego oraz zapowiada wyzwolenie się kraju spod jarzma zaborów na drodze męki i cierpień. W scenie tej zawarty jest opis męki narodu polskiego analogiczny do męki Chrystusa. Francja-Piłat, car rosyjski-Herod, żołnierze-Austriak i Moskal.

Program polskiego pozytywizmu i jego aktualność w czasach współczesnych.

Polscy pozytywiści w latach siedemdziesiątych XIX wieku obyli na łamach prasy wielką ideologiczną polemikę z romantykami. Celem pozytywistów było przede wszystkim przeforsowanie nowego programu społeczno-politycznego. Postulowali oni potrzebę trzeźwej oceny możliwości i układu sił, odrzucenia wszelkich form zbrojnego oporu wobec zaborców, co wiązało się z rezygnacją z haseł walki zbrojnej i konspiracyjnej, głoszono potrzebę pracy organicznej (zwiększenie sił ekonomicznych i kulturalnych społeczeństwa).W „Lalce” B. Prus zastanawia się nad drogami rozwoju Polski po klęsce powstania styczniowego. W dziedzinie ekonomii apelowano o postawę przedsiębiorczości, gospodarności, fachowości, głoszono potrzebę zakładania fabryk, unowocześnienia rolnictwa, organizowania szkolnictwa narodowego oraz rozwoju rzemiosła. Wzorcem jest postawa Stanisława Wokulskiego który dzięki swojemu uporowi, konsekwencji i ambicji oraz ciężkiej pracy wspiął się na szczyt. Który po osiągnięciu sukcesu wcielał w życie ideały pracy u podstaw i pracy organicznej (Wysocki, Maria). Głoszono hasła upowszechnienia nauki i oświaty jako gwarancji wzrostu moralności i świadomości narodowej oraz postulat pracy u podstaw (krzewienie oświaty ogólnej i zawodowej oraz świadomości narodowej wśród ludu) - „Janko Muzykant”, „Miłosierdzie gminy”; stworzenie wolnokonkurencyjnego ustroju kapitalistycznego i cywilizacji przemysłowej, co miało doprowadzić do społecznego dobrobytu; zorganizowania sprawnie działających instytucji charytatywnych, aby wspomagać w nieszczęściu i biedzie; hasło równouprawnienia kobiet, do czego miało doprowadzić kształcenie i przygotowanie do pracy zawodowej; hasło asymilacji Żydów, przy jednoczesnym zachowaniu przez nich religii mojżeszowej i wartości kulturowych; wreszcie hasła tolerancji dla różnych wierzeń i przekonań, prawa jednostki do swobody i niezależności, laicyzacji obyczajów.

Poezja odzwierciedleniem tragedii narodu i osobistych przeżyć jej twórców w latach II wojny światowej (np.: utwory W. Broniewskiego, Cz. Miłosza...).

Temat przeżyć z okresu wojny i okupacji był wielokrotnie podejmowany w twórczości poetów takich jak Miłosz, Broniewski i inni. Czesław Miłosz napisał w kwietniu 1943 roku wiersz „Campo di Fiori” , w czasie likwidacji żydowskiego getta w Warszawie. poeta mówi o obojętności ludzi wobec bohaterstwa, cudzego nieszczęścia, cierpienia czy śmierci. Na placu Campo di Fiori przed wiekami został stracony Giordano Bruno. Mimo egzekucji życie w mieście toczyło się normalnie. Podobnie w Warszawie w czasie okupacji, przy dźwiękach wesołej muzyki kręciła się w piękny, wiosenny wieczór karuzela, natomiast zza murów getta dobiegały salwy wystrzałów. Tak więc ludzie najchętniej zapominają o bohaterach, "mijają męczeńskie stosy" a ludzie umierają w samotności. Ukazał Miłosz moralne i psychologiczne życie w niewoli. Dostrzegł poniżenie zbiorowości i człowieka. Jego obserwacje są pełne współczucia oraz dystansu i ironii. Miłosz myśliciel i moralista przeżywa koszmar okupacji. Szuka wytłumaczenia tragicznych zdarzeń. Tym wytłumaczeniem są nietolerancja oraz obojętność wobec cierpienia innych. Skazaniec jest zawsze samotny, dzieli go przepaść od otoczenia. Pociesza go fakt, że obok obojętnych tłumów jest przecież poeta, artysta, który wznieci bunt. Nie pozwoli zapomnieć męczeńskich stosów. Najlepsi będą się zawsze buntować przeciwko zbrodniarzom ludzkości. Tym wierszem poeta wystawił pomnik prześladowanym . Autor podjął próbę ocalenia człowieka, a jego system wartości wyrasta z doświadczeń wojny i okupacji.

Innym utworem reprezentatywnym dla tego okresu są „Ballady i romanse” Władysława Broniewskiego. Utwór ten nawiązuje do romantycznego utworu Mickiewicza „Romantyczność” (aluzja literacka). W utworze występuje mesjanizm - ukazuje się Jezus. Przywołanie męki Chrystusa nadaje utworowi wymiar ponadczasowy, ogólnoludzki. Poeta nawiązuje do romantyzmu, lecz sytuacja jest bardziej tragiczna. Powiązano tu śmierć żydowskiego dziecka Ryfki z rozstrzelaniem Chrystusa przez Hitlerowców. Ryfka zostaje symbolem żydowskiego cierpienia. Aluzja do mickiewiczowskiej Karusi ma ukazać wojnę jako destrukcję, zło, podłość i śmierć nawet wartości wiekuistych.

„Bo kto nie był ni razu człowiekiem, Temu człowiek nie pomoże” - rozważania na temat norm etycznych zawartych w znanych balladach i II części „Dziadów” A. Mickiewicza oraz obowiązujących w twoim życiu.

II część „Dziadów” Adama Mickiewicza ukazuje obrzęd, w czasie trwania którego żyjący usiłują pomóc duchom swoich zmarłych bliźnich przebywających w czyśćcu. Podczas obrzędu ukazują się zjawy. Jako pierwsze ukazują się duchy z lekkimi przewinieniami. Należą do nich Rózia i Józio których jedyną winą było to, że podczas swego ziemskiego bytowania nigdy nie zaznały cierpienia ani goryczy. Zadośćuczynieniem stają się dwa ziarnka gorczycy. W następnej kolejności ukazuje się duch o najcięższych przewinieniach którym jest widmo złego pana który wielokrotnie był odpowiedzialny za śmierć swoich poddanych. Pan za swoje winy nie może uzyskać rozgrzeszenia. Jako ostatnie pojawia się widmo Zosi obarczonej średnimi grzechami. Jej winą jest igranie z ludzkimi uczuciami oraz łamanie serc młodzieńców a karą dwa lata błąkania się po ziemi. Grzechami, jak wynika z utworu, mogą być zarówno złe uczynki, jak i obojętność, zaniedbanie, bezczynność. W życiu nie wolno bowiem przyjmować postawy biernej, trzeba coś robić, rozwijać się, dawać radość innym, a w efekcie pozostawić po sobie ważny ślad. To zwrócenie uwagi na każdą jednostkę, na jej czyny oraz świat wewnętrzny, charakterystyczne dla romantyzmu, jest zarazem ważnym wskazaniem moralnym i etycznym dla każdego człowieka.

„Przedwiośnie” S. Żeromskiego jako powieść polityczna. Czy dostrzegasz jej aktualność obecnie?

Polityczność tej powieści wynika z tego iż autor prezentuje różne opcje polityczne istniejące w Polsce w okresie XX-lecia oraz ich wpływ na stan kraju. Przede wszystkim pisarz przestrzega przed rewolucją, jej utopijną propagandą i złudnymi wizjami przyszłości. Tragiczny obraz Baku pozwala zrozumieć mechanizm działania przewrotu, niszczącego prawa człowieka do poszanowania własnej godności, własności prywatnej, a także kulturalnego dziedzictwa narodu. Dzieje młodego Baryki mają uświadomić zło niesione przez bolszewizm, który nie zna pojęcia dobra człowieka, a jedynie wspólny interes bezwolnych mas, koniecznie podporządkowany korzyściom wodzów. Pisarz za pomocą naturalistycznych obrazów życia rosyjskich miast i stolicy Polski polemizuje ze zwolennikami przewrotu. Nie po to walczyły o wolną ojczyznę pokolenia Polaków, aby teraz oddać ją obcemu reżimowi, w jeszcze dokładniejszy sposób niż zaborcy niszczącemu świadectwa chwały polskiego patrioty. Nie wprowadza niczego nowego program rządowy, prezentowany przez wychowanka pozytywistów - Gajowca. Metoda małych kroków, choć na dalszą metę najbardziej skuteczna, nie pozwoli na naprawienie krzywd, czego dopomina się u siebie, w wolnej Polsce klasa robotnicza. Autor nie daje jednoznacznej odpowiedzi, czy dalsza droga rozwoju ma być szybka i destruktywna, czy też budowanie następować ma powoli, bez szybkich widocznych efektów, choć w dobrym kierunku. Chłopi natomiast, co pokazuje obraz posiadłości rodziny Henryka, tkwią nadal w schematach pańszczyźnianych. Nie wykazują żadnej próby zbuntowania się, dopominania się o prawa przysługujące im jako wolnym ludziom. Do zaktywizowania ich nie wystarczą agitatorzy domagający się ziemi i władzy dla ludu, gdyż on tego wcale nie pragnie, zajęty mozolną egzystencją. Mentalność chłopów wskazuje na pogodzenie się z losem biednej polskiej wsi; tak, jakby zostało to na wieki ukartowane. Autor dostrzega jedynie szansę dla młodej, postępowej inteligencji, pełnej zapału i dalekiej od uprzedzeń. Szansą jest jej zaangażowanie społeczne w kierunku ucywilizowania polskiej mentalności. To właśnie na jej barkach spoczywać musi obowiązek prowadzenia reform, gdyż kokietowana przez rewolucjonistów klasa robotnicza jest zbyt biedna, schorowana i ograniczona, aby zaistnieć na arenie międzynarodowej. W taki sposób porusza pisarz problem zdezorientowania polityków w sytuacji społeczeństwa i ich przesadny, niczym nie uzasadniony optymizm.

Problemy społeczne i moralne w nowelistyce pozytywizmu. Czy utwory te interesują współczesną młodzież?

Na kształt epoki pozytywizmu ułożyło się wiele czynników zarówno natury społecznej jak i politycznej. Skomplikowana sytuacja narodu polskiego w okresie zaborów, klęska kolejnych powstań i związane z nią represje, upadek życia gospodarczego i wiary w sens zbrojnego działania spowodowały, iż ówczesna literatura stała się odbiorem ogólnonarodowym nastrojów i rozczarowań. Starty materialne, biologiczne i moralne były tak wielkie, że przyczyniły się do całkowitego załamania duchowego, zwłaszcza że zaborcy wzmogli konsekwentnie represje, chcąc w ten sposób doprowadzić do wynarodowienia i wyniszczenia. Program pozytywistów w szczególności akcentował utylitaryzm, a więc działania zmierzające do podniesienia poziomu dobrobytu całego społeczeństwa, pracą użyteczną dla dobra ogółu. Protestowali oni przeciwko niesprawiedliwości, wyzyskowi oraz znalazły swoje odbicie w literaturze tego okresu to: "praca u podstaw", "emancypacja kobiet", "praca organiczna", "asymilacja Żydów" . Jedną z największych pisarek epoki pozytywizmu jest Eliza Orzeszkowa. Jej utwory w szczególności podejmują cel dydaktyczny w jej opowiadaniach bohaterów reprezentują nowe cechy: żelazna wytrwałość, trzeźwość, fachowość, pracowitość, kult dla wiedzy. W nowelce pt. "A...B...C..." pisarka ukazuje nam historię młodej nauczycielki Jagny Lipskiej. Dziewczyna mimo zakazu władz, nielegalnie uczyła dzieci. Lecz pomimo tego, że spotkała ją za to kara jaką było więzienie, nie poddała się. Wieczorami, z jej domu wciąż dochodziły szepty małych dzieci czytających alfabet. W utworze tym autorka ukazuje nam propagowanie jednego z głównych haseł pozytywistycznych a mianowicie "pracy u podstaw". Młoda nauczycielka chciała, szerzyć wśród najniższych warstw społecznych oświatę. W czasie zaborów, dzieci robotników musiały się uczyć nie w swoim ojczystym języku., często w ogóle nie uczęszczały do szkół bo nie było ich na to stać. Następną pisarką epoki pozytywizmu była Maria Konopnicka. W swoich utworach przedstawiła portrety ludzkie, ich dramaty, niedole i nędze. W utworze pt. " Mendel Gdański" autorka ukazała program asymilacji żydów. Głównym bohaterem nowelki jest stary Żyd, mieszkający od urodzenia w Gdańsku, wychowujący dziesięcioletniego wnuka Jakuba. Pewnego dnia Mendel dowiaduje się o planowanych napadach na Żydów. Uważa on, że mają one być skierowane przeciwko ludziom winnym. Jednak ku jego zaskoczeniu ludzie ci pragną i jego krzywdy. Z opresji ratują go sąsiedzi. Po tym incydencie stary Żyd załamał się. Nie mógł zrozumieć dla czego inni ludzie nie tolerują innych zwyczajów i religii. "u mnie umarło to, co z czym ja się urodził, z czym ja sześćdziesiąt i siedem lat żył, z czym ja umierać myślał... Na, u mnie umarło serce do tego miasto...". Pisarze okresu pozytywizmu w swoich utworach poruszali różne tematy społeczne. Tematem dominującym była zła sytuacja materialna choroby oraz ciężka praca. Przykładem tragicznego losu dziecka jest nowelka pt. "Janko muzykant" .Henryk Sienkiewicz ukazuje tu postać biednego wiejskiego chłopca obdarzonego talentem muzycznym. Chęć posiadania skrzypiec jest silniejsza od chłopca. Dopuszczając się kradzieży, chociaż na chwilę jego marzenia się spełniają. Jednak kara jaką dostaje za ten czyn jest niewspółmiernie duża w stosunku do winy. Ciężko pobity Janek umiera.

„Idź wyprostowany wśród tych co na kolanach” - moralne przesłanie poezji Z. Herberta. Czy uznajesz je za swój system wartości?

Poezja Herberta ma charakter intelektualny - wymaga od czytelnika pewnej wiedzy i umiejętności odczytywania kulturowych aluzji. Herbert nieprzypadkowo wykorzystuje elementy stale obecne w kulturze i świadomości europejskiej - nawiązuje do dzieł Szekspira i innych „mitotwórczych” tekstów literackich. Poezja Herberta to dzieło wielkiej metafory i paraboli - poeta wykorzystując mity i elementy tradycji, mówi o niezmiennych prawach świata i historii. Cytat ten pochodzi z wiersza „Przesłanie Pana Cogito” z tomu „Pan Cogito”. Cogito znaczy po łacinie „myślę”. Nasuwa się tu skojarzenie z kartezjańskim „Myślę więc jestem”. Herbert, odwołując się do filozofa - racjonalisty w jasny sposób daje do zrozumienia, że wiersze cyklu należy odbierać w kategoriach intelektualnych, że to, od wiedzy i mądrości czytelnika zależy ich interpretacja. Tytułowe „przesłanie” to pewien manifest, credo. Herbert stworzył w tym wierszu rodzaj Dekalogu, dotyczącego tak ważnych wartości w ludzkim życiu, jak godność, wolność, honor. Można przypuszczać, że zamiarem poety było stworzenie spisu zasad, którymi człowiek powinien się w życiu kierować. Pierwsza część wiersza poświęcona jest przymiotom, które powinniśmy w sobie pielęgnować. W drugiej poeta mówi o tych, których powinniśmy się wystrzegać. Każdy z nas ma do spełnienia jakąś funkcję, jakąś misję. Nie można przeceniać swej życiowej roli, bo wtedy zgubi nas pycha. Należy strzec się oschłości serca. Przy swoim zdecydowanie „rozumowym” podejściu do świata, Herbert nie zapomina jednak o niezwykle ważnej roli emocji. One czasami pozwalają nam przeżyć, trzeba więc umieć cieszyć się najmniejszymi dowodami doskonałości świata - „kochaj źródło zaranne, ptaka o nieznanym imieniu”, bo umiejętność widzenia wielkości w małości jest jedną z najlepszych cech człowieka.

Ocalić życie czy człowieczeństwo? - różne postawy ludzi w sytuacjach zagrożenia na podstawie wybranych utworów.

Gustaw Herling-Grudziński w swoich wspomnieniach pod tytułem "Inny świat" pokazał świat sowieckiego obozu pracy. "Inny świat" to świat beznadziejności i braku litości, życie w pancerzu obojętności w świecie odwróconych wartości moralnych. Metody jakie stosowali komuniści nie różniły się specjalnie od metod hitlerowskich. Więźniowie traktowani byli okrutnie. Panował straszliwy głód, który dziesiątkował ludzi. Musieli oni pracować ponad siły, co w trudnych warunkach klimatycznych często doprowadzało do śmierci. Przeżycie takich warunków było rzeczą niezwykle trudną. Podobnie jak w obozie koncentracyjnym tak i tu ludzie zatracali wartości moralne, obojętnieli na otaczające ich zło, przyzwyczajali się do "innego świata", w którym przyszło im żyć. Z dystansem i należytą powagą pisze Grudziński o "prawach" życia obozowego, takich jak obojętność na cierpienie i chorobę drugiego, brak reakcji na nieludzkie wydarzenia rozgrywające się na oczach więźniów. Do tych praw należą jeszcze: przestrzeganie zasady nienarażania się, znikanie z oczu innym, roztapianie się w masie ludzkiej, zakazywanie sobie głośnego myślenia o tym, co się myśli, niewyrażanie jakichkolwiek opinii, związanie się z własna pryczą jako swoim azylem i bezpieczeństwem. Znamienną cechą jest spokój w relacjonowaniu zachowań przeczących człowieczeństwu. Zdrowi więźniowie nie pomagają chorym, widzący nie podają ręki tym, którzy cierpią na kurzą ślepotę. W sposób chłodny i zobiektywizowany Grudziński pisze o tym, jak w obozie nie wolno zawierzać nadziei, nie wolno marzyć o zwolnieniu, bo zwykło to kończyć się rozczarowaniem: dodaniem lat, przedłużeniem wyroku w ostatniej chwili, tak jak stało się to w wypadku Ponomarienki. Szansę przetrwania mieli ci, którzy potrafili narzucić sobie dyscyplinę myślenia o przeszłości i rzadkiego jej wspominania. Aby przeżyć należało jak najszybciej zapomnieć o litości, bo każdy więzień uważał, że potrzebuje jej bardziej niż inny. Wyczerpująca praca łamała ludzi i poniżała ich do tego stopnia, że nie było rzeczy, której by nie zrobili dla zdobycia dodatkowego kawałka chleba. Jedyną siła więźniów sowieckiego lagru była nadzieja. Nadzieja, która niejednokrotnie przynosiła rozczarowanie, ból, zwątpienie, gdy to, o czym się marzyło, spełzło na niczym. Kolejnym azylem dla więźniów był szpital, do którego każdy chciał dostać się za wszelką cenę, aby tam odpocząć, aby ratować resztki człowieczeństwa. Dlatego też nie stroniono od samookaleczenia, aby tylko dostać się tam.

Tadeusz Borowski w swoich opowiadaniach stara się zwrócić uwagą czytelnika na to, co w obozowej rzeczywistości strach i tchórzostwo mogą zrobić z człowiekiem. Te dwie cechy są u Borowskiego głównymi słabościami ludzi. Doprowadzają do degradacji moralnej, upadku człowieka, zatracenia wszelkich wartości. W ekstremalnej sytuacji, jaką z pewnością jest przebywanie w obozie, znikają cechy powszechnie uważane za humanitarne, nie ma tu współczucia, miłości. Jest tylko chęć przeżycia za wszelką cenę. Więźniowie przechodzą proces stopniowego obojętnienia wobec cierpienia i śmierci innych. Ciągle walczący o żywność, borykający się z chorobami i wycieńczeniem zatracają powoli ludzkie cechy. Nie są zdolni do litości, przyjaźni, miłości, czy chociażby poczucia solidarności. Więźniowie są to ludzie bezwzględni wobec innych. Potrafią spokojnie patrzeć, jak kapo znęca się nad współwięźniem i nie reagować na ten widok. Strach o samego siebie, strach przed karą paraliżuje wszelkie działania. On też sprawił, że bardzo szybko ludzie przyzwyczaili się do codziennego mordowania towarzyszy niedoli. Z czasem śmierć bliźniego przestała wywierać jakiekolwiek wrażenie. Godność człowieka nie istnieje, jest dla więźniów abstrakcją. Nikt nie kryje się z tym, że okradł współwięźnia, lub że życzy mu śmierci. Nikt też nie wstydzi się, że szuka jedzenia w śmietniku. W obozie nie ma także pojęcia dobra. Dobitnie ukazuje to scena, w której więźniowie nie potrafią współczuć idącym na śmierć kobietom, choć wiedzą co ich czeka. Inna scena przedstawia kobietę, która wyrzeka się własnego dziecka, aby tylko przeżyć i uratować się przed komorą gazową. Wszystko to sprawiły ekstremalne warunki, w jakich znaleźli się więźniowie. Zamknięci w obozach koncentracyjnych, skazani na zagładę, bądź przetrwanie kosztem drugiego człowieka. Dlatego nie było mowy o solidarności czy współczuciu. Uleganie emocjom równało się bowiem śmierci. Borowski w swoich opowiadaniach pokazuje, że normy etyczne straciły rację bytu i zastąpione zostały nowym kodeksem opartym na negatywnych aspektach duszy ludzkiej: strachu i tchórzostwie, które gwarantowały choć w minimalnym stopniu szansę przeżycia.

Twój sąd o postawie życiowej Stanisława Wokulskiego, bohatera „Lalki” B. Prusa.

Jak każdego człowiek tak i postawy życiowej Wokulskiego nie da się jednoznacznie ocenić. Posiadała ona swoje dobre i złe strony. Wokulski wierzył w postęp nauki, czuł nieodparta chęć zdobycia wiedzy. Poświęcenie dla nauki mimo lekceważenia i pogardy otoczenia dla tej idei wzbudza podziw, zachwyt i szacunek w każdym czytelniku. Wokulski bardzo cenił naukę, dlatego Ochockiemu w testamencie zapisał dużą część majątku, aby ten mógł kontynuować swoje naukowe działania. Ale chyba największy szacunek wzbudza dobroć Wokulskiego i jego szlachetne serce, hojność i chęć pomocy innym. Bezinteresownie pomógł Magdalence, która dzięki niemu z prostytutki przeistoczyła się w porządną kobietę. Pomógł Węgiełkowi - stolarzowi z Zasławia, Wysockiemu - furmanowi z Warszawy i jego bratu dróżnikowi ze Skierniewic. Pomagał finansowo również pani Stawskiej i bronił jej w procesie o lalkę. Miał piękne, wzniosłe idee, chciał wiedzą i pracą służyć społeczeństwu, chciał podnieść ekonomiczne polski przemysł. Pragnął spożytkować swoją energię w pracy naukowej, a gdy to się nie udało w działalności gospodarczej. Wokulski chciał lepszego świata, w którym zniknie nędza Powiśla, a ludzie wartościowi i aktywni będą kształtować oblicze kraju. Również podziw może wzbudzić umiejętność robienia przez niego pieniędzy. Również podziw może wzbudzać tragiczne i fatalna w skutkach miłość Wokulskiego do Izabeli Łęckiej, która mimo iż ślepa była jednak wielka, prawdziwa i szlachetna. Chyba mało jest takich ludzi, którzy potrafiliby tak kochać. Wokulski był wciągnięty w przedpowstaniową konspirację i brał potem udział w powstaniu, co świadczy o jego patriotyzmie. Piękna i szlachetna postawa Wokulskiego miała również i ciemne strony. Na pewno na potępienie zasługuje małżeństwo dla pieniędzy z Małgorzatą, wdową po Minclu. Został właścicielem sklepu i wkrótce dawne ideały zastąpiła przyziemna praca i robienie pieniędzy. Po śmierci żony powrócił do swoich dawnych zainteresowań naukowych, ale gwałtownie przerwała to miłość do Łęckiej. Wokulski był zbyt ślepy, aby odkryć, że jest dla niej obojętny, a nawet czuje ona pogardę dla jego klasy społecznej, zawodu, a jego ślepe zauroczenie drażni ją. Po wtargnięciu do salonów arystokracji bohater przeżywa nieustanny konflikt z samym sobą i miał zawsze poczucie, że zdradził ideały młodości, że żyje w nieustannym kompromisie z ludźmi, których potępia. Świadomość posiadania była przyczyną jego rozterek wewnętrznych, prowadzących do ciągłego rozrachunku z samym sobą. By zdobyć pannę Izabelę wbrew sobie musiał udawać wielkiego pana, jeździć własnym powozem, odbywać spacery w Łazienkach, grać na wyścigach, rzucać garściami złote monety w czasie akcji filantropijnych, w których uczestniczyła ukochana kobieta, Drażni w postawie Wokulskiego to, że zamiast ożenić się z panią Stawską, piękną, szlachetną, uczciwą kobietą, która gotowa była go pokochać, a której nie dostrzegał, był ślepo zapatrzony w kobietę, która nim gardziła. Wokulski przegrał swe życie i jako romantyk i jako pozytywista. Przegrał je, gdy jako „rycerz wolności” bił się o Polskę za co podzielił z innymi syberyjski los. Żyć przyszło mu w kraju spętanym nie tylko niewolą umysłów i serc. Przegrał je, gdy jako romantyczny kochanek poświęcił wszystko dla kobiety, którą czynił sensem i celem swego życia. Klęską skończyły się pozytywistyczne dążenia, by wiedza i pracą służyć społeczeństwu. Była to postać bardzo kontrowersyjna, dzięki swej szlachetności, ideałom wzbudza podziw, szacunek i fascynuje a z drugiej strony jego postępowanie, które jawnie prowadziło do tragedii, do załamania drażni nas i wzbudza sprzeciw.

Katastroficzna wizja rzeczywistości i kultury w poznanych dramatach (np. „Nie-Boska komedia” Z. Krasickiego czy „Szewcy” S. Witkiewicza).

Katastroficzna wizja rzeczywistości widziana przez obu dramaturgów to rewolucja która jest gwałtownym i krwawym przewrotem społecznym polegającym na obaleniu jednego ustroju i wprowadzeniu innego. Stanisław Ignacy Witkiewicz w "Szewcach" przedstawia rewolucję, której dokonują szewcy. Są oni niezadowoleni ze swej ciężkiej pracy i niskich zarobków. Często prowadzą rozmowy na temat stosunków społecznych i zazdroszczą np. prokuratorowi jego spokojnej pracy, dobrych papierosów i wygodnego fotela. Szewcy postanawiają dokonać przewrotu. Rewolucji pragnie również księżna, a celem jej ma być wolność seksualna. Za chęć przeprowadzenia rewolucji zostają oni ukarani przez prokuratora Scurviego. Szewcy zostają skazani na przymusowe bezrobocie, a księżna musi szyć buty. Szewcy nie mogąc przystosować się do nowej sytuacji, czując żądzę pracy znowu buntują się. Po przewrocie szewcy obejmują władzę i upodlają Scurviego. Okazuje się jednak, że to nie oni dokonali przewrotu, że byli marionetkami w rękach Towarzysza X i Abramowskiego. Szewcy powracają do swojego zajęcia. Rewolucja w ujęciu Witkacego ukazana jest jako bezsens, bałagan i paranoja. Nastąpiła zmiana rządu, ale w życiu szewców, którzy dokonali rewolucji nic się nie zmieniło. Przewrót był niezrozumiałą farsą. Witkacy poruszył również sprawę chłopów, którzy przyszli z petycją do nowej władzy. Szewcy będący wówczas u władzy wyrzucili ich jednak. Tak kończy się sojusz robotniczo-chłopski. Rewolucja ta nie rozwiązuje więc problemów chłopów. Rewolucja u Witkacego jest dziwnym spektaklem, w którym zmienia się władza, ale w żaden sposób nie zmienia się sytuacja ludzi.

"Nie boska komedia" Krasińskiego jest również dramatem ukazującym rewolucję społeczną. W utworze tym występują dwa wrogie obozy: obóz arystokracji z hrabią Henrykiem na czele i obóz ludu, tłumu prowadzonego przez Pankracego. Jest on uosobieniem zimnego rozumu, pozbawionego uczucia. Krasiński staje po stronie hrabiego, broniącego okopów Świętej Trójcy, ostatniego bastionu starego porządku - nie przyznaje mu jednak racji ani zwycięstwa. Stary świat ginie - zwycięża tłum na czele z Pankracym. Jednakże i Pankracy ponosi klęskę. Na widok Chrystusa umiera z okrzykiem „Zwyciężyłeś Galilejczyku” na ustach. Obóz arystokracji został przez Krasińskiego ukazany w bardzo negatywnym świetle, jedynie hrabia Henryk - poeta i wódz jest bohaterem w całym tego słowa znaczeniu i on jeden ocali honor arystokracji wybierając śmierć niż poddanie się Pankracemu. Obóz rewolucjonistów ukazany jest natomiast jako tłum pełen nienawiści i żądny zemsty wobec panów. Krasiński ma wrogi charakter do radykalizmu rewolucyjnego. Uważa go za zgubną i niszczycielską siłę. Przedstawia rewolucję powszechną i totalną. Buntowniczy tłum wypowiada posłuszeństwo „Bogu, królom i panom”. Rewolucja jest zaprzeczeniem wszystkich dawnych wartości, stwarza nawet swoją własną religię, ulubione słowa Pankracego to „ludzkość” i „postęp”. Przewrót pokazany przez Krasińkiego jest tragiczny i przerażający. Autor pisze o uciętych głowach, włosach, z których sączy się krew. Lud jest zezwierzęcony, zrywa z wszelkimi tradycjami ludzkości. Tragizm rewolucji polega na jej niszczycielskim charakterze i działaniu. Rewolucja jest „nie - Boska”, a więc ludzka albo szatańska - jest więc złem.

Specyficzne cechy nowego typu bohatera romantycznego - na podstawie losów Jacka Soplicy, bohatera „Pana Tadeusza” A. Mickiewicza.

Jacek Soplica był bratem Sędziego, ojcem Tadeusza, który z daleka śledził losy syna i Zosi, córki jego ukochanej Ewy. W młodości przeżył głęboki zawód miłosny, który był powodem jego moralnego upadku - unieszczęśliwił matkę Tadeusza, której nie kochał, zabił Stolnika, przez co został ogłoszony zdrajcą. To wywołało u Jacka wewnętrzną przemianę. Dawniej pyszny i butny teraz stał się pokorny, przyjął nazwisko Robak i w mnisim przebraniu pojął się służby dla kraju. Walczył, był więziony, zsyłany, skazywany na ciężkie roboty. Mimo to z uporem realizował swój model patriotyzmu. Jest skromny cichy konsekwentny, uparty. Cieszy się wśród szlachty ogromnym autorytetem. W roli emisariusza przygotowuje powstanie na Litwie. Jacek to już nie indywidualista, jest częścią wielkiej społeczności patriotów, którzy wspólnymi siłami próbują wyzwolić ojczyznę. Udaje mu się opiekować Tadeuszem i śledzić los Zosi. Chce żeby stworzyli szczęśliwą parę. Jako jedyny spośród Mickiewiczowskich bohaterów odnosi sukces. Gerwazy przebacza mu zabójstwo Stolnika, zostaje pośmiertnie zrehabilitowany, wszyscy poznają jego prawdziwe nazwisko, pozostanie w pamięci jako narodowy bohater. Właśnie to pozwala uznać Jacka za bohatera nowego typu - reprezentatywnego dla losów wielu patriotów Polski porozbiorowej. Piętno bohatera romantycznego w dziejach Jacka Soplicy to; nieszczęśliwy kochanek, buntownik sprzeciwiający się normom społecznym, egotysta przeistaczający się w pełnego pokory duchownego, oddanego służbie społecznej bojownika, walczy samotnie, w ukryciu (odmiennie jednak od innych wielkich kreacji romantycznych nie jest indywidualistą, ale cichym skromnym, racjonalnym wykonawcą, „trybikiem w maszynie” konspiracji); nietypowe w jego biografii bohatera romantycznego są także; hulaszcza (miast sentymentalno - idealistycznej ) młodość, przypadkowe, zawarte bez miłości małżeństwo, prywatny motyw zemsty.

Twoja opinia o wartościach historycznych i moralnych w „Trylogii” H. Sienkiewicza (wybrana część).

„Trylogia” ukazując konkretna przeszłość Polski, miała dokumentować najgłębsze przeświadczenie pisarza, że (mówiąc słowami Zagłoby): „Nie masz takich terminów, z których by się wspólnymi siłami przy boskich pomocach podnieść nie można”. Na „Trylogię” sypało się wiele zarzutów ze strony krytyków - pozytywistów, którzy orzekli, że z powieści Sienkiewicza nikt się historii nie nauczy, lecz uzyska zupełnie błędne wyobrażenie o niej. Jednak w odbiorze powszechnym nie liczył się prawdziwy czy nieprawdziwy obraz wojen, liczył się wzór postawy ideowo-moralnej, zawarty w niej pierwowzór heroicznego patriotyzmu, który odnosi triumf nad złem tego świata i pozwala wierzyć, że sprawiedliwość jest po stronie obrońców Rzeczpospolitej. Była to „lekcja historii” bardzo potrzebna wówczas wielu Polakom. Sam Sienkiewicz stwierdził: „Czyż nie lepiej i zdrowiej zamiast malować dzisiejszy stan umysłów i ludzi, dzisiejszą ich nędzę, sprzeczności z samym sobą, bezsilność i szamotanie się, pokazać swemu społeczeństwu, iż były chwile jeszcze gorsze , straszniejsze i bardziej rozpaczliwe i że pomimo to ratunek i odrodzenie przyszło”. Zatem w myśl swej idei, że w dziele sztuki się sławić dobro, prawdę i piękno, stworzył powieści, które miały być „arką przymierza” i „pokrzepieniem serc”. Henryk Sienkiewicz widział w tradycji historycznej więzi łączące Polaków, wzory postępowania, ideał rycerskiego patriotyzmu i narodowego solidaryzmu jako warunki oporu wobec zaborcy. W czasie potopu szwedzkiego naród uległ przemocy w wyniku wewnętrznego rozprężenia i zdrady. Pozostał patriotyzm nielicznych, majestat Jana Kazimierza oraz religia. Oblężenie Jasnej Góry stało się przełomem w walce. Walczący o niepodległość żołnierze i prosty lud są wzorami moralnymi, pisarz przeciwstawia ich magnatom (Radziwiłłom, Opalińskiemu, Radziejowskiemu). Postaci kreowane są według wyrazistego schematu, aby prosta ocena skłoniła czytelnika do optymistycznej wizji historii. Główny bohater pochodzi ze zubożałej szlachty. Jest postacią dynamiczną. W zemście za zabicie kompanów podpala Wołmontowicze i morduje Butrymów. Oddaje się pod komendę Janusza Radziwiłła dając przysięgę wierności jednak przed faktem opowiedzenia się magnata po stronie wroga. Oleńka uważa go za zdrajcę. Bogusław, o Rzeczypospolitej mówi, że jest jak sukno rozrywane przez Szwedów, Kozaków, Tatarów, a on wraz z bratem chcieli by również dla siebie część zatrzymać. Kmicic jest świadomy swego upadku. Uważa jednak - „nie ma takiego złego postępku, którego nie dałoby się zmazać". Po-stanowił zrehabilitować się w oczach narodu i ukochanej poprzez służbę ojczyźnie. Zmienia nazwisko na Babinicz i walczy na szlaku przez Warszawę, Częstochowę, Śląsk do Małopolski. Wsławia się ostrzeżeniem przeora Kordeckiego przed atakiem Szwedów, zniszczeniem kolubryny, ocaleniem króla w czasie podróży do Lubowli. Zostaje ciężko ranny w bitwie w wojnie węgierskiej. Losy bohatera są odzwierciedleniem losów kraju. Kmicic zostaje rehabilitowany listem króla odczytanym na mszy św. w Upicie. Postać Kmicica można przyrównać do postaci Jacka Soplicy. Decydują o tym: zawadiacka młodość, upadek moralny, przemiana wewnętrzna, okupienie win i rehabilitacja oraz romantyczna miłość. Można powiedzieć, iż „Potop" ma charakter tendencyjny - heroizujący, dostarczający mitu narodowej potęgi. Tendencyjność wynika z roli pisarza, jako ukształtował pozytywizm. O takim charakterze decyduje geneza - „ku pokrzepieniu serc", kreacja i bohaterstwo postaci, obraz społeczeństwa. Zdradził jednak ideały pozytywistyczne; doszedł do wniosku, iż walka umysłem nie prowadzi do celu. „Potop" jest mitem kompensacyjnym. Zawiera w sobie etos rycerski, melodramat, baśń, elementy kultury ludowej.

Jaki wpływ na Twoje pokolenie ma znajomość literatury polskiej faktu (np. utwory Z. Nałkowskiej, H. Krall, G. Herlinga-Grudzińskiego, K. Moczarskiego).

Literatura faktu - tendencja zrodzona w literaturze XX wieku wynikająca z niechęci do fikcji, do psychologii i subiektywizmu i z przeciwstawiania im ścisłego opisu, konkretnych faktów, dokumentów. Uprzywilejowała ona takie formy jak reportaż, pamiętnik, biografia. Stosowane obecne pojęcie lit. faktu, oznacza wszelki zwrot do autentyku, przedstawienie rzeczywistych wydarzeń, zwłaszcza wykorzystanie autentycznych tekstów. Literatura faktu dotyczy tego, co było, w przeciwieństwie do fikcji literackiej trzyma się realiów i relacjonuje wydarzenia z życia jednostek, grup społecznych, narodów itp. Jej duże znaczenie wynika z faktu, że ile jest rzetelna, stanowi źródło faktów historycznych, realiach życia, wiedzy o ludziach, motywacji ich czynów, psychice, oceny współczesnej im rzeczywistości itd. Niżej wspomniane pozycje przybliżają okres wojny, grozę "epoki pieców", okrucieństwo i antyhumanizm dwu ustrojów totalitarnych, tworzących je ludzi, wielkie przemiany społeczne, gospodarcze i polityczne.

"Rozmowy z katem" - treścią dzieła jest droga życiowa i kariera generała SS Jurgena Stroopa, jednego z najbardziej osławionych zbrodniarzy Trzeciej Rzeszy. Na nim ciąży odpowiedzialność za likwidację warszawskiego getta i śmierci ponad siedemdziesięciu tysięcy warszawskich Żydów. Moczarski spędził z nim siedem miesięcy w jednej celi więzienia mokotowskiego. Zainteresowały go motywy, którymi kierował się podejmując swoje decyzje oraz pobudki jakimi się kierował i okoliczności jakie zrobiły z niego zagorzałego narodowego socjalistę.

"Medaliony" - Zbiór ten składa się z siedmiu opowiadań. Stanowią relacje naocznych świadków pewnych wydarzeń, ofiar obozów koncentracyjnych i zagłady. Relacje przybierają charakter niemal wywiadów.

Nałkowska zrezygnowała niemal całkowicie z obróbki literackiej wypowiedzi różnych osób, swe utwory pozbawiła autorskiego komentarza, zredukowała do minimum rolę narratora nadrzędnego. Brak jest również tzw. komentarza psychologicznego, analizy przeżyć wewnętrznych bohatera. Jedyną ingerencją w świat przedstawiony jest selektywny dobór zamieszczonych faktów, a także opis wydarzeń prowadzący do sugestywnej pointy. Ocenę pozostawiono czytelnikowi.

"Opowiadania" T. Borowski - obozowe opowiadania Tadeusza Borowskiego również ukazują życie i zachowanie więźniów (są także napisane techniką behawiorystyczną) i stają się oskarżeniem hitlerowskiego systemu masowej zagłady. Jednak Borowski pisze o obozach w sposób inny niż wszyscy inni przed nim. Czyni narratorem obozowego cwaniaka który prezentuje obozową hierarchię wartości będącą przeciwieństwem tej do której przywykliśmy na co dzień.

"Inny świat" - jest autobiografią polskiego oficera, zesłanego z "kontrrewolucyjnego" wyroku do lagru na dalekiej północy. Autor opisuje życie obozowe, panujące w nim specyficzne zasady i reguły. Opisuje udręki głodu, zimna, nadmiernej i niebezpiecznej pracy. Wszechwładzę i samowolę obozowych władz. Nienawiść i okrucieństwo przestępców w stosunku do więźniów politycznych. Oszustwa w rozliczaniu wyników pracy. Kradzież żywności i żebraninę przy kuchni. .

"Zdążyć przed Panem Bogiem" - jest literackim reportażem autorki z rozmów z jedynym żyjącym przywódcą powstania w getcie - Markiem Edelmanem. Książka posiada luźną, chaotyczną konstrukcję, stanowiąc jakby zapis odżywającej pamięci Edelmana. Mimo braku fabularnej formuły uderza osobistość i emocjonalność wypowiedzi. Opowieść Edelmana odziera z patosu i heroizmu legendę powstania, sprowadza je do wymiary zwykłych ludzkich odczuć i zachowań. Nie szczędzi brutalnej prawdy i odrażających szczegółów. Uderza pytanie "Czy to ma dzisiaj jakiekolwiek znaczenie?"

Obraz płonącego getta jako symbol Holocaustu w literaturze współczesnej (H. Krall, K. Moczarski, A. Szczypiorski ...)

„Rozmowy z katem” Kazimierza Moczarskiego to utwór ukazujący ludzi odpowiedzialnych za holocaust oraz sposób oddziaływania ideologii faszystowskiej na ludzi. Moczarski na przykładzie biografii Stroopa ukazuje wpływ ideologii faszystowskiej na psychikę młodego człowieka, faszyzm eksponuje i rozwija cechy „potrzebne” , a usuwa wrażliwość i wszelkie uczucia. W tym procesie udział bierze szkoła, rodzina, środowisko. Psychika Stroopa staje się szufladkowa - z jednej strony jest mężem kochającym syna i żonę, uważa się za estetę, z drugiej to systematyczny, precyzyjny i nieczuły ludobójca, nieczuły na śmierć i cierpienie. Jest zarażony i wciągnięty w maszynę zła. Gdyby nie był w NSDAP prawdopodobnie zostałby zwykłym zarozumiałym, niewykształconym mieszczaninem. Stroop przyjmuje wyrok śmierci nie analizując go. Przyjmuje go jak rozkaz.

Likwidacja Getta - opisana w namiętny sposób precyzyjna akcja z zaplanowanymi szczegółami. Jurgen Stroop wyznawał zasady wpojone mu w domu. Nie posiadał określonego systemu wartości, jako człowiek dojrzały nie umiał wartościować tego co dobre a co złe. Był fanatykiem systemu hitlerowskiego. Nie dopuszczał do świadomości tego, że jest to system błędny. Ideologia faszystowska wpłynęła na jego osobowość i sposób oceny świata w myśl zasady że „każdy kto nie jest z nami jest przeciwko nam”. Nie posiadał żadnego życia duchowego, krytycznie odnosił się do religii i kultury. Działał głównie przez naśladowanie, nie posiadał własnego zdania ani wiedzy. Operował sloganami politycznymi, czytał broszury propagandowe. Nie odczuwał wyrzutów sumienia, był bezwzględny wobec ludności innego pochodzenia. Nie było w nim pokory ani bojaźni. Wyznawał bezwzględny kult władzy i siły „Oni zwyciężyli, oni mają rację”. Władzę osiągnął ze względu na posłuszeństwo. Nie posiadał własnej osobowości, co wpłynęło na bierne przyjmowanie ideologii faszystowskiej.

Natomiast „drugą stronę barykady” ukazuje Hanna Krall w utworze „Zdążyć przed Panem Bogiem”. Jest to reportaż, którego podstawą jest wywiad z doktorem Markiem Edelmanem, jednym z przywódców powstania w getcie warszawskim (wybuchło ono 19 kwietnia 1943). Głównym tematem jest powstanie w Getcie, którym kierował ŻOB, na której czele stał Mordechaj Anielewicz. Poruszana tematyka holocaustu, heroizmu - bohaterstwa postaw Żydów walczących w obronie życia, problematyka egzystencjalna - pytania o wartość życia i próba potwierdzenia jego wartości przez wysiłki lekarzy ratujących ludzi. Pamięć o Żydach - zagrożenie śmiercią jest przyczyną egzystencjalnego niepokoju. Problematyka moralna - szuka wartości w ludzkim życiu, trosce o człowieka, odpowiedzialności za niego i otaczający świat. Praca w klinice - ratowanie ludzi, komentarz pozbawiony jest mitologizacji, jest pomnikiem który dla ofiar Holocaustu postawiła literatura. Jest oskarżeniem systemów zagłady. Porównywany do „Medalionów”, łączy zbliżona tematyka, powściągliwość słowa, unikanie patosu i mitologizacji. Bezradność w opisywaniu świata, który trudno opisać i nazwać. Tytuł i losy doktora dowodzą optymizmu wypływającego z książki. Można powrócić do normalności. Edelman walczy aby ratować ludzkie życie.

Kolejnym utworem prezentującym społeczność żydowską oraz jej zagładę jest „Początek” Andrzeja Szczypiorskiego. Żydzi w „Początku” są różni, jak różni są Polacy i każda inna narodowość. Są wykształceni, na dobrych posadach, zasymilowani, czują się Polakami i Żydami. Irma Seidenman odkrywa w sobie polskość. Czuje że utraciła ojczyznę. Żydzi musieli podczas wojny określić swoją tożsamość. Utwór składa się z 21 części połączonych postaciami pani Seidenman i Pawełka. Pisze o polskich doświadczeniach, o wzajemnych kontaktach społeczności polsko- żydowskiej oraz niemieckiej. Książka satysfakcjonuje 3 nacje - równo dzieli postacie negatywne i pozytywne. Z tych portretów powstaje obraz- fresk społeczny . Prowadzi do konkluzji, że świat jest okrutny, ale jest w nim miejsce dla ludzkiej godności humanizmu. W „Początku” występuje wiele dygresji ideologiczno - politycznych. Książka wzbudziła duże zainteresowanie dzięki : podejmowaniu tematyki nacjonalizmu ; nie gaśnie zainteresowanie Holocaustem, potęguje się przez nowe społeczności żydowskie; zainteresowanie egzotyczną kulturą żydowską. „Początek” i „Zdążyć przed Panem Bogiem” podejmują odmienne problemy poszukiwania Boga - obie szukają przesłania jakie Bóg stawia przed ludzkością: Jak żyć w świecie okrucieństwa, w prawdzie i miłości, jak umierać z godnością i wiarą. Historia powtarza się, człowiek dąży do zdobycia władzy, zmieniają się rządy, epoki historyczne, rodzaj zabijania, ale zło jest ponadczasowe. Ludzkość nie wyciąga wniosków.

Koncepcje miłości w literaturze romantycznej - przedstaw je na przykładzie znanych utworów (np. A. Fredro, A. Mickiewicz, W. Goethe ...)

Miłość jest jednym z najpopularniejszych motywów literackich. Jest uczuciem zawsze towarzyszącym człowiekowi. Można mówić o miłości między kobietą, a mężczyzną, o miłości macierzyńskiej, ojcowskiej, braterskiej, o miłości do ojczyzny, do przyrody. Każda epoka poświęca miłości mniej lub więcej uwagi. Miłość romantyczna jest uczuciem tragicznym, lecz równocześnie bardzo porywającym. Tłumiona w poprzednich epokach, tu odżywa, wybucha ze zdwojoną mocą. Miłość romantyczna jest nieszczęśliwa, nieziemska, tak odległa od dzisiejszego schematu tego uczucia. Romantyzm stworzył całą teorię miłości, jako uczucia, które ma wymiar kosmiczny, rozrasta się bowiem od miłości zmysłowej -miłości do kobiety - poprzez więź uczuciową z bliźnimi, aż w sferę nieskończoności, irracjonalności, szczyt osiągając w miłości do Boga i ojczyzny. Miłość, dla wszystkich romantyków była sprawą życia i śmierci. Uczucie fascynacji, namiętności, które ogarnia dwoje ludzi, jest tak silne, że nie można go niczym przemóc. Sięga poza grób.

Przykładami nieszczęśliwych kochanków są Werter i Giaur. Pierwszy popełnia samobójstwo, kiedy dowiaduje się, że ukochana nie może być jego, drugi mści się za ukochaną. Giaur to romantyczny kochanek, który staje się zbrodniarzem, w czasie spowiedzi nie żałuje za swoje grzechy. Bohater jest egotystą zakochanym w swej wielkości i przewrotności. Jego wielka, żarliwa i tragiczna miłość przeradza się w nienawiść do ludzi, bo ich obciąża winą za swe nieszczęście. Jednak Giaur wie, że zawinił i tak samo cierpi z powodu utraty ukochanej, jak z powodu popełnionej zbrodni.

W literaturze romantycznej odnajdujemy wiele nieszczęśliwych par. Np. Jacek Soplica i panna Ewa Horeszkówna z "Pana Tadeusza" czy Karusia i Jasieńko z ballady "Romantyczność". Karusia to obłąkana dziewczyna, która rozmawia ze swym zmarłym kochankiem, którego widzi co noc we śnie. Zjawa jest biała jak chusta, ma zimne dłonie, znika, kiedy zaczyna świtać, kiedy pierwszy kur zapieje. Dziewczyna obawia się zjawy, jednocześnie prosi, aby ukochany nie opuszczał jej. Ballada "Romantyczność" jest utworem programowym głoszącym typowo romantyczne poglądy, które wyrażają bezwzględną wyższość uczucia nad rozumem. Jednak najtragiczniejszym kochankiem jest Gustaw z IV części "Dziadów" przeżywający nieszczęśliwą miłość, która podobnie jak u Wertera prowadzi go w konsekwencji do samobójstwa. W godzinie rozpaczy Gustaw wspomina, że doznał obłędu obserwując spod okien pałacu wesele swojej ukochanej. Gustaw jest kochankiem z woli Boga, a jego miłość ma wymiar nieziemski. Wierzy on, że nawet jeżeli zła ręka łudzi dusze rozłącza, to i tak kochankowie spotkają się w niebie. Gustaw, nie potrafiąc pogodzić się z utratą kochanki, popełnia samobójstwo. Ale jego miłość jest nieziemska, nie kończy się wraz ze śmiercią, trwa na wieki. "Łańcuch się rozciąga, ale nie pęka". Gustaw jest niewolnikiem miłości romantycznej - jako duch powraca co roku na ziemię, w celu ujrzenia ukochanej i powtórnego zakończenia życia. Tęsknota zmieszana z bólem i rozgoryczeniem doprowadziła młodego Gustawa do szaleństwa. Wypowiada on słynne słowa: "Kobieto, puchu marny, ty wietrzna istoto". Jednak miłość jest najsilniejsza, zmusza do powrotów. Mimo żalu, Gustaw cały czas chce zobaczyć ukochaną, być na jej usługach, być przy niej. Jego dusza wciąż wielbi Marylę, wspomina "boskie pocałunki swej kochanki, płynący z nich nektar boski". Zdesperowany bohater romantyczny, nie potrafiący znaleźć szczęścia w miłości, nawet w świecie pozaziemskim mówi: "Kto miłości nie zazna, ten żyje szczęśliwy, i noc ma spokojną, i dzień nielękliwy".

W twórczości romantyków również obecna jest miłość do poezji ale na najwyższym szczeblu w hierarchii miłości romantycznej stoi czasem ukryta i nieśmiała, a niekiedy - wręcz przeciwnie - odważna i niemalże demonstracyjna miłość do ojczyzny pozostającej w niewoli oraz do narodu skutecznie i systematycznie pacyfikowanego przez zaborców. O takiej miłości mówi Konrad w Wielkiej Improwizacji "Dziadów" Mickiewicza: "...W ojczyźnie serce me zostało." Konrad jest więźniem carskim, samotnym poetą. Podnosi on bunt przeciwko Bogu i stawia Mu rozległe żądania. Popycha go do tego rozpaczliwa świadomość bezmiaru cierpień własnego narodu i pragnienie wyrównania krzywd. Konrad bowiem identyfikuje się z cierpiącą Polską. Słowami "...Ja i ojczyzna to jedno. Nazywam się Milijon - bo za milijony kocham i cierpią katusze" daje wyraz miłości dojrzałej, pełnej poświęceń, obligującej do wielu wyrzeczeń i ofiar na rzecz Ojczyzny. Konrad jest przykładem romantycznego bohatera - patrioty. Kocha ideę przyszłego, wyzwolonego z niewoli narodu: "Ja kocham cały naród, chcę go dźwignąć, uszczęśliwić, chcę nim cały świat zadziwić.", kocha jak przyjaciel, kochanek, małżonek, jak ojciec. To jego uczucie jest syntezą wszelkich możliwych odcieni miłości.

Równie wielkim patriotą jest Konrad Wallenrod, główny bohater dramatu Adama Mickiewicza pod tym samym tytułem. Można powiedzieć, że postać ta jest nawet tragiczniejsza od Konrada z III cz. "Dziadów". Konrad z III cz. „Dziadów” był szaleńcem ogarniętym przez miłość do ojczyzny i narodu. Natomiast Konrad Wallenrod musi wybrać między miłością do żony - Aldony, a miłością do ojczyzny. Jednak miłość do ojczyzny zwycięża. Konrad Wallenrod wie, że musi porzucić żonę, poświęcić swoją miłość i miłość Aldony aby ratować ojczyznę. W słowach „stokroć przeklęta godzina” ujawnia się cały dramat bohatera. Konrad Wallenrod samotnie podejmuje walkę z Zakonem Krzyżackim. Niszczy go metodą podstępu i zdrady, a więc obiera sposób moralnie naganny. Dlatego też bohater przeżywa konflikt racji. Jako chrześcijanin i rycerz łamie zasady etyczne, plami honor rycerski. Jednak czyni to z miłości do ojczyzny. Dokonuje straszliwego wyboru, poświęca nie tylko życie doczesne, ale także swe życie wieczne: "Chcę wiedzieć co mnie w piekle czeka." Konrad Wallenrod nie tylko przeżywa konflikt z samym sobą, ale wyrzeka się szczęścia osobistego i skazuje się na wieloletni pobyt wśród znienawidzonych wrogów jako mistrz krzyżacki. A więc jego miłość do ojczyzny była bezgraniczna i żarliwa. Dla ojczyzny poświęca nie tylko miłość kobiety, ale i honor - skazuje się na wieczne życie wśród kłamstwa.

Drugim wielkim twórcą polskiego romantyzmu był Juliusz Słowacki. Przeciwstawił on mickiewiczowskiemu Konradowi Kordiana. Jest to bohater nieszczęśliwy w miłości, rozczarowany światem. Jedyną jego ostoją jest patriotyzm, miłość do ojczyzny. Postanawia walczyć o wolność Polski. Jednak okazuje się, że sam musi wyzwolić naród od cara. Miłość do ojczyzny i chęć oswobodzenia narodu doprowadza Kordiana do szaleństwa, pada on zemdlony pod komnatą cara. Słowacki chciał tu ukazać, że jednostka nie jest w stanie zmienić sytuacji narodu i nie pomoże w tym nawet fanatyczna miłość do ojczyzny i całkowite poświęcenie.

Miłość jest największą wartością życia. Każdy człowiek dąży do miłości. W epoce romantyzmu w Polsce widzimy równie silną miłość do ojczyzny, jak do kochanki. Można zaryzykować stwierdzenie, że miłość romantyczna to uczucie szalone, fanatyczne, pozbawione trzeźwej kontroli rozumu. To nieokiełznany wybuch wewnętrznych przeżył, wzruszeń bohatera. Według romantyków poznanie idealnej miłości jest dane tylko jednostkom wybitnym, które są w stanie widzieć oczyma duszy, dostrzegać prawdy żywe. A więc idealna miłość romantyczna to miłość do kochanki - drugiej idealnej połówki, to miłość do ojczyzny, poezji, wartości ponadczasowych. Miłość ta czasami pełna jest buntu, bluźnierstwa przeciwko Bogu, niezgody na otaczający świat, bólu niedocenienia. Ale miłość może też być delikatnością i pięknem. Mówi o tym Mickiewicz w wierszu "Snuć miłość". "Snuje" on miłość jak jedwabnik, leje jak źródlaną wodę. Pielęgnuje ją jako skarb najdroższy, najcenniejszy.

Tęsknota pisarza do ładu świata i moralności człowieka. Jakie lektury poleciłbyś współczesnym politykom?

Bez wątpienia lekturą bezpośrednio zaadresowaną między innymi do polityków jest „Granica” Zofii Nałkowskiej. Główny bohater Zenon Ziembiewicz prezentuje postawę życiową która powinna stanowić przestrogę dla współczesnych polityków.. Ów młody, radykalizujący student choć nie wolny od typowo szlacheckiego sposobu traktowania ludzi nie należących do jego świata (widać to na przykładzie wiejskich epizodów jego życia, w których beztrosko uwodzi biedną dziewczynę, co staje się zawiązkiem tragicznej historii) na drodze stopniowych ustępstw moralnych zmienia swe poglądy. Zaczynając jako dziennikarski wyrobnik (podpisuje się pod niezupełnie swoimi myślami), pnie się w górę urzędniczej hierarchii, aby w końcu zdobyć stanowisko prezydenta miasta. Żeni się ze swą młodzieńczą miłością Elżbietą, ale sprawa romansu z Justyną nie pozostaje zakończona. Ciężarna dziewczyna oczekuje opieki i pomocy od ojca swego dziecka. Ziembiewicz najchętniej usunął by ją ze swego życia, ma jednak pewne wyrzuty sumienia. Ostatecznie jego pomoc kończy się na wyłożeniu pieniędzy na usunięcie ciąży i zapewnieniu dziewczynie pracy. Jednocześnie cały czas próbuje argumentować przed samym sobą swoje postępowanie. Relatywizm moralny, którym już zdążył przeniknąć pozwala mu na zrzucenie odpowiedzialności za dawne grzechy. W rezultacie mści się to na nim dwojako: zrozpaczona i doprowadzona do rozpaczy Justyna Bogutówna okalecza go i jednocześnie jej rola w życiu Zenona niszczy jego szczęśliwy związek z Elżbietą. Natomiast w płaszczyźnie zawodowej spada na niego odpowiedzialność za krwawe stłumienie robotniczego strajku, mimo iż nie był on jego inspiratorem. Jest on przykładem człowieka który wyznaczał sobie szczytne cele w życiu jednak nie był w stanie nawet podjąć próby ich realizacji co było fatalne w skutkach dla niego i jego otoczenia.

Drugim utworem godnym polecenia politykom jest „Folwark zwierzęcy” Georga Orwella. Pokazuje on sposób powstawania i działania aparatu władzy totalitarnej. Powieść pozornie ukazuje losy gromadki zwierząt, które pod przewodnictwem świni przejęły władzę na folwarku pana Jonesa. Tak naprawdę utwór stanowi wyraźną aluzję do sytuacji., jaka miała miejsce w ZSRR w okresie stalinowskim. Zwierzęta występujące w książce to kolejne generacje rewolucjonistów, coraz bardziej odchodzące od jakichkolwiek ideałów i szczytnych zamierzeń. Z rewolucji, wielkiego zrywu całej społeczności, pozostają jedynie hasła, coraz bardziej wypaczone. Podobnie było w Rosji, władzę przejęła grupka uprzywilejowanych (w ZSRR bolszewicy, u Orwella świnie z Napoleonem i Chyżym na czele). Wkrótce po przejęciu władzy wśród przywódców dochodzi do konfliktów, walki o dominację i wpływy. Świnie sprawują krwawe , bezwzględne i bezlitosne rządy totalitarne. Kolejne kroki zwycięskiego Napoleona przypominają postępowanie Stalina, który pełnię władzy osiągnął po usunięciu Trockiego. Ogromną rolę odgrywa propaganda Świnie mają swojego rzecznika, jest nim Krzykała, sprawnie posługujący się językiem propagandy komunistycznej, totalitarną nowomową. „Folwark zwierzęcy” jest powieścią tylko pozornie śmieszną, w rzeczywistości stanowi przestrogę przed niebezpieczeństwem totalitaryzmu, systemu, który zawsze będzie zagrożeniem dla człowieka. Skłonność do przemocy tkwi w każdym z nas i może odrodzić się w każdym momencie i pod różnymi postaciami. Wystarczy tylko mieć władzę, aby stać się tyranem. Historia zwierząt żyjących na folwarku jest jednocześnie próbą ukazania jednego z najkrwawszych systemów totalitarnych w historii ludzkości.

---