Joanna Rogacka

Historia, spec. nauczycielska

Pozycja NRD w zjednoczonych Niemczech 1990 - 2005

1. NRD przed zjednoczeniem (1989 – 1990):

1. Wewnętrzne zmiany w NRD:

Duże znaczenie dla przyspieszenia procesu jedności niemieckiej w 1989/1990 miała dynamika przemian wewnętrznych w NRD; jego istota polegała na zazębianiu się trzech czynników:

1. program zreformowania państwa przez rząd Hansa Modrowa

powołany 18 listopada 1989 koalicyjny rząd Modrowa przedstawił szeroki program zreformowania NRD który miał doprowadzić do jej konsolidacji i stabilizacji. Zmierzał do przezwyciężenia kryzysu oraz nadania gospodarce nowych impulsów przez:

- podniesienie produkcji towarowej

- polepszenie zaopatrzenia ludności

- uporządkowanie budżetu

- aktywizację handlu zagranicznego

Aż do wyborów do Izby Ludowej 18 marzec 1990 program powyższy został zrealizowany głównie w płaszczyźnie zmian prawno-strukturalnych, wprowadzenia elementów wolnej konkurencji, nowych przepisów bankowo – kredytowych, utworzenia 1 marca 1990 Urzędu Powierniczego zarządzającego własnością państwową na zasadzie akcjonariatu;  były to jednak zmiany kosmetyczne nie naruszające podstaw gospodarki socjalistycznej w NRD;

Modrow nie dysponował odpowiednimi środkami finansowymi aby doprowadzić do ożywienia gospodarczego, co mogło ewentualnie wpłynąć na poprawę nastrojów społecznych;

Należy pamiętać, że nadrzędnym celem działania rządu Modrowa było zachowanie samodzielności i suwerenności NRD przy całkowicie otwartej granicy

2. poszukiwanie nowego modelu NRD przy „okrągłym stole”:

Już 7 grudnia 1989 partie koalicji rządzącej oraz ugrupowania opozycyjne i niektóre organizacje społeczne przystąpiły do obrad tzw. „okrągłego stołu”. Powstał on z inicjatywy Związku Kościołów Ewangelickich; stronę rządową czyli stare siły reprezentowali: SED/PDS, DBD, NDPD, LDPD, CDU – po 3, Inicjatywa Chłopska (BI), a wszystkie ugrupowania nowe, głównie opozycyjne: SDP/SPD, IFM, DA, VL, Niezależny Związek Kobiet (UFB), DJ, NF, Zielona Liga (GL), Partia Zielonych (GP) miały po 2 przedstawicieli; Głównym celem okrągłego stołu było: (okrągły stół pełnił również funkcję kontrolną oraz doradczą do rządu Modrowa);

- wypracowanie założeń nowej konstytucji NRD: (podczas 16 posiedzeń na forum okrągłego stołu)

• karta socjalna (Sozialcharta) – określenie warunków na jakich między NRD a RFN mogłoby dojść do zakładanej unii walutowej i gospodarczej, aby nie naruszać interesów słabszych gospodarczo i finansowo mieszkańców NRD

• wyznaczenie daty wyborów do Izby Ludowej na 6 V 1990 na podstawie demokratycznej ordynacji wyborczej

• opracowanie projektu nowej demokratycznej konstytucji NRD (12 III 1990)

Z chwilą przygotowania projektu konstytucji okrągły stół zakończył swoje obrady poświęcone przede wszystkim trosce o przyszły kształt NRD, która miała być państwem demokratycznym i pluralistycznym; jego uczestnicy byli za utrzymaniem samodzielności NRD, ale ich propozycje nie zostały w wielu wypadkach zrealizowane; opowiadali się przeciwko przystąpieniu NRD do RFN zgodnie z UZ ale nie mieli już praktycznie wpływu na bieg wydarzeń ponieważ stara Izba Ludowa pod naciskiem ludu oraz RFN przyspieszyła wybory do Izby Ludowej na 18 marca 1990.

3. radykalizacja nastrojów społecznych: utrzymywała się niezależnie od zmian politycznych wywołanych trudną sytuacją gospodarczą; już od grudnia 1989 w organizowanych nadal demonstracjach ulicznych hasło „My jesteśmy narodem” schodziło na dalszy plan:

- wysuwanie haseł przywrócenia jedności niemieckiej „Niemcy jednym narodem” – wyraźne zmęczenie społeczeństwa NRD sytuacją kryzysową oraz ciągłymi napięciami. Coraz większa liczba obywateli NRD (marzec 1989 – 88%) dochodziła do przekonania ze połącznie NRD z RFN doprowadzi do szybkiego i korzystnego dla nich rozwiązania wszelkich bolączek dnia codziennego;

- pogarszająca się sytuacja gospodarcza (XII 1989 – IV 1990)

Pod koniec grudnia 1989 bardzo dużo mieszkańców NRD – 343 854 – przeniosło się do RFN w poszukiwaniu pracy; ci którzy wcześniej nielegalnie uciekli do RFN nie wracali już do swojej ojczyzny; Większość mieszkańców NRD, głownie ludzie młodzi dążyli od początku 1990 do osiągnięcia wyraźnej poprawy warunków życia, które mogła im stworzyć jedynie społeczna gospodarka rynkowa na wzór RFN. Przeniesienie wysoko wykwalifikowanych fachowców do RFN poważnie skomplikowały w 1990 funkcjonowanie gospodarki NRD.

d) rozszerzenie kontaktów NRD z RFN:

- spotkanie Kohl – Modrow w Dreźnie (19 – 20 XII 1989) po bardzo entuzjastycznym powitaniu Kohla przez mieszkańców kanclerz uzgodnił z premierem NRD następujące punkty współdziałania:

- współpraca przy tworzeniu wspólnoty traktatowej w zakresie gospodarki, ekologii, komunikacji i telekomunikacji

- otwarcie Bramy Brandenburskiej (uroczystość odbyła się w Berlinie 22 grudnia 1989 w obecności Kohla i Modrowa)

- ogłoszenie amnestii dla więźniów politycznych możliwie przed Bożym Narodzeniem, co też nastąpiło;

- ułatwienie podróży obywateli RFN i mieszkańców Berlina Zachodniego do NRD w okresie świąt Bożego Narodzenia (zniesienie wiz oraz obowiązkowej wymiany)

- ustalenie z dniem 1 stycznia 1990 nowego i bardziej realistycznego kursu DM do marki NRD 3:1 (uprzednio obowiązywała zasada wymiany 1:1)

Pod wpływem zmian nastrojów społecznych w NRD oraz nacisków i oddziaływań RFN premier Modrow z ramienia SED-PDS przedstawił swój „Plan czteropunktowy zjednoczenia obu państw niemieckich;

- plan Modrowa 1 luty 1990: do zjednoczenia miały doprowadzić następujące kroki:

• współpraca i sąsiedztwo w ramach projektowanej „wspólnoty traktatowej”

• utworzenie konfederacji ze wspólnymi organami

• przeniesienie praw suwerennych na organy konfederacyjne

• utworzenie jednolitej Federacji lub Związku Niemieckiego w wyniku wyborów

Warunkiem zjednoczenia Niemiec w oparciu o prawo samostanowienia się narodu niemieckiego miało być respektowanie interesów i praw czterech mocarstw oraz wszystkich państw europejskich. NRD i RFN miały zachować neutralność militarną w wypadku utworzenia Federacji Niemieckiej.

Plan Modrowa świadczył o tym że szef rządu uwzględnił postulaty społeczeństwa NRD oraz pewne elementy planu Kohla z 28 listopada 1989. Różnił się od wszelkich dotychczasowych oficjalnych koncepcji rządu NRD, ponieważ stały one na stanowisku zachowania samodzielności i suwerenności NRD.

Realizacja planu Modrowa zależała w dużym stopniu od gotowości rządu RFN do udzielenia konkretnej pomocy NRD. Nie spieszono się jednak z tym, ponieważ chciano poczekać na wynik wyborów do Izby Ludowej NRD 18 marca 1990.

- wybory do Izby Ludowej NRD (18 III 1990) odbyły się w całkowicie zmienionych warunkach politycznych; nie istniał już monopol sprawowania władzy przez komunistów; nie mieli też wyłączności na dostęp do mediów. Wybory odbyły się na podstawie powszechnych, równych, bezpośrednich i tajnych zasad wybierania nie zawierając klauzuli zaporowej; Uczestniczyło w nich 93.38% uprawnionych do głosowania. Zdecydowane zwycięstwo odniósł popierany przez Kohla Sojusz dla Niemiec, wchodzące w jego skład partie zdobyły: CDU – 40,82%, DSU – 6.31% oraz DA – 0,92% głosów wyborców; faworyzowana powszechnie przed wyborami SPD uzyskała jedynie 21,88% PDS – 16,40% i liberałowie 5,28%, Sojusz’ 90 uzyskał zaledwie 2,91% głosów i nie odgrywał już poważniejszej roli politycznej;

Wyniki wyborów potwierdzały zachodzącą zmianę nastrojów społeczno-politycznych jak również aprobatę większości wyborców do szybkiego wprowadzenia unii walutowej oraz połącznia NRD i RFN. Partie i ugrupowania które były przeciwne zjednoczeniu bądź też jak np. SPD miały liczne zastrzeżenia, poniosły dotkliwą porażkę; PDS stała się trzecią partią dzięki poparciu w głównych ośrodkach miejskich, zwłaszcza w Berlinie Wschodnim, gdzie miała swych najwierniejszych zwolenników;

5 kwietnia 1990 ukonstytuowała się Izba Ludowa NRD. Pierwszy raz w historii NRD jej obrady rozpoczęły się od odprawienia mszy w „Pałacu Republiki”. Misję tworzenia nowego rządu powierzono na wniosek najsilniejszej frakcji, przewodniczącemu CDU Lotharowi Maiziere;

Na pierwszym posiedzeniu Izba Ludowa dokonała zmian w konstytucji NRD, znosząc Radę Państwa, jak też wykreślając z preambuły sformułowanie zgodnie z którym NRD „[…] jest socjalistycznym państwem robotników i chłopów” i kształtuje „rozwinięte społeczeństwo socjalistyczne”.

Tego samego dnia zdecydowaną większością głosów – 265 za, 108 przeciw, 9 wstrzymujących – Izba Ludowa powołała rząd na czele z premierem de Maiziere. Zdecydowaną większością głosów Izba Ludowa potwierdziła nienaruszalność granicy na Odrze i Nysie Łużyckiej, współodpowiedzialność obywateli NRD za holocaust oraz odpowiedzialność NRD za inwazję na Czechosłowację 21 sierpnia 1968 roku

W wygłoszonej 19 kwietnia 1990 deklaracji rządowej de Maiziere potwierdził chęć kontynuacji procesu demokratyzacji oraz działania na rzecz jedności Niemiec – „tak szybko jak to możliwe, ale tak dobrze jak to potrzebne”. Zauważył jednak, ze faktyczne przezwyciężenie Niemiec będzie możliwe „tylko przez dzielenie się”. W tym kontekście wobec nasilających się w NRD protestów, postulował wymianę waluty 1:1 jako wyraz solidarności w planowanej unii gospodarczej, walutowej i społecznej; Przyszłość NRD widział w połączeniu NRD i RFN osiągniętemu dzięki wprowadzeniu na wschodzie Niemiec sprawnej pod względem społecznym i ekologicznym gospodarki wolnorynkowej, zakotwiczonej w systemie ogólnoeuropejskiego bezpieczeństwa z coraz mniejszymi funkcjami militarnymi

II. Sytuacja w byłej NRD po traktacie zjednoczeniowym:

1. Problemy ogólnopaństwowe po zjednoczeniu:

1. przejęcie ustawodawstwa RFN przez NRD

W płaszczyźnie polityczno-prawnej stosunkowo szybko dokonano przeszczepienia ustawodawstwa dawnej RFN na obszar byłej NRD zachowując zgodnie z postanowieniami traktatu zjednoczeniowego z 31 sierpnia 1990 przewidziane regulacje przejściowe. Można przyjąć że z punktu widzenia ustawodawstwa i przepisów prawnych, zasad funkcjonowania administracji na różnych szczeblach, do1995 doszło do stworzenia jednolitego organizmu państwowego. Nowe kraje związkowe uchwaliły swoje konstytucje w których uwzględniono odrębne tradycje i specyfikę oraz rozgraniczono kompetencje między nimi federacją i gminami. Doszło także do nowego uregulowania funkcjonowania wymiaru sprawiedliwości, grup interesów, mediów oraz organizacji społecznych w tym także kościołów protestanckiego i katolickiego.

2. podzielone społeczeństwo – antagonizmy między „Ossis” i „Wessis”

Już kilka miesięcy po zjednoczeniu Niemiec pojawił się silny antagonizm między mieszkańcami zachodniej (Wessis) i wschodniej (Ossis) części Niemiec ze względu na liczne emocje wywołane zjednoczeniem, odrębne doświadczenia życiowe i pogłębiające się stereotypy. Doszło do utrwalenia się uprzedzeń między tzw. Niemcami Zachodnimi oraz Wschodnimi  na terenie zjednoczonych Niemiec doszło do przywrócenia formalnej jedności, ale przy zachowaniu dwóch odrębnych całkowicie społeczeństw. Ossis domagali się takich samych płac, godnej pracy aby żyć na takim samym poziomie co Wessis. Niestety dzieliła ich odmienna kultura polityczna oraz doświadczenie życiowe. Musi dojść do większego równouprawnienia oraz bardziej partnerskich relacji między mieszkańcami obu część zjednoczonych Niemiec;

3. rozliczenie sprawowania władzy przez SED:

- pociągnięcie do odpowiedzialności karnej czołowych funkcjonariuszy partyjnych i państwowych NRD  rozliczenie czołowych polityków NRD z tytułu nadużycia władzy oraz popełnionych przestępstw politycznych, zwłaszcza łamania prawa NRD i represjonowania własnego społeczeństwa. Cel powyższy nie został w pełni zrealizowany. Większość spraw przeciągała się ze względów proceduralnych, bądź została umorzona ze względu na podeszły wiek lub zły stan zdrowia oskarżonych. Odnosiło się to przede wszystkim do czołowych polityków i funkcjonariuszy byłej NRD, którzy byli odpowiedzialni za strzelanie do uciekinierów z NRD do Berlina Zachodniego i RFN przez żołnierzy ochrony pogranicza NRD. W 1992 postawiono przed sądem niektórych członków Narodowej Rady Obrony NRD – Ericha Honeckera, byłego premiera NRD Ericha Mielke, ministra obrony Heinza Kesslera, jego zastępcy Fritza Streletza i byłego sekretarza okręgowego SED Hansa Albrechta. Niebawem jednak ze względu na zły stan zdrowia, wkrótce po rozpoczęciu procesu 12 listopada 1992, został on zawieszony wobec Honeckera, Stopha i Mielke. Pozostali oskarżeni otrzymali wyroki skazujące: Kessler – 7,5 roku; Streletz – 5,5 roku; Albrecht – 4,5 roku; W 1994 Sąd Najwyższy zaostrzył kwalifikację prawną wobec oskarżonych uznając ich za sprawców zza biurka, choć w praktyce karę więzienia 7 miesięcy zastosowano tylko w stosunku do Albrechta; Wiele procesów przedłużało się a kary wymierzone funkcjonariuszom niższego szczebla nie były adekwatne do zarzucanych im czynów. Bezradność wymiaru sprawiedliwości ujawniła się kiedy 5 listopada 1992 Sąd Najwyższy podtrzymał wprawdzie wyrok skazujący przeciwko żołnierzom wojsk pogranicza za strzelenia do uciekinierów z NRD przed 1989, który wydał sąd niższej instancji, ale zawiesił jego wykonanie. Uzasadniono to m.in. tym ze skazani czterej żołnierze sami byli „ofiarami” wyjątkowej sytuacji jaka wytworzyła się przy murze berlińskim w wzdłuż granicy wewnątrzniemieckiej.

W sumie rozliczenie czołowych polityków byłej NRD wydłużało się w czasie. Zasłaniali się oni bowiem przed sądami argumentacją iż musieli w wielu wypadkach wypełniać bezpośrednio rozkazy i polecenia kierownictwa ZSRR, początkowo okupanta Niemiec Wschodnich a następnie jako mocarstwa dominującego nad NRD. W kwestii represji i zabójstw na granicy wewnątrzniemieckiej, wyroki skazujące do 2000 r uzyskało tylko 80 osób z czego większość w zawieszeniu.

- udostępnienie akt tajnej policji NRD  uchwalenie ustawy o przechowywaniu i udostępnianiu akt STASI z 20 grudnia 1991 miało większy oddźwięk społeczny. Udostepnienie wielu teczek personalnych oraz materiałów gromadzonych przez STASI, które pozwalają szczegółowo poznać mechanizm funkcjonowania tajnej policji, rozbudowanego systemu donosicielstwa, które często były przyczyną tragedii rodzinnych lub zerwania długoletnich przyjaźni. Z punktu widzenia politycznego najistotniejsze znaczenia miały oskarżenia pod adresem naukowców, działaczy i polityków w tym opozycji 1989/1990 o bezpośrednią lub pośrednią współpracę ze STASI w charakterze tzw. nieoficjalnych współpracowników. Znaczna część obywateli byłej NRD miała wrażenie że celowe nagłośnienie sprawy współpracy ze STASI było misternie zaplanowaną akcją zemsty politycznej oraz eliminacji z życia publicznego osób niewygodnych – jest to opinia trochę przesadzona, ale należy ją brać również pod uwagę;

- zadośćuczynienie ofiarom represji i prześladowań politycznych

W kwestii zadośćuczynienia ofiarom prześladowań i represji władz NRD już Uzba Ludowa NRD uchwaliła w 1990 ustawę amnestyjną

4. regulacja spraw własnościowych:

Ta kwestia wzbudzała jeszcze więcej dyskusji i kontrowersji które dotyczyły: otwartych kwestii własnościowych związanych z przejęciem mienia i nieruchomości zarówno przez władze radzieckie na potrzeby reparacji jak też przez instytucje, organizacje i mieszkańców byłej NRD od osób poszkodowanych przez represje reżimu SED, uchodźców do RFN i innych kategorii posiadających pierwotnie dane mienie osób;

- w czasie istnienia radzieckiej strefy okupacyjnej (1945 – 1949)  sprawa usankcjonowania zmian własnościowych była skomplikowana; mienia i nieruchomości podlegające ustawom nacjonalizacyjnym w okresie istnienia radzieckiej strefy okupacyjnej (1945 – 1949), które pozostały utrzymane w mocy zgodnie z postanowieniami układu zjednoczeniowego z 31 sierpnia 1990 nie podlegają zwrotowi byłym właścicielom. Rząd federalny i kanclerz Kohl powoływali się na zdecydowane stanowisko, wyrażone w oświadczeniu rządu ZSRR z 28 kwietnia 1990, który w toku rozmów „2+4” oraz konsultacji dwustronnych z RFN i NRD obstawał za utrzymaniem w mocy ustaw nacjonalizujących z pierwszych lat powojennych; Moskwa miała uzależnić od zrealizowania tego postulatu dalsze rozmowy; Jednak były przywódca ZSRR Michaił Gorbaczow wywołał konsternacje po zjednoczeniu Niemiec, twierdząc że nie przypomina sobie aby strona radziecka wysuwała takie żądania; Nie zmieniło to negatywnego stanowiska rządu federalnego wobec odmowy zwrotu tego mienia z powodu nasilających się roszczeń byłych właścicieli.

Konfiskata i przejęcie majątków i zakładów na potrzeby reparacji dla ZSRR oraz reformy nacjonalizacyjne w latach 1945 – 1949 objęły łącznie 13 699 zakładów przemysłowych oraz 3,2 mln ha ziemi. Poszkodowanych było ok 70 tys. osób. Mimo wniesionej skargi przez niektórych do Europejskiego Trybunału Człowieka, nic nie udało się odzyskać; Skargę oddalono;

- w okresie trwania byłej NRD (1949 – 1990)

Należy podkreślić, ze jeszcze rząd Modrowa i Izba Ludowa NRD przyjęła 7 marca1990 ustawę o możliwości sprzedaży nabytego przez nowych właścicieli, w tym także spółdzielni i zakładów uspołecznionych mienia i nieruchomości. Miało to utrudnić ich zwrot pierwotnym właścicielom.

Po zjednoczeniu poprzez stosowne ustawy z 1992 i 1994 przyjęto zasadę zwrotu a w razie niemożności prawo do uzyskania odszkodowań za bezprawnie utracone mienie i nieruchomości. Oblicza się, że do końca lat 90 wysunięto ok 2.8 mln pojedynczych wniosków o zwrot mienia i nieruchomości, które zostały zaspokojone w ok 82% głównie w odniesieniu do mniejszych działek i nieruchomości. Niska wysokość kwoty odszkodowawczej – zaledwie 5% pierwotnej wartości;

2. Przeobrażenia systemu partyjnego w byłej NRD:

1. wybory do Bundestagu:

- 2 XII 1990  z punktu widzenia prawno–politycznego te wybory miały ogromne znaczenie - zakończyły proces jedności państwowej, ponieważ wyłoniły jednolitą reprezentację parlamentarną a w konsekwencji także ekipę rządzącą całych Niemiec

• zdecydowane zwycięstwo CDU/CSU/FDP (54,8%) - Kohl jako „kanclerz jedności” – to zwycięstwo nad opozycją SPD pozwoliło Kohlowi na kontynuację chadecko-liberalnej koalicji przez całą kadencję 1990 – 1994.

W deklaracji ekipy rządzącej kanclerze Kohla z 18 stycznia 1991 sprecyzowano 3 główne długofalowe postulaty w polityce wewnętrznej i zagranicznej:

doprowadzenie do jedności duchowej, kulturalnej, społecznej i gospodarczej Niemiec, abu stworzyć wyrównane warunki życia mieszkańców w obu częściach Niemiec;  realizacjaa tego punktu okazała się bardzo trudna na płaszczyźnie gospodarczo-społecznej jak i polityczno-prawnej. Kohl nie był w stanie wywiązać się z obietnic wyborczych ze względu na trudności skomplikowanej transformacji systemowej. W latach 1990 – 1994 doszło zatem do wzrostu niezadowolenia społecznego na wschodzie i zachodzie Niemiec.

Dymisje ministrów CDU/CSU i FDP w związku z licznymi aferami korupcyjnymi w latach 1993 – 1994 sprawiły że wizerunek rządzącej koalicji chadecko-liberalnej wśród wyborców pogarszał się coraz bardziej;

• SPD - partia opozycyjna (33,5% głosów wyborców)

Największa partia opozycyjna – SPD – napotkała po 1990 również wiele trudności i zjawisk kryzysowych;

dążenie do zbudowania w Europie trwałego i sprawiedliwego ładu pokojowego

współdziałanie na rzecz budowy takiego ładu światowego, który opierałby się na panowaniu prawa;

- 16 X 1994 – te wyniki wyborów nie przyczyniły się do zdecydowanej zmiany układu sił politycznych i preferencji wyborców;

• CDU/CSU partią rządzącą (41,5%)

• SPD - główna parta opozycyjna (36,4%) poprawiła swoje notowania w porównaniu z rokiem 1990, zdobywając stopniowo przewagę w parlamentach krajów związkowych i w Bundesracie. Pozwoliło jej to na skuteczne blokowanie CDU/CSU nie tylko w Bundesracie lecz częściowo także w Bundestagu, gdzie w wyborach CDU/CSU uzyskała tylko 10 mandatów więcej niż SPD; utrudniło to poważnie efektywne sprawowanie władzy kolejnej ekipie rządzącej CDU/CSU/FDP z kanclerzem Kohlem na czele

2. spadek liczby członków:

- SPD:

• 1987 – 1 milion członków (wtedy jeszcze SDP)

• 1990 – ok. 800 tys. członków

- PDS: bojkotowana przez wszystkie pozostałe partie i postrzegana jako partia broniąca interesów Ossis, cieszyła się znacznym poparciem wśród wyborców byłej NRD, w tym ludzi młodych.

• 1987 – 2,1 mln członków

• 1989 – w partii pozostało ok 150 tys. członków

- CDU:

• 1987 – ok. 1 miliona członków

• 1990 – ok 500 tys. członków

3. wzrost liczby członków 1990:

- Sojusz 90’

- UFV

d) okres rządów koalicji SPD/Sojusz’90/Zieloni (1998 – 2005)

- utworzenie rządu SPD/S’90/Z (27 IX 1998) koalicja socjaldemokratyczna- zielona

SPD zdobywając 40,9% głosów wyborców mogła wspólnie z S’90/Zieloni (6,7%) utworzyć pierwszy raz w historii Niemiec koalicję socjaldemokratyczno-zieloną na szczeblu federalnym; największą klęskę wyborczą poniosła CDU (28,4%) nie mogąc wspólnie z CSU (6,7%) i FDP (6,2%) zapewnić dotychczasowej koalicji chadecko – liberalnej wystarczającej większości głosów do Bundestagu. Schroder został kanclerzem Niemiec.

- najważniejsze zadania nowego rządu federalnego:

• zwalczanie lub przynajmniej widoczne zmniejszenie masowego bezrobocia

• dążenie do utworzenia prawdziwego „Sojuszu dla Pracy”

• dokonanie sprawiedliwej odnowy społecznej gospodarki rynkowej i wspierania „Odbudowy Wschodu” w nowych krajach związkowych

• działanie na rzecz odnowy ekologicznej oraz poszukiwania nowych źródeł energii

• poszukiwanie poparcia politycznego wśród „nowego środka” w celu usprawnienia mechanizmów demokratycznych oraz modernizacji struktur państwowych

• utrzymanie przez Niemcy roli odpowiedzialnego partnera w Europie i świecie

Od końca lat 90 XXw. upowszechniła się w odniesieniu do zjednoczonych Niemiec nowa nazwa – Republika Berlińska.

- koalicja SPD i S’90/Z w latach 2002 – 2005 utraciła w wyniku klęsk wyborczych w krajach związkowych przewagę w Bundesracie. Szereg decyzji w polit wew i zew zależała w dużej mierze od poparcia chadecji

e) wybory do Bundestagu 18 IX 2005  CDU/CSU uzyskała jedynie 34,3% (4 mandaty więcej niż SPD); SPD uzyskało 33,2%;FDP 9,8%; Lewica/PDS – 8,7%; S’90/Z – 8,6%. Wynik tych wyborów zmusił największe partie CDU/CSU i SDP do podjęcia bezpośrednich rozmów koalicyjnych

- nowy kanclerz Niemiec – Angela Merkel  na czele rządu federalnego pierwszy raz w historii RFN stanęło kobieta wywodząca się w dodatku z byłej NRD; wzbudzała ona duże zainteresowanie w dawnej RFN jak i poza granicami, zw względu na swoje pochodzenie z NRD, wyuczony zawód biofizyka jak i błyskawiczną karierę po 1990.

- utworzenie Wielkiej Koalicji (CDU/CSU i SPD)

- układ koalicyjny formułujący wyzwania dla Niemiec (11 XI 2005)

3. Wyzwania i problemy rozwoju gospodarczo-społecznego byłej NRD w latach

1990 – 1998:

1. wzrost gospodarczy starych krajów związkowych o ok. 2,3%:

- poprawa koniunktury gospodarczej partnerów zachodnich

- systematyczny wzrost obrotów handlu zagranicznego z obszaru dawnej RFN

- transfer finansowy z dawnej RFN

Powyższe tendencje nie miały trwałego charakteru i przyczyniły się do stopniowego pogorszenia warunków gospodarowania, które uwidoczniły się po 2000r dla całych Niemiec.

2. wahania koniunkturalne w latach 1992 – 1996

Dzięki ogromnemu transferowi środków finansowych ze starych do nowych krajów związkowych, oraz rozbudzeniu tam popytu na dobra inwestycyjne wyszły one z głębokiej zapaści przechodząc w latach 1992 – 1995 do dynamicznego wzrostu gospodarczego, który wyniósł średniorocznie +8%. Wpływ miał też na to szybki rozwój inwestycji budowlanych i usług. Jednak od 1996 powyższy boom inwestycyjny w nowych krajach związkowych został zahamowany przyczyniając się ponownie do systematycznego spadku tempa wzrostu gospodarczego od1,9% w 1996 do 0,6% w 1998 PKB. Konsekwencją tych wahań koniunkturalnych było spadek wydajności pracy jak i

c) wzrost bezrobocia:

- 2 mln (1991) - 4 mln (1999)

Początkowo oficjalnie w nowych krajach związkowych bezrobocie od początki lat 90 XX w. kształtowało się na poziomie 1 mln osób; jednak faktyczne bezrobocie ze względu na ograniczone możliwości zatrudnienia kobiet było szacowane znacznie wyżej i wyniosło 2 mln osób. Bezrobocie narastało w latach 90 XXw. Osiągając stan dla całych Niemiec w 1999 ponad 4 miliony osób;

4. utrzymujące się dysproporcje na terenach dawnej NRD:

- różnice płac  płaca wynosiła w nowych krajach związkowych w przeliczeniu na 1 mieszkańca w 1991 48% a w 1998 80,6% średniej płacy zachodnioniemieckiej. Podnoszenie płac w byłej NRD nie było następstwem wzrostu wydajności pracy ale różnych form transferów i dotacji z dawnej RFN;

- wolniejszy rozwój infrastruktury

Istota problemu polegała na tym, iż systematycznie zwiększała się zarówno skala potrzeb i wysokość transferu finansowego jak i liczba podmiotów w nim uczestniczących; Poza federacją a później krajami związkowymi i gminami również bezpośrednio obywatele z byłej RFN musieli uczestniczyć poprzez podwyżki podatków w różnych elementach transferu finansowego; Wywołało to dodatkowe kontrowersje oraz napięcia między Ossis i Wessis ponieważ nie byli oni zadowoleni z powstałej sytuacji. Transfer finansowy z zach na wsch Niemiec nie mógł bowiem doprowadzić do szybkiego i całkowitego wyrównania poziomu życia, rozwiązania długoletnich zaniedbań i dysproporcji rozwojowych m. in. w zakresie ochrony środowiska naturalnego, rozbudowy i modernizacji infrastruktury. Wydatki na jedność niemiecką stały się dodatkowym obciążeniem gospodarki niemieckiej.

e) Agenda 2010 – broszura zawierająca pakiet niepopularnych ale niezbędnych reform wewnętrznych –przeforsowana przez Schrodera w latach 2003 - 2005; popierała go także opozycyjna CDU/CSU - program zakładający przezwyciężenie przez Niemcy globalizacji oraz rozwiązania wewnętrznych problemów w dziedzinie: gospodarki, rynku pracy, oświaty i ochrony zdrowia

4. Dawna Niemiecka Republika Demokratyczna w strukturach europejskich:

a) włączenie byłej NRD do WE (3 X 1990) a następnie do UE (1 XI 1993)

Proces włączenia byłej NRD do WE a potem do UE przebiegał bez poważniejszych komplikacji polityczno-prawnych. Pierwszym krokiem w tym kierunku było przeniesienie na nowe kraje związkowe 3 października 1990 około 80% pierwotnego ustawodawstwa wspólnotowego oraz układów WE. W latach 1992 – 1995 doszło do wdrążenia pozostałych 20% postanowień TUE (Traktat o UE)

W polityce integracji Niemiec po 1990 należy wyróżnić opierając się na kryteriach wewnętrznych dwie fazy rozwojowe:

- faza 1 w latach 1990-1994 w której koalicja CDU/CSU/FDP zmierzała do wypracowania nowej koncepcji polityki integracji europejskiej, preferując wyraźne przekształcenie UE nie tylko w zintegrowaną strukturę gospodarczą ,lecz także w polityczną;

- faza 2 w latach 1994 – 1998 – polegała na aktywizacji i krystalizacji interesów niemieckich w ostatniej kadencji kanclerstwa Kohla

Literatura:

Czapiewski E., Tyszkiewicz J., Historia powszechna. Wiek XX, PWN, Warszawa 2014.

Cziomer E., Zarys historii Niemiec powojennych 1945 – 1995, Warszawa 1997, s. 279 – 325.

Cziomer E., Historia Niemiec współczesnych 1945 – 2005, Warszawa 2006, s. 323 – 521.

Czubiński A., Historia powszechna XX wieku, Poznań 2003.

Droga Niemców do ponownego zjednoczenia państwa 1949 – 1990, Czubiński A. (red.), Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu, Seria Historia nr 171, Poznań 1991.

Kukułka J., Historia współczesnych stosunków międzynarodowych 1945 – 2000, Warszawa 2007.

Winkler H.A., Długa droga na Zachód, Dzieje Niemiec, t. 2. 1933 – 1990, Warszawa 2007.

8