RODZAJE SPÓŁEK W POLSKIM PRAWIE

Działalność gospodarcza w Polsce, poza wpisem do ewidencji działalności gospodarczej, może być prowadzona w formie spółek prawa cywilnego i prawa handlowego.

Polskie prawo wyodrębnia następujące ich rodzaje:

Zgodnie z przepisami Ustawy z 2 lipca 2004 r. o swobodzie działalności gospodarczej (Dz.U. 2004 Nr 173 poz. 1807 ze zm.) posiadanie przez cudzoziemców prawa do zakładania spółek i przystępowania do takich spółek w Polsce jest zależne od podstawy prawnej pobytu na terytorium RP oraz kraju pochodzenia.

Prawo polskie dzieli cudzoziemców na dwie grupy:

1. cudzoziemców, którzy korzystają z nieograniczonej wolności wyboru formy działalności gospodarczej na zasadach takich jak obywatele polscy, czyli mogą prowadzić działalność we wszystkich formach prawnych przyjętych w polskim systemie prawnym (art. 13 ust. 1, 2 ustawy), tj. mogą założyć każdą ze spółek wymienionych wyżej. Do grupy tej należą:

• Osoby zagraniczne z krajów członkowskich UE oraz państw członkowskich Europejskiego Porozumienia o Wolnym Handlu (EFTA)

• Obywatele innych państw, którzy otrzymali:

  • zezwolenie na osiedlenie się na terytorium RP,

  • zgodę na pobyt tolerowany,

  • status uchodźcy nadany w RP lub

  • korzystają z ochrony czasowej na jej terytorium

oraz

1. cudzoziemców, których prawo do wyboru formy prowadzenia działalności gospodarczej jest ograniczone przepisami prawa (osoby zagraniczne nie wymienione w art. 13 ust. 1-2a ustawy), tj.  mogą oni prowadzić działalność wyłącznie w formie wybranych spółek osobowych i spółek kapitałowych – spółki komandytowej, komandytowo-akcyjnej, z ograniczoną odpowiedzialnością i akcyjnej a także mają prawo do przystępowania do takich spółek oraz obejmowania bądź nabywania ich udziałów lub akcji (art. 13 ust 3).

Do grupy tej należą np. cudzoziemcy posiadający zezwolenie na zamieszkanie na czas oznaczony lub wizę.

 

CHARAKTERYSTYKA RODZAJÓW SPÓŁEK:

Rodzaje spółek różnią się od siebie szeregiem cech.

Jedną z głównych różnic jest posiadanie, lub nie, odrębnej osobowości prawnej.

Odrębną osobowość prawną posiadają tylko spółki kapitałowe.

Spółki osobowe jak również spółka cywilna nie mają osobowości prawnej, są jednak wyposażone w zdolność prawną umożliwiającą wykonywanie szeregu uprawnień niezbędnych do uczestniczenie w obrocie gospodarczym (m.in. takie spółki mogą we własnym imieniu zaciągać zobowiązania i nabywać prawa jak również pozywać i być pozywane).

Atutem spółek osobowych, jest możliwość uniknięcia podwójnego opodatkowania dochodów wspólników spółki. Obecnie dochody uzyskane z działalności prowadzonej przez spółki osobowe nie podlegają opodatkowaniu na poziomie spółki jak w przypadku spółek kapitałowych. Podatnikami są wyłącznie wspólnicy i to na nich ciąży obowiązek rozliczenia i zapłaty podatku.

UWAGA:   Minister Finansów przedłożył projekt nowelizacji ustawy o podatku dochodowym od osób prawnych (CIT), w którym proponuje wprowadzenie podwójnego opodatkowania wybranych spółek osobowych – spółek komandytowych (SK) i komandytowo-akcyjnych (SKA). Włączenie SK i SKA w zakres podmiotowy ustawy o podatku dochodowym od osób prawnych spowoduje, że wspólnicy zapłacą w rzeczywistości podwójny podatek (19% od zysku spółki oraz 19% z tytułu otrzymania dywidendy). W ocenie ekspertów spowoduje to istotne zmniejszenie ilości takich spółek w obrocie gospodarczym. Jeżeli projekt ustawy zostanie uchwalony przez Sejm w niezmienionym kształcie nowe zasady opodatkowania spółek komandytowych i komandytowo – akcyjnych zaczną obowiązywać od 1 stycznia 2014 r.

Spółka cywilna

Spółka cywilna to specyficzna forma prowadzenia działalności gospodarczej, której zasady działania określa Kodeks cywilny. Jest ona przeznaczona do prowadzenia działalności gospodarczej o niewielkim zakresie. Opiera się na zespołowym wykonywaniu działalności przez wspólników. Prawo do jej założenia posiadają osoby fizyczne oraz funkcjonujące już podmioty gospodarcze. Wspólnicy mogą wnieść własny kapitał o podobnej wartości, a za zobowiązania spółki odpowiadają solidarnie także całym, prywatnym majątkiem. Sama spółka natomiast nie posiada osobowości prawnej ani odrębnego majątku. W spółce cywilnej, każdy wspólnik ma prawo do równego udziału w zyskach, ale też w tym samym stosunku uczestniczy w stratach. W umowie spółki można jednak określić inne zasady (proporcje) udziału wspólników w zyskach i stratach. Można nawet zwolnić niektórych wspólników od udziału w stratach, ale nie można pozbawić wspólnika udziału w zyskach.

Aby zarejestrować umowę spółki cywilnej i rozpocząć działalność gospodarczą, jako wspólnik spółki cywilnej należy być zarejestrowanym przedsiębiorcą (działalność należy zarejestrować w ewidencji działalności gospodarczej (CEIDG)). Ponadto umowę spółki cywilnej rejestruje się w urzędzie skarbowym i urzędzie statystycznym.

Spółka jawna

Spółka jawna jest spółką osobową bardzo podobną do spółki cywilnej. Jednak jej funkcjonowanie reguluje Kodeks spółek handlowych, a nie Kodeks cywilny.

Spółka prowadzi przedsiębiorstwo pod własną firmą (tj. ‘nazwą’ spółki), a każdy wspólnik odpowiada za jej zobowiązania całym swoim majątkiem solidarnie z pozostałymi wspólnikami oraz ze spółką. W przeciwieństwie do spółki cywilnej, udziałowcy spółki jawnej są obciążani należnościami dopiero wtedy, gdy nie można tych zobowiązań odzyskać od spółki. Ta forma prowadzenia działalności wymaga również ujawnienia w nazwie firmy co najmniej jednego nazwiska współwłaściciela spółki. Każdy ze wspólników spółki jawnej ma prawo i obowiązek prowadzenia spraw spółki bez dodatkowego wynagrodzenia. Umową spółki albo późniejszą uchwałą wspólników można powierzyć prowadzenia spraw spółki jednemu lub kilku wspólnikom. Pozostali wspólnicy są wówczas wyłączeni od prowadzenia spraw spółki. Za prowadzenie spraw spółki wspólnik nie otrzymuje wynagrodzenia. Prowadzenie spraw spółki nie może zostać powierzone osobom trzecim z wyłączeniem wspólników. Tworząc spółkę jawną każdy ze wspólników wnosi do niej wkład. Przedmiotem wkładu może być zarówno gotówka, własność jak i inne prawa do rzeczy ruchomych lub nieruchomości. Do spółki można wnieść także inne prawa np. do niematerialnych składników majątku a także prawa obligatoryjne np. akcje. Wkładem do spółki jawnej mogą być również usługi i praca na jej rzecz. Działalność prowadzona przez spółkę jawną może mieć zarówno charakter zarobkowy, jak i niezarobkowy, na przykład działalność dydaktyczna lub naukowo-badawcza.

Spółka ta nadaje się do prowadzenia przedsiębiorstw średniej wielkości, opartych na stałym, niezbyt licznym zespole osób darzących się zaufaniem i umiejętnością współdziałania.

Spółka komandytowa

Spółka komandytowa jest handlową spółką osobową, która łączy w sobie wiele cech typowej spółki osobowej – spółki jawnej oraz pewne cechy spółki kapitałowej.

Czynnikiem wyróżniającym spółkę komandytową spośród innych spółek osobowych jest charakter wspólników tej spółki. Spółka komandytowa może być utworzona, co najmniej przez dwie osoby, z których jedna jest komandytariuszem a druga komplementariuszem. Spółka komandytowa jest spółką osobową mająca na celu prowadzenie przedsiębiorstwa pod własną firmą, w której wobec wierzycieli za zobowiązania spółki odpowiada bez ograniczenia co najmniej jeden wspólnik (komplementariusz), a odpowiedzialność finansowa pozostałych wspólników (komandytariuszy) jest ograniczona tylko do określonej w umowie spółki wysokości..

Ten rodzaj spółki umożliwia współdziałanie wspólników o różnym kapitale i kondycji finansowej, czy stopniu zaangażowania, dzięki możliwości dostosowania proporcjonalnie odpowiedzialności za zobowiązania oraz uprawnienia w zakresie prowadzenia jej spraw.

Sprawy spółki prowadzi komplementariusz. Jeśli umowa nie stanowi inaczej komandytariusz nie ma prawa ani obowiązku prowadzenia spraw spółki.

Firma spółki komandytowej powinna zawierać nazwisko jednego lub kilku komplementariuszy. Nazwisko komandytariusza natomiast nie może być zamieszczane w firmie spółki.

UWAGA! Jeżeli nazwisko komandytariusza zostanie umieszczone w firmie spółki, komandytariusz ten odpowiada wobec osób trzecich tak jak komplementariusz.

Spółka komandytowa stała się w ostatnich czasach popularną formą podejmowania działalności gospodarczej, ponieważ jako spółka osobowa pozwala na uniknięcie opodatkowania zysków z działalności spółki. Opodatkowani pozostają jedynie jej wspólnicy. Ponadto o atrakcyjności spółki komandytowej decyduje również możliwość „ograniczenia” nieograniczonej odpowiedzialności komplementariusza w ten sposób, że w miejsce osoby fizycznej komplementariuszem zostanie specjalnie w tym celu powołana spółka z ograniczoną odpowiedzialnością.

Spółka komandytowo-akcyjna

Spółka komandytowo-akcyjna jest spółką osobową, która łączy w sobie zarówno cechy spółki komandytowej, jak i spółki akcyjnej, co czyni ją atrakcyjną formą prowadzenia działalności gospodarczej.

Zgodnie z postanowieniami Kodeksu spółek handlowych we wszystkich sprawach, do których nie stosuje się przepisów o spółce jawnej, do spółki komandytowo-akcyjnej stosuje się odpowiednio przepisy dotyczące spółki akcyjnej, w szczególności przepisy dotyczące kapitału zakładowego, wkładów akcjonariuszy, akcji, rady nadzorczej i walnego zgromadzenia. Spółka komandytowo-akcyjna działa na podstawie statutu, który powinien być sporządzony w formie aktu notarialnego. Analogicznie jak w przypadku spółki komandytowej, w spółce komandytowo-akcyjnej funkcjonują dwie kategorie wspólników komplementariusze i akcjonariusze

Za zobowiązania wobec wierzycieli w spółce komandytowo-akcyjnej, bez ograniczeń odpowiada co najmniej jeden wspólnik (komplementariusz). Akcjonariusz odpowiada za zobowiązania spółki tylko do wysokości wniesionego wkładu.

UWAGA! Jeżeli nazwisko lub nazwa akcjonariusza zostanie umieszczone w nazwie spółki, akcjonariusz ten odpowiada wobec osób trzecich na takich zasadach jak komplementariusze.

Komplementariusze prowadzą sprawy spółki i reprezentują ją. Mogą oni zostać pozbawieni tego prawa wyłącznie na mocy zapisów statutu lub gdy taką decyzję podejmie sąd. Wymagana jest przy tym zgoda wszystkich pozostałych komplementariuszy.

Akcjonariusz natomiast dostarcza kapitał do spółki i może reprezentować ją wyłącznie jako pełnomocnik.

Taka konstrukcja spółki komandytowo-akcyjnej umożliwia zapewnienie możliwości finansowania, jakie gwarantuje emisja akcji. Spółka komandytowo-akcyjna prowadzi działalność pod własną firmą, która powinna zawierać nazwiska jednego lub kilku komplementariuszy oraz dopisek „spółka komandytowo-akcyjna”. Utworzenie i późniejsze prowadzenie tego rodzaju spółki jest stosunkowo drogie. Minimalny kapitał potrzebny do zawiązania tej spółki wynosi bowiem 50 000 zł.

Spółka partnerska

Spółka partnerska jest to rodzaj spółki przeznaczony dla osób wykonujących wolne zawody w ramach wyodrębnionego przedsiębiorstwa pod własną firmą. Partnerami takiej spółki mogą być np. adwokaci, radcowie prawni, aptekarze, lekarze, pielęgniarki, księgowi, architekci, doradcy podatkowi. Utworzenie spółki partnerskiej w celu innym od powyższego nie jest możliwe.

Nie można także tej formy wykorzystać do wykonywania działalności gospodarczej, np. produkcyjnej czy handlowej, obok wykonywania wolnego zawodu.

Wspólnikami w spółce partnerskiej mogą być tylko osoby fizyczne. Nie jest możliwe aby spółkę partnerską utworzyły osoby prawne, spółki cywilne czy inne handlowe spółki osobowe, choćby tworzyli je reprezentanci wolnych zawodów.

Ważną cechą spółki partnerskiej jest to, że wspólnicy w spółce partnerskiej nie ponoszą odpowiedzialności za zobowiązania spółki powstałe w wyniku wykonywania przez pozostałych wspólników wolnego zawodu w spółce. Ta sama zasada obowiązuje w przypadku zobowiązań spółki będących następstwem działań lub zaniechań osób zatrudnionych przez spółkę na podstawie umowy o pracę lub innego stosunku prawnego, które podlegały kierownictwu innego partnera przy świadczeniu usług związanych z przedmiotem działalności spółki.

Kodeks nie przewiduje także minimalnego kapitału potrzebnego do utworzenia spółki partnerskiej. Wymagania kapitałowe wynikają więc z rzeczywistych potrzeb przedsiębiorstwa, które będzie działać w tej formie.

Spółka z ograniczoną odpowiedzialnością  (spółka z o.o.)

Spółka z ograniczoną odpowiedzialnością jest spółką kapitałową posiadającą osobowość prawną, przeznaczoną do prowadzenia działalności przez kilka podmiotów.

Założycielami (wspólnikami) spółki z o.o. mogą być osoby fizyczne, prawne, a także osobowe spółki handlowe. Ilość wspólników takiej spółki nie jest ograniczona, wspólnikiem może być nawet jedna osoba. Taka jednoosobowa spółka z ograniczoną odpowiedzialnością jest w pewnym sensie odpowiednikiem jednoosobowej działalności gospodarczej prowadzonej przez osobę fizyczną, jednak z większymi obowiązkami, ale i przywilejami, przede wszystkim zaś pozwalającą na działalność na większą skalę. Celem zawiązania spółki może być wszelka działalność dozwolona przez prawo, a więc nie tylko działalność gospodarcza.

W spółce z o.o. za zobowiązania finansowe wspólnicy nie odpowiadają własnym majątkiem. Egzekucji wierzytelności można dokonać tylko od majątku spółki, ale tylko do wartości kapitału zakładowego określonego w umowie. W praktyce oznacza to, że wspólnicy spółki z ograniczoną odpowiedzialnością odpowiadają za zobowiązania spółki jedynie do wysokości swoich własnych udziałów.

Jednak o ile odpowiedzialność wspólników jest ograniczona, to odpowiedzialność członków zarządu takiej spółki jest już dość znaczna – z odpowiedzialnością karną włącznie. Za funkcję prowadzenia interesów firmy odpowiedzialny jest prezes powoływany i odwoływany przez zarząd spółki.

Spółka z o.o. powinna posiadać wymagane ustawą organy takie jak:

• Zgromadzenie Wspólników – jest to najważniejszy organ w spółce. Tworzą go wszyscy wspólnicy. Zgromadzenie wspólników podejmuje uchwały większością głosów a zwoływane jest przez zarząd, radę nadzorczą, komisje rewizyjna oraz upoważnionych przez sąd wspólników.

• Zarząd – może się składać ze wspólników lub z osób nie będących współwłaścicielami spółki. Zarząd może być jedno lub kilkuosobowy. Zadaniem zarządu jest prowadzenie spraw (zarządzanie) spółki oraz reprezentowanie jej. Członkowie zarządu są powoływani i odwoływani uchwałą wspólników, chyba że umowa spółki stanowi inaczej.

• Rada Nadzorcza i Komisja Rewizyjna – są organami kontrolnymi powoływanymi przez wspólników na okres kadencji. Sprawują stały nadzór nad działalnością spółki we wszystkich dziedzinach jej działalności, ale nie mają uprawnień do wydawania poleceń związanych z zarządzaniem spółką. Nie mogą liczyć mniej niż 3 członków. Powołanie rady nadzorczej i komisji rewizyjnej jest w zasadzie fakultatywne. W większości przepisy prawa nie nakazują bowiem powoływania tych organów. W pojedynczych przypadkach gdy ustawa nakazuje ich powołanie wystarczy ustanowienie jednego z nich. Dopuszczalne jest także powołanie tych dwóch organów łącznie.

Umowa pomiędzy współwłaścicielami powinna być sporządzona w formie aktu notarialnego.

Wymagany prawem kapitał zakładowy spółki z o.o. to minimum 5 tysięcy złotych, wniesiony musi być w postaci gotówki lub aportów. Utworzenie spółki z o.o. jest bardziej kosztowne i skomplikowane niż spółki cywilnej czy jawnej. Zawiązanie spółki następuje z chwilą zawarcia umowy spółki lub z chwilą złożenia jednostronnego oświadczenia woli. Niezależnie, którą z dwóch form wybierzemy to w każdym przypadku wymagany jest przy tym podpis notarialny. Koszt związany z zawarciem umowy w formie aktu notarialnego zależny jest od wysokości kapitału zakładowego spółki.

 

Spółka akcyjna

Spółka akcyjna jest spółką kapitałową posiadającą osobowość prawną. Jest to najbardziej skomplikowana forma działalności, raczej nieodpowiednia dla początkującego przedsiębiorcy.

W formie spółki akcyjnej najczęściej działalność prowadzą średnie i duże przedsiębiorstwa. Podobnie jak w przypadku spółki z o.o., spółka akcyjna może być prowadzona w dowolnym celu (np. kulturalnym, charytatywnym), który jest zgodny z prawem. Najczęściej jednak spółka prowadzi działalność gospodarczą i jest przedsiębiorcą.

Kapitał zakładowy spółki akcyjnej składa się z wkładów założycieli, którzy stają się współwłaścicielami spółki. Kapitał zakładowy spółki powinien wynosić co najmniej 100 000 złotych. Ten rodzaj spółki umożliwia działalność na bardzo dużą skalę głównie dzięki możliwości bardzo efektywnego pozyskiwania kapitału od akcjonariuszy. Akcjonariusze natomiast czerpią dochody z tytułu np. dywidendy, która przydzielana jest proporcjonalnie do posiadanych udziałów. Akcje spółki posiadane przez akcjonariuszy mogą być: imienne i na okaziciela, aportowe i gotówkowe, zwykłe i uprzywilejowane.

Odpowiedzialność za zobowiązania spółki spółka ponosi całym swoim majątkiem, akcjonariusze są wyłączeni z odpowiedzialności i nie odpowiadają za zobowiązania spółki.

Stały nadzór nad działalnością spółki sprawuje rada nadzorcza. Powołuje ona również zarząd spółki, którego zadaniem jest reprezentacja spółki oraz prowadzenie jej spraw. Zarząd jednocześnie posiada wyłączne prawo do prowadzenia spraw spółki.

Najistotniejszym organem spółki akcyjnej jest walne zgromadzenie akcjonariuszy, podejmujące najważniejsze decyzje dotyczące spółki i powołujące radę nadzorczą.

Jedną z wymieniany wad spółki akcyjnej jest brak wpływu na działalność spółki przez mniejszych akcjonariuszy oraz konieczność występowania rady nadzorczej, niezależnie od ilości akcjonariuszy (w odróżnieniu od spółki z o.o., gdzie Rada Nadzorcza jest organem fakultatywnym.).

Funkcjonowanie spółki akcyjnej jest najbardziej kosztowne w porównaniu z innymi rodzajami spółek. Także utworzenie spółki akcyjnej jest procesem drogim, skomplikowanym i czasochłonnym. Zawiązanie spółki wymaga podpisania statutu w formie aktu notarialnego. Pozostałe po zawiązaniu spółki, czynności wymagane do utworzenia spółki akcyjnej to wniesienie wkładów na pokrycie całego kapitału zakładowego, ustanowienie organów spółki, wpis do rejestru sądowego.

Uwagi końcowe:

Jednym z najpopularniejszych rodzajów spółek na rynku jest spółka kapitałowa z ograniczoną odpowiedzialnością. Dużą popularnością cieszy się także spółka cywilna i spółka jawna. Spółki komandytowo-akcyjne również zyskały na popularności w ostatnich latach ze względu na wspominane wyżej atuty podatkowe. Spółka akcyjna jest natomiast najczęściej wybieraną formą prawną w przypadku działalności związanej z przemysłem oraz przez spółki notowane na giełdzie papierów wartościowych lub posiadające inwestorów zewnętrznych i prowadzące działalność na szerszą skalę.

W przypadku wyboru działalności gospodarczej w formie spółki osobowej albo kapitałowej rejestracji należy dokonać w Krajowym Rejestrze Sądowym, prowadzonym przez sądy rejonowe właściwe ze względu na siedzibę tworzonej spółki.

Wszystkie spółki prawa handlowego powstają z chwilą wpisu do Krajowego Rejestru Sądowego.

Jedynie spółka z o.o. i spółka akcyjna mogą działać przez pewien czas bez wpisu na podstawie samej umowy lub statutu.

Wniosek o wpis to specjalne formularze określone w rozporządzeniu ministra sprawiedliwości. Zasady i dokumenty wymagane do dokonania wpisu spółek do KRS można znaleźć na stronie internetowej Ministerstwa Sprawiedliwości oraz  w sądach rejestrowych.

Sąd rejestrowy wydaje postanowienie o wpisie spółki do rejestru w ciągu 14 dni od daty złożenia wniosku

Podstawa prawna:

1. Ustawa z dnia 15 września 2000 r. Kodeks spółek handlowych, Dz.U. 2000 nr 94 poz. 1037

2. Ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. Kodeks cywilny, Dz.U. 1964 nr 16 poz. 93

3. Ustawa z dnia 2 lipca 2004 r. o swobodzie działalności gospodarczej, Dz.U. 2004 Nr 173 poz. 1807