ODPOWIEDZIALNOŚĆ CYWILNA PRZEDSIĘBIORCY W POLSKIM PRAWIE
Polski system prawny przewiduje kilka reżimów odpowiedzialności cywilnej. Odpowiedzialność gwarancyjną, odpowiedzialność deliktową oraz odpowiedzialność kontraktową. Odpowiedzialność gwarancyjna jest właściwa zakładom ubezpieczeń i ma charakter wtórny, będąc pochodną uprzednio istniejącego stosunku prawnego ubezpieczenia, który nakazuje określone zachowanie w razie zajścia określonych zdarzeń opisanych treścią tego stosunku.
Drugi rodzaj odpowiedzialności do odpowiedzialność deliktowa. Odpowiedzialność za szkodę wiąże się w tym przypadku z ujemnie ocenianymi zachowaniami podmiotów i innymi zdarzeniami normatywnie określonymi, których zaistnienie jest pierwotnym źródłem stosunku prawnego - obowiązku naprawienia szkody danym zdarzeniem spowodowanej. Przesłankami warunkującymi istnienie reżimu odpowiedzialności deliktowej są, poza wystąpieniem zdarzenia rodzącego obowiązek naprawienia szkody, zaistnienia samej szkody, oraz związku przyczynowego między nimi, także dodatkowe okoliczności. Należy do nich zaliczyć: zachowanie sprawcy mające charakter działania lub zaniechania, zaistnienie winy po stronie sprawcy, a także bezprawny charakter zachowania sprawcy szkody.
Ostatnim z rodzajów odpowiedzialności cywilnej jest odpowiedzialność kontraktowa. Odpowiedzialność kontraktowa znajduje zastosowanie w stosunkach między wierzycielem i dłużnikiem, którzy są stronami określonego stosunku zobowiązaniowego. Odpowiedzialność kontraktowa dłużnika powstaje, jeżeli spełnione zostaną następujące przesłanki: szkoda wierzyciela w postaci uszczerbku majątkowego; szkoda musi być spowodowana niewykonaniem lub nienależycie wykonanym zobowiązaniem przez dłużnika; związek przyczynowy między faktem nienależytego lub niewykonania zobowiązania a poniesioną szkodą. Zastosowanie przepisów dot. odpowiedzialności kontraktowej jest uzależnione od tego, czy między stronami stosunku cywilnoprawnego istnieje ważne zobowiązanie.
Rodzaje odpowiedzialności deliktowej
Rreguła wyrażona w art. 415 k.c. odnosi się do ogólnej zasady odpowiedzialności za własne czyny na zasadzie winy. Przepis ten - jako wyrażający zasadę ogólną - będzie miał zastosowanie zawsze, chyba, że do szkoda powstanie w okolicznościach nakazujących zastosowanie jednego z przepisów o charakterze szczególnym.
PRAWO
Art. 431. § 1. k.c. Kto zwierzę chowa albo się nim posługuje, obowiązany jest do naprawienia wyrządzonej przez nie szkody niezależnie od tego, czy było pod jego nadzorem, czy też zabłąkało się lub uciekło, chyba że ani on, ani osoba, za którą ponosi odpowiedzialność, nie ponoszą winy.§ 2. Chociażby osoba, która zwierzę chowa lub się nim posługuje, nie była odpowiedzialna według przepisów paragrafu poprzedzającego, poszkodowany może od niej żądać całkowitego lub częściowego naprawienia szkody, jeżeli z okoliczności, a zwłaszcza z porównania stanu majątkowego poszkodowanego i tej osoby, wynika, że wymagają tego zasady współżycia społecznego.
PRAWO
Art. 433. k.c. Za szkodę wyrządzoną wyrzuceniem, wylaniem lub spadnięciem jakiegokolwiek przedmiotu z pomieszczenia jest odpowiedzialny ten, kto pomieszczenie zajmuje, chyba że szkoda nastąpiła wskutek siły wyższej albo wyłącznie z winy poszkodowanego lub osoby trzeciej, za którą zajmujący pomieszczenie nie ponosi odpowiedzialności i której działaniu nie mógł zapobiec.
PRAWO
Art. 434. k.c. Za szkodę wyrządzoną przez zawalenie się budowli lub oderwanie się jej części odpowiedzialny jest samoistny posiadacz budowli, chyba że zawalenie się budowli lub oderwanie się jej części nie wynikło ani z braku utrzymania budowli w należytym stanie, ani z wady w budowie.
Odpowiedzialność gwarancyjno-repartycyjna - to inaczej odpowiedzialność w ramach ubezpieczeń. Pojawia się ona w KC a w szczególności w przepisach szczególnych to jest prawo ubezpieczeniowe, jako współuczestnictwo potencjalnych sprawców szkód i osób nimi zagrożonych w tworzeniu ogólnego funduszu z którego wypłaca się odpowiednie odszkodowania.
Odpowiedzialność kontraktowa (łac. ex contractu) - odpowiedzialność cywilnoprawna wynikająca z niewykonania lub nienależytego wykonania obowiązku, który powstał na podstawie czynności prawnej i obejmująca obowiązek naprawienia wynikłej z tego szkody.
W prawie polskim odpowiedzialność kontraktowa opiera się na art. 471 kodeksu cywilnego: Dłużnik obowiązany jest do naprawienia szkody wynikłej z niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązania, chyba że niewykonanie lub nienależyte wykonanie jest następstwem okoliczności, za które dłużnik odpowiedzialności nie ponosi.
Ciężar dowodu niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązania spoczywa na wierzycielu. Nie ma on natomiast obowiązku udowodnienia winy dłużnika. Dłużnik może się uwolnić od odpowiedzialności, jeśli wykaże, że wykonał zobowiązanie, albo że niewykonanie lub nienależyte wykonanie zobowiązania nastąpiło nie z jego winy. Winą dłużnika jest zarówno zamiar niewywiązania się ze zobowiązania, jak również nieumyślne niedochowanie należytej staranności przy jego wykonywaniu. Co do zasady natomiast dłużnik nie odpowiada za przypadek.
Punktem wyjścia jest zapis w kodeksie cywilnym: Kto z winy swej wyrządził drugiemu szkodę, obowiązany jest do jej naprawienia (art. 415). W ślad za tym zobowiązaniem powstał produkt ubezpieczeniowy, którego istota polega na tym, że towarzystwo ubezpieczeń bierze na siebie zobowiązanie do naprawienia szkody w zamian za umówioną składkę płaconą przez ubezpieczonego - potencjalnego sprawcę szkody. Zobowiązanie reguluje się przez wypłacenie poszkodowanemu odszkodowania w wysokości nieprzekraczającej uzgodnionej na polisie sumy pieniężnej. Przedmiotem ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej jest szkoda w postaci uszkodzenia ciała osoby trzeciej lub uszkodzenia/utraty mienia osoby trzeciej spowodowane działaniem osoby ubezpieczonej i wszystkich osób, za które jest ona odpowiedzialna.
Dla podmiotu prowadzącego działalność gospodarczą ubezpieczenie odpowiedzialności cywilnej jest jednym z podstawowych niezbędnych ubezpieczeń. Każde bowiem działanie na styku z osobami trzecimi rodzi ryzyko wyrządzenia im szkody. Czasem to ryzyko jest tak prawdopodobne i niosące ważkie skutki społeczne, że OC staje się decyzją ustawodawcy ubezpieczeniem obowiązkowym. W Polsce dotyczy to OC posiadaczy pojazdów samochodowych i OC rolników z tytułu prowadzenia działalności gospodarczej oraz OC zawodowej niektórych grup: notariuszy, projektantów, zawodowych przewoźników, brokerów ubezpieczeniowych (!). Inne ubezpieczenia OC są dobrowolne. Ze względów praktycznych ograniczymy się do czterech produktów z gamy dobrowolnych ubezpieczeń OC, które mogą mieć zastosowanie do działalności gospodarczej niemal każdego przedsiębiorstwa: OC ogólnej z tytułu prowadzenia działalności gospodarczej, OC za produkt, OC najemcy oraz OC pracodawcy. Pominiemy też odpowiedzialność kontraktową, skupiając się wyłącznie na odpowiedzialności pozaumownej (deliktowej).
W toku swojego "życia" firma podejmuje działania mogące owocować rozmaitymi skutkami także negatywnymi. Zarówno osoba fizyczna prowadząca działalność gospodarczą, jak i spółka ponoszą odpowiedzialność za te działania. Przedstawia się tu główne typy odpowiedzialności spółki: za jakość swoich produktów oraz usług i za długi.
W prawie cywilnym rozróżniamy także dwa rodzaje rękojmi za wady fizyczne danej rzeczy lub za jej wady prawne. Instytucja rękojmi występuje w wielu rodzajach umów (między innymi przy umowie sprzedaży, przy darowiźnie). Przy sprzedaży rękojmia za wady fizyczne ma następujące cechy sprzedawca jest odpowiedzialny względem kupującego, jeżeli rzecz sprzedana ma wadę zmniejszającą jej wartość lub użyteczność ze względu na cel w umowie oznaczony albo wynikający z okoliczności lub z przeznaczenia rzeczy. Sprzedawca odpowiada także, jeżeli rzecz nie ma właściwości, o których istnieniu zapewnił kupującego, albo jeżeli rzecz została kupującemu wydana w stanie niezupełnym. Rękojmia za wady prawne przy sprzedaży nakłada na sprzedawcę odpowiedzialność, jeżeli rzecz sprzedana stanowi własność osoby trzeciej albo jeżeli jest obciążona prawem osoby trzeciej. Sprzedawca jest zwolniony od odpowiedzialności z tytułu rękojmi, jeżeli kupujący wiedział o wadzie w chwili zawarcia umowy. Generalnie uprawnienia z tytułu rękojmi za wady fizyczne wygasają po upływie roku, a gdy chodzi o wady budynku - po upływie lat trzech, licząc od dnia, kiedy rzecz została kupującemu wydana, a uprawnienia rękojmi za wady prawne rzeczy sprzedanej wygasają zwykle z upływem roku od chwili, kiedy kupujący dowiedział się o istnieniu wady.
Istotna jest tu również odpowiedzialność odszkodowawcza, a nawet karna. Ma ona miejsce gdy na przykład sprzedany nóż pękł i okaleczył korzystającego lub gdy w wyniku spożycia danego produktu spożywczego czy leku konsument doznał uszczerbku na zdrowiu (także chwilowego.
Odpowiedzialność za długi jest niezwykle istotna i różni się w zależności od rodzaju działalności gospodarczej. Ogólną zasadą w prawie jest brak odpowiedzialności karnej za długi - generalnie procedury ustalenia są cywilne, a egzekucja komornicza. Jednak ma tu miejsce kilka wyjątków. Przede wszystkim w wypadku dowiedzenia, że dany przedsiębiorca wiedział wcześniej o tym, że w wyniku jego działań dojdzie do jego niewypłacalności lub też użył na przykład spółki z ograniczoną odpowiedzialnością jako wehikułu do wyłudzenia czy oszustwa, ponosi on także odpowiedzialność karną. Ponadto nieco innej procedurze egzekucji oraz ponoszenia odpowiedzialności podlegają należności z tytułu nieopłaconych podatków czy tzw. składek na ubezpieczenie społeczne. Należy tu również zaznaczyć, że procedury dochodzenia należności cywilnoprawnych w Polsce działają bardzo opornie, co nie tyczy się np. dochodzeń dla urzędów skarbowych. W wypadku tych ostatnich prawo jest surowe oraz uderza szybko i bezwzględnie tak w spółkę, jak i w przedsiębiorcę.
Nie jest możliwym wymienienie tutaj wszystkich działań spółki oraz przedsiębiorcy, ponieważ jest ich de facto tak wiele jak innych dziedzin ludzkiej aktywności. W zasadzie za każdą działalność szkodzącą stronom trzecim (zarówno firmom, jak i osobom prywatnym) oraz możliwą do bezspornego dowiedzenia przed sądem firmy oraz przedsiębiorcy ponoszą odpowiedzialność cywilną oraz karną (cywilna polega przede wszystkim na zaspokojeniu roszczeń odszkodowawczych oraz zadośćuczynnych, natomiast karna wobec spółkach głównie na grzywnach - ważnym jest, że narzędziami prawnymi są tu również roszczenie poszkodowanych lub nakazy sądowe tyczące się zaprzestania określonej działalności. W dużej liczbie przypadków (szczególnie wobec stron nie będących organami państwowymi takimi jak urzędy skarbowe) interesującym narzędziem jest możliwość polubownego (to znaczy pomijającego procedury urzędowe oraz sądowe) załatwienia sprawy. Strony porozumiewają się oraz bardzo często pisemnie ustalają sposób dalszego zachowania się (np. naprawienia szkody wyrządzonej źle działającym produktem czy źle wykonaną usługą). Istotną rolę odgrywa tu dobra wola stron, jako że w wypadku jej braku uruchomiona procedura cywilnoprawna czy karna może być bardzo długa oraz dolegliwa. Dość interesującym jest tu porównanie Polski z krajami Europy zachodniej oraz (szczególnie) Stanami Zjednoczonymi, gdzie firmy działają pod presją wypłacania wysokich odszkodowań (na którą to okoliczność są bardzo często wysoce ubezpieczane). W Polsce podejście do klienta zarówno ze strony korporacji jak i osób prywatnych będących przedsiębiorcami jest o wiele mniej cywilizowane oraz ze względu na kolonialny charakter tutejszej gospodarki tak prawdopodobnie pozostanie.
2