Odpowiedzialność cywilna
lekarza

Prawo cywilne

będąc częścią wewnętrznego

normatywnego systemu

prawnego, zajmuje się regulacją

stosunków o charakterze

majątkowym i majątkowych

konsekwencjach pomiędzy

obywatelami, podmiotami

zbiorowymi oraz obywatelami a

podmiotami zbiorowymi.
dysponuje ono sankcjami

składającymi się na system

odpowiedzialności cywilnej.

Odpowiedzialność
cywilna

odpowiedzialność majątkowa dłużnika
dłużnik odpowiada za dług całym

swoim majątkiem obecnym i

przyszłym;
Funkcją odpowiedzialności cywilnej

jest funkcja kompensacyjna, której

celem jest wyrównanie uszczerbku

doznanego przez poszkodowanego w

dobrach prawnie chronionych
Funkcja represyjna i prewencyjno-

wychowawcza maja mniejsze

znaczenie

Odpowiedzialność cywilna
lekarza

Źródłem odpowiedzialności cywilnej

lekarza może być:

• istniejące między stronami

zobowiązanie (umowa pomiędzy

prywatnie praktykującym lekarzem

pub prywatnym szpitalem a

pacjentem)
czyn niedozwolony (postępowanie

sprzeczne z prawem, z zasadami etyki

lekarskiej lub współżycia społecznego

prowadzące do szkody)

Pojęcie szkody w prawie
cywilnym

Szkodę majątkową stanowi materialny

uszczerbek na osobie lub mieniu,

natomiast niemajątkową cierpienia

fizyczne i krzywda moralna;

• Osobę doznającą szkody i krzywdy

nazywa się „poszkodowanym”

Szkoda może być wyrządzona

pacjentowi przez lekarza,

personel medyczny lub w

wyniku zaniedbań

organizacyjnych

Pojęcie szkody w prawie
cywilnym

Szkoda jest powstałą wbrew woli

poszkodowanego różnicą pomiędzy jego

obecnym stanem majątkowym a stanem,

jaki zaistniałby gdyby nie doszło do

zaistnienia zdarzenia powodującego szkodę

• W przypadku świadczeń medycznych

szkoda, której doznał pacjent ma charakter –

szkody na osobie

• Szkoda na osobie to takie naruszenie dóbr

osobistych, które prowadzi w sposób

pośredni obok albo wraz z wyrządzeniem

krzywdy do negatywnych skutków

majątkowych tej osoby

Szkoda majątkowa

Uszkodzenie ciała lub rozstrój zdrowia;
Straty wynikłe z całkowitej lub częściowej utraty
zdolności do pracy zarobkowej;
Straty wynikłe ze zwiększenia potrzeb
poszkodowanego lub zmniejszenia jego widoków
powodzenia w przyszłości;
Koszty leczenia;
Inne uzasadnione wydatki;
utrata dochodów;
W razie śmierci szkodą są straty, które wskutek tego
ponoszą osoby trzecie (koszty pogrzebu, utrata
środków utrzymania, pogorszenie sytuacji życiowej

Szkoda

Nie każde uszkodzenie ciała dokonane przez lekarza

jest uznane za szkodę;
Jeżeli uszkodzenie ciała dokonane zostało podczas

zabiegu i konieczne było dla ratowania życia to nie

jest to wyrządzenie szkody

• Szkoda może być wynikiem wadliwego leczenia lub

nawet prawidłowego ale

bez zgody pacjenta

Ustalelnie wysokości szkody polega na porównaniu

stanu w jakim znajdowałby się pacjent, gdyby nie

wadliwe postępowanie lekarskie a stanem jaki

powstał w wyniku tego postępowania;
Należy przy tym uwzględnić samoistny rozwój

choroby oraz szkodę przyszłą (zwiększenie potrzeb)

Szkoda niemajątkowa -
krzywda

cierpienia fizyczne i moralne;
zwykle wiąże się ze szkodą
majątkową na osobie; ale może
być od niej niezależna;

Odpowiedzialność kontraktowa

Niewykonanie lub nienależyte
wykonanie zobowiązania
przez dłużnika (lekarza lub
zakład leczniczy) powoduje
odpowiedzialność
kontraktową

Odpowiedzialność
odszkodowawcza dłużnika –
art. 471 KC

• „Dłużnik obowiązany jest do

naprawienia szkody wynikłej z
niewykonania lub nienależytego
wykonania zobowiązania , chyba
że niewykonanie lub nienależyte
wykonanie jest następstwem
okoliczności za które dłużnik nie
odpowiada”

Odpowiedzialność kontraktowa
może być oparta:

na zasadzie winy;

• na zasadzie ryzyka

(odpowiedzialność jest
zaostrzona, dłużnik odpowiada
za wyrządzenie szkody
niezależnie od winy a tylko z
uwagi na niewykonanie lub
nienależyte wykonanie
zobowiązania)

Odpowiedzialność deliktowa-

Wyrządzenie szkody poprzez
czyn niedozwolony przy
braku zobowiązania
pomiędzy stronami powoduje
odpowiedzialność deliktową

Art. 415 KC

• „Kto z winy

swej wyrządził
drugiemu
szkodę,
obowiązany
jest do jej
naprawienia”

Zbieg odpowiedzialności
– art. 443 KC

• „Okoliczność że działanie lub

zaniechanie, z którego szkoda
wynikła stanowiło niewykonanie
lub nienależyte wykonanie
istniejącego uprzednio
zobowiązania nie wyłącza
roszczenia o naprawienie szkody
z tytułu czynu niedozwolonego,
chyba, że z treści istniejącego
uprzednio zobowiązania wynika
co innego”

Odpowiedzialność solidarna
- art. 441 KC

• „jeżeli kilka osób ponosi

odpowiedzialność za szkodę
wyrządzoną czynem
niedozwolonym , ich
odpowiedzialność solidarna”

Wina

element obiektywny – zachowanie

niewłaściwe - uchybienie przez lekarza

obowiązkom zawodowym (bezprawność

czynu);
element subiektywny (nastawienie

psychiczne, wina w ścisłym tego słowa

znaczeniu)
Wina umyślna –zamiar bepośredni (sprawca

chce wyrządzić szkodę)

– zamiar wynikowy (sprawca godzi się

świadomie na skutek swego postępowania)

Wina nieumyślna – (niedbalstwo)

Wina nieumyślna

• Art. 355 KC - „Dłużnik

obowiązany jest do staranności
ogólnie wymaganej w
stosunkach danego rodzaju”

Przesłanki odpowiedzialności
cywilnej

• zdarzenie wyrządzające szkodę

(czyn niedozwolony albo
niewykonanie lub nienależyte
wykonanie zobowiązania)

• szkoda majątkowa lub

niemajątkowa (krzywda);

• związek przyczynowy

pomiędzy tym zdarzeniem a
szkodą

Adekwatny związek
przyczynowy
- art.. 361 § 1 KC

Zobowiązany do odszkodowania
ponosi odpowiedzialność tylko za
normalne następstwa zadziałania lub
zaniechania, z którego szkoda wynikła
W orzecznictwie SN nie wymaga się
aby z.p. ustalony był w sposób pewny;
Najczęściej z uwagi na charakter
zjawisk biologicznych można mówić
tylko o prawdopodobieństwie jego
zaistnienia;

• Orzeczenie Sądu Najwyższego z dnia 17 VII

1974 (IICR 415/74), w którym Sąd orzekł:

„Jeżeli w sprawie ustalono, że stan

sanitarny szpitala był wyjątkowo zły i że

mógł doprowadzić do infekcji, a zakażenie

rzeczywiście nastąpiło,

prawdopodobieństwo związku

przyczynowego między złym stanem

sanitarnym a zainfekowaniem organizmu

jest tak duże, że można przyjąć, iż powód

spełnił swój obowiązek ze spoczywającego

na nim ciężaru dowodu. Nie można,

bowiem stawiać powodowi nierealnego

wymagania ścisłego udowodnienia, jakimi

drogami infekcja przedostała się do

organizmu. Dlatego też w takiej sytuacji,

jeżeli pozwany szpital twierdzi, że infekcja

pochodzi z innych źródeł, powinien to

udowodnić”

W wyniku błędnej diagnozy
przeprowadzono nieuzasadnioną
operację, podczas której podano
pacjentowi krew zakażoną HIV.
Pacjent doznał szkody na osobie.

Ciężar dowodu

Jeżeli odpowiedzialność opiera
się na zasadzie winy, winę tę z
reguły trzeba udowodnić;
Ciężar udowodnienia danego
faktu spoczywa na osobie, która
z faktu tego wywodzi skutki
prawne;
Wierzyciel (powód) powinien
udowodnić przesłanki
odpowiedzialności cywilnej

Biegli w postępowaniu
cywilnym

• Art. 287 § 1 k.p.c. głosi, że: „w

wypadkach wymagających
wiadomości specjalnych sąd po
wysłuchaniu wniosków stron co
do liczby biegłych i ich wyboru
może wezwać jednego lub kilku
biegłych w celu zasięgnięcia ich
opinii.”

• Sąd Najwyższy w Orzeczeniu z dnia

24.XI.1999 (I CKN 223/98) stwierdził, że

„dowód z opinii biegłego z uwagi na

składnik w postaci wiadomości specjalnych

jest dowodem tego rodzaju, iż nie może

być zastąpiony inną czynnością dowodową

np. przesłuchaniem świadka. Jeżeli więc

zgodnie z art. 278 § 1 k.p.c. sąd może

dojść do wiadomości specjalnych

wyłącznie poprzez skorzystanie z pomocy

biegłego, to sąd dopuszcza się naruszenia

art. 232 zdanie drugie k.p.c, skoro z

urzędu nie przeprowadza dowodu z opinii

biegłego, natomiast dowód ten jest

niezbędny dla miarodajnej oceny

zasadności wytoczonego powództwa”.

Domniemanie faktyczne

Domniemanie faktyczne jest tworzone

podczas procesu przez sąd, samodzielnie na

podstawie zebranego materiału

dowodowego i stanowi procesową metodę

dowodzenia, polegającą na rozumowaniu o

faktach z innych faktów

• „Sąd może uznać za ustalone fakty mające

istotne znaczenie dla rozstrzygnięcia

sprawy, jeżeli wniosek taki można

wyprowadzić z innych ustalonych faktów”

(Art.231 KC)
Funkcją instrumentu prawnego, jakim jest

domniemanie faktyczne jest

przezwyciężenie braków dowodowych oraz

usprawnienie dowodzenia w procesie

cywilnym

Dowód prima facie

Zdarzenie nie miałoby miejsca,
gdyby pozwany dołożył należytej
staranności;
Istnieje duże
prawdopodobieństwo, że
zdarzenie nastąpiło w czasie ,
gdy powód znajdował się pod
kontrolą pozwanego
Zachowanie powoda w tej
sytuacji było bierne

Lekarz zatrudniony w
publicznym ZOZ-ie

nie łączy go z pacjentem żaden
stosunek umowny;
realizuje wobec pacjenta
działalność zakładu i jest wobec
niego osobą trzecią;
odpowiedzialność deliktowa
(art.415 KC) lub pracownicza

Lekarz zatrudniony w ZOZ na
umowie cywilnoprawnej -
kontrakt

Lekarz jako - przedsiębiorca
świadczący usługi medyczne;
Odpowiedzialność ZOZ i lekarza
jest solidarna;
Gdyby odpowiedzialność ZOZ
była kontraktowa wtedy zakład
odpowiada za lekarza jako
podwykonawcę swoich
zobowiązań;

Lekarz prywatnie
praktykujący

Lekarz zawiera z pacjentem
umowę o świadczenie usług
leczniczych;
Zobowiązuje się do leczenia w
zakresie objętym umową;
Zobowiązanie lekarza polega na
dołożeniu należytej staranności;
Lekarz odpowiada za brak
staranności (wina) a nie za
rezultat leczenia;

Lekarz zatrudniający personel
medyczny

Odpowiada za wyrządzone
przezeń szkody niezależnie od
własnej winy;
Na zasadzie odpowiedzialności
za podwykonawców i
pomocników, albo podwładnych;
Konieczne jest udowodnienie
winy personelu

Lekarz prywatnie
praktykujący

Lekarz udzielający pacjentowi
świadczeń leczniczych na
podstawie umowy z NFZ w
zakresie świadczeń objętych
powszechnym ubezpieczeniem
zdrowotnym – odp. deliktowa
Świadczenia ponadstandardowe
– odp. kontraktowa przy zbiegu z
odp. deliktową w przypadku
szkody na osobie

Spółdzielnia lekarska

pacjent zawiera umowę ze spółdzielnią.

Lekarz nie jest kontrahentem pacjenta,,lecz

wykonawcą zobowiązań spółdzielni.
Odpowiedzialność wobec pacjenta może być

tylko deliktowa – z czynu niedozwolonego

(art. 415 k.c.).
Jeżeli spółdzielnia zapewnia jedynie stronę

organizacyjna, a pacjent sam wybiera

lekarza – z którym zawiera umowę –

stronami umowy o usługi sa pacjent i lekarz.

Odpowiedzialność kontraktową za

niewykonanie usługi ponosi wyłącznie lekarz

przy zbiegu z odpowiedzialnością deliktową.

Zakład leczniczy
prowadzony przez lekarzy z
których każdy działa na własny
rachunek

pacjent ma pełną swobodę wyboru

lekarza z którym zawiera umowę o

usługi lecznicze. Zakład stwarza tylko

ramy organizacyjne (np. dostarcza

lokal, aparaturę, personel medyczny).
Lekarz nie jest pracownikiem zakładu

i sam ponosi odpowiedzialność –

kontraktową przy zbiegu z deliktową.
Zakład może natomiast ponieść

odpowiedzialność organizacyjną

Lekarz zatrudniony w
prywatnej klinice na podstawie
umowy o pracę lub umowy zlecenia

jest wykonawcą zobowiązań zakładu i
działa na rachunek zakładu.
W związku z tym zakład ponosi
odpowiedzialność kontraktową za
wyrządzone szkody przy zbiegu z
odpowiedzialnością deliktową
Nie uchyla to odpowiedzialności
deliktowej samego lekarza.

Lekarz działający w ramach
spółki cywilnej lub spółki zoo

pacjent zawiera umowę o usługi

lecznicze ze spółką.
Za wyrządzone pacjentowi szkody

odpowiadają solidarnie wszyscy

wspólnicy spółki. Odpowiedzialność

może być kontraktowa lub deliktowa.
Nie uchyla to odpowiedzialności

deliktowej każdego z lekarzy

wspólników, gdy szkoda jest skutkiem

czynu niedozwolonego ze strony

konkretnego lekarza.

Lekarze w spółce
partnerskiej

lekarz nie ponosi
odpowiedzialności za
zobowiązania spółki powstałe w
związku z wykonywaniem przez
pozostałych partnerów zawodu
jak również za zobowiązania
spółki będące następstwem
działań lub zaniechań osób
zatrudnionych przez spółkę na
podstawie umowy o pracę lub
innego stosunku prawnego np.
pielęgniarki.

• Prywatnie praktykujący

lekarz – odpowiada za wszelkie
szkody doznane przez pacjenta,
ale wynajmuje salę operacyjną –
szpital mógłby ponieść
odpowiedzialność deliktową np..
Gdy szkoda powstała w wyniku
wadliwie działających urządzeń
szpitalnych lub zaniedbań
pielęgniarki.

Wynagrodzenie szkody

Naprawienie
szkody
wyrządzonej
poszkodowanem
u polega na
wypłacie
określonej przez
sąd w wyroku
sumy pienieżnej.

Art. 444 §1 KC

• „w razie uszkodzenia ciała lub

rozstroju zdrowia naprawienie

szkody obejmuje wszelkie

wynikłe z tego powodu koszty.

Na żądanie poszkodowanego

zobowiązany do naprawienia

szkody powinien wyłożyć z góry

sumę potrzebną na koszty

leczenia, a jeżeli poszkodowany

stał się inwalidą , także sumę

potrzebną na koszty

przygotowania do innego

zawodu”

Koszty leczenia; specjalnego
odżywiania, nabycia protez, transport
chorego; koszty specjalnej opieki i
rehabilitacji itd.;
Renta – jeżeli poszkodowany utracił
całkowicie lub częściowo zdolność do
pracy zarobkowej, albo jeśli
zwiększyły się jego potrzeby lub
zmniejszyły widoki na przyszłość
(renta pełna lub wyrównawcza)

Zadośćuczynienie – art.. 445
KC

• „W wypadkach przewidzianych w

artykule poprzedzającym sąd
może przyznać poszkodowanemu
odpowiednią sumę tytułem
zadośćuczynienia za doznaną
krzywdę”

Śmierć poszkodowanego
– art. 446 KC

Jeżeli wskutek uszkodzenia ciała
lub rozstroju zdrowia nastąpiła
śmierć poszkodowanego,
zobowiązany do naprawienia
szkody powinien zwrócić koszty
leczenia i pogrzebu temu, który
je poniósł