Jest to odpowiedzialność majątkowa w przewidzianych prawem sytuacjach za zdarzenia, skutkiem których inna osoba poniosła szkodę.
Istotę tej odpowiedzialności stanowi obowiązek naprawienia szkody.
Naprawienie szkody powinno nastąpić według wyboru poszkodowanego przez:
przywrócenie stanu poprzedniego tj. istniejącego przed wyrządzeniem szkody
np. naprawienie przez sprawcę uszkodzonego sprzętu
zapłatę odpowiedniej sumy pieniężnej wyrównującej szkodę
np. zapłata za naprawę uszkodzonego sprzętu.
Obowiązek naprawienia szkody może powstać:
z niewykonania lub nienależytego wykonania istniejącego już zobowiązania. Odpowiedzialność związana z naprawieniem tej szkody nazywa się odpowiedzialnością kontraktową.
np. dłużnik nie wykona świadczenia lub wykona świadczenie złej jakości
z wyrządzenia szkody czynem niedozwolonym (deliktem). Odpowiedzialność w takich wypadkach nazywa się odpowiedzialnością deliktową.
np. ktoś przez nieostrożność wypali papierosem dziurę w płaszczu innej osoby
w wyniku zaciągnięcia zobowiązania, w którym świadczenie polega właśnie na odszkodowaniu
np. odszkodowanie wynikające z umowy ubezpieczenia.
PRZESŁANKI ODPOWIEDZIALNOŚCI KONTRAKTOWEJ I DELIKTOWEJ:
SZKODA MUSI BYĆ WYRZĄDZONA NIEWYKONANIEM LUB NIENALEŻYTYM WYKONANIEM ZOBOWIĄZANIA LUB CZYNEM NIEDOZWOLONYM
MUSI ISTNIEĆ ZWIĄZEK PRZYCZYNOWY MIĘDZY ZDARZENIEM, A POWSTAŁĄ SZKODĄ.
Rodzaje szkód:a) szkoda majątkowa - jest to uszczerbek majątkowy:
na mieniu poszkodowanego np. zniszczenie rzeczy
lub na osobie – jest następstwem uszkodzenia ciała lub wywołania rozstroju zdrowia (np. zatrucie, nerwica), gdy poszkodowany poniósł koszty leczenia (zakup lekarstw, środków higienicznych, protez) lub gdy utracił zdolność do pracy zarobkowej. W tego typu sytuacjach aczkolwiek mamy do czynienia ze szkodą na osobie, to ponieważ wywołuje ona konsekwencje majątkowe, zaliczana jest do szkód majątkowych.
Naprawienie szkody majątkowej KC nazywa odszkodowaniem.
b) szkoda niemajątkowa - jest to uszczerbek niemajątkowy (cierpienia fizyczne, krzywda moralna) określany mianem krzywdy.
Naprawienie krzywdy kodeks nazywa nie odszkodowaniem, a zadośćuczynieniem.
Sąd może przyznać poszkodowanemu jakąś kwotę tytułem zadośćuczynienia za doznane cierpienia, ale tylko w razie uszkodzenia ciała lub wywołania rozstroju zdrowia. (art. 445 kc) Ale nie w przypadku, szkody na mieniu np. nie mogę wnosić pozwu do sądu o zadośćuczynienie (naprawienie krzywdy) w przypadku, gdy ktoś ukradnie mi np. torebkę, oczywiście doznam krzywdy moralnej, bo sam fakt grzebania w moich osobistych rzeczach budzi odrazę, ale nasze prawo przyznaje zadośćuczynienie tylko w przypadku szkód na osobie.
ODSZKODOWANIE – jest to świadczenie, którego celem jest naprawienie szkody.
ZADOŚĆUCZYNIENIE - jest to świadczenie, którego celem jest naprawienie krzywdy.
ODSZKODOWANIE OBEJMUJE:
stratę, którą poszkodowany poniósł
utracone korzyści, które by osiągnął, gdyby mu nie wyrządzono szkody
ZASADY ODPOWIEDZIALNOŚCI CYWILNEJ:
ODPOWIEDZIALNOŚĆ NA ZASADZIE WINY
Wina może być:
umyślna – sprawca chce wywołać określone skutki lub godzi się na ich wystąpienie
np. napaść na człowieka, który ponosi szkodę
nieumyślna – (niedbalstwo, lekkomyślność) – sprawca przewidywał możliwość wystąpienia bezprawnych następstw swego zachowania, lecz bezzasadnie przypuszczał, że ich uniknie lub nawet nie przewidywał możliwości wystąpienia takich skutków, ale powinien i mógł je przewidzieć.
np. potrącenie pieszego.
Winę wyłączają następujące okoliczności:
1. małoletniość i niepoczytalność - nie ponoszą odpowiedzialności:
małoletni - do 13 roku życia (art. 426 kc),
osoby niepoczytalne, które w chwili dokonania czynu znajdowały się w stanie niepoczytalności spowodowanej chorobą psychiczną, niedorozwojem umysłowym, względnie przemijającymi zaburzeniami np. wysoką gorączką. Natomiast nie jest wolny od odpowiedzialności sprawca, który sam wprawił się w stan niepoczytalności przez nadużycie alkoholu, czy środków odurzających (art. 425 kc).
działanie - nie ponoszą odpowiedzialności osoby działające:
w warunkach tzw. obrony koniecznej
(art. 423 kc) „Kto działa w obronie koniecznej, odpierając bezpośredni i bezprawny zamach na jakiekolwiek dobro własne lub innej osoby, ten nie jest odpowiedzialny za szkodę wyrządzoną napastnikowi”
w stanie wyższej konieczności
(art. 424 kc) polega na tym, że dla ratowania dobra oczywiście większej wartości poświęca się inne dobro (cudze) wyrządzając przez to szkodę np. ktoś zabija psa atakującego dziecko.
ODPOWIEDZIALNOŚĆ NA ZASADZIE RYZYKA – jest to odpowiedzialność niezależna od winy
ODPOWIEDZIALNOŚĆ NA ZASADZIE SŁUSZNOŚCI – dot. sytuacji wyjątkowych, wymienionych w przepisach kc. Sąd może zasądzić odszkodowanie, jeśli uzna, że odpowiada to zasadom współżycia społecznego (zasadzie słuszności). Ma miejsce wtedy, gdy sprawcy szkody z powodu wieku lub innych okoliczności winy przypisać nie można:
gdy brak jest osób zobowiązanych do nadzoru nad nimi,
lub gdy nie można od osób zobow. do nadzoru uzysać odszkodowania (bo np. nie mają pieniędzy)
sąd w takiej sytuacji może odstąpić od zasądzenia odszkodowania lub zasądzić odszkodowanie od samego sprawcy szkody, jeżeli z okoliczności, a zwłaszcza z porównania stanu majątkowego poszkodowanego i sprawcy wynika, że wymagają tego względy słuszności.
ODPOWIEDZIALNOŚĆ DELIKTOWA
WYNIKAJĄCA Z CZYNÓW NIEDOZWOLONYCH
(art.415-449 kc)
Czyn niedozwolony jest to bezprawne zdarzenie wyrządzające szkodę, z którym prawo łączy obowiązek odpowiedzialności odszkodowawczej. Zdarzenie to może stanowić przestępstwo np. pobicie człowieka przez napastnika, ale nie koniecznie np. może to być wybicie szyby podczas gry w piłkę.
W kc odpowiedzialność deliktowa jest podzielona na następujące grupy:
odpowiedzialność za własne czyny – jest podstawowym rodzajem odpowiedzialności deliktowej. Wynika z art. 415 kc „Kto z winy swojej wyrządził drugiemu szkodę, obowiązany jest do jej naprawienia”. Przesłankami tej odpowiedzialności są:
wina, poszkodowany musi
powstanie szkody, wysokość szkody je udowodnić
związek przyczynowy, między działaniem sprawcy, a szkodą
odpowiedzialność za cudze czyny:
odpowiedzialność osób zobowiązanych do nadzoru nad osobą małoletnią lub niepoczytalną (wina w nadzorze)
(art. 427 kc) Chodzi tu o rodziców, opiekunów prawnych powołanych do nadzoru z mocy ustawy lub o osoby zobowiązane do nadzoru z mocy umowy (np. opiekunka do dziecka).
Odpowiedzialność opiera się na zasadzie winy domniemanej – tzn. przepisy nakazują domniemywać, że szkoda wyrządzona przez małoletniego lub niepoczytalnego była wynikiem braku nadzoru.
Poszkodowany nie musi udawadniać winy osoby zobow. do nadzoru.
Osoba zobow. do nadzoru może uwolnić się od odpowiedzialności tylko wtedy, gdy wykaże że nadzór wykonywała w sposób prawidłowy lub, że szkoda powstałaby również przy starannym wykonywaniu tego nadzoru.
odpowiedzialność za szkody powstałe w wyniku powierzenia wykonywania czynności drugiemu (wina w wyborze) – ponosi ten, kto wykonanie czynności powierzył
Wynika z art. 429 – „Kto powierza wykonanie czynności drugiemu, ten jest odpowiedzialny za szkodę wyrządzoną przez sprawcę przy wykonywaniu powierzonej czynności, chyba że nie ponosi winy w wyborze albo, że wykonanie czynności powierzył osobie, przedsiębiorstwu lub zakładowi, które w zakresie swej działalności trudni się wykonywaniem takich czynności”.
Odpowiedzialność ta opiera się również na zasadzie winy domniemanej - przepisy nakazują domniemywać winę w wyborze niewłaściwej osoby.
odpowiedzialność za szkody wyrządzone osobie trzeciej przy wykonywaniu czynności powierzonej przez zwierzchnika podwładnemu. (art. 430 kc)
„Kto na własny rachunek powierza wykonanie czynności osobie, która przy wykonywaniu tej czynności podlega jego kierownictwu i ma obowiązek stosować się do jego wskazówek, ten jest odpowiedzialny za szkodę wyrządzoną z winy tej osoby przy wykonywaniu powierzonej czynności”
Zwierzchnikiem jest podmiot, na rzecz którego działają przełożeni i podwładni (np. przedsiębiorstwo, właściciel firmy, a nie kierownik, dyrektor, czy majster).
Jest najbardziej rygorystyczną odpowiedzialnością. Taki stosunek występuje między pracodawcą a pracownikiem, w wojsku, policji. Odpowiedzialność ta w odróżnieniu od poprzednich oparta jest na zasadzie ryzyka, co oznacza, że zwierzchnik ją poniesie nawet wtedy, gdy nie można mu przypisać żadnej winy (bez względu na to, czy kontrolował pracowników, informował, bardzo starał się). O ile wina zwierzchnika nie ma wpływu na jego odpowiedzialność, o tyle istotna jest wina podwładnego, bowiem zwierzchnik odpowiada za szkody, jeśli podwładny zawinił.
odpowiedzialność za szkody wyrządzone przez rzeczy - dot. szkód spowodowanych wyrzuceniem, wylaniem
lub spadnięciem czegoś z pomieszczenia. Odpowiedzialność odszkodowawcza ciąży na tym, kto zajmuje pomieszczenie.
odpowiedzialność za szkody wyrządzone w związku z użyciem sił przyrody
Odpowiedzialność taką ponoszą:
prowadzący na własny rachunek przedsiębiorstwo lub zakład wprawiany w ruch za pomocą sił przyrody – za szkodę wyrządzoną komukolwiek przez ruch przedsiębiorstwa art. 435 (np. szkoda wyrządzona w wyniku awarii windy, wybuchu gazu)
posiadacz środka komunikacji za szkody wyrządzone przez ruch pojazdu art. 436.
Osoby te mogą uwolnić się od odpowiedzialności ( z tytułu ryzyka) tylko wtedy, gdy:
szkoda była następstwem tzw. siły wyższej - jest to zjawisko zewnętrzne, nadzwyczajne (ponadnormalne), którego skutków nie można było przewidzieć (a jeśli nawet można było przewidzieć, to nie można było im zapobiec), na które pojedynczy człowiek nie ma żadnego wpływu i za które osoba zobowiązana do świadczenia nie ponosi odpowiedzialności. Jest ono ograniczone do trzech typów zdarzeń. Są to:
klęski żywiołowe (gwałtowne zdarzenia atmosferyczne jak trzęsienia ziemi, huragan, wybuch wulkanu, powódź),
akty władzy politycznej (zawłaszczenie, rekwizycja, rozkaz władzy publicznej),
akty siły zbrojnej (wojna, zamieszki wewnętrzne, przewroty rewolucyjne).
zawinił sam poszkodowany
zawiniła osoba trzecia, za którą przedsiębiorstwo nie odpowiada i na której działanie nie miało wpływu.
ODPOWIEDZIALNOŚĆ KONTRAKTOWA
Z TYTUŁU NIEWYKONANIA LUB NIENALEŻYTEGO WYKONANIA ZOBOWIĄZANIA
(skrót nnwz)
jest następstwem niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązania wzajemnego tj. umowy przez jedną ze stron (dłużnika) pociągającą za sobą obowiązek naprawienia szkody drugiej stronie (wierzycielowi).
Podstawą tej odpowiedzialności jest już istniejąca i ważna umowa.
Odpowiedzialność za niewykonanie lub nienależyte wykonanie zobowiązania uregulowana jest w art. 471 kc, zgodnie z którym:
„Dłużnik zobowiązany jest do naprawienia szkody wynikłej z niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązania, chyba że niewykonanie lub nienależyte wykonanie zobowiązania jest następstwem okoliczności za które dłużnik nie ponosi odpowiedzialności”.
Dłużnik ponosi odpowiedzialność za niewykonanie lub nienależyte wykonanie zobowiązania, jeśli zachodzą następujące przesłanki:
gdy wierzyciel poniósł szkodę,
gdy pomiędzy szkodą, a nnwz istnieje związek przyczynowy (tzn. przyczyną powstania szkody było nnwz),
nnwz musi być następstwem okoliczności, za które dłużnik ponosi odpowiedzialność:
to może być wina dłużnika, np. dłużnik nienależycie wykonał swoje zobowiązanie
lub powierzenie wykonania zobowiązania innej osobie (art. 474) – dłużnik odpowiedzialny jest za działania i zaniechania osób, z pomocą których zobowiązanie wykonuje lub którym wykonanie zobowiązania powierza np. Biuro Podróży realizując imprezy posługuje się innymi osobami, za które ponosi odpowiedzialność
Ciężar udowodnienia przesłanek przy odp. kontraktowej jest nieco inny, niż przy deliktowej:
przy deliktowej – dłużnik musi udowodnić winę dłużnika, związek przyczynowy, poniesioną szkodę
przy kontraktowej – dłużnik musi udowodnić związek przyczynowy, poniesioną szkodę ale nie musi udawadniać winy dłużnika – kc. przyjął domniemaną winę dłużnika, tzn. zakłada, że szkoda powstała na skutek nnwz.
Jeśli do powstania szkody przyczynił się sam poszkodowany – obowiązek naprawienia szkody przez dłużnika ulega odpowiedniemu zmniejszeniu – stosownie do stopnia przyczynienia się do szkody obu stron.
Kiedy dłużnik może uwolnić się od tej odpowiedzialności:
- jeśli udowodni, że niewykonanie lub nienależyte wykonanie zobowiązania jest następstwem okoliczności, za które nie ponosi odpowiedzialności. To może być siła wyższa lub przypadek. Przez przypadek w prawie cywilnym rozumie się każde zdarzenie, które uniemożliwia wykonanie zobowiązania i za które dłużnik nie odpowiada (np. osoba trzecia uszkodziła samochód, który miał być wydany wierzycielowi).
W każdym przypadku dłużnik musi udowodnić, że nie można mu przypisać winy umyślnej, ani niedbalstwa.