Metodologia ze statystyką – kurs zaawansowany

Jerzy Marian Brzeziński

Forma: wykład

Tryb – dzienny (30 godz.) i zaoczny (30 godz.)

Forma zaliczenia – egzamin testowy; czas trwania egzaminu: 30 min.

(minimum zaliczeniowe: 18 pkt., tj. 60%, na 30 pkt. możliwych do uzyskania)

BLOK 1: Analiza wariancji (ANOVA) jako statystyczna podstawa eksperymentu jednoczynnikowego (A) i dwuczynnikowego (AB)

Nowe eksperymentowanie w psychologii. Co nowego wprowadził do metodyki eksperymentu R. A. Fisher? Trzy modele ANOVA: model efektów stałych (I.), model efektów losowych (II.), model efektów mieszanych (III.). Wielkość grup (n) – model ortogonalny vs. model nieortogonalny.

Eksperyment jednoczynnikowy (A). Reguły zapisu wyników w ANOVA i reguły sumowania. Podstawowe pojęcia jednoczynnikowej (A) odmiany modelu ANOVA: sumy kwadratów (SS) – między i wewnątrz, stopnie swobody (df) – między i wewnątrz, średni kwadrat (MS). Porównania między- i wewnątrzgrupowe. Pojęcie efektu głównego czynnika A: a_i = m_i - m. Pojęcie błędu eksperymentalnego e_i(k). Struktura wyniku Y_ik. Zapis hipotez: H₀ i H₁. Stosunek F. Podejmowanie decyzji wobec H₀. Korzystanie z tablic rozkładu F. Założenia ANOVA (siedem założeń). Transformacja wyników surowych. Wskaźniki wariancji zmiennej zależnej wyjaśnianej czynnikiem A i różnicami wewnątrzgrupowymi – wskaźniki „omega-kwadrat” (v²). Dlaczego stosujemy np. test HSD-Tukey’a, a nie wiele razy test t-Studenta?

Eksperyment dwuczynnikowy (AB). Podstawowe pojęcia dwuczynnikowej (AB) odmiany modelu ANOVA: sumy kwadratów (SS) – czynnik A, czynnik B, interakcja AB, wewnątrzgrupowa, stopnie swobody (df) – A, B, AB, wewnątrz (błąd eksperymentalny), średni kwadrat (MS) – A, B, AB, wewnątrz (błąd eksperymentalny). Porównania między- i wewnątrzgrupowe. Pojęcie efektów głównych: a_i, b_j, (ab)_ij. Pojęcie błędu eksperymentalnego e_ij(k). Sens statystyczny i psychologiczny interakcji AB. Interpretacja graficzna interakcji AB. Pojęcie efektów prostych: A½b_j oraz B½a_i. Struktura wyniku Y_ijk. Zapis hipotez: H₀ i H₁. Stosunek F. Podejmowanie decyzji wobec H₀. Wskaźniki wariancji zmiennej zależnej wyjaśnianej czynnikiem A, czynnikiem B, interakcja czynników A i B oraz różnicami wewnątrzgrupowymi – wskaźniki „omega-kwadrat” (v²).

Literatura podstawowa

Brzeziński, J. (2008). Badania eksperymentalne w psychologii i pedagogice
(wyd. 2). Warszawa: Wydawnictwo Naukowe Scholar.

BLOK 2: Złożone odmiany ANOVA

Eksperyment trójczynnikowy (ABC). Podstawy. Interakcja trójczynnikowa i jej graficzna interpretacja. Pojęcie efektów prostych. Wskaźniki wariancji zmiennej zależnej wyjaśnianej czynnikami A, B, C i ich interakcjami.

Porównanie wielu grup „eksperymentalnych” z jedną „kontrolną”. Test Dunnetta.

Analiza trendu w ANOVA-A. Liniowość vs. krzywoliniowość.

Eksperymenty jedno i dwuczynnikowe z powtarzaniem pomiarów zmiennej zależnej. Idea powtarzania pomiarów zmiennej zależnej w ANOVA. Różne warianty planów eksperymentalnych z powtarzaniem pomiarów zmiennej Y. Plan jednoczynnikowy. Plan dwuczynnikowy – warianty: jeden czynnik „powtarzany” i dwa czynniki „powtarzane”. Wskaźniki wariancji zmiennej zależnej wyjaśnianej czynnikami A, B, C i ich interakcjami. Ograniczenia planów z powtarzaniem pomiarów zmiennej Y. Inne warianty planów z powtarzaniem pomiarów.

Literatura podstawowa

Brzeziński, J. (2007 – lub starsze wydania). Metodologia badań psychologicznych (wyd. 5). Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN (rozdz. 10).

Brzeziński, J. (2008). Badania eksperymentalne w psychologii i pedagogice
(wyd. 2). Warszawa: Wydawnictwo Naukowe Scholar.

BLOK 3: Model regresji liniowej – zagadnienia zaawansowane

Odmiana jedno-wielozmiennowa (zmienna-kryterium: interwałowa lub ilorazowa, zmienne-predyktory: jakościowe). Kodowanie „zero-jedynkowe” oraz „quasi-eksperymentalne” jednej (dwu- i wielowartościowej) oraz dwóch (dwu- i wielowartościowych) zmiennych jakościowych (nominalnych). Zalety kodowania „zero-jedynkowego” oraz „quasi-eksperymentalnego”. Interpretacja współczynników regresji: b i a.

Dwie trategie budowy modelu wielokrotnej regresji liniowej. Metoda krokowa – postępująca (ang. forward selection) (też: selekcji a priori). Metoda krokowa – wsteczna (ang. backward elimination) (też: eliminacji a posteriori).

Literatura podstawowa

Brzeziński, J. (2007 – lub starsze wydania). Metodologia badań psychologicznych (wyd. 5). Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN (rozdz. 13).

Ferguson, G. A., Takane, Y. (2003 – lub nowsze wydanie). Analiza statystyczna w psychologii i pedagogice. Warszawa: Wyd. Nauk. PWN (w zakresie określonym programem).

Zakrzewska, M. (2007). Analiza wariancji i analiza regresji wielokrotnej – tożsamość modeli. Maszynopis udostępniony studentom na stronach WWW.

Literatura obowiązkowa dla całego kursu

Brzeziński, J. (2008). Badania eksperymentalne w psychologii i pedagogice (wyd. 2). Warszawa: Wyd. Nauk. Scholar (w zakresie określonym programem).

Brzeziński, J. (2007 – lub starsze wydania). Metodologia badań psychologicznych. Warszawa: Wyd. Nauk. PWN (w zakresie określonym programem).

Ferguson, G. A., Takane, Y. (2003 – lub nowsze wydanie). Analiza statystyczna w psychologii i pedagogice. Warszawa: Wyd. Nauk. PWN (w zakresie określonym programem).

Zakrzewska, M. (2007). Analiza wariancji i analiza regresji wielokrotnej – tożsamość modeli. Maszynopis udostępniony studentom na kodowanych stronach WWW.