STEVEN SAYLOR

RAMIONA NEMEZIS

Przełożył: Janusz Szczepański

Wydanie oryginalne: 1992

Wydanie polskie: 2001

Penni Kimmel -

Helluo librorum et litterarum studiosus

CZĘŚĆ I

TRUP W BIBLIOTECE

ROZDZIAŁ I

Mimo wszystkich swych chwalebnych przymiotów – uczciwości, wierności, sprytu i niesamowitej zwinności – Eko niezbyt nadaje się na odźwiernego. Jest niemową. Nigdy jednak nie był głuchy; przeciwnie, ma najbystrzejszy słuch spośród wszystkich znanych mi osób. Śpi też czujnie, co pozostało mu z tamtych okropnych dni jego dzieciństwa, kiedy porzuciła go matka, a zanim ja go przygarnąłem, by w końcu adoptować. Nic więc dziwnego, że on właśnie posłyszał stukanie do drzwi dwie godziny po zmierzchu, kiedy wszyscy w domu już spali. Powitał mego nocnego gościa, ale nie potrafił go spławić, nie uciekając się do niegrzecznych gestów wieśniaka odpędzającego pchającą się do izby gęś. Cóż więc miał chłopak uczynić? Mógłby obudzić Belbona, mojego domowego osiłka. Wielki, śmierdzący czosnkiem i głupawo przecierający oczy Belbo może nastraszyłby przybysza, lecz wątpię, czy udałoby mu się go pozbyć. Obcy był uparty, a przy tym dwakroć mądrzejszy niż Belbo silny. Eko zrobił zatem jedyną możliwą w tej sytuacji rzecz: skinął na gościa, by zaczekał, a sam cicho zapukał do drzwi mojej sypialni. To nie wystarczyło, by mnie obudzić. Solidne porcje ugotowanej przez Bethesdę zupy rybnej z kaszą jęczmienną, popite dobrym białym winem sprawiły, że spałem jak kamień. Chłopiec po cichu otworzył drzwi, podszedł do mnie na palcach i potrząsnął za ramię.

Obok mnie Bethesda poruszyła się i westchnęła przez sen. Jej bujne czarne włosy spoczywały na mojej twarzy i szyi. Woń perfumowanej henny wzbudziła w mym podbrzuszu falę erotycznego mrowienia. Odwróciłem się ku niej, układając wargi do pocałunku i przesuwając dłonią po jej ciele. Jak to możliwe, pomyślałem sennie, że sięgnęła stamtąd ręką nade mną i złapała mnie za ramię?

Eko nie lubił wydawać tych półzwierzęcych pomruków właściwych niemowom, uważając je za uwłaczające jego godności. Wolał zachowywać surowe milczenie Sfinksa i pozwalać mówić swym dłoniom. Ścisnął moje ramię mocniej i energiczniej potrząsnął. Rozpoznałem wreszcie jego dotyk, niczym głos kogoś znajomego. Zrozumiałem nawet, co mówi.

– Ktoś przyszedł? – mruknąłem, nie otwierając oczu.

Eko klepnął mnie raz na znak przytaknięcia. Przytuliłem się do Bethesdy, która odwróciła się tymczasem do mnie plecami. Dotknąłem wargami jej ramienia; wypuściła oddech ni to w westchnieniu, ni to w zalotnym mruknięciu. We wszystkich moich podróżach, od słupów Heraklesa po granicę z Partami, nigdy nie spotkałem kobiety reagującej równie wrażliwie. Ona jest jak lira zrobiona przez mistrza, pomyślałem, idealnie zbudowana i nastrojona, z biegiem lat coraz doskonalsza. Jakimże szczęściarzem jesteś, Gordianusie Poszukiwaczu, jaki skarb znalazłeś na aleksandryjskim targu niewolników przed piętnastoma laty...

Gdzieś w pościeli poruszyło się kocię. Egipcjanka do szpiku kości, Bethesda zawsze trzyma w domu koty i nawet pozwala im włazić do naszego łoża. Kociak ruszył doliną między naszymi udami, ocierając się o nas miękkim futerkiem. Na razie trzymał pazurki schowane i całe szczęście, moja najwrażliwsza część bowiem w ostatnich sekundach sporo urosła, a zwierzak zdawał się zmierzać wprost ku niej. Może pomyślał, że to wąż, którym może się pobawić. Przycisnąłem się mocniej do dziewczyny, by się osłonić. Westchnęła znowu. Przypomniała mi się inna, deszczowa noc sprzed dziesięciu lat, zanim dołączył do nas Eko: inny kot, inne łoże, ale ten sam stary dom po moim ojcu i my dwoje, młodsi, ale bynajmniej nie inni niż teraz. Zapadłem w drzemkę.

Poczułem na ramieniu dwa ostre klepnięcia. W ten sposób w ciemnościach Eko mówił „nie” (w dzień normalnie potrząsnąłby głową). Nie, nie mógł i nie chciał odprawić mojego gościa. Po chwili znów plasnął mnie dwukrotnie.

– Dobrze już, dobrze... – wymamrotałem.

Bethesda odsunęła się ze złością, pociągając za sobą koc i wystawiając mnie na wilgotny chłód wrześniowej nocy. Kociak przekoziołkował w moją stronę, rozczapierzając pazury dla złapania równowagi.

– Na jądra Numy! – syknąłem głośno, choć to nie ów legendarny król doznał w tej chwili skaleczenia drobnym pazurkiem.

Eko dyskretnie nie zwrócił uwagi na mój okrzyk bólu, ale Bethesda zachichotała sennie. Wyskoczyłem z łoża i po omacku poszukałem tuniki. Chłopiec już ją podawał, trzymając w górze, by łatwo mi było ją nasunąć.

– Oby się okazało, że to coś ważnego! – warknąłem.

Sprawa istotnie była ważna, choć ani tamtej nocy, ani jeszcze przez jakiś czas nie wiedziałem jak bardzo. Gdyby czekający w westybulu emisariusz wyraził się jasno, gdyby szczerze powiedział, z czym i od kogo przybywa, spełniłbym jego życzenie bez chwili wahania. Takie sprawy i tacy klienci trafiają się w moim fachu nazbyt rzadko. Gotów byłbym bić się o takie zlecenie. Jednakże człowiek, który przedstawił się lakonicznie jako Marek Mummiusz, roztaczał aurę wieszczej tajemniczości i traktował mnie z podejrzliwością graniczącą z pogardą. Oznajmił, że moje usługi są niezwłocznie potrzebne i w związku z tym będę musiał wyjechać z Rzymu na kilka dni.

– Czy masz jakieś kłopoty? – spytałem.

– Nie ja! – krzyknął.

Najwyraźniej nie umiał się wysławiać tonem odpowiednim dla uśpionego domostwa. Jego słowa brzmiały jak seria warknięć i szczęknięć; tak karci się niesfornego psa czy niewolnika. Nie ma na świecie języka równie nieprzyjemnego jak łacina artykułowana w taki koszarowy sposób... Chociaż byłem zaspany i otumaniony winem, zaczynało jednak mi coś świtać na temat nieproszonego gościa. Pod jego ładnie przystrzyżoną bródką, pod prostą, lecz kosztowną czarną tuniką, porządnymi butami i eleganckim wełnianym płaszczem rozpoznałem żołnierza, człowieka nawykłego do wydawania rozkazów, które są natychmiast wykonywane.

– No! – rzucił, mierząc mnie wzrokiem z góry na dół, jakbym był leniwym rekrutem tuż po pobudce, ociągającym się przed codziennym marszem. – Idziesz czy nie?

Eko, urażony takim grubiaństwem, oparł ręce na biodrach i wlepił w nieznajomego gorące spojrzenie. Mummiusz uniósł głowę i parsknął niecierpliwie. Odchrząknąłem i powiedziałem spokojnie:

– Ekonie, przynieś mi kubek wina. Ciepłego, jak możesz. Sprawdź, czy w kuchni jeszcze tli się żar. Może kubeczek i dla ciebie, Mummiuszu?

Mój gość burknął coś i potrząsnął głową, jak dobry legionista na służbie.

– Może więc trochę grzanego jabłecznika? – zaproponowałem. – Nalegam, Marku Mummiuszu. Noc jest chłodna. Przejdźmy do gabinetu... Spójrz, Eko już pozapalał nam lampy. Ten chłopak w lot odgaduje moje życzenia. Proszę, spocznij tu... Nie, nie, musisz usiąść. A teraz, Marku Mummiuszu... domyślam się, że przybywasz zaoferować mi pracę.

W jaśniejszym świetle w gabinecie dostrzegłem, że mój gość wygląda na zmęczonego, jakby nie spał od dłuższego czasu. Wiercił się jednak na krześle niespokojnie, a oczy miał szeroko otwarte, nienaturalnie czujne. Po chwili zerwał się i zaczął chodzić po izbie, a kiedy Eko podał mu ciepły jabłecznik, odmówił. Tak właśnie żołnierz na długiej warcie odrzuca wszelkie wygody w obawie przed mimowolnym zaśnięciem.

– Tak – przyznał w końcu. – Przybyłem, by wezwać cię...

– Wezwać mnie? – przerwałem. – Nikt nie wzywa Gordianusa Poszukiwacza. Jestem obywatelem, a nie czyimkolwiek niewolnikiem albo wyzwoleńcem; według zaś ostatnich doniesień Rzym wciąż jeszcze jest republiką, nie dyktaturą... choć trudno w to uwierzyć. Inni obywatele przychodzą, by się ze mną skonsultować, poprosić o usługę, wynająć mnie. I czynią to zwykle za dnia. Przynajmniej ci uczciwi.

Mummiusz z trudem powstrzymywał rozdrażnienie.

– To jest śmiechu warte! – zakrzyknął. – Oczywiście otrzymasz zapłatę, jeśli to cię niepokoi. W samej rzeczy jestem upoważniony, by zaoferować ci pięciokrotność twojej zwykłej stawki dziennej z uwagi na niedogodność i... podróże – dokończył z lekkim wahaniem. – Gwarantowane honorarium za pięć dni, plus wszelkie koszty i wydatki.

No, tymi słowami zapewnił sobie moją całkowitą uwagę. Kątem oka dojrzałem, jak Eko unosi brwi, milcząco doradzając mi rozwagę; dzieci ulicy szybko uczą się twardego targowania.

– To doprawdy szczodra oferta, Marku Mummiuszu – powiedziałem. – Tak, wielce szczodra. Oczywiście może sobie nie zdajesz sprawy, że ostatnio byłem zmuszony podnieść stawkę. Ceny w Rzymie wciąż idą w górę przez tę rewoltę niewolników i szalejącego na prowincji niezwyciężonego Spartakusa, siejącego chaos i...

– Niezwyciężonego? – Przybysz wydawał się do głębi urażony. – Spartakus niezwyciężony? Wkrótce się o tym przekonamy!

– Niezwyciężony w starciu z armią rzymską – wyjaśniłem. – Jak dotąd, jego wojska pobiły każdy wysłany przeciwko nim oddział. Ba, przepędzili nawet dwóch konsulów, którzy musieli haniebnie rejterować. Ale sądzę, że kiedy Pompejusz...

– Pompejusz? – Mummiusz jakby wypluł to nazwisko.

– Tak, sądzę, że kiedy Pompejusz wreszcie sprowadzi tu swe legiony z Hiszpanii, szybko uporamy się z powstaniem... – ciągnąłem temat tylko dlatego, że zorientowałem się, iż drażni on gościa, a chciałem odwrócić jego uwagę od zamierzonego wywindowania mojej stawki.

Mummiusz współpracował ze mną wspaniale, krążąc po gabinecie jak lew w klatce, zaciskając zęby i płonąc wzburzeniem. Nie wdawał się jednak w dalszą dyskusję nad ważną kwestią buntu rzymskich niewolników. Wszystko, co mógł z siebie wydobyć w słabych próbach wejścia mi w słowo, to tylko „przekonamy się o tym”. W końcu podniósł głos jeszcze bardziej, skutecznie mnie zagłuszając:

– Zobaczymy wkrótce, co będzie ze Spartakusem! Wracajmy do rzeczy! Mówiłeś coś o swoich stawkach.

Odchrząknąłem i pociągnąłem łyk wina.

– Tak. No właśnie. Jak więc mówiłem, przy tych zwariowanych cenach...

– Mówże dalej, człowieku!

– Cóż... nie wiem, co ty albo twój mocodawca słyszeliście o moich honorariach. Nie wiem, skąd znacie moje imię i kto mnie wam polecił.

– Mniejsza o to.

– W porządku. Ale wspomniałeś o pięcio...

– Tak, o pięciokrotności twojej dziennej stawki!

– To się może okazać sporą sumą, jeśli wziąć pod uwagę, że zwykle biorę... – Eko przesunął się za plecy przybysza i kciukiem pokazywał mi „w górę, w górę, w górę!” – ...osiemdziesiąt sesterców – rzuciłem, biorąc tę kwotę z powietrza. Była to równowartość dwóch miesięcznych pensji szeregowego legionisty.

Mummiusz spojrzał na mnie dziwnie i przez chwilę myślałem, że przesadziłem. Ach, cóż, jeśli oburzony obróci się na pięcie i wymaszeruje z domu bez słowa, przynajmniej będę mógł wrócić do rozgrzanego łoża i do Bethesdy. I tak pewnie mnie nabierał.

A potem wybuchnął śmiechem. Nawet Ekona zbiło to z tropu. Widziałem ponad ramieniem gościa, jak marszczy czoło ze zdumienia.

– Osiemdziesiąt sesterców dziennie – powtórzyłem najspokojniej jak umiałem, starając się nie pokazywać zmieszania. – Rozumiesz?

– O, tak! – Koszarowy rechot Mummiusza ścichł do kpiącego śmieszku.

– A gdy pomnożyć to przez pięć...

– Otrzymamy czterysta – warknął. – Znam arytmetykę! – prychnął z tak szczerą wzgardą, że już wiedziałem, iż mogłem zażądać o wiele więcej.

Z racji mojej profesji często miewam kontakty z bogatymi obywatelami Rzymu. Bogacze w swych walkach z innymi bogaczami potrzebują prawników; prawnikom trzeba informacji, a ich zdobywanie to moja specjalność. Przyjmowałem już honoraria od wziętych adwokatów, jak Hortensjusz i Cycero, a czasami bezpośrednio od tak znamienitych klientów, jak wielkie rody Metellów i Messalów. Ale nawet oni żachnęliby się na pomysł płacenia Gordianusowi Poszukiwaczowi dziennej stawki w wysokości czterystu sesterców. Jak więc bogaty jest klient, którego reprezentuje Marek Mummiusz?

Nie było już wątpliwości, czy mam przyjąć zlecenie. Pieniądze załatwiły sprawę. Bethesda będzie gruchać jak synogarlica na widok takiej masy srebra płynącej do domowej skrzyni, a niektórzy dłużnicy znów zaczną witać mnie z uśmiechem, zamiast szczuć psami. Jednak prawdziwe sidła, w jakie się złapałem, zastawiła moja własna ciekawość. Zapragnąłem się dowiedzieć, kto przysłał Marka Mummiusza do moich drzwi. Niemniej nie chciałem, by pomyślał, że już mnie zdobył.

– To dochodzenie musi być ważne – rzuciłem od niechcenia, siląc się na stoicki spokój profesjonalisty, wcale nie myślącego o fontannach brzęczących srebrnych monet. Czterysta sesterców dziennie razy pięć gwarantowanych dni pracy daje dwa tysiące. Wreszcie będę mógł naprawić tylną ścianę domu, wymienić spękane płytki w atrium, a może też pozwolić sobie na nową niewolnicę do pomocy Bethesdzie...

– Tak ważne, że nie wiem, czy jeszcze kiedykolwiek trafi ci się podobne. – Mummiusz skinął poważnie głową.

– A przy tym, domyślam się, delikatne – indagowałem dalej.

– Wyjątkowo.

– I wymaga dyskrecji?

– Bardzo daleko posuniętej – potwierdził.

– Rozumiem więc, że stawką jest coś więcej niż byle majątek. Czyżby honor?

– Więcej niż honor – odpowiedział ponuro Mummiusz, z zabobonnym lękiem w oczach.

– Zatem życie? Stawką jest czyjeś życie?

Po wyrazie jego twarzy zorientowałem się, że mówimy o morderstwie. Sowite honorarium, tajemniczy zleceniodawca, zbrodnia... nie mogłem się dłużej opierać. Stać mnie było jedynie na zachowanie obojętnej miny. Mummiusz zaś wyglądał bardzo poważnie – jak wojownik na polu bitwy, nie podniecony w oczekiwaniu na starcie, ale po wszystkim, wśród stosów trupów, ogarnięty żalem.

– Nie życie – odrzekł powoli. – Nie zwykłe pojedyncze życie. Życie wielu mężczyzn, kobiet i dzieci wisi na włosku. Jeśli nie będziemy przeciwdziałać, krew popłynie jak woda, a szloch niewiniątek będzie słychać w samej paszczy Hadesu.

Dokończyłem wino i odstawiłem kubek.

– Marku Mummiuszu – zapytałem – czy powiesz mi wprost, kto cię przysyła i czego ode mnie oczekujecie?

– Już i tak za wiele powiedziałem. – Potrząsnął przecząco głową. – Może zanim przybędziemy na miejsce, kryzys minie, problem będzie rozwiązany i nie będziemy twoich usług w ogóle potrzebować. W takim razie najlepiej, byś nic nie wiedział, ani teraz, ani kiedykolwiek.

– I żadnych wyjaśnień?

– Żadnych. Ale zapłatę otrzymasz niezależnie od okoliczności.

Skinąłem głową.

– Jak długo nie będzie nas w Rzymie? – spytałem.

– Pięć dni, już ci mówiłem.

– Wydajesz się przekonany.

– Pięć dni – zapewnił. – A potem możesz wrócić do Rzymu... może nawet i wcześniej, ale na pewno nie później. Za pięć dni wszystko się skończy, tak czy inaczej. Dobrze... albo źle.

– Rozumiem – odrzekłem, ni w ząb nie rozumiejąc. – A dokąd się wybieramy?

Mummiusz zacisnął usta.

– Bo widzisz... – ciągnąłem – wcale nie jestem pewien, czy mam ochotę wałęsać się po kraju akurat teraz, nie mając pojęcia, dokąd zmierzam. Trwa akurat drobny buncik niewolników. Zdaje się, że dyskutowaliśmy o nim przed chwilą. Moje źródła na wsi mówią, że należy zdecydowanie unikać niepotrzebnych wycieczek.

– Będziesz bezpieczny – rzucił krótko i władczo mój gość.

– Mam więc twoje słowo jako żołnierza... a może byłego żołnierza?... że nie znajdę się w sytuacji taktycznego zagrożenia?

– Powiedziałem, że będziesz bezpieczny – powtórzył, patrząc na mnie spod zmrużonych powiek.

– Dobrze więc. Myślę, że pozostawię w domu Belbona dla ochrony. Jestem pewien, że twój mocodawca zapewni mi eskortę, jeśli zajdzie potrzeba. Ale chciałbym zabrać z sobą Ekona. Chyba szczodrość twojego szefa obejmie też zapewnienie mu strawy i miejsca do spania?

Mummiusz popatrzył sceptycznie na Ekona.

– To tylko chłopiec – zauważył.

– Eko ma osiemnaście lat. Już od ponad dwóch lat nosi męską togę.

– Jest niemową?

– Tak. Ideał żołnierza, co?

– Myślę, że możesz go zabrać – mruknął.

– Kiedy wyruszamy?

– Kiedy tylko będziesz gotów.

– Zatem rano?

Spojrzał na mnie, jakbym był najgorszym leniem w centurii, domagającym się drzemki przed bitwą. W jego głosie pojawił się znowu ton dowódcy.

– Nie! Natychmiast, gdy się przygotujesz do drogi! I tak już zmarnowaliśmy dość czasu!

– No, dobra. – Ziewnąłem. – Powiem tylko Bethesdzie, by spakowała mi trochę rzeczy...

– To niepotrzebne. – Mummiusz wyprostował się w końcu na całą swą wysokość, wciąż zmęczony, ale uradowany, że znów ma sprawy pod kontrolą. – Wszystko, czego będziesz potrzebował, zostanie ci dostarczone.

Oczywiście. Klienta, który płaci dwa tysiące sesterców, z pewnością stać i na dorzucenie paru drobiazgów jak zmiana odzieży, grzebień czy niewolnik tragarz.

– Dobrze więc. Jeszcze tylko chwileczkę, pożegnam się z Bethesdą.

Wychodziłem już z gabinetu, kiedy Mummiusz chrząknął i zapytał:

– Tak dla pewności... chyba żaden z was nie ma kłopotów z chorobą morską?

ROZDZIAŁ II

– Ale dokąd ten człowiek cię zabiera? – zażądała odpowiedzi Bethesda. (Tak, zażądała. Nieważne, że jest tylko niewolnicą. Jeśli jej impertynencja wydaje się wam nieprawdopodobna, to dlatego, że jej nie znacie). – Kim on jest? Skąd masz pewność, że można rogów, by cię wywabić za miasto i tam bez świadków poderżnąć ci gardło?

– Bethesdo, gdyby ktoś chciał mi to zrobić, o wiele łatwiej przyszłoby mu to tu, w Suburze. Zabójcę można wynająć na każdym rogu.

– Tak, i dlatego masz Belbona, by cię chronił. Dlaczego nie bierzesz go z sobą?

– Ponieważ wolę, by tu został i pilnował ciebie i innych pod moją nieobecność, abym nie musiał się o ciebie martwić.

Nawet wyrwana ze snu w środku nocy Bethesda była cudownym zjawiskiem. Jej włosy, kruczoczarne z przebłyskami srebra, wiły się wokół twarzy jak niesforna aureola. Nawet w złości zachowywała tę samą niewzruszoną godność, która przyciągnęła mnie do niej na targu w Aleksandrii przed piętnastoma laty. Poczułem ukłucie wątpliwości, jak zawsze, gdy miałem się z nią rozstać. Świat jest miejscem niepewnym i niebezpiecznym, a życie, jakie wybrałem, często graniczy z kuszeniem licha. Już dawno jednak nauczyłem się skrywać swe wątpliwości. Bethesda przeciwnie.

– To kupa forsy – powiedziałem.

– Jeśli on nie kłamie – prychnęła.

– Myślę, że nie. Nie można przetrwać w takim mieście jak Rzym tak długo jak ja, nie nabywając choć ździebełko umiejętności oceny charakteru. Marek Mummiusz jest uczciwy o tyle, o ile może. Zgadzam się, że nie jest zbyt skory do wynurzeń.

– Ależ on nawet nie chce powiedzieć, kto go przysyła!

– To prawda, nie chce, ale otwarcie o tym mówi. Innymi słowy: nie kłamie.

Dziewczyna znów prychnęła wzgardliwie.

– Mówisz jak jeden z tych oratorów, dla których ciągle pracujesz, jak ten śmieszny Cycero, nazywających prawdę kłamstwem albo kłamstwo prawdą, kiedy tylko im to pasuje.

Ugryzłem się w język i odetchnąłem głęboko.

– Zaufaj mi, Bethesdo – powiedziałem. – W końcu jakoś do tej pory przeżyłem, prawda?

Spojrzałem jej w oczy i chyba dostrzegłem w nich cieplejszy promyk. Położyłem jej rękę na ramieniu. Strąciła ją i odwróciła się nadąsana. Tak to z nią zawsze. Przysunąłem się bliżej i dotknąłem dłońmi jej karku, wsuwając je pod kaskadę włosów. Nie wolno jej mnie odtrącić, więc się nie odsunęła, ale zesztywniała pod moim dotknięciem i uniosła głowę wysoko, nie poruszywszy się nawet, gdy całowałem ją w ucho.

– Wrócę – zapewniłem ją. – Wrócę za pięć dni. Tak obiecuje ten człowiek.

Dostrzegłem, jak zaciska szczęki, a jej broda zaczyna drżeć. Przy kąciku oka uwydatnił się wachlarzyk zmarszczek, jakich przydał jej czas. Wpatrywała się w gołą ścianę.

– Byłoby inaczej, gdybym wiedziała, dokąd jedziesz.

Uśmiechnąłem się. Bethesda poznała w życiu tylko dwa miasta: Aleksandrię i Rzym. Poza podróżą z jednego do drugiego nie wychylała z nich nosa dalej niż na milę. Jaka to dla niej różnica, czy pojadę do Kume, czy do Kartaginy?

– No cóż – westchnąłem. – Jeśli cię to pocieszy, powiem ci, że najpewniej spędzimy z Ekonem kilka najbliższych dni gdzieś w okolicy Bajów. Słyszałaś o nich, prawda?

Skinęła głową.

– To piękne, ciche strony na wybrzeżu – ciągnąłem. – Miasteczko leży po osłoniętej stronie przylądka Misenum, nad zatoką zwaną przez miejscowych Pucharem. Naprzeciwko leżą Pompeje i Puteoli. Podobno widok na Capri i Wezuwiusz jest zachwycający. Najbogatsi z bogatych budują tam na brzegach piękne domy i zażywają gorących kąpieli błotnych.

– Ale skąd wiesz, że tam jedziesz, skoro ten człowiek nic nie mówi?

– Po prostu zgaduję.

Bethesda rozluźniła się i westchnęła. Wiedziałem, że pogodziła się z moim wyjazdem, zwłaszcza że w perspektywie miała kilka dni samodzielnych rządów w domu i nieograniczonej władzy nad resztą niewolników. Wiem z doświadczenia, że pod moją nieobecność przeobraża się w bezlitosnego tyrana. Miałem tylko nadzieję, że Belbo wytrzyma jej twardą rękę. Ta myśl zmusiła mnie do uśmiechu.

Odwróciłem się i zobaczyłem że Ekon czeka w drzwiach. Przez mgnienie oka na jego twarzy malowała się fascynacja; szybko jednak założył ręce na piersi i przewrócił oczami, jakby chciał zaprzeczyć własnej ciekawości czy sympatii dla chwili czułości, której był świadkiem. Pocałowałem szybko Bethesdę i wyszedłem.

Marek Mummiusz krążył po westybulu, zmęczony i niecierpliwy. Na mój widok wzniósł ręce w geście mówiącym „no, nareszcie!” i odwróciwszy się bez słowa, wymaszerował na dwór, nie czekając nawet, bym się z nim zrównał. Rzucił mi tylko przez ramię spojrzenie wiele mówiące o tym, co myśli o marnowaniu czasu na pożegnania z kobietą, w dodatku niewolnicą.

Pospieszyliśmy w dół stromą uliczką zbiegającą zboczem Eskwilinu, w świetle niesionej przez Ekona pochodni wypatrując wybojów i przeszkód. Tam, gdzie łączy się ona z szeroką Via Subura, czekało na nas dwóch ludzi z czterema końmi. Obaj wyglądali i zachowywali się jak legioniści w cywilnych ubraniach. Pod ich cienkimi wełnianymi okryciami dostrzegłem noże, dzięki czemu myśl o zapuszczaniu się nocą w rzymskie zaułki przestała być taka straszna. Dotknąłem rękojeści własnego sztyletu; Mummiusz zapewniał, że otrzymam wszystko, co może być mi potrzebne, ale wolałem mieć przy sobie własną broń. Nie przewidział też, że będę chciał zabrać z sobą Ekona, przydzielono mi więc najsilniejszego wierzchowca i chłopak usiadł za mną, obejmując mnie w pasie. Ja wprawdzie jestem solidnie zbudowany, szeroki w ramionach i w klatce piersiowej (a w ostatnich latach także poniżej), ale Eko jest chudy i żylasty, więc ten dodatkowy ciężar nie stanowił dla zwierzęcia problemu.

Noc była łagodna, w powietrzu czuło się tylko lekki jesienny chłód, ale ulice były wyludnione. W niepewnych czasach Rzymianie unikają ciemności i po zmierzchu zamykają się w domach, pozostawiając miasto stręczycielom, pijakom i poszukiwaczom przygód. Tak było podczas wojen domowych i ponurych lat dyktatury Sulli, tak było i teraz, kiedy na ustach wszystkich był bunt Spartakusa. Na Forum Romanum krążyły przerażające wieści o całych wioskach opanowanych przez niewolników, którzy żywcem piekli i zjadali swych byłych panów. Po zachodzie słońca Rzymianie znikali z ulic, odrzucali zaproszenia na przyjęcia, zamykali się w sypialniach przed choćby najbardziej zaufanymi sługami, a w nocy budziły ich, zlanych zimnym potem, koszmarne sny. Chaos znów szalał na świecie, a jego imię brzmiało: Spartakus.

Jechaliśmy przez Suburę, mijając mroczne uliczki, z których dolatywał odór uryny i gnijących odpadów. Tu i ówdzie drogę rozjaśniało światło z otwartych okien na piętrach; od czasu do czasu dobiegały nas urywki muzyki i pijackie śmiechy. Gwiazdy nad nami, odległe i zimne, przywodziły na myśl nadchodzącą mroźną zimę. W Bajach będzie cieplej, pomyślałem, tam – u stóp Wezuwiusza – lato trzyma się dłużej.

Via Subura doprowadziła nas w końcu do Forum. Wśród opustoszałych placów i świątyń tętent naszych wierzchowców rozbrzmiewał nienaturalnie głośno. Ominęliśmy najświętsze przybytki, gdzie nie wolno wprowadzać koni nawet nocą, i skierowaliśmy się na południe wzdłuż wąskiej doliny między Kapitolem i Palatynem. W pewnej chwili ogarnął nas silny odór zwierzęcych odchodów i zapach siana – mijaliśmy Forum Boarium, wielki rynek bydła, teraz cichy i spokojny, z którego tylko z rzadka dolatywały porykiwania krów. Rogata sylwetka wielkiego spiżowego byka, symbolu rynku, wyraźnie widoczna na tle rozgwieżdżonego nieba, spoglądała na nas z wysokości swego cokołu jak olbrzymi Minotaur ze szczytu kreteńskiej skały.

Szturchnąłem Ekona w nogę. Pochylił się do przodu, zbliżając ucho do moich ust.

– Jest tak, jak myślałem – szepnąłem. – Kierujemy się nad Tyber. Jesteś śpiący?

Klepnął mnie dwukrotnie z wigorem.

– To dobrze! – Zaśmiałem się z cicha. – Będziesz trzymał wachtę, kiedy pożeglujemy w dół rzeki, ku Ostii.

Na brzegu oczekiwało nas więcej ludzi Mummiusza. Kiedy zsiedliśmy, zajęli się naszymi końmi. Na końcu najdłuższego nabrzeża zacumowana była nasza łódź. Przekonałem się, że byłem w błędzie, wyobrażając sobie powolną, spokojną podróż Tybrem na wybrzeże. Łódź okazała się małą barką obsadzoną przez dwunastu wioślarzy i sternika, zaopatrzoną w rozpięty na śródokręciu płócienny dach; była to mocna jednostka, zbudowana z myślą o szybkości. Mummiusz natychmiast poprowadził nas na pokład, jego dwaj żołnierze wskoczyli za nami i łódź zaraz odbiła od brzegu.

– Możecie spać, jeśli chcecie – oznajmił, wskazując miejsce pod dachem, gdzie rzucono stosik koców. – Nie znajdziesz tu luksusu ani ciepłej niewolnicy, ale przynajmniej nie ma wszy. No, chyba że jakaś spełzła z któregoś z tej bandy... – Tu wymierzył kopniaka jednemu z wioślarzy. – Do wioseł! – ryknął. – I lepiej, żebyście szybciej się uwinęli niż podczas podróży w górę rzeki! Inaczej każę was przenieść na stałe na duży okręt! – Zaśmiał się bez humoru.

Wróciwszy do swojego świata, Mummiusz zaczynał ukazywać rubaszniejszy charakter, ale nie byłem pewien, czy bardziej mi się on podoba. Przekazał komendę jednemu ze swoich ludzi i wsunął się pod koc.

– Obudź mnie, jeśli będzie trzeba – szepnąłem do Ekona. – Albo śpij, jak możesz. Wątpię, by groziło nam niebezpieczeństwo.

To rzekłszy, poszedłem w ślady mojego gospodarza, wciskając się w kąt pod dachem i próbując z samozaparciem nie myśleć o moim wygodnym łóżku i ciepłym ciele Bethesdy.

Usiłowałem zasnąć, ale sen długo nie nadchodził. Zgrzyt łańcuchów, chlupot wioseł i bezustanny szmer wody przy burtach w końcu mnie ukołysał, lecz była to raczej niespokojna drzemka, z której co rusz budziło mnie chrapanie Marka Mummiusza. Za czwartym razem wysunąłem stopę spod koca i dałem mu lekkiego kopniaka; przestał na chwilę, ale wnet znów zaczął, rzężąc jak człowiek z wolna duszony na śmierć. Doleciał mnie stłumiony chichot. Uniosłem się na łokciach i zobaczyłem, że dwaj towarzysze naszej nocnej galopady obserwują mnie rozbawieni z dziobu. Stali blisko siebie, cicho rozmawiając, bez śladu senności. Spojrzałem w tył; sternik, brodaty olbrzym, tkwił na swym stanowisku, zdając się nie słyszeć i nie widzieć nic poza rzeką. Eko wpatrywał się w wodę, przechylony przez burtę; w świetle gwiazd wyglądał jak posąg Narcyza kontemplującego swe odbicie.

W końcu i chrapanie Mummiusza zlało się w jeden pomruk z chlupotem fal i rytmicznymi oddechami wioślarzy, ale Morfeusz wciąż nie chciał mnie wziąć w objęcia. Przewracałem się z boku na bok pod kocami, na przemian zmarznięty i zgrzany, a moje myśli wędrowały labiryntem ścieżek i ślepych zaułków. Drzemka przyniosła ospałość bez odpoczynku ani odświeżenia. Kiedy w końcu dotarliśmy do Ostii, byłem bardziej otępiały niż kilka godzin temu, kiedy Marek Mummiusz wyciągnął mnie zaspanego z łóżka. W przedziwnym pomieszaniu czasu i przestrzeni, jakie zaćmiło mój umysł, wyobraziłem sobie, że ta noc nigdy się nie skończy i będziemy żeglować w ciemnościach przez całą wieczność.

Pospieszyliśmy za Mummiuszem na nabrzeże. Dwaj ochroniarze zeszli z nami, ale wioślarze pozostali na miejscach, z trudem łapiąc powietrze, zgięci wpół nad wiosłami z wyczerpania. Popatrzyłem na ich szerokie, nagie plecy poruszane oddechami i lśniące w gwiezdnej poświacie od potu. Jeden z nich przechylił się przez burtę i zaczął wymiotować. W którymś momencie podróży przestałem słyszeć ich nierówne sapanie i skrzypienie wioseł. Zapomniałem o nich zupełnie, tak jak się zapomina o trybach pracującej maszyny. Któż myśli o trybie, dopóki nie wymaga on naoliwienia, albo o niewolniku, dopóki nie zachoruje, nie głoduje lub nie wpada w szał? Zadygotałem i szczelniej okryłem się kocem, by osłonić się przed chłodem morskiego powietrza.

Mummiusz poprowadził nas nabrzeżem. Pod deskami słychać było łagodne uderzenia fal o drewniane słupy mola. Po prawej mijaliśmy flotyllę przycumowanych małych łodzi rzecznych. Po lewej biegł niski kamienny mur, pod którym piętrzyły się skrzynie i kosze, tworząc dziką mozaikę cieni. Za murem leżało pogrążone we śnie miasteczko Ostia. Tu i ówdzie dostrzegłem światło w oknie na piętrze, a na ulicach w równych odstępach płonęły osadzone w ścianach lampy; poza nami jednak nie było widać żywego ducha. Migotliwe światło płatało wzrokowi figle: wydawało mi się, że widzę rodzinę żebraków skuloną w rogu albo szczura wybiegającego spośród skrzyń, po czym wkrótce przekonywałem się, że to tylko kupy szmat lub odpadów. Potknąłem się o wystającą deskę. Eko chwycił mnie za ramię, by pomóc mi złapać równowagę, po czym o mało znów się nie przewróciłem, gdy Mummiusz klepnął mnie solidnie w plecy.

– Co, nie wyspałeś się? – warknął swym koszarowym tonem. – Mnie wystarczają dwie godziny na dobę. W wojsku trzeba się nauczyć spać na stojąco, a nawet podczas marszu!

Skinąłem tępo głową. Szliśmy obok magazynów i wystających z nabrzeża pirsów, mijaliśmy zamknięte hale targowe i stocznie. W powietrzu czuło się coraz intensywniejszą woń soli, a do stałego chlupotu rzecznego nurtu dołączył odległy poszum morskich fal. W końcu doszliśmy do końca portu, gdzie Tyber nagle się rozszerza, po czym rozpływa się w morzu. Mur miejski zakręcił ku południowi, a przed nami rozciągał się bezkresny przestwór spokojnej wody połyskującej odbiciami gwiazd. Czekała tu na nas większa łódź. Zeszliśmy po stopniach i wskoczyliśmy na pokład. Mummiusz rzucił krótką komendę nadzorcy i łódź natychmiast odbiła. Nabrzeże zniknęło za rufą. Poczuliśmy kołysanie i Eko zaniepokojony złapał mnie za ramię.

– Nie martw się – uspokoiłem go. – Nie zostaniemy w tej łodzi długo.

W chwilę później opłynęliśmy niski, skalisty przylądek i naszym oczom ukazał się czekający na nas okręt.

– To trirema^*! – szepnąłem zaskoczony.

– Nazywa się Furia – wyjaśnił Mummiusz z dumnym uśmiechem.

Oczekiwałem jakiegoś sporego statku, ale na pewno nie tak wielkiego. Z pokładu sterczały trzy maszty ze zwiniętymi i schowanymi w pokrowcach żaglami. Burty najeżone były trzema rzędami długich wioseł. Aż trudno uwierzyć, że ten morski olbrzym został wysłany, by przywieźć jednego tylko człowieka. Mummiusz zapalił pochodnię i machnął nią kilkakrotnie nad głową. Taki sam sygnał odpowiedział mu z okrętu. Kiedy podpłynęliśmy bliżej, pokład i maszty zaroiły się ludźmi, uwijającymi się cicho jak duchy w mdłym świetle gwiazd. Wysunięte dotychczas z wody wiosła poruszyły się niczym odnóża gigantycznej stonogi i pochyliły w dół. Żagle rozwinęły się i wydęły sztywno pod naporem lekkiej bryzy. Mummiusz poślinił palec i uniósł rękę.

– Wiatr słaby, ale z północy i stały. To dobrze! – zakomunikował nam.

Przybiliśmy do burty. Z góry opadła ku nam drabinka linowa. Eko wspiął się po niej zręcznie pierwszy, po nim ja i Mummiusz, który wciągnął drabinkę za sobą. Łódź natychmiast zawróciła do portu. Mój gospodarz ruszył pokładem ku dziobowi, wydając rozkazy załodze. Furia zakołysała się i rozpoczęła zwrot. Spod pokładu dobiegł równomierny pomruk wioślarzy; po obu burtach rozległ się głośny plusk, kiedy pierwsze pociągnięcie wioseł przecięło fale. Spojrzałem za rufę ku Ostii, na wąską plażę oddzielającą miasto od morza i na kryte dachówką domy, wystające ponad mury. Brzeg oddalał się z zadziwiającą prędkością: Ostia kurczyła się w oczach, a dzielący nas od niej pas ciemnej wody stawał się coraz szerszy. Rzym wydał mi się nagle bardzo daleki... Marek Mummiusz, zajęty sprawami okrętu, nie zwracał na nas uwagi. Znaleźliśmy sobie zaciszny kąt i próbowaliśmy zasnąć, przytuleni do siebie i owinięci kocami dla ochrony przed chłodem.

Nagle z drzemki wyrwało mnie potrząsanie za ramię. Mummiusz burczał:

– Co wy tu robicie na pokładzie? Taki rozpieszczony mieszczuch może się rozchorować i umrzeć od tej zimnej wilgoci. No, dalej, chodźcie za mną! Jest dla was miejsce na rufie.

Powlekliśmy się za nim, potykając się o zwoje lin i wystające z pokładu luki. Nad widocznym na wschodzie pasmem gór pojawiły się pierwsze promienie brzasku. Mummiusz poprowadził nas krótkimi schodami w dół, do maleńkiego pomieszczenia z dwoma posłaniami obok siebie. Padłem na pierwsze z brzegu i poczułem przyjemne zaskoczenie, znalazłszy się niespodziewanie na grubym puchowym materacu. Eko rzucił się na sąsiednie posłanie, ziewnął i przeciągnął się jak kocur. Naciągnąłem koc aż po szyję, już prawie śpiąc, i zastanowiłem się półprzytomnie, czy ten mrukliwy żołnierz nie odstąpił nam własnej kajuty.

Otworzyłem oczy i zobaczyłem go stojącego z założonymi na piersiach rękami, opartego o ścianę na korytarzu przed kajutą. Jego twarz była ledwie widoczna w bladym świetle świtu, ale nie miałem wątpliwości: po delikatnych ruchach powiek i wreszcie rozluźnionej szczęce poznałem, że Marek Mummiusz, szczery i nieskory do przechwałek wojak, śpi twardo na stojąco.

ROZDZIAŁ III

Obudziłem się nagle, nie wiedząc, gdzie jestem. Musiało być rano, ponieważ nawet w chwilach największej rozwiązłości rzadko sypiam do południa; mimo to jasne światło wlewające się do pomieszczenia przez okno w suficie miało ów miękki charakter popołudniowego wczesnojesiennego słońca. Podłoga zdawała się drżeć, ale nie w gwałtownych konwulsjach jak przy trzęsieniu ziemi. Cały dom skrzypiał i stękał wokół mnie, a kiedy chciałem się unieść na łokciach, zapadłem się w bezdenną miękkość puchu. Przez okno dobiegł mnie jakby znajomy głos, chrapliwy głos żołnierza wydającego rozkazy, i w jednej chwili przypomniałem sobie wszystko. Leżący obok Eko stęknął i otworzył oczy. Udało mi się w końcu podnieść do pozycji siedzącej mimo oporu łóżka, usiłującego wciągnąć mnie z powrotem w miękką, przyjemną senność i kuszącego puchowym luksusem. Potrząsnąłem głową dla otrzeźwienia. W uchwycie na ścianie wisiał dzban wody. Ująłem go za oba uszy i pociągnąłem długi łyk, po czym spryskałem twarz.

– Nie marnuj wody! – warknął czyjś głos. – To słodka woda z Tybru. Do picia, nie do mycia!

Spojrzałem w górę i ujrzałem Marka Mummiusza stojącego w drzwiach, czujnego i wypoczętego, z uśmiechem wyższości na ustach. Przebrał się już w wojskowy ubiór: tunikę z czerwonego płótna ze skórzanymi wykończeniami i kolczugę.

– Która godzina? – spytałem.

– Druga po południu. Albo, jak mówicie na lądzie, dziewiąta godzina dnia. Od chwili, kiedy zwaliłeś się w nocy na łóżko, nic tylko spałeś i chrapałeś. – Pokręcił zdegustowany głową. – Prawdziwy Rzymianin nie powinien zasnąć na tak miękkim posłaniu. Moim zdaniem to dobre tylko dla Egipcjan. Myślałem już, że zachorowałeś, ale podobno chorzy nie chrapią, więc uznałem, że to nic poważnego.

Roześmiał się, a ja z upodobaniem oddałem się marzeniu o widoku Marka Mummiusza nadzianego na wymyślną egipską włócznię. Ponownie potrząsnąłem głową, by uwolnić się od tych fantazji, i zapytałem:

– Jak długo jeszcze? To znaczy, na tym okręcie?

Mój rozmówca zmarszczył brwi.

– To by ci za wiele powiedziało, prawda?

Westchnąłem.

– Może więc inaczej sformułuję pytanie. Kiedy dotrzemy do Bajów?

Marek Mummiusz przybrał nagle minę cierpiącego na chorobę morską.

– Nigdy nie mówiłem...

– Zaiste, nie mówiłeś. Jesteś dobrym żołnierzem, Marku Mummiuszu, i nie zdradziłeś mi niczego, co przysiągłeś zachować w tajemnicy. A jednak ciekawi mnie, ile czasu trzeba nam na dopłynięcie do Bajów?

– Dlaczego myślisz, że...

– Otóż właśnie myślę, Marku. Twój mocodawca raczej nie starałby się o moje usługi, gdybym nie potrafił sobie poradzić z tak prostą zagadką jak cel naszej podróży. Po pierwsze, z całą pewnością posuwamy się na południe. Kiepski ze mnie żeglarz, ale wiem, że słońce wschodzi na wschodzie, a zachodzi na zachodzie; skoro po południu jest po naszej prawej stronie, a po lewej mamy brzeg, dedukuję, że musimy zdążać na południe. Z tego, że obiecałeś mi zakończenie mojej misji w pięć dni, wynika, iż nie możemy wybierać się poza Italię. Dokądże zatem, jeśli nie do miasta na południowym wybrzeżu, a najpewniej gdzieś nad Pucharem? Och, być może się mylę co do Bajów... może chodzi o Puteoli, może o Neapolis albo nawet Pompeje... choć nie sądzę. Każdy człowiek tak bogaty jak twój pan... którego stać na płacenie pięciokrotnej mojej stawki bez mrugnięcia okiem i wysłanie takiego okrętu w tak błahej misji... każdy taki gość musi mieć dom w Bajach, bo tam właśnie wszyscy bogaci Rzymianie budują sobie letnie wille. Poza tym, wczoraj wspomniałeś coś o Paszczy Hadesu.

– Ja nigdy...

– Owszem, powiedziałeś, że stawką jest życie wielu ludzi, i mówiłeś o dzieciach szlochających w Paszczy Hadesu. Oczywiście mogłeś posługiwać się metaforą jak poeta, ale podejrzewam, że w twojej duszy niewiele jest miejsca na poezję, Marku Mummiuszu. Nosisz miecz, nie lirę, i kiedy powiedziałeś: „Paszcza Hadesu”, rozumiałeś to dosłownie. Nigdy tego sam nie widziałem, ale greccy koloniści, którzy pierwsi osiedlili się nad Pucharem, wierzyli, że natrafili na wejście do podziemnego świata w siarkowych oparach krateru zwanego jeziorem Awernus... znanego też jako Paszcza Hadesu. „Hades” to po grecku właśnie „świat podziemny”, który bardziej staroświeccy Rzymianie wciąż zwą Orkusem. Jak słyszałem, to miejsce dzieli od najpiękniejszych willi Bajów zaledwie szybki spacer.

Mummiusz zmierzył mnie badawczym spojrzeniem.

– Jesteś bystry – stwierdził wreszcie. – Być może okażesz się wart swojego honorarium.

Nie usłyszałem w jego głosie nuty sarkazmu. Był w nim jakiś smutek, jak gdyby miał szczerą nadzieję, że mi się powiedzie, ale wiedział, iż jestem skazany na porażkę. W chwilę potem już odmaszerował, drąc się do mnie przez ramię:

– Pewnie jesteś głodny po tym całodziennym chrapaniu. Znajdziesz strawę w mesie na śródokręciu; pewnie okaże się lepsza od tej, którą miewasz w domu. Dla mnie za ciężka, wolę bukłak wina z wodą i suchy chleb... ale właściciel zawsze zaopatruje okręt tylko w najlepsze produkty... a raczej w takie, które są najlepsze według dostawców, czyli najdroższe. Kiedy się posilisz, możesz uciąć sobie długą drzemkę. – Roześmiał się. – To byłoby najlepsze, co możesz zrobić, inaczej będziesz tylko przeszkadzał. Pasażerowie są na statku bezużyteczni. Nie ma dla nich nic do roboty. Jak chcesz, możesz udawać worek zboża i znaleźć sobie zaciszny kąt, by tam pleśnieć. Chodź za mną.

Zmieniając temat, Marek Mummiusz wykręcił się od potwierdzenia, że zmierzamy do Bajów. Nie było sensu go naciskać; już znałem nasz port docelowy, za to na sercu legł mi poważniejszy problem. Zaczynałem się domyślać, kto może być moim tajemniczym pracodawcą. Któż mógł sobie pozwolić na tak ostentacyjny środek transportu dla zwykłego najemnika, i to o tak niepewnej reputacji jak Gordianus Poszukiwacz? Może na takie ekstrawaganckie spełnianie zachcianek byłoby stać Pompejusza, ale Pompejusz przebywał w Hiszpanii. W takim razie pozostawał tylko człowiek uważany za najbogatszego Rzymianina wszech czasów... Ale czego mógł chcieć ode mnie Marek Licyniusz Krassus, który posiadał całe rzesze niewolników i mógł sobie nająć każdego wolnego człowieka, jaki by mu przyszedł na myśl? Chciałem przycisnąć Mummiusza kolejnymi pytaniami, ale uznałem, że już wystarczająco wystawiłem na próbę jego cierpliwość. Wyszedłem w ślad za nim na popołudniowe słońce. Wiatr niósł woń pieczonego jagnięcia i w brzuchu mi nie tyle zaburczało, ile zaryczało lwim głosem. Moja niezaspokojona ciekawość ustąpiła bardziej pilnym potrzebom.

Mummiusz był w błędzie, sądząc, że będę się nudził na Furii; przynajmniej dopóki słońce stało na niebie, o nudzie nie było mowy. Stale zmieniający się widok italskiego wybrzeża, baraszkujące w powietrzu mewy, praca żeglarzy, gra słonecznych promieni na falach, ławice ryb śmigające pod powierzchnią morza, rześkie i ostre powietrze tego już nie letniego, ale wciąż nie jesiennego dnia – wszystko aż nadto wypełniło mi czas do zachodu. Eko był jeszcze bardziej oczarowany. Fascynowało go wszystko. O zmierzchu pojawiły się dwa delfiny, które towarzyszyły nam jeszcze długo po zapadnięciu ciemności, to wyskakując, to niknąc z pluskiem w falach. Czasami zdawały się śmiać jak ludzie; Eko wtedy naśladował ich głos, jakby znał ich sekretny język. Kiedy wreszcie zniknęły na dobre, rozradowany chłopiec padł na swoje posłanie i natychmiast zasnął.

Ja natomiast, przespawszy większość dnia, miałem przed sobą bezsenną noc. Przez jakiś czas czarna linia brzegu i połyskujące na wodzie odbicia gwiazd urzekały mnie nie mniej niż wszystkie cuda słonecznego popołudnia, ale wkrótce chłód nocy wygonił mnie do łóżka. Marek Mummiusz miał rację: posłanie było zbyt miękkie, a może to koc był za szorstki... może blada poświata sącząca się przez okno zbyt natarczywa... albo też wydawane przez Ekona przez sen delfinie odgłosy nazbyt zgrzytały mi w uszach. Nie mogłem zasnąć. A potem dotarł do mnie dźwięk bębna. Dobiegał gdzieś z dołu; głuchy, rytmiczny głos, nieco wolniejszy od mojego pulsu, ale tak samo równomierny. Poprzedniej nocy byłem tak wyczerpany, że go nie słyszałem. Teraz nie dawało się go nie słyszeć. Ten bęben wyznaczał rytm niewolnikom u wioseł pod pokładem, z każdym uderzeniem popychając statek bliżej Bajów. Im bardziej starałem się ignorować ów dźwięk, tym głośniej zdawał się unosić spomiędzy desek, bezlitośnie łomocząc mi w uszach. Im dłużej przewracałem się i rzucałem na łóżku, tym dalej sen zdawał się odsuwać ode mnie.

Próbowałem przypomnieć sobie twarz Marka Krassusa, najbogatszego człowieka w Rzymie. Widziałem go na Forum setki razy, ale teraz nie mogłem przywołać go w pamięci. Potem liczyłem w myślach monety, wyobrażając sobie ich cichy brzęk w mieszku i mnóstwo sposobów na ich wydanie. Pomyślałem o Bethesdzie, śpiącej samotnie z kotkiem zwiniętym w kłębek między jej piersiami. Przeszedłem w wyobraźni przez cały dom, z izby do izby, niczym jakiś niewidzialny upiór-stróż. Nagle przed oczyma stanął mi inny widok: Belbo leży pijany do nieprzytomności u wejścia, drzwi otwarte szeroko dla każdego potencjalnego złodzieja czy mordercy... Zerwałem się i usiadłem na posłaniu. Eko przewrócił się z boku na bok, mrucząc coś po swojemu. Zasznurowałem buty, owinąłem się kocem jak płaszczem i wyszedłem znów na zewnątrz.

Tu i ówdzie leżeli skuleni we śnie marynarze. Kilku przechadzało się po pokładzie, czujnie wypatrując niebezpieczeństw czających się na morzu i lądzie. Wiał stały, północny wiatr, wypełniający żagiel i przyprawiający mnie o gęsią skórkę na odsłoniętych częściach nóg i rąk. Obszedłem pokład dookoła, po czym moją uwagę przykuł luk na śródokręciu, prowadzący do wnętrza galery.

Zadziwiające, że człowiek może w życiu żeglować wieloma statkami i nigdy nie zastanawiać się nad ukrytą siłą, która je napędza; a przecież tak właśnie żyje większość ludzi: jedzą, ubierają się i zajmują własnymi sprawami, nie poświęcając ani jednej myśli znojnej pracy tych wszystkich niewolników, którzy kręcą żarnami, tkają materiały i budują drogi. Nie zastanawiają się nad tym, podobnie jak nie myślą o krwi rozgrzewającej ich ciała czy o płynie, w którym spoczywają ich mózgi.

Przeszedłem przez luk i zszedłem na dół. Od razu uderzyła mnie fala gorąca, obezwładniająca jak para w łaźni. Usłyszałem tępe dudnienie bębna i ruch wielu ciał. Wyczułem je, zanim je dojrzałem. W tej dusznej przestrzeni skoncentrowały się wszelkie odory wytwarzane przez ludzki organizm, unosząc się niczym siarczysty oddech demona z mrocznej czeluści. Ruszyłem dalej w ten świat żywych trupów, a przez głowę przemknęła mi myśl, że i Paszcza Hadesu nie wiedzie do bardziej przerażających podziemi...

Pomieszczenie przypominało długą, wąską jaskinię. Rozwieszone z rzadka pod sufitem lampy rzucały upiorne światło na nagie, blade ciała galerników. W pierwszej chwili widziałem w półmroku tylko falujący ruch, jakby wijących się robaków. Kiedy moje oczy dostosowały się do skąpego oświetlenia, z wolna zacząłem rozróżniać szczegóły. Przez środek biegł wąski pomost, po którego obu stronach rozmieszczeni byli niewolnicy: trzy rzędy, jeden nad drugim. Ci przy burtach mogli siedzieć; ich krótkie wiosła wymagały najmniejszego wysiłku. Ci pośrodku posadowieni byli wyżej; przy każdym pociągnięciu wioseł w tył zapierali się stopami o podnóżki, po czym musieli wstawać, by pchnąć ciężkie drzewca do przodu. Najgorzej mieli ci przy pomoście. Musieli biegać po rusztowaniu tam i z powrotem, zataczając wiosłami wielkie kręgi; w najwyższym punkcie stawali na palcach, potem klękali i nachylali się w przód, by wyciągnąć pióra wioseł z wody. Każdy niewolnik był przykuty do swego wiosła za przegub krótkim, zardzewiałym łańcuchem. Były ich tu całe setki, ściśniętych razem, ocierających się o siebie przy każdym pociągnięciu i pchnięciu wioseł. Przyszło mi na myśl stado kóz stłoczonych w zagrodzie, ale ruchami zwierząt nie rządzi żaden cel. Tu każdy człowiek był maleńkim trybikiem w wielkiej, bezustannie pracującej maszynie. Rytm nadawał im łomot bębna.

Odwróciłem się i ujrzałem dobosza na rufie; siedział na niskiej ławce, znajdującej się chyba tuż pod moim łóżkiem. Nogi miał szeroko rozstawione, kolanami ściskał brzeg dużego, niskiego bębna. Do przegubów miał przywiązane rzemieniami skórzane kule; w jednostajnym tempie unosił kolejno ręce i opuszczał je, wydobywając z instrumentu głuche, niskie dźwięki pulsujące w gęstym, gorącym powietrzu. Siedział z zamkniętymi oczami i z lekkim uśmiechem na twarzy, jakby śnił, ani na chwilę jednak nie gubił rytmu.

Obok niego stał inny mężczyzna: odziany jak żołnierz, w prawej ręce dzierżył długi bicz. Zmierzył mnie złym spojrzeniem, po czym strzelił biczem w powietrzu, jakby chciał zrobić na mnie wrażenie. Najbliżsi z niewolników zadrżeli, niektórzy jęknęli, jak gdyby przetoczyła się po nich fala bólu. Przycisnąłem koc do ust i nozdrzy, by ochronić się przed wszechobecnym smrodem. W miejscach, gdzie światło lamp przedzierało się przez labirynt pomostów, ław i skutych łańcuchami stóp aż do dna okrętu, widać było, że zęzy wypełnione są mieszaniną odchodów, wymiocin i kawałków gnijącego jedzenia. Jak oni to znosili? Czy przywykli do tego z upływem czasu, czy też nigdy nie przestawało ich to przyprawiać o mdłości, jak teraz mnie?

Są na Wschodzie religie, które przewidują miejsca wiecznej kary dla cieni złych ludzi. Ich bogom nie wystarcza widok cierpienia człowieka na tym świecie: chcą go ścigać ogniem i męką jeszcze i na tamtym. Nie znam się na tym. Jeżeli jednak przyjąć, że tu, na ziemi, istnieje miejsce potępienia, to z pewnością może nim być wnętrze rzymskiej galery, gdzie ludzi zmusza się do wyniszczającej ich ciała pracy pośród smrodu ich własnego potu i odchodów, w cierpieniu odmierzanym maniakalnym, nie kończącym się pulsem bębna. Stać się zwykłą maszyną, wykorzystaną, wyeksploatowaną i na koniec bez cienia współczucia wyrzuconą, to bez wątpienia równie straszliwe potępienie jak to, które umieją wymyślić wschodni bogowie.

Mówią, że większość niewolników umiera po trzech lub czterech latach na galerach, a szczęśliwcy wcześniej. Jeniec wojenny czy przyłapany na kradzieży niewolnik, mając wybór, zawsze woli pójść do kopalni bądź zostać gladiatorem, niż służyć na galerach. Ze wszystkich okrutnych kar śmierci, jakie można wymierzyć człowiekowi, niewola na galerach jest powszechnie uważana za najokrutniejszą. Śmierć w końcu przychodzi, ale najpierw z ciała człowieka wyciska się ostatnią kroplę siły, a z jego duszy cierpienie i rozpacz wykorzeniają ostatni okruch godności.

Na galerach ludzie przeistaczają się w potwory. Niektórzy kapitanowie nigdy nie zmieniają pozycji niewolników; u człowieka, który dzień po dniu, miesiąc po miesiącu wiosłuje w tym samym miejscu, zwłaszcza na górnym pomoście, po jednej stronie ciała rozwijają się olbrzymie mięśnie nie pozostające w żadnej proporcji z drugą stroną. Jednocześnie z braku słońca jego skóra blednie jak rybie podbrzusze. Gdyby taki człowiek uciekł z galery, łatwo by go rozpoznano po tych zniekształceniach. Raz widziałem w Suburze, jak oddział prywatnej straży wyciąga takiego nieszczęśnika z lupanaru, nagiego i wrzeszczącego. Eko, wówczas mały chłopiec, był przerażony jego wyglądem, a kiedy później wszystko mu wyjaśniłem, rozpłakał się.

Na galerach ludzie stają się też bogami. Krassus, jeżeli to rzeczywiście on był właścicielem okrętu, musiał pilnować rotacji stanowisk wioślarzy albo też zużywał ich szybciej niż inni, ponieważ nie zauważyłem między nimi koślawych potworów. Widziałem tylko młodych mężczyzn o szerokich piersiach i muskularnych ramionach, a wśród nich jedynie kilku starszych, o jeszcze bardziej masywnej budowie; wyglądali jak oddział apollów, tu i ówdzie przetykany wiekowymi herkulesami – przynajmniej od szyi w dół. Powyżej widniały twarze aż nazbyt ludzkie, nieszczęśliwe i naznaczone zgryzotą i cierpieniem. Kiedy na nich patrzyłem, większość odwracała wzrok, jak gdyby moje spojrzenie mogło ich zranić równie ostro jak bicz nadzorcy. Kilku jednak ośmieliło się je odwzajemnić. Zobaczyłem oczy pozbawione wyrazu od nie kończącej się pracy i monotonii; oczy płonące zazdrością na widok człowieka, który cieszy się zwyczajną swobodą chodzenia tam, gdzie mu się podoba, ocierania potu z twarzy i obmycia się po czynnościach fizjologicznych. Niektóre spojrzenia wyrażały strach i nienawiść, inne przepełnione były jakąś graniczącą z pożądaniem fascynacją, w rodzaju tej, z jaką głodujący patrzyłby na żarłoka. Kiedy tak szedłem wzdłuż środkowego pomostu pomiędzy rzędami niewolników, z nozdrzami pełnymi ich odoru, czując na skórze wilgotne ciepło ich umęczonych ciał, omiatając wzrokiem tę wielką, pulsującą w mroku masę cierpienia, ogarnęła mnie dziwna gorączka. Miałem wrażenie, że śnię i we śnie widzę koszmar innych ludzi.

Im dalej od stanowiska dobosza i schodów na śródokręciu, tym rzadziej rozwieszone były lampy. Gdzieniegdzie jednak do mrocznej przestrzeni docierało skądś światło księżyca, oblewając połyskujące od potu ramiona wioślarzy i wiążące je z drzewcami łańcuchy srebrnoniebieską poświatą. Głuchy odgłos bębna cichł za mymi plecami, ale wciąż rozbrzmiewał, wolno i nieustannie wyznaczając spokojny, nocny rytm, równie hipnotyczny jak syk rozcinanych dziobem fal. Dotarłem do końca pomostu. Odwróciłem się i spojrzałem ku rufie, na to zbiorowisko znoju i cierpienia. Nagle stwierdziłem, że mam dosyć. Pospieszyłem do wyjścia. Przed sobą zobaczyłem nadzorcę, oświetlonego niby na scenie: patrzył na mnie i kiwał głową, jakby znał moje myśli. Nawet z tej odległości widziałem na jego twarzy wyraz wzgardy. Tu było jego królestwo; ja byłem intruzem, ciekawskim, zbyt miękkim i rozpieszczonym, by tu przebywać. Specjalnie dla mnie strzelił z bicza nad głową i uśmiechnął się, gdy niewolnicy u jego stóp jęknęli, jakby w odpowiedzi na ten sygnał.

Postawiłem nogę na stopniu schodów i już zamierzałem opuścić pomieszczenie, kiedy powstrzymał mnie widok dostrzeżonej w świetle lampy twarzy. Chłopiec musiał mi przypomnieć Ekona i pewnie dlatego rzucił mi się w oczy wśród innych. Zajmował stanowisko w najwyższym rzędzie, przy pomoście. Kiedy zwrócił głowę, by na mnie spojrzeć, promień księżyca padł mu na twarz; oświetlona z drugiej strony przez lampę, wyglądała teraz jak dwubarwna maska, bladoniebieska i pomarańczowa. Choć miał masywne ramiona i klatkę piersiową, był właściwie jeszcze dzieckiem. Brud pokrywający policzki i wypisane na twarzy cierpienie nie zdołały przytłumić emanującej od niego aury niewinności. Był uderzająco przystojny; jego śniade rysy, wydatny nos, pełne usta i duże czarne oczy wskazywały na orientalne pochodzenie. Podczas gdy mu się przypatrywałem, ośmielił się podnieść na mnie wzrok i nawet się uśmiechnął – smutnym, żałosnym uśmiechem, lękliwym i nieśmiałym.

Pomyślałem, jak łatwo taki sam los mógł spotkać Ekona, gdybym go nie odnalazł i nie przygarnął pewnego dnia przed wielu laty. Chłopca o silnej budowie, bez języka i rodziny, która mogłaby go obronić, bez trudu ktoś mógł porwać i sprzedać na targu niewolników. Spojrzałem młodzieńcowi w oczy; próbowałem odwzajemnić uśmiech, lecz nie potrafiłem.

Nagle jakiś człowiek zbiegł schodami z pokładu i pospieszył na rufę. Krzyknął coś i tętno bębna raptownie przyspieszyło. Poczułem gwałtowne pchnięcie, gdy okręt ruszył szybciej naprzód. Upadłbym, gdybym nie przytrzymał się poręczy schodów; przyrost prędkości był zaskakujący.

Bęben rozbrzmiewał coraz głośniej i szybciej. Posłaniec znów mnie potrącił, spiesząc z powrotem na pokład. Schwyciłem go za rękaw tuniki.

– Piraci! – krzyknął z teatralnym zaśpiewem. – Dwa statki wychynęły z ukrytej zatoczki, kiedy przepływaliśmy. Teraz nas ścigają.

Twarz miał ponurą, ale kiedy wyrwał mi się i pobiegł na górę, ze zdziwieniem stwierdziłem, że chyba się śmiał. Ruszyłem za nim, ale zatrzymałem się, porwany rozgrywającym się wokół mnie dramatem. Bęben warczał w szybkim rytmie. Wioślarze z jękiem nadążali za narzuconym przez niego rytmem. Nadzorca szedł pomostem, strzelając z bicza. Niewolnicy drżeli i kulili się za każdym trzaskiem. Tempo rosło; wioślarze burtowi pozostawali na swych siedzeniach, lecz ci od strony pomostu musieli zebrać wszystkie siły, wspinając się na palcach i wyciągając ręce w górę, by utrzymać wiosła pod kontrolą. Przykuci do drzewc, nie mieli innego wyjścia.

Dobosz uderzał w bęben coraz szybciej. Wielka ludzka machina pracowała pełną mocą. Trzony wioseł zataczały koła w szaleńczym tańcu, niewolnicy dobywali ostatnich sił. Byłem przejęty zgrozą, lecz nie mogłem oderwać oczu od ich wykrzywionych z wysiłku twarzy, zaciśniętych szczęk i półprzytomnych, płonących strachem oczu.

Nagle – tak blisko, że odruchowo zasłoniłem twarz dłońmi – rozległ się głośny trzask, jakby jedno z wielkich wioseł pękło, nie wytrzymawszy naporu. W tej samej chwili chłopiec, który się do mnie wcześniej uśmiechnął, szarpnął się w bolesnym skurczu, otwierając usta w bezgłośnym okrzyku. Nadzorca znów podniósł rękę i bicz raz jeszcze śmignął w powietrzu. Chłopiec wrzasnął jak oparzony. Widziałem, jak bicz wężowym ruchem ślizga się po jego nagich plecach. Potknął się i stracił równowagę; przez długą chwilę wisiał na łańcuchach, ciągnięty przez pchane bezwładnością wiosło naprzód, potem do tyłu i znów w górę. Gdy znalazł się w najwyższym punkcie, rozpaczliwie usiłując znaleźć oparcie dla stóp, bicz znów smagnął go po udach. Chłopiec krzyknął, skręcając się z bólu, i znów zawisł bezwładnie. Ciężkie drzewce poniosło go jeszcze przez jeden obrót, zanim jakoś udało mu się odzyskać równowagę i ostatkiem sił znów włączyć się w ogólny rytm. Nadzorca uderzył go ponownie. Bęben dudnił szaleńczym pulsem; bicz unosił się i opadał... Młody niewolnik wył i z trudem chwytał powietrze, wijąc się i wstrząsając w rytm uderzeń, niezgodnie z jednostajnym ruchem wielkiej ludzkiej machiny. Twarz jego wykrzywiał straszny grymas; po policzkach płynęły mu łzy. Nadzorca nie przestawał bić.

Popatrzyłem mu w oczy. Uśmiechnął się do mnie ponuro, ukazując rząd zepsutych zębów, po czym odwrócił się i splunął na jednego z galerników. Po chwili znów spojrzał na mnie i podniósł w górę bicz, jak gdyby chciał mnie sprowokować do działania. Wioślarze jęczeli jednym głosem, niby chór z tragedii. Spojrzałem na umęczonego chłopca, który ani na chwilę nie przestał wiosłować. Nasze oczy znów się spotkały; poruszył bezgłośnie ustami, niezdolny nic powiedzieć.

Nagle usłyszałem czyjeś kroki – goniec znów zbiegał z pokładu, unosząc dłoń jako sygnał dla dobosza.

– Alarm odwołany! – krzyknął, powtarzając wiadomość dwukrotnie.

Bęben raptownie ucichł. Wiosła zamarły w bezruchu. Nagle zapadłą ciszę przerywał jedynie miarowy chlupot fal o kadłub, skrzypienie drewnianego poszycia i ochrypły, sapiący oddech wioślarzy. Pode mną skatowany chłopiec opadł bezwładnie na swoje wiosło, wstrząsany szlochem. Popatrzyłem na jego szerokie, węźlaste plecy, pokryte siatką czerwonych śladów uderzeń. Świeże rany przeorały dawniejsze blizny; nadzorca nie po raz pierwszy w ten sposób wyróżnił go z tłumu.

Raptem przestałem cokolwiek widzieć i słyszeć. Wszechobecny smród przytłoczył mnie, jak gdyby pomieszczenie nagle wypełnił trujący gaz. Odepchnąłem gońca na bok i pobiegłem na górę, na świeże powietrze i zbawczą niezmierzoną przestrzeń pod gwiaździstym namiotem nieba. Przechyliłem się przez nadburcie i zwymiotowałem.

Doszedłszy do siebie, rozejrzałem się wokoło, zdezorientowany, słaby, przejęty wstrętem. Marynarze zajęci byli zwijaniem pomocniczego żagla na drugim maszcie. Morze było spokojne, brzeg cichy i ciemny. Marek Mummiusz spostrzegł mnie i podszedł bliżej. Był w świetnym nastroju.

– Straciłeś zatem kolację, co? – zagadnął. – Tak to bywa, kiedy okręt rusza największą prędkością, a ktoś ma pełen brzuch. Mówiłem armatorowi, by nie dostarczał na pokład takich wyszukanych wiktuałów. Ja tam wolałbym rzygać chlebem i wodą niż taką mieszanką na pół przeżutego mięsa i żółci.

Otarłem usta rękawem i spytałem:

– Więc udało nam się im wymknąć? Niebezpieczeństwo minęło?

Mummiusz wzruszył ramionami.

– W pewnym sensie tak.

– Co masz na myśli? – Spojrzałem za rufę; morze za nami było puste. – Ilu ich było? Gdzie się podziali?

– Och, było ich z tysiąc, każdy z piracką flagą. A teraz wrócili do Hadesu, gdzie ich miejsce. – Widząc wyraz mej twarzy, wyjaśnił ze śmiechem: – Pirackie zjawy. Morskie upiory...

– Co takiego? Nie rozumiem – odrzekłem niepewnie. Ludzie morza są przesądni, ale nie mogłem uwierzyć, że Mummiusz niemal pozabijał galerników tylko po to, by umknąć przed tumanem mgły albo zabłąkanym wielorybem.

Mummiusz jednak nie był szalony. To, co usłyszałem, było jeszcze gorsze.

– Ćwiczenie – powiedział w końcu, kręcąc głową i klepiąc mnie w plecy, jakbym był za głupi, by zrozumieć taki pyszny żart.

– Ćwiczenie?

– Tak! Ćwiczebny alarm. Trzeba je urządzać co jakiś czas, zwłaszcza na jednostce cywilnej, jaką jest Furia, żeby wszyscy umieli sprawnie działać. Przynajmniej tak się robi pod rozkazami... – zaczął wypowiadać imię, ale w porę się zatrzymał. – Pod rozkazami mego dowódcy – dokończył. – Nocny alarm doprawdy potrafi zaskoczyć niewolników!

– Ćwiczenie? – powtórzyłem z ogłupiałą miną. – Chcesz powiedzieć, że nie było żadnych piratów? Że to wszystko nie było potrzebne? Ależ ci niewolnicy tam ledwo żyją!...

– I dobrze! – zakrzyknął Mummiusz, unosząc brodę. – Niewolnicy rzymskiego pana muszą być zawsze gotowi, zawsze silni! Inaczej co byłby z nich za pożytek?

Musiał kogoś cytować. Jakiż to człowiek był zwierzchnikiem Marka Mummiusza? Kto mógł sobie pozwolić na tak rozrzutne nadużywanie swych ludzkich narzędzi? Popatrzyłem w dół na wystające z burty Furii wiosła. Po chwili poruszyły się i zanurzyły w wodę. Niewolnikom dano chwilę wytchnienia, ale teraz pracowali znowu. Zwiesiłem głowę, nabrałem w płuca pachnącego solą powietrza i zamarzyłem, by znaleźć się znów w Rzymie i spać w ramionach Bethesdy.

ROZDZIAŁ IV

Obudziło mnie szturchnięcie w żebra. Nade mną stał Eko, wskazując gestem, że mam wstać. Przez okno burtowe wlewał się słoneczny blask. Nie schodząc z materaca, podniosłem się na kolana, by wyjrzeć na zewnątrz – w niewielkiej odległości widniał ląd z rozsianymi gdzieniegdzie wśród skalistych urwisk zabudowaniami. Najbliżej brzegu stały nędzne rudery, sklecone z wyrzuconego przez morze drewna, obwieszone girlandami rybackich sieci i otoczone małymi warsztatami szkutniczymi. Domy na wzgórzach wyraźnie się od nich różniły: były to obszerne wille z białymi kolumnami i oplecionymi winoroślą pergolami.

Wstałem i przeciągnąłem się, choć w tym ciasnym pomieszczeniu nie przyszło mi to łatwo. Spryskałem twarz wodą i przepłukałem zaschnięte usta. Eko już przygotował moją lepszą tunikę; kiedy się ubierałem, uczesał mi włosy, po czym zabrał się do golenia. Wstrzymywałem oddech przy każdym przechyle okrętu, ale nie zaciął mnie ani razu. Przyniósł potem chleb i jabłka; śniadanie zjedliśmy na pokładzie, podziwiając widoki, podczas gdy Marek Mummiusz wprowadzał Furię do wielkiej zatoki, od dawien dawna nazywanej przez Rzymian Pucharem. Miała kształt olbrzymiego naczynia z wodą, na którego brzegu wszędzie rozłożyły się osady. Starożytni Grecy, którzy pierwsi skolonizowali ten rejon, nazywali ją zatoką Neapolis, od swego głównego osiedla. Mój okazjonalny klient, Cycero, nazywa ją Zatoką Luksusu, używając przy tym szyderczego tonu; on sam nie ma tu willi... jak dotąd.

Wpłynęliśmy na wody Pucharu od północy, omijając wąską cieśninę między przylądkiem Misenum i wysepką o nazwie Procida. Wprost przed dziobem, po przeciwnej stronie zatoki, wyłaniała się większa wyspa, zwana Capri; wyglądała jak skalny palec skierowany w niebo. Słońce stało już wysoko, dzień był ładny, nie unosiła się najmniejsza mgiełka. Pomiędzy nami a Capri i położonym za nią Przylądkiem Minerwy woda usiana była kolorowymi żaglami łodzi rybackich i większych statków uwijających się po zatoce, przewożących pasażerów i towary z leżących na południu Pompejów i Surrentum do Neapolis i Puteoli na północy. Okrążyliśmy przylądek i otworzyła się przed nami cała zatoka, lśniąca w słonecznym blasku. U jej wierzchołka wznosił się Wezuwiusz, górujący nad małą osadą Herkulanum. Ten widok nieodmiennie wywiera na mnie duże wrażenie. Góra wyrasta nad horyzontem jak piramida ze spłaszczonym szczytem, a jej żyzne zbocza pokrywają łąki i winnice. Wezuwiusz rozsiadł się nad Pucharem niczym jakiś życzliwy bóg, symbol spokoju i trwałości. W pierwszych dniach rewolty Spartakus ze swymi ludźmi przez pewien czas ukrywali się na jego wyższych partiach.

Furia trzymała się blisko brzegu, okrążając przylądek Mizenum, a potem odwracając się do Wezuwiusza rufą, by wreszcie majestatycznie wpłynąć do ukrytego porciku. Żagle zwinięto, a marynarze biegali po pokładzie zajęci mocowaniem takielunku. Odciągnąłem Ekona na bok w obawie, że nie mogąc krzyknąć w razie potrzeby, zostanie stratowany lub zaplącze się w liny. Chłopak jednak łagodnym ruchem zdjął moją dłoń z ramienia i przewrócił oczami, jakby mówiąc: „Nie jestem już dzieckiem”. Mimo tej bezgłośnej deklaracji rozglądał się dookoła właśnie z dziecinnym podnieceniem, usiłując obserwować wszystko naraz, wyciągając szyje i kręcąc się wszędzie z nabożnym podziwem wymalowanym na twarzy. Nic nie uchodziło jego uwagi: w pewnym momencie schwycił mnie za ramię i wskazał na łódkę, która odbiwszy od nabrzeża, kierowała się ku naszemu okrętowi. Po chwili stanęła pod burtą Furii. Marek Mummiusz przechylił się przez nadburcie i krzyknął coś pytająco. Usłyszawszy odpowiedź, spojrzał w górę i westchnął; czy z ulgą, czy z żalem, nie mogłem się zorientować. Kiedy doń podszedłem, popatrzył na mnie i skrzywił się.

– Nic się nie wyjaśniło podczas mojej nieobecności. – Westchnął jeszcze raz. – Jednak będziesz potrzebny. Przynajmniej podróż nie poszła na marne.

– Zatem możesz mi teraz oficjalnie oznajmić, że zatrudnił mnie Marek Krassus?

Mummiusz spojrzał na mnie ze smutkiem w oczach i odrzekł:

– Myślisz, że taki z ciebie mądrala, co? Mam tylko nadzieję, że jak będzie trzeba, wykażesz się choć w połowie tym swoim sprytem. A teraz wysiadka, schodź do łodzi!

– A ty?

– Ja zejdę później, muszę najpierw zająć się okrętem. Na razie będziesz pod opieką Faustusa Fabiusza. Zabierze cię do willi w Bajach i będzie miał pieczę nad wszystkim.

Razem z Ekonem zeszliśmy na łódkę, gdzie przywitał nas wysoki rudowłosy mężczyzna w ciemnoniebieskiej tunice. Twarz miał młodą, ale w kącikach jego zielonych, kocich oczu dostrzegłem zmarszczki. Musiał mieć trzydzieści kilka lat, mniej więcej tyle co Mummiusz. Kiedy ściskał mi dłoń, zauważyłem błysk patrycjuszowskiego pierścienia; nie trzeba było jednak tej złotej oznaki godności, by wiedzieć, że ma się przed sobą człowieka ze starego rodu. Korzenie rodu Fabiuszów sięgają równie głęboko jak Korneliuszów czy Emiliuszów, a głębiej niż Klaudiuszów. Poznałbym w nim patrycjusza, nawet nie znając jego nazwiska ani nie widząc pierścienia. Jedynie rzymski nobil o najszacowniejszej genealogii może tak sztywno i prosto trzymać ramiona, a podbródek tak wysoko – nawet w chybotliwej łódce – nie wyglądając zarazem ani pompatycznie, ani śmiesznie.

– Ty jesteś tym, którego zwą Poszukiwaczem?

Głos miał gładki i głęboki. Mówiąc, uniósł jedną brew; to tak typowy gest arystokraty, że czasami się zastanawiam, czy stara szlachta przypadkiem nie jest specjalnie do tego celu wyposażona w dodatkowy mięsień.

– Nazywam się Gordianus. Przybyłem z Rzymu – odrzekłem.

– Dobrze. Usiądźmy lepiej, chyba że jesteś świetnym pływakiem.

– Z trudem utrzymuję się na wodzie – przyznałem.

Faustus Fabiusz skinął głową.

– Czy to twój asystent?

– To mój syn, Eko.

– Aha. Dobrze, że przybyłeś. Gelina odetchnie z ulgą. Z jakiegoś powodu sobie wmówiła, że Mummiusz może zdążyć tu wrócić już wczorajszego wieczoru. Wszyscy ją przekonywaliśmy, że to niemożliwe, bo nawet w najbardziej sprzyjających warunkach okręt nie może przypłynąć wcześniej niż dziś po południu. Nie chciała jednak słuchać. Zanim położyła się spać, kazała co godzinę wysyłać gońców do portu, by sprawdzali, czy was nie ma. Możesz sobie wyobrazić, jaki chaos panuje w domu. – Spostrzegł na mojej twarzy absolutny brak zrozumienia i dodał: – Ach, jak widzę, Mummiusz prawie nic ci nie powiedział. No tak, takie miał polecenie. Ale nie bój się, wszystkiego się dowiesz.

Odwrócił się i wziął głęboki oddech, pozwalając swoim niemodnie długim włosom rozwinąć się na wietrze w ognistą grzywę. Rozejrzałem się po porcie. Furia była zdecydowanie największą jednostką. Cała reszta to małe kutry rybackie i łodzie spacerowe. Misenum nigdy nie było szczególnie ruchliwym portem; znakomita większość towarów przewożonych do i z Pucharu przeładowywana jest w Puteoli, najważniejszym porcie w całej Italii. A jednak miałem wrażenie, że panuje tu większy zastój, niż można by oczekiwać. W końcu porcik leżał tuż przy luksusowych willach w Bajach, przy słynnych źródłach mineralnych. Zwróciłem na to uwagę Fabiuszowi.

– Byłeś więc już tutaj przedtem? – zapytał.

– Parę razy.

– Dobrze się orientujesz w sprawach handlu i żeglugi na wybrzeżu Kampanii, prawda?

Wzruszyłem ramionami.

– Przez te wszystkie lata interesy od czasu do czasu przywodziły mnie na brzegi Pucharu. Nie jestem ekspertem od handlu morskiego, ale czy mylę się, sądząc, że port wygląda na opustoszały?

– Wcale się nie mylisz. – Skrzywił się lekko. – Na morzu piraci, na lądzie Spartakus... Handel wszędzie zamarł. Prawie nie ma ruchu ani na drogach, ani na szlakach morskich. Dlatego tym dziwniejsze mi się wydaje, że Marek zechciał wysłać po ciebie Furię.

– Masz na myśli Marka Mummiusza?

– Oczywiście, że nie. Mummiusz nie ma na własność triremy! Mówię o Marku Krassusie. – Fabiusz uśmiechnął się. – Och, ale miałeś o tym nie wiedzieć, w każdym razie nie przed wylądowaniem. No, jesteśmy na miejscu. Złap się czegoś, bo dobijamy. Ci niezdarni wioślarze! Myślałby kto, że szykują się do taranowania wrogiego okrętu! Dobrze by im zrobił pobyt na Furii.

Zobaczyłem, że niewolnicy przy wiosłach skulili się ze strachu; a może tylko udawali. Kiedy stanęliśmy na nabrzeżu, obejrzałem się raz jeszcze na wody portowe.

– Chcesz powiedzieć, że teraz w ogóle się nie handluje?

Wzruszył ramionami. Lekki grymas na jego twarzy przypisałem tradycyjnej pogardzie patrycjusza dla wszelkich spraw związanych z handlem.

– Naturalnie żaglówki i łodzie wiosłowe po staremu uwijają się po zatoce, przewożąc towary i pasażerów pomiędzy wioskami – wyjaśnił. – Ale coraz rzadziej można tu zobaczyć większe statki z Egiptu, Afryki czy choćby Hiszpanii, płynące do Puteoli. Oczywiście za kilka tygodni morskie podróże ustaną zupełnie na sezon zimowy. A towary z głębi lądu? Cała południowa Italia żyje teraz w cieniu Spartakusa. Urządził sobie zimowy obóz w górach wokół Turiów, spędziwszy całe lato na terroryzowaniu regionu na wschód od Wezuwiusza. Zniszczył zbiory, wille i gospodarstwa puścił z dymem. Rynki zieją pustką. Całe szczęście, że miejscowa ludność nie musi żyć chlebem; nikt tu nie będzie głodował, dopóki są ryby w Pucharze i ostrygi w jeziorze Lucrinus. – Odwrócił się i poprowadził nas nabrzeżem. – W Rzymie pewnie nie ma takich kłopotów, jak sądzę? Na stołecznych rynkach przecież niedostatek jest niedopuszczalny...

– Lud się boi, ale nie cierpi – zacytowałem zdanie z zasłyszanego ostatnio na Forum przemówienia.

Fabiusz prychnął wzgardliwie.

– Tego się można po senacie spodziewać. Zrobią wszystko, by zapewnić rzymskiemu pospólstwu wygody. Ale nie potrafią wysłać porządnego dowódcy ani przeciw Spartakusowi, ani przeciw piratom. Cóż to za banda nieudaczników! Rzym już nigdy nie był taki sam, odkąd Sulla otworzył drzwi senatu dla swych bogatych kompanów. Teraz sprzedawcy świecidełek i handlarze oliwą przepychają się do mównicy, podczas gdy gladiatorzy plądrują prowincję. To tylko łut szczęścia, że Spartakusowi jak dotąd nie starczyło rozumu albo tupetu, by ruszyć na sam Rzym!

– Dyskusje o takiej ewentualności są na porządku dziennym – zgodziłem się z nim.

– O tym jestem przekonany. O czym innym mogą dziś Rzymianie rozmawiać między kawiorem a faszerowanymi przepiórkami?

– Tematem zawsze popularnym jest też Pompejusz – powiedziałem. – Mówią, że prawie już zdławił rebelię w Hiszpanii. Opinia publiczna oczekuje, że Pompejusz pospieszy z powrotem i zrobi porządek ze Spartakusem.

– Pompejusz! – Faustus Fabiusz nasycił to imię niemal taką samą pogardą jak wcześniej Marek Mummiusz. – Owszem, pochodzi z dobrego rodu i nikt nie może mu odmówić zasług na polu militarnym. Tym razem jednak Pompejusz nie jest właściwym człowiekiem na właściwym miejscu i we właściwym czasie.

– Któż więc nim jest?

Fabiusz uśmiechnął się i wydął swe wydatne nozdrza.

– Wkrótce go poznasz...

Gladiator Fabiusza czekał na nas z końmi. Przejechaliśmy przez Misenum i skierowaliśmy się na północ brukowaną drogą wzdłuż szerokiej, mulistej plaży. Po jakimś czasie droga skręciła w głąb lądu, wznosząc się po łagodnym, zalesionym zboczu. Po obu stronach, pomiędzy drzewami, zacząłem dostrzegać wielkie domy, stojące w dużej odległości od siebie, oddzielone wypielęgnowanymi ogrodami i kępami dzikiej roślinności. Oczy Ekona zrobiły się okrągłe. Spotykał przy mnie zamożnych obywateli i czasami udawało mu się bywać w ich domach, ale taka ostentacja, jaka kwitnie nad Pucharem, była dla niego czymś zupełnie nowym. Miejskie domy bogaczy – stłoczone razem budynki o nijakich fasadach – nie rzucają się w oczy tak jak ich wiejskie wille. Z dala od zawistnych oczu rzymskiego plebsu, w okolicach, gdzie oprócz niewolników albo gości równie bogatych jak gospodarze nikt raczej nie zawita, wielcy Rzymianie nie boją się okazywać publicznie swego smaku oraz tego, że ich na to stać. Oratorzy ze starej szkoły mawiali na Forum, że dawniej nie przechwalano się bogactwem, ale za moich czasów złoto nigdy nie chowało się po kątach, zwłaszcza nad Zatoką Luksusu.

Faustus Fabiusz nadał leniwe tempo – nie dawał po sobie poznać, że jego misja jest pilna. Jest coś w samej atmosferze wybrzeża Kampanii, co rozleniwia nawet najbardziej zabieganych mieszczuchów z północy. Odczułem to sam: rześkość pachnącego sosnami powietrza przyprawionego rozpyloną morską solą, szczególna jasność słonecznego światła przenikającego niebo i odbijającego się w wodach rozległej zatoki, wrażenie harmonii z bogami ziemi, powietrza, ognia i wody. Takie odczucia rozwiązują ludziom języki; za pomocą głośnych zachwytów nad widokami i paru pytań o miejscową kuchnię i topografię z łatwością udało mi się skłonić Fabiusza do mówienia. Był z krwi i kości Rzymianinem, ale najwyraźniej odwiedzał ten region dość często, by dobrze poznać mieszkańców wybrzeża Kampanii i ich stare, wywodzące się z Grecji obyczaje.

– Muszę powiedzieć, Faustusie Fabiuszu, że mój lądowy gospodarz jest z pewnością bardziej skory do wyjaśnień niż ten, który mnie podejmował na morzu...

Skwitował tę uwagę lekkim uśmieszkiem i znaczącym skinieniem głowy. Było jasne, że nie darzy Marka Mummiusza nadmierną sympatią.

– Powiedz mi – drążyłem temat – kim właściwie jest ten Mummiusz?

– Myślałem, że to wiesz. – Fabiusz uniósł brew. – Mummiusz był jednym z protegowanych Krassusa podczas wojen domowych. Od tamtego czasu stał się jego prawą ręką w sprawach wojskowych. Mummiusze nie są szczególnie szacownym rodem, ale jak większość starych rzymskich familii mają wśród swych przodków przynajmniej jedną sławną osobistość. Pradziad Marka był konsulem za czasów Grakchów; zyskał laury za swe kampanie w Grecji i Hiszpanii. Nigdy nie słyszałeś o Szalonym Mummiuszu, zwanym też Barbarzyńcą?

Wzruszyłem ramionami. Umysły patrycjuszy zaiste muszą się różnić od naszych, pospolitych, bo jakże inaczej mogłyby bez wysiłku skatalogować tyle chwały i upadków, plotek i skandali dotyczących tak wielu przodków i to nie tylko własnych, ale całej rzymskiej socjety? Na najmniejszy sygnał gotowi są wyliczać szczegóły życiorysu za życiorysem, sięgając wstecz do czasów króla Numy i jeszcze głębiej.

Fabiusz uśmiechnął się.

– To raczej mało prawdopodobne – powiedział – ale gdyby ten temat wypłynął w obecności Marka, to lepiej powściągaj język. Jest zadziwiająco drażliwy na punkcie reputacji swego antenata. No więc, to było tak. Wiele lat temu ów Szalony Mummiusz został wyznaczony przez senat do stłumienia rewolty Związku Achajskiego w Grecji. Mummiusz wyciął buntowników w pień, po czym metodycznie złupił Korynt, zrównał miasto z ziemią i mocą dekretu senackiego obrócił ludność w niewolników.

– Kolejny chwalebny rozdział historii naszego imperium. Z pewnością każdy Rzymianin mógłby być dumny z takiego przodka.

– Właśnie – potwierdził Fabiusz; lekko zacisnął zęby, słysząc ironię w moim głosie.

– I dzięki tej rzezi zyskał sobie przydomek Szalonego?

– Och, na Herkulesa, nie! To nie z powodu jego okrucieństwa i krwiożerczości. Nazwano go tak przez bezmyślny sposób, w jaki obchodził się z dziełami sztuki przewożonymi do Rzymu. Bezcenne posągi przybyły w kawałkach, filigranowe urny podrapane i porysowane, ze szkatuł zabierano klejnoty, drogie wyroby szklane potłuczono. Mówiono, że on nie odróżniłby Poliklesa od Polikleta!

– Coś podobnego! – wykrzyknąłem, wstrzymując uśmiech.

– Naprawdę! Podobno Hera i Afrodyta ich dłuta straciły głowy podczas transportu, a kiedy Szalony Mummiusz je naprawiał, polecił rzemieślnikom przytwierdzić nieodpowiednie głowy do nieodpowiednich tułowi! Pomyłka była oczywista dla każdego głupca z dwojgiem oczu. Jeden z pojmanych Koryntian, wzburzony takim bluźnierczym czynem, zwrócił na to uwagę Mummiusza, za co wódz kazał go porządnie obić i sprzedał go do kopalni. Rzemieślnikom zaś powiedział, by niczego nie poprawiali, twierdząc, że teraz posągi są ładniejsze. – Fabiusz pokręcił zdegustowany głową; dla patrycjusza skandal sprzed stu lat czy skandal sprzed kilku godzin to jedno. – Starego Mummiusza odtąd zwano Szalonym albo Barbarzyńcą, jako że jego wrażliwość nie była lepsza niż u Traka czy Galla. Rodzina nigdy do końca nie otrząsnęła się z tego wstydu. Szkoda, bo ma rację nasz Marek Mummiusz, wysławiając swego przodka pod niebo za talent militarny.

– Krassus zaś darzy uznaniem talent Marka Mummiusza?

– Uważa go za swoją prawą rękę, jak już powiedziałem.

Skinąłem głową i zapytałem:

– A kim ty jesteś, panie?

Patrzyłem mu prosto w oczy, próbując przebić się przez jego kocią powierzchowność, ale w odpowiedzi otrzymałem tylko grymas, który mógł być zarówno uśmiechem, jak i wyrazem dezaprobaty.

– Chyba można rzec, że w takim razie jestem lewą ręką Krassusa – odpowiedział w końcu.

Droga stawała się coraz mniej stroma; zbliżaliśmy się do szczytu. Na prawo, pomiędzy drzewami, przebłyskiwał błękit wody i, daleko po drugiej stronie zatoczki, gliniane dachy Puteoli, połyskujące jak małe czerwone paciorki. Od jakiegoś czasu nie widziałem wokół siebie domów; wyglądało na to, że przejeżdżamy przez olbrzymią posiadłość. Mijaliśmy rzędy winorośli i pola uprawne, ale nie widać było pracujących niewolników. Rzuciłem krótką uwagę o braku oznak życia; przekonany, że Fabiusz mnie nie dosłyszał ponad stukotem końskich kopyt, powtórzyłem głośniej, ale on tylko patrzył przed siebie i się nie odzywał.

Wreszcie dojechaliśmy do miejsca, gdzie od gościńca odchodziła w bok mniejsza droga. Po obu jej stronach stały dwa pomalowane na czerwono pylony, choć nie było bramy. Wieńczyły je bycze głowy z brązu. Teren był dziki, lesisty, a droga z wolna, łagodnymi zakosami, schodziła ku brzegowi. Widać już było wyraźniej wody zatoki nakrapiane barwnymi plamkami dalekich żagli i panoramę Puteoli. Nagle droga skręciła ostro przy dużym głazie, a drzewa i zarośla raptownie się skończyły, odsłaniając fasadę ogromnej willi. Gliniane dachówki jarzyły się w słońcu ognistą czerwienią, a ściany miały barwy szafranu. Jej centralna część wysoka była na dwa piętra, a po obu stronach odchodziły od niej boczne skrzydła.

Stanęliśmy na wysypanym żwirem dziedzińcu. Dwójka niewolników podbiegła pomóc nam zsiąść i odprowadziła konie do pobliskiej stajni. Eko otrzepał tunikę z pyłu i rozglądał się wokoło szeroko rozwartymi oczami, gdy Faustus Fabiusz prowadził nas do wejścia. Wysokie dębowe drzwi przybrane były żałobnymi wieńcami z gałęzi cyprysu i jodły.

Fabiusz zapukał. Drzwi uchyliły się odrobinę, ukazując czyjeś mrugające oko, po czym otworzyły się szeroko, pociągnięte przez wystraszonego niewolnika. Nasz przewodnik zaprosił nas do środka gestem, który jednocześnie nakazywał ciszę. Moje oczy przywykły do blasku, toteż westybul wydał mi się mroczny. Ustawione w niszach po obu stronach woskowe maski antenatów rodu postrzegałem tylko jako niewyraźne cienie, niczym bezcielesne duchy zaglądające przez małe okienka.

Westybul otwierał się na atrium. Miało kształt kwadratu otoczonego kolumnadą portyku, na piętrze zaś wąską galerią. Przez niski ogród biegły wybrukowane ścieżki. Pośrodku szumiała mała fontanna: odlany z brązu faun odchylał do tyłu głowę, a z jego piszczałek tryskały cienkie strumienie wody. Rzeźba była cudownej roboty. Stwór wydawał się żywy, gotowy skakać i tańczyć; bulgot wody brzmiał niemal jak śmiech. Kiedy podeszliśmy, dwa żółte ptaki kąpiące się w miniaturowym basenie wzleciały w nerwowym trzepocie wokół zastygłych w podskoku kopyt fauna, przysiadły na chwilę na balustradzie galerii, po czym rozpłynęły się w błękicie nieba. Patrzyłem za nimi przez chwilę, zanim znów rozejrzałem się po ogrodzie. Dopiero teraz spostrzegłem stojące po przeciwnej stronie wielkie mary, na których spoczywało czyjeś ciało.

Fabiusz ruszył w tamtym kierunku, przystając na chwilę, by umoczyć palce w basenie u stóp fauna i dotknąć nimi czoła. Zrobiliśmy z Ekonem to samo i po chwili znaleźliśmy się przy zwłokach.

– Lucjusz Licyniusz – poinformował nas cicho Fabiusz.

Za życia ów człowiek musiał cieszyć się olbrzymim bogactwem. A może też pogrzebem zajmował się ktoś z niepoślednim trzosem. Nawet bardzo zamożne rody zazwyczaj zadowalają się ułożeniem swych zmarłych na drewnianym łożu o nogach z kości słoniowej, ewentualnie z jakimiś dekoracyjnymi inkrustacjami z tego samego materiału. Mary, przed którymi staliśmy, od podstawy do wezgłowia wykonane były z kości słoniowej. Słyszałem o takim przepychu, ale do tej pory nigdy czegoś podobnego nie widziałem. Drogocenne tworzywo połyskiwało woskową bladością, prawie tak gładkie i bezbarwne jak ciało samego zmarłego. Mary wyłożone były purpurowymi narzutami wyszywanymi złotogłowiem, przybrane astrami i zielonymi gałązkami. Zwłoki ubrano w białą togę z wytwornymi zielono-białymi haftami. Na stopach, zgodnie z tradycją zwróconych ku drzwiom, zobaczyłem świeżo natarte oliwą sandały.

Eko zmarszczył nos. Po chwili i ja poszedłem w jego ślady. Pomimo perfum i balsamów, którymi namaszczono ciało, i tlącego się na niskim trójnogu kadzidła, w powietrzu wisiał dość natarczywy odór rozkładu. Eko uczynił ruch, by przesłonić nozdrza rękawem. Trzepnąłem go po ręce i skarciłem wzrokiem za takie niestosowne zachowanie.

– To już piąty dzień – wyjaśnił cicho Fabiusz.

Zatem do pogrzebu upłyną jeszcze dwa dni, by zapewnić siedmiodniową ogólną żałobę. Do tego czasu odór będzie całkiem ostry. Przy takim ostentacyjnym bogactwie było pewne, że rodzina opłaciła najlepszych balsamistów, jakich można znaleźć w Bajach, albo raczej sprowadziła ich z Puteoli, lecz ich umiejętności okazały się niewystarczające. Jak na ironię, kilka niesfornych gałązek bluszczu spadło na głowę zmarłego, przesłaniając nie tylko pół twarzy, ale i wieniec laurowy, jaki zapewne zdobił jego skronie dla upamiętnienia jakiegoś ziemskiego zaszczytu.

– Ten bluszcz wygląda prawie tak, jakby ktoś go tu ułożył celowo – powiedziałem na głos.

Fabiusz nie powstrzymał mnie, kiedy delikatnie uniosłem zielone gałązki. Widniejąca na głowie rana była z rodzaju tych, na widok których balsamistom opadają z rozpaczy ręce – prawie niemożliwa do oczyszczenia i zamknięcia, za duża, by ją ukryć w jakiś subtelny sposób, za głęboka i zbyt paskudna, by można było na nią dłużej patrzeć. Eko nie mógł powstrzymać syku odrazy i odwrócił twarz, ale po chwili znów się pochylił, by się lepiej przyjrzeć.

– Ohydne, co? – wyszeptał Fabiusz, odwracając wzrok. – A przecież Lucjusz Licyniusz był taki próżny. Szkoda, że w godzinie śmierci nie może wyglądać tak dobrze, jak by chciał.

Zebrałem się w sobie, by spojrzeć zmarłemu w twarz. To musiało być mocne, gwałtowne uderzenie – a może uderzenia? – które uszkodziło górną część twarzy, naderwało ucho, zmiażdżyło kość policzkową i szczękę i naruszyło oko. Mimo że starano się je zamknąć po śmierci, powieka pozostała lekko uniesiona i pokryta zakrzepłą krwią. Przyglądałem się temu, co pozostało z jego fizjonomii; mogłem sobie wyobrazić przystojnego człowieka w średnim wieku, lekko siwiejącego na skroniach, o mocnym nosie i podbródku. Usta były lekko rozchylone, ukazując złotą monetę umieszczoną na języku przez balsamistów – na opłatę dla przewoźnika Charona, by przewiózł go na drugi brzeg Styksu.

– Jego śmierć nie była wypadkiem? – zapytałem.

– Raczej nie.

– Jakaś sprzeczka, która skończyła się rękoczynami?

– Całkiem możliwe. To się stało późno w nocy. Zwłoki znaleziono w atrium następnego ranka. Okoliczności nie pozostawiały wątpliwości.

– To znaczy?

– Zbiegły niewolnik. Jakiś głupiec podążający w ślady Spartakusa, jak się zdaje. Ktoś ci to wyjaśni bardziej szczegółowo.

– Zrobił to zbiegły niewolnik? Nie jestem łowcą niewolników, Faustusie Fabiuszu. Dlaczego mnie tu sprowadzono?

Spojrzał na zmarłego, a potem na brązowego fauna.

– Wyjaśni ci to ktoś inny – powtórzył.

– No, dobrze. Ofiara... jak go nazwałeś?

– Lucjusz Licyniusz.

– Był panem tego domu?

– Mniej więcej.

– Bez zagadek, proszę.

– To powinno być zadanie Mummiusza, nie moje – Fabiusz zacisnął usta. – Zgodziłem się przyprowadzić cię do willi, ale nie tłumaczyć ci jeszcze całą sprawę od podstaw.

– Marka Mummiusza tu nie ma – odparłem. – Ja jednak jestem i są też zwłoki zamordowanego człowieka.

Fabiusz skrzywił się znowu. Patrycjusz czy nie, ale sprawiał wrażenie kogoś, kto przywykł do niewdzięcznych zadań, choć wcale tego nie lubił. Jak to on siebie nazwał? Lewa ręka Krassusa?

– No, dobrze – westchnął wreszcie. – Oto, jak się miały sprawy z Lucjuszem Licyniuszem. On i Krassus byli kuzynami, o bliskim stopniu pokrewieństwa. W dzieciństwie ledwo się znali, ale to się zmieniło, gdy osiągnęli wiek dojrzały. Wielu Licyniuszów zginęło w czasie wojen domowych. Kiedy tylko wszystko wróciło do normy, Krassus i Lucjusz nawiązali bliższe stosunki.

– Nie przyjaźń?

– Można to raczej nazwać partnerstwem w interesach. – Fabiusz uśmiechnął się. – Ale u Marka Krassusa wszystko jest interesem. W każdym razie, we wszystkich takich związkach jest partner silniejszy i słabszy. Myślę, że już wiesz wystarczająco dużo na temat Krassusa, choćby z plotek, by się domyślić, który z nich grał drugorzędną rolę?

– Lucjusz Licyniusz.

– Tak. Lucjusz był na początku biedny i biedny by pozostał, gdyby nie pomoc Krassusa. Miał tak niewiele wyobraźni... Nie widział możliwości i się ich nie chwytał, jeśli ktoś go ku nim nie popchnął. Tymczasem Krassus był zajęty dorabianiem się milionów na nieruchomościach w Rzymie... Musisz znać tę legendę.

Skinąłem głową. Kiedy dyktator Sulla ostatecznie zatriumfował w wojnach domowych, zniszczył swych wrogów, grabiąc ich włości i rozdając swym poplecznikom, wśród których byli Krassus i Pompejusz. Tak zaczęła się kariera Krassusa, którego pchał naprzód nienasycony apetyt na majątek. Kiedyś, wędrując po rzymskich ulicach, natrafiłem na płonącą kamienicę; był już tam Krassus, targując się o przyległy, zagrożony dom. Jego właściciel, zrozpaczony i przekonany, że płomienie pochłoną jego posiadłość, sprzedał mu ją za psi grosz, po czym prywatna straż pożarna milionera ugasiła ogień. Takie opowiastki o Marku Krassusie często się słyszało w Rzymie.

– Czego by się Krassus tknął, zamienia się w złoto – tłumaczył dalej Fabiusz. – Jego kuzyn Lucjusz usiłował wtedy utrzymywać się z ziemi, jak wszyscy porządni, staroświeccy plebejusze. Ponosił stratę za stratą, aż zbankrutował. Na koniec przyszedł błagać Krassusa o pomoc i ten mu jej udzielił. Uczynił Lucjusza czymś w rodzaju zarządcy, swego przedstawiciela, który miał pilnować niektórych interesów potentata nad Pucharem. W dobrym roku, bez piratów i Spartakusa, dobija się tam poważnych targów; to nie region samych tylko luksusowych willi i hodowli ostryg. Krassus jest właścicielem kopalni w Hiszpanii, a jego statki z rudą zawijają do Puteoli. Ma hutników w Neapolis i Pompejach, którzy obracają rudę w narzędzia, broń i dzieła sztuki. Ma flotę statków przywożących niewolników z Aleksandrii do Puteoli. Ma majątki i winnice w całej Kampanii i sprowadza rzesze niewolników niezbędnych do pracy przy nich. Nie może doglądać tego wszystkiego osobiście – jego interesy rozciągają się od Hiszpanii po Egipt. Przekazał odpowiedzialność za lokalne przedsięwzięcia tu, nad Pucharem, Lucjuszowi, który nadzorował jego inwestycje i manufaktury bez polotu, ale wystarczająco dobrze.

– Jak na przykład prowadzenie tego domu? – wtrąciłem.

– Faktycznym właścicielem domu i całej ziemi dookoła jest sam Krassus. Wille nie są mu do niczego potrzebne, wręcz szydzi z pomysłów wyjeżdżania na wieś czy nad morze dla relaksu i oddawania się lekturze poezji. Niemniej jednak wciąż je nabywa, ma ich już dziesiątki. Ponieważ nie może utrzymywać pustych willi w całej Italii, woli je wynajmować swym krewnym i totumfackim. Wówczas, będąc w podróży, może się w nich zatrzymywać, kiedy mu na to przyjdzie ochota, jako gość, ale i ktoś więcej niż gość.

– A domowi niewolnicy?

– Również są własnością Krassusa.

– A Furia, trirema, która mnie tu przywiozła?

– I ona należy do niego, chociaż to Lucjusz nią zarządzał.

– A te opustoszałe winnice i pola, przez które jechaliśmy z Misenum?

– Własność Krassusa. Tak jak wiele innych posiadłości, manufaktur, szkół gladiatorów i gospodarstw rolnych w całym regionie, stąd do Surrentum.

– Zatem nazywanie Lucjusza Licyniusza panem domu...

– Licyniusz wydawał rozkazy i był niezależny w swoim domu, co do tego nie miej wątpliwości. Ale nie był niczym więcej niż tworem Krassusa. Służącym właściwie, choć uprzywilejowanym i rozpieszczanym.

– Rozumiem. Czy została po nim wdowa?

– Na imię ma Gelina.

– Dzieci?

– Byli bezdzietni.

– I co teraz będzie z Geliną?

– Teraz stanie się zależna od Krassusa.

– Z tego, co mówisz, Faustusie Fabiuszu, można by wnioskować, że Krassus jest właścicielem całego świata.

– Czasami myślę, że nim jest. Albo będzie – dodał, unosząc brew.

ROZDZIAŁ V

Za nami rozległo się gromkie walenie w drzwi. Niewolnik podskoczył otworzyć; mrok westybulu rozświetlił klin słonecznego światła, ukazując barczystą sylwetkę w czerwonym oficerskim płaszczu. Marek Mummiusz ruszył sprężystym krokiem przez ogródek, depcząc rabatę z ziołami i potrącając łokciem biednego fauna. Zatrzymał się przy marach, krzywiąc się na widok otwartej rany.

– Już go więc zobaczyłeś – powiedział do mnie, wyciągając rękę, by na powrót zasłonić głowę zmarłego gałązkami bluszczu, co wyszło mu fatalnie. – Biedny Lucjusz Licyniusz. Pewnie Fabiusz wszystko ci już wyjaśnił?

– Ani słowa nie powiedział – odrzekłem.

– Doskonale! Bo zapoznanie cię ze sprawą nie jest jego zadaniem. Nie myślałem, że potrafi utrzymać język za zębami przy obcych, ale może jeszcze da się z niego zrobić żołnierza! – Mummiusz uśmiechnął się szeroko.

Fabiusz zmiażdżył go spojrzeniem.

– Zdaje się, że jesteś w świetnym humorze – zauważył cierpko.

– Ścigałem się ze swoimi ludźmi przez całą drogę z Misenum. Szybka jazda dla rozluźnienia stawów po kilku dniach na morzu wraz z tutejszym powietrzem każdemu mężczyźnie powinna poprawić nastrój.

– Mimo to mógłbyś choć trochę ściszyć głos przez szacunek dla zmarłego.

Uśmiech Mummiusza zniknął gdzieś w jego gęstej brodzie.

– Przepraszam – mruknął i wrócił do fontanny, by umoczyć palce i dotknąć czoła. Popatrzył speszony na zwłoki, potem kolejno na każdego z nas, jakby czekając, aż jego niestosowne zachowanie wobec cienia Lucjusza Licyniusza odejdzie w niepamięć.

– Może powinniśmy pójść do Geliny – zasugerował wreszcie.

– Beze mnie – odparł Fabiusz. – Mam sprawę do załatwienia w Puteoli i niewiele czasu, jeśli mam zdążyć tam i z powrotem do zachodu słońca.

– A gdzie jest Krassus? – zawołał za odchodzącym Muramiusz.

– Także w Puteoli, we własnych sprawach. Wyjechał dziś rano, uprzedzając Gelinę, by się go nie spodziewała przed kolacją.

Drzwi się otworzyły, pociągane przez niewidocznego stąd niewolnika, sprawiając wrażenie, że porusza je magia. Fabiusz wyszedł na zalany słońcem dziedziniec i zniknął nam z oczu.

– Co za pyszałek! – burknął Mummiusz pod nosem. – A mimo tej jego nadętej postawy mówią, że rodzina ledwo wyskrobała dlań fundusze na porządnego nauczyciela. Dobra krew, ale jeden z jego przodków opróżnił rodową szkatułę i nikt po nim już jej nie napełnił. Krassus przyjął go tylko w ramach przysługi dla jego ojca. Nie wykazał się też talentem wojskowym. Mógłbym wymienić kilka plebejskich rodów, które więcej znaczyły przez ostatnie stulecie. – Uśmiechnął się, zadowolony z siebie, po czym zawołał na małego niewolnika, przechodzącego właśnie przez atrium: – Hej, Meto, idź poszukać swojej pani i powiedz, że przybyłem z jej gościem z Rzymu! Gdy tylko odświeżymy się w łaźni, odwiedzimy ją.

– Czy to konieczne? – spytałem. – Naprawdę uważasz, że po tej całej szaleńczej eskapadzie w celu sprowadzenia mnie tutaj powinniśmy tracić czas na kąpiele?

– Nonsens. Nie możesz stanąć przed Geliną, śmierdząc jak konik morski. – Roześmiał się z własnego żartu i położył mi dłoń na ramieniu, by odciągnąć mnie od mar. – Poza tym każdy, kto przybywa do Bajów, najpierw korzysta z wód. To jest jak modlitwa do Neptuna przed wyruszeniem w morze. Tutejsze wody są żywe, rozumiesz. Trzeba złożyć hołd.

Zdaje się, że rozluźniająca atmosfera Pucharu może zmiękczyć nawet sztywną i ciężkawą dyscyplinę Mummiusza. Objąłem Ekona ramieniem i poszedłem za naszym gospodarzem, kręcąc z zadziwienia głową.

To, co Mummiusz nazwał skromnie łaźnią, w rzeczywistości było imponującym urządzeniem w domu zbudowanym, jak się zdaje, na naturalnym tarasie na zboczu schodzącym ku zatoce. Nad pomieszczeniem rozpięta była wielka, złoto lakierowana kopuła z pojedynczym otworem u szczytu, przez który wpadała biała świetlista smuga. Pod kopułą znajdował się okrągły basen z koncentrycznie ułożonymi stopniami prowadzącymi do wody, której powierzchnię przesłaniały kłęby pachnącej siarką pary. Od wschodu przez wsparte na kolumnach łuki można było przejść na taras ze stołami i krzesłami, zachęcający widokiem na błękitne wody zatoki. Wokół basenu liczne drzwi wykonane z malowanego na czerwono drewna, ze złotymi klamkami w kształcie ryb przymocowanych głowami i ogonami, tworzyły półkolistą arkadę. Pierwsze z nich wiodły do ogrzewanej przebieralni; inne, według wyjaśnień Mummiusza, kryły za sobą baseny o różnych kształtach i rozmiarach, wypełnione wodą o różnej temperaturze.

– Zbudował tę łaźnię sam słynny Sergiusz Orata – pochwalił się mój gospodarz. – Słyszałeś o nim?

– Nie.

– Najsławniejszy z Puteolczyków. To on uczynił Baje tym, czym są obecnie. Zaczynał od hodowli ostryg w jeziorze Lucrinus, na czym zbił pierwszą fortunę. Potem okazał się mistrzem w budowie basenów i stawów rybnych, i właściciele willi nad całym Pucharem zasypywali go zleceniami. Ten dom miał skromną łaźnię, kiedy Krassus kupił posiadłość. Za jego przyzwoleniem, by nie wspomnieć, że za jego pieniądze, Lucjusz Licyniusz dobudował piętro, nowe skrzydło i kompletnie przebudował łaźnię, zatrudniając samego Oratę do sporządzenia planów i wykonania prac. Ja sam wolę jakąś małą grotę albo wspólną łaźnię miejską... taki rodzaj zbytku jest raczej absurdalny, nie sądzisz? Imponujące, lecz zbyteczne, jak mawiają filozofowie.

Mummiusz podszedł do przytwierdzonego do ściany mosiężnego haka w kształcie głów Cerbera. Powiesił buty na dwóch głowach, pas przewiesił przez otwarty pysk trzeciej. Ściągnął przez głowę ciężką kolczugę, po czym podjął wątek:

– Nie można jednak nie podziwiać takich osiągnięć hydrauliki. Akurat w tym miejscu bije z ziemi naturalne gorące źródło – właśnie z tego powodu, oprócz widoków, pierwszy właściciel postawił tu dom. Kiedy Orata wziął się do przebudowy, tak zaprojektował rurociągi, że w niektórych basenach woda jest prawie wrząca, podczas gdy w innych zmieszana z zimną z innego źródła, położonego wyżej na zboczu. Możesz przechodzić z gorącej do chłodnej i z powrotem. Zimą niektóre pokoje są nawet ogrzewane w ten sposób: wodą z ciepłego źródła płynącą rurami pod posadzką. Ta przebieralnia na przykład jest ogrzewana przez okrągły rok.

– To robi wrażenie – przyznałem, ściągając koszulę. Chciałem ją położyć na jednej z wpuszczonych w ścianę półek, ale Mummiusz mnie powstrzymał. Zawołał starego, zgarbionego niewolnika, który stał w dyskretnym oddaleniu po drugiej stronie pomieszczenia.

– Masz, zabierz to i każ uprać – rozkazał, wskazując na ubrania moje i Ekona. – Przynieś w zamian coś odpowiedniego na audiencję u twojej pani.

Niewolnik zebrał nasze wymięte po podróży szaty i przez chwilę studiował nas uważnie, oszacowując rozmiary, po czym wysunął się na zewnątrz. Bez odzienia Marek Mummiusz przypominał niedźwiedzia: masywne ramiona, szeroki tułów i gęste kędziory czarnych włosów na całym ciele, z wyjątkiem blizn. Szczególnie jedna z nich zdawała się fascynować Ekona – ślad po długim cięciu przez lewy bok, niczym ścieżka wyrąbana w lesie.

– Bój o bramę Kollińską – wyjaśnił Marek dumnie. – Chwila największej chwały Krassusa... i mojej. Tego dnia odbiliśmy Rzym dla Sulli. Dyktator nigdy nie zapomniał, co dla niego uczyniliśmy. Ranę odniosłem we wczesnej fazie bitwy, ale na szczęście w lewy bok, więc mogłem dalej używać prawej ręki. – Zamarkował cięcia mieczem, wypady i uniki, przez co jego raczej solidny „miecz” między nogami też bujał się ciężko z boku na bok. – W ogniu bitwy nawet nie czułem bólu, ot, tępe pieczenie. Dopiero późnym wieczorem, kiedy zaniosłem Krassusowi wiadomość, zemdlałem na miejscu. Mówili mi potem, że byłem blady jak ściana i nie obudziłem się przez dwa dni. Och, ale to było ponad dziesięć lat temu, właściwie byłem wtedy jeszcze chłopcem; nie mogłem być wiele starszy od ciebie. – Szturchnął Ekona w ramię.

Eko odpowiedział mu przewrotnym uśmiechem i zaczął go oglądać ze wszystkich stron, ciekawy innych blizn, których tam nie brakowało. Ślady drobnych cięć i pchnięć rozsiane były na jego ciele niczym odznaczenia, łatwo zauważalne nagie plamy na owłosionej powierzchni.

Mummiusz owinął się w pasie ręcznikiem i skinąwszy na nas, poprowadził z powrotem do okrągłego basenu pod kopułą. Upał już ustał i para unosiła się nad wodą wielkimi kłębami; w powietrzu czuć było woń siarki i słychać lekki syk.

– Apoloniusz! – Mummiusz uśmiechnął się szeroko i pomaszerował na przeciwległy koniec basenu, gdzie stał młody niewolnik w zielonej tunice, częściowo przesłonięty przez opary.

Gdy podeszliśmy bliżej, zaskoczyła mnie nadzwyczajna uroda młodzieńca. Miał gęste i czarne włosy, przypominające barwę nieba w bezksiężycową noc, a oczy intensywnie niebieskie. Jego czoło, nos, policzki i podbródek były idealnie gładkie, o tych klasycznych proporcjach, według których Grecy definiowali doskonałość. Pełne, wygięte w łuk usta zdawały się balansować na krawędzi uśmiechu. Nie był wysoki, ale pod luźnymi fałdami tuniki wyraźnie rysowała się sylwetka atlety.

– Apoloniusz... – powtórzył miękko Marek. Obejrzał się na mnie przez ramię i wskazując na jedne z drzwi, oznajmił: – Zacznę od najgorętszego basenu, a potem Apoloniusz zrobi mi solidny masaż. A ty?

– Najpierw wypróbuję te wody – odrzekłem, zanurzając stopę w głównym basenie. Szybko wyciągnąłem ją z powrotem. – A może raczej zażyję kąpieli w nieco chłodniejszym ukropie...

– Spróbuj tamtego, jest najzimniejszy – zasugerował Mummiusz, pokazując pomieszczenie sąsiadujące z przebieralnią. Odszedł, trzymając dłoń na ramieniu Apoloniusza i nucąc dziarsko.

Wypociliśmy się i do czysta oskrobaliśmy płytkami z kości słoniowej, przechodząc z basenu do basenu, z wody chłodnej do gorącej i z powrotem, a kiedy zakończyliśmy ablucje, w ciepłej przebieralni dołączył do nas Mummiusz. Świeża bielizna i tuniki czekały złożone na półkach. Moja była z ciemnoniebieskiej wełny z prostym czarnym obramowaniem, jaka przystoi gościowi w domu pogrążonym w żałobie. Stary niewolnik miał bystre oko: pasowała na mnie idealnie, nawet nie była za ciasna w ramionach, jak to mi się często zdarza przy pożyczaniu odzieży. Mummiusz włożył tę samą prostą, lecz dobrze skrojoną czarną tunikę, którą miał na sobie, kiedy przybył po mnie do Rzymu.

Ekonowi mniej się podobało jego ubranie. Niewolnik, najwidoczniej uważając go za młodszego niż w rzeczywistości, a może też za zbyt urodziwego, by oglądano jego gołe ramiona, przyniósł dlań niebieską tunikę z długimi rękawami, sięgającą mu do kolan. Była tak skromna, że raczej nadawałaby się dla trzynastolatka. Powinno mu pochlebiać, powiedziałem, że staremu tak się spodobał, iż postanowił go skryć przed oczyma innych. Mummiusz się roześmiał, a Eko zarumienił się i kategorycznie zażądał, by przyniesiono mu taką samą tunikę jak mnie. Nowy strój nie pasował już tak dobrze, ale Eko ścisnął go w pasie czarną wełnianą szarfą i był zadowolony, że ubrany jest jak mężczyzna.

Mummiusz powiódł nas długimi korytarzami, gdzie niewolnicy pochylali przed nami głowy i potulnie schodzili z drogi, potem schodami w górę i w dół, poprzez pokoje ozdobione wspaniałymi posągami i freskami, przez ogrody wionące ostatnim oddechem lata. Wreszcie dotarliśmy do półkolistej komnaty na północnym krańcu domu, posadowionej nad skalistym występem z widokiem na zatokę. Niewolnica zaanonsowała nas i odeszła.

Komnata przypominała amfiteatr. W miejscu, gdzie powinna być scena, kilka stopni prowadziło na galerię z kolumnami. Rozpościerała się z niej zapierająca dech w piersiach panorama Pucharu, z widniejącym w oddali za szerokim pasem połyskującej w słońcu wody portem w Puteoli, a jeszcze dalej, po prawej stronie, z wznoszącym się w pełnej krasie nad horyzontem Wezuwiuszem, u którego stóp przycupnęły Pompeje i Herkulanum.

Wnętrze pokoju było tak mroczne, a światło na zewnątrz tak oślepiające, że spoczywającą na tarasie kobietę widziałem tylko jako ciemną sylwetkę. Siedziała z wyprostowanymi nogami, wygodnie oparta na niskim fotelu przy małym stoliku, na którym stał dzbanek i kubki. Nie zareagowała na nasze wejście, wpatrywała się tylko w przestrzeń nad zatoką. Wyglądałaby jak kolejny posąg, gdyby nie lekki powiew wpadający pomiędzy kolumnami galerii, który delikatnie poruszał fałdami jej sukni.

W końcu spojrzała na nas. Nie mogłem jeszcze rozróżnić rysów jej twarzy, ale w jej głosie pobrzmiewał ciepły uśmiech.

– Marku – powitała naszego przewodnika, wyciągając prawą rękę.

Mummiusz wszedł na taras i ujął podaną dłoń, kłaniając się i oznajmiając:

– Przybył twój gość.

– Domyśliłam się. Aż dwóch, jak widzę. Ty musisz być Gordianusem, nazywanym Poszukiwaczem.

– To ja – potwierdziłem krótko.

– A twój towarzysz?

– Mój syn, Eko. Nie może mówić, ale słyszy.

Skinęła głową i gestem poleciła nam usiąść. W miarę jak moje oczy przyzwyczajały się do oświetlenia, zaczynałem dostrzegać jej surowe i raczej ostre rysy – silną szczękę, wydatne kości policzkowe i czoło – zmiękczone przez bujną czerń brwi i rzęs oraz łagodne szare oczy. Jak przystało wdowie, jej czarne, choć tu i ówdzie przetykane siwizną włosy nie były upięte i przybrane, lecz po prostu zaczesane do tyłu. Od kostek po szyję spowijała ją czarna stola, luźno przepasana poniżej piersi i drugi raz w talii. Twarz miała podobną widniejącej w tle panoramie: bardziej wyniosłą niż ładną, ożywioną, a jednak jakby nieobecną. Mówiła równym, miarowym tonem, jakby najpierw w myślach ważyła każde zdanie.

– Nazywam się Gelina. Moim ojcem był Gajusz Gelinus. Matka pochodziła z rodu Korneliuszów, była daleko spokrewniona z dyktatorem Sullą. Gelinowie przybyli do Rzymu ze środkowej Kampanii. W ostatnich latach wielu z nich zginęło w wojnach domowych, walcząc po stronie Sulli z Mariuszem i Cynną. Jesteśmy starym i dumnym rodem, ale ani bogatym, ani też szczególnie płodnym. Nie pozostało już na świecie wielu Gelinów. – Przerwała na chwilę, by napić się ze srebrnego kubka; wino było prawie czarne, nadawało jej ustom fioletowego zabarwienia. Wskazała napełnione już dla nas kubki, po czym podjęła: – Nie miałam posagu, za to dużo szczęścia, wychodząc za mąż za takiego człowieka jak Lucjusz Licyniusz. Małżeństwo zawarliśmy z własnego wyboru, nie z powodu układu między rodzinami. Musisz zrozumieć, że to działo się przed dyktaturą Sulli, podczas wojen. Czasy były okrutne, a przyszłość bardzo niepewna. Obie nasze rodziny były jednakowo zubożałe i nasz związek nie wzbudzał ich entuzjazmu, ale uzyskał przyzwolenie. Przykro mi to mówić, ale przez dwadzieścia lat małżeństwa nie mieliśmy dzieci, ani też mój mąż nie był tak zamożny, jak moglibyście sądzić po tym domu. Ale na swój sposób dobrze nam się powodziło. – Zaczęła bezwiednie poprawiać fałdy stoli wokół kolan, jak gdyby sygnalizując zmianę tematu. – Musisz się zastanawiać, Gordianusie, skąd o tobie wiedziałam – powiedziała. – Otóż od naszego wspólnego przyjaciela, Marka Tulliusza Cycerona. Wielce cię ceni.

– Doprawdy? – spytałem.

– Tak jest. Ja sama poznałam Cycerona dopiero ubiegłej zimy, kiedy razem z Lucjuszem trafiło się nam siedzieć przy sąsiednim stole na przyjęciu w Rzymie. Okazał się nadzwyczaj czarującym człowiekiem.

– Istotnie, tak mówią o nim niektórzy znajomi – zgodziłem się.

– Zapytałam go o jego karierę sądową. Mężczyźni zazwyczaj są uszczęśliwieni, mogąc opowiadać o swych osiągnięciach. Na ogół słucham tego jednym uchem, ale coś w jego zachowaniu kazało mi zwrócić baczniejszą uwagę na jego słowa.

– Ma opinię nadzwyczaj porywającego mówcy.

– Och, tak, z całą pewnością. Chyba sam słyszałeś, jak przemawia z Rostry na Forum?

– Wystarczająco często.

Gelina zmrużyła oczy, szukając słów w pamięci; wyglądała tak spokojnie i niewzruszenie jak majaczący w dali Wezuwiusz.

– Byłam zafascynowana jego opowiadaniem o Sekstusie Roscjuszu, bogatym rolniku oskarżonym o zamordowanie własnego ojca. Zwrócił się on do Cycerona o pomoc prawną, kiedy nikt inny w całym Rzymie nie chciał przyjąć jego sprawy. To był pierwszy proces Cycerona w sprawie o morderstwo. Podobno właśnie wtedy zyskał sławę i reputację^*. Cycero powiedział mi, że pomagał mu w dochodzeniu człowiek o imieniu Gordianus, zwany Poszukiwaczem. Byłeś dlań absolutnie bezcenny... dzielny jak orzeł i uparty jak muł, tak cię opisał.

– Tak powiedział? No, cóż, to było osiem lat temu. Byłem młody, a Cycero jeszcze młodszy.

– Od tamtej pory szedł w górę jak kometa. Najczęściej wspominany adwokat w Rzymie – to całkiem niezłe osiągnięcie, jak na kogoś z tak mało znanego rodu. Podobno korzystał z twoich usług jeszcze nieraz.

Skinąłem głową.

– Istotnie, była przede wszystkim sprawa tej kobiety z Arretum, niedługo po procesie Sekstusa Roscjusza, jeszcze za życia Sulli. No i przez te lata nazbierało się rozmaitych spraw o morderstwa, wymuszenia, zatargi majątkowe, by nie wspomnieć o kilku dochodzeniach prywatnych, o których nie mogę mówić ani wymieniać nazwisk zainteresowanych.

– Praca dla takiego człowieka musi być przyjemnością.

Czasami żałuję, że nie jestem niemową jak Eko – nie musiałbym wówczas gryźć się w język. Kłóciłem się i godziłem z Cyceronem tyle razy, że jestem już tym zmęczony. Czy jest on człowiekiem uczciwym, czy zwykłym oportunistą? Człowiekiem niewzruszonych zasad i obrońcą ludu czy rzecznikiem bogatych nobilów? Gdyby był wyraźnie jednym lub drugim, jak większość ludzi, wiedziałbym, co o nim myśleć. Niestety, tak nie jest i żywię wobec niego wielce mieszane uczucia. Jego zarozumiałość i poczucie wyższości, choćby i usprawiedliwione, nie dają mi go lubić, podobnie zresztą jego skłonność do posługiwania się półprawdami, choć bez złych intencji. Cycero przyprawia mnie o ból głowy.

Gelina wypiła łyk wina i mówiła dalej:

– Kiedy wyniknęła ta sprawa, zadałam sobie pytanie, do kogo mam się zwrócić... Potrzebny był mi ktoś godny zaufania i dyskretny, ktoś spoza Pucharu, człowiek, który byłby nieustępliwy na tropie i nieustraszony... dzielny jak orzeł, jak powiedział Cycero.

– I uparty jak muł – przypomniałem.

– I sprytny. Nade wszystko sprytny. – Gelina westchnęła i spojrzała na zatokę. Zdawała się zbierać siły. – Widziałeś ciało mojego męża.

– Tak.

– Został zamordowany.

– Tak.

– Brutalnie zamordowany. To się stało przed pięcioma dniami, w nony^* wrześniowe. Wprawdzie zwłoki znaleziono dopiero następnego ranka... – Jej spokój nagle się ulotnił; głos jej zadrżał i odwróciła wzrok.

Mummiusz przysunął się do niej i wziął za rękę.

– Bądź silna – szepnął.

Gelina skinęła głową i odetchnęła. Ścisnęła go mocno za rękę, po czym puściła.

– Jeżeli mam ci pomóc, pani – powiedziałem cicho – to muszę wiedzieć wszystko.

Przez dłuższą chwilę Gelina zdawała się być pochłonięta widokiem. Kiedy znów na mnie spojrzała, twarz miała już wygładzoną, jak gdyby nasyciła oczy pogodną neutralnością panoramy zatoki. Gdy w końcu przemówiła, jej głos brzmiał znów spokojnie i równo.

– Znaleziono go, jak powiedziałam, następnego dnia rano.

– Kto go znalazł i gdzie?

– We frontowym atrium, niedaleko od miejsca, gdzie teraz spoczywa. Znalazł go jeden z niewolników, Meto... ten mały chłopiec, który przenosi wiadomości i budzi innych do pracy. Było jeszcze ciemno. Chłopak mówił, że ani jeden kogut jeszcze nie zapiał, a cały świat wydawał się nieruchomy jak sama śmierć.

– Jak było ułożone ciało? Może powinniśmy wezwać tu tego Metona...?

– Nie, mogę ci to sama powiedzieć. Meto przyszedł po mnie od razu i nikt niczego nie dotykał, zanim nadeszłam. Lucjusz leżał na wznak z otwartymi wciąż oczami.

– Leżał płasko na plecach?

– Tak.

– A ręce i nogi, czy były rozrzucone bezładnie, a może ściskał się za głowę?

– Nogi miał wyprostowane, a ręce uniesione za głowę.

– Jak Atlas dźwigający kulę ziemską?

– Coś w tym rodzaju.

– A broń, od której zginął? Czy leżała blisko niego?

– Nigdy jej nie znaleziono.

– Nie? Przecież musiał być jakiś zakrwawiony kamień czy metalowy pręt? Jeżeli nie w domu, to może na dziedzińcu?

– Nie. Ale znaleźliśmy ubranie. – Zadrżała.

Mummiusz wyprostował się na krześle; najwyraźniej był to szczegół dla niego nowy.

– Ubranie? – zdziwiłem się.

– Męski płaszcz przesiąknięty krwią. Znaleziono go dopiero wczoraj, nie przy domu, ale z pół mili w górę drogi prowadzącej na północ, do Kume i Puteoli. Jeden z niewolników natrafił nań w drodze na targ. Spostrzegł go w krzakach i przyniósł mi.

– Czy należał do twojego męża?

– Nie wiem. – Gelina zmarszczyła brwi. – Trudno powiedzieć, jak przedtem wyglądał. Ledwo można było się domyślić, że to płaszcz... cały zgnieciony i sztywny od zakrzepłej krwi. – Wzięła głęboki oddech. – Jest ze zwykłej wełny, farbowanej na ciemny brąz, prawie czarny. Mógł należeć do Lucjusza, on miał tyle płaszczy... Mógł być czyjkolwiek.

– Z pewnością nie – zaprotestowałem. – Czy był to płaszcz człowieka zamożnego, czy niewolnika? Stary czy nowy? Dobrze uszyty czy byle jak?

– Nie mam pojęcia. – Gelina wzruszyła ramionami.

– Będę musiał mu się przyjrzeć.

– Oczywiście. Zapytaj później Metona. Teraz nie zniosłabym tego widoku.

– Rozumiem. Powiedz mi jednak, pani, czy na posadzce, przy zwłokach, było dużo krwi? A może mało?

– Myślę, że... Chyba mało. Tak, przypominam sobie, jak się zdziwiłam, że taka straszna rana mogła tak słabo krwawić.

– Może więc należy przyjąć, że na płaszczu była krew Lucjusza Licyniusza. Co jeszcze możesz mi, pani, powiedzieć?

Gelina nie odzywała się przez dłuższą chwilę. Widać było, że stoi przed koniecznością złożenia niezbyt przyjemnego oświadczenia.

– Tego ranka, gdy znaleziono ciało Lucjusza, z domu zniknęli dwaj niewolnicy. Nie ma ich do dzisiaj. Nie mogę jednak uwierzyć, by którykolwiek z nich mógł go zamordować.

– Cóż to za niewolnicy?

– Nazywali się Zeno i Aleksandros. Zeno jest... był sekretarzem i księgowym mojego męża. Pisał listy, utrzymywał rachunki, zarządzał tym i owym. Był z Lucjuszem prawie sześć lat, odkąd Krassus obdarzył nas swą łaską i nasz los się odmienił. Wykształcony grecki niewolnik, cichy i spokojny, bardzo łagodny, z białą brodą i wątłej budowy. Zawsze chciałam, gdybyśmy mieli kiedykolwiek syna, żeby Zeno mógł być jego pierwszym nauczycielem. To po prostu nie do pomyślenia, by on mógł zabić Lucjusza. To bzdura, on nie mógłby nikogo zabić.

– A ten drugi?

– To młody Trak Aleksandros. Kupiliśmy go cztery miesiące temu na targu w Puteoli do pracy w stajniach. Wspaniale potrafi się obchodzić z końmi. Umie czytać i zna podstawy arytmetyki, i Zeno zabierał go czasami do biblioteki Lucjusza, by pomagał mu przy rachunkach albo kopiowaniu listów. Aleksandros szybko się uczy, jest bardzo sprytny. Nigdy nie okazywał najmniejszych oznak niezadowolenia. Przeciwnie, zdawało mi się, że to jeden z najszczęśliwszych niewolników w całym domu. Nie mogę uwierzyć, by mógł mieć coś wspólnego ze śmiercią męża.

– A jednak to właśnie oni dwaj zniknęli tej nocy, gdy twój mąż został zabity?

– Tak. Nie potrafię tego wyjaśnić.

Mummiusz, który do tej pory zachowywał milczenie, odkaszlnął i powiedział:

– Jest coś jeszcze. Najbardziej obciążający dowód.

Gelina odwróciła wzrok, po czym skinęła głową z rezygnacją i ruchem dłoni nakazała mu kontynuować.

– Na posadzce przy zwłokach Lucjusza ktoś wyrył nożem sześć liter. Są niezgrabne i płytkie, wykonane w pośpiechu, ale można je bez trudu odczytać.

– Co więc można przeczytać? – spytałem.

– Nazwę znanego greckiego miasta – odrzekł ponuro Mummiusz. – Choć ktoś o twoim sprycie mógłby sądzić, że ktokolwiek jest autorem napisu, po prostu nie miał czasu go dokończyć.

– Jakiego miasta? Nie rozumiem.

Mummiusz zanurzył palec w swym kubku i napisał krwistoczerwonym winem na marmurowym blacie, zachowując wszystkie ostre kąty i proste linie oryginału:

SPARTA

– Ach, tak... – mruknąłem. – Miasto w Grecji.

Albo miasto, albo też pospieszny, nie dokończony hołd dla króla zbiegłych niewolników, mordercy rzymskich panów, gladiatora z Tracji – Spartakusa.

ROZDZIAŁ VI

– Tamtej nocy nikt niczego nie słyszał, nie widział? – spytałem.

– Nie – odrzekła Gelina.

– A przecież, skoro imię Spartakusa zostało niedokończone, można by sądzić, że autora ktoś lub coś spłoszyło i uciekł. To wielce dziwne.

– Może po prostu ogarnęła ich panika – zasugerował Mummiusz.

– Być może. Czy następnego ranka, oprócz tych dwóch niewolników, stwierdzono brak jeszcze czegokolwiek?

Gelina zastanawiała się przez chwilę, po czym potrząsnęła głową.

– Nic? Może monet? Broni, noży z kuchni? Sądziłbym, że uciekający niewolnicy ograbiliby dom ze srebra i broni.

– Chyba że, jak mówisz, zostali spłoszeni – zaoponował Mummiusz.

– A konie?

– Tak – potwierdziła Gelina. – Rzeczywiście tamtego ranka brakowało dwóch koni, ale w całym zamieszaniu nikt nawet tego nie zauważył, póki same nie wróciły po południu.

– Bez koni nie mogli daleko ujść – mruknąłem.

Gelina pokręciła głową.

– Ty już przyjmujesz za fakt to, co wszystkim przychodzi do głowy: że Zeno i Aleksandros zamordowali Lucjusza i uciekli, by przyłączyć się do Spartakusa.

– A co innego mam przyjąć? Pan domu zostaje znaleziony martwy w atrium, dwóch niewolników nie ma, najwyraźniej uciekli konno. A jednym z nich jest młody Trak, jak Spartakus; tak dumny ze swego osławionego pobratymca, że bezczelnie wydrapał jego imię u stóp swego nieżywego pana. Nie trzeba aż moich zdolności, by sobie to wytłumaczyć. Taka historia w ostatnich miesiącach powtarzała się w rozmaitych wariantach jak Italia długa i szeroka. Jak już wcześniej nadmieniłem Faustusowi Fabiuszowi, nie zajmuję się ściganiem zbiegłych niewolników. Żałuję, że tyle wysiłku strwoniono, by mnie tu sprowadzić, ale naprawdę nie mogę się domyślić, czego ode mnie oczekujesz, pani.

– Prawdy! – rzuciła rozpaczliwie Gelina. – Cycero powiedział, że masz do niej nosa, jak dzik do trufli.

– Ach, teraz rozumiem, dlaczego Cycero traktował mnie tak niewłaściwie przez te wszystkie lata! Zalicza mnie do menażerii, nie do rodzaju ludzkiego.

Oczy Geliny rozbłysły. Twarz Mummiusza pociemniała, a kątem oka ujrzałem, że Eko drgnął przestraszony. Nieznacznie trąciłem go stopą pod stołem, by dać mu znak, że wszystko jest pod kontrolą; spojrzał na mnie z ukosa i mrugnął konspiracyjnie z wyrazem ulgi. Mam za sobą wiele wstępnych rozmów z bogatymi klientami w najróżniejszych okolicznościach. Nawet ci, którzy najbardziej potrzebują i pragną mojej pomocy, są często denerwująco powolni w dochodzeniu do sedna. O wiele lepiej rozmawia mi się z pospolitymi kupcami i prostymi sklepikarzami, ludźmi, którzy prosto z mostu mówią, czego chcą. Bogacze chyba uważają, że powinienem sam odgadnąć ich potrzeby. Czasami obcesowość lub udawane grubiaństwo przyspieszają sprawę.

– Nie rozumiesz – rzekła Gelina, opuszczając ręce.

– Nie, nie rozumiem. Czego ode mnie chcesz, pani? Czemu ściągnęłaś mnie tu w taki tajemniczy i ekstrawagancki sposób? Co to za dziwna gra?

Jej ożywienie nagle zniknęło. Niczym plastyczna maska, jej twarz zmieniła wyraz z pogodnego na zrezygnowany, przytępiony nieco przez nadmiar czerwonego wina.

– Powiedziałam ci wszystko, co mogłam powiedzieć. Nie mam siły ci tego tłumaczyć. Ale jeżeli nie znajdzie się nikt, kto by odkrył prawdę... – Urwała i zagryzła wargę, po chwili jednak dokończyła chrapliwym szeptem: – Wszyscy umrą, co do jednego. Takie cierpienie, taka strata... Nie mogę tego znieść...

– O co ci chodzi? Kto umrze?

– Niewolnicy – wyjaśnił Mummiusz. – Wszyscy domowi niewolnicy.

Zrobiło mi się nagle zimno. Eko zadrżał i zorientowałem się, że i on doznał podobnego uczucia, choć dzień był jeszcze ciepły.

– Wyrażaj się jaśniej, Marku Mummiuszu – zażądałem.

Wyprostował się sztywno, jak dowódca przedstawiający sytuację swemu podkomendnemu.

– Wiesz, że to Marek Krassus jest rzeczywistym właścicielem tego domu? – spytał.

– Tak sobie właśnie pomyślałem.

– Dobrze. Trzeba ci wiedzieć, że tamtej nocy, kiedy dokonano morderstwa, Krassus ze swymi ludźmi, między innymi ze mną i Faustusem Fabiuszem, akurat powrócił z Rzymu. Znajdowaliśmy się zaledwie o kilka mil stąd, na równinie nad jeziorem Lucrinus, zajęci z naszymi rekrutami zakładaniem obozu.

– Z rekrutami?

– Z żołnierzami, z których wielu to weterani Krassusa z czasów wojen domowych.

– Ilu ich było?

– Sześciuset.

– Czyli cała kohorta?

Mummiusz spojrzał na mnie z powątpiewaniem, ale zdecydował się kontynuować.

– Możesz się właściwie dowiedzieć. Marek Krassus rozpoczął starania o specjalne uprawnienia senatu, które pozwoliłyby mu zebrać własną armię i ruszyć na Spartakusa.

– Ależ to zadanie pretorów i konsulów, wybranych zgodnie z prawem.

– Wybrani zgodnie z prawem ponieśli sromotną porażkę. Krassus ma i talent wojskowy, i środki finansowe, aby się rozprawić z rebeliantami raz na zawsze. Przybył z Rzymu, by werbować ochotników i skonsolidować swoje polityczne i ekonomiczne zaplecze tu, nad Pucharem. Gdy będzie gotów, wpłynie na senat, by udzielił mu owego specjalnego pełnomocnictwa.

– Tego jeszcze republice brakowało – wtrąciłem. – Jeszcze jeden oligarcha z prywatną armią.

– Żebyś wiedział, że tego republice brakowało! – odparował Mummiusz. – A może wolisz, by po całej prowincji grasowali zbuntowani niewolnicy?

– A co to wszystko ma wspólnego z zamordowaniem kuzyna Krassusa albo z moją tutaj obecnością?

– Powiem ci. W noc zabójstwa Lucjusza Licyniusza stanęliśmy obozem nad jeziorem. Następnego ranka Krassus zebrał swój sztab i ruszyliśmy ku Bajom. Przybyliśmy do willi zaledwie w parę godzin po odkryciu zwłok. Krassus naturalnie wpadł w gniew. Ja sam rozesłałem patrole w poszukiwaniu zbiegłych niewolników, które przeczesywały okolicę także pod moją nieobecność, ale jak dotąd bezskutecznie. – Westchnął. – I oto doszliśmy do sedna problemu. Pogrzeb Lucjusza Licyniusza odbędzie się w siódmy dzień żałoby, czyli pojutrze. Na następny dzień Krassus zarządził igrzyska żałobne z udziałem gladiatorów, jak każe odwieczna tradycja. Przypada to na idy wrześniowe, dzień pełni księżyca. Odpowiednia pora na święte igrzyska.

– A kiedy gladiatorzy zakończą swoje pojedynki? – spytałem, domyślając się już odpowiedzi.

– Wszyscy domowi niewolnicy zostaną publicznie straceni.

– Czy możesz to sobie wyobrazić? – szepnęła Gelina. – Nawet starzy i niewinni, wszyscy zginą. Czy kiedykolwiek słyszałeś o takim prawie?

– Oczywiście – odpowiedziałem. – To bardzo stare i szanowane prawo, przekazane nam przez naszych przodków. Kiedy niewolnik zabije pana, wszyscy niewolnicy z domostwa muszą zginąć. Takie drakońskie metody utrzymywały ich w dyscyplinie, a poza tym niektórzy twierdzą, że ujrzawszy śmierć pana z ręki równego sobie, nawet najpotulniejszy niewolnik będzie skażony tym doświadczeniem i już nigdy nie zyska zaufania. W dzisiejszych czasach nie każdy stosuje się do tego prawa Podniesienie ręki na pana jest dziś rzadką zbrodnią, w każdym razie tak było do buntu Spartakusa. Stojąc przed dylematem: pozabijać wszystkich czy ukarać tylko winnych, większość spadkobierców zdecyduje się oszczędzić swą własność. Krassus znany jest z chciwości; czemuż miałby poświęcić wszystkich?

– Chce w ten sposób jasno określić swoje stanowisko.

– Ależ to oznacza śmierć dzieci i starych kobiet! – zaprotestowała Gelina.

– Pozwól, że ci to wytłumaczę. Gordianusie – rzekł Mummiusz. Wyglądał ponuro, jak dowódca przemawiający do swych żołnierzy przed bitwą za wątpliwej słuszności sprawę. – Krassus przybył do Kampanii, by zebrać głosy poparcia w swoim dążeniu do uzyskania dowództwa nad wyprawą przeciw Spartakusowi. To, co do tej pory czynił senat, jest jedną wielką tragedią... armie rzymskie pobite, wodzowie upokorzeni i zmuszeni do haniebnego odwrotu, konsulowie złożeni z urzędu przez wzburzoną opinię publiczną, państwo pozbawione przywództwa. Tyle chaosu wywołanego przez zbieraninę zbiegłych przestępców i niewolników! Cała Italia trzęsie się ze strachu i gniewu! Krassus jest dobrym wodzem. Udowodnił to, służąc Sulli. Ze swoim bogactwem – i z zasługą pokonania Spartakusa – byłby bliski godności konsula. Kiedy słabsi mężowie umykają przed odpowiedzialnością, on widzi dowództwo jako szansę dla siebie. Rzymianin, który powstrzyma Spartakusa, będzie bohaterem narodowym. Krassus zamierza się nim stać.

– Bo inaczej stanie się nim Pompejusz – dodałem.

– Przypuszczalnie. – Mummiusz skrzywił się. – Połowa senatorów zwiała do swych wiejskich willi, usiłując ratować swą własność, a druga polowa gryzie nerwowo paznokcie i wypatruje powrotu Pompejusza z Hiszpanii, zanosząc modły, by państwo do tego czasu przetrwało. Jak gdyby Pompejusz był drugim Aleksandrem! Wykwalifikowany dowódca – oto wszystko, czego potrzeba, by skończyć ze Spartakusem. Krassus uwinąłby się z tym w miesiąc, jeśli tylko senat kiwnąłby mu głową. Może zebrać resztki legionistów z Italii, połączyć ich z własną prywatną armią, złożoną głównie ze swoich klientów stąd, z południa, i z dnia na dzień uczynić siebie zbawcą republiki.

Spojrzałem w bok, na zatokę i Wezuwiusz.

– Rozumiem – powiedziałem. – I dlatego śmierć Lucjusza Licyniusza jest czymś więcej niż tylko tragedią.

– To wielki wstyd, ot co! – rzucił Mummiusz. – Niewolnicy popełniają morderstwo i uchodzą bezkarnie z jednej z jego własnych posiadłości, podczas gdy on prosi senat o wręczenie mu miecza, którym mógłby ukarać Spartakusa... Na Forum uśmialiby się do łez. To dlatego czuje się zmuszony wymierzyć najsurowszą możliwą karę, powołać się na tradycję i prastare prawa, im okrutniejsze, tym lepsze!

– Aby obrócić wstyd w polityczny kapitał, chcesz powiedzieć.

– Otóż to. To, co mogłoby być katastrofą, może przeobrazić się akurat w takie zwycięstwo propagandowe, jakiego mu teraz trzeba. Krassus pobłażliwy dla zbiegłych niewolników? Przenigdy! Człowiek, który wyrżnął cały dom niewolników w Bajach, mężczyzn, kobiety i dzieci, czyniąc z tego publiczny pokaz i festyn... takiemu można powierzyć rozprawienie się ze Spartakusem i jego zbirami! Oto, co ludzie powiedzą.

– Tak. Tak powiedzą.

– Ale Zeno i Aleksandros są niewinni – odezwała się znużonym głosem Gelina. – Wiem, że są. Ktoś inny musiał zamordować Lucjusza. Nikogo z niewolników nie należy karać, ale Krassus nie chce mnie słuchać. Dzięki bogom za Marka Mummiusza, który mnie rozumie. Razem zdołaliśmy przekonać Krassusa, by choć pozwolił mi sprowadzić cię z Rzymu. Nie można było tego inaczej dokonać, jak tylko posyłając Furię. Okazał wielką szczodrość, pozwalając mi to zrobić. Zaofiarował się opłacić też twoje usługi, by sprawić mi przyjemność. Nie mogę prosić go o dalsze przysługi, o odłożenie działania. Zostało nam tak niewiele czasu. Do igrzysk żałobnych tylko trzy dni, a potem...

– Ilu jest tu wszystkich niewolników, poza Zenonem i Aleksandrosem? – spytałem.

– Liczyłam ich w myślach ubiegłej nocy, nie mogąc zasnąć. Jest ich dziewięćdziesięcioro dziewięcioro. Z tamtymi było ich sto jeden.

– Aż tylu? Do jednej willi?

– Są tu też winnice – odrzekła ogólnikowo. – No i gaje oliwne, stajnie, przystań...

– Czy niewolnicy wiedzą?

Mummiusz spojrzał na Gelinę, która z kolei wpatrzyła się we mnie z uniesionymi wysoko brwiami.

– Większość z nich jest trzymana pod strażą w przybudówce na tyłach stajni – powiedziała cicho. – Krassus nie pozwolił robotnikom wyjść na pola, mogłam tylko zachować najniezbędniejszych niewolników do prac domowych. Wiedzą, że są w areszcie domowym, ale nikt im nie powiedział całej prawdy. I ty też nie możesz im nic powiedzieć. Kto wie, co mogłoby zajść, gdyby zaczęli podejrzewać...

Skinąłem głową, ale pomyślałem, że nie da się tego zachować w tajemnicy. Oprócz młodego łaziebnego, Apoloniusza, nie widziałem właściwie twarzy ani jednego niewolnika w całym domu, jedynie kilka nisko schylonych głów i odwróconych oczu. Może i nikt im tego nie mówił, lecz skądś wiedzieli.

Opuściliśmy pokój Geliny. Rozmowa ją wyczerpała. Wychodząc z pomieszczenia, obejrzałem się jeszcze i zobaczyłem, że dolewa sobie wina. Mummiusz poprowadził nas z powrotem do atrium i pokazał mi napis na kamieniu. Litery były wysokie na palec i rzeczywiście wyglądały na wyryte w pośpiechu i niezgrabnie. Przeszedłem prosto, nie zauważywszy ich, kiedy Faustus Fabiusz po raz pierwszy wprowadził nas do domu. W panującym tu półmroku łatwo było je przeoczyć. Jakże obce wydały mi się nagle westybul i atrium, z pośmiertnymi maskami antenatów rodu patrzącymi ze swych nisz, zastygłym w podskoku faunem z fontanny i wydrapanym na posadzce imieniem człowieka budzącego największy strach i nienawiść w całej Italii.

Światło dnia zaczynało przygasać, w powietrzu pojawiło się lekkie zamglenie. Wkrótce przyjdzie zapalić lampy, ale na razie było dość jasno, by przed kolacją pojechać obejrzeć miejsce, gdzie znaleziono zakrwawiony płaszcz. Mummiusz kazał małemu Metonowi go przynieść i wezwał niewolnika, który go znalazł; po chwili ruszyliśmy drogą na północ.

Płaszcz istotnie był nijaki, tak jak go opisała Gelina. Z ciemnej tkaniny o barwie błota, ani znoszony, ani nowy, bez ozdób czy haftów, które mogłyby wskazać, czy uszyto go na miejscu, czy gdzieś daleko, czy należał do zamożnego, czy ubogiego właściciela. Krew pokrywała większą część powierzchni – nie tylko w jednym miejscu, lecz rozbryzgana i rozmazana wszędzie. Jeden z rogów był chyba odcięty – czyżby dla usunięcia jakiegoś znaku szczególnego?

Niewolnik znalazł go przy osłoniętym, wąskim odcinku drogi przylepionej do stromego urwiska nad zatoką. Ktoś musiał cisnąć go ze szczytu do morza. Zwinięty, zgnieciony płaszcz zaplątał się w gałęzie rachitycznego drzewka wyrastającego ze zbocza kilkanaście stóp poniżej krawędzi. Pieszy czy jeździec nie mógłby go zobaczyć, nie wychyliwszy się poza krawędź drogi; niewolnik siedzący na wysokim wozie ledwo go zauważył, jadąc na targ, i zresztą minął go obojętnie, dopiero w drodze powrotnej uzmysłowił sobie, że może to być ważny ślad.

– Ten głupiec mówi, że nie chciało mu się po niego sięgać, bo widział, że jest zakrwawiony – mruknął pod nosem Mummiusz. – Pomyślał, że jest zniszczony i nie będzie miał z niego żadnego pożytku. Potem przyszło mu do głowy, że może to być krew jego pana.

– Albo Zenona lub Aleksandrosa – zauważyłem. – Powiedz mi, kto jeszcze wie o tym płaszczu?

– Tylko znalazca, Gelina i mały Meto. No i teraz ty, ja i Eko.

– To dobrze. Myślę, Marku Mummiuszu, że mamy powody, by mieć nadzieję.

– Tak? – Oczy mu rozbłysły.

Jak na twardego wojaka, który potrafił tak srogo traktować swych galerników, dziwnie ochoczo chciał ratować niewolników Geliny.

– Nie twierdzę, że znam już rozwiązanie, ale widzę, że sprawa jest znacznie bardziej zagmatwana, niż być powinna. Na przykład wygląda na to, że zabójca Lucjusza użył jakiejś pałki. Dlaczego, skoro miał pod ręką nóż?

– Nóż?

– Musiał czymś wydrapać ten napis, prawda? A dlaczego ciało przeciągnięto w inne miejsce, zamiast zostawić je tam, gdzie upadło?

– Czemu sądzisz, że je przeciągnięto?

– Gelina opisała ułożenie zwłok. Pomyśl: nogi wyprostowane, ręce nad głową... mało prawdopodobna pozycja mężczyzny, który pada na ziemię po uderzeniu w głowę, ale za to akurat taka jak przy ciągnięciu za nogi po posadzce. Skąd go przemieszczono i w jakim celu? No i ten płaszcz.

– Co z płaszczem?

– Nie możemy wiedzieć, czyja jest na nim krew, ale na początek – także dlatego, że jest jej aż tyle – przyjmijmy, że jest to krew zabitego. Gelina powiedziała nam, że na posadzce nie było dużo krwi, a przecież Lucjusz musiał obficie krwawić. Wydaje się prawdopodobne, że tego płaszcza użyto celowo, by ją wchłonął. Przy tym nie mógł on należeć do samego Lucjusza. Znając jego ekstrawagancki dom, z trudem uwierzyłbym, że wybrałby dla siebie taki kiepski przyodziewek. Nie, to może być najlepszy płaszcz plebejusza albo też najgorszy bogacza hołdującego starorzymskim cnotom; a może po prostu ciemny płaszcz kogoś, kto nie chce być widziany podczas jakiejś nocnej eskapady... płaszcz skrytobójcy. Wydaje mi się pewne, że musi on stanowić obciążający kogoś dowód. W przeciwnym razie po cóż by go zabierano z miejsca zbrodni i usiłowano wrzucić do morza? I po co odcięto róg? Jeżeli zbiegli niewolnicy rzeczywiście zabili Lucjusza, to najwyraźniej byli dość śmiali, by się tym chełpić, ryjąc imię Spartakusa w kamieniu posadzki. Po tak zuchwałym ogłoszeniu własnych sympatii dlaczego mieliby starać się ukryć płaszcz? Czemu nie pozostawili go na widoku, by wszyscy patrzyli na niego ze zgrozą? Sądzę, że musimy dopilnować, by nikt inny się nie dowiedział, że płaszcz znaleziono. Prawdziwy morderca powinien nadal myśleć, że udało mu się wrzucić go do morza. Wezmę go i schowam wśród własnych rzeczy.

Eko, który słuchał mnie z uwagą, pociągnął mnie za tunikę. Podałem mu zakrwawiony płaszcz, a on rozwinął go i wskazał na niektóre plamy, otwartą dłonią dając mi znaki. Mummiusz obserwował go, nie rozumiejąc, o co mu chodzi.

– Eko zwrócił uwagę na istotną rzecz! – wyjaśniłem. – Popatrz tu, największa plama ma z grubsza kształt koła, jakby ktoś podłożył płaszcz, by chwytać obficie płynącą z rany krew. Tymczasem w innych miejscach plamy są rozmazane w pasy szerokości męskiej dłoni; może w ten sposób ścierano krew z posadzki?

Eko znów rozpoczął swą pantomimę, odchylając się w siodle do tyłu z rękoma wyprostowanymi nad głową, po czym wyciągając je w przód, jakby ciągnął jakiś ciężki przedmiot. Czynił to tak gorliwie, że zacząłem się bać, iż spadnie z konia.

– A to co ma oznaczać? – spytał Mummiusz.

– Eko wyraża hipotezę, że płaszcz najpierw podłożono pod głowę umierającej ofiary, by nie dopuścić do zakrwawienia posadzki przy przeciąganiu ciała. Morderca następnie użył czystych partii tkaniny do wytarcia krwi rozlanej w miejscu rzeczywistego ataku, a także rozmazanej później.

Mummiusz założył ręce na piersi.

– Czy on naprawdę jest tak inteligentny? – spytał.

– Och, zaledwie w części oddałem mu sprawiedliwość. To by było tyle, jeśli chodzi o płaszcz. Najbardziej niepokojące jest to, że dwa zaginione konie powróciły do stajni na drugi dzień. Z pewnością Zeno i Aleksandros nie oddaliby ich tak łatwo, chyba że znaleźli sobie gdzieś inne.

– Moi ludzie rozpytywali się w okolicy. – Mummiusz pokręcił głową. – Nikomu nie skradziono koni.

– W takim razie dwaj niewolnicy zostali zmuszeni do pieszej wędrówki. W okolicy tak ucywilizowanej, gdzie na drogach panuje taki ruch, a wśród ludzi tyle podejrzliwości i strachu, i na dodatek aktywnie przeszukiwanej przez twoich żołnierzy, ucieczka wydaje się niemożliwa.

Eko złożył dłonie na kształt łodzi z żaglem, kołyszącej się na falach. Mummiusz patrzył nań przez chwilę, nie rozumiejąc, po czym ze złością rzekł:

– Oczywiście, że pytaliśmy też właścicieli łodzi. Żaden z przewoźników kursujących do Pompejów albo Herkulanum nie wziąłby na pokład dwóch zbiegłych niewolników. Nie było też kradzieży, a poza tym żaden z nich nie miał zielonego pojęcia o żeglowaniu.

– Co więc nam pozostaje? – spytałem.

– To, że wciąż są gdzieś w okolicy i się ukrywają. – Mummiusz wzruszył ramionami.

– Albo też, co bardziej prawdopodobne, nie żyją – sprostowałem.

Zbliżał się zmierzch. Urwisko, po którym jechaliśmy, rzucało długi cień na wodę. Obejrzałem się na willę; ponad drzewami widać było tylko część dachu i kilka słupków dymu. Rozpalano wieczorne ognie. Zawróciłem konia i spojrzałem na Mummiusza.

– Powiedz mi, Mummiuszu, kto teraz mieszka w willi?

– Oprócz Geliny tylko garstka ludzi. W Bajach to już koniec sezonu. W tym roku zresztą i wiosną nie było zbyt wielu gości. Ja sam byłem tu w maju, razem z Krassusem, Fabiuszem i kilkoma innymi. Baje zdają się być własnym cieniem. Przez Spartakusa i piratów wszyscy boją się opuszczać Rzym.

– Dobrze, ale kto teraz tu mieszka? – nalegałem.

– Niech pomyślę. Gelina, oczywiście. I Dionizjusz, jej nadworny filozof. Nazywa siebie omnibusem, pisuje sztuki i historie i sili się na dowcipne konwersacje, ale na mnie działa usypiająco. Jest też ta malarka, Iaia.

– Kobieta?

– Pochodzi z Kyzikos. – Mummiusz skinął głową. – Krassus powiada, że kiedy był chłopcem, Iaia była u szczytu sławy. Jej obrazy wisiały w najlepszych domach w Rzymie i nad całym Pucharem. Specjalizowała się w portretach, głównie kobiet. Nigdy nie wyszła za mąż, ale zrobiła całkiem niezłą karierę na własny rachunek. Teraz już nie pracuje, maluje dla przyjemności. Ma towarzyszkę, którą uczy malarstwa.

– A któż jest tą towarzyszką?

– Olimpias, rodem z Neapolis.

– Dziewczyna?

– I to bardzo piękna – zapewnił Mummiusz, na co Ekonowi zaświeciły się oczy. – Iaia traktuje ją jak córkę. Mają małą własną willę nad morzem, w Kume, ale często zatrzymują się u Geliny na całe dnie. Do południa pracują, a potem dotrzymują gospodyni towarzystwa.

– Czy były w domu w noc śmierci Lucjusza?

– Właśnie nie. Były w Kume.

– To daleko stąd?

– Niezbyt. Godzina drogi pieszo, mniej, jeśli jechać konno.

– A oprócz filozofa i malarek jest ktoś jeszcze?

Mummiusz zamyślił się.

– Tak, dwie osoby – powiedział po chwili.

– I były w domu tamtej nocy?

– Tak – odrzekł powoli. – Ale żadna z nich nie może być posądzona o zbrodnię.

– Niemniej jednak...

– No, dobrze. Pierwszą z nich jest Sergiusz Orata. Mówiłem ci o nim wcześniej, to ten budowniczy łaźni w skrzydle południowym. Pochodzi z Puteoli i ma kilka willi w okolicy, ale najczęściej można go spotkać w domach innych ludzi. Taka tu moda, bogacze przemieszkują jeden u drugiego i zabawiają się w gościnę. Gelina mówiła, że akurat był u Lucjusza w interesach, kiedy nadeszła wieść, iż Krassus jest w drodze z Rzymu i chce się ich obu poradzić. Orata zdecydował się pozostać, aby cała trójka mogła załatwić swoje sprawy w jednym miejscu. Był tu, kiedy popełniono zbrodnię, i jest nadal. Zajmuje pokoje w skrzydle północnym.

– Kim jest ten drugi gość?

– To Metrobiusz. Przybył tu ze swej willi w Pompejach.

– Metrobiusz? Imię brzmi znajomo – zastanowiłem się.

– Jest znany ze sceny, niegdyś był najulubieńszym odtwórcą ról kobiecych w Rzymie. Faworyt Sulli. Stąd właśnie ma tę willę, z czasów, kiedy Sulla był dyktatorem i rozdawał skonfiskowane dobra swych wrogów ludziom ze swego najbliższego kręgu.

– Ach tak, widziałem kiedyś jego występ – przypomniałem sobie.

– Mnie to nie było dane – odrzekł Mummiusz sarkastycznym tonem. – Grał coś z Plauta czy też jakieś własne dzieło?

– Ani jedno, ani drugie. Śpiewał raczej rubaszny satyryczny pean na cześć Sulli na prywatnym przyjęciu w domu Chryzogonosa. To było dawno temu.

– I ty tam byłeś? – W głosie Mummiusza słychać było powątpiewanie w możliwość mojego obracania się w tak wysokich i hulaszczych kręgach.

– Byłem nieproszonym gościem. Bardzo nieproszonym. Ale co Metrobiusz robi tutaj?

– Jest wielkim przyjacielem Geliny. Podobno mogą gadać ze sobą godzinami, wymieniając lokalne plotki. Między nami, nie mogę go znosić dłużej niż przez parę minut.

– Nie lubisz Metrobiusza?

– Mam swoje powody.

– Nie podejrzewasz go jednak o morderstwo.

Mummiusz prychnął wzgardliwie.

– Posłuchaj, Gordianusie. Nie ma dwóch zdań, że zabiłem w życiu wielu ludzi, zawsze honorowo i w bitwie, rozumiesz, ale zabijanie jest zabijaniem. Zabijałem mieczem, pałką, nawet gołymi rękami. Wiem, co trzeba w sobie mieć, by odebrać życie drugiemu człowiekowi. Wierz mi, Metrobiusz nie ma tyle ikry, by rozwalić czaszkę Lucjuszowi, choćby nawet miał motyw.

– A co z Zenonem lub Aleksandrosem, tymi niewolnikami?

– Bardzo mało prawdopodobne.

– Ale nie niemożliwe?

Mummiusz wzruszył ramionami.

– A zatem – powiedziałem – wiemy, że w noc morderstwa w domu byli następujący ludzie: Dionizjusz, domowy filozof, Sergiusz Orata, przedsiębiorca z Puteoli, oraz emerytowany aktor Metrobiusz. Malarka Iaia i jej towarzyszka Olimpias bywają tu często, ale wtedy ich nie było.

– Jeżeli się nie mylę, to tak – potwierdził Mummiusz. – Każdy z obecnych był sam i spał we własnym łóżku. Tak w każdym razie twierdzą. Nikt niczego nie słyszał, co jest absolutnie możliwe, zważywszy na odległości między pokojami. Nikt z niewolników również niczego nie słyszał i nie widział. I to możliwe, ponieważ śpią oni w osobnym budynku koło stajni.

– Ale chyba co najmniej jeden niewolnik ma obowiązek pełnić straż w nocy? – wtrąciłem.

– Tak, ale na dworze, a nie w domu. Powinien robić obchód i zwracać uwagę na drogę przed domem i na wybrzeże. Piraci czasem atakowali prywatne wille nad brzegiem, choć nigdy tu, w Bajach, o ile wiem. Kiedy tamci niewolnicy uciekli, strażnik musiał być po drugiej stronie domu i też niczego nie zauważył.

– Czy masz jakieś podejrzenia? – spytałem. – Jest wśród gości Geliny ktoś, kto wydaje się bardziej prawdopodobnym zabójcą niż dwaj zbiegli niewolnicy?

Odpowiedzią było tylko kolejne wzruszenie ramion i grymas niechęci na jego twarzy.

– Właśnie się zastanawiam, Marku Mummiuszu, dlaczego poświęcasz tyle własnego czasu i energii, by pomóc Gelinie udowodnić niewinność niewolników?

– Mam swoje powody – skwitował krótko, wysuwając do przodu szczękę i patrząc prosto naprzód. Spiął konia ostrogami i samotnie pogalopował ku willi.

CZĘŚĆ II

PASZCZA HADESU

ROZDZIAŁ VII

Obiad podano o dwunastej godzinie dnia, tuż po zachodzie słońca, w skromnie urządzonym triclinium na piętrze, z którego okien rozpościerał się znajomy już widok: port w Puteoli po drugiej stronie zatoki i dalej na południe masyw Wezuwiusza. Gromadka niewolników uwijała się dyskretnie, rozpalając ogień w żelaznych pojemnikach, by złagodzić wieczorny chłód, i rozświetlając żywe barwy ścian girlandami lampionów. Powietrze było nieruchome, zamilkł ptasi świergot i wszelkie odgłosy innych zwierząt. Jedynym docierającym do nas dźwiękiem był niewyraźny poszum morza, przypominający odległe westchnienia. Wyglądając przez okno od południa, zobaczyłem samotną gwiazdę migoczącą na granatowym niebie nad Wezuwiuszem. Willę ogarnęła atmosfera rozleniwienia, komfortu i uprzywilejowania, tak charakterystyczna dla domów bogaczy o tej porze dnia.

Gelina, już spoczywająca na swej sofie, witała przybywających oddzielnie lub parami gości, nieodmiennie odzianych w poważne czarne bądź ciemnoniebieskie szaty. Przygotowano miejsca dla jedenastu osób – niedogodna liczba jak na wieczorną ucztę, ale Gelina poradziła sobie z tym, ustawiwszy sofy w kwadrat, po trzy na każdym z trzech boków, na czwartym zachowując miejsce dla siebie i Krassusa. Przed każdą sofą stał mały stolik zastawiony pucharami wina z miodem, zielonymi i czarnymi oliwkami i porcjami przystawki z jeżowców w sosie kminkowym. Malarka Iaia ze swą protegowaną Olimpias i omnibusem Dionizjuszem znaleźli się naprzeciw Geliny. Marek Mummiusz, Sergiusz Orata i Faustus Fabiusz otrzymali miejsca po jej prawicy, a ja z Ekonem i śpiewakiem Metrobiuszem po lewej. Gelina przedstawiła nas po prostu jako Gordianusa z Rzymu z synem, nie wyjaśniając nikomu celu naszego przybycia. Zorientowałem się jednak po minach zebranych, że już mają jakieś mgliste pojęcie na temat mojej roli. W ich oczach dostrzegłem cały wachlarz uczuć, od podejrzliwości, przez sceptycyzm, aż po obojętność. Iaia, przyciągająca wzrok w swej czarnej stoli, srebrnej biżuterii i wysoko upiętej fryzurze (włosy miała farbowane na liliowo), z całą pewnością była w swoim czasie piękną kobietą. Teraz emanowała ową łagodną pewnością siebie właściwą niewiastom, które wprawdzie utraciły młodość, ale zachowały czar. Policzki uróżowała szczodrze, brwi miała wygolone do cienkich kresek, podkreślonych makijażem.

O ile Iaia obrzucała mnie chłodnymi spojrzeniami, o tyle jej młoda towarzyszka wpatrywała się we mnie wyzywająco, jak gdyby moja obecność była dla niej jakimś afrontem. Olimpias mogła sobie pozwolić na niestaranne obchodzenie się ze swą urodą. Jej nie uczesane włosy wyglądały jak grzywa ze złoto-srebrnej przędzy, połyskująca w świetle lampionów. Oczom o głębokim, prawie fioletowym odcieniu błękitu nie był potrzebny choćby najdyskretniejszy makijaż; gdyby chciało się jej go nałożyć, wyglądałby na jej doskonałej skórze blado i tandetnie. Miała na sobie ciemnoniebieską tunikę bez najmniejszych ozdób ani haftów, nie nosiła też biżuterii. Na jej palcach zauważyłem ślady pigmentu, a na tunice kilka plamek farby.

Dionizjusz, chudy i siwobrody człowiek o wyniosłym wyrazie twarzy, rzucał co chwila w moją stronę ukradkowe spojrzenia, przebierając palcami w oliwkach. Przez pierwszą część wieczoru prawie się nie odzywał, jak gdyby oszczędzał słowa. Wyglądał mi na kogoś, kto coś ukrywa, ale może to wrażenie wywoływała jego postawa wtajemniczonego mądrali, częsta wśród filozofów.

Kwaśna mina i powściągliwe maniery Dionizjusza tworzyły ostry kontrast z wyglądem miejscowego przedsiębiorcy i architekta, Sergiusza Oraty, który siedział obok niego. Prawie łysy, z pasmem rudych włosów okalających jego skronie niczym laur zwycięstwa, Orata miał pulchną budowę człowieka, który utył na swych sukcesach. Jego okrągła, jakby zagubiona twarz zdawała się nie pasować do ogólnej posępności. Kiedy zdarzało mu się spojrzeć w moją stronę, nie mogłem się zorientować, czy polubił mnie od pierwszego wejrzenia, czy tylko zręcznie pokrywa uśmiechem jakieś inne wrażenia. Najczęściej w ogóle nie zwracał na mnie uwagi, zajęty wydawaniem poleceń przydzielonym do jego obsługi niewolnikom, każąc im to wykrawać pestki z oliwek, to przynosić nowe porcje kminkowego sosu.

Stary aktor Metrobiusz, który zajmował sofę obok mojej, skinął mi głową przy przedstawianiu i natychmiast skierował całą uwagę na Gelinę. Półleżał na prawym boku, a ona na lewym, tak że ich głowy były blisko siebie. Rozmawiali przyciszonym głosem; Metrobiusz od czasu do czasu wyciągał rękę, by ścisnąć jej dłoń. Jego długa, powłóczysta szata okrywała go od stóp do głów. Barwa delikatnego płótna, z jakiego była uszyta, wydawała się na pierwszy rzut oka głęboką czernią, ale przy bliższych oględzinach okazała się bardzo ciemną purpurą. Na szyi i przegubach nosił złote ozdoby, na palcu lewej dłoni błyszczał mu duży, zdobny klejnotami pierścień, przy każdym uniesieniu pucharu z winem rzucający dookoła świetlne refleksy. Wieść niesie, że Metrobiusz był wielką miłością Sulli, jego towarzyszem i przyjacielem przez całe życie, a ich związek trwał dłużej niż liczne małżeństwa i miłostki dyktatora. Wszelkie fizyczne powaby, jakie mógł posiadać za młodu, dawno się ulotniły, jednak jego ogorzała, pomarszczona twarz okolona bujną grzywą siwych włosów emanowała stanowczą godnością i pewnym surowym pięknem. Stanęła mi w pamięci noc sprzed dziesięciu lat, kiedy widziałem go występującego przed Sullą, i urok, jaki wtedy roztaczał. Nawet teraz, mimo iż był pochłonięty rozmową z Geliną, odczuwałem jego charyzmatyczną moc, równie namacalną jak unoszący się z jego ubrania zapach mirry i róż. W każdym ruchu Metrobiusza była niewymuszona gracja, a jego niski, przyjemny głos działał na słuchacza uspokajająco niczym szum deszczu w letnią noc albo szept wiatru w gałęziach drzew.

Jeśli nie liczyć mnie i Ekona, było to typowe dla willi w Bajach biesiadne zgromadzenie – żołnierz i patrycjusz, artystka z protegowaną, filozof i przedsiębiorca, aktor i pani domu. Brakowało jedynie pana domu – a raczej był, spoczywał na marach z kości słoniowej w atrium; zastąpić go miał nam najbogatszy człowiek w Rzymie. Jednak, jak dotąd, Marek Krassus nie raczył się pokazać.

Jak na takie świetne towarzystwo konwersacja była zaskakująco zdawkowa. Mummiusz z Faustusem omawiali cicho sprawy minionego dnia, rozmawiali o zaopatrzeniu obozu Krassusa nad jeziorem Lucrinus; Iaia i Olimpias wymieniały niedosłyszalne szepty; filozof rozmyślał ponuro nad jedzeniem, a przedsiębiorca rozkoszował się każdym kęsem. Gelina i Metrobiusz zdawali się być ślepi i głusi na wszystko, co się wokół nich dzieje. Po pewnym czasie do jadalni wszedł mały Meto i szepnął coś Gelinie do ucha. Skinęła głową i odprawiła chłopca, po czym oznajmiła:

– Obawiam się, że Marek Krassus nie przyłączy się dziś do nas.

Myślałem dotąd, że niejasne napięcie, jakie wyczuwałem wśród zebranych, wynika z mojej obecności albo może z panującej w domu atmosfery śmierci, w tym momencie jednak odniosłem wrażenie, że towarzystwo wydało zbiorowe westchnienie ulgi.

– Interesy zatrzymały go w Puteoli? – zapytał Mummiusz z ustami wypełnionymi jeżowcem.

– Tak. Przysłał wiadomość, że zje na miejscu i dopiero potem wróci. Nie musimy więc dłużej czekać.

Gelina dała sygnał służbie, która uprzątnęła stoły i zaczęła podawać dania główne. Była wśród nich duszona wieprzowina z jabłkami, pierożki z owocami morza przyprawione pieprzem i lubczykiem, filety rybne z porami i kolendra – wszystko na srebrnej zastawie, podane wraz z jęczmienną polewką z kapustą i soczewicą, którą popijaliśmy z małych glinianych garnuszków. W miarę upływu czasu rozmowa się ożywiła. Tematem głównym było jedzenie. Śmierć Lucjusza i nadchodząca tragedia niewolników, ambicje polityczne i zagrożenie ze strony Spartakusa ustąpiły pola dyskusjom o zaletach mięsa zająca i wieprzowiny; wołowina została zgodnie wyklęta jako niejadalna. Faustus Fabiusz wyraził pogląd, że bydło jest użyteczne wyłącznie ze względu na skórę, ale filozof Dionizjusz, przemawiając mentorskim tonem, oświadczył, że barbarzyńcy z Północy przedkładają mleko krowie nad kozie. Sergiusz Orata okazał się ekspertem od handlu z krajami Orientu przyprawami i innymi delikatesami. Raz zapuścił się w interesach aż do Partów i tam, nad brzegami Eufratu, dobre maniery zmusiły go do spróbowania miejscowego napitku ze sfermentowanego jęczmienia, który Partowie wolą od wina.

– Miało to identyczny kolor jak mocz – opowiadał ze śmiechem – i tak też smakowało!

– A skąd możesz to wiedzieć? Czyżbyś zwykł się raczyć uryną? – spytała Olimpias, spuszczając skromnie główkę, przy czym kosmyk jasnych włosów opadł jej na oko.

Iaia spojrzała na nią z ukosa, tłumiąc uśmiech. Orata zarumienił się aż po łysinę, a Mummiusz gromko zarechotał.

– Lepiej uryną niż fasolą! – zakrzyknął Dionizjusz. – Znacie radę Platona, że należy udawać się każdej nocy do królestwa snów z czystym duchem?

– A co to ma za związek z fasolą? – zdziwił się Fabiusz.

– Przecież nie jest ci chyba obce twierdzenie pitagorejczyków? Fasola powoduje potężne wzdęcia, co wielce przeszkadza duszy w poszukiwaniu prawdy.

– No, nie! Mówisz, jakby to dusza, a nie brzuch, wypełniała się wiatrami! – wykrzyknął Metrobiusz. Nachyliwszy się ku mnie, rzekł ciszej: – Ech, ci filozofowie... Nie ma dla nich zbyt absurdalnych pomysłów. Ten tutaj to prawdziwy pierdzimączka, z tym że to wszystko wydobywa się z jego ust zamiast z przeciwnego końca!

Gelina wydawała się odporna i na dowcip, i na prostactwo. Jadła w milczeniu, grzebiąc nerwowo w talerzu i wołając o wino częściej niż ktokolwiek z gości. Metrobiusz jął mnie uświadamiać w kwestii różnic między kuchnią rzymską i tą w Bajach.

– Na tutejszych rynkach znajdziesz większy wybór świeżych ryb i owoców morza, to oczywiste; niektóre z nich nie są w ogóle w Rzymie znane. Są jednak subtelniejsze różnice. Na przykład każdy kucharz powie ci, że najlepsze garnki wyrabia się ze specjalnej gliny, występującej tylko w pobliżu Kume. W Rzymie o takie garnki trudno, lecz tutaj ma je każdy, nawet najuboższy rybak. Dlatego mamy tu całą gamę wieśniaczych potraw, które są jednocześnie proste i o subtelnym smaku – weźmy choć tę polewkę. Poza tym słynna jest też miejscowa zielona fasola, delikatniejsza i słodsza niż gdziekolwiek indziej. Kucharz Geliny przyrządza potrawę z zielonej fasoli, kolendry i siekanego szczypiorku, która godna jest bachanaliów. Ach, ale słudzy zaczęli już sprzątać główne dania, czyli deser jest w drodze!

Do jadalni wkroczyli niewolnicy z połyskującymi w świetle lampionów srebrnymi tacami, pełnymi pieczonych gruszek z nadzieniem cynamonowym, pieczonych kasztanów i sera marynowanego w sfermentowanym soku jagodowym. Na zewnątrz niebo zmieniło barwę z granatu na czerń, przetykaną srebrem gwiazd. Gelina zadrżała i poleciła, by przysunięto bliżej pojemniki z żarzącymi się polanami. Migotliwe płomienie odbijały się w tacach, co sprawiało wrażenie, że smakołyki na stołach pływają w kałużach ognia.

– Szkoda, że Marek Krassus nie może być z nami i rozkoszować się taką wspaniałą ucztą – rzekł Metrobiusz, biorąc gruszkę i z lubością wdychając jej aromat. – Oczywiście, gdyby tu był, dyskusja toczyłaby się wyłącznie o polityce, polityce i jeszcze raz polityce.

– O której niektórzy nie mają zielonego pojęcia – Mummiusz zmierzył go groźnym spojrzeniem. – Dobra dyskusja o polityce mogłaby uciszyć dla odmiany pewne osoby – dodał, wkładając sobie w usta kasztana i cmokając z zadowolenia.

– Maniery głodnego stolarza... – mruknął do mnie Metrobiusz.

– Coś ty powiedział? – Mummiusz poderwał się na sofie.

– Powiedziałem: maniery godne gospodarza – odrzekł głośniej Metrobiusz. – Twoja rodzina nadal zajmuje się rolnictwem, prawda?

Mummiusz powoli wrócił do poprzedniej pozycji, patrząc na aktora podejrzliwie.

– Może powinniśmy porozmawiać na jakiś temat bliski nam wszystkim – kontynuował Metrobiusz. – Co powiecie na sztukę? Iaia i Olimpias ją tworzą, Dionizjusz ją kontempluje, Orata kupuje. Czy to prawda, Sergiuszu, że zawarłeś kontrakt na budowę i dekorację nowego stawu rybnego dla jednego z Korneliuszów w Misenum?

– Prawda – potwierdził Orata.

– Ach, ci właściciele willi nad Pucharem ze swą miłością do ozdobnych stawów z rybami... Jak oni się troszczą o każdego wąsatego suma! Słyszałem o senatorach, którzy nadają każdej rybie imię i karmią je z ręki od dzieciństwa, a kiedy sum dorasta, nie mają sumienia go zjeść.

Gelina wreszcie się uśmiechnęła.

– Och, przestań, Metrobiuszu. Nikt nie jest aż tak niemądry.

– O tak, są tacy. Słyszałem, że Korneliusze upierają się przy otaczaniu ich stawów ładnymi rzeźbami... nie dla przyjemności swych gości, ale dla edukacji swych ryb.

– Nonsens! – Gelina zachichotała i wychyliła puchar, po czym podsunęła go niewolnikowi do napełnienia.

Metrobiusz miał śmiertelnie poważny wyraz twarzy.

– Oczywiście problem tkwi w tym, że sumy... nie cierpię rozsiewać takich jadowitych plotek, ale podobno sumy Korneliuszów są tak durne, że nawet nie potrafią odróżnić Polikleta od Poliklesa. Mogłabyś zamienić głowy Junony i Wenus, a te rybska by się nie zorientowały. Tylko sobie wyobraźcie! – Wśród ogólnej wesołości Metrobiusz pogroził palcem Oracie. – Zważaj więc, Sergiuszu, jakie posągi sprowadzisz do nowego stawu Korneliusza. Nie ma sensu wydawać fortuny na Szalonego Suma, który i tak nie doceni różnicy.

Orata znów się zarumienił, Mummiusz zaś wyglądał jak rażony apopleksją. Zauważyłem, że Faustus Fabiusz powstrzymuje go, ściskając za udo, aż mu kłykcie zbielały, a drugą ręką podnosi puchar do ust, by ukryć uśmiech.

Gelina nagle zrobiła się rozmowna.

– Jeśli macie ochotę na dyskusję o sztuce, powinniśmy porozmawiać o pracy Iai przy malowidle w przedsionku łaźni dla kobiet. Jest cudowne! Od podłogi po sufit na wszystkich czterech ścianach ośmiornice, kałamarnice i delfiny baraszkujące w rozświetlonych słońcem wodach. Czuję się tam tak spokojna i bezpieczna, jak na dnie morza. Te odcienie błękitu... granat, lazur, zielononiebieskie wodorosty... Uwielbiam niebieski kolor, a ty? – zapytała, uśmiechając się do Olimpias. – Twoja suknia ma tak piękny odcień błękitu, cudownie pasuje do twych blond włosów. Jakim talentem jesteście obie obdarzone!

Iaia ściągnęła usta i rzekła:

– Dziękuję ci, Gelino, ale myślę, że wszyscy tu obecni już widzieli, nad czym pracuję.

– Nie! – zaprotestowała Gelina. – Gordianus nie widział, ani jego czarujący chłopiec, Eko. Musisz im wszystko pokazać. Rozumiecie? Nie wolno nam nic przed nim ukryć, absolutnie nic. Po to tu jest. Ma bystre oko, jak mówią. Nie oko konesera, ale myśliwego. Albo poszukiwacza, bo tak się nazywasz. Prawda? Może jutro mogłabyś mu pokazać swoją pracę, Iaio, i pozwolić mu podziwiać twoje cudne latające ryby i groźne kałamarnice. Tak, nie widzę powodu, żeby nie miał tam wejść, oczywiście, kiedy nie będzie tam kobiet. To znaczy, kąpiących się kobiet. Czemu nie? Jestem pewna, że Gordianus ceni sztukę tak samo jak każdy z nas.

Olimpias uniosła brew i zmierzyła mnie chłodnym spojrzeniem, po czym przeniosła wzrok na Ekona, który zaczął się nerwowo wiercić. Iaia niewzruszona uśmiechnęła się i skinęła głową.

– Ależ naturalnie, Gelino. Z przyjemnością pozwolę Gordianusowi zerknąć na nasze dzieło. Może z rana, kiedy światło jest najlepsze. Ale skoro już rozmawiamy na ten temat, to słyszałam, że Dionizjusz pracuje nad nową sztuką, a my prawie nic o niej nie wiemy.

– Dlatego, że Krassus nigdy nie da mu o niej opowiedzieć – szepnął do mnie Metrobiusz.

– Właściwie to na razie odłożyłem tę komedię na bok. – Cienkie wargi Dionizjusza ściągnęły się w uśmiechu. – Wydarzenia ostatnich miesięcy, a szczególnie ostatnich kilku dni, zwróciły moje myśli ku poważniejszym sprawom. Jestem teraz pochłonięty nową pracą... traktatem na aktualny temat. Badam poprzednie bunty niewolników i próbuję wnieść kilka uwag o tym, jak najlepiej uniknąć takich zamieszek w przyszłości.

– Poprzednie bunty? – zdziwiła się Gelina. – Chcesz powiedzieć, że takie rzeczy zdarzały się już przed Spartakusem?

– O, tak! Do pierwszego buntu, o którym nam wiadomo, doszło około stu dwudziestu lat temu, po wojnie z Hannibalem. Zwycięstwo Rzymu zaowocowało pojmaniem wielu jeńców kartagińskich. Ich niewolników również przejęto i sprzedawano jako łup wojenny. Zdarzyło się, że w miasteczku Setia nieopodal Rzymu znalazła się wielka liczba jeńców i niewolników. Jeńcy uknuli plan uwolnienia się, wciągając do niego swych byłych niewolników, którym obiecali wolność w zamian za powstanie przeciwko nowym rzymskim panom i pomoc dawnym w powrocie do Kartaginy. Wkrótce w Setii miały się odbyć igrzyska gladiatorów; spiskowcy planowali wówczas chwycić za broń i wyciąć w pień niczego nie podejrzewającą ludność. Szczęściem dwaj niewolnicy zdradzili spisek pretorowi w Rzymie, który zebrał dwutysięczny oddział i ruszył do Setii. Przywódców spisku aresztowano, ale wielu niewolników uciekło z miasta. Ostatecznie wszystkich złapano bądź zabito, zdołali jednak przedtem zasiać terror w całej okolicy. Owych dwóch niewolników, którzy roztropnie donieśli na swych towarzyszy, wynagrodzono dwudziestoma pięcioma tysiącami sztuk brązu i wyzwolono.

– Ach! – westchnęła Gelina, która słuchała z szeroko otwartymi oczami, i skinęła z aprobatą głową. – Lubię historie ze szczęśliwym zakończeniem.

– Nudniejsza od polityki jest tylko historia – odezwał się Metrobiusz, ziewając. – Zdaje mi się, że w chwilach wielkich kryzysów, takich jak obecny, Dionizjusz oddałby znacznie większą przysługę ludzkości, tworząc porządną komedię, zamiast odgrzebywać martwą przeszłość.

– O czym, u licha, taki człowiek jak Sulla mógł w ogóle z tobą rozmawiać? – burknął Mummiusz.

Metrobiusz obrzucił go złym spojrzeniem.

– Mógłbym zadać takie samo pytanie dotyczące ciebie i twojego...

– Proszę, tylko bez nieprzyjemnych rozmów po posiłku – wtrąciła Gelina. – To przeszkadza w trawieniu. Dionizjuszu, kontynuuj, proszę. Jak też wpadłeś na trop takiej fascynującej historii?

– Nieraz zanosiłem dziękczynienie do Minerwy i do cienia Herodota za wspaniały księgozbiór, tak starannie zebrany przez twojego zmarłego męża – odrzekł łagodnie Dionizjusz. – Dla kogoś takiego jak ja przebywać w domu pełnym wiedzy jest równie wielką inspiracją, jak pobyt w domu pełnym piękna. Tu, w tej willi, na szczęście nigdy nie musiałem wybierać między jednym i drugim.

Gelina obdarzyła go promiennym uśmiechem, a wśród gości dał się słyszeć ogólny pomruk aprobaty dla tak zręcznego komplementu.

– Ale pozwólcie, że będę opowiadał dalej – ciągnął filozof. – O ile mogłem stwierdzić, nieudane powstanie w Setii było pierwszym przypadkiem ogólnego buntu czy ucieczki dużej i zorganizowanej grupy niewolników. Było potem jeszcze parę innych, w Italii i gdzie indziej, ale dotąd natrafiłem jedynie na bardzo niepełne informacje o nich. Nie mają jednak one porównania z dwoma sycylijskimi powstaniami niewolników, z których pierwsze wybuchło około sześćdziesięciu lat temu... w roku mojego urodzenia. Często w dzieciństwie słyszałem opowieści o nim. Wydaje się, że właściciele ziemscy z Sycylii zaczęli w tamtym czasie gromadzić olbrzymie majątki i posiadali wielkie masy niewolników. Ich bogactwo sprawiło, że stali się aroganccy; stały napływ niewolników z podbitych prowincji w Afryce i na Wschodzie pozwalał im na ich bezmyślne traktowanie – niewolnika zagłodzonego czy zamęczonego pracą łatwo było wymienić na nowego. Wielu bogaczy posyłało ich do pracy na pastwiskach bez odpowiedniego odzienia, a nawet żywności. Kiedy niewolnicy skarżyli się na swą nagość i głód, kazano im rabować ubranie i prowiant od podróżnych. Mimo całego swego bogactwa Sycylia uległa degeneracji, zamieniając się w krainę rozpaczy i bezprawia. Był tam pewien właściciel ziemski imieniem Damofilos, znany wszystkim z wyjątkowego okrucieństwa. Pierwszy na wyspie kazał wypalać swym niewolnikom znamiona dla identyfikacji i ta praktyka wkrótce rozpowszechniła się na całej Sycylii. Niewolników, którzy przychodzili doń błagać o jedzenie lub odzież, bito, zakuwano w łańcuchy i wystawiano na publiczne poniżenie, po czym odsyłano ich z powrotem do pracy równie głodnych i nagich, jak przedtem. Ów bogacz miał wśród niewolników ulubieńca, którego uwielbiał i pieścić, i poniżać, Syryjczyka imieniem Eunus. Eunus lubił udawać maga i cudotwórcę. Opowiadał o swych snach, w których przemawiali doń bogowie. Ludzie zawsze lubili słuchać takich historii, nawet od niewolników. Wkrótce więc Eunus zaczął widywać bogów i w biały dzień, rozmawiając z nimi w dziwnych językach, podczas gdy inni słuchali w zadziwieniu. Potrafił też pluć ogniem.

– Ogniem? – wzdrygnęła się Gelina.

– To stara teatralna sztuczka – wyjaśnił Metrobiusz. – Wierci się dziury w obu końcach orzecha bądź czegoś w tym rodzaju, wypełnia się go oliwą, podpala i wkłada sobie do ust. Można wtedy pluć ogniem i iskrami. Każdy kuglarz w Suburze to potrafi.

– Tak, ale to Eunus pierwszy przywiózł z Syrii ten pomysł – upierał się Dionizjusz. – Jego pan lubił go pokazywać swym gościom na przyjęciach. Eunus wpadał w trans, pluł ogniem, po czym odkrywał przed zebranymi przyszłość. Im bardziej zwariowana opowieść, tym chętniej jej słuchano. Raz powiedział Damofilosowi i jego przyjaciołom, że ukazała mu się syryjska bogini Atargatis i obiecała, że on, niewolnik, zostanie królem całej Sycylii, ale nie muszą się go obawiać, będzie bowiem tolerancyjny wobec panów i właścicieli. Gościom Damofilosa bardzo się to podobało i wynagradzali go smakołykami ze stołów, prosząc, by pamiętał o ich łaskawości, kiedy już zasiądzie na tronie. Skąd mieli wiedzieć, jak czarno rysuje się ich przyszłość? No i wkrótce niewolnicy owego okrutnika zdecydowali się zbuntować, ale wpierw skonsultowali się z Eunusem, pytając go, czy bogowie będą im sprzyjać. Eunus przepowiedział im, że ich bunt się powiedzie, ale tylko wtedy, gdy uderzą brutalnie i bez wahania. Niewolnicy, a było ich około czterystu, odprawili tamtej nocy rytualną ceremonię, wznosząc modły i składając ofiary według jego instrukcji. Wprowadzili się w morderczy trans i wypadli na miasto, mordując obywateli, gwałcąc kobiety, nie szczędząc nawet dzieci. Damofilosa pojmano, obnażono i pobito, a na koniec ścięto. Niewolnicy ubrali Eunusa w bogate szaty i złoty diadem, ogłaszając go królem. Wieści roznosiły się błyskawicznie, zachęcając innych niewolników do buntu. Tworzyły się odrębne, rywalizujące grupy powstańców; z początku żywiono nadzieję, że zaczną się wzajemnie zwalczać, tymczasem łączyły się one w coraz większą armię, przyciągając do siebie wszelkie szumowiny, bandytów i wyjętych spod prawa. Ich sukces odbił się szerokim echem także poza Sycylią i rozruchy rozpoczynały się wszędzie. Stu pięćdziesięciu niewolników zbuntowało się w Rzymie, ponad tysiąc w Atenach, zamieszki wybuchały w całej Italii i Grecji. Tłumiono je szybko, ale na Sycylii zapanował istny chaos. Cała wyspa opanowana została przez buntowników i wszyscy uznawali Eunusa za króla. Plebs także przyłączył się do niewolników, dając upust swej nienawiści do bogaczy. Trzeba przyznać, że mimo całego szaleństwa rewoltą kierowano dość inteligentnie, bo wprawdzie wielu właścicieli ziemskich zamęczono i zamordowano, ale niewolnicy wybiegali myślą w przyszłość i unikali niszczenia zbiorów oraz majątku, wiedząc, iż będą ich później potrzebować.

– Jakże się to skończyło? – spytała Gelina.

– Z Rzymu nadciągnęły legiony. W całej Sycylii toczyły się boje. Przez jakiś czas wydawało się, że buntownicy są niezwyciężeni, aż wreszcie rzymskiemu konsulowi Publiuszowi Rupiliuszowi udało się otoczyć ich w mieście Tauromenium. Oblężenie trwało tak długo, że powstańców zaczął trapić niewyobrażalny głód, aż w końcu doszło do kanibalizmu. Zaczęli zjadać dzieci, kobiety, a potem jedni drugich.

– Ach! A co się stało z Eunusem? – szepnęła Gelina.

– Udało mu się zbiec z Tauromenium i ukryć w górskiej jaskini, ale w końcu Rupiliusz go dopadł. I tak, jak niewolnicy zjadani byli przez swych towarzyszy, tak i ich króla zżerały robaki. Takie same, jakie podobno trawiły wielkiego Sullę w ostatnich latach życia tu, nad Pucharem, zanim umarł na apopleksję. Eunusa wywleczono z jaskini, krzyczącego i rwącego paznokciami własne ciało, i wrzucono do lochu w Morgantium. Dalej twierdził, że ma wizje, coraz straszniejsze, aż w końcu zupełnie majaczył. Robaki dokończyły dzieła i tak ten pierwszy wielki bunt niewolników znalazł swój nędzny koniec.

Zapanowała cisza. Twarze gości Geliny nic nie wyrażały, tylko Eko siedział z szeroko otwartymi oczami, a i w oku Olimpias chyba zakręciła się łza. Mummiusz poruszył się niespokojnie. Ciszę przerwało dopiero ciche stąpanie sługi wynoszącego do kuchni puste tace. Potoczyłem wzrokiem po twarzach niewolników, stojących sztywno za plecami biesiadników. Żaden z nich nie patrzył mi w oczy, ani na siebie wzajemnie. Wszyscy mieli wzrok wbity w podłogę.

– No i widzisz, Dionizjuszu? – odezwał się Metrobiusz. – Masz pod ręką wszystkie składniki boskiej komedii. Zatytułuj ją Eunus z Sycylii i pozwól mi ją wyreżyserować!

– Doprawdy, Metrobiuszu! – obruszyła się Gelina.

– Mówię poważnie. Potrzeba tu tylko wprowadzić typowe postaci. Pomyślmy... Prostacki sycylijski bogacz i jego syn, który oczywiście powinien kochać się w córce sąsiada... dorzućmy jego nauczyciela, dobrego niewolnika, którego trapi pokusa przyłączenia się do buntu, ale wybierze drogę cnoty i ocali swego panicza przed motłochem. Dla kilku groteskowych scen można wprowadzić na scenę tego Eunusa, spluwającego ogniem i bełkoczącego od rzeczy. Przyda się też wódz Rupiliusz jako pompatyczny samochwała, który pomyli dobrego niewolnika – nauczyciela z Eunusem i będzie chciał go ukrzyżować. Młody panicz w ostatniej chwili uratuje mu jednak życie, spłacając w ten sposób dług wdzięczności. Rewolta zostaje stłumiona poza sceną i całość kończy radosna pieśń. Zaprawdę! I sam Plaut nigdy nie wymyślił lepszej fabuły!

– Zaczynam wierzyć, że tylko w połowie żartujesz – rzekła złośliwie Iaia.

– To wszystko brzmi niesmacznie – wtrącił Orata. – Wziąwszy pod uwagę obecne wydarzenia...

– Może i masz rację – przyznał Metrobiusz. – Pewnie zbyt długo nie miałem do czynienia z teatrem. Kontynuuj zatem, Dionizjuszu. Mam tylko nadzieję, że twoja następna opowieść o dawnych zbrodniach będzie równie zabawna.

Filozof odchrząknął i rzekł:

– Obawiam się, że cię rozczaruję, Metrobiuszu. Od czasów Eunusa na Sycylii wybuchło jeszcze sporo buntów niewolników. Jest coś w atmosferze tej wyspy, co sprzyja deprawacji panów i buntom sług... Ostatni i największy bunt wybuchł w Syrakuzach, za konsulatu Mariusza. Trzydzieści pięć lat temu. Skala zamieszek była równie wielka jak za pierwszym razem, lecz historia nie jest ani w połowie tak barwna.

– Nie było zionących ogniem wyroczni? – domyślił się Metrobiusz.

– Nie. Były tylko tysiące niewolników grasujących po kraju, siejących gwałt i rozbój, koronujących fałszywych królów i opierających się potędze Rzymu, a na koniec przybył wódz, który ukrzyżował przywódców, resztę zakuł w łańcuchy i przywrócił porządek oraz prawo.

– I tak będzie zawsze – powiedział posępnie Fabiusz – dopóki niewolnicy będą tak głupi, by ten naturalny porządek naruszać.

Jego dwaj sąsiedzi, Orata i Mummiusz, z powagą skinęli głowami na znak zgody.

– Dosyć tego ponuractwa – Gelina zmieniła temat. – Zajmijmy się czymś innym. Chyba już czas, byśmy się trochę rozerwali. Metrobiuszu, zadeklamujesz nam coś?

Aktor potrząsnął przecząco siwą głową. Gospodyni nie nalegała, mówiąc dalej:

– Może więc pieśń. Tak, pieśni nam trzeba, by zmienić nastrój. Meto! Meto, zawołaj tu tego chłopca, który tak bosko śpiewa, wiesz którego. Tak, tego przystojnego Greka o słodkim uśmiechu i czarnych kędziorach.

Spostrzegłem, że w tym momencie przez twarz Marka Mummiusza przemknął dziwny grymas. Kiedy czekaliśmy na przybycie zapowiedzianego niewolnika, Gelina wychyliła kolejny puchar wina i nalegała, byśmy poszli w jej ślady. Jedynie Dionizjusz odmówił; sługa podał mu w zamian srebrny pucharek z jakąś zieloną, pienistą cieczą.

– Cóż to jest, na Herkulesa? – spytałem zaskoczony.

– Dionizjusz pije to dwa razy dziennie – rzekła ze śmiechem Olimpias. – Raz przed obiadem, potem po kolacji. Próbował wszystkich do tego przekonać. Paskudna mikstura, co? Ale skoro Orata mógł pić urynę...

– To nie była uryna, to był sfermentowany jęczmień! – zaprotestował architekt. – Ja tylko mówiłem, że to wyglądało jak uryna!

– W tym nie ma nic tak egzotycznego... czy też raczej tak pospolitego jak mocz. – Dionizjusz roześmiał się, pociągnął łyk z pucharka i odstawił go, ukazując zabarwione na zielono wargi. – Nie jest to też żadna tajemnicza mikstura, nie ma w tym nic z magii. To po prostu przecier z liści winogron i rzeżuchy, z dodatkiem znanych mi ziół leczniczych: na bystrość wzroku, na silne płuca, czosnek dla wzmocnienia...

– Co by wyjaśniało – wtrącił poufale Faustus Fabiusz – dlaczego Dionizjusz może czytać całymi godzinami, mówić całymi dniami i nigdy nie czuć się słabo, nawet jeśli przytrafia się to jego słuchaczom!

Śmiech przerwało dopiero przybycie młodego Greka z lirą w ręku. Był to Apoloniusz, niewolnik, który usługiwał w łaźni Mummiuszowi. Zerknąłem na tego ostatniego; ziewnął właśnie i nie wydawał się zainteresowany, ale ziewnięcie było zbyt wystudiowane, a spojrzenie zbyt niespokojne. Lampiony opuszczono niżej, przez co jadalnia pogrążyła się w półmroku. Gelina poprosiła o pieśń o greckim tytule, radosną, jak nas zapewniła, i chłopiec uderzył w struny.

Apoloniusz śpiewał po grecku w dialekcie, z którego byłem zdolny zrozumieć tylko oderwane słowa i frazy. Była to pewnie pieśń pasterska, bo słyszałem coś o zielonych polach i wielkich chmurach przypominających owcze runo; a może jakaś legenda, bo było tam i imię Apolla, i pochwała słonecznego blasku na migotliwych wodach Cyklad – „jak lazurytowe kamyki na złotym morzu, jak oczy bogini na obliczu miesiąca”, śpiewał chłopiec. Może była to pieśń miłosna, słyszałem bowiem też coś o kruczoczarnych włosach i spojrzeniach przeszywających jak strzały. Mogła to być pieśń o utracie kogoś lub czegoś, bo w refrenie powtarzały się słowa „już nigdy, już nigdy, już nigdy...” Jedno wiem na pewno: nie nazwałbym jej pieśnią radosną. Może to nie o nią chodziło Gelinie. Słuchała z trzeźwym skupieniem, a jej twarz z wolna przybierała taki sam posępny wyraz, jaki zobaczyłem u niej przy pierwszym spotkaniu. Wśród gości też nikt się nie uśmiechał. Nawet Metrobiusz słuchał śpiewaka z na wpół przymkniętymi powiekami i jakby ze czcią. Wydało mi się dziwne, że tak smutna melodia, zaśpiewana tak uczuciowo, wycisnęła tylko jedną jedyną łzę wśród zebranych. Patrzyłem, jak spływa po ogorzałym policzku Marka Mummiusza, błyszcząca w świetle lamp kropelka, która szybko znikła w jego brodzie, a jej śladem potoczyła się następna. Spojrzałem na Apoloniusza, na jego drżące usta rozchylone, by wydać z siebie kolejną doskonałą nutę, przepełnioną całą zgryzotą i beznadziejnością tego świata. Zadrżałem, a na rękach i torsie wystąpiła mi gęsia skórka, nie od patosu pieśni i nie od nagłego chłodnego oddechu morza, jaki wpadł do pokoju; zdałem sobie sprawę, że za trzy dni młodzieniec będzie martwy wraz ze wszystkimi pozostałymi niewolnikami i nigdy więcej już nie zaśpiewa.

Skryty w cieniu Mummiusz schował twarz w dłoniach i zapłakał.

ROZDZIAŁ VIII

Zakwaterowano nas wygodnie, w małym pokoiku w południowym skrzydle, z dwoma miękko tapicerowanymi łóżkami i grubym dywanem na podłodze. Od wschodu wąskie drzwi wychodziły na taras z widokiem na kopułę nad łaźniami. Eko narzekał, że nie widać stąd zatoki, ale odparłem, że mamy szczęście, iż Gelina nie ulokowała nas w stajni. Chłopak rozebrał się do koszuli i zaczął wypróbowywać łóżko, skacząc na nim, dopóki nie wymierzyłem mu kuksańca.

– No i co o tym sądzisz, Ekonie? – zapytałem. – Na czym stoimy?

Popatrzył przez chwilę w sufit, po czym przyłożył płasko dłoń do nosa.

– Tak, skłaniałbym się do tej samej konkluzji. Tym razem stoimy przed solidnym murem. Zgodnie z umową chyba mi zapłacą niezależnie od wyniku, ale jakiego wyniku może ta kobieta ode mnie oczekiwać, kiedy mam ledwie trzy dni czasu? Ba, nawet dwa, jutro i dzień pogrzebu. Potem nadejdzie dzień igrzysk i jeśli Krassus postawi na swoim, także egzekucji niewolników. Jak dobrze pomyśleć, to mamy do dyspozycji tylko jutrzejszy dzień, bo czegóż można dokonać podczas ceremonii pogrzebowych? Zatem, Ekonie, czy widziałeś przy kolacji jakiegoś mordercę?

Eko ruchem dłoni odmalował długie loki Olimpias.

– Protegowana artystki? Chyba żartujesz.

Uśmiechnął się i palcem zamarkował lot strzały ku swemu sercu. Roześmiałem się cicho i ściągnąłem tunikę.

– Przynajmniej jeden z nas będzie miał dziś słodkie sny.

Zgasiłem lampy i przez dłuższy czas siedziałem na brzegu łóżka, bosymi stopami przesuwając po miękkim dywanie. Wyjrzałem przez okno na zimno połyskujące gwiazdy i księżyc w pierwszej kwadrze. Obok okna stał mały kufer, do którego schowałem zakrwawiony płaszcz, przykrywając go własnymi rzeczami, a także nasze dwa sztylety zabrane z Rzymu. Wisiało nad nim niewielkie lustro. Wstałem i podszedłem bliżej, przyglądając się odbiciu swej twarzy oświetlonej bladym światłem księżyca. Zobaczyłem mężczyznę lat trzydziestu ośmiu, w zaskakująco dobrej kondycji, jak na jego częste podróże i niebezpieczny zawód, o szerokich ramionach i – niestety – talii, z pasmami siwizny wśród czarnych loków. Nie wyglądał ani staro, ani młodo. Nie był szczególnie przystojny, ale i niebrzydki, z lekko zakrzywionym nosem, szeroką szczęką i brązowymi oczami. Szczęściarz, pomyślałem, może nie pieszczony, ale i nie prześladowany przez Fortunę. Człowiek, który ma dom w Rzymie, stałe zajęcie, piękną kobietę, by dzieliła z nim łoże i prowadziła gospodarstwo, i syna, który poniesie w przyszłość nazwisko rodowe. Nic to, że dom jest taką sobie ruderą odziedziczoną po ojcu, kobieta niewolnicą, nie żoną, syn zaś nie jest z jego krwi i dotknięty niemotą. Jednak szczęściarz z ciebie, Gordianusie.

Przypomniałem sobie niewolników z Furii – okropny odór ich ciał, nędzę i strach w oczach, ich bezdenną rozpacz i brak nadziei. Własność człowieka, który nigdy nie ujrzy ich twarzy, który nawet nie wie, czy żyją, czy umarli, dopóki sekretarz nie przedłoży mu zapotrzebowania na nowych niewolników, by ich zastąpili. Pomyślałem o chłopcu, który przywiódł mi wtedy na myśl Ekona, ofierze bicza nadzorcy, i jego żałosny uśmiech, jak gdyby w mojej mocy było mu ulżyć, jak gdybym przez to tylko, że jestem wolny, był dlań podobny bogom.

Byłem zmęczony, ale sen nie chciał nadejść. Wysunąłem na środek pokoju krzesło i usiadłem, wciąż wpatrując się w swe odbicie. Przyszedł mi na myśl młody niewolnik Apoloniusz. Frazy jego pieśni wciąż brzmiały echem w mojej głowie. Przypomniałem sobie opowiadanie filozofa o samozwańczym magu Eunusie, plującym ogniem i podrywającym swych kompanów do szaleńczego buntu. Musiałem w którymś momencie usnąć, bo zaczęło mi się wydawać, że obok swego odbicia w lustrze widzę Eunusa w ognistej koronie, z małymi płomykami wydobywającymi się z sykiem z nozdrzy i spomiędzy zębów. Z drugiej strony wychynęła z mroku twarz Lucjusza Licyniusza, z jednym okiem przymkniętym i pokrytym zakrzepłą krwią – trupa, zdolnego jednak przemawiać, choć jego szept był zbyt cichy, bym go mógł zrozumieć. Stukał w podłogę, jakby dawał jakieś zaszyfrowane znaki. Potrząsnąłem głową w osłupieniu i poprosiłem, by mówił głośniej, ale on tylko zaczął nagle krwawić z warg. Krople krwi padały na moje ramiona i kolana. Spojrzałem pod nogi i ujrzałem zakrwawiony płaszcz, który wił się i syczał – cały pokryty był robactwem, tym samym, które pożarło króla niewolników i dyktatora Rzymu. Usiłowałem go od siebie odrzucić, lecz nie mogłem ruszyć ani ręką, ani nogą.

I nagle poczułem czyjąś dłoń na ramieniu – nie we śnie, lecz na jawie. Otworzyłem oczy. W lustrze zobaczyłem swą zaspaną twarz, a kiedy mój wzrok oswoił się z blaskiem trzymanej przez kogoś za moimi plecami lampy, także odbicie jakiegoś olbrzymiego wzrostu człowieka w żołnierskim rynsztunku. Twarz miał umorusaną, brzydką i o głupim wyglądzie, niczym maska w komedii. Musiał być czyimś ochroniarzem – wyszkolonym zabójcą, poprawiłem się w duchu, rozpoznając typ, jaki reprezentował. Przez głowę przemknęła mi myśl, że to nie w porządku, aby ktoś z domowników nasłał na mnie mordercę, zanim jeszcze zacząłem sprawiać komukolwiek kłopoty.

– Czy cię obudziłem? – Głos przybysza był chropawy, ale zaskakująco łagodny. – Zapukałem i przysiągłbym, że słyszałem, jak odpowiadasz, więc wszedłem. Widząc, że siedzisz na krześle, nie pomyślałem, że możesz spać – wyjaśnił i pytająco uniósł brwi.

Patrzyłem na niego bezmyślnie, nie mając pewności, czy aby dalej nie śnię, i zastanawiając się, jakim sposobem wtargnął do mojego snu.

– Co tu robisz? – spytałem wreszcie.

Brzydka twarz żołnierza rozjaśniła się w przymilnym uśmiechu.

– Marek Krassus prosi cię, byś się zjawił w bibliotece na dole. To znaczy, jeżeli nie jesteś zajęty.

Błyskawicznie nałożyłem sandały. Rozejrzałem się wokoło za odpowiednią tuniką, lecz żołnierz powiedział, bym szedł ubrany tak, jak stoję. Eko z cicha pochrapywał, nieświadom naszej rozmowy. Zmęczony wydarzeniami dnia spał wyjątkowo głęboko.

Długi, prosty korytarz zaprowadził nas do centralnego atrium. Po kręconych schodach zeszliśmy do ogrodu, gdzie światło małych lamp ustawionych na ziemi rzucało przedziwne cienie na ciało Lucjusza Licyniusza. Biblioteka znajdowała się w niewielkiej odległości, w północnym skrzydle domu. Żołnierz wskazał mi drzwi po prawej i położył palec na ustach.

– Pani Gelina śpi – wyjaśnił.

Po jeszcze kilku krokach otworzył inne drzwi i weszliśmy do środka.

– Gordianus z Rzymu! – zaanonsował mnie.

Przy kwadratowym stole po drugiej stronie pokoju siedział owinięty w płaszcz człowiek, zwrócony do nas tyłem. Obok stał inny ochroniarz. Siedzący obrócił się nieco na krześle, tak że udało mi się zobaczyć jego jedno oko, po czym wrócił do swego zajęcia, gestem nakazując obu żołnierzom, by opuścili pomieszczenie. Po dłuższej chwili wstał, odrzucił krótki płaszcz – była to prosta grecka chlamida, często używana przez Rzymian przebywających nad Pucharem – i odwrócił się ku mnie. Miał na sobie zwyczajną tunikę z mocnego materiału, o prostym kroju. Był nieco rozchełstany, jak po jeździe konnej. Uśmiechał się ze znużeniem, ale szczerze.

– Więc to ty jesteś Gordianus – powiedział, opierając się o stół zarzucony dokumentami. – Zapewne wiesz, kim jestem.

– Tak, Marku Krassusie.

Był tylko trochę starszy ode mnie, ale znacznie bardziej siwy; nic dziwnego, jeśli wziąć pod uwagę trudy i nieszczęścia, jakie go prześladowały za młodu, żeby wspomnieć tylko o samobójstwie ojca, zamordowaniu brata przez przeciwników Sulli oraz konieczności ratowania się ucieczką do Hiszpanii. Widywałem go często na Forum Romanum, jak przemawia albo zajmuje się swymi interesami na rynku, zawsze w otoczeniu całej świty sekretarzy, pomocników i zwykłych pochlebców. Teraz, widząc go w tak intymnych okolicznościach... ze zmierzwionymi włosami, przekrwionymi oczami, rękami brudnymi od wodzy – czułem się trochę nieswojo. Okazało się, że jest tylko człowiekiem, mimo swego niewyobrażalnego majątku. „Krassus, Krassus, bogaty jak Krezus” – brzmiały słowa popularnej piosenki na jego temat, a lud rzymski wyobrażał go sobie jako kogoś pławiącego się w zbytku. Jednak ludzie obracający się w tych samych kręgach malują zupełnie inny jego obraz, który potwierdza jego bezpretensjonalna powierzchowność. Krassus gromadzi bogactwa nie dla luksusów, które można kupić za złoto, ale dla władzy, jaką ono daje.

– To dziwne, że nigdy dotąd się nie spotkaliśmy – rzekł swym gładkim głosem oratora. – Oczywiście słyszałem o tobie. Na przykład ta sprawa westalek z ubiegłego roku... zdaje się, że miałeś swój udział w ratowaniu skóry Kataliny. Słyszałem też, jak chwali cię Cycero, choć w nieco przewrotny sposób. I Hortensjusz. Twoja twarz jest mi znajoma, pewnie z Forum. Na ogół nie zatrudniam takich wolnych strzelców jak ty. Wolę wykorzystywać łudzi, których posiadam.

– Albo posiadać ludzi, których wykorzystujesz?

– Rozumiesz mnie doskonale. Jeżeli chcę zbudować nową willę, o wiele dogodniej jest kupić wykształconego niewolnika albo wyszkolić już posiadanego, niż wynajmować za niebotyczne stawki jakiegoś modnego architekta. Wolę kupić budowniczego niż jego usługi – wtedy mogę wykorzystywać go wielokrotnie bez dodatkowych kosztów.

– Niektóre z umiejętności, jakie mogę zaoferować, przekraczają możliwości niewolnika – odparłem.

– Tak, chyba masz rację. Niewolnikowi na przykład trudno byłoby uzyskać zaproszenie do towarzystwa Geliny i jej gości i przesłuchiwać ich wedle woli. Czy od swojego przybycia dowiedziałeś się czegoś konkretnego?

– Owszem.

– No więc? Mówże, w końcu to dla mnie pracujesz.

– Sądziłem, że to Gelina po mnie posłała.

– Ale to moim statkiem przypłynąłeś i z mojej sakiewki otrzymasz zapłatę. Skoro tak, to ja jestem twym pracodawcą.

– Mimo to, jeśli pozwolisz, wolałbym przez jakiś czas zatrzymać swoje odkrycia dla siebie. Czasami informacja jest jak wyciśnięty sok z winogron, musi fermentować w cichym i ciemnym miejscu, z dala od wścibskich oczu.

– Rozumiem. No cóż, nie będę cię zmuszał. Szczerze mówiąc, uważam, że twoja obecność to marnowanie moich pieniędzy i twojego czasu. Ale Gelina się uparła, a w końcu to jej mąż został zamordowany. Dlatego uznałem, że trzeba jej pójść na rękę.

– A ty sam nie jesteś ciekaw, kto to zrobił? Wiem, że Lucjusz Licyniusz był twoim kuzynem, a także przez wiele lat zarządcą twoich włości.

Krassus wzruszył ramionami.

– Czy doprawdy są jakiekolwiek wątpliwości w tej sprawie? Z pewnością wiesz od Geliny o dwóch zaginionych niewolnikach i o literach wyskrobanych u stóp zamordowanego? Żeby taka rzecz przytrafiła się mojemu krewnemu, i to w mojej własnej willi! To w najwyższym stopniu oburzające. Nie można nad tym przejść do porządku dziennego!

– A jednak niewykluczone, że niewolnicy nie są winni tej zbrodni – zauważyłem.

– Jak to: niewykluczone? Ach, zapomniałem... twoja głowa to rodzaj ciemnej beczki, w której z wolna fermentuje prawda – Krassus uśmiechnął się ponuro. – Metrobiusz pewnie by wymyślił jeszcze inne kalambury na ten temat, ale ja jestem na to zbyt zmęczony. Ach, te księgi rachunkowe to istny skandal... – Odwrócił się ode mnie i zaczął studiować rozłożone na stole zwoje, najwyraźniej tracąc zainteresowanie moją osobą. – Nie miałem pojęcia, że Lucjusz stał się tak niestaranny. Bez tego niewolnika Zenona nie da się z tych dokumentów nic zrozumieć...

– Czy jestem ci jeszcze potrzebny, Marku Krassusie?

Zaabsorbowany rachunkami, zdawał się mnie nie słyszeć. Rozejrzałem się po pokoju. Podłogę przykrywał gruby dywan w geometryczne wzory w czerni i czerwieni. Ściany na prawo i lewo były zabudowane półkami pełnymi zwojów, z których część poutykano bezładnie jeden na drugim, inne pieczołowicie złożono w oddzielnych przegródkach. W ścianie naprzeciw drzwi były dwa wąskie okna wychodzące na dziedziniec przed domem, teraz zamknięte przed nocnym chłodem okiennicami i schowane za ciemnoczerwonymi zasłonami.

Pomiędzy oknami, nad stołem, przy którym pracował Krassus, wisiał portret Geliny. Był to obraz niezwykłego kunsztu, tknięty życiem, jak mówią Grecy. W tle widniał masyw Wezuwiusza, błękitne niebo i zielone morze; na pierwszym planie postać Geliny zdawała się promieniować spokojem i gracją. Portrecistka widocznie była dumna ze swego dzieła: w prawym dolnym rogu widniał podpis: „IAIA Z KYZIKOS”. Malarka fantazyjnie przekrzywiła poprzeczne kreski w obu literach A.

Po obu stronach stołu na przysadzistych cokołach stały dwie statuetki z brązu, każda wysokości mniej więcej męskiego przedramienia. Tej z lewej nie widziałem, przykryta bowiem była niedbale rzuconą chlamidą Krassusa. Druga przedstawiała Herkulesa z maczugą na ramieniu, nagiego, tylko z lwią skórą narzuconą na ramiona. Łeb lwa służył za kaptur, przednie łapy zawiązane były pod szyją herosa. Rzeźba niezbyt pasowała do biblioteki, ale trudno było cokolwiek zarzucić jej twórcy. Lwia grzywa była skrupulatnie wymodelowana, a faktura skóry kontrastowała z gładkością muskulatury półboga. Lucjusz Licyniusz równie niestarannie traktował swoje księgi jak dzieła sztuki, pomyślałem; na grzywie lwa widać było ślady rdzy.

– Marku Krassusie... – zacząłem znowu.

Westchnął i machnięciem ręki dał mi sygnał do odejścia. Nie patrząc na mnie, powiedział:

– Tak, możesz teraz iść. Myślę, że jasno dałem ci do zrozumienia, iż nie żywię wielkiego entuzjazmu dla twojej pracy, ale będę cię wspierał we wszystkim, czego będzie ci trzeba. Zwracaj się najpierw do Fabiusza lub Mummiusza. Jeśli nie uzyskasz, czego chciałeś, przyjdź do mnie, choć nie gwarantuję, że łatwo mnie będzie znaleźć. Mam wiele interesów do załatwienia przed powrotem do Rzymu, a czasu mało. Najważniejsze, że kiedy ta sprawa się zakończy, nikt nie będzie mógł powiedzieć, iż nie starano się dociec prawdy albo że sprawiedliwości nie stało się zadość. – Podniósł wreszcie na mnie wzrok, ale tylko po to, by mnie pożegnać znużonym i tym razem zdawkowym uśmiechem.

Wyszedłem na korytarz, zamykając za sobą drzwi. Strażnik zaoferował mi wskazanie drogi do mego pokoju, ale odrzekłem, że jestem całkiem przytomny i sam trafię. Przystanąłem na chwilę w atrium, by raz jeszcze przyjrzeć się zwłokom Licyniusza. Wokół mar zapalono więcej kadzidła, ale odór rozkładu, podobnie jak woń róż, zdawał się nocą przybierać na intensywności. Byłem już w połowie drogi do siebie, gdy nagle zawróciłem. Strażnik był zaskoczony moim ponownym pojawieniem się i nie krył podejrzliwości. Uparł się, by wejść do biblioteki przede mną i zapytać Krassusa o pozwolenie, zanim wpuścił mnie do środka. Wyszedł potem na korytarz i zamknął drzwi, pozostawiając nas samych.

Krassus wciąż ślęczał nad rachunkami. Był już w koszuli; tunika wisiała na Herkulesie. W ciągu tych paru chwil od mojego wyjścia niewolnik zdążył przynieść napar z mięty, którego zapach wypełniał teraz cały pokój.

– Tak? – Krassus uniósł ze zniecierpliwieniem brew. – Jest jeszcze jakiś punkt, którego z tobą nie omówiłem?

– To drobnostka, Marku Krassusie. Być może jestem w błędzie – odrzekłem, unosząc tunikę z rzeźby.

Tkanina wciąż była rozgrzana od jego ciała. Krassus zmierzył mnie mrocznym spojrzeniem. Najwyraźniej nie przywykł, by jego osobistych rzeczy dotykał ktoś, kto nie był jego własnością.

– Bardzo interesująca rzeźba – zauważyłem, spoglądając z góry na Herkulesa.

– Owszem. Oryginał mam w swej willi w Faleriach. Lucjusz podziwiał ją kiedyś, goszcząc u mnie, więc kazałem zrobić dlań tę kopię.

– Jakaż więc w tym ironia, że użyto jej, by go zamordować...

– Co takiego?

– Myślę, Marku Krassusie, że obaj jesteśmy dość obeznani z widokiem krwi, by ją rozpoznać od razu. Co myślisz o tej rdzawej substancji, którą widać na lwiej grzywie?

Podniósł się z krzesła i spojrzał z góry na rzeźbę, po czym podniósł ją oburącz i dokładnie obejrzał pod wiszącą lampą. W końcu odstawił statuetkę na stół i spojrzał na mnie poważnie.

– Masz bystre oczy, Gordianusie – pochwalił. – Ale wydaje się raczej nieprawdopodobne, by ktoś taszczył tak nieporęczną maczugę aż do atrium z zamiarem zabicia nią mojego kuzyna Lucjusza, a potem odniósł tu z powrotem.

– To nie statuetkę taszczono, ale zwłoki – odparłem.

Krassus nie bardzo w to uwierzył.

– Weź pod rozwagę pozycję, w jakiej znaleziono ciało – nalegałem. – Zupełnie, jakby go ktoś ciągnął za nogi. Z pewnością dla silnego mężczyzny nie byłoby trudno przeciągnąć go stąd do atrium.

– Jeszcze łatwiej byłoby dwóm mężczyznom – odrzekł, a ja wiedziałem, że ma na myśli dwóch rzekomo zbiegłych niewolników. – Ale w takim razie gdzie jest reszta krwi? Na rzeźbie musiało być jej więcej, a wleczone po podłodze zwłoki musiałyby pozostawić wyraźną krwawą smugę.

– Nie, jeżeli pod głowę podłożono tkaninę, którą potem wytarto również wszelkie ślady.

– Czy taka tkanina została odnaleziona?

Zawahałem się.

– Marku Krassusie, wybacz moją śmiałość, ale proszę cię, byś nie dzielił się tą informacją z nikim innym. Wiedzą o tym tylko Gelina, Mummiusz i dwaj niewolnicy. Tak, znaleziono taką tkaninę, przesiąkniętą krwią, przy drodze niedaleko stąd, gdzie ktoś usiłował wyrzucić ją do morza.

Krassus spojrzał na mnie badawczo.

– To jest właśnie jedno z twoich odkryć, którymi nie chciałeś się ze mną podzielić, czekając, aż przefermentują w twej głowie?

– Tak.

Przykucnąłem, rozglądając się za śladami krwi. Za pomocą wełnianego płaszcza trudno byłoby je usunąć z ciemnego dywanu, ale w tym kiepskim świetle niczego nie mogłem wypatrzeć.

– Dlaczego zabójcy mieliby przenosić zwłoki gdzie indziej? – Krassus podniósł statuetkę lewą ręką, a palcami prawej przesunął po zakrzepłej między fałdami krwi, po czym odstawił ją na stół, wykrzywiając usta.

– Powiedziałeś: zabójcy, nie zabójca, Krassusie – zauważyłem.

– Ci niewolnicy...

– Być może ciało przeniesiono do atrium i wyryto ten napis właśnie po to, by zasugerować, że to czyn niewolników, i odwrócić naszą uwagę od prawdy.

– A może to niewolnicy celowo przenieśli je w najbardziej publiczne miejsce w całym domu, by wszyscy mogli ujrzeć ich krwawe dzieło i zadrżeć przed imieniem Spartakusa?

Na to nie znalazłem odpowiedzi. Jedna wątpliwość utorowała drogę następnym.

– Istotnie, wydaje się mało prawdopodobne, by zbrodnia została popełniona tu, w tym pokoju, i nikt tego nie usłyszał – zastanowiłem się. – Zwłaszcza jeśli nastąpiła w wyniku kłótni albo jeśli Lucjusz zdołał krzyknąć. Gelina śpi tuż naprzeciwko, z pewnością hałas by ją obudził.

Krassus uśmiechnął się ironicznie.

– Geliny możesz nie brać pod uwagę. Ona śpi jak zabita. Pewnie zwróciłeś uwagę, jak bez umiaru pije wino? To nie jest nowy nałóg. Po korytarzu mogłyby w takt cymbałów pląsać tancerki, a Gelina nawet by się nie przewróciła na drugi bok.

– Wobec tego pytanie brzmi: dlaczego Lucjusza Licyniusza zamordowano tu, w bibliotece?

– Nie, Gordianusie, pytanie brzmi tak samo jak do tej pory. Gdzie są dwaj zbiegli niewolnicy? Nie byłoby żadną niespodzianką, gdyby ten Zeno, sekretarz Lucjusza, zabił go właśnie tutaj, gdzie często razem pracowali. Młody stajenny Aleksandros mógł być tu z nimi. Podobno umiał czytać i rachować, i Zeno wykorzystywał go czasami do pomocy. Być może to ten Aleksandros popełnił morderstwo. Jako stajenny ma dość siły, by przeciągnąć ciało, a jako Trak miałby czelność wypisać imię swego krajana na posadzce. Coś mu przeszkodziło i uciekł, zanim zdążył dokończyć napis.

– Ale przecież nikt ich nie widział. Ciało znaleziono dopiero rano.

– Może akurat zahuczała sowa albo kot potrącił kamyk. – Krassus wzruszył ramionami. – A może ten Trak jeszcze się nie nauczył pisać litery „K” i musiał zrezygnować z dalszego ciągu? – dodał żartobliwie, przecierając oczy kciukami. – Wybacz mi, Gordianusie, ale na dziś mam dosyć. Nawet Marek Mummiusz udał się na spoczynek i chyba powinienem pójść w jego ślady.

Podniósł znów Herkulesa i postawił go na piedestale.

– Pewnie to jest kolejny z twoich sekretów, które wymagają fermentacji? – powiedział. – Wspomnę więc o nim jedynie Morfeuszowi we śnie.

Lampa oświetlająca korytarz przygasała. Minąłem drzwi do sypialni Geliny, stąpając cicho mimo zapewnień Krassusa o jej twardym śnie. W mroku ogarnęło mnie dziwne uczucie; to właśnie tędy ciągnięto martwego lub umierającego Lucjusza Licyniusza. Obejrzałem się przez ramię, niemal żałując, że odrzuciłem ofertę strażnika odprowadzenia mnie do mojego pokoju.

W atrium, spowitym teraz księżycową poświatą, przystanąłem na długą chwilę. Dom był spokojny, ale niezupełnie cichy. Fontanna wciąż pluskała; dźwięk odbijał się echem od ścian i z pewnością był wystarczająco głośny, by zagłuszyć odgłos kroków poruszającego się skrycie mężczyzny. Czy jednak mógłby zagłuszyć również wysokie tony wydawane przez drapiący po kamieniu nóż? Ciarki przeszły mnie na samą myśl o takim dźwięku.

Kątem oka dostrzegłem dziwny kształt, jakby biały welon unoszący się przy marach. Wzdrygnąłem się, a serce mi załomotało żywszym rytmem, zanim się zorientowałem, że to tylko pasmo dymu kadzidlanego pochwycone w snop księżycowego światła. Zadrżałem, kładąc to na karb wilgotnej i chłodnej nocy. Wszedłem schodami na piętro. Musiałem pomylić kierunki i zgubiłem drogę. Korytarz oświetlały nikłe płomyki rozmieszczonych z rzadka lamp, poza tym przez okna wpadały promienie księżyca, a mimo to nie mogłem się zorientować, gdzie jestem. Usiłowałem, nasłuchując, odnaleźć kierunek ku zatoce, ale słyszałem jedynie ciche bulgotanie gorącej wody w tak wychwalanych rurach Oraty, biegnących w ścianach i pod posadzką. Minąłem jakieś zamknięte drzwi i zdawało mi się, że słyszę cichy śmiech. Rozpoznałem głęboki głos Marka Mummiusza, któremu wtórował inny, bardziej miękki. Poszedłem dalej, trafiając na otwarte drzwi, zza których dobiegało soczyste chrapanie. Wszedłem do środka, mrużąc oczy i usiłując się dopatrzeć, kto tu śpi. Zobaczyłem gruszkowaty profil Sergiusza Oraty, leżącego na szerokiej sofie z muślinowym baldachimem. Wróciłem na korytarz i poszedłem dalej, docierając w końcu do półkolistej komnaty, w której powitała nas wcześniej Gelina.

I ty się nazywasz Poszukiwaczem, szydziłem z siebie w myśli, dziękując bogom, że nie ma tu nikogo, by mnie wyśmiać. Trafiłem do północnego krańca domu, po wejściu na piętro skręciwszy w niewłaściwą stronę. Już miałem zawrócić, ale zdecydowałem się wyjść na chwilę na taras zaczerpnąć świeżego powietrza. W świetle księżyca zatoka wyglądała jak wielki arkusz srebra pocięty czarnymi pasmami drobnych fal, otoczony czarnymi blokami gór, tu i ówdzie nakrapianych żółtymi plamkami świateł w odległych domach. Na pełnym gwiazd niebie tkwiło tylko kilka opalizujących chmur. Oczarowany widokiem, prawie przeoczyłem nikły blask lampy na brzegu pode mną, gdzie stromo opadające zbocze spotykało się z morzem.

Gelina wspominała o przystani. Konary wysokich drzew i skalne występy przesłaniały widok, ale niemal prosto pod sobą dostrzegłem fragment dachu i coś, co musiało być wysuniętym w morze pomostem. Widziałem też co jakiś czas błyski niewielkiej lampy, pojawiające się i znikające. Zacząłem nasłuchiwać uważniej i stwierdziłem, że każdemu błyskowi lampy towarzyszy cichy plusk, jak gdyby ktoś wrzucał coś do wody. Rozejrzałem się dookoła, szukając schodów; zobaczyłem, że na końcu tarasu znajduje się szerokie zejście. Ruszyłem nim, ostrożnie stawiając kroki.

Brukowana rampa, zakręciwszy o sto osiemdziesiąt stopni, zwężała się i przechodziła w strome schody. Nieco niżej łączyły się one z innymi, prowadzącymi z jakiegoś innego punktu willi, i w końcu zamieniały się w wąską kamienistą ścieżkę, wijącą się zboczem pod baldachimem wysokich krzewów i drzew. Szybko straciłem z oczu i willę, i przystań, dopóki nie doszedłem do zakrętu, z którego znów zobaczyłem dach i pomost przystani. Na pomoście błysnęła lampa; dał się słyszeć plusk, po czym znów zapadła ciemność. W tej samej chwili poczułem, że tracę oparcie pod stopami, i ześliznąłem się w dół, powodując drobną lawinę kamyków, które z hałasem spadły na dach przystani.

W ciszy, jaka potem nastąpiła, siedziałem cicho i nieruchomo, usiłując złapać oddech i nasłuchując. Pożałowałem teraz, że nie zabrałem sztyletu. Światło nie pokazało się więcej, lecz usłyszałem nagły, głośny plusk, po którym znów zapadła cisza, a jeszcze później spomiędzy krzewów dobiegł szelest, jakby jeleń zerwał się do ucieczki. Pozbierałem się i ruszyłem w dół, aż dotarłem do końca ścieżki. Pomiędzy nią a przystanią rozpościerała się plama prawie nieprzeniknionej ciemności – przejście schowane było pod gęstym baldachimem drzew i krzewów. Stąpałem z wolna, słysząc tylko własne kroki na trawie i szum drobnych fal uderzających o pale pomostu.

Kiedy wyszedłem z cienia, stwierdziłem, że cała przystań zalana jest światłem księżyca. Pomost wysunięty był w morze na mniej więcej pięćdziesiąt stóp. Nie miał poręczy, ale po obu stronach wystawały z niego gęsto ustawione pachołki do cumowania łodzi. Nie było jednak ani łodzi, ani żadnego człowieka. Budynek przystani był niewielki i prosty, z jednymi tylko drzwiami wychodzącymi na pomost, które teraz stały otworem. Wyszedłem na oświetloną przestrzeń i skierowałem się ku drzwiom. Zajrzałem do środka, wytężając słuch, ale niczego nie usłyszałem. Przez okno wpadało dość światła, bym mógł dojrzeć zwoje lin, kilka wioseł stojących w rogu i niejasnego przeznaczenia przedmioty wiszące na przeciwległej ścianie. W kątach zalegał głęboki cień. Ciszę mącił jedynie mój własny oddech, nie słyszałem nikogo innego. Cofnąłem się i wróciłem na pomost. Podszedłem na jego koniec. Tarcza księżyca zdawała się wisieć nad wodą prawie na odległość ręki. Po obu stronach brzeg rozciągał się łukowato w dal, nakrapiany plamkami świateł w willach, a daleko za wodą Puteoli przypominało rozgwieżdżone niebo. Wychyliłem się i popatrzyłem w dół, lecz w czarnej wodzie zobaczyłem tylko własne odbicie. Odwróciłem się.

Cios spadł nagle, jak nadlatujący z czarnej otchłani młot. Uderzenie w czoło było silne, aż zatoczyłem się do tyłu. Nie czułem bólu, tylko nagły zawrót głowy. Młot nadleciał znowu, ale tym razem go zobaczyłem – było to krótkie, masywne wiosło. Uniknąłem drugiego ciosu bardziej przez przypadek niż z rozmysłem; zataczający się człowiek jest niepewnym celem. Przed oczami fruwały mi kolorowe plamy, ale zdołałem odróżnić ciemną sylwetkę zakapturzonego napastnika. A potem znalazłem się w wodzie. Ludzie, którzy mnie zatrudniają, czasami pytają, czy umiem pływać. Zazwyczaj odpowiadam, że umiem, co jest wierutnym kłamstwem. Krzyczałem, biłem rękami o wodę i jakoś utrzymałem się na powierzchni. Rozpaczliwie starałem się dopłynąć z powrotem do pomostu, choć czekał tam człowiek z uniesionym wiosłem. Sięgnąłem ku jednemu z pachołków, ale palce ześliznęły mi się po porastającym go zielonym mchu. Wiosło śmignęło w powietrzu, wycelowane w moją rękę; cudem udało mi się je uchwycić. Pociągnąłem mocno, chcąc w ten sposób pomóc sobie wydostać się na górę, ale rezultat był odwrotny: mój prześladowca stracił równowagę i w chwilę potem znalazł się w wodzie obok mnie. Wynurzył się tuż obok i uderzył mnie łokciem w pierś, po czym zaczął wdrapywać się z powrotem na pomost. Schwyciłem go za płaszcz, gorączkowo usiłując go powstrzymać i wspiąć się tam po nim pierwszy. Mocowaliśmy się i szarpaliśmy; słona woda szczypała mnie w oczy, zalewała usta i nos. Wymachiwałem pięściami na oślep, krztusiłem się i kaszlałem. Tamten chyba się zorientował, że jeśli będzie dalej ze mną walczył, zginiemy w morzu obydwaj. Oderwał się ode mnie i popłynął w stronę porośniętego zaroślami brzegu. Przywarłem z całej siły do oślizłego pala i patrzyłem, jak się oddala niczym niezgrabny morski potwór, obciążony mokrym ubraniem. Jego zakapturzona głowa kołysała się na falach jak korek. Kiedy już był bezpiecznie daleko, wygramoliłem się na pomost i leżałem bezwładnie, z trudem łapiąc oddech. Tajemniczy napastnik zniknął w cieniu za przystanią. Słyszałem, jak wychodzi na brzeg, ociekając wodą i ślizgając się na trawie, a potem przedziera się przez krzaki. Po chwili znów zapanowała cisza, przerywana tylko moim głośnym oddechem. Wstałem i dotknąłem czoła, sycząc z bólu, ale przynajmniej stwierdziłem, że nie krwawię. Poczłapałem ciężko przed siebie; nogi się pode mną trzęsły, ale myśleć mogłem jasno. Nigdy nie powinienem był schodzić tu nocą sam i bez broni. Trzeba było wziąć z sobą Ekona, lampę i dobry ostry nóż. Teraz jednak było już za późno. Wyłowiłem z wody porzucone wiosło, by mieć coś do obrony, i pospieszyłem ku ścieżce. Droga była trudna i stroma, ale przez cały czas biegłem, wpatrując się w każdy cień, gotów w każdej chwili zaatakować kryjącego się tam potencjalnego zabójcę. W końcu dotarłem z powrotem na taras, gdzie wreszcie poczułem się bezpiecznie. Przystanąłem na długą chwilę, by uspokoić oddech i szybko bijące serce. Zrobiło mi się zimno i pospieszyłem przez ciemny korytarz do swej sypialni, mokry i zziębnięty, wciąż ściskając w dłoni wiosło.

W końcu trafiłem do naszego pokoju. Zamknąłem za sobą drzwi.

Eko najspokojniej w świecie pochrapywał na swym łóżku. Wyciągnąłem rękę i dotknąłem miękkiego kosmyka włosów, który mu opadł na czoło. Poczułem, jak wzbiera we mnie uczucie i chęć chronienia go – ale przed czym lub przed kim? Przede wszystkim jednak czułem się zziębnięty i tak zmęczony, że ledwo mogłem zrobić kolejny krok czy zmusić się do jeszcze jednej myśli. Ściągnąłem przemoczoną tunikę, wytarłem się z grubsza w koc, po czym rzuciłem się na wznak na łóżko, spragniony snu.

Coś twardego i ostrego wbiło mi się w plecy. Zerwałem się na równe nogi. Nocne niespodzianki jeszcze się więc nie skończyły. Spojrzałem na materac, lecz zobaczyłem tylko jakiś ciemny kształt. Nago wyskoczyłem na korytarz po lampę i w jej mdłym świetle obejrzałem przedmiot, który ktoś włożył mi do łóżka. Była to figurka wysokości męskiej dłoni, wyrzeźbiona w czarnym, porowatym kamieniu, groteskowa postać z obrzydliwym obliczem. Oczy zrobione miała z drobnych okruchów połyskującego czerwonego szkła. To jej ostry, haczykowaty nos dźgnął mnie w plecy.

– Widziałeś kiedyś coś równie paskudnego? – mruknąłem.

Eko tylko zachrapał głośniej i przewrócił się do ściany. I on, jak Gelina, przespałby paradę tancerek z cymbałami. Odstawiłem małego potworka na parapet okna, nie wiedząc, co z nim zrobić ani co o tym myśleć. Lampę zostawiłem zapaloną, nie dlatego, żebym czuł się bezpieczniej w jej świetle, ale po prostu dlatego, że byłem zbyt znużony, by pomyśleć o jej zgaszeniu. Położyłem się i prawie natychmiast zasnąłem. Już miałem się oddać Morfeuszowi, gdy zaświtało mi w głowie, dlaczego owa figurka znalazła się w moim łóżku. Czy był to przyjazny gest, czy nie – podarek, przekleństwo lub ostrzeżenie – było to aktem magicznym. Przybyliśmy nad zatokę zwaną Pucharem, gdzie ziemia wydycha siarkę i parę, gdzie starożytni mieszkańcy praktykowali magię, a greccy kolonizatorzy przynieśli ze sobą nowych bogów i wyrocznie. Ta świadomość sprowadziła na mnie senne majaki i zwidy; nic jednak – nawet tańczące na korytarzu młode dziewczęta – nie mogło mnie ani na sekundę dłużej powstrzymać przed zaśnięciem.

ROZDZIAŁ IX

Głowę przeszył mi piekący ból, jak gdyby ktoś smagnął mnie pokrzywą. Otworzyłem oczy i ujrzałem Ekona, wpatrującego się we mnie w zamyśleniu. Sięgnął dłonią do mego czoła, by jeszcze raz dotknąć miejsca tuż pod linią włosów. Mruknąłem coś niewyraźnie i odepchnąłem jego rękę. Eko syknął i skrzywił się współczująco.

– Tak źle to wygląda? – spytałem, wychylając się w stronę lustra.

Nawet w szarym świetle świtu guz był wyraźnie widoczny: nabrzmiały czerwony wzgórek, który wyglądał na znacznie boleśniejszy, niż był w rzeczywistości. Eko podniósł w górę moją wciąż wilgotną tunikę i wiosło, patrząc na mnie z dezaprobatą i domagając się wyjaśnień.

Zacząłem od mojej rozmowy z Krassusem. Opowiedziałem o śladach krwi na statuetce Herkulesa, które dowodziły, że Lucjusza Licyniusza zamordowano w jego własnej bibliotece, o zdecydowanym braku zainteresowania naszego zleceniodawcy. Powiedziałem, jak zabłądziłem na taras i dostrzegłem na przystani poruszające się światło oraz usłyszałem powtarzający się plusk, jak gdyby ktoś wrzucał coś do wody. Opisałem stromą ścieżkę, opustoszały pomost i budynek, zaskakujący cios wiosłem i walkę w wodzie.

Eko potrząsnął gniewnie głową i tupnął nogą.

– Tak, Ekonie, wiem, że postąpiłem jak głupiec i że miałem dużo szczęścia. Powinienem był cię zbudzić i zabrać ze sobą, a nie rzucać się naprzód bez zastanowienia. A jeszcze lepiej bym zrobił, gdybym zabrał ze sobą do ochrony Belbona, a ciebie zostawił w Rzymie, byś się opiekował Bethesdą.

Ta sugestia rozdrażniła go jeszcze bardziej.

– Nie mam pojęcia, kto na mnie napadł. Co do przystani, nie znalazłem tam nic godnego uwagi. Jakże ja nie cierpię wody! – Przypomniałem sobie palący gardło słony łyk, walkę i szamotanie; ręce nagle zaczęły mi drżeć i brakowało mi powietrza.

Gniew Ekona rozpłynął się w jednej chwili. Usiadł obok i objął mnie ramieniem. Złapałem oddech i poklepałem go uspokajająco po dłoni.

– I jakby mało było mi nocnych przygód, jeszcze znalazłem w łóżku coś takiego.

Wstałem i podniosłem z parapetu figurkę. Czarny, porowaty kamień sprawiał wrażenie lepkiego. W nocy budziłem się często i widziałem, jak wpatruje się we mnie błyszczącymi w świetle lampy czerwonymi oczkami. Raz nawet zdawało mi się, że się porusza w jakimś falującym rytmie – ale to oczywiście był sen.

– Co ci to przypomina? – spytałem.

Eko wzruszył ramionami.

– Widziałem już coś podobnego. Tak wygląda egipski domowy bożek przyjemności, nazywają go Bes, paskudny karzełek, który przynosi domostwu szczęście i wesołość. Tak odrażający, że gdybyś nie wiedział, iż ci sprzyja, mógłbyś się go wystraszyć. Wielka, ziejąca gęba, wybałuszone oczy, ostry nos. Ale to nie jest Bes. Przede wszystkim to hermafrodyta... widzisz te małe, krągłe piersi i malutkiego penisa? Co więcej, nie jest to wyrób egipski. Zdaje się, że zrobiono go z miejscowego kamienia, tego miękkiego, porowatego, jaki można znaleźć na stokach Wezuwiusza. Niezbyt łatwy do obróbki, jak się zdaje, zbyt kruchy; dlatego trudno powiedzieć, czy wykonano go prymitywnie, czy po prostu w pośpiechu. Kto to mógł zrobić i dlaczego włożył mi go do łóżka? Tu, nad Pucharem, praktykowanie magii jest bardzo popularne, o wiele bardziej niż w Rzymie. Zwłaszcza wśród rodów, które tu żyją od zawsze i wywodzą się sprzed czasów rzymskich. Później osiedli tu Grecy ze swoimi wyroczniami. Mam wrażenie jednak, że coś podobnego mógłby wyrzeźbić ktoś ze Wschodu, i to raczej kobieta niż mężczyzna. Jak myślisz, Ekonie? Czy to któryś z niewolników usiłuje rzucić na mnie urok? A może...

Eko klasnął w dłonie, wskazując na drzwi, gdzie mały niewolnik Meto stał w wyczekującej pozie, trzymając tacę z chlebem i owocami. Spostrzegłem, że nerwowo wodzi oczami po pokoju. Ukryłem figurkę w dłoni, zwracając się ku niemu, i trzymałem ją za plecami. Uśmiechnąłem się do niego. Chłopiec odwzajemnił uśmiech. Wtedy pokazałem figurkę i postawiłem ją na tacy. Meto głośno wciągnął powietrze.

– Widziałeś to już przedtem? – spytałem oskarżycielskim tonem.

– Nie – szepnął.

Mogło to być prawdą, zważywszy na to, jak gwałtownie odwrócił wzrok.

– Ale wiesz, co to jest i skąd się wzięło?

Milczał, zagryzając wargę. Taca drżała w jego rękach. Jabłko potoczyło się na kupkę świeżych fig. Wziąłem od niego tacę, postawiłem na łóżku i podetknąłem mu figurkę pod oczy. Spojrzał na nią zezem, ale szybko zacisnął powieki.

– No więc? – nalegałem.

– Proszę, panie, jeśli ci powiem, może nie podziałać...

– Co? Mów jaśniej.

– Jeśli ci to wyjaśnię, panie, próba może się nie udać.

– Słyszysz, Ekonie? Ktoś tu poddaje mnie próbom. Ciekawe, kto i dlaczego?

Meto dygotał pod mym spojrzeniem.

– Proszę, panie, ja sam nie rozumiem tego wszystkiego, po prostu przypadkiem coś usłyszałem...

– Usłyszałeś? Kiedy?

– Wczoraj wieczorem.

– Tu, w domu?

– Tak.

– Pewnie słyszysz wiele rzeczy, chodząc tu i tam, jak to masz w zwyczaju.

– Czasami, ale nigdy nie umyślnie.

– A więc kogo podsłuchałeś wczoraj wieczorem?

– Proszę!

Patrzyłem nań przez długą chwilę, po czym cofnąłem się o krok i pozwoliłem surowej minie zmienić się w przyjazną.

– Wiesz, dlaczego tu jestem, prawda, Metonie?

– Chyba tak. – Kiwnął głową.

– Jestem tu, ponieważ ty i inni znaleźliście się w śmiertelnym niebezpieczeństwie. Chcę wam pomóc, jeśli to w mojej mocy.

Popatrzył na mnie sceptycznie.

– Gdybym mógł być tego pewien... – szepnął bardzo cicho.

– Bądź tego pewien, Metonie. Myślę, że zdajesz sobie sprawę, jak wielkie jest to niebezpieczeństwo. Zaufaj mi. Powiedz, skąd się wzięła ta figurka.

Był tylko małym chłopcem, o wiele za młodym, by stać przed perspektywą, jaką zaplanował dlań Krassus. Czy kiedykolwiek widział śmierć człowieka? Czy potrafi to naprawdę zrozumieć? Patrzył na mnie długo, po czym przeniósł wzrok – tym razem bez obawy – na rzeźbę w mojej dłoni.

– Nie mogę ci powiedzieć – rzekł w końcu.

Eko ruszył ku niemu w rozdrażnieniu, ale powstrzymałem go ręką. Chłopiec odezwał się znowu:

– Ale mogę ci powiedzieć...

– Tak, Metonie?

– Że nie możesz pokazać figurki nikomu innemu. Ani nikomu o niej mówić. I...

– Tak?

Zagryzł wargę, ale po chwili dokończył:

– Kiedy będziesz wychodził z pokoju, nie zabieraj jej ze sobą. Zostaw ją tutaj, ale nie na parapecie ani na stole...

– Zatem gdzie? Tam, gdzie ją znalazłem?

Wyglądał, jakby mu ulżyło i jego honor był mniej narażony na szwank, skoro to ja wypowiedziałem te słowa.

– Tak, tylko...

– Mówże, chłopcze!

– Tylko ułóż ją odwrotnie niż wtedy, kiedy ją znalazłeś!

– Twarzą w dół?

– Tak, i...

– I stopami do ściany?

Kiwnął głową, po czym szybko zerknął na figurkę. Zakrył usta dłonią i skulił się ze strachu.

– Zobacz, jak ona na mnie patrzy! Och, co ja zrobiłem!

– Dobrze zrobiłeś, Metonie – zapewniłem, chowając rzeźbę. – A teraz biegnij, mam dla ciebie zadanie. Zaniesiesz to wiosło z powrotem na przystań. Idź i nie mów nikomu, że ze mną rozmawiałeś. Nikomu! Przestań dygotać, ludzie to zauważą. Postąpiłeś dobrze – powtórzyłem i zamknąłem za nim drzwi, dodając cicho: – Mam nadzieję...

Po pospiesznie spożytym śniadaniu udaliśmy się do biblioteki. Niewolnicy kręcili się przy swoich zajęciach, zamiatając podłogi, nosząc prowiant, z kuchni dochodziły smakowite zapachy, ale nikt inny jeszcze chyba nie wstał. W korytarzach wciąż płonęło kilka lamp, a zakamarki jeszcze kryły się w głębokim cieniu, ale większość domu spowita była łagodnym, niebieskawym światłem. Przeszliśmy obok dużego okna, wychodzącego na wschód. Słońce jeszcze nie wzniosło się ponad szczyt Wezuwiusza i stoki góry otaczała złota aura. Była pierwsza godzina dnia^*, o której większość Rzymian już przystępuje do swych codziennych obowiązków. Mieszkańcy wybrzeża mają nieco luźniejszy harmonogram.

Biblioteka była pusta i niestrzeżona. Otworzyłem okiennice, by wpuścić jak najwięcej światła. Eko podszedł prosto do statuetki Herkulesa, by obejrzeć ślady krwi, o których mu opowiedziałem. Przez otwarte okna wpłynął poranny chłód; Eko zadrżał i otulił się chlamidą rzuconą przez Krassusa na drugą z rzeźb, przedstawiającą, jak się okazało, centaura.

– Na twoim miejscu nie pożyczałbym sobie akurat tego płaszcza – powiedziałem. – Nie jestem pewien, jak człowiek pokroju Krassusa reaguje na dotykanie jego rzeczy przez ludzi z naszej klasy.

Eko tylko wzruszył ramionami i obszedł powoli pokój dookoła, gapiąc się na zgromadzone tu mnóstwo pergaminowych zwojów. Większość z nich była porządnie zwinięta, opakowana w długie pokrowce z tkaniny lub skóry i oznakowana małymi przywieszkami. Zorientowałem się, że prace literackie, przeznaczone dla rozrywki lub nauki – traktaty filozoficzne, historyczne, staromodne greckie sztuki i nowele – miały przywieszki czerwone lub zielone i złożone były dość niedbale jedna na drugiej, podczas gdy dokumenty dotyczące transakcji handlowych były staranniej przechowywane w osobnych przegródkach i wyróżnione przywieszkami niebieskimi i żółtymi. Razem były ich setki, wypełniały półki na dwóch ścianach od podłogi po sufit.

Eko gwizdnął cicho z podziwu.

– Tak, to robi wrażenie – przyznałem. – Chyba jeszcze nigdy nie widziałem tylu zwojów naraz, nawet u Cycerona. Ale na razie wolałbym, abyś zwrócił wzrok w dół, na podłogę. Jeżeli kiedykolwiek istniał dywan stworzony do ukrycia śladów krwi, to chyba właśnie ten, cały czarny i ciemnoczerwony. Niemniej, skoro Lucjusz krwawił obficie, a zabójca użył do wytarcia jedynie płaszcza, to muszą gdzieś tu być jakieś plamy.

Obydwaj pochyliliśmy się nad dywanem, wpatrując się w geometryczne wzory. Z każdą chwilą robiło się coraz jaśniej, ale im dłużej mu się przyglądaliśmy, tym bardziej wątpiłem, że cokolwiek na nim odnajdziemy. Krok po kroku sprawdzaliśmy każdy kolejny fragment, każdy wzór. Eko w końcu stanął na czworakach, z nosem przy podłodze jak myśliwski pies, ale i to nie przyniosło skutku. Jeżeli kiedykolwiek na dywan padła choćby kropla krwi, jakiś bóg musiał zamienić ją w pył i zdmuchnąć.

Oględziny wyłożonej kamiennymi płytkami posadzki, tam, gdzie nie zakrywał jej dywan, też nie przyniosły rezultatu. Podwinąłem go częściowo w nadziei, że może go przesunięto, by zasłonić plamę, ale i tam nic nie znalazłem.

– Być może Lucjusz jednak nie został zabity w tym pokoju – westchnąłem. – Gdzieś musiał krwawić, a mógł to robić jedynie na podłodze. Chyba że... – podszedłem do stołu – chyba że stał w tym miejscu, przy stole, co byłoby naturalne. Cios otrzymał w przednią część głowy, nie w tylną, a zatem musiał być zwrócony do napastnika przodem. Ponieważ mamy do czynienia z uszkodzeniem prawej strony czaszki, Lucjusz musiał też stać twarzą ku północy, lewym bokiem przy stole, z prawym bokiem odsłoniętym. Aby w ten sposób uderzyć w prawą skroń, zabójca musiał użyć lewej ręki. To może być bardzo ważne, Ekonie. Każdy, kto chce użyć ciężkiej statuetki jako pałki, będzie automatycznie chwytał ją sprawniejszą ręką. Możemy więc przyjąć, że zbrodniarz jest mańkutem. Po uderzeniu Lucjusz przewróciłby się bokiem na stół...

Eko usłużnie rzucił się na blat zarzucony dokumentami, które Krassus studiował minionej nocy. Położył się twarzą w dół, z jedną ręką podwiniętą pod siebie, drugą wyciągniętą w bok.

– W takim razie krew mogła rozprysnąć się na stole i na ścianie... skąd łatwo byłoby ją zetrzeć. Nie widzę tu nigdzie śladów. A może trysnęła jeszcze wyżej...

Wspiąłem się na stół i klęknąłem na nim. Eko podniósł się także i razem zaczęliśmy przyglądać się portretowi Geliny.

– Malowany na płótnie, oprawiony w ramę z czarnego drzewa inkrustowanego macicą perłową... I z tego łatwo można by zetrzeć krew... I osadzony w ścianie. Gdyby krople krwi wylądowały na samym malowidle, to wątpię, by morderca odważył się zbyt energicznie trzeć jego powierzchnię w obawie przed jej uszkodzeniem... Poza tym czy mógłby dostrzec krew wśród tylu barw? Zadziwiające, jak wiele kolorów odkrywa się w obrazie przy bliskich oględzinach. Z tej odległości podpis Iai z pewnością jest odpowiednio widoczny, wykonany czerwoną farbą, ale raczej cynobrem niż krwistą czerwienią. Fałdy stoli Geliny są w czerwone cętki na czarnym tle. Z pewnością specjalnie dobrała dywan do tej sukni. Tu czarne, tu czerwone i... Ekonie, widzisz to?

Eko kiwnął głową. Na zielonym tle, gdzie żaden malarz nie byłby na tyle nieuważny, by chlapnąć farbą z pędzla, widniało pasmo brunatnych kropek – koloru zakrzepłej krwi. Eko zbliżył głowę do obrazu i po chwili wskazał ich więcej – na tle, na stoli, na całej dolnej części portretu, odkrył nawet krwawą smugę przecinającą pierwszą literę podpisu autorki. Im dłużej się wpatrywaliśmy, tym więcej ich dostrzegaliśmy. W jaśniejącym świetle poranka brunatne kropki zdawały się rozkwitać przed naszymi oczami, jak gdyby sam obraz płakał krwawymi łzami. Eko skrzywił się, na co ja odpowiedziałem podobnym grymasem. Jakiż potężny cios musiał dosięgnąć Lucjusza Licyniusza, by spowodować taką erupcję krwi! Odsunąłem się od portretu z odrazą.

– Czyż nie ma w tym ironii – szepnąłem – że Lucjusz własną krwią naznaczył obraz kobiety, którą poślubił z miłości, i zakończył żywot u jego stóp? Czyżby zazdrosny kochanek, Ekonie? Czy ktoś celowo zamordował go tutaj, przed portretem? To musiał być uderzający widok: martwy mąż leżący w kałuży krwi pod pogodnym wizerunkiem swej żony. Ale jeżeli ktoś w ten sposób to zaplanował, to dlaczego zwłoki zostały przeniesione do atrium i dlaczego wywołano widmo Spartakusa? – Odszedłem na środek pokoju i głośno zastanawiałem się dalej: – Krew musiała być na stole, lecz bez trudu wytarto ją do czysta. A to oznacza, że nie było na nim rozłożonych dokumentów, inaczej i one zostałyby splamione, a z pergaminu czy papirusu nie dałoby się krwi usunąć tak łatwo jak z lakierowanego drewna. A może... chodź, Ekonie, pomóż mi odsunąć stół od ściany.

Łatwiej było to powiedzieć, niż wykonać. Stół był ciężki, jeden człowiek pewnie nie mógłby go podnieść. Nawet we dwóch mieliśmy kłopot; przewróciliśmy krzesło, poskręcaliśmy dywan w fałdy i narobiliśmy hałasu, zwłaszcza kiedy jedna z nóg piskliwie zazgrzytała o płytki posadzki. Wysiłek wynagrodziło nam znalezienie tego, czego szukaliśmy. Na ścianie i na krawędzi stołu, w miejscu styku obu powierzchni, gdzie nie dotarła szmata zacierającego ślady mordercy, widniały czerwonobrunatne plamy. Krew Lucjusza popłynęła po blacie stołu i pociekła w szczelinę między nim a ścianą. Eko zmarszczył nos.

– Kolejny dowód na to, że Lucjusz zginął tu, w bibliotece – powiedziałem. – Ale o czym nam to mówi? Mija się z logiką, by zbiegli niewolnicy wycierali krew, zwłaszcza że rzekomo mieliby być dumni ze swego czynu. Trzeba jednak czegoś więcej, by odwieść Krassusa od jego zamiaru. Ekonie, pomóż mi postawić stół na miejsce. Słyszę czyjeś kroki w korytarzu.

Kończyliśmy jeszcze przywracanie poprzedniego wyglądu pokoju – ja podnosiłem przewrócone krzesło, Eko wyrównywał poskręcany dywan – kiedy w drzwiach ukazała się zaciekawiona twarz.

– Meto! Właśnie ciebie mi potrzeba – zakrzyknąłem. – Wejdź do środka i zamknij za sobą drzwi.

Uczynił, jak mu kazałem, ale nie bez wahania.

– Czy jesteś pewien, że powinniśmy tu być? – szepnął lękliwie.

– Metonie, czyż twoja pani nie powiedziała wyraźnie, że mam mieć dostęp do każdej części domu?

– Chyba tak. Ale do tego pokoju nie było wolno nikomu wchodzić bez pozwolenia pana.

– Nikomu? Nawet dziewczynom do sprzątania?

– Tylko wtedy, kiedy pan im pozwolił, a i to najczęściej tylko w obecności jego samego bądź Zenona.

– Ale przecież nie ma tu nic, co niewolnik mógłby zwędzić. Nie ma monet, biżuterii, świecidełek...

– A mimo to... Kiedyś zakradłem się tutaj, bo chciałem się lepiej przyjrzeć koniowi...

– Koniowi? Ach, statuetce centaura.

– Tak, i sam pan mnie tu przyłapał. Od razu się rozgniewał, a przecież normalnie nie był gniewny. Wtedy jednak twarz mu poczerwieniała i krzyczał na mnie, że już myślałem, że umrę, tak mi serce waliło. – Oczy Metona zrobiły się okrągłe na wspomnienie tamtego zdarzenia. Wydął policzki i potrząsnął głową jak człowiek usiłujący usunąć z pamięci zły sen. – Zawołał Aleksandrosa i kazał mu mnie zbić, tu na miejscu. Normalnie zrobiłby to Klito, który też pracuje w stajni i lubi bić, ale miałem szczęście, bo Klito był tego dnia w Puteoli. Musiałem się nachylić i dotknąć rękami podłogi, a Aleksandros wlepił mi dziesięć kijów. Zrobił to tylko dlatego, że pan mu kazał. Mógłby mnie bić o wiele mocniej, ale i tak płakałem.

– Rozumiem. Lubisz tego Aleksandrosa?

– Oczywiście! – Oczy chłopca zalśniły. – Wszyscy go lubią.

– A Zeno? Jego też lubiłeś?

– Nikt nie lubił Zenona. – Meto wzruszył ramionami. – Nie dlatego, że jest okrutny i szuka zaczepki jak Klito, ale dlatego, że zadziera nosa, mówi różnymi językami i myśli, że jest lepszy od innych niewolników. I bez przerwy pierdzi.

– Wygląda mi na antypatycznego typka – zgodziłem się z nim. – Powiedz mi, czy w noc śmierci twojego pana ktoś w domu jeszcze czuwał? Może ty sam albo inny z niewolników?

Odpowiedział potrząśnięciem głową.

– Jesteś pewien? Nikt niczego nie słyszał i nie widział?

– Wszyscy o tym mówili, oczywiście. Ale nikt nie wie, co się stało. Pani powiedziała nam na drugi dzień, że jeśli ktokolwiek wie o tym cokolwiek, ma iść od razu do samego Krassusa albo do Fabiusza Faustusa lub Mummiusza. Gdyby ktoś widział lub słyszał, co zaszło, na pewno by powiedział, jestem pewien.

– A między sobą nie szeptali, nie było żadnych plotek?

– Nic. A gdyby ktokolwiek pisnął choćby słówko, nawet w tajemnicy, to ja pierwszy mógłbym o tym wiedzieć. Nie dlatego, że podsłuchuję...

– Oczywiście, że nie. Twoje obowiązki prowadzą cię po całym domu, od pokoju do pokoju, od świtu do nocy, podczas gdy kucharze, stajenni i sprzątacze pozostają najczęściej w jednym miejscu i plotkują. To, że się słyszy i widzi różne rzeczy, nie jest powodem do wstydu, Metonie. Ja się z tego utrzymuję. Kiedy cię pierwszy raz ujrzałem, od razu powiedziałem sobie, że jesteś uchem i okiem tego domu.

Spojrzał na mnie w zadziwieniu, a potem z ostrożna się uśmiechnął, jak gdyby nikt przede mną nie odgadł jego prawdziwej wartości.

– Powiedz mi, Metonie, czy tamtej nocy Zenon mógł być w bibliotece z waszym panem?

– To możliwe. Często tu przychodzili i pracowali razem po zmierzchu, czasami do późna, zwłaszcza kiedy akurat statek przypłynął albo miał wypłynąć z Puteoli albo kiedy miał przybyć pan Krassus.

– A Aleksandros mógł tu być z nimi?

– Możliwe.

– Ale tamtej nocy nie widziałeś, by ktokolwiek wchodził lub wychodził z tego pokoju? Nie słyszałeś żadnych odgłosów ze stajni lub z atrium?

– Śpię w małej izbie z kilkoma innymi niewolnikami – odpowiedział. – To jest we wschodnim skrzydle, za stajnią. Zazwyczaj kładę się ostatni. Aleksandros śmieje się ze mnie i mówi, że nigdy nie widział chłopca, który by potrzebował mniej snu niż ja. Każdej innej nocy mógłbym być na nogach i mógłbym widzieć to, co chcesz wiedzieć. Ale wtedy miałem tyle pracy i biegania z wiadomościami, że byłem bardzo zmęczony... – Głos mu zaczął drżeć. – Przepraszam...

Położyłem dłonie na jego chudych ramionach.

– Nie masz za co przepraszać, Metonie. Odpowiedz mi tylko na jeszcze jedno pytanie. Czy wczoraj wieczorem wałęsałeś się po domu do późna?

Meto zdawał się nad czymś zastanawiać.

– Wczoraj też był bardzo ciężki dzień – powiedział. – Ty, panie, i Mummiusz przybyliście na Furii, i dodatkowa praca przy obiedzie...

– Poszedłeś zatem wcześnie spać?

– Tak.

– Więc nie widziałeś nic nadzwyczajnego, nie słyszałeś, by ktoś chodził po korytarzu albo schodził na dół na przystań?

Wzruszył bezsilnie ramionami i zagryzł wargę, zasmucony, że mnie rozczarował.

– W porządku – zapewniłem go. – Myślałem tylko, że może wiesz coś, o czym ja nie wiem. Ale zanim stąd pójdziesz, chodź tutaj, chcę ci coś pokazać.

Poprowadziłem go z ręką na jego ramieniu do statuetki centaura.

– Oglądaj ją sobie tak długo, jak chcesz. Możesz też dotknąć.

Zerknął na mnie niepewnie, potem sięgnął ku rzeźbie z drżeniem i z iskrą w oku, ale raptownie cofnął rękę i znów zagryzł wargę.

– Nie, nie, możesz to zrobić – potwierdziłem. – Nie pozwolę nikomu cię ukarać.

I nie dam cię zabić Markowi Krassusowi, pomyślałem, choć nie śmiałem głośno wypowiedzieć tak zuchwałej myśli. Sama Fortuna mogłaby mnie usłyszeć i wymierzyć mi klapsa za szafowanie obietnicami, z których dotrzymaniem i bóg mógłby mieć kłopot.

ROZDZIAŁ X

– Kiedy byłam dziewczyną, przenigdy nie zniżyłam się do malowania fresków. Malować należy na płótnie lub na drewnie z użyciem sztalug, ale w żadnym wypadku na tynku. Tak w każdym razie uczył mój mistrz. Malarze ścienni to zwykli rzemieślnicy, mawiał, podczas gdy malarz sztalugowy... Ach, malarz sztalugowy jest traktowany jak ręka samego Apolla! Malarze sztalugowi zbierają całą chwałę, no i złoto. Zdobądź reputację na tym polu, a będą się do ciebie garnąć jak gołębie na Forum. Ależ masz paskudnego guza na czole!

Iaia wyglądała zupełnie inaczej niż poprzedniego wieczoru przy obiedzie. Zniknęła biżuteria i elegancka suknia; zamiast nich miała na sobie bezkształtną szatę z długimi rękawami, sięgającą do ziemi. Uszyta była z szorstkiego płótna i cała pokryta plamkami farby. Jej młoda asystentka nosiła podobny strój i w świetle dnia była jeszcze piękniejsza. Razem wyglądały jak kapłanki jakiejś dziwnej kobiecej sekty, której członkinie nakładają makijaż raczej na ubrania niż na twarze.

Okno w dachu oświetlało mały, okrągły przedpokój stożkiem żółtego światła, wokół którego wirował kalejdoskop morskich zieleni i błękitów, zamieszkany przez srebrne smugi ryb i przedziwne podwodne monstra. Pięknie cieniowane stwory zdawały się płynąć, a i sama woda sprawiała wrażenie niewyobrażalnej głębi. Stanąwszy obok siebie z wyciągniętymi w bok rękami, mogliśmy z Ekonem sięgnąć od ściany do ściany tego niewielkiego pomieszczenia, ale miejscami wymalowane mroczne odmęty zdawały się odsuwać w nieskończoność. Gdyby nie labirynt rusztowań i zabezpieczające posadzkę przed farbą płachty tkaniny, sceneria byłaby niemal przerażająco realistyczna, niczym w sennym koszmarze o tonięciu w morzu.

– Naturalnie teraz od dawna już nie muszę zabiegać o zlecenia – ciągnęła Iaia. – Zbiłam majątek w dawnych, dobrych czasach. Wiesz, że u szczytu kariery płacono mi lepiej niż poczciwemu staremu Sopolisowi^*? Naprawdę. Każda bogata rzymska matrona pragnęła mieć swój portret namalowany przez dziwną młodą kobietę z Kyzikos. Obecnie maluję co chcę i kiedy chcę. To malowidło jest tylko przysługą dla Geliny. Któregoś dnia, kiedy opuszczałyśmy łaźnię, odświeżone i zrelaksowane, poskarżyła się na nijakość tego przedpokoju. Nagle doznałam wizji; wszędzie widziałam ryby, ryby i ryby! Ryby skaczące ponad naszymi głowami i ośmiornice wijące się u naszych stóp, i delfiny śmigające wśród wodorostów. I co o tym sądzisz?

– Niesamowite – odrzekłem.

Eko rozejrzał się dookoła i zrobił dłońmi ruch, jakby strzepywał z nich wodę. Iaia się roześmiała.

– Już prawie skończone – powiedziała. – Nie ma już nic do prawdziwego malowania. Jesteśmy na etapie zabezpieczania farby wodnej lakierem i dlatego pomagają nam ci niewolnicy. Praca nie wymaga szczególnych umiejętności, jedynie gładkiego rozprowadzenia lakieru pędzlem po powierzchni, ale muszę ich pilnować, by czegoś nie zniszczyli. Olimpias, daj no kuksańca temu tam, na górnym rusztowaniu. Kładzie lakier zbyt grubo, kolory nigdy się przez to nie przebiją!

Dziewczyna spojrzała na nas z góry i uśmiechnęła się. Uszczypnąłem nieznacznie Ekona, który maślanymi oczyma gapił się bynajmniej nie na dzieło sztuki.

– Ach, tak, w dawnych, dobrych czasach nigdy nie wykonałabym takiego zlecenia – podjęła wątek Iaia. – Mój mistrz by na to nie pozwolił. Mogę sobie wyobrazić jego reakcję. Zbyt wulgarne, powiedziałby. Zbyt zwyczajnie dekoracyjne. Malowanie historii lub bajek z morałem to inna sprawa, ale ryby? Twoją mocną stroną są portrety, Iaio, i to portrety kobiet! Nikt z mężczyzn nie potrafi namalować kobiety choć w połowie tak dobrze jak ty. Ale wystarczy jedno spojrzenie na te wybałuszone rybie ślepia i żadna matrona w Rzymie już ci się nie pozwoli malować! Dopatrywałaby się śladów satyry w każdym pociągnięciu pędzla! No, tak by powiedział mój dawny mistrz. Ale teraz, skoro mam ochotę malować ryby, to na Neptuna, będę je malować! Uważam, że są śliczne.

Zdawała się być całkowicie pod wrażeniem własnego talentu; brak skromności całkiem usprawiedliwiony u artystki w ostatnich stadiach tworzenia dzieła.

– Wiem, dlaczego zyskałaś sławę za swoje portrety – powiedziałem. – Widziałem wizerunek Geliny w bibliotece.

Jej uśmiech przygasł.

– Tak, namalowałam go rok temu. Gelina chciała go mieć na prezent urodzinowy dla Lucjusza. Zmarudziłyśmy nad nim całe tygodnie. Żeby zrobić mu niespodziankę, pozowała mi na swoim prywatnym tarasie na krańcu północnego skrzydła, w jej pokoju, do którego Lucjusz nigdy nie wchodził.

– I co, podobał mu się?

– Szczerze mówiąc, nie. Portret zrobiony był specjalnie tak, by pasował na ścianę nad stołem w bibliotece. No cóż, raczej wyraźnie dał do zrozumienia, że nie życzy sobie, by portret tam wisiał. Jeżeli widziałeś bibliotekę, to wiesz, jaki miał smak – te ohydne statuetki Herkulesa i Chirona... Obraz nad jego stołem był jeszcze gorszy, okropny bohomaz mający wyobrażać Argonautów zaatakowanych przez harpie. Po prostu wstyd. Nie mam pojęcia, jak on mógł się odważyć wpuszczać tam gości. Doprawdy, straszny kicz, sporządzony przez jakiegoś pacykarza z Neapolis, kłębowisko gołych piersi, rozczapierzonych szponów i sztywnych wojowników wymachujących mieczami. Nie ma słów, by opisać tę brzydotę. Czy nie mam racji, Olimpias?

Dziewczyna znów spojrzała na nas ze śmiechem.

– Tak, to był rzeczywiście paskudny obraz, Iaio! – odkrzyknęła.

– W końcu Lucjusz się poddał i kazał usunąć tamto malowidło, abyśmy mogły osadzić w ścianie portret Geliny, ale był bardzo niełaskawy. Gelina zamówiła dywan pod kolor obrazu, a on bez końca narzekał na wydatek. Nieraz uroniła łzę z tego powodu. Oczywiście, sknerstwo od dawna panowało w tym domu. Jakim nieudacznikiem był nasz Lucjusz! Jak zakłamany! Jaki jest sens mieszkania w takiej willi, kiedy musi się liczyć każdego sesterca, zanim się go wyda?

W pomieszczeniu nagle dało się wyczuć napięcie. Olimpias przestała się uśmiechać. Jeden z niewolników przewrócił naczynie z lakierem i zaklął siarczyście. Nawet ryby zdawały się niespokojnie drżeć.

– Wejdźmy do łaźni – Iaia zniżyła głos. – Pokoje są puste, a światło o tej porze dnia jest fantastyczne. Chłopak niech tu zostanie i podziwia pracę Olimpias.

Rozkład łaźni kobiecej był taki sam jak męskiej, ale w zdecydowanie mniejszej skali. Z otwartego tarasu roztaczał się mniej więcej identyczny widok; w promieniach wspinającego się na nieboskłon słońca zatoka błyszczała tysiącami srebrnych punkcików. Obeszliśmy centralny basen, nad którym unosiły się kłęby pary. Pod wysoko sklepioną kopułą nasze głosy odbijały się dziwnym echem.

– Myślałem, że Gelina i Lucjusz byli szczęśliwą parą – powiedziałem.

– Czy ona wygląda na szczęśliwą?

– Jej mąż zginął straszną śmiercią zaledwie parę dni temu. Raczej nie spodziewałem się zastać jej uśmiechniętej.

– Jej nastrój nie był wcześniej o wiele lepszy. Wtedy była przez niego nieszczęśliwa i dziś jest nieszczęśliwa przez niego i jego paskudną śmierć.

– Na portrecie nie wygląda na nieszczęśliwą. Czy obraz kłamie?

– Obraz uchwycił ją taką, jaka była w tamtej chwili. A czemu wydaje się na nim taka pogodna i spokojna? Weź pod uwagę, że pozowała do niego w pokoju, w którym Lucjusz nigdy nie postawił nogi.

– Mówiono mi, że pobrali się z miłości.

– Bo tak było. Ale popatrz, co z tego wynikło. Znałam Gelinę, gdy była młodą dziewczyną, zanim wyszła za mąż. Jej matka to moja rówieśniczka i bliska przyjaciółka. Kiedy Gelina poślubiła Lucjusza, nie wypadało mi tego krytykować, ale wiedziałam, że przyniesie jej to jedynie gorycz.

– Skąd mogłaś mieć taką pewność? Czy był takim złym człowiekiem?

Milczała przez długą chwilę, zanim odpowiedziała:

– Nie twierdzę, że jestem wytrawnym znawcą ludzkich charakterów, a w każdym razie nie męskich. Wiesz, jak mnie nazywano w dawnych, dobrych czasach? Iaia z Kyzikos Zawsze Dziewica. I to nie bez powodu. Jeśli chodzi o mężczyzn, nie mam wielkiego doświadczenia i nie udaję, że potrafię ich przeniknąć. Przeciwnie, jestem pewna, że moja ocena charakteru mężczyzny byłaby mniej trafna niż większości kobiet. Ale ocena oparta na doświadczeniu może być trafna tylko do pewnej granicy. Są inne, pewniejsze sposoby, by przewidzieć przyszłość.

Zapatrzyła się na kłębiące się nad wodą opary.

– Tak? Cóż więc przyszłość chowa w zanadrzu dla tego domu i jego mieszkańców?

– Coś strasznego i mrocznego. – Zadrżała, wypowiadając te słowa. – Ale wracając do twojego pytania... Nie, Lucjusz nie był złym człowiekiem, tylko słabym. Nie miał wizji, energii ani ambicji. Gdyby nie Krassus, zginęliby z Geliną z głodu już dawno temu.

– Z willi ze stu niewolnikami do śmierci głodowej droga daleka... – zauważyłem.

– Ale Lucjusz nie był właścicielem ani jej kawałeczka! Z tego, co wiem, cały jego dochód pochłaniało prowadzenie tej rezydencji i utrzymywanie pozorów wielkiej zamożności. Przy takich koneksjach z Krassusem każdy inny mężczyzna dawno dorobiłby się własnego majątku. Ale nie Lucjusz Licyniusz! Jego zadowalało płynięcie z prądem, branie, co mu dawano, bez rozglądania się za czymś więcej. Jak rozpieszczony piesek zjadający resztki z pańskiego stołu. Wiadomo, że ręka, która go wyciągnęła z biedy, jednocześnie przytrzymywała go w dole; Krassus zdawał się pilnować, by Lucjusz na zawsze pozostał czepiającym się jego tuniki wdzięcznym krewniakiem, nigdy zaś równym jemu albo rywalem. A Krassus ma sposoby na utrzymywanie ludzi na wyznaczonych im miejscach. No, Gelina zasługiwała na coś lepszego. Teraz jest zdana na łaskę Krassusa, nie mając nawet wpływu na to, czy jej niewolnicy będą żyć, czy umrą.

– A jeżeli umrą?

Iaia znów utkwiła wzrok w unoszącej się nad basenem parze i nie odpowiedziała. Okrążaliśmy kolisty basen w milczeniu.

– Bez względu na dzielące ich różnice, myślę, że Gelina cierpi z powodu śmierci męża – powiedziałem cicho. – Będzie cierpieć jeszcze bardziej, kiedy Krassus urzeczywistni swój straszliwy plan.

– Tak – odrzekła Iaia głuchym, nieobecnym głosem. – I nie będzie osamotniona w cierpieniu.

– Przecież jeżeli jest w tym domu ktoś, kto zamordował Lucjusza, nie może chyba stać z boku i patrzeć, jak za jego zbrodnię ginie tylu ludzi...

– Nie ludzi – poprawiła. – Niewolników.

– A jednak...

– A skoro ze śmierci niewolników, nawet dziewięćdziesięciu dziewięciu, korzyść odniesie wielki i bogaty człowiek, to czyż nie jest to prawdziwie po rzymsku?

Na to nie znalazłem odpowiedzi. Zostawiłem ją samą nad basenem, wpatrzoną w jego siarkowe głębie.

W westybulu zastałem Ekona na rusztowaniu z pędzlem w ręku. Olimpias stała za nim, trzymając jego dłoń w swojej i łagodnie prowadziła ją, pokazując technikę malowania.

– Pojedyncze, posuwiste ruchy – mówiła. – Nakładaj cienką, równomierną warstwą.

– Doprawdy, Ekonie – zawołałem z dołu – nie wiedziałem, że masz talent malarski!

– Ma bardzo pewną rękę – powiedziała Olimpias, spoglądając na mnie przez ramię z wesołym uśmiechem.

– Jestem tego pewien. Ale musimy już iść. Chodź, Ekonie.

Zszedł zwinnie na dół, zarumieniony i lekko zdezorientowany. Kiedy opuszczaliśmy westybul, nie mógł się powstrzymać od oglądania się za siebie.

– Czy to ty jej się narzuciłeś ze swoim towarzystwem, czy to Olimpias zasugerowała, byś się do niej przyłączył na rusztowaniu? – spytałem.

Eko pokazał, że został tam zaproszony.

– Ach, więc to ona sama podeszła tak blisko i objęła cię ramieniem?

Kiwnął w rozmarzeniu głową, po czym zmarszczył brwi, widząc moją sceptyczną minę.

– Nie ufałbym tak bardzo przyjaznej postawie tej młodej damy, Ekonie. Nie, nie bądź głupi, nie jestem o ciebie zazdrosny. Jest w jej uśmiechu coś, co mnie niepokoi.

Ktoś zawołał do nas z tyłu. Odwróciłem się i ujrzałem Metrobiusza i Sergiusza Oratę z dwoma niewolnikami.

– Czy i wy wybieracie się do łaźni? – spytał przedsiębiorca z ziewnięciem, wskazującym, iż dopiero co wstał z łóżka.

– Tak – odrzekłem. Czemu nie?

Podczas gdy Orata i Eko oddali się relaksowi w gorącym basenie, ja przyjąłem ofertę Metrobiusza, by skorzystać z usług jego masażysty. Rozebraliśmy się i położyliśmy na sąsiednich leżankach w przebieralni. Masażysta przechodził od jednego do drugiego, ugniatając nasze ramiona i opukując kręgosłupy. Był to wysoki, pomarszczony niewolnik o niezwykle silnych rękach.

– Gdybym był bogaty – stęknąłem – to chyba kazałbym to sobie robić dzień w dzień.

– Ja jestem bogaty – odparł Metrobiusz. – I każę to sobie robić dzień w dzień. Jak się dorobiłeś tego wielkiego guza na czole?

– Och, nic takiego. Drzwi były niższe, niż się spodziewałem. Och! Dobrze! Tak, tam pod łopatką... Te łaźnie są wręcz cudowne, prawda? Byliśmy tu z Ekonem wczoraj, zaraz po naszym przybyciu do willi. Mummiusz chciał się pochwalić instalacją. Masaż robił mu chłopiec, który śpiewał nam wczorajszego wieczoru, nazywa się chyba Apoloniusz. Wątpię jednak, by posiadał choć połowę umiejętności twojego człowieka.

– Nie mam pojęcia – odrzekł ostrożnie Metrobiusz, leżąc na boku z podpartą na ręce głową i patrząc na mnie z nagłą podejrzliwością.

– Nie? Jesteś tu tak częstym gościem, że pomyślałem, iż być może sam skorzystałeś z usług Apoloniusza.

– Tylko Mollio może mnie masować. Dostałem go w darze od Sulli, dawno temu. Zna każdy obolały mięsień i kość w tym starym, zmęczonym ciele. Taki żółtodziób jak Apoloniusz pewnie by mi tylko zaszkodził.

– Tak, Mummiusz za to może sobie pozwolić na takie ryzyko. Nie jest raczej delikatnej budowy. Wygląda mi na silnego jak wół.

– I jest prawie tak samo inteligentny.

– Och! Czy mógłbyś to powtórzyć, Mollionie? Taak... Metrobiuszu, nie mogę się oprzeć podejrzeniu, że niezbyt lubisz Marka Mummiusza.

– Jest mi obojętny.

– Nie cierpisz go.

– Przyznaję. Chodź tu, Mollio, zajmij się mną. Gordianusowi na razie wystarczy.

Leżałem bez ruchu w stanie błogości, wiotki jak dobrze zagniecione ciasto. Zamknąłem oczy i ujrzałem wizje ryb, rozgwiazd i ośmiornic, dziwnie stękających i sapiących. Przyszła kreska na Metrobiusza, pomyślałem z uśmiechem.

– Czemu żywisz tak głęboką urazę? – nalegałem.

– Nie lubię go od początku, od pierwszego spotkania.

– Ale musiało się stać coś szczególnego, że tak cię to uraziło.

– Och, niech już będzie – westchnął aktor. – To było dziesięć lat temu, wkrótce potem, jak Sulla został dyktatorem. Pamiętasz, że Sulla wywiesił na Forum listy proskrypcyjne, oferując nagrody za dostarczenie głów jego wrogów?

– Pamiętam to dobrze.

– To było brzydkie posunięcie, ale niezbędne. Republika wymagała oczyszczenia. Aby Sulla mógł przywrócić porządek i położyć kres ciągnącym się latami wojnom domowym, opozycja musiała zostać zlikwidowana. W przeciwnym razie konflikty i wendety trwałyby bez końca.

– A co to ma wspólnego z twoją waśnią z Mummiuszem?

– Majątki wrogów Sulli skonfiskowano na rzecz skarbu państwa i wystawiono na licytacje. Nie muszę ci mówić, że pierwsi w kolejce na tych tak zwanych publicznych aukcjach byli zazwyczaj bliscy przyjaciele i towarzysze Sulli. W jaki inny sposób byle aktorzyna, jak ja, mógłby wylądować we własnej willi nad Pucharem? Ale przede mną w kolejce byli inni.

– A wśród nich i Mummiusz?

– Tak jest. Krassus był wtedy w wielkich łaskach, znaczył prawie tyle co Pompejusz. W końcu przedobrzył i Sulla musiał świecić za niego oczami. Może pamiętasz pewien skandal dotyczący niewinnego człowieka, który trafił na listę tylko dlatego, że Krassus chciał przejąć jego posiadłość?

– Takich skandali było więcej.

– Tak, ale Krassus był Rzymianinem dobrze urodzonym, wodzem legionów, bohaterem boju o bramę Kollińską, który powinien być ponad takie afery. Zresztą i tak Sulla dał mu za to tylko lekkiego klapsa. Wcześniej jednak Krassus zajmował poczesne miejsce we wszystkim, tuż za Pompejuszem. A jego ludziom przysługiwały przywileje i zaszczyty nawet przed wieloma spośród najstarszych przyjaciół i pomocników Sulli.

– Takich jak ty.

– Owszem.

– Domyślam się, że Mummiusz pokonał cię na jakimś polu, a Sulla wziął jego stronę.

– Było coś, czego pragnęliśmy obydwaj.

– Posiadłość czy człowiek?

– Niewolnik.

– Rozumiem.

– Nie, nie rozumiesz – zaprzeczył Metrobiusz. – Chłopiec należał do pewnego senatora. Kiedyś na przyjęciu usłyszałem, jak śpiewa. Pochodził z mojego rodzinnego miasteczka w Etrurii i śpiewał w dialekcie, którym mówiłem w dzieciństwie. Jego śpiew wycisnął mi łzy z oczu. Kiedy się dowiedziałem, że ma zostać sprzedany wraz z resztą niewolników senatora, pognałem na Forum. Aukcję prowadził przyjaciel Krassusa. Okazało się, że i Mummiusz pragnie chłopca kupić, i to nie dla jego głosu. Licytator zignorował moje oferty i Mummiusz nabył całą partię niewolników za cenę używanej tuniki. Jakże się puszył, przechodząc obok mnie, by odebrać swą własność! Obrzuciliśmy się groźbami, ja wyciągnąłem nóż. W tłumie pełno było ludzi Krassusa i zmuszony byłem ratować się ucieczką, a oni stali i naśmiewali się ze mnie. Udałem się do Sulli, żądając sprawiedliwości, ale on odmówił interwencji. Mummiusz jest zbyt bliskim współpracownikiem Krassusa, powiedział, a w tej chwili nie może sobie pozwolić na zadrażnienia z Krassusem.

– Tak więc Mummiusz pokonał cię w rozgrywce o chłopca.

– Na tym nie koniec. Znudził się nim po dwóch latach i postanowił się go pozbyć, ale nie chciał mi go sprzedać z czystej złości. Wtedy Sulla już nie żył i nie miałem w Rzymie żadnych wpływów. Napisałem do Mummiusza list, prosząc go najpokorniej, by pozwolił mi chłopca kupić. Puścił list w obieg podczas przyjęcia i zrobił z tego żart. A potem puścił w obieg chłopca. Dopilnował, abym się o tym dowiedział.

– Co się stało z chłopcem?

– Mummiusz sprzedał go handlarzowi udającemu się do Aleksandrii. Ślad po nim zaginął. Mollio! – warknął nagle Metrobiusz. – Z twoich rąk nie ma dziś żadnego pożytku!

– Cierpliwości, panie – łagodnie odparł stary niewolnik. – Twój kręgosłup jest sztywny jak drewno. Twoje ramiona są jak zardzewiałe zawiasy.

Drzwi otworzyły się. Wpadający przez nie chłodny podmuch przyniósł wysoki głos Sergiusza Oraty.

– A jeszcze więcej rur biegnie tu pod podłogą i wzdłuż tych ścian – tokował architekt. – Popatrz na nawiewniki ciepłego powietrza, równomiernie rozmieszczone na całej długości.

Eko szedł za nim, kiwając głową bez większego entuzjazmu. Orata był nagi, jeśli nie liczyć dużego ręcznika zawiązanego w talii. Z jego pulchnego, różowego ciała unosiły się pasemka pary.

– Gordianusie, twój syn jest pojętnym uczniem! Jeszcze nie spotkałem wdzięczniejszego słuchacza. Wierzę głęboko, że on może mieć talent do mechaniki!

– Czyżby? – Zerknąłem ponad ramieniem grubasa na Ekona, który wydawał się wielce znudzony. Bez wątpienia jego myśli błądziły po bardziej słonych wodach, ku morskim stworom w westybulu damskiej łaźni i Olimpias. – Sam tak zawsze uważałem, Sergiuszu. Zapewne trudno mu zadawać skomplikowane pytania, ale pamiętam, że wczoraj bardzo był ciekaw, jak rozwiązałeś problem odpływu wody po jej przejściu przez baseny. Powiedziałem mu, że pewnie jakiś rurociąg prowadzi je do zatoki, ale moje wyjaśnienia go nie zadowoliły.

– Naprawdę? – Oracie sprawiło to wyraźną przyjemność.

Eko wlepił we mnie zdumione oczy, ale zrozumiał moje porozumiewawcze mrugnięcie, jakie posłałem mu, gdy architekt się odwrócił.

– Będę więc musiał mu to szczegółowo opisać – zakomunikował radośnie Orata. – Chodźmy, młody człowieku.

Orata zniknął za drzwiami, a Eko podreptał posłusznie za nim.

Metrobiusz roześmiał się, po czym stęknął, gdy Mollio wznowił ugniatanie, oklepywanie i szczypanie jego ciała.

– Sergiusz Orata nie jest takim prostaczkiem, za jakiego chce uchodzić – rzekł z kpiącym uśmieszkiem. – Na tych krągłych ramionach tkwi niezła głowa, zawsze licząca i bilansująca zyski. Jest z pewnością dość bogaty, a plotki głoszą, że ma słabość do hazardu i tancerek. Jednak w tym domu może uchodzić za wzór cnót... nie jest ani tak chciwy jak Krassus, ani tak zły jak Mummiusz. Ani w połowie.

– O Krassusie wiem niewiele – przyznałem. – Tylko tyle, ile mówią o nim za plecami na Forum.

– Możesz wierzyć w każde słowo. Doprawdy, jestem zaskoczony, że nie ukradł monety z ust trupa.

– A co do Mummiusza...

– To świnia – Metrobiusz wpadł mi w słowo.

– Wydaje się przedziwnie złożonym człowiekiem. Zgodzę się z tobą, że jest w nim rys okrucieństwa. Widziałem tego przykład podczas podróży z Rzymu. Dla ćwiczenia zmusił galerników do najwyższego wysiłku. Równie przerażającego widowiska jeszcze w życiu nie widziałem.

– To do niego podobne, z tą jego durną wojskową dyscypliną. Dyscyplina jest bogiem, którego używa, by usprawiedliwić wszelkie swe sadystyczne odruchy, choćby najohydniejsze; tak samo jak Krassus potrafi wytłumaczyć każdą zbrodnię popełnioną dla wzbogacenia się. Są jak dwie strony jednej monety: w wielu aspektach różni, ale zasadniczo identyczni.

Taka ostra krytyka wydała mi się dziwna w ustach człowieka, który był tak blisko związany z Sullą. Ale, jak mawiają Etruskowie, miłość jest ślepa na zło, podczas gdy zazdrość dostrzega każdą wadę.

– A mimo to myślę, że w każdym z nich tkwi jakaś słabość – zaoponowałem. – Miękki punkt widoczny pod zbroją. Zbroja Mummiusza jest ze stali, Krassusa ze srebra; czemu jednak człowiek przywdziewa zbroję, jak nie po to, by ochronić swoje słabości?

Metrobiusz uniósł brew i spojrzał na mnie badawczo.

– No, Gordianusie z Rzymu, może jesteś bystrzejszy, niż przypuszczałem. Jakie to słabości skrywają Krassus i jego żołnierz?

Wzruszyłem ramionami.

– Nie wiem jeszcze wystarczająco dużo na ich temat, by ci odpowiedzieć.

– Szukaj, a może znajdziesz, Poszukiwaczu. – Metrobiusz pokiwał głową. – Ale dość gadania o tamtych dwóch. – Przewrócił się na plecy i pozwolił niewolnikowi naciągać sobie ręce za głową. – Zmieńmy temat.

– Może mógłbyś powiedzieć mi coś o Gelinie i Lucjuszu. Zdaje się, że jesteś jej bliskim przyjacielem?

– Jestem.

– A Lucjusz?

– Czy przypadkiem nie wracasz prosto od malowideł Iai?

– Tak.

– No, to musiałeś widzieć jego portret. – Metrobiusz uśmiechnął się.

– Portret?

– Meduza. Tuż nad drzwiami.

– Co takiego? Ach, po prostu żartujesz.

– Nie. Przyjrzyj jej się dobrze następnym razem. Ciało meduzy, ale twarz bez wątpienia Lucjusza. Chodzi o oczy. Cudowna satyra, tym dowcipniejsza, że sam Lucjusz nigdy w życiu by nie pojął, w czym rzecz. Wynosi to cały fresk na poziom wielkiej sztuki. Iaia uchodziła niegdyś za najlepszą portrecistkę w Rzymie, i to jak najsłuszniej.

– Lucjusz był więc meduzą?

– Nie spotkałem nigdy bardziej nieużytecznego człowieka – parsknął aktor. – Był zwykłym podnóżkiem Krassusa, choć podnóżek pewnie ma silniejszą osobowość. Lepiej mu będzie po śmierci niż za życia.

– A przecież Gelina go kochała.

– Tak? Może i kochała. Miłość jest ślepa, jak mówią Etruskowie.

– I mnie to porzekadło przyszło na myśl – przytaknąłem. – Przypuszczam jednak, że Gelina jest z natury uczuciowa. Z pewnością jest wzburzona losem, jaki czeka jej niewolników.

Metrobiusz wzruszył ramionami.

– Jeżeli Krassus się uprze przy ich egzekucji, to będzie idiotyczne marnotrawstwo, ale jestem przekonany, że da jej nowych. Krassus ma więcej niewolników niż morze ma ryb.

– Zrobiło na mnie wrażenie, że Gelinie udało się przekonać Krassusa, by wysłał po mnie statek.

– Gelinie? – Metrobiusz uśmiechnął się dziwnie. – Tak, to ona pierwsza wymieniła twoje imię, ale sama jedna chyba nie zdołałaby namówić Krassusa do takiej fatygi i wydatków na rzecz zwykłych niewolników.

– O czym ty mówisz?

– Myślałem, że wiesz. Jest jeszcze ktoś, komu pilno wyrwać tych nieszczęśników ze szponów śmierci.

– Kogo masz na myśli?

– Kto się wybrał aż do Rzymu, by cię tu przywieźć?

– Marek Mummiusz? Człowiek, który o mało nie zamęczył całego statku galerników dla swojej zachcianki? Dlaczego miałby kiwnąć choćby palcem w obronie niewolników Geliny, zwłaszcza wbrew woli Krassusa?

– Sądziłem, że na pewno wiesz... Skoro wspomniałeś o jego słabości... – Metrobiusz patrzył na mnie dziwnym wzrokiem, po czym zmarszczył czoło. – Rozczarowujesz mnie, Poszukiwaczu. Myślę, że jednak istotnie jesteś tak tępy, jak z początku myślałem. Siedziałeś obok mnie na wczorajszej uczcie. Widziałeś równie wyraźnie jak ja łzy płynące z oczu Mummiusza, kiedy śpiewał nam ten chłopiec. Czyż uważasz, że płakał z taniego sentymentalizmu? Człowiek pokroju Mummiusza płacze tylko wtedy, gdy serce mu pęka.

– Chcesz powiedzieć, że...

– Wtedy, gdy Krassus zadecydował o egzekucji niewolników, kłócili się bez końca. Mummiusz prawie na kolanach błagał, by Krassus uczynił wyjątek. Ten jednak uparł się, że kara musi dosięgnąć wszystkich, nie wykluczając pięknego Apoloniusza, choćby chłopiec był nie wiem jak niewinny i nieszkodliwy, ani nie wiem jak pożądany przez Mummiusza. Tak więc w dzień po pogrzebie Lucjusza Mummiusz będzie musiał patrzeć, jak jego właśni żołnierze zapędzają biedaka na arenę i zabijają go wraz z resztą domowych niewolników. Zastanawiam się, czy będą ich ścinać po kolei? Chyba nie, to pochłonęłoby całe popołudnie i nawet tak zblazowana publiczność jak mieszkańcy Bajów może mieć dosyć. Być może wypuszczą na nich gladiatorów, by ich skrępowali w sieciach i zakłuli włóczniami.

– To Mummiusz pragnie uratować ich wszystkich tylko z powodu Apoloniusza?

– Oczywiście. Jest gotów zrobić z siebie głupca w jego intencji. To się wszystko zaczęło podczas jego poprzedniej wizyty u boku Krassusa, wiosną tego roku. Mummiusz zakochał się od pierwszego wejrzenia, trafiony jak jeleń celną strzałą między oczy. Latem nawet napisał do chłopaka list. Lucjusz go przechwycił i był zdegustowany.

– List był pornograficzny?

– Pornografia? U Mummiusza? Przecież on nie ma na to ani wyobraźni, ani umiejętności. Przeciwnie, list był całkiem skromny i ostrożny, przypominał raczej epistołę Platona do któregoś ze swych uczniów, przepełniony nabożną pochwałą Apoloniuszowej duchowej mądrości i transcendentalnego piękna, i temu podobnymi bajdurzeniami.

– Ale wszak Lucjusz ożenił się z miłości. Można by sądzić, że potrafi zrozumieć uczucia innych.

– Lucjusza zbulwersowała niestosowność zajścia. Obywatel zadający się z własnym niewolnikiem to jedno; nikt nie musi się o tym dowiedzieć. Ale obywatel wypisujący listy miłosne do cudzego niewolnika przynosi wstyd wszystkim. Lucjusz poskarżył się Krassusowi, który musiał coś rzec do słuchu Mummiuszowi, bo już więcej korespondencji nie było. Marek jednak się nie odkochał. Chciał kupić Apoloniusza dla siebie, ale wymagało to porozumienia i z Lucjuszem, i z Krassusem. Któryś z nich odmówił sprzedaży. Może Lucjusz chciał go poniżyć, a może Krassus nie życzył sobie dalszych skandali.

– No i teraz Mummiusz musi oczekiwać na śmierć swojego ukochanego – podsumowałem.

– Właśnie. Usiłował ukryć swe zmartwienie przed Faustusem Fabiuszem i resztą Krassusowej świty, a przede wszystkim przed swymi podkomendnymi, ale i tak wszyscy wiedzą. W małych, prywatnych armiach plotki rozchodzą się błyskawicznie. Mieliśmy niezłe przedstawienie, kiedy płaszczył się przed Krassusem, siląc się na najzabawniejsze argumenty, by uratować Apoloniusza...

– Działo się to za zamkniętymi drzwiami, jak przypuszczam? – wtrąciłem.

– Co mogę poradzić, że słyszałem każde ich słowo przez okna wychodzące na dziedziniec? Mummiusz błagał o życie chłopca, Krassus powoływał się na surowy majestat rzymskiego prawa. Mummiusz żądał wyjątku, Krassus kazał mu się przestać wygłupiać. Chyba nawet nazwał go „nie-Rzymianinem”; to najgorsza obelga, jaką taki żołdak może usłyszeć od swojego dowódcy. Jeśli uważasz, że Gelina jest wzburzona losem swych niewolników, to szkoda, że nie słyszałeś wtedy Mummiusza. Nie potrafię sobie wyobrazić, jak się zachowa, kiedy rzymski miecz zagłębi się w delikatne, młode ciało Apoloniusza i ładny chłopiec zacznie krwawić... – Metrobiusz z wolna zamknął oczy i na jego twarzy pojawił się dziwny wyraz.

– Ty się uśmiechasz – szepnąłem.

– A czemu nie? Mollio masuje najlepiej w całej okolicy. Czuję się doskonale i jestem gotów do kąpieli.

Metrobiusz wstał i czekał z uniesionymi rękami, aż niewolnik owinie go długim ręcznikiem. Podniosłem się i usiadłem, ocierając spocone czoło.

– Czy ja sobie to tylko wyobrażam – powiedziałem cicho – czy też w tym domu są ludzie, którzy nie mogą się doczekać egzekucji niewolników? Rzymianin pragnie sprawiedliwości, nie zemsty.

Metrobiusz nie odpowiedział. Po chwili powoli się odwrócił i wyszedł.

– Szkoda, że w pływaniu nie jesteś lepszy ode mnie – powiedziałem do Ekona, kiedy opuszczaliśmy łaźnię. Spojrzał na mnie z bolesnym wyrzutem, ale nie zaprzeczył. – Naszym następnym zadaniem musi być zbadanie wody wokół przystani. Co wyrzucano dzisiejszej nocy do morza i dlaczego? – Spojrzałem w dół z tarasu przed łaźnią. Widać stąd było dach budynku przystani i część pomostu. Nie widziałem żadnego człowieka. Brzeg był usiany poszarpanymi skałami, a woda wydawała się tak głęboka, że mnie to zniechęciło. – Zastanawiam się, czy Meto umie pływać. Prawdopodobnie wyrósł tu, nad morzem. Czy wszyscy miejscowi chłopcy nie są pływakami i nurkami, nawet niewolnicy? Jeśli szybko go odszukamy, być może uda się nam przyjrzeć przystani i zbadać jej otoczenie, zanim nadejdzie czas na obiad.

Znaleźliśmy Metona na piętrze. Kiedy nas zobaczył, uśmiechnął się i podbiegł ku nam. Zacząłem mówić, ale przerwał mi, łapiąc mnie za rękę i ciągnąc.

– Musisz wrócić do swego pokoju – szepnął.

Próbowałem nakłonić go do wyjaśnień, ale on tylko potrząsał głową i powtarzał to samo. Poszliśmy więc za nim. Pokój zalany był słońcem; nikt jeszcze nie posłał łóżek, ale poczułem, że pod naszą nieobecność ktoś tu wchodził. Spojrzałem z ukosa na Metona, który obserwował mnie zza drzwi. Pociągnąłem za prześcieradło na moim łóżku.

Mała brzydka figurka zniknęła. Na jej miejscu leżał kawałek pergaminu z wypisaną czerwonymi literami wiadomością:

ZASIĘGNIJ RADY SYBILLI W KUME. JEDŹ SZYBKO.

– No cóż, Eko – powiedziałem. – To zmienia nasze plany. Nie będzie porannej morskiej kąpieli. Ktoś załatwił nam wiadomość bezpośrednio od bogów.

Eko obejrzał pergamin, po czym oddał mi go. Chyba nie zauważył, że każda litera A napisana była z ekscentrycznym przechyleniem poprzecznej kreski na prawo.

ROZDZIAŁ XI

Kiedy spytałem Metona, czy może nam pokazać drogę do jaskini Sybilli albo chociaż do Kume, cofnął się o krok, kręcąc głową przecząco. Kiedy nalegałem, pobladł.

– Nie ja – szepnął. – Ja się boję Sybilli. Ale znam kogoś, kto może wam wskazać drogę.

– Tak?

– Olimpias jeździ do Kume codziennie, mniej więcej o tej właśnie porze, żeby coś przywieźć z domu Iai i sprawdzić, czy wszystko tam w porządku.

– To się świetnie składa – ucieszyłem się. – Czy zabiera ją tam wóz, czy też Olimpias woli wygodę lektyki?

– O, nie, Olimpias jeździ konno. Tak dobrze jak mężczyzna. Pewnie jest już w stajni. Jak się pospieszycie...

– Chodź, Ekonie!... – zacząłem, ale Eko już ruszył do drzwi.

Myślałem, że zastaniemy Olimpias czekającą na nas, lecz ona wydawała się całkowicie zaskoczona, kiedy zawołałem do niej z dziedzińca. Wyjeżdżała już ze stajni na małym, białym koniku. Zamieniła swą długą, niekształtną suknię roboczą na krótką chlamidę, która pozwoliła jej dosiąść konia po męsku. Jej nogi nie były zakryte od kolan w dół. Eko udawał, że przygląda się z podziwem koniowi, strzelając oczyma ku pięknym liniom jej śniadej łydki, przyciśniętej do boku zwierzęcia.

Dziewczyna zgodziła się pojechać do Kume w naszym towarzystwie, choć dopiero po krótkim wahaniu. Kiedy powiedziałem jej, że szukamy Sybilli, z początku wyglądała na zaniepokojoną, później przybrała sceptyczną minę. Jej zaskoczenie było dla mnie niespodzianką. Sądziłem, że ma swój udział w tym tajemniczym planie zwabienia mnie do Kume, tymczasem ona wydawała się niezadowolona z narzuconego sobie towarzystwa. Poczekała, aż wypożyczyliśmy wierzchowce od stajennego i ruszyliśmy razem w drogę.

– Meto mówi, że jeździsz do Kume codziennie – zagadnąłem. – Czy nie jest to długa wyprawa?

– Znam skrót – odparła lakonicznie.

Przejechaliśmy między byczymi głowami na pylonach i skręciliśmy w prawo na drogę publiczną, w tym samym kierunku co poprzedniego dnia z Mummiuszem, kiedy niewolnik wskazał nam miejsce znalezienia zakrwawionego płaszcza. Wkrótce minęliśmy ten punkt i podążyliśmy dalej na północ. Wzgórza po lewej stronie pokrywały gaje oliwne; gałęzie drzew uginały się pod ciężarem wczesnych owoców, ale nie było widać niewolników. Potem zaczęły się winnice, po nich pola uprawne, wreszcie pasmo lasu.

– Ziemie nad całym Pucharem są znane z urodzajności – powiedziałem.

– A także z dziwniejszych rzeczy – dodała zagadkowo Olimpias.

Droga zaczęła opadać w dół. Pomiędzy drzewami zaczęła przebłyskiwać tafla wody; domyśliłem się, że to jezioro Lucrinus, podłużna laguna oddzielona od zatoki wąskim pasem lądu.

– To tutaj Sergiusz Orata dorobił się fortuny – powiedziałem do Ekona. – Hodował ostrygi i sprzedawał bogatym smakoszom. Gdyby tu z nami był, na pewno uraczyłby cię szczegółowym wykładem połączonym ze zwiedzaniem hodowli.

Eko przewrócił oczami i przesadnie zadygotał. Tymczasem krajobraz przed nami powoli się zmienił; mieliśmy teraz przed sobą szeroką panoramę okolicy. Droga wiodła przesmykiem między laguną i zatoką, po czym skręcała na wschód, wspinając się na niskie wzgórza, by wreszcie znów opaść ku zabudowaniom Puteoli. Widać stąd było długie nabrzeża portu, ale, na potwierdzenie słów Faustusa Fabiusza, bardzo niewiele dużych statków. Olimpias obejrzała się przez ramię i powiedziała:

– Gdybyśmy chcieli jechać cały czas drogą, musielibyśmy minąć jezioro i dotrzeć prawie pod Puteoli, zanim moglibyśmy skręcić do Kume. To jednak dobre dla powozów, lektyk i ludzi, którym potrzebny jest do szczęścia bity gościniec. Ja jeżdżę tędy.

To mówiąc, skręciła w wąską dróżkę wyciętą wśród niskich zarośli. Minąwszy kępę drzew, wyjechaliśmy na goły grzbiet i podążyliśmy szlakiem wyglądającym na kozią ścieżkę. Po lewej mieliśmy falujące wzgórza, ale na prawo od nas teren gwałtownie opadał ku jezioru Lucrinus. Daleko w dole, na otaczającej je szerokiej równinie, obozowała prywatna armia Krassusa. Namioty rozstawione były gęsto, w powietrze unosiły się liczne dymy ognisk, na których gotowano strawę. Po równinie kłusowali jeźdźcy, gdzie indziej grupy żołnierzy ćwiczyły musztrę albo szermierkę. Niósł się stamtąd odgłos uderzeń mieczy o tarcze, a także głęboki, dudniący głos, którego nie można było z tej odległości zrozumieć, ale też nie dało się go pomylić z innym. Marek Mummiusz wykrzykiwał jakieś rozkazy dla stojącego w zwartym szyku oddziału. Nieopodal, przed największym z namiotów, stał Faustus Fabiusz, łatwy do rozpoznania dzięki swej grzywie rudych włosów. Pochylony mówił coś do Krassusa, siedzącego na składanym krześle bez oparcia. Krassus miał na sobie kompletny ubiór wojskowy z połyskującym srebrzyście rynsztunkiem, z widoczną z daleka czerwoną peleryną na ramionach, jak kropla krwi na szarym tle pylistej równiny.

– Mówią, że szykuje się do kampanii o dowództwo przeciw Spartakusowi – rzekła Olimpias, spoglądając na odległe widowisko z chmurną miną. – Oczywiście senat ma własne armie, ale ich szeregi przerzedziły wiosenne i letnie porażki. Krassus zatem tworzy prywatne wojsko. Fabiusz mówił mi, że nad jeziorem obozuje sześciuset żołnierzy. Krassus podobno zebrał też pięć razy więcej w obozie pod Rzymem, a gdy tylko senat da mu nominację, zwerbuje jeszcze więcej. Zawsze powtarza, że nikt nie jest naprawdę bogaty, dopóki nie stać go na własną armię.

W obozie zabrzmiał gong i żołnierze zaczęli się schodzić na południowy posiłek. Niewolnicy uwijali się między parującymi garnkami.

– Poznajesz ich tuniki? – spytała dziewczyna. – To służba kuchenna z domu Geliny. Pracują, by karmić ludzi, którzy za dwa dni będą im podcinać gardła.

Eko dotknął mego ramienia i wskazał na odległy kraniec równiny, gdzie naga ziemia graniczyła z lasem. Wycięto tam wiele drzew, a zespół żołnierzy zajęty był budowaniem prowizorycznej areny z surowego drewna. W ziemi wykopano głęboką nieckę i ubito jej dno, a wokół niej trwało wznoszenie wysokiej ściany i rzędów amfiteatralnie opadających ław. Zmrużyłem oczy, wytężając wzrok, ale z trudem rozróżniałem sylwetki ludzi w hełmach, ćwiczących walkę z użyciem mieczy, trójzębów i sieci.

– To na igrzyska pogrzebowe – mruknąłem. – Gladiatorzy musieli już przybyć. To tam będą walczyć pojutrze dla uczczenia Lucjusza Licyniusza. Chyba tam też odbędzie się...

– Tak – potwierdziła Olimpias. – Tam nastąpi egzekucja niewolników. – Twarz jej przybrała twardy wyraz. – Ludzie Krassusa nie powinni wykorzystywać tych drzew. Pochodzą z lasu nad jeziorem Awernus, leżącego dalej na północ. Nie należą do nikogo. Las Awernijski jest święty. Zabranie z niego choćby paru drzew w jakimkolwiek celu jest świętokradztwem. Wycięcie tak wielkiej liczby dla przeprowadzenia osobistych ambicjonalnych intryg jest strasznym bluźnierstwem ze strony Krassusa. Nie wyniknie z tego nic dobrego. Zobaczycie. Jak mi nie wierzycie, zapytajcie Sybilli, kiedy już do niej dotrzecie.

Jechaliśmy dalej w milczeniu, aż znów wjechaliśmy w las, gdzie droga stopniowo zaczęła prowadzić w dół. Las gęstniał, liście drzew nie były już zielone, lecz prawie czarne. Wielkie, poskręcane konary krzyżowały się ponad naszymi głowami, macając powietrze rosochatymi palcami gałęzi. Poszycie pełne było kolczastych krzaków i obwisłych płacht mchów i porostów. Wszędzie rosły grzyby. Kozia ścieżka rozpłynęła się w zaroślach i Olimpias zdawała się prowadzić nas, kierując się wyłącznie instynktem. Wokół panowała przytłaczająca cisza, przerywana jedynie cichym odgłosem końskich kopyt i odległymi krzykami ptactwa.

– Podróżujesz tą drogą samotnie? – spytałem. – To takie odludne miejsce, że trudno czuć się tu bezpiecznie.

– A cóżby miałoby mi tu grozić? Bandyci, włóczędzy, zbiegli niewolnicy? – Olimpias patrzyła wprost przed siebie i nie mogłem zobaczyć jej twarzy. – Te lasy poświęcone są Dianie; należały do niej tysiąc lat, nawet zanim jeszcze przybyli tu Grecy. Diana nosi wielki łuk, którym broni swego królestwa. Kiedy go napina, żadne bijące serce nie umknie przed jej strzałą. Nie odczuwam większego strachu, niż gdybym była gołębicą albo sokołem. Jedynie człowiekowi, który wkracza do tego lasu w złych zamiarach, może grozić jakieś niebezpieczeństwo. Czy odczuwasz strach, Gordianusie?

Chmura zakryła słońce. Zniknęły przedzierające się między liśćmi snopy promieni, a mnie opanowało przedziwne wrażenie: oto słońce zastąpił nagle księżyc, ze spróchniałych pni umierających drzew i spod butwiejących na ziemi gałęzi zaczęła się sączyć ciemność. Nie było słychać nic oprócz stąpania koni, a i ono było przytłumione przez mchy poszycia, jak gdyby wilgotna ziemia połykała odgłos każdego kroku. Zaczęła mnie ogarniać dziwna senność; nie taka, jakbym zasypiał, ale jakbym z wolna budził się w innym świecie, gdzie wszystkie moje zmysły były nieco rozregulowane.

– Czy odczuwasz strach, Gordianusie? – powtórzyła.

Wpatrzyłem się w tył jej głowy, w miękkie, złote włosy i wyobraźnia podsunęła mi kolejny niesamowity obraz: zdawało mi się, że gdyby nagle odwróciła się do mnie, nie ujrzałbym jej pięknej twarzy, lecz oblicze zbyt straszne, by w nie patrzeć, groźną maskę z okrutnym spojrzeniem i uśmiechem, twarz rozgniewanej bogini.

– Nie, nie czuję strachu – odrzekłem szeptem, nagle zachrypnięty.

– To dobrze. To znaczy, że masz prawo tu przebywać i będziesz bezpieczny.

Odwróciła się; zobaczyłem tylko niegroźną, uśmiechniętą twarz Olimpias i odetchnąłem z ulgą.

Las mroczniał. Wśród drzew podnosiła się ciężka, lepka mgła. Woń morza mieszała się z wilgotnym zapachem gnijących liści i pleśniejącej kory. A potem zaatakował nasze nozdrza inny odór – smród gorącej siarki. Olimpias wskazała dłonią na widniejącą po prawej polanę. Wyjechaliśmy spomiędzy drzew na skalną półkę. Nad nami wisiała poszarpana ściana mgły napływającej znad morza, pod nami otwierała się rozległa przestrzeń wypełniona kłębami oparów, obramowana ciemnymi, posępnymi drzewami. Poprzez opary majaczyła wielka powierzchnia bulgoczącego, parującego i syczącego błota.

– Paszcza Hadesu – szepnąłem.

Olimpias kiwnęła głową.

– Niektórzy powiadają, że właśnie w tym miejscu Pluton wciągnął Prozerpinę do podziemnego świata. Mówią, że pod tym jeziorem wrzącego siarkowego błota płyną podziemne rzeki, oddzielające świat żywych od świata umarłych. Jest tam Acheront, rzeka żałości, i Kokytos, rzeka płaczu. Jest i Periflegeton, rzeka ognia, i Lete, rzeka zapomnienia. Wszystkie zbiegają się w jedną wielką rzekę Styks, przez którą Charon przewozi cienie zmarłych do ponurych pustkowi Tartaru. Mówią, że pies Plutona, Cerber, czasami zrywa się ze swego łańcucha i wykrada się na górny świat. Rozmawiałam kiedyś w Kume z wieśniakiem, który widział potwora w Lesie Awernijskim, jak wył do księżyca w pełni wszystkimi trzema ohydnymi paszczami. Są noce, w które z jeziora Awernus uciekają na świat straszne lemury^*, złe duchy zmarłych, które grasują po lesie i wcielają się w wilki. Rankiem jednak Pluton zawsze ściąga je na powrót do podziemi. Nikt nie może uciec z jego królestwa na długo. – Odwróciła się od upiornego widoku i spojrzała na Ekona, który wpatrywał się w nią rozszerzonymi z wrażenia oczami. – Czyż to nie dziwne, że wszystko to istnieje tak blisko cywilizacji i komfortu Bajów i okolicznych willi? W domu Geliny wydaje się, że świat zrobiony jest ze świeżego morskiego powietrza i słonecznych promieni, tańczących na wodzie. Łatwo tam zapomnieć o bogach mieszkających pod wilgotnymi głazami i o lemurach czających się pod siarkowym błotem. Jezioro Awernus było tu przed Rzymianami, przed Grekami. Były tu te lasy i wszystkie wrzące błotem jamy, i czeluście parujące odorem, jaki unosi się nad brzegami Pucharu. Jest to miejsce najbliższej styczności podziemia ze światem żywych. Wszystkie tutejsze piękne domy i jasne światła są zaledwie jak maska, jak dekoracja do farsy, ulotna i nietrwała jak bańka piany. Pod maską gotuje się i bulgocze siarka, niezmiennie od początku świata. Jeszcze długo potem, jak światła zgasną i piękne domy obrócą się w butwiejącą ruinę, dysząca smrodliwym oddechem Paszcza Hadesu pozostanie rozwarta, by pochłaniać cienie zmarłych.

Patrzyłem na nią w zadziwieniu, zdumiony, że takie słowa mogą wydobywać się z ust tak pięknego i tak pełnego życia i młodości stworzenia. Nasze oczy spotkały się na moment; uraczyła mnie swym tajemniczym uśmiechem, po czym zawróciła konia, mówiąc:

– Niedobrze jest zbyt długo wpatrywać się w jezioro ani też wdychać jego wyziewy.

Nasza ścieżka z wolna opadała w dół. W końcu wyjechaliśmy z lasu na trawiastą, pofałdowaną niskimi wzgórzami przestrzeń, tu i ówdzie najeżoną sterczącymi w górę białymi, poszarpanymi skałami. W miarę jak zbliżaliśmy się do morza, teren stawał się coraz bardziej ubogi w roślinność, chłostany wiatrem. Mgła podniosła się i wisiała nam nad głowami strzępiastą zasłoną. Skały były duże jak domy, bielały dookoła jak połamane i rozrzucone kości pradawnego olbrzyma. Przybierały fantastyczne kształty o ostrych krawędziach i poprzewiercane były na wskroś krętymi tunelami i kanalikami.

Przez jaki czas jechaliśmy między nimi jak w labiryncie, aż dotarliśmy do ukrytej w stromym zboczu góry rozpadliny, usianej głazami i porośniętej z rzadka dziwacznie powykręcanymi przez wiatr drzewami.

– Tu was zostawię – oznajmiła Olimpias. – Znajdźcie sobie miejsce, by uwiązać konie, i czekajcie. Kapłanka przyjdzie po was.

– Ale gdzie jest świątynia?

– Kapłanka zaprowadzi was do świątyni.

– Myślałem, że w świętym miejscu Sybilli stoi wielka, wspaniała świątynia.

– Masz na myśli świątynię zbudowaną przez Dedala, kiedy wylądował po swym długim locie. – Olimpias skinęła głową. – Dedal poświęcił ją Apollinowi, ozdobił arkuszami kutego złota i przykrył złotym dachem. Tak opowiadają wieśniacy z Kume. Ale złota świątynia istniała tylko w legendzie, a może ziemia pochłonęła ją dawno temu. To się tu zdarza; ziemia nagle rozwiera paszczę i pożera całe domy. Dzisiaj świątynia ukryta jest w odludnym, skalistym miejscu tuż przy jaskini Sybilli. Nie martw się, kapłanka przyjdzie. Przyniosłeś symboliczny dar ze złota lub srebra?

– Mam ze sobą kilka monet, które zabrałem z domu.

– To wystarczy. A teraz was opuszczę. – Pociągnęła niecierpliwie za wodze.

– Czekaj! – powstrzymałem ją. – Jak cię znów znajdziemy?

– A po co macie mnie znajdować? – W jej głosie zabrzmiała nieprzyjemna nuta. – Przyprowadziłam was tutaj, tak jak chcieliście. Nie umiecie sami znaleźć powrotnej drogi?

Rozejrzałem się po skalnym labiryncie. Mgła opadała znowu niżej, kłębiąc się i wirując w podmuchach bryzy pogwizdującej wśród kamieni. Wzruszyłem niepewnie ramionami.

– No dobrze – powiedziała. – Kiedy Sybilla z wami skończy, pojedźcie kawałek w stronę morza. Za szczytem trawiastego wzgórza zobaczycie Kume. Dom Iai stoi na przeciwległym krańcu wioski. Jeden z niewolników was wpuści, gdybym... – zawahała się – gdyby mnie nie było. Zaczekajcie wtedy na mnie.

– A gdzie indziej mogłabyś być?

Olimpias odjechała bez słowa odpowiedzi i szybko zniknęła między skałami.

– Zastanawiam się – powiedziałem – jakie to ważne sprawy sprowadzają ją codziennie do Kume? I czemu tak jej było pilno się nas pozbyć? No i co, Ekonie, cóż sądzisz o tym miejscu?

Eko objął się rękami za ramiona i zadygotał, bynajmniej nie z zimna.

– Zgadzam się z tobą. Jest w tym coś, co przyprawia mnie o drżenie. – Skinąłem głową, rozglądając się wokół. Wiatr wygwizdywał bezładne melodie w wyżłobionych w skałach tunelach. – Nie widać dalej niż na kilka kroków w dowolnym kierunku. Wśród tych głazów mogłaby się czaić cała armia skrytobójców.

Zsiedliśmy z koni i poprowadziliśmy je głębiej w wąwóz. Wytarta kora na wygiętym konarze wskazywała, że przed nami wielu przybyszów przywiązywało tu swe wierzchowce. Okręciłem wodze wokół konara, gdy wtem poczułem, że Eko szarpie mnie za rękaw.

– Co takiego... – zacząłem, ale urwałem w pół słowa.

Spomiędzy skał wyłoniła się sylwetka jeźdźca i zniknęła tam, gdzie wcześniej Olimpias. Mgła stłumiła odgłosy stukania końskich kopyt o podłoże i tajemniczy jeździec przesunął się obok nas bezgłośnie jak duch. Było go widać tylko przez chwilę. Owinięty był w ciemny płaszcz z kapturem.

– Co o tym sądzisz? – szepnąłem do Ekona.

Chłopak podskoczył ku najwyższej z pobliskich skał i wspiął się na jej szczyt, chwytając palcami za skalne występy. Wbił wzrok w stronę, gdzie zniknął nieznajomy. Po chwili twarz mu się rozjaśniła, ale wkrótce spoważniała na nowo. Pomachał do mnie, nie odrywając oczu od skalnego labiryntu. By mi zasygnalizować, kogo rozpoznał w jeźdźcu, złapał się za podbródek i przeciągnął palcami w przód, rysując zarys stożka.

– Długa broda? – spytałem.

Eko skinął głową.

– Chcesz powiedzieć, że jeźdźcem był filozof Dionizjusz?

Znów skinięcie.

– Zadziwiające! Widzisz go jeszcze?

Eko zmarszczył czoło i potrząsnął głową. Nagle znów się rozjaśnił. Śmignął palcem w przód, naśladując lot strzały wznoszącej się i opadającej łukiem, wskazując coś bardziej odległego, po czym narysował w powietrzu długie loki Olimpias.

– Widzisz dziewczynę?

Kiwnął głową twierdząco, potem potrząsnął, gdy zniknęła mu z oczu.

– Czy wygląda na to, że filozof ją śledzi?

Eko patrzył w dal przez dłuższą chwilę, po czym spojrzał na mnie z wyrazem zaniepokojenia i powoli skinął głową.

– To dziwne. To bardzo dziwne. Jeśli już nic nie widzisz, schodź na dół – powiedziałem.

Eko jeszcze przez chwilę obserwował okolicę, po czym przysiadłszy na skale, zsunął się na ziemię i wylądował ze stęknięciem. Pospieszył do koni i ruchem dłoni wskazał, że powinniśmy jechać za nimi.

– Chcesz za nimi jechać? Nie bądź śmieszny. Nie ma powodów, by sądzić, że Dionizjusz ma wobec dziewczyny złe zamiary. Może wcale jej nie śledzi.

Eko wsparł się pod boki i popatrzył na mnie tak samo, jak robi to często Bethesda, jakbym był niemądrym dzieciakiem.

– No dobra, przyznaję, że to dziwne, że znalazł się w tym odludnym miejscu parę chwil po nas, jeżeli nie ma jakichś tajemniczych powodów. Może to nas śledził, a nie Olimpias, a w takim razie to znaczy, że udało nam się go zgubić.

Ekona to nie usatysfakcjonowało. Założył ręce na piersi i stał z nachmurzoną miną.

– Nie – powiedziałem stanowczo. – Nie pojedziemy za nimi. Do tej pory Olimpias jest już pewno w Kume. Poza tym wątpię, by młoda dziewczyna tak silna i sprytna jak ona potrzebowała ochrony przed siwobrodym starcem postury Dionizjusza.

Eko skrzywił się i kopnął jakiś kamyk. Z wciąż założonymi rękami ruszył w stronę skały, jak gdyby chciał ponownie się na nią wspiąć. Moment później stanął jak wryty i szybko odwrócił się na pięcie; ja zrobiłem to samo.

Głos był dziwny i niepokojący – szorstki, sapiący, niepodobny do kobiecego. Jego właścicielka miała na sobie krwistoczerwony płaszcz z kapturem; ręce trzymała splecione w szerokich rękawach, tak że nie było widać ani kawałka jej ciała. Z głębokiego cienia, w jakim skryte było jej oblicze, głos wydobywał się niczym jęk upiora z Paszczy Hadesu.

– Wracaj, młodzieńcze! Dziewczyna jest bezpieczna. Ty za to jesteś tu intruzem wystawionym na nieustanne niebezpieczeństwo, dopóki bóg nie ujrzy twej nagiej twarzy i nie zdecyduje, czy miotnąć w ciebie gromem, czy otworzyć twe uszy na głos Sybilli. Zbierzcie obaj odwagę i chodźcie za mną. Natychmiast!

ROZDZIAŁ XII

Bardzo dawno temu żył i panował w Rzymie król zwany Tarkwiniuszem Pysznym. Pewnego dnia przybyła doń ze swej jaskini w Kume wieszczka, oferując mu dziewięć ksiąg tajemnej wiedzy. Księgi te spisane były na palmowych liściach nie połączonych w zwoje i stronice można było układać w dowolnej kolejności, co wielce Tarkwiniusza zdziwiło. Napisane były też nie po łacinie, lecz po grecku, ale wieszczka twierdziła, że zawarta jest w nich cała przyszłość Rzymu. Ci, którzy będą je studiować, powiedziała, zrozumieją wszystkie te dziwne zjawiska, za pomocą których bogowie objawiają ziemianom swą wolę, jak lecące zimą na północ gęsi, stająca w płomieniach woda czy pianie kogutów w południe.

Król zastanowił się nad jej ofertą, ale suma, jakiej zażądała, była zbyt wielka. Odesłał ją z kwitkiem, mówiąc, że przed stu laty król Numa ustanowił kapłaństwo, kulty i rytuały Rzymian, i dotąd wystarczało to dla odgadnięcia boskiej woli.

Tej samej nocy nad horyzontem pojawiły się trzy ogniste kule. Ludzie zaniepokoili się, a Tarkwiniusz przywołał kapłanów, by wyjaśnili to zjawisko, ale ku swemu niezgłębionemu smutkowi nie potrafili znaleźć żadnego wytłumaczenia.

Następnego dnia wróżka znów przybyła do króla, mówiąc, że ma na sprzedaż sześć ksiąg. Zażądała za nie takiej samej sumy jak poprzednio za dziewięć. Tarkwiniusz domagał się, by mu powiedziała, co się stało z brakującymi trzema księgami; wiedźma odrzekła, że spaliła je nocą. Król oburzony, że żąda za sześć ksiąg tyle samo, ile on wcześniej nie zgodził się zapłacić za dziewięć, kazał jej odejść.

Tej nocy trzy kolumny dymu uniosły się nad horyzontem, wijąc się na wietrze w księżycowej poświacie i przybierając groteskowe i złowróżbne kształty. I znów lud się zaniepokoił, myśląc, że musi to być znak od zagniewanego boga. Tarkwiniusz przywołał kapłanów, lecz i tym razem nie potrafili mu odpowiedzieć.

Następnego dnia króla znów odwiedziła staruszka. Powiedziała, że spaliła kolejne trzy księgi, a teraz proponuje mu ostatnie trzy za tę samą cenę, jakiej na początku żądała za wszystkie dziewięć. Tym razem Tarkwiniusz, choć wielce wzburzony, zapłacił, ile chciała. I tak oto przez jego niezdecydowanie Rzymianie otrzymali Księgi Sybillińskie jedynie we fragmentach. Nie można było przepowiadać przyszłości państwa dokładnie, a wróżby augurów i wieszczków nie zawsze się sprawdzały. Tarkwiniusza zarówno czczono za pozyskanie świętych tekstów, jak i obarczano winą za utratę ich części. Sybilla z Kume za swą mądrość zyskała legendarną sławę; szanowano ją i jako wielką profetkę, i jako kobietę interesu, która potrafiła sprzedać trzy księgi za cenę dziewięciu.

Księgi Sybillińskie stały się przedmiotem wielkiej czci. Przetrwały epokę królów i stały się najświętszą własnością ludu rzymskiego. Senat uchwalił, że mają być przechowywane w kamiennym kufrze umieszczonym głęboko w podziemiach świątyni Jowisza na Kapitolu, górującym nad Forum Romanum. W księgach szukano rady w czasach wielkich zagrożeń albo wtedy, gdy ukazywały się niewytłumaczalne znaki. Kapłanom wyznaczonym do studiowania ksiąg nie wolno było pod karą śmierci nikomu zdradzić ich treści, nawet senatowi. Powszechnie znane stało się jednak, że księgi spisano akrostychem. Pierwsze litery kolejnych wierszy układały się w temat całego ustępu. Taka sztuka, mogąca przywieść do desperacji zwykłego próbującego jej śmiertelnika, musiała być dziecinną igraszką dla woli boskiej.

Ponieważ księgi owiane były taką tajemnicą, niewiele osób wiedziało dokładnie, co zostało utracone, kiedy przed dziesięciu laty, w ostatnich konwulsjach wstrząsających republiką wojen domowych, wielki pożar ogarnął wzgórze kapitolińskie i strawił świątynię Jowisza, obracając Księgi Sybillińskie w popiół. Sulla obwiniał za pożar swych wrogów, ci obwiniali jego. W żadnym razie nie był to szczęśliwy początek dla trzyletnich rządów dyktatora. Czyż bez świętych ksiąg do jej przepowiadania Rzym w ogóle mógł mieć jakąkolwiek przyszłość? Senat rozesłał specjalnych wysłanników po całej Grecji i Azji, by szukali świętych tekstów, które mogłyby zająć ich miejsce. Oficjalnie odbyło się to ku pełnej satysfakcji kapłanów i senatu. Ci jednak, którzy szanując boską wolę, sceptycznie traktowali przy tym ludzkie instytucje, uważali takie gorączkowe poszukiwania tylko za niebywałą okazję do oszustw i defraudacji.

Było znamiennym wskazaniem, jak dalece Sybilla z Kume straciła ogólne poważanie, że po utracie oryginalnych ksiąg nikogo nie wysłano do niej samej. Przecież największy sens miałoby poszukiwanie zastępczych tekstów u źródła. Może senatorzy żachnęli się na perspektywę przegrania kolejnego przetargu z kumańską wieszczką?

Nad Pucharem Sybilla wciąż otoczona jest kultem, zwłaszcza wśród mieszkańców starych greckich miasteczek, gdzie nosi się chlamidę zamiast togi i częściej słychać grekę niż łacinę – nie tylko na rynkach, ale w świątyniach i sądach. Sybilla jest wyrocznią w orientalnym znaczeniu tego słowa. Jest siłą pośredniczącą między człowiekiem a bóstwem, zdolną dotykać obu światów. Kiedy Sybilla wchodzi w ciało jednej ze swych kapłanek, może ona przemawiać głosem samego Apolla. Takie wyrocznie istniały od początku świata od Persji po Grecję i w rozsianych po świecie starych greckich koloniach, jak Kume. Rzymianie jednak nigdy do końca ich nie uznali, woląc, by natchnieni osobnicy objawiali im wolę bogów odczytaną z układu dymnych obłoków i z grzechotu ziaren fasoli w pustej tykwie, zamiast słuchać jej bezpośrednio z ich ust. Sybilla z Kume jest wciąż czczona przez miejscowych wieśniaków, przynoszących jej dary w monecie i w naturze, ale nie cieszy się wzięciem u modnego rzymskiego towarzystwa z nadmorskich willi. Ci wolą szukać mądrości u odwiedzających ich filozofów i obdarowywać szacowne świątynie Jowisza i Fortuny na forach Puteoli, Neapolis i Misenum.

Nie zdziwiłem się, widząc stojącą obok przybytku Sybilli świątynkę Apolla w raczej zaniedbanym stanie. Nigdy nie była żadną wspaniałą budowlą, cokolwiek by legenda mówiła o Dedalu i złotych zdobieniach. Nie była nawet zbudowana z kamienia, tylko z drewna. Pośrodku stał na marmurowym postumencie odlany z brązu posąg Apolla. Okrągły dach wsparty był na pomalowanych na zielono, żółto i czerwono kolumnach. Sufit podzielony był na trójkątne panele ozdobione malowidłami przedstawiającymi rozmaite sceny z mitu o Tezeuszu: miłosne igraszki Pazyfae z bykiem, narodziny kreteńskiego Minotaura, ciągnięcie losów na doroczną ofiarę dla potwora z siedmiu synów Aten, budowę labiryntu przez Dedala, smutek Ariadny, pokonanie potwora przez Tezeusza i lot Dedala z jego nieszczęsnym synem Ikarem, oraz przyglądającego się im Apolla. Niektóre malowidła były bardzo stare i tak wyblakłe, że z trudem można było się domyślić ich treści, inne zaś niedawno odrestaurowane i lśniące świeżą farbą. Odnowa świątyni była w toku i podejrzewałem, że znam odpowiedzialną za to kobietę.

Budowla stała w zakątku z trzech stron otoczonym skalnymi ścianami. Była to jedyna równa powierzchnia na całym stromym zboczu usianym głazami, które jakby zastygły w pół drogi podczas kamiennej lawiny, i porośniętym poskręcanymi drzewami, które wyglądały tak, jakby wyciągniętymi konarami rozpaczliwie próbowały ratować się przed upadkiem. Kapłanka szła przed nami spokojna i wyprostowana, nie stawiając ani jednego fałszywego kroku, podczas gdy my obaj co rusz potykaliśmy się i ślizgaliśmy, posyłając w dół strumienie kamyków i chwytając się dla równowagi gałęzi drzew.

Miejsce było zakryte przed ludzkim wzrokiem i osłonięte od wiatru. Otoczyła nas cisza. Nad naszymi głowami kotłowały się kłęby mgły, próbując się przedrzeć poza szczyt wzgórza i wracając w strzępach, spowijając nasz zakątek w nieziemską sieć światła i mroku. Kiedy weszliśmy pod dach świątyni, kapłanka zwróciła się ku nam, lecz rysy jej twarzy pozostały skryte w cieniu. Jej głos zabrzmiał równie dziwnie jak za pierwszym razem; tak, według Ezopa, mówiłyby zwierzęta, gdyby umiały, zmuszając swe nieludzkie gardła do wydawania ludzkich dźwięków.

– Widzę, że nie przywiedliście krowy.

– Nie – odpowiedziałem.

– Ani kozy. Macie tylko konie, które nie nadają się na ofiarę dla boga. Czy macie zatem pieniądze, by kupić zwierzę ofiarne?

– Tak.

Wymieniła sumę, która nie wydała mi się oburzająca. Sybilla z Kume najwyraźniej nie była już ową twardą negocjatorką z dawnych czasów. Wyciągnąłem monety z sakiewki, zastanawiając się, czy Krassus zatwierdzi ten wydatek jako koszt dodatkowy. Widziałem jej rękę tylko przez chwilę, kiedy brała ode mnie pieniądze. Była to – jak się zresztą dowiedziałem – dłoń starej kobiety, o wystających kościach i przebarwionej miejscami skórze. Palców nie zdobił ani jeden pierścień, a na przegubie nie miała bransolety. Zauważyłem jednak na jej kciuku smugę zielonkawej farby o takim samym odcieniu, jakiego Iaia mogła używać tego ranka przy poprawianiu jakiegoś elementu swej mozaiki.

Być może i ona spostrzegła farbę, a może po prostu monety obudziły jej chciwość, bowiem schwyciła je i szybko cofnęła dłoń, chowając ją znów w rękawy swej szaty. Zauważyłem też, że mankiety miały ciemniejszy odcień czerwieni od reszty jej stroju, zaplamione krwią.

– Damonie! – zawołała. – Przynieś jagnię!

Nie wiadomo skąd pojawiło się dziecko, mały chłopiec, który wetknął do świątynki głowę pomiędzy dwiema kolumnami i równie szybko zniknął. Po chwili zjawił się znowu, niosąc na ramionach beczącą owieczkę. Zwierzę nie pochodziło ze zwyczajnej trzody przeciętnego wieśniaka; było hodowane w świątyni i tuczone na ofiarę, myte i starannie pielęgnowane. Chłopiec złożył ją na niewielkim ołtarzu przed posągiem Apolla. Stworzenie zabeczało na dotyk zimnego marmuru, ale chłopiec uspokoił je delikatnym głaskaniem i szeptaniem do ucha, jednocześnie zwinnie wiążąc mu nogi. Pobiegł gdzieś potem znowu, wracając wkrótce z długim, srebrzystym nożem o rękojeści wysadzanej lazurytem. Kapłanka wzięła go od niego i stanęła nad jagnięciem tyłem do nas, trzymając ostrze w górze i mrucząc jakieś śpiewne modły czy zaklęcia. Oczekiwałem dłuższej ceremonii i być może serii pytań, jakie zazwyczaj wyrocznie zadają swym petentom, dlatego lekko się wzdrygnąłem zaskoczony, kiedy nóż nagle błysnął, śmigając w dół.

Kapłanka wykazała się zręcznością i większą siłą, niż przypuszczałem. Ostrze musiało trafić prosto w serce zwierzęcia, zabijając je na miejscu. Jagnię zadrgało kilka razy, trysnął strumyczek krwi, ale nie usłyszałem najmniejszego odgłosu, nawet najsłabszego jęku protestu, gdy oddawało życie ku czci boga. Czy niewolnicy w Bajach zginą równie lekką śmiercią? W tej chwili nagły chłód spłynął na rozpadlinę, choć powietrze było nieruchome. Eko musiał poczuć go także, bo widziałem, jak zadrżał.

Kapłanka rozcięła brzuch zwierzęcia i sięgnęła dłonią do wnętrza. Zrozumiałem, dlaczego mankiety rękawów miała przesiąknięte krwią. Szukała czegoś przez chwilę, aż znalazła. Odwróciła się do nas, wznosząc w ręku drżące jeszcze serce jagnięcia wraz z fragmentami wnętrzności. Poszliśmy za nią parę kroków na bok, gdzie w skalnej ścianie wykute było niewielkie palenisko. Chłopiec w tym czasie zdążył już rozpalić ogień.

Kapłanka rzuciła krwawe organy na rozgrzany kamień. Dał się słyszeć głośny syk, w powietrze uniósł się obłok pary, który wnet został wessany w szpary w spękanej skale niczym dym do komina. Kobieta poruszyła skwierczące wnętrzności patykiem. Zapach pieczonego mięsa przypomniał mi, że zaniedbaliśmy południowy posiłek. W brzuchu mi zaburczało. Rzuciła na kamień garść jakiejś substancji, wywołując kolejną chmurę dymu. Powietrze wypełnił dziwny aromat, przypominający płonące konopie. Poczułem zawrót głowy. Stojący tuż przy mnie Eko zachwiał się tak gwałtownie, że wyciągnąłem rękę, by go podtrzymać, ale kiedy schwyciłem go za ramię, obrzucił mnie zdziwionym spojrzeniem, jak gdybym to ja stracił równowagę. Kątem oka zauważyłem jakiś ruch i spojrzałem na otaczające nas skalne ściany. Wśród grających w kamiennych fałdach i pęknięciach cieni zaczęły się pojawiać dziwaczne twarze. Takie zjawy nie są czymś niezwykłym w świętych miejscach. Widywałem je już przedtem. Niemniej jednak trudno się ustrzec przed nagłym przypływem obaw i wątpliwości, kiedy świat ulega zmianie i zaczynają się ujawniać niewidzialne moce.

Choć nie widziałem jej twarzy, wiedziałem, że kapłanka mnie obserwuje. Stwierdziła, że jestem gotów. Znowu ruszyliśmy jej śladem w górę stromą, kamienistą dróżką, która pięła się powoli w poprzek zbocza, a potem opadała w mroczny, coraz głębiej się rozwierający jar. Droga wydawała się daleka, była przy tym tak trudna, że wkrótce zmuszony byłem posuwać się naprzód zgięty wpół, podpierając się rękami. Obejrzawszy się przez ramię, stwierdziłem, że i Eko robi to samo. Co dziwne, kapłanka mogła iść wyprostowana, sunąc przed nami perfekcyjnie odmierzanymi krokami.

Wreszcie dotarliśmy do wejścia do jaskini. Kiedy wkroczyliśmy do środka, poczułem na twarzy zimny, wilgotny powiew, niosący nie znany mi zapach, jakby oddech wielu gnijących kwiatów. Podniosłem głowę i rozejrzawszy się, stwierdziłem, że jaskinia nie przypomina tunelu, ale raczej wysoką, przestronną komnatę o ścianach podziurawionych wszędzie drobnymi pęknięciami i kanalikami. Przez otwory te wlewało się przyćmione światło, jak przed zmierzchem. Wpadający przez nie wiatr tworzył nieustannie zmieniającą się kakofonię dźwięków, raz przypominającą muzykę, raz wycie chóru potępieńców. Czasem pojedynczy dźwięk unosił się nad innymi, by po chwili rozpłynąć się i zamilknąć – grający na flecie satyr, bas aktora, którego słyszałem w dzieciństwie, albo westchnienie, jakie wydaje Bethesda, zanim zbudzi się ze snu.

Zeszliśmy do niższej, zwężającej się części jaskini. Mrok się pogłębił, a wiatr przycichł. Kapłanka uniosła rękę, dając nam znak, byśmy się zatrzymali. W ciemności jej szata wydawała się nie czerwona, ale prawie czarna, tak ciemna, że wyglądała jak poruszająca się wśród ponurej szarości ziejąca głęboka czeluść. Kobieta weszła na niską skalną półkę jak na scenę i przez chwilę wydawało mi się, że tańczy. Czarna szata obróciła się i zafurczała, zdając się zwijać w rulon. Wieszczka wydała z siebie długi, przenikliwy jęk, od którego włosy stanęły mi dęba. Jej figury nie były tańcem, lecz konwulsjami kapłanki, w której ciało wstępowała Sybilla.

Czarna szata opadła bezwładnie na półkę, stając się zaledwie bezładnym kłębem tkaniny. Eko postąpił naprzód, by jej dotknąć, ale zatrzymałem go ręką. W następnej chwili szata znów zaczęła się wypełniać i wstawać. Na naszych oczach Sybilla z Kume nabierała kształtu. Wydawała się wyższa od kapłanki, wyższa niż każdy inny człowiek. Uniosła dłonie i zsunęła z głowy kaptur.

Jej twarz była ledwo widoczna w mroku, a jednak zdawało mi się, że widzę jej rysy ponadnaturalnie wyraźnie. Wyśmiałem siebie w duchu, że mogłem podejrzewać, iż kapłanką jest Iaia. To była twarz starej kobiety, co do tego nie miałem wątpliwości, i w pewnych rysach nawet przypominała Iaię. Podobne były usta, wydatne kości policzkowe i dumne czoło – ale głos żadnego śmiertelnika nigdy nie brzmiał tak strasznie i żadna kobieta nie mogła mieć takich oczu, połyskujących tak jasno jak promienie słońca przedostające się przez skalne szczeliny. Zaczęła mówić, ale nagle schwyciła się za gardło. Piersi zaczęły jej falować, a z ust wydobyły się dźwięki podobne do wycia wichru w jaskini, a potem do bulgotu wody w rurach, gdy Apollo zaczynał oddychać jej ciałem. Gdzieś z tyłu nadleciał gwałtowny podmuch, rozwiewając jej włosy jak cienkie macki. Walczyła, jeszcze nie poddając się bogu, próbując wytrząsnąć go ze swego mózgu, niczym krnąbrny rumak starający się zrzucić jeźdźca. Apollo brał ją w swe posiadanie krok po kroku, by wreszcie ją uspokoić. Ukryła twarz w dłoniach, po czym powoli się wyprostowała.

– Bóg jest ze mną – powiedziała głosem ani męskim, ani kobiecym.

Wydawało się, że z ledwością wypowiada słowa, które pochodziły z jakiegoś innego źródła. Zerknąłem na Ekona; czoło miał zroszone potem, oczy szeroko otwarte i rozszerzone nozdrza. Ścisnąłem go za rękę, by dodać mu sił.

– Po co przyszliście? – spytała.

Chciałem odpowiedzieć, ale gardło miałem ściśnięte. Przełknąłem z trudem ślinę i spróbowałem znowu.

– Kazano nam... tu przyjść – wykrztusiłem. Nawet mnie samemu własny głos wydał się nienaturalny.

– Czego szukacie?

– Przybywamy szukać wiadomości... o pewnych wydarzeniach... w Bajach.

– Przychodzicie z domu zmarłego Lucjusza Licyniusza.

– Tak.

– I szukacie rozwiązania zagadki.

– Chcemy się dowiedzieć, jak zginął... i z czyjej ręki.

– Nie z ręki tych, których się o to oskarża – odparła z przekonaniem Sybilla.

– A jednak nie mam na to dowodu. Jeżeli nie uda mi się wykazać, kto naprawdę zabił Licyniusza, wszyscy jego niewolnicy zostaną straceni. Człowiek, który do tego dąży, pragnie tylko własnego wywyższenia, a nie sprawiedliwości. To będzie okrutna tragedia. Czy możesz mi zdradzić imię winnego zbrodni?

Odpowiedzią było milczenie.

– Czy możesz ukazać mi jego twarz we śnie?

Sybilla utkwiła we mnie spojrzenie. Poczułem w kościach lodowaty dreszcz. W końcu potrząsnęła głową.

– Ale ja to muszę wiedzieć – zaprotestowałem. – To sprawa wielkiej wagi!

Znów potrząsnęła głową i powiedziała:

– Gdyby wódz przybył do mnie, prosząc, bym zgładziła jego wrogów, czyż nie odmówiłabym mu? Gdyby lekarz mnie odwiedził z prośbą o uzdrowienie jego pacjenta, czyż nie odesłałabym go z kwitkiem? Wyrocznia nie istnieje po to, by wykonywać za ludzi ich zadania. Ale jeśli ci ludzie przyszliby do mnie tylko po to, by zdobyć wiadomość, dałabym im ją. Gdyby taka była wola boga, powiedziałabym wodzowi, gdzie czai się jego wróg, i powiedziałabym lekarzowi, gdzie ma szukać uzdrawiającego zioła. Reszta należałaby do nich. Cóż więc mam z tobą począć, Gordianusie z Rzymu? Twoim zadaniem jest szukanie wiadomości, ale ja nie będę go wykonywać za ciebie. Gdybym dała ci odpowiedź, jakiej pragniesz, ograbiłabym cię ze środków, za pomocą których mógłbyś dotrzeć do celu. Gdybyś stanął przed Krassusem, znając jedynie imię zbrodniarza, wyśmiałby cię albo ukarał za fałszywe oskarżenia. Jeśli nie zdobędziesz jej sam, posługując się własnymi umiejętnościami, wiadomość przez ciebie poszukiwana nie będzie miała żadnego znaczenia. To, co głosisz, musisz umieć udowodnić. Jest wolą boga, bym ci pomogła, ale nie będę pracować za ciebie.

Potrząsnąłem głową. Jakiż był pożytek z Sybilli, skoro nie chciała wymamrotać zwykłego imienia? Czyż możliwe, by tego nie wiedziała? Zadrżałem na takie bluźniercze myśli, ale jednocześnie zdawało mi się, że z wolna zdejmują mi z oczu zasłonę i Sybilla znów zaczęła wyglądać podejrzanie podobnie do Iai.

Eko szarpnął mnie za ramię, by zwrócić na siebie moją uwagę. Uniósł dłoń, pokazując dwa palce, drugą ułożył dwoma palcami w dół, co było jego znakiem określającym człowieka. Dwaj ludzie. Zawinął palce jednej dłoni na przegubie drugiej ręki, jak kajdany – co u niego oznaczało niewolnika. Dwaj niewolnicy.

Zwróciłem się znów do Sybilli.

– A ci dwaj zaginieni niewolnicy, Zeno i Aleksandros? Żyją czy nie? Gdzie ich mogę znaleźć?

Sybilla skinęła głową w geście surowej aprobaty.

– Pytasz mądrze. Powiem ci, że jeden z nich jest ukryty, a drugiego łatwo zobaczyć.

– Tak?

– Powiem ci, że kiedy uciekli z Bajów, tu przybyli najpierw.

– Tutaj? Przyszli do twej jaskini?

– Przybyli szukać rady Sybilli. Przybyli jako niewinni, nie jako zbrodniarze.

– Gdzie ich teraz mogę znaleźć? – powtórzyłem.

– Tego, który jest ukryty, może z czasem odszukasz. Tego, którego łatwo zobaczyć, znajdziesz w drodze powrotnej do Bajów.

– W lesie?

– Nie.

– Gdzież więc?

– Jest taka skalna półka, z której dobrze widać jezioro Awernus...

– Olimpias pokazała nam to miejsce – potwierdziłem.

– Po lewej stronie znajdziesz wąską ścieżkę prowadzącą na brzeg jeziora. Zakryj usta i nos rękawem i zejdź aż do samej paszczy otchłani. On tam na ciebie czeka.

– Kto? Cień zmarłego zbiegły z Tartaru?

– Poznasz go, gdy go ujrzysz. Przywita cię z otwartymi oczami.

To prawda, że mogła to być sprytnie wybrana kryjówka. Ale jakiż człowiek mógłby biwakować na samym brzegu jeziora, wśród pary, siarki i odrażających upiorów? Półka skalna była dla mnie wystarczająco bliska jeziora. Zejść na jego brzeg? Znów poczułem dreszcz. Ze sposobu, w jaki Eko ściskał moje ramię, wywnioskowałem, że i jemu się ten pomysł nie podoba.

– Twój chłopiec – rzuciła nagle Sybilla. – Czemu on nie mówi za siebie?

– On nie potrafi mówić.

– Kłamiesz!

– Nie, on nie mówi.

– Czy urodził się niemy?

– Nie. Gdy był bardzo mały, chorował na febrę. Ta sama choroba zabiła jego ojca. Od tamtej pory Eko już nigdy nie przemówił. Tak mi powiedziała jego matka, zanim go porzuciła.

– Mógłby teraz mówić, gdyby spróbował.

Jak ona mogła powiedzieć coś takiego? Zacząłem protestować, ale przerwała mi.

– Daj mu spróbować. Powiedz, jak się nazywasz, chłopcze?

Eko spojrzał na nią trwożliwie, a potem w jego oku zamigotał promyk nadziei. Oto nadszedł kolejny niezwykły moment w tym dniu pełnym niezwykłych zdarzeń. Prawie uwierzyłem, że w jaskini Sybilli niemożliwe może się stać możliwym. Eko musiał w to również uwierzyć. Otworzył usta. Gardło mu drżało, policzki się napięły.

– Powiedz mi swe imię! – domagała się Sybilla.

Eko próbował. Twarz mu nabrzmiała, wargi drżały.

– Powiedz!

Eko próbował. Ale dźwięk, jaki wydobył się z jego krtani, nie był ludzką mową. Był to stłumiony, zniekształcony odgłos, nieprzyjemny, zgrzytliwy. Zamknąłem oczy, po czym poczułem go na swej piersi, roztrzęsionego i szlochającego. Objąłem go mocno, zastanawiając się, dlaczego Sybilla zażądała takiej okrutnej ceny – poniżenia niewinnego chłopca – w zamian za tak niewiele. Wziąłem głęboki oddech, chłonąc do płuc woń rozkładających się kwiatów. Zebrałem całą odwagę i otworzyłem oczy, zdecydowany ją za to skarcić, czy była boskim naczyniem, czy nie. Ale Sybilli nigdzie nie było widać.

ROZDZIAŁ XIII

Opuściliśmy jaskinię Sybilli. Nie wydawała się już tak tajemnicza – owszem, było to miejsce niezwykłe, ale nie budziło już tej grozy i respektu co na początku. Droga powrotna do świątyni była trudna, ale przecież nie wymagała chodzenia na czworakach; nie wydawała się też tak długa jak w tamtą stronę. Cały świat wyglądał, jakby przebudził się z dziwnego snu. Nawet kapryśna mgła zniknęła, a zbocze jaśniało w popołudniowym słońcu.

Ogień w palenisku wygasł. Zwęglone jagnięce wnętrzności jeszcze piekły się na rozgrzanym kamieniu, posykując i strzelając co jakiś czas, odstraszając chmarę much kręcących się tuż nad nimi. Widok był nieprzyjemny, ale zapach przypalonego mięsa znów przypomniał mi o nie zjedzonym obiedzie. W niewielkiej niszy za świątynią mały Damon rozwiesił zabite jagnię, z którego zdążył już ściągnąć skórę, i z zadziwiającą wprawą kroił je na części.

Zeszliśmy wąwozem w dół, odnaleźliśmy konie i zdjęliśmy im pęta. Labirynt skalny rozświetlało teraz słońce, przez co nie wydawał się już tak groźny, choć wciąż zagadkowy. Ruszyliśmy ku wybrzeżu. Ze szczytu niewielkiego wzniesienia ujrzeliśmy otwierającą się przed nami połyskliwą powierzchnię wody – nie otoczoną lądem zatokę, ale prawdziwe morze, ciągnące się nieprzerwanie aż po Sardynię i dalej, do Słupów Heraklesa na zachodzie. U naszych stóp leżało starożytne miasteczko Kume.

Jechaliśmy dalej w milczeniu. Podczas naszych podróży zazwyczaj podtrzymuję nieustającą rozmowę, choć Eko nie może odpowiadać mi własnym głosem. Teraz i ja nie umiałem znaleźć słów. Cisza między nami była nabrzmiała niewypowiedzianą melancholią.

Jakiś woźnica wskazał nam dom Iai. Stał przycupnięty na brzegu urwiska na przeciwległym krańcu miasteczka, wysoko nad morzem. Nie robił wielkiego wrażenia jak na willę, ale i tak był przypuszczalnie największym budynkiem w okolicy, z dwoma niewielkimi skrzydłami odchodzącymi na północ i południe; wyglądało na to, że miał też dodatkową kondygnację, położoną niżej na zboczu. Fasada była pomalowana w oryginalny sposób; barwy szafranu i ochry przenikały się wzajemnie, tu i ówdzie kontrastowały z nimi błękity i zielenie. Dom jednocześnie wyróżniał się ostro na tle morza i zdawał się być nieodłączną częścią krajobrazu. Dłoń i oko Iai obracały wszystko w sztukę.

Odźwierny niewolnik poinformował nas, że Olimpias wyszła, ale wkrótce wróci. Zostawiła polecenie, by zajęto się naszymi potrzebami. Zaprowadził nas na mały taras z widokiem na morze, po czym przyniósł posiłek i napoje. Nad miską parującej owsianki Ekonowi wrócił lepszy nastrój. Jadł z apetytem i cieszyłem się, widząc, jak się otrząsa ze smutku. Po jedzeniu odpoczywaliśmy, leżąc na sofach na tarasie i gapiąc się na morze, ale wkrótce zacząłem się niecierpliwić i wypytywać niewolników o Olimpias. Zapewne wiedzieli, gdzie przebywa, nie chcieli jednak powiedzieć. Zostawiłem Ekona drzemiącego na sofie i wybrałem się na zwiedzanie domu.

Iaia przez lata swej kariery zgromadziła wiele pięknych rzeczy – kunsztownie rzeźbione stoły i krzesła, małe statuetki tak delikatnie rzeźbione i malowane, że zdawały się oddychać, figurki z kości słoniowej, obrazy własne i innych artystów. Wszystkie dzieła były wyeksponowane z wybitnym poczuciem harmonii i piękna. Nic dziwnego, że tak krytycznie wyrażała się o artystycznym guście Lucjusza Licyniusza.

Mój wyczulony węch zawiódł mnie do izby, w której Iaia i Olimpias tworzyły swe pigmenty. Szedłem korytarzem za dziwną mieszanką woni, aż dotarłem do pokoju zastawionego garnkami, palnikami, moździerzami i tłuczkami. Wszędzie pełno było glinianych naczyń, dużych i całkiem małych, opisanych przez tę samą rękę, która położyła podpis na portrecie Geliny. Otwierałem pokrywki i przyglądałem się rozmaitym suszonym ziołom i minerałom. Niektóre z nich rozpoznawałem, jak czerwonobrązowy cynober sporządzony z synopejskiego żelaza, hiszpański cynober o kolorze krwi, ciemnopurpurowy piasek z Puteoli czy niebieskie indygo wytworzone z proszku zeskrobanego z egipskich trzcin. Inne naczynia zawierały chyba nie pigmenty, tylko zioła lecznicze. Zobaczyłem czarno-białe helleborum starte na proszek, trujące, ale o wielu zastosowaniach; holosteon, czyli po grecku roślinę „całą z kości” (nazwana tak przez Greków przewrotnie, bo jest zupełnie miękka; oni nawet żółć nazywają „słodką”) z delikatnymi włosowatymi korzonkami, dobrą na gojenie ran i leczenie skręceń; białe nasiona lathyris stosowane do odciągania żółci. Akurat zamykałem jakiś słój, kiedy ktoś chrząknął za moimi plecami. Odźwierny obserwował moje poczynania z dezaprobatą.

– Powinieneś być ostrożniejszy, wsadzając nos w te słoiki – powiedział. – Niektóre z tych rzeczy mogą być silnie trujące.

– Tak – zgodziłem się. – Na przykład to właśnie aconitum. Mówią, że pochodzi z piany toczącej się z pyska Cerbera, kiedy Herkules wyciągał go na ziemię z Hadesu. To dlatego rośnie w pobliżu prowadzących do podziemi jam w rodzaju Paszczy Hadesu. Podobno skutecznie zabija pantery... i ludzi. Ciekawe, po co twoja pani to trzyma.

– Na ukłucia skorpionów – wyjaśnił krótko niewolnik. – Miesza się to z winem i robi gorące okłady.

– Ach, twoja pani musi wiele wiedzieć na ten temat!

Służący założył ręce na piersi i wbił we mnie spojrzenie bazyliszka. Powoli odstawiłem słój na półkę i wyszedłem z pokoju. Postanowiłem przespacerować się brzegiem urwiska. Popołudniowe słońce przyjemnie grzało, niebo było krystalicznie czyste. Wzdłuż odległego horyzontu sunęła procesja chmur, a nad głową krążyły mi z krzykiem mewy. Mgła, która jeszcze godzinę temu spowijała wybrzeże, teraz rozpłynęła się zupełnie. Sybilla z Kume przestawała wydawać się rzeczywista, jak opary unoszące się z jeziora Awernus, jak gdyby wszystko, co się wydarzyło od chwili wyjazdu z Bajów, było snem na jawie. Odetchnąłem głęboko morskim powietrzem i nagle poczułem znużenie willą w Bajach i jej tajemnicami. Zatęskniłem do Rzymu i zatłoczonych ulic Subury z chłopakami grającymi na placach w trygon, do zacisza mojego ogrodu, wygodnego własnego łoża i zapachów dochodzących z kuchni Bethesdy.

I nagle spostrzegłem Olimpias, wspinającą się wąską ścieżką od strony plaży. W jednym ręku niosła mały koszyk. Była jeszcze daleko, ale widziałem, że się uśmiecha. Nie był to ów dwuznaczny uśmieszek, jaki nie schodził z jej ust u Geliny, lecz prawdziwy, promienny uśmiech zadowolenia. Spostrzegłem też, że brzeg jej krótkiej szaty był ciemny, jakby brodziła po kolana w wodzie.

Przeniosłem wzrok poza nią, usiłując się domyślić, skąd wraca. Ścieżka niknęła wśród rozrzuconych po zboczu głazów, a plaża nie była stąd w ogóle widoczna. Jeśli chciała zbierać małże czy inne morskie stwory, w okolicy Kume musiały przecież być znacznie dogodniejsze do tego celu miejsca.

Kiedy podeszła bliżej, ukryłem się za dużym głazem. Obszedłem go dookoła, próbując znaleźć najlepsze miejsce, by móc ją obserwować, sam nie będąc zauważonym, kiedy kątem oka dostrzegłem jakiś ruch. O sto kroków zobaczyłem swoje lustrzane odbicie – tak mógłbym nazwać tego człowieka, gdybym był ubrany w ciemny płaszcz z kapturem i nosił długą, spiczastą brodę. Omnibus Dionizjusz stał w identycznej, jak moja, pozycji, przyczajony za kamieniem, i ukradkiem śledził zbliżającą się dziewczynę. Mnie nie zauważył. Przesunąłem się w inne miejsce, chowając się przed wzrokiem obojga, i chyłkiem odszedłem znad urwiska. Pospieszyłem do domu Iai i dołączyłem na tarasie do Ekona.

Olimpias nadeszła niedługo po mnie. Odźwierny coś jej opowiedział przyciszonym tonem, a ona zniknęła w przyległym pokoju. Kiedy po chwili znów się pojawiła, przebrana była w suchą szatę i nie miała już koszyka.

– Czy twoja wizyta u Sybilli okazała się owocna? – zapytała z miłym uśmiechem.

Eko zmarszczył się i odwrócił wzrok.

– Być może – odrzekłem. – Przekonamy się po drodze do Bajów.

Olimpias wyglądała na zdziwioną, ale nic nie mogło zepsuć jej świetnego humoru. Przeszła się po tarasie, pieszczotliwie dotykając kwitnących w donicach kwiatów.

– Czy wybieramy się z powrotem szybko? – spytała.

– Tak. Eko i ja mamy jeszcze coś do zrobienia, a w domu Geliny zapewne będzie sporo zamieszania, jak to zwykle bywa w przeddzień wielkiego pogrzebu.

– Ach, tak, pogrzeb – szepnęła poważnie. Kiwnęła w zamyśleniu głową, a uśmiech prawie zniknął z jej ust, kiedy schylała się, by powąchać kolejny kwiat.

– Morskie powietrze ci służy – zauważyłem. Wyglądała piękniej niż przedtem, z tak lśniącymi oczami i złotymi włosami odrzuconymi w tył przez wiatr. – Czy spacerowałaś plażą?

– Tak, krótko – odrzekła, odwracając wzrok.

– Kiedy weszłaś parę chwil temu, wydawało mi się, że niesiesz koszyk. Zbierałaś jeżowce?

– Nie.

– Małże?

– Właściwie to nie byłam na plaży. – Wyglądała na speszoną. Iskry w jej oczach przygasły. – Szłam wzdłuż urwiska. Nazbierałam trochę ładnych kamyków, jeśli już musisz wiedzieć. Iaia używa ich do dekoracji ogrodu.

– Ach tak...

Opuściliśmy dom w chwilę potem. Idąc przez westybul, zauważyłem, że Olimpias nie trudziła się, by ukryć swój koszyk, ale zostawiła go na widoku nieopodal stołka odźwiernego. Kiedy wyszła, zostałem w tyle, podszedłem do koszyka i podniosłem stopą wieko. Nie było w nim kamyków. Oprócz małego nożyka i kilku okruchów chleba nic w nim nie znalazłem.

Droga przez kamienny labirynt i nagie, smagane wiatrem wzgórza w promieniach słońca wydawała się całkiem inna, ale kiedy wjechaliśmy w lasy wokół jeziora Awernus, zacząłem odczuwać tę samą niesamowitą atmosferę co poprzednio. Oglądałem się czasem za siebie, ale jeżeli Dionizjusz jechał za nami, to musiał się trzymać poza zasięgiem wzroku.

Dopiero kiedy dojechaliśmy do skalnej półki, powiedziałem Olimpias, że chcę się zatrzymać.

– Ale przecież już ci pokazałam ten widok wcześniej – zaprotestowała. – Niemożliwe, byś chciał go jeszcze raz zobaczyć. Pomyśl tylko, jak pięknie musi teraz być w Bajach.

– Owszem, chcę to jeszcze raz zobaczyć – upierałem się.

Kiedy Eko szukał miejsca do uwiązania koni, ja odnalazłem początek ścieżki, o której mówiła Sybilla. Była skryta pod wyrośniętymi krzewami i butwiejącymi gałęziami, słabo widoczna i długo nie używana. Na wilgotnej od mgły ziemi nie dostrzegłem żadnych świeżych śladów, nawet tropów jelenia. Przecisnąłem się przez krzaki; Eko ruszył za mną, Olimpias – choć jawnie niezadowolona – poszła w nasze ślady. Ścieżka stromo schodziła w dół, ostrymi zakosami wijąc się po kamienistym zboczu. Siarkowy odór potężniał z każdą chwilą, niesiony na falach gorącego powietrza, aż w końcu zmuszeni byliśmy zakrywać twarze rękawami. Wreszcie znaleźliśmy się na szerokiej, płaskiej plaży z żółtego błota. Przekonałem się, że jezioro nie jest jednolitą płynną powierzchnią, na jaką wyglądało z góry, ale serią połączonych siarkowych stawów, pomiędzy którymi biegły kamienne groble. Można by po nich przejść na przeciwległy brzeg, jeśli ktokolwiek chciałby podjąć takie ryzyko i wytrzymałby temperaturę i wyziewy. Smród był prawie nie do zniesienia, ale wydało mi się, że odróżniam na jego tle inny, jeszcze bardziej nieprzyjemny zapach. Spojrzałem w górę. Staliśmy niemal tuż pod półką, z której tu zeszliśmy. Na zboczu nie widać było żadnej jaskini ani jakiegokolwiek innego schronienia. Potrząsnąłem głową, coraz bardziej wątpiąc w słowa natchnionej kapłanki.

– Jak ktokolwiek może się tu z nami spotkać? – burknąłem do Ekona. – Prędzej bym się spodziewał ujrzeć tu Minotaura niż któregoś ze zbiegłych niewolników Geliny.

Eko rozejrzał się dookoła, usiłując przeszyć wzrokiem kłęby oparów. Nagle uniósł brwi i wskazał coś na samym brzegu, o kilka zaledwie kroków od nas.

Widziałem to już wcześniej, ale nie zwróciłem uwagi, sądząc, że to tylko kawałek drewna albo jakiś inny naturalny odpad wyrzucony przez jezioro. Kiedy jednak przyjrzałem się uważniej, zrozumiałem, co to jest.

Podeszliśmy z Ekonem bliżej. Przedmiot musiał przeleżeć dłuższy czas w gorącym siarkowym błocie, które rozpuściło jego zanurzoną część. Pozostałość była pozbawiona barw, ochlapana mułem i szybko ulegała rozkładowi. Patrzyliśmy na to, co zostało z ludzkiej głowy na ramionach wciąż pokrytych strzępami odbarwionej tkaniny. Twarz spoczywała w błocie. Na tyle głowy widniał pierścień siwych włosów okalający łysinę. Eko odstąpił o krok, przestraszony, i spojrzał trwożnie na środek jeziora, jakby pomyślał, że zjawa raczej wychynęła z toni, a nie wpadła do niej z góry.

Znalazłem patyk i szturchnąłem głowę, by odwrócić ją twarzą do nas, zaciskając jednocześnie nos. Nie było to łatwe; skóra wydawała się stopiona w jedno z błotem. Kiedy wreszcie mi się udało, widok był okropny, ale z twarzy pozostało jeszcze tyle rysów, by Olimpias ją rozpoznała. Wciągnęła głośno powietrze i zapłakała w swój rękaw:

– Zeno!

Zanim zdołałem się zastanowić, co z tym zrobić, dziewczyna zdecydowała za mnie. Z przenikliwym krzykiem schyliła się, schwyciła głowę za pasmo włosów i cisnęła w jezioro. Głowa pofrunęła przez opary, roztrącając je i znacząc swój lot gwałtownymi zawirowaniami, po czym wylądowała w błocie, nie z pluskiem, ale z plaśnięciem. Przez moment czas zdawał się zatrzymać w miejscu; głowa Zenona utrzymywała się na powierzchni wrzącego kotła, potem wystrzelił spod niej gejzer pary. Wydało mi się, że widzę, jak oczy trupa się otwierają i patrzą na nas, jak tonący mógłby patrzeć z rozpaczą na ludzi na brzegu. A potem głowa zniknęła w błocie i więcej jej nie ujrzeliśmy.

– Teraz Paszcza Hadesu pochłonęła go na dobre – szepnąłem w próżnię, bo Olimpias biegła już na oślep do ścieżki, potykając się i szlochając, a Eko klęczał nieopodal i wymiotował na żółtą, błotnistą plażę.

CZĘŚĆ III

ŚMIERĆ W PUCHARZE

ROZDZIAŁ XIV

– Czy ten dzień się nigdy nie skończy? – narzekałem, patrząc w sufit nad łóżkiem i trąc twarz obiema dłońmi. – Tyłek będzie mnie jutro bolał od tej jazdy, pod górę, z góry, przez lasy i przez pustkowia – mamrotałem, jak to zazwyczaj czynią znużeni ludzie, którym dano szansę wypocząć po wyczerpującym dniu, a oni są zbyt zmęczeni, by się rozluźnić. Może by pomogło, gdybym zamknął oczy, ale za każdym razem, kiedy próbowałem, natychmiast widziałem potwornie zniekształconą twarz Zenona, wpatrującą się we mnie z kręgu ognia i pary. – Eko, możesz nalać mi kubek wody z tego dzbanka na parapecie? Woda! – Klepnąłem się otwartą dłonią w czoło. – Musimy jeszcze znaleźć kogoś, kto zanurkuje na przystani, by sprawdzić, co wrzucano do morza wczoraj w nocy!

Usiadłem na łóżku, by wziąć z rąk Ekona kubek z wodą, i spojrzałem ponad jego ramieniem w okno. Słońce stało jeszcze dość wysoko, ale dzień miał się ku końcowi. Zanim odszukam Metona – zakładając, że chłopiec da sobie radę z nurkowaniem – i dotrę z nim na przystań, cienie się wydłużą i nadejdzie wieczorny chłód. Żeby znaleźć cokolwiek pomiędzy skałami na dnie, potrzebujemy jasnego światła słonecznego, docierającego głęboko pod wodę. To zadanie musi poczekać.

Stęknąłem i przetarłem oczy, ale szybko cofnąłem dłoń, kiedy zamajaczyła mi znów twarz Zenona.

– Za mało czasu, Ekonie, za mało czasu. Jaki ma sens nasze uwijanie się i bieganie z kąta w kąt, skoro nie ma nadziei dotrzeć do sedna sprawy, zanim Krassus dopnie swego? Gdyby tylko Olimpias nie rzuciła głowy do jeziora i nie uciekła samopas do willi, mielibyśmy chociaż coś do pokazania... dowód, że znaleźliśmy jednego z niewolników. Ale co by to dało? Krassus widziałby w tym tylko kolejny dowód winy Zenona, bo czyż może być lepszy sposób, w jaki bogowie mogą okazać swą furię niewolnikowi mordercy, niż połknięcie go przez samego Plutona, nogami do przodu? Po całym naszym wysiłku, Ekonie, wszystko, co mamy, to pytania. Kto zaatakował mnie nocą na przystani? Co dziś kombinowała Olimpias i dlaczego śledził ją Dionizjusz? Jaka jest w tym wszystkim rola Iai? Ona zdaje się mieć jakiś własny plan, ale do czego zmierza i czemu kryje się za zasłoną tajemnicy i magii?

Przeciągnąłem się i nagle poczułem się ciężki jak ołów. Eko padł na swoje łóżko, odwracając się twarzą do ściany.

– Nie powinniśmy tu się wylegiwać – mruknąłem. – Mamy tak niewiele czasu... Jeszcze nie rozmawiałem z Sergiuszem Oratą ani też z Dionizjuszem. Jeśli udałoby mi się go jakoś zaskoczyć...

Zamknąłem oczy na króciutką chwilę, jak mi się zdawało. Zdawało mi się też, że wraz ze mną cały pokój westchnął ze znużenia. Usadowiony na szczycie willi, z tarasem wychodzącym na wschód, akumulował ciepło przez cały dzień od samego rana, a teraz ściany zaczynały je oddawać. Przez okno zaczął wślizgiwać się wieczorny chłód. Było mi przyjemnie ciepło w plecy przyciśnięte do łóżka, podczas gdy dłonie i stopy lekko mi marzły. Przydałby się lekki koc, ale byłem zbyt zmęczony, by zwracać na to uwagę. Leżałem na łóżku wyczerpany, czujny na wszelkie bodźce, a jednocześnie zapadałem w drzemkę.

Sen miał początek w tym samym łóżku, tylko że stało ono w moim domu w Rzymie. Leżałem bowiem na boku przytulony do Bethesdy, twarzą w twarz. Nie otwierając oczu, przesunąłem dłońmi po jej ciepłych udach i podbrzuszu zadziwiony, że jej ciało wciąż jest tak prężne i giętkie jak wtedy, kiedy ją kupowałem na targu w Aleksandrii. Pod mym dotykiem zamruczała jak kotka; przycisnęła się do mnie i poczułem, jak rosnę między nogami do bolesnej twardości. Poruszyłem się, by w nią wejść, ale ona zesztywniała i odepchnęła mnie. Otworzyłem oczy i zamiast Bethesdy ujrzałem Olimpias, patrzącą na mnie z wyniosłą wzgardą.

– Co ty sobie myślisz? – spytała. – Masz mnie za niewolnicę, że chcesz mnie tak wykorzystywać?

Wstała z łóżka i stanęła przede mną naga, skąpana w miękkim świetle wpadającym z tarasu. Włosy okalały jej twarz złotą aureolą; pełne, gładkie linie jej ciała tworzyły obraz tak piękny, że patrzenie na nią nieomal sprawiało ból. Wyciągnąłem do niej rękę, ale ona odsunęła się gwałtownie. Pomyślałem, że droczy się ze mną, kiedy nagle zakryła twarz dłońmi i wybiegła z płaczem z pokoju, zatrzaskując za sobą drzwi.

Wstałem i poszedłem za nią. Otworzyłem drzwi, pełen nieoczekiwanie niedobrych przeczuć, i poczułem na twarzy gorący powiew. Drzwi nie otworzyły się na korytarz, lecz na skalną półkę nad jeziorem Awernus. Nie umiałbym powiedzieć, czy był to dzień, czy noc; wszystko spowite było ostrym, krwistoczerwonym światłem. Na krawędzi półki siedział na niskim krześle jakiś mężczyzna odziany w karmazynową wojskową pelerynę. Pochylał się do przodu, z głową wspartą na ręku, jakby śledził przebieg jakiejś bitwy daleko w dole. Wyjrzałem ponad jego ramieniem i zobaczyłem, że całe jezioro jest ogromnym paleniskiem, wypełnionym od brzegu do brzegu wijącymi się w konwulsjach ciałami mężczyzn, kobiet i dzieci, po pas uwięzionymi w płonącym błocie. Ich usta wykrzywione były krzykiem, ale odległość stłumiła go tak, że przypominał szum morza albo pomruk tłumu zgromadzonego w amfiteatrze. Byli za daleko, bym mógł rozróżnić rysy twarzy, a mimo to rozpoznałem małego Metona i młodego Apoloniusza. Krassus obejrzał się przez ramię.

– Rzymska sprawiedliwość – rzekł z ponurą satysfakcją. – I nie da się nic zrobić.

Popatrzył na mnie dziwnie i wtedy zorientowałem się, że jestem nagi. Odwróciłem się, by wrócić do sypialni, ale nie mogłem znaleźć drzwi. W zamieszaniu podszedłem zbyt blisko krawędzi, która zaczęła się pode mną kruszyć i osuwać. Krassus zdawał się nie widzieć, że spadam tyłem, usiłując się wgramolić z powrotem na półkę, mimo iż ta spadała razem ze mną, wprost w otchłań...

Obudziłem się zlany zimnym potem i ujrzałem Metona stojącego nade mną z wyrazem poważnego zaniepokojenia. Z drugiej strony pokoju dolatywało ciche pochrapywanie Ekona. Zamrugałem i przesunąłem dłonią po czole, zaskoczony, że jest mokre od potu. Niebo nad tarasem było ciemnoniebieskie, połyskujące pierwszymi wieczornymi gwiazdami. Pokój oświetlała trzymana przez chłopca lampka.

– Czekają na ciebie – powiedział w końcu, niepewnie unosząc brwi.

– Kto? Na co czeka? – Mrugałem, nie wiedząc, o czym mówi, i wpatrując się w odblask płomyka na suficie.

– Wszyscy już są oprócz ciebie – ponaglał mnie Meto.

– Gdzie?

– W jadalni. Czekają na ciebie, by zacząć obiad. Chociaż nie mam pojęcia, do czego im tak spieszno.

Potrząsnąłem głową, usiłując się otrzeźwić, i wstałem chwiejnie z łóżka.

– Czemu tak myślisz?

– Bo taki posiłek nie nadaje się nawet dla niewolników!

W triclinium panowała ponura atmosfera. Po części wynikało to z okoliczności, miał to być bowiem ostatni posiłek przed pogrzebem; przez resztę wieczoru, całą noc i cały następny dzień wszyscy domownicy i goście mieli dochować postu. Dopiero wieczorem po kremacji zwłok i pochowaniu urny z prochami Lucjusza Licyniusza miała nastąpić stypa. Tradycja wymagała, by podano dziś tylko najprostsze jadło: zwykły chleb i gotowaną soczewicę, rozwodnione wino i puls, polewkę zbożową. Kucharz Geliny wykazał się inicjatywą i dołożył kilka smakołyków o czarnej barwie: czarna ikra na kromkach razowego chleba, czarne marynowane jajka, czarne oliwki i ryba duszona w atramencie kałamarnic. Nie był to posiłek, przy którym można by prowadzić wytworną, dowcipną konwersację, i nawet Metrobiusz milczał. Siedzący po przeciwnej stronie pokoju Sergiusz Orata wodził ponuro wzrokiem po stole i pakował w siebie marynowane jajka, wsadzając je całe do ust.

Ta atmosfera miała też i inne źródło, którym był człowiek siedzący obok Geliny. Dzisiejszego wieczoru Marek Krassus zaszczycił nas swą obecnością, co zdawało się tłumić wszelką spontaniczność. Jego przyboczni, Mummiusz i Fabiusz, spoczywający obok siebie po prawicy wodza, nie mogli pozbyć się wojskowej postawy; Iaia i Metrobiusz też się czuli nieswojo, co łatwo było odgadnąć po ich nerwowych spojrzeniach i ponurych minach. Zdenerwowanie Olimpias było usprawiedliwione. Byłem zaskoczony, że w ogóle przyszła na kolację po przeżytym nad jeziorem Awernus szoku. Dłubała w talerzu bez apetytu, zagryzała wargi i nie podnosiła oczu. Malująca się na jej twarzy udręka jeszcze bardziej podkreślała jej urodę. Zauważyłem, że Eko nie może od niej oderwać wzroku.

Gelina była w stanie nerwowego podniecenia. Nie mogła usiedzieć spokojnie; bez przerwy gestami przyzywała niewolników, a kiedy podchodzili, nie mogła sobie przypomnieć, czego od nich chciała. Jej twarz na przemian to wykrzywiał grymas rozpaczy i zmęczenia, to rozjaśniał dziwny uśmieszek. Bynajmniej nie uciekała też wzrokiem, jak inni, ale rozglądała się dookoła, po kolei mierząc nas intensywnym, nieprzeniknionym spojrzeniem. Nawet Metrobiusz nie mógł dzisiaj sobie z nią poradzić i od czasu do czasu ściskał ją za rękę dla dodania ducha, ale unikał jej wzroku. Jego dowcip wydawał się wyschnięty.

Sam Krassus był zamyślony i wyniosły. Większość uwagi poświęcał Mummiuszowi i Fabiuszowi, z którymi wymieniał lakoniczne uwagi na temat stanu gotowości swej armii i postępów przy wznoszeniu drewnianego amfiteatru nad jeziorem Lucrinus. Poza tym równie dobrze mógłby jeść posiłek w samotności, tak dalece nie obchodziła go reszta gości. Jadł z apetytem, ale zamknięty był w sobie i jakby nieobecny.

Jedynie filozof Dionizjusz zdawał się promieniować dobrym humorem. Policzki pokrywał mu zdrowy rumieniec, a oczy błyszczały. Jazda do Kume i z powrotem dodała mu wigoru, pomyślałem, albo też był zadowolony z wyników śledzenia Olimpias przez całe popołudnie. Przyszło mi nagle na myśl, że może po prostu jej uroda tak samo zawróciła mu w głowie jak innym i jego ukradkowa obserwacja dziewczyny miała całkiem naturalne podłoże. Przypomniałem sobie, jak czaił się na urwisku, potajemnie wpatrując się w nią spod kaptura, i ze wzdrygnięciem wyobraziłem sobie, że niepostrzeżenie masował sobie krocze. Jeżeli teraz uśmiech na jego twarzy był pozostałością po zaspokajaniu jego szczególnego apetytu erotycznego, to bogowie ukazali mi o wiele bardziej intymny wizerunek uczonego, niż chciałem zobaczyć.

Niemniej jak na zauroczonego filozof całkiem nieźle potrafił ignorować Olimpias i jej udrękę, mimo iż zajmowała miejsce tuż obok niego. Obrócił całą uwagę na Krassusa. Tak jak poprzedniego wieczoru, Dionizjusz znów podjął w końcu próbę zdawkowej konwersacji, a w każdym razie zaimponowania nam swą erudycją.

– Wczoraj rozmawialiśmy tu trochę o buntach niewolników, Marku Krassusie. Żałowałem, że cię nie ma. Być może coś z moich badań byłoby dla ciebie nowością.

Krassus powoli skończył jeść trzymaną w dłoni skórkę chleba, zanim odpowiedział.

– Mam co do tego poważne wątpliwości, Dionizjuszu. Sam prowadziłem takie badania przez ostatnie kilka miesięcy, zwłaszcza jeżeli chodzi o błędy popełniane przez rzymskich dowódców podczas nieudanych konfrontacji z takimi dużymi, choć niezdyscyplinowanymi siłami.

Dionizjusz skinął głową.

– Mądry człowiek interesuje się nie tylko swoim wrogiem, ale i... nazwijmy to, dziedzictwem wroga oraz historycznymi mocami, jakimi dysponuje. Niezależnie od tego, jak bardzo wydają się podejrzane i godne pogardy.

– O czymże ty mówisz? – niecierpliwie rzucił Krassus, nie podnosząc nawet oczu na rozmówcę.

– Chcę powiedzieć, że Spartakus nie spadł nagle z nieba. Mam teorię, że wśród niewolników krążą legendy o dawnych buntach, opowieści zbudowane wokół takich postaci, jak nieszczęsny mag Eunus, i okraszone wszelkimi rodzajami niby-heroicznych szczegółów i pobożnych życzeń.

– To nonsens! – odezwał się Faustus Fabiusz, odgarniając z czoła niesforny kosmyk rudych włosów. – Niewolnicy nie mają legend, tak jak nie mają żon, matek ani dzieci, które by mogli nazywać własnymi. Niewolnicy mają panów i obowiązki. Taki jest porządek świata dany nam przez bogów.

Przez jadalnię przetoczyła się fala pomruków aprobaty.

– Ale porządek może być naruszony – upierał się Dionizjusz. – Widzimy to aż za dobrze przez ostatnie dwa lata, kiedy Spartakus ze swą hołotą grasuje po całej Italii, siejąc chaos i podburzając coraz więcej niewolników, by się doń przyłączali. Tacy jak on grają na nosie naturalnemu porządkowi świata.

– Dlatego też nadszedł czas, by silny Rzymianin ten porządek przywrócił! – zagrzmiał Mummiusz.

– Z pewnością jednak mogłoby być pomocne – nalegał Dionizjusz – poznanie motywów i aspiracji, jakimi kierują się ci buntownicy, aby tym pewniej ich pokonać.

Fabiusz wydął wzgardliwie usta i wgryzł się w czarną oliwkę.

– Ich motywem jest ucieczka od życia wypełnionego służbą i pracą, jakie przeznaczyła im Fortuna. Aspiracją ich jest być wolnymi, choć do tego brak im charakteru, zwłaszcza tym, którzy urodzili się niewolnikami.

– A ci, których obrócono w niewolników, bo zostani pojmani na wojnie albo pozbawieni środków do życia? – Pytanie padło z ust Olimpias, która zaraz po jego wypowiedzeniu oblała się rumieńcem.

– Czy człowiek, raz zostawszy niewolnikiem, może znów stać się w pełni człowiekiem, nawet kiedy jego panu spodoba się go wyzwolić? – odpowiedział Faustus Fabiusz, spoglądając na nią z ukosa. – Kiedy Fortuna obróci człowieka w czyjąś własność, nie jest możliwe, by jeszcze kiedykolwiek odzyskał swą godność. Może odzyskać ciało, ale nie ducha.

– A przecież – zaczęła Olimpias – prawo stanowi...

– Prawa się zmieniają – uciął Fabiusz. Rzucił pestkę z oliwki na stojący przy nim stolik. Pestka odbiła się od srebrnej tacy i spadła na podłogę. Niewolnik podbiegł, by ją podnieść. – Tak, niewolnik może wykupić swą wolność, ale tylko wtedy, gdy pozwoli mu na to jego pan. Już samo przyzwolenie, by gromadził na ten cel pieniądze, jest prawną fikcją, bowiem niewolnik nie może niczego naprawdę mieć na własność... wszystko, co ma, należy do jego pana. Nawet po wyzwoleniu może zostać na powrót wtrącony w niewolę, jeśli będzie zachowywał się impertynencko wobec swego dawnego pana. Wyzwoleniec jest ograniczony politycznie, upośledzony społecznie, nie może bez naruszenia zasad dobrego smaku ożenić się z córką szanowanego rodu. Wyzwoleniec może być obywatelem, ale nigdy nie będzie w pełni człowiekiem.

Gelina zerknęła przez ramię za niewolnikiem, który podniósł pestkę, a teraz oddalał się z pustą tacą w stronę kuchni.

– Czy uważasz, że to rozsądne prowadzić takie dyskusje w sytuacji, gdy...

Krassus parsknął wzgardliwie i rozparł się na sofie.

– Doprawdy, Gelino... – skarcił ją. – Jeżeli Rzymianin nie może swobodnie rozmawiać o swej własności w jej obecności, to zaiste smutne nastały dla nas czasy. Wszystko, co Fabiusz powiedział, jest prawdą. Co do Dionizjusza i jego pomysłów o jakiejś bliżej nie określonej ciągłości między buntami niewolników, uważam je za absurdalne. Niewolnicy nie mają więzi z przeszłością. Jak mogliby ją mieć, skoro nawet nie znają imion własnych przodków? Są jak grzyby: wyrastają masowo z ziemi dla zachcianki bogów. Jaki jest cel ich istnienia? Służyć za narzędzia ludziom od siebie większym, by ci mogli urzeczywistniać swoje wielkie ambicje. Niewolnicy są ludzkimi przyborami, danymi nam z boskiej woli, która inspiruje wielkich ludzi i bogaci wielkie państwa, takie jak nasze. Nie mają przeszłości i przeszłość ich nie dotyczy. Nie mają też poczucia przyszłości; w przeciwnym razie Spartakus i jego zgraja wiedzieliby, że skazani są na los o wiele gorszy niż ten, przed którym uciekli, jak im się wydawało, kiedy powstali przeciwko swym panom.

– Święte słowa! – krzyknął bełkotliwie Mummiusz, uderzając kubkiem o stół.

Metrobiusz posłał mu druzgocące spojrzenie i chciał coś powiedzieć, ale zrezygnował.

– Prosty niewolnik, pracujący na roli, żyje z dnia na dzień – kontynuował Krassus. – Jego świadomość nie wykracza poza zaspokajanie własnych przyziemnych potrzeb i spełnianie życzeń swego pana. Akceptacja losu, a przynajmniej zrezygnowanie jest naturalną cechą niewolnictwa. Dla tych ludzi bunt i podnoszenie ręki na lepszych od siebie jest w istocie aktem przeciwnym naturze; inaczej zdarzałoby się to bez przerwy i niewolnictwo nie mogłoby istnieć. A to oznacza, że nie mogłaby istnieć cywilizacja. Rewolta Spartakusa, podobnie jak maga Eunusa i garstki jemu podobnych, jest w samej rzeczy aberracją, perwersją, rozdarciem tkaniny kosmosu utkanej przez Parki.

Dionizjusz pochylił się do przodu, wpatrując się w Krassusa z służalczym podziwem.

– Zaiste, jesteś mężem chwili, Marku Krassusie. Nie tylko wielkim politykiem i wodzem, ale i filozofem. Są wprawdzie tacy, którzy przewrotnie twierdzą, że to Spartakus jest mężem chwili, że to on rządzi naszymi nadziejami i obawami, ale ja jestem zdania, że Rzym wkrótce o nim zapomni, zapatrzony w blask twego zwycięstwa. Porządek i prawo zostaną przywrócone i będzie tak, jakby Spartakus nigdy nie istniał.

– Święte słowa! – orzekł ponownie Mummiusz.

Dionizjusz oparł się plecami o sofę i uśmiechnąwszy się wstydliwie, dorzucił:

– Zastanawiam się, gdzie ten nędznik się w tej chwili znajduje?

– Zadekował się pod Turiami – poinformował Mummiusz.

– Tak, ale co robi w tej chwili, gdy my tu rozmawiamy? Czy obżera się kradzionymi truflami, pyszniąc się przed swymi ludźmi kradzionymi triumfami? A może położył się wcześnie spać... bo czyż jakakolwiek konwersacja mogłaby zająć takiego niewykształconego niewolnika i zatrzymać go na nogach po zmroku? Wyobrażam go sobie, jak leży w ciemności niespokojny, nie mogąc zmrużyć oka, trapiony niejasnym przeczuciem losu, jaki chowają dlań w zanadrzu Fortuna i Marek Krassus. Czy leży w namiocie przesiąkniętym jego własnym, wstrętnym odorem? Czy też na twardych kamieniach pod rozgwieżdżonym niebem... Nie, z pewnością nie, gdyż wtedy byłby wystawiony na bezlitosny wzrok bogów, którzy nim gardzą. Myślę, że taki człowiek musi sypiać w jaskiniach, w wilgotnych zimnych norach jak dzika bestia, którą w istocie jest.

Mummiusz zaśmiał się krótko i rzekł:

– Nie ma nic okropnego w spaniu w jaskiniach. W każdym razie nic o tym nie mówiły opowieści pewnego wielkiego człowieka o jego młodszych latach. – Rzucił bystre spojrzenie ku Krassusowi, który z oporem się uśmiechnął.

Dionizjusz ściągnął usta, by stłumić triumfalny uśmiech na ten zwrot w konwersacji, do którego najwyraźniej dążył i w czym Mummiusz nieświadomie stał się jego wspólnikiem. Rozparł się wygodnie i rzekł:

– Ach, tak, jakże ja mogłem zapomnieć o tak uroczej historii? To się działo w złych czasach przed Sullą, kiedy tyrani Cynna i Mariusz, wrogowie wszystkich Licyniuszów, szerzyli terror w całej republice. Przywiedli ojca Krassusa do samobójstwa i zabili jego brata, a młody Marek... musiałeś mieć wówczas nie więcej niż dwadzieścia pięć lat?... zmuszony był ratować życie ucieczką do Hiszpanii.

– Doprawdy, Dionizjuszu, sądzę, że wszyscy obecni słyszeli tę historię aż za często.

Krassus usiłował nadać swemu głosowi ton znudzonej dezaprobaty, ale uśmiech czający się w kącikach ust zdradził go. Wydawało mi się, że wiedział tak samo dobrze, jak ja, iż filozof celowo nakierował rozmowę na ten temat, by osiągnąć jakiś jeszcze jemu tylko wiadomy efekt; przypomnienie tamtej historii wyraźnie sprawiło mu jednak zbyt wielką przyjemność, by mógł odmówić sobie wysłuchania jej po raz kolejny.

Dionizjusz parł tymczasem dalej:

– Z pewnością nie wszyscy to słyszeli. Choćby Gordianus i jego syn. Opowieść o jaskini – wyjaśnił, zwracając się do mnie.

– Brzmi to jakby znajomo – przyznałem. – Musiałem coś o tym słyszeć, pewnie na Forum.

– A Iaia i jej młoda pupilka? – ciągnął Dionizjusz. – Chyba opowiadanie o pobycie Krassusa w nadmorskiej jaskini też będzie dla nich nowością...

Filozof odwrócił się do obu kobiet z miną dziwnie przypominającą szyderczy grymas. Ich reakcja też mnie zaskoczyła: Olimpias zarumieniła się jeszcze bardziej, Iaia zaś zbladła i usiadła sztywno wyprostowana.

– Znam je całkiem dobrze – sprzeciwiła się.

– Dobrze, zatem należy to opowiedzieć z uwagi na Gordianusa. Kiedy młody Krassus przybył do Hiszpanii jako uciekinier przed prześladowaniem ze strony Cynny i Mariusza, mógł się spodziewać ciepłego przyjęcia. Jego rodzina miała tam odwieczne koneksje: ojciec służył jako pretor, a sam Marek spędził tam jakiś czas jako chłopiec. W rzeczywistości przekonał się, że rzymscy osadnicy boją się Mariusza tak bardzo, że nikt nawet nie chciał z nim rozmawiać, a cóż dopiero mu pomóc. Istniało poważne zagrożenie, że ktoś go zdradzi i dostarczy stronnikom Mariusza jego głowę. Marek uciekł więc z miasta, ale nie sam. Przybyłeś do Hiszpanii z kilkoma towarzyszami, prawda?

– Z trzema przyjaciółmi i dziesięcioma niewolnikami – potwierdził Krassus.

– Tak, uciekł więc z miasta ze swymi trzema przyjaciółmi i dziesięcioma niewolnikami i posuwał się wybrzeżem, aż dotarł do posiadłości starego znajomego swego ojca. Nazwisko wyleciało mi z głowy...

– Wibiusz Pacjakus – podpowiedział z uśmiechem Krassus.

– Ach, prawda, Wibiusz. Tak się składało, że na terenie posiadłości, na samym brzegu morza, znajdowała się wielka jaskinia, Krassus zapamiętał ją ze swych chłopięcych wypraw. Zdecydował się w niej schronić ze swą grupą, nie mówiąc nic właścicielowi, nie chciał bowiem wystawiać Wibiusza na niepotrzebne niebezpieczeństwo. Wkrótce jednak skończyły im się zapasy, więc Marek posłał niewolnika, by wybadał gospodarza. Starzec się ucieszył, że Krassusowi udało się uciec i że jest bezpieczny. Wypytał posłańca o liczebność jego świty i choć sam ich nie odwiedzał, polecił, by jego zarządca co dzień przygotowywał paczkę z żywnością i zanosił ją w odludne miejsce na urwiskach. Zagroził mu śmiercią, gdyby okazał się zbyt wścibski albo zaczął rozsiewać plotki na ten temat, natomiast za sumienne wypełnianie zadania obiecał mu wolność. Z czasem niewolnik zaczął im dostarczać także księgi, skórzane piłki do trygona i inne narzędzia rozrywki, nigdy sam nie oglądając ukrywających się ani nie znając ich miejsca pobytu. Sama zaś jaskinia...

– Och, ta jaskinia! – przerwał mu Krassus. – Bawiłem się w niej jako chłopiec, wydawała mi się wtedy równie tajemnicza i groźna jak siedziba Sybilli. Znajduje się ona tuż nad morzem, ale bezpiecznie wysoko ponad plażą, otoczona urwiskami. Ścieżka wiodąca do wejścia jest wąska i stroma, trudna do odnalezienia. Wnętrze groty jest zaskakująco wielkie. To wysoka komora z mniejszymi odgałęzieniami po obu stronach. U podnóża urwiska bije źródło czystej wody, a skały poprzecinane są pęknięciami. Do środka dzięki temu przedostaje się światło dzienne, ale jednocześnie jaskinia daje schronienie przed deszczem i wiatrem. Wcale nie jest to wilgotne i ciemne miejsce. Powietrze jest tam suche i czyste. Czułem się znów jak dziecko, wolny od wszystkich trosk świata, bezpiecznie ukryty. Poprzednie miesiące były przerażającą gehenną; śmierć ojca i brata, panika w Rzymie... Przeżywaliśmy w jaskini i melancholijne dni, ale miało się też poczucie, że czas stanął w miejscu, że przez chwilę niczego ode mnie nie wymagano, ani żalu, ani zemsty, ani walki o miejsce w świecie. Myślę, że moim przyjaciołom dopiekła nuda, dla niewolników też z trudem dawało się wynajdować zajęcia, ale dla mnie był to czas wypoczynku i samotności, jakiego bardzo wtedy potrzebowałem.

– A w końcu, jak mówi opowieść, wszelkie potrzeby zostały zaspokojone – zagadnął Dionizjusz.

– Alethea i Diona – uśmiechnął się na wspomnienie Krassus. – Któregoś ranka niewolnik wysłany po naszą dzienną porcję żywności wrócił zziajany, twierdząc, że z morza wyłoniły się dwie boginie, blondynka i brunetka, i zmierzają plażą w naszą stronę. Podkradłem się ścieżką na dół i przyjrzałem się im zza jakiegoś głazu. Były zadziwiająco suche jak na gości z morskich odmętów, jak na boginie zaś odziane były w zbyt proste szaty, znacznie brzydsze od nich samych. Ukazałem się im, a one podeszły bez najmniejszego wahania. Blondynka oznajmiła, że na imię ma Alethea i jest niewolnicą, po czym spytała, czy ja jestem jej nowym panem. Domyśliłem się, że przysłał je Wibiusz, wiedząc, że byłem bez kobiety od chwili ucieczki z Rzymu, i pragnąc być jak najlepszym gospodarzem dla dwudziestopięcioletniego młodzieńca. Alethea i Diona uczyniły resztę z tych ośmiu miesięcy o wiele przyjemniejszą.

– I jak się zakończył wasz pobyt w jaskini? – spytałem.

– Dostaliśmy wiadomość, że Cynna został zabity, a sytuacja Mariusza stała się wreszcie niekorzystna. Zebrałem wokół siebie tylu stronników, ilu zdołałem, i ruszyłem, by połączyć się z Sullą.

– A niewolnice? – chciał wiedzieć Fabiusz.

Krassus uśmiechnął się.

– W kilka lat później kupiłem je od Wibiusza. Ich uroda jeszcze nie przyblakła, podobnie jak moja młodość. Nasze ponowne spotkanie było wielce zabawne... Znalazłem im miejsce nieopodal mego domu w Rzymie i służyły mi od tamtej pory nieprzerwanie. Zapewniłem im dobre utrzymanie.

– Czarujący epizod w tak burzliwym i ciekawym życiu! – Dionizjusz aż klasnął w dłonie. – Jakże mnie ta opowieść zawsze fascynuje, zwłaszcza ostatnio. Jest coś tak uroczego i ulotnego w jej osobliwych elementach... pomysł wykorzystania nadmorskiej jaskini na kryjówkę, obraz pięknej dziewczyny pomagającej przetrwać uciekinierowi, całe czarujące nieprawdopodobieństwo sytuacji... To prawie zbyt podobne do bajki, by mogło się naprawdę wydarzyć. Czy wyobrażacie sobie, by taka historia się kiedykolwiek powtórzyła? Że takie same, choć nieco zniekształcone okoliczności mogłyby zajść w innym miejscu, w innym czasie?

Dionizjusz był z siebie wielce zadowolony, niemal mruczał jak kocur ugłaskany własną wymową, ja jednak patrzyłem na Olimpias, która wyraźnie drżała, i na Iaię, która wzięła swą protegowaną za rękę i ścisnęła, bynajmniej nie delikatnie, o czym świadczyła zbielała od uścisku skóra dziewczyny.

– Czy zamierzasz uraczyć nas jakąś zagadką? – Krassusowi wrócił znudzony wyraz twarzy.

– Być może – odrzekł filozof. – A może i nie. Dzieją się dziś na świecie dziwne, niepokojące rzeczy, jakie się zdarzają, kiedy wola bogów zostaje przeinaczona, a granica między wolnymi a niewolnikami się zaciera. Wśród takiego chaosu zawiązują się nienaturalne sojusze i kwitnie zdrada. Dlatego mamy wśród nas kogoś takiego jak Gordianus. Czyż nie przybył tu po to, by odkryć prawdę i stopić naszą nieufność? Powiedz mi, Gordianusie, czy miałbyś coś przeciwko temu, abym stał się twym rywalem na drodze do tej informacji? Filozof kontra Poszukiwacz? A co ty na to, Krassusie?

Krassus spojrzał na niego posępnie, usiłując się domyślić, jak i ja, do czego zmierza.

– Jeśli chcesz przez to powiedzieć, że potrafisz rozwiązać zagadkę morderstwa mojego kuzyna Lucjusza...

– To właśnie chcę powiedzieć – przerwał mu Dionizjusz. – Wraz z Gordianusem, powiedzmy, że równolegle z nim, prowadziłem moje własne dochodzenie, choć w nieco innym kierunku. Nie mam w tej chwili nic do powiedzenia, ale sądzę, że w bardzo krótkim czasie zdołam znaleźć odpowiedzi na wszystkie pytania, jakie powstały w związku z tym tragicznym wydarzeniem. Uważam to za swój obowiązek jako filozofa i jako twojego przyjaciela, Marku Krassusie. – Wykrzywił szczękę w sztywnym, pozbawionym wesołości uśmiechu i powoli omiótł wzrokiem twarze wszystkich obecnych. – Ach, ale oto obiad dobiegł widać końca, bo niosą mi moją miksturę.

Dionizjusz wziął kubek z rąk niewolnika stojącego w milczeniu za jego sofą i pociągnął łyk zielonej, pienistej cieczy. Olimpias i Iaia wierciły się, jakby ich siedzenia naszpikowane były pokrzywą. Bardzo się starają ukryć ogarniającą je z wolna panikę, pomyślałem, ale absolutnie im się to nie udaje.

ROZDZIAŁ XV

– Ani kęsa aż do jutrzejszego wieczoru. Możesz to sobie wyobrazić?

Sergiusz Orata stał samotnie na tarasie przed jadalnią. Kiedy nadszedłem, obejrzał się przez ramię, po czym znów zapatrzył się tęsknie w odległe światła Puteoli, jak gdyby mógł wyczuć aromat późnych posiłków podawanych po drugiej stronie zatoki.

– Poszczenie jest samo w sobie złe, ale rozpoczynać post po tak nędznej strawie? Kiszki będą mi grały marsza przez całą jutrzejszą ceremonię. Lucjusz Licyniusz wcale by tego nie chciał. U niego co wieczór była uczta.

Wokół nas wierzchołki drzew lekko szumiały na wieczornej bryzie. W triclinium niewolnicy w milczeniu zbierali resztki posiłku przy stłumionym brzęku noży i łyżek. Jak przystało na powagę okoliczności, po obiedzie nie było rozrywki. Gdy tylko Marek Krassus powstał i pożegnał się, reszta gości rozeszła się niczym niecierpliwe dzieciaki, zwolnione wreszcie przez nauczyciela z lekcji. Eko, któremu oczy same się zamykały, poszedł prosto do łóżka. Na miejscu pozostaliśmy tylko ja i Orata. Wyobraziłem sobie, że trwa w pobliżu pustych stołów, jak nieszczęśliwy kochanek mógłby trwać przy pustym łóżku ukochanej, smętnie kontemplując pamięć tego, czego pragnął, a mieć już nie może.

– Lucjusz Licyniusz był więc tak rozrzutny?

– Rozrzutny? Lucjusz? – Orata wzruszył krągłymi ramionami. – Nie według norm bajańskich. Według rzymskich pewnie można by go uznać za jednego z tych, którym senat wiecznie grozi wprowadzeniem jakiegoś rygorystycznego prawa majątkowego. Powiedzmy, że wydawał pieniądze z rozkoszą.

– Pieniądze Krassusa?

Orata zmarszczył brwi.

– Ściśle mówiąc, tak. A jednak...

Stanąłem obok niego, opierając się o kamienną balustradę. Po pierwszym chłodnym powiewie zrobiło się spokojniej i nieco cieplej, jak to często bywa nad Pucharem. Patrzyłem na linię małych jak gwiazdy świateł, obramowującą zatokę. Obszary ciemności przeplatały się ze skupiskami dalekich ogni, którymi miasta błyszczały jak klejnoty w krystalicznie czystym powietrzu.

– Byłeś tu, kiedy zamordowano Lucjusza Licyniusza, prawda? – spytałem cicho. – To musiał być poważny wstrząs, obudzić się rankiem i znaleźć...

– To rzeczywiście był wstrząs. A kiedy dowiedziałem się o wydrapanym przy jego zwłokach imieniu i o tym, że zrobili to niewolnicy... Tylko sobie wyobraź! Mogli nas wszystkich wymordować we śnie! Podobna rzecz się naprawdę wydarzyła raptem kilka tygodni temu, kiedy Spartakus przedzierał się do Turiów. Zamożna rodzina została zabita nocą wraz ze wszystkimi przebywającymi tam gośćmi. Kobiety zgwałcono, dzieci zmuszano do patrzenia na ścinanie głów ojców. Ciarki człowieka przechodzą na samą myśl.

Skinąłem głową.

– Przybyłeś tu tylko dla przyjemności? – spytałem.

Sergiusz uśmiechnął się blado.

– Rzadko robię cokolwiek tylko dla przyjemności. Nawet jedzenie służy zasadniczemu celowi, nieprawdaż? Odbywam wiele wizyt nad Pucharem przez cały rok. Lubię to bardzo. Ale zawsze znajdzie się chwila dla interesów. Zupełne próżniactwo i szukanie przyjemności dla nich samych to dekadencja. Ja muszę zawsze dążyć do jakiegoś celu. Urodziłem się w Puteoli, ale uważam, że postępuję w myśl rzymskich cnót.

– Miałeś zatem interesy z Lucjuszem Licyniuszem?

– Były pewne plany.

– Już przebudowałeś jego łaźnie. Oszałamiająca robota. – Uśmiechnął się, słysząc komplement. – Co tu jeszcze było do zrobienia? Staw rybny?

– Owszem, na początek.

– Żartowałem, Sergiuszu.

– Nie żartuj tu, w Bajach, ze stawów rybnych. Tu wielcy ludzie ronią łzy żalu, kiedy zdychają ich karpie, i łzy radości, kiedy wykluwa się nowy narybek.

– W Rzymie mówi się, że w Bajach popadli w istną manię na punkcie hodowli ryb.

– Obrócili ją w nałóg – przyznał Orata ze śmiechem. – Tak jak Partowie obrócili w nałóg zwyczajne wyścigi konne. Ale dzięki temu człowiek, który zna sekrety rzemiosła, może zgarniać niezłe profity.

– Czy to drogie hobby?

– Może być drogie.

– A Lucjusz był gotów mu się poświęcić? Nie rozumiem. Był w końcu zamożny czy nie? Skoro miał tak dużo pieniędzy, dlaczego nie miał własnego domu?

– Właściwie to... – Orata przerwał i twarz mu się wydłużyła. – Musisz zrozumieć, Gordianusie, że po moich przodkach i bogach nie ma nic, co darzyłbym większym poszanowaniem niż tajemnice prywatnych zasobów finansowych innych ludzi. Nie jestem plotkarzem, który rozsiewa spekulacje na temat źródeł i rozmiarów czyichś dochodów. Ale ponieważ Lucjusz nie żyje...

– Tak?

– Oby jego cień wybaczył mi, jeśli ci powiem, że finanse Lucjusza były bardziej skomplikowane, niż to się mogło wydawać.

– Nie nadążam za tobą.

– Lucjusz planował rozmaite ulepszenia tej willi. Kosztowne renowacje i rozbudowę. To dlatego zaprosił mnie na kilka dni, byśmy przedyskutowali możliwości i budżet kilku projektów, o których przemyśliwał.

– Ale dlaczego chciał wydawać tak wiele na ulepszanie domu, który tylko dzierżawił?

– Ponieważ w najbliższej przyszłości planował kupno tego domu od Krassusa.

– Czy Krassus o tym wiedział?

– Myślę, że nie. Lucjusz powiedział mi, że chce się doń zwrócić z ofertą w ciągu miesiąca, i wydawał się całkiem przekonany, że Krassus zaakceptuje ją. Czy masz pojęcie, ile taka willa może kosztować, zwłaszcza gdy weźmie się pod uwagę koszty jej utrzymania? – Orata zniżył głos. – Powiedział mi w wielkim sekrecie, że wreszcie nadeszła sposobność oderwania się od Krassusa. Zasugerował, że powinniśmy zawiązać spółkę; jak się wyraził, moje doświadczenie w interesach i jego kapitał. Muszę przyznać, że przedłożył mi kilka niezłych pomysłów.

– Ale odniosłeś się do tej propozycji ostrożnie.

– Słowo „spółka” zawsze budzi we mnie ostrożność. Wcześnie nauczyłem się liczyć wyłącznie na siebie.

– Ale skoro Lucjusz oferował pieniądze...?

– O to właśnie chodzi. Skąd je miał? Kiedy przebudowywałem tu łaźnie, to Krassus podpisywał ostateczny kontrakt i to on pilnował, bym zawsze otrzymywał kolejne raty należności na czas. Trafiały się jednak czasem dodatkowe koszty, drobne sprawy, którymi Lucjusz nie chciał zawracać głowy Krassusowi, więc pokrywał je sam. Zawsze zachowywał się tak, jakby było z jego strony wielkim wyrzeczeniem wysupłanie choćby kilku sesterców na wóz wapna. – Orata zmarszczył czoło. – Mówiłem ci, że Lucjusz zawsze podejmował gości wystawnymi obiadami, ale to było tylko przez ostatni rok czy dwa. Przedtem udawał bogatszego, niż był. Mosiądz prześwitywał spod złota, by tak rzec. Ostrygi może i były świeże, ale widziało się, jak służba wciąż myje te same srebrne łyżki przed podaniem kolejnego dania, bo nie było ich w domu wystarczająco dużo.

– Subtelny sygnał, z pewnością.

– W moim fachu trzeba się nauczyć zauważać delikatne różnice między prawdziwą zamożnością a pozerstwem. Nie cierpię zostawać na lodzie z rachunkiem, którego nie mogę wyegzekwować.

– A więc w ostatnim roku czy dwóch Lucjuszowi udało się dokupić dość srebrnych łyżek?

– Właśnie. I wyglądało na to, że szuka więcej.

– W takim razie chyba długo oszczędzał z wypłacanych mu przez Krassusa wynagrodzeń.

Orata ponuro potrząsnął głową.

– A zatem? Czy miał jakieś inne źródło dochodów?

– Nie wiem o żadnym. A tu, nad Pucharem, dzieje się bardzo niewiele rzeczy, o których nie wiem... to jest rzeczy legalnych, zgodnych z prawem natury.

– Czy chcesz powiedzieć...

– Chcę tylko powiedzieć, że nagła zamożność Lucjusza wydawała mi się wielce enigmatyczna.

– A Krassusowi?

– Nie sądzę, by Krassus o niej wiedział.

– Ale co Lucjusz mógł zdziałać bez wiedzy swego protektora? Czy sugerujesz, że był zamieszany w jakieś potajemne...

– Nic nie sugeruję – powtórzył z naciskiem Orata. Odwrócił się plecami do zatoki i spojrzał w głąb jadalni. Zniknęły już ostatnie ślady jedzenia, zabrano nawet stoły. Westchnął i nagle jakby stracił zainteresowanie naszą rozmową. – Myślę, że już udam się do swego pokoju.

– Ale z pewnością masz jakieś pomysły, podejrzenia...

Wzruszył ramionami w dobrze wypraktykowanym geście, świetnym do zbywania niepożądanych inwestorów i klientów zbyt drobnych, by sobie nimi zaprzątać głowę.

– Wiem tylko, że jednym z powodów przybycia tu Marka Krassusa była chęć dokładniejszego przyjrzenia się księgom rachunkowym Lucjusza, aby mógł się zorientować w swych aktywach nad Pucharem. Jeśli będzie się im przyglądał wystarczająco długo i dokładnie, to podejrzewam, że może natrafić na pewne wielce niemiłe niespodzianki.

W drodze do biblioteki uniknąłem przechodzenia przez atrium, gdzie wystawione były zwłoki Lucjusza Licyniusza. Skoro częścią mego zadania stało się teraz odkrycie jakichś wstydliwych transakcji, a może i przestępczej działalności zmarłego, wolałem nie ryzykować nocnych spotkań z jego cieniem. Zabrałem lampę, by oświetlać sobie drogę przez nie znane zakątki domu, ale właściwie nie była mi potrzebna; poświata księżycowa wlewała się przez okna niczym płynne srebro, wypełniając korytarze i otwarte pokoje zimnym blaskiem. Miałem nadzieję, że zastanę bibliotekę pustą, ale kiedy wyszedłem zza rogu, zobaczyłem tego samego strażnika, który pilnował drzwi poprzedniej nocy. Słysząc, że nadchodzę, odwrócił głowę z wojskową precyzją ruchu i wbił we mnie przenikliwe spojrzenie. Poznawszy mnie, rozluźnił się nieco; w miarę jak się zbliżałem, coraz wyraźniej widziałem, że jest zakłopotany. Kiedy podszedłem dość blisko drzwi, by słyszeć głosy dochodzące z wewnątrz, zrozumiałem przyczynę jego zmieszania.

Musieli mówić całkiem głośno, bo dźwięk przedostawał się wyraźnie przez ciężkie dębowe drzwi. Głos Krassusa dzięki oratorskiemu treningowi brzmiał wyraźnie; jego rozmówca miał niższy, basowy tembr, trudniejszy do zrozumienia, ale bez trudu rozpoznawalny – należał do Marka Mummiusza.

– Mówię ci po raz ostatni, że nie będzie żadnych wyjątków! – to zdanie padło z ust Krassusa.

Mummiusz odpowiedział, ale zrozumiałem tylko oderwane słowa:

– Ile razy... zawsze lojalny nawet, gdy... jesteś mi winien tę przysługę...

– Nie, Marku, nawet nie w ramach przysługi! – krzyknął Krassus. – Przestań wywlekać martwą przeszłość! To kwestia polityki, nie ma w tym nic osobistego. Jeżeli pozwolę na jeden sentymentalny wyjątek, nie będzie potem końca! Gelina zmusiłaby mnie, bym darował im wszystkim. Jak sobie wyobrażasz, jak to zostanie odebrane w Rzymie? Nie, nie pozwolę zrobić z siebie durnia tylko dlatego, że tobie brak rozsądku, by unikać tego typu drobnych afektacji...

To wywołało gniewne okrzyki Mummiusza. Nie mogłem zrozumieć ich treści, ale nie można było nie zauważyć prócz bijącej z nich furii także nuty cierpienia. W chwilę potem drzwi rozwarły się tak gwałtownie, że strażnik odskoczył i sięgnął dłonią do miecza. Z biblioteki wypadł Mummiusz. Twarz miał czerwoną, oczy wybałuszone, a wyraz twarzy tak twardy, że można by na nim ostrzyć noże. Odwrócił się raz jeszcze do drzwi i zacisnął pięści, trzymając ręce sztywno wyprostowane wzdłuż boków, że aż żyły na jego masywnych przedramionach zaczęły pulsować tak samo jak ta na czole.

– Gdybyście z Lucjuszem pozwolili mi go kupić, nie byłoby tego wszystkiego! Nie mógłbyś go dotknąć! Choćby sam Jowisz próbował wyrwać mu jeden włos z głowy, to bym...

Z gardła wydarł mu się zdławiony dźwięk. Mummiusz zaczął się trząść, niezdolny wymówić ani słowa więcej. Po raz pierwszy zauważył, że nie jest w korytarzu sam. Odwrócił się i spojrzał bez wyrazu na strażnika, potem na mnie. Wściekła mina nie zniknęła z jego twarzy, ale oczy zaczęły mu błyszczeć, wypełniając się łzami.

Nieco dalej, w głębi korytarza, otworzyły się drzwi. Gelina, z rozczochranymi włosami i rozmazanym makijażem, popatrzyła na nas zdezorientowana.

– Lucjusz? – szepnęła chrapliwie.

Nawet z tej odległości czułem zapach wina wydobywający się z por jej skóry.

Krassus wyszedł z biblioteki i na chwilę zapadła pełna napięcia cisza.

– Wracaj do łóżka, Gelino – powiedział stanowczo.

Ściągnęła brwi, ale potulnie go posłuchała. Krassus wypuścił powietrze w długim westchnieniu i uniósł brodę. Przez długą chwilę Mummiusz odpowiadał mu równie pałającym spojrzeniem, po czym wykonał zwrot i bez słowa odszedł korytarzem. Młody strażnik cicho schował dobyty miecz, zacisnął szczęki i wbił wzrok w przeciwległą ścianę. Otworzyłem usta, by wyjaśnić powód swego przybycia, ale Krassus zwolnił mnie z tego obowiązku.

– Nie stój tak i nie gap się – rzucił. – Wejdź do środka!

Zgodnie z wymogami dobrego tonu Krassus ani słowem nie wspomniał o kłótni, której dopiero co byłem świadkiem. Gdyby nie jego lekki rumieniec i westchnienie, jakie mu się wymknęło, kiedy zamykał za nami drzwi biblioteki, można by sądzić, że nic się nie wydarzyło. Tak jak poprzedniej nocy miał na sobie dla ochrony przed chłodem chlamidę zamiast płaszcza; najwyraźniej sprzeczka wystarczająco go rozgrzała, ściągnął bowiem z siebie owo okrycie, rzucając je znów na biednego centaura.

– Wina? – zaoferował lakonicznie, biorąc z półki kubek.

Spostrzegłem, że na stole stoją już dwa kubki, jego i Mummiusza, oba puste.

– Czy nie pościmy? – spytałem.

Krassus uniósł brew.

– Wiem z autorytatywnego źródła, że podczas postu w intencji zmarłych nie trzeba się powstrzymywać od picia wina. Zwyczaje można naginać w różne strony, a moje doświadczenie wykazuje, że najlepiej czynić to w stronę aktualnych potrzeb.

– Z autorytatywnego źródła, powiadasz?

Usiadłem na wskazanym mi krześle, a Krassus odwrócił swoje i oparł się bokiem o zarzucony dokumentami stół. Uśmiechnął się na moje słowa i pociągnął łyk wina. Zamknął oczy i przeczesał rzednące włosy rozczapierzonymi palcami. Wydał mi się nagle bardzo zmęczony.

– Z bardzo autorytatywnego. Dionizjusz mi powiedział, że wino jest metafizycznym odpowiednikiem krwi, dlatego nie powinno się go odmawiać poszczącemu człowiekowi tak samo, jak nie odmawia mu się powietrza, którym oddycha.

– Podejrzewam, że Dionizjusz jest gotów mówić ci wszystko, co według niego pragniesz usłyszeć.

– Właśnie. – Krassus skinął głową. – To beznadziejny pochlebca, a pochlebców najmniej w tej chwili potrzebuję. Co to były za bzdury przy obiedzie, o jego rywalizacji z tobą? Obraziłeś go?

– Prawie z nim nie rozmawiałem.

– Ach, zatem wymyślił sobie, że sam rozwiąże zagadkę śmierci Lucjusza, myśląc, że dzięki temu zrobi na mnie wrażenie. Rozumiesz, co się dzieje, prawda? Kiedy nie ma już Lucjusza, a cały dom chyli się ku upadkowi... w ten czy inny sposób... nasz filozof będzie potrzebował nowego protektora i nowego mieszkania.

– I chciałby się przyssać do ciebie?

– Chyba powinno mi to pochlebiać. – Krassus zaśmiał się ironicznie i pociągnął kolejny łyk. – Najwyraźniej on uważa, że moje akcje rosną. Spartakus jak dotąd upokorzył tylko dwóch rzymskich konsulów i pokonał każdy wysłany przeciw niemu oddział. Czym miałbym się martwić?

Ta nuta zwątpienia we własne siły była tak nieoczekiwana, że przez moment w ogóle nie zwróciłem na nią uwagi.

– Czy to jest takie pewne, że powierzą ci dowództwo wyprawy przeciw Spartakusowi? – spytałem.

– A któż inny by je przyjął? Każdy rzymski polityk z doświadczeniem wojskowym trzęsie się ze strachu. Chcą, by problemem Spartakusa zajął się ktokolwiek, byle nie oni.

– A co z...

– Nawet nie wymawiaj jego imienia! Jeśli już go nigdy nie usłyszę, umrę szczęśliwy. – Krassus ciężko opadł na krzesło. Po chwili twarz mu złagodniała. – Właściwie to nie nienawidzę Pompejusza. Pod komendą Sulli byliśmy dobrymi przyjaciółmi. Nikt nie może twierdzić, że jego chwała nie jest zasłużona. Ten człowiek jest genialny... wielki taktyk, wspaniały przywódca, świetny polityk. Przystojny przy tym jak półbóg. Wygląda jak popiersie Aleksandra, a w każdym razie tak było. I bogaty! Ludzie mówią, że ja jestem bogaty, ale zapominają, że majątek Pompejusza dorównuje mojemu, jeśli go nawet nie przewyższa. Pompejusz jest genialny, mówią, Pompejusz jest piękny, ale o bogactwie mówią tylko w odniesieniu do mnie. Krassus, Krassus bogaty jak Krezus. – Sięgnął po butelkę i dolał sobie wina. Zaproponował także mi, ale pokazałem, że mój kubek jest jeszcze w połowie pełny. – Poza tym Pompejusz ma pełne ręce roboty w Hiszpanii, przy dobijaniu tego rebelianta Sertoriusza. Nie zdąży wrócić na czas do Italii, by położyć kres rebelii Spartakusa. Prawdę mówiąc, zdążyłby, ale nie zrobi tego, bo ja dokonam tego pierwszy. Co w ogóle wiesz o Spartakusie? – zapytał nagle.

– Nic ponad to, co słyszę od kupców w Suburze, kiedy mówią mi, że z powodu kogoś o tym imieniu podnoszą trzykrotnie ceny.

– Wszystko się do tego sprowadza, co? Mogą spalić cały kraj i wieszać za nogi ojców miast, ale prawdziwy kłopot zaczyna się dopiero wtedy, gdy Spartakus i jego dokuczliwy buncik zaczynają utrudniać życie rzymskiemu motłochowi. Sytuacja jest tak absurdalna, że podobnej nikt by nie wymyślił. To koszmar senny, z którego nie sposób się obudzić. Wiesz, jak to się zaczęło?

– W Kapui, prawda?

Krassus potwierdził ruchem głowy.

– To niedaleko stąd, krótka jazda w górę via Consularis z Puteoli. Lentulus Batiatus prowadził na skraju miasta szkołę gladiatorów. Kupował niewolników hurtem, eliminował słabych, silnych trenował i sprzedawał klientom w całej Italii. Trafił kiedyś na grupę Traków. To dobrzy wojownicy, ale znani z krewkości. Batiatus uznał, że trzeba im pokazać ich miejsce od samego początku, więc trzymał ich w klatkach jak dzikie bestie i karmił jedynie cienką polewką i wodą, wypuszczając tylko na ćwiczenia. Idiota! Jak to się dzieje, że ludzie, którym przez myśl nie przejdzie uderzyć konia albo wyjałowić dobrą ziemię, bywają tak bezmyślni w obchodzeniu się ze swą ludzką własnością? Zwłaszcza taką, która wie, jak nosić broń i zabijać. Niewolnik jest narzędziem – używaj go mądrze, a przyniesie ci zysk; używaj głupio, a twoja praca obróci się wniwecz. Ale miałem mówić o Spartakusie. W normalnych okolicznościach ci Trakowie zostaliby złamani i ugięliby się przed wolą Batiatusa. Mogliby też podnieść bunt i zostać na miejscu zabici, co położyłoby kres przykremu incydentowi. Był jednak wśród nich człowiek imieniem Spartakus. Zdarza się, że między niewolnikami trafiają się ludzie o silnym charakterze, brutale z darem do gromadzenia wokół siebie innych brutali i uzyskiwania wśród nich posłuchu. Nie ma w tym nic mistycznego. Zapewne Dionizjusz zdążył ci nagadać o swej historii domniemanego maga Eunusa i buntu niewolników na Sycylii przed sześćdziesięciu laty? Bardzo niesmaczny epizod, ale przynajmniej ograniczony do jednej wyspy. Krążą już podobne opowieści o Spartakusie: przed dostaniem się do niewoli miał ponoć sypiać w koronie z żywych węży, a niewolnica, którą nazywa żoną, jest rzekomo jakąś prorokinią, która wpada w konwulsje i rozmawia z Bachusem.

– Takie rzeczy istotnie się słyszy w Suburze – potwierdziłem.

Krassus zmarszczył nos.

– Dlaczego ktokolwiek chce mieszkać w Suburze, skoro w Rzymie jest tyle porządnych dzielnic?

– Mój ojciec zostawił mi dom na Eskwilinie – wyjaśniłem.

– Przyjmij moją radę i sprzedaj, co tam masz za norę, i kup coś nowszego poza murami miasta. Na Polu Marsowym, za Forum Olitorium, przy starej stoczni wojennej buduje się wiele nowych domów. Blisko rzeki, czyste powietrze, dobre ceny. Jeszcze wina?

Podsunąłem kubek do napełnienia. Krassus przetarł oczy, ale po sposobie, w jaki zaciskał szczęki, poznałem, że bynajmniej nie jest śpiący.

– Ale wróćmy do Spartakusa – powiedział. – Na początku było ich tylko siedemdziesięciu. Wyobrażasz sobie? Zaledwie siedemdziesięciu marnych trackich gladiatorów, którym zachciało się uciec od swego pana. Nie mieli nawet żadnego planu; chcieli grać na zwłokę i czekać sposobności. Jednak jeden z nich ich zdradził... niewolnicy zawsze się nawzajem zdradzają... i zmuszeni byli działać natychmiast, używając siekier i kuchennych rożnów jako broni. Fortuna musiała spojrzeć na nich i poczuć rozbawienie, bo podczas ucieczki z miasta natknęli się na wóz pełen prawdziwego oręża, zmierzający do posiadłości Batiatusa. Od tamtej chwili wydawało się, że nic ich nie może powstrzymać. Oczywiście zagrożenie od początku nie zostało właściwie ocenione. Któż w Rzymie traktowałby poważnie rewoltę gladiatorów? Wysłano zatem Klaudiusza Glabera z połową legionu rezerwistów, sądząc, że na tym sprawa się zakończy. Ha! Okazało się, że zakończyła się jedynie kariera polityczna Klaudiusza... Zwycięstwo karmi się zwycięstwem; za każdym razem, kiedy Spartakus triumfował nad rzymskimi wojskami, coraz więcej niewolników się doń przyłączało. Mówi się teraz, że przewodzi on koczowniczemu ludowi stu tysięcy mężczyzn, kobiet i dzieci. I to nie tylko niewolników! Nawet wolno urodzeni chłopi przystali do niego. Mówią na przykład, że rozdaje łupy, nie oglądając się na rangę i pozycję. Szeregowi żołnierze dostają taką samą część jak wodzowie. – Krassus skrzywił się, jakby wino mu w ustach skwaśniało. – Ta cała afera jest perwersyjna! Pomyśleć, że musiało dojść do tego, iż zabiegam o chwałę, stając naprzeciw niewolnika, gladiatora! Senat nawet nie pozwoli mi na triumfalny wjazd do Rzymu, kiedy wygram. Nieważne, że Spartakus stanowi większe zagrożenie niż Mitrydates i Jugurta. Będę miał szczęście, jeśli dadzą mi choćby wieniec. A jeżeli przegram... – Cień przemknął po jego twarzy. Wymruczał błagalną modlitwę, umoczył palce w winie i strzepnął krople przez ramię. Wydało mi się to dobrą chwilą, by zmienić temat.

– Czy to prawda, co opowiadał Dionizjusz? O tej nadmorskiej jaskini? – spytałem.

– Co do słowa. – Krassus uśmiechnął się tak samo jak przy obiedzie. – Och, pewnie z biegiem lat historia obrosła w ozdobniki i zyskała nostalgiczną patynę. To był dla mnie pod wieloma względami straszny okres, wlokące się miesiące nerwowego wyczekiwania. I żałoby. – Zakręcił kubkiem w powietrzu i wpatrzył się w wirujące wino. – Ciężko młodemu człowiekowi znieść śmierć ojca, zwłaszcza śmierć samobójczą. Jego wrogowie go do tego zmusili. I starszego brata, zamordowanego tylko dlatego, że Cynna i Mariusz zawzięli się zetrzeć z ziemi najlepsze rody Rzymu. Wybiliby wszystkich nobilów, gdyby mogli. Bogom dziękować, zwłaszcza Fortunie, że Sulla powstał, by nas uratować. – Westchnął przeciągle. – Wiesz, kiedy tak tkwiłem w tej jaskini dzień po dniu, miesiąc po miesiącu, przysięgałem sobie co rano, że mnie nie dostaną. Zniszczyli mojego ojca, zniszczyli brata, ale ja się zniszczyć nie dam! I jak do tej pory, nie dałem się. – Znów zakręcił kubkiem, zacisnął mocno powieki i otworzył je zmęczony, ale daleki od snu. – Postąpiłem godnie i pobożnie, rozumiesz. Uszanowałem bogów i cienie zmarłych. Spłaciłem długi ojca, choć zostałem po tym bez grosza, i podjąłem jego dzieło, a kiedy czasy się uspokoiły, pojąłem za żonę wdowę po bracie. Ożeniłem się z Tertullą z obowiązku, nie z miłości, ale mimo to nigdy nie żałowałem wyboru. Nie wszyscy mogą folgować swoim tanim sentymentom, jak Lucjusz Licyniusz. Albo Mummiusz! – parsknął. – A teraz Lucjusz nie żyje, a ja... Ja jestem albo mężem chwili, jak to ładnie ujął Dionizjusz, albo kimś, kto idzie równym krokiem i bez wahania ku swej ostatecznej klęsce z rąk niewolnika. Wolałbym raczej ujrzeć, jak znika całe moje bogactwo, niż słyszeć za plecami szepty na Forum: „pokonał go nędzny gladiator”. – Przerwał na chwilę, by napić się wina. – Uważasz, że powinienem oszczędzić niewolników, prawda, Gordianusie?

– Jeżeli potrafię ci udowodnić, że nie powinni umierać.

– Wszystkim ludziom pisana jest śmierć, Gordianusie – Potrząsnął ze smutkiem głową. – Czemu więc myśl o niej przepełnia ich taką odrazą? Bogactwo i posiadłości, radość i ból, nawet ciało... zwłaszcza ciało... wszystko to ginie w otchłani czasu. W końcu tylko honor się liczy. O honorze ludzie pamiętają. Podobnie jak o dyshonorze.

Taki sposób myślenia jest kwintesencją różnicy między nobilami a prostymi ludźmi, pomyślałem. Usprawiedliwia najbardziej przerażające zbrodnie i nie dopuszcza najzwyklejszych sposobności do okazania miłosierdzia i dobra.

– Ale nie przyszedłeś tu bez powodu, Gordianusie – Krassus zmienił temat. – Chyba że po prostu podsłuchiwałeś. Masz mi coś do powiedzenia?

– Tylko tyle, że znaleźliśmy zwłoki jednego z zaginionych niewolników.

– Tak? Którego?

– Starego sekretarza, Zenona.

– Gdzież on był? Moi ludzie mieli przeszukać wszelkie możliwe kryjówki w zasięgu dnia jazdy.

– Było go dobrze widać, a w każdym razie to, co z niego zostało. W jakiś sposób znalazł się w jeziorze Awernus. Znaleźliśmy jego szczątki na brzegu. Większa część ciała uległa rozkładowi, na szczęście z twarzy zostało tyle, że Olimpias mogła go rozpoznać.

– Awernus! Wiem na pewno, że zanim Mummiusz wyruszył do Rzymu, wyznaczył grupę ludzi, by spenetrowali cały obszar wokół jeziora, włącznie z linią brzegową. Jak długo tam leżał?

– Co najmniej kilka dni.

– W takim razie go przeoczyli. Zapewne któryś z nich zobaczył kłąb mgły przypominający jego zmarłą żonę albo jezioro czknęło jak dziecko z kolką, i cała banda pierzchła jak zające, kłamiąc potem w raporcie, że nic nie znaleźli. Trzeba będzie ich ukarać. Autorytet wodza musi być jasno określony na długo przed wyruszeniem do boju. Jeszcze jeden z niezliczonych szczegółów, którymi będę się musiał jutro zająć! – Odwrócił się niechętnie do stołu i przerzucał leżące na nim dokumenty, dopóki nie znalazł czystej tabliczki woskowej i rylca. Sporządził notatkę i cisnął tabliczkę na stół. – Gdzie jest teraz ciało Zenona czy też to, co z niego zostało?

– Zostało bardzo niewiele, jak powiedziałem. Niestety, mój syn Eko pośliznął się na błocie, niosąc głowę... Wpadła do jamy z gorącą wodą i... – wzruszyłem ramionami. Nie byłem pewien, dlaczego skłamałem; chyba chciałem uniknąć zwracania uwagi na Olimpias.

– To znaczy, że nie masz dla mnie nic konkretnego? – Cierpliwość Krassusa zdawała się wyczerpywać. – Ta cała sprawa to jeden wielki absurd. Wy troje z Geliną i Mummiuszem... Nie, doprawdy, Gordianusie, mam za sobą długi, ciężki dzień, a jutro zanosi się na jeszcze dłuższy. Myślę, że możesz już odejść.

– Oczywiście.

Wstałem i ruszyłem do wyjścia, ale nagle zatrzymałem się.

– Jeszcze jedno, Marku Krassusie, jeśli mogę przez chwilę nadużyć twojej cierpliwości. Widzę, że przeglądasz dokumenty Lucjusza Licyniusza.

– I co?

– Zastanawiam się, czy nie natrafiłeś w nich na coś... niewłaściwego?

– Co masz na myśli?

– Nie jestem pewien. Czasem czyjeś zapiski mogą wyjawić nieoczekiwane rzeczy. W tych dokumentach może być coś, co dotyczyłoby mojej pracy.

– Nie bardzo wiem, w jaki sposób. Prawda jest taka, że Lucjusz zazwyczaj trzymał swe księgi w idealnym porządku. Tego od niego wymagałem. Bawiąc tu wiosną, przejrzałem jego rachunki i stwierdziłem, że wszystko w nich się zgadza, a zapisy są prowadzone narzuconą przeze mnie metodą. Teraz zaś stanowią jedną wielką łamigłówkę.

– W jakim sensie?

– Wydatki są zapisywane bez wytłumaczenia. Zapisy o tym, jak często wykorzystywał Furię i do jakich celów, są sprzeczne. Co dziwniejsze, odnoszę wrażenie, że niektórych dokumentów po prostu brakuje. Z początku myślałem, że uda mi się je odtworzyć i zrozumieć samemu, ale zaczynam w to wątpić. Gdybym wiedział, w jakim stanie są rachunki, zabrałbym tu z Rzymu swego administratora. Nie miałem jednak pojęcia, że w dokumentacji Lucjusza panuje taki chaos.

– A czy nie sądzisz, że to o czymś świadczy?

– O czym? – Spojrzał na mnie pytająco, po czym parsknął. – U ciebie wszystko krąży wokół tego morderstwa. Owszem, o czymś to świadczy. Na przykład o tym, że stary sekretarz Zeno tak nagmatwał w księgach, że Lucjusz postanowił sprawić mu solidne lanie. Wówczas młody, porywczy stajenny Aleksandros wybuchnął trackim gniewem i zabił swego pana, po czym obaj niewolnicy dali drapaka; wkrótce zresztą pochłonęła ich Paszcza Hadesu. Ot, i rozwiązałem za ciebie zagadkę, Gordianusie. Możesz iść spać w poczuciu zadowolenia z wykonanego zadania.

Po tonie jego głosu widać było, że upiera się, by ostatnie słowo należało do niego. Byłem już przy drzwiach, kiedy moja wyciągnięta do klamki ręka zastygła w bezruchu. Coś w pomieszczeniu było nie w porządku; odkąd wszedłem, miałem jakieś niejasne przeczucie, odrzuciłem je jednak, jak się mrugnięciem strzepuje pyłek z rzęsy. Nagle zorientowałem się, co to jest, i że widziałem to nie raz, ale co chwilę, kiedy podczas rozmowy z Krassusem moje oczy błądziły po pokoju.

Zawróciłem i podszedłem do statuetki Herkulesa w lwiej skórze.

– Marku Krassusie, czy w ciągu dnia w bibliotece pełniono straż?

– Oczywiście, że nie. Moi strażnicy idą tam, gdzie ja idę. Pokój był pusty, o ile wiem. Nikt poza mną nie jest upoważniony, by tu wchodzić.

– Ale ktoś mógł tu wejść?

– Być może. Dlaczego pytasz?

– Czy wspominałeś komukolwiek o śladach krwi na posążku?

– Nawet nie Morfeuszowi – odrzekł ze znużeniem. – Na spotkanie z nim jestem już bardzo spóźniony.

– A jednak ktoś inny w tym domu o nich wiedział. Od czasu naszej ostatniej rozmowy natrudził się solidnie, by usunąć zakrzepłą krew z lwiej grzywy na głowie Herkulesa.

– Co takiego?

– Popatrz. Ostatniej nocy pomiędzy misternie wyrzeźbionymi włosami pełno było krwi, a teraz ktoś ją skrupulatnie wydrapał. Widać nawet świeże rysy na metalu.

Krassus zacisnął usta.

– I o czym nam to mówi? – zapytał.

– Reszta pokoju nie nosi śladów niedawnego sprzątania. Na półkach zalega kurz, a na stole pozostały krążki po kubkach z winem. Wydaje mi się nieprawdopodobne, by niewolnica od sprzątania poświęcała tyle czasu jednemu przedmiotowi w ogólnie zabałaganionym pokoju, podczas gdy tyle jest pracy przy przygotowaniach do ceremonii pogrzebowych. Poza tym każdy ze służby wiedziałby, jak oczyścić statuetkę, nie zarysowując metalu. Nie, sądzę, że zrobił to w pośpiechu ktoś, kto nie wiedział, że krew już została dostrzeżona, i miał nadzieję, że w ten sposób zapobiegnie jej odkryciu. To nie mógł być Aleksandros, ani tym bardziej Zeno. Z czego wypływa wniosek, że morderca Lucjusza Licyniusza, a może ktoś, kto wie coś na temat morderstwa, jest wśród nas i aktywnie usuwa dowody.

– Możliwe – przyznał ze złością i znużeniem Krassus. – Robi się chłodno.

Zerwał z centaura swoją chlamidę i owinął nią ramiona.

– Myślę, że dobrze byłoby postawić w bibliotece stałą straż, by nikt nie mógł stąd niczego zabrać albo zmienić bez naszej wiedzy.

– Skoro tak sobie życzysz. Czy masz coś jeszcze do powiedzenia?

– Nie – powiedziałem cicho, cofając się ku drzwiom i z szacunkiem skłaniając głowę.

ROZDZIAŁ XVI

– Dlaczego ty? – spytał Eko, kreśląc w powietrzu znaki wyrażające sceptycyzm, kiedy następnego ranka opowiadałem mu o nocnej rozmowie z Krassusem. Przetłumaczyłem sobie to pytanie na: „Dlaczego taki wielki człowiek miałby zwierzać się z tego wszystkiego komuś takiemu jak ty?”

– A dlaczego nie? – odpowiedziałem, spryskując sobie twarz zimną wodą. – Z kim innym w tym domu może swobodnie rozmawiać?

Eko naprężył mięśnie barków i dłonią zamarkował brodę.

– Tak, Marek Mummiusz jest jego starym przyjacielem i powiernikiem, ale w tej chwili kłócą się o los niewolnika Apoloniusza.

Chłopak zadarł nos i narysował nad głową długie loki zaczesane do tyłu.

– Zgoda, jest jeszcze Faustus Fabiusz – przytaknąłem. – Nie wyobrażam sobie jednak, by Krassus okazywał słabość przed patrycjuszem, zwłaszcza takim, który jest jego podwładnym.

Eko splótł dłonie w krąg przed brzuchem i nadął policzki.

– Sergiusz Orata? Nie, to jeszcze mniej prawdopodobne, by Krassus odsłonił się przed partnerem w interesach. Mógłby to zrobić przed filozofem, ale jeśli Krassus ma jakiegoś na podorędziu, to zostawił go w Rzymie, Dionizjuszem zaś pogardza. A przecież nasz bogacz rozpaczliwie potrzebuje kogoś, kogokolwiek, kto by go wysłuchał tu i teraz, bogowie bowiem są zbyt daleko. Stoi przed wielkim kryzysem i jest pełen wątpliwości. Wątpliwości ścigają go z godziny na godzinę, z chwili na chwilę, i to nie tylko w kwestii decyzji o zmierzeniu się ze Spartakusem. Myślę, że w duchu wątpi nawet w słuszność decyzji o masakrze niewolników Geliny. Jest człowiekiem nawykłym do absolutnej władzy i jasno określonych wyborów, liczenia namacalnych zysków i strat. Prześladuje go przeszłość; krwawy chaos i śmierć najbliższych osób. Teraz ma uczynić krok w nieznane, w mroczną i niepewną przyszłość. To straszne ryzyko, ale warte podjęcia, bo jeśli mu się powiedzie, może wreszcie stać się tak potężny, że nie zagrozi mu już żadna potęga tego świata. – Wzruszyłem ramionami. – Dlaczego więc nie miałby zwierzyć się Gordianusowi Poszukiwaczowi, przed którym i tak nie da się ukryć żadnej tajemnicy? Jeśli zaś chodzi o dyskrecję, to przecież z niej słynę. Wszyscy wiedzą, że umiem trzymać usta zamknięte prawie tak dobrze jak ty.

Eko nabrał w garście wody i chlapnął na mnie.

– Przestań! Poza tym mam w sobie coś, co skłania innych do otwierania przede mną serc.

Powiedziałem to żartobliwie, ale to prawda. Są ludzie, którym inni zupełnie naturalnie powierzają swe najgłębsze sekrety, a ja zawsze do nich należałem. Popatrzyłem na swe odbicie w lustrze. Jeżeli tajemnica owego daru kryła się gdzieś w mej twarzy, nie potrafiłem tego dostrzec. To zwykła twarz, pomyślałem, z nosem wyglądającym na złamany, choć nigdy mi się to nie przytrafiło, z pospolitymi brązowymi oczami i czarnymi kędziorami z rosnącą z każdym rokiem ilością siwych pasm. Wraz z upływem czasu zaczynała coraz bardziej przypominać oblicze mojego ojca, tak jak je mogłem wywołać z pamięci. Matki prawie nie pamiętam, ale jeżeli ojciec mówił prawdę, upierając się, że była piękna, to nie po niej odziedziczyłem swoją urodę.

Była to także twarz domagająca się golenia, jeśli miałem właściwie wyglądać na pogrzebie Lucjusza Licyniusza.

– Chodź, Ekonie. Z pewnością wśród dziewięćdziesięciu dziewięciu niewolników Geliny znajdzie się jeden porządny balwierz. Ty też musisz się ogolić.

Powiedziałem to, by mu sprawić przyjemność, ale patrząc na jego uśmiechniętą twarz oświetloną porannym słońcem, spostrzegłem, że istotnie na jego szczęce pojawił się słaby cień zarostu.

– A jeszcze wczoraj byłeś chłopcem... – szepnąłem cicho do siebie.

Choć brzmi to ironicznie, nie ma na świecie nic równie ożywionego jak rzymski dom w dniu pogrzebu. Willa pełna była gości tłoczących się w atrium i w korytarzach, wylewających się nawet do łaźni. Kiedy z Ekonem rozsiedliśmy się na sofach, oddając się w ręce golibrody, nadzy nieznajomi kręcili się przy basenie, odświeżając się po trudach porannej jazdy z tak odległych miejsc jak Kapua i przeciwległe zbocza Wezuwiusza. Inni przypłynęli łodziami z Surrentum, Stabiów i Pompejów. Po zakończeniu ablucji stanąłem na tarasie i obserwowałem przystań na dole, której pomost okazał się za krótki, by pomieścić wszystkich przybywających; spóźnieni pasażerowie zmuszeni byli przechodzić na ląd po pokładach całej flotylli łodzi, zacumowanych do pachołków i do siebie wzajemnie.

Po chwili przyłączył się do mnie Metrobiusz, owinięty w duży ręcznik.

– Lucjusz Licyniusz musiał być bardzo popularny wśród sąsiadów – zauważyłem.

– Nie wyobrażaj sobie, że wszyscy oni ściągnęli tutaj tylko aby ujrzeć, jak nieboszczyk idzie z dymem – parsknął aktor. – Nie, ci zamożni kupcy, ziemianie i nobilowie na wakacjach są tu z zupełnie innego powodu. Chcą zrobić wrażenie na... wiesz kim. – Obejrzał się przez ramię ku gorącemu basenowi, gdzie Apoloniusz akurat pomagał wyjść z wody jakiemuś starcowi. – Musiałem się przepychać przez całą drogę, zanim tu dotarłem. Nie widziałem tyle czerni w jednym miejscu, odkąd Sulla zmarł w Puteoli. Choć zauważyłem – dodał, marszcząc nos – że goście szerokim łukiem omijają zwłoki. No i już się zaczynają żarciki. Zazwyczaj czeka się z tym do stypy.

– Żarciki? – spytałem z niedowierzaniem.

– Wiesz, podchodzenie do mar, zaglądanie zmarłemu do ust, a potem westchnienie: „Moneta jeszcze tam jest! Wyobrażasz sobie? Mimo iż Krassus jest w domu?” I nie waż się powtarzać tego Krassusowi – zastrzegł się szybko. – A przynajmniej nie mów, że słyszałeś to ode mnie.

Odszedł, uśmiechając się drwiąco. Najwyraźniej zapomniał, że tym samym dowcipem uraczył mnie już poprzedniego dnia. Spojrzałem znów w stronę przystani, zastanawiając się, w jaki sposób mam sobie poradzić z ustaleniem, co wyrzucano do wody tamtej nocy, przy takiej liczbie łodzi stłoczonych przy pomoście. Wielu wioślarzy pozostało na pokładach bądź kręciło się po przystani, czekając na powrót swych panów.

Odszukałem Ekona, który po goleniu zniknął mi z oczu w jednym z pomieszczeń z chłodną wodą, by ochłonąć po gorącej kąpieli. Ubraliśmy się w te same poważne czarne szaty, które przygotowano dla nas pierwszego dnia pobytu. Pomagał nam Apoloniusz, układając i poprawiając fałdy. Zachowywał się poważnie, stosownie do okoliczności, ale w jego wyrazistych niebieskich oczach nie było cienia strachu, jaki czaił się w spojrzeniach pozostałych niewolników. Czyżby Mummiusz w jakiś sposób zapobiegł poznaniu przezeń tajemnicy jutrzejszego dnia? Nie, pomyślałem, raczej zapewnił go potajemnie, że zostanie oszczędzony. Czy wie, że Mummiuszowi nie udało się przekonać Krassusa?

Kiedy mnie ubierał, wykorzystałem sposobność, by mu się lepiej przyjrzeć. Na pierwszy rzut oka widać było, że jest pięknym młodzieńcem; jednak im dłużej nań patrzyłem, tym wydawał mi się piękniejszy. Doskonałość jego urody była aż nierealna, jakby ktoś ożywił legendarnego Dyskobola Myrona^*. Kiedy się poruszał, zmieniające się płaszczyzny światła tworzyły z jego twarzy coraz to inną kameę, każdą urodziwszą od poprzedniej. Podczas gdy wielu chłopców w jego wieku ma niezgrabny chód, Apoloniusz przypominał w ruchach atletę bądź tancerza, bez najmniejszego śladu sztuczności. Dłonie miał zwinne, a ich każdy gest pełen był wrodzonego i niewymuszonego wdzięku. Kiedy stał blisko mnie, czułem ich ciepło i gorącą słodycz jego oddechu.

Bywają rzadkie chwile, kiedy odbiera się niepowierzchowne wrażenia innych mężczyzn i kobiet, ale samą siłę, która ożywia ich ciała, a przez to samą istotę ich życia. Dostrzegałem ją w chwilach miłosnych uniesień z Bethesdą oraz przy kilku innych okazjach, u innych osób w sytuacjach ekstremalnych; w konwulsjach orgazmu, w obliczu śmierci albo obdartych z masek przez jakiś życiowy kryzys. To przerażające i wielkie doświadczenie wejrzeć poprzez zasłonę ciała do wnętrza ludzkiej duszy. Siła życia, jaka tkwiła w Apoloniuszu, była tak wielka, że przedarła się przez tę zasłonę albo też przesyciła ją swym doskonałym fizycznym wcieleniem. Trudno było, patrząc na niego, wyobrazić sobie, że coś tak żywego, tak idealnego może kiedykolwiek zestarzeć się i umrzeć, a cóż dopiero zostać w jednej chwili unicestwione tylko dla urzeczywistnienia ambicji jakiegoś polityka.

Ogarnęło mnie nagłe współczucie dla Marka Mummiusza. Podczas podróży z Rzymu na pokładzie Furii rzuciłem bezduszną uwagę, że w jego sercu nie ma miejsca na poezję. Postąpiłem pochopnie i niesprawiedliwie. Mummiusz dotknął twarzy Erosa i został przezeń porażony; nic dziwnego, że tak rozpaczliwie zabiegał o uratowanie chłopca przed bezsensowną śmiercią z rąk Krassusa.

Jeden po drugim goście opuszczali willę i ustawiali się w szpaler wzdłuż drogi. Ci, którzy utrzymywali najbardziej zażyłe stosunki z Lucjuszem i Geliną, zebrali się na dziedzińcu, by pójść w kondukcie. Mistrz ceremonii, niewysoki, pomarszczony mężczyzna, wynajęty i specjalnie sprowadzony z Puteoli przez Krassusa, rozpoczął ustawianie ich w odpowiednim szyku. Ja z Ekonem nie byliśmy uwzględnieni w tych planach, udaliśmy się zatem naprzód, by znaleźć dla siebie słoneczne miejsce na poboczu wysadzanej drzewami alei.

W końcu dobiegły nas żałobne tony muzyki. Dźwięk narastał i wkrótce ujrzeliśmy czoło konduktu. Otwierali ją grajkowie, dmący w rogi i flety, potrząsający mosiężnymi kołatkami. W Rzymie szacunek dla opinii publicznej i starożytnego Prawa dwunastu tablic mógłby skłonić organizatora do ograniczenia liczby muzykantów do dziesięciu, ale Krassus najął ich chyba dwukrotnie więcej. Najwyraźniej zamierzał wywrzeć wrażenie.

Po grajkach szły płatne żałobnice – grupa powłóczących nogami kobiet z rozpuszczonymi włosami, które skandowały refren będący parafrazą słynnego epitafium poety Newiusza „Jeżeli śmierć każdego śmiertelnika zasmuca serca nieśmiertelnych, bogowie w górze muszą opłakiwać tego człowieka...” Płaczki patrzyły wprost przed siebie, nie zwracając uwagi na tłum po obu stronach drogi; drżały i zawodziły, a po ich twarzach płynęły strumienie łez.

Po ich przejściu w procesji nastąpiła przerwa, by lament przebrzmiał, zanim nadciągną trefnisie i aktorzy. Eko rozjaśnił się na ich widok, ale ja w duchu jęknąłem. Nie ma nic bardziej zawstydzającego od ceremonii pogrzebowej zepsutej przez nieudane popisy niekompetentnych błaznów. Ci jednak byli dobrzy w swym fachu; nawet pod koniec sezonu nad Pucharem nie brakuje pierwszej klasy komików, a mistrz ceremonii musiał nająć najlepszych. Podczas gdy niektórzy z nich uciekali się do prostych, ale skutecznych gagów, uzyskując poklask i śmiech widzów, jeden z nich, mężczyzna o pięknym głosie, recytował urywki poezji tragicznej. Znam większość wierszy najczęściej cytowanych na pogrzebach, ale te słowa pochodziły od jakiegoś nowego, nie znanego poety ze szkoły epikurejskiej:

Gdyby i dusza z ciałem sczeznąć miała,

Och, czyż śmierć i wtedy tak by przerażała?

Skorupa wątła gdy w proch się rozpadnie

I w pyle ziemi zatraci bezładnie -

Ach, wolni od bólu i wyżsi nad żale,

Czuć nie będziemy, gdy nie ma nas wcale.

Ha! Gdybyż zaś dusza uwolniona z ciała

Wciąż tak, jak za życia, czuć i trwać umiała -

A nam cóż po tym? Sobą-śmy jeno, gdy złączone

Łaską bogów z duszą ciało, w jedność zespolone.

Eter choćby nasze atomy wskroś przebyły cały

Ku sobie i się z duszą znów razem spotkały,

To i tak nowy człowiek z materii tej wzejdzie,

Heros czy niegodziwiec; a nas już nie będzie.

Ech, pomyśl, człowiecze, i czerp stąd otuchę:

Bać się śmierci? Bez sensu! Życie minie duchem,

Echem słabym przebrzmi w otchłani wieczności,

Sczeźniesz, znikniesz, rozpłyniesz się w mgle nicości

Tak, jakby cię nigdy na ziemi nie było...

Recytatorowi przerwał raptownie jeden z trefnisiów, który zaczął mu wymachiwać palcem przed nosem.

– Cóż to za stek bzdur! Moje ciało, moja dusza, moje ciało, moja dusza... – przedrzeźniał, kiwając głową na boki. – Cóż to za stek epikurejskich bzdur! Miałem raz w domu filozofa epikurejczyka, ale wyrzuciłem go na zbity łeb. Zawsze wolę nudnego jak pomyje stoika, jak ten błazen Dionizjusz!

Rozległo się kilka śmieszków aprobaty. Domyśliłem się, że to musi być główny aktor, zatrudniony przez mistrza ceremonii dla przedstawienia życzliwej parodii zmarłego Lucjusza Licyniusza.

– I nie myśl sobie, że zapłacę ci choćby pół miedziaka za tak żałosne wiersze – ciągnął dalej komik, nie przestając grozić poecie palcem. – Ani za cokolwiek z tej tak zwanej rozrywki. Dla mnie to, co kupuję, musi być prawdziwie warte moich pieniędzy, rozumiesz? Warte pieniędzy! Pieniądze nie spadają z nieba, a w każdym razie nie do moich rąk. Do rąk mego kuzyna Krassusa być może, ale nie do moich!

Ściągnął gwałtownie usta, splótł dłonie za plecami i zaczął chodzić w kółko. Usłyszałem, jak mężczyzna stojący za mną szepcze:

– Gra Licyniusza idealnie.

– Niesamowicie dobrze podpatrzone – zgodziła się z nim żona.

– Ale nie myśl sobie, że ci nie zapłacę, bo nie mogę! – wykrzykiwał dalej aktor. – Mógłbym! I zapłaciłbym! Tylko że mam długi w siedmiu sklepach w Puteoli, w sześciu w Neapolis i w pięciu w Surrentum, i w czterech w Pompejach, i w trzech w Misenum, i w dwóch w Herkulanum – tu musiał przerwać, by głośno złapać oddech. – No i jeszcze stary dług u małej staruszki sprzedającej jabłka przy drodze tu, w Bajach! Kiedy tylko je wszystkie spłacę, przyjdź znowu i spróbuj innego wiersza, ty epikurejski głupcze, a może ja inaczej zaśpiewam.

– Inaczej...! – zahuczał mężczyzna za moimi plecami.

– Inaczej zaśpiewa! – zawtórowała mu żona ze śmiechem.

Najwidoczniej aktor posłużył się ulubionym zwrotem Lucjusza.

– Och, wiem – kontynuował niestrudzenie komik. – Wy wszyscy myślicie, że śpię na pieniądzach, bo żyję jak król, ale tak nie jest. W każdym razie jeszcze nie. – Poruszył kilkakrotnie brwiami w górę i w dół. – Ale poczekajcie! Ja mam plan. O tak, mam plan! Plan zrobienia większych pieniędzy, niż wy, grube bajańskie ryby, dalibyście radę połknąć. Mam plan, mam plan! Miejsce dla człowieka z planem! – krzyknął i pobiegł naprzód, by dołączyć do reszty trupy.

– Plan... – mruknął mężczyzna.

– Tak jak Lucjusz zawsze mawiał. – Jego żona uśmiechnęła się. – Zawsze miał stać się bardzo bogaty... na drugi dzień. I popatrz, co się zamiast tego stało. Wola bogów...

– I niezbadane ścieżki Fortuny – dorzucił jej mąż.

Przypomniałem sobie aluzje Sergiusza Oraty do ciemnych sprawek nieboszczyka. Zaczęło mi świtać w głowie niepokojące podejrzenie, ale rozmyło się i zniknęło z nadejściem woskowych masek. Gałąź rodu Licyniuszów, z której pochodził Lucjusz, nie była pozbawiona znamienitych przodków. Ich naturalnej wielkości wizerunki, zwykle wyeksponowane w westybulu, poprzedzały teraz w procesji mary ze zwłokami Lucjusza. Niosące je osoby, specjalnie wybrane przez mistrza ceremonii, odziane były w szaty przysługujące na stanowiskach, jakie antenaci piastowali w hierarchii państwowej, przed nimi zaś niesiono oznaki władzy – liktorskie rózgi i topory. Taka prezentacja jest typowym elementem pogrzebu każdego rzymskiego nobila. Aktorzy w maskach kroczyli wolno i dostojnie, zwracając woskowe twarze na prawo i lewo, by każdy mógł je zobaczyć, niczym ożywione trupy. W ten sposób nawet w godzinie śmierci szlachetnie urodzeni chcą się odróżnić od pospólstwa, „znani” od „nieznanych”, pyszniąc się swą genealogią przed tymi z nas, którzy nie mają przodków, jedynie rodziców i świadomość, że ktoś musiał być przed nimi.

Po chwili zobaczyliśmy samego Lucjusza Licyniusza, spoczywającego na swym łożu z kości słoniowej wśród świeżo ściętych kwiatów i zielonych gałęzi, w obłoku intensywnej woni perfum, które niezbyt skutecznie maskowały odór rozkładającego się ciała. Krassus, z twarzą zastygłą w surowym wyrazie, był pierwszy wśród niosących mary.

Dalej szła rodzina zmarłego. Niewielu Licyniuszów przetrwało wojny domowe, a większość z obecnych należała do starszego pokolenia. Na czele szła Gelina prowadzona przez Metrobiusza. W procesjach pogrzebowych na rzymskich ulicach widywałem często wdowy wstrząsane paroksyzmami rozpaczy, rozdzierające sobie paznokciami policzki na przekór Prawu dwunastu tablic. Gelina jednak nie płakała; szła jakby zamroczona, wpatrzona w ziemię.

Rzucała się w oczy nieobecność niewolników zmarłego.

Po przejściu rodziny widzowie ze szpaleru dołączali do orszaku, który w końcu dotarł na otwarty plac przy drodze, gdzie przerwa w linii drzew dawała widok na zatokę. W pobliżu stał wysoki na wzrost dorosłego mężczyzny kamienny grobowiec. Zbudowano go niedawno; bloki były gładkie, nietknięte niszczącą ręką wiatru, a ziemia wokół niego nosiła liczne ślady stóp murarzy i przyprószona była kamiennym pyłem. Budowla miała tylko jedną dekorację: płaskorzeźbę przedstawiającą końską głowę, prastary symbol śmierci i odejścia.

Pośrodku placu ułożono z suchego drewna stos pogrzebowy, przypominający kwadratowy ołtarz ofiarny. W innych okolicznościach mary oparto by o niego pod pewnym kątem, jak to się czyni w Rzymie pod Rostrą, umożliwiając zgromadzonym oglądanie zmarłego podczas wygłaszania mów pożegnalnych. Ciało Lucjusza Licyniusza ułożono jednak od razu na stosie, poza zasięgiem wzroku – bez wątpienia z powodu szpecącej rany głowy.

Niewolnicy ustawili dla rodziny składane krzesła. Ruch powoli ustał, wszyscy znaleźli sobie miejsca i cały tłum stanął w oczekiwaniu. Marek Krassus wystąpił przed zgromadzonych i stanął pod stosem. Zapadła cisza. Gdzieś w górze krzyknęła mewa, w wierzchołkach drzew zaszumiał lekko wiatr. Krassus rozpoczął swą mowę.

W jego głosie nie było śladu niezdecydowania i niepewności, jakie okazał wczorajszej nocy przede mną. Był to głos doświadczonego oratora, wprawnego w technice operowania natężeniem, barwą i rytmem mowy. Rozpoczął cichym, pełnym szacunku tonem, który stopniowo przybierał na sile.

– Gelino, oddana żono mego ukochanego kuzyna Lucjusza Licyniusza; członkowie rodziny, którzy przybyliście z daleka i z bliska; cienie jego przodków, reprezentowane tu przez ich drogie wizerunki; przyjaciele i domownicy, znajomi i wy, mieszkańcy Bajów i wszystkich pobliskich miast Pucharu i Kampanii! Zebraliśmy się tu, by złożyć w grobie Lucjusza Licyniusza. Jakaż to na pozór prosta rzecz: zmarł człowiek, a my oddajemy jego ciało płomieniom i chowamy jego prochy. To zwyczajne wydarzenie. Nawet to, że zginął on gwałtowną śmiercią, nie wyróżnia go spośród innych. W dzisiejszych czasach gwałt i przemoc stały się codziennością. W naszej rodzinie z pewnością przeżyliśmy tak wiele podobnych tragedii, że nasza wrażliwość na kaprysy Fortuny stępiła się. A jednak obecność tak wielu z was na jego pogrzebie dowodzi, że śmierć Lucjusza Licyniusza nie była zdarzeniem małym, podobnie jak nie było małym jego życie. Miał do czynienia z wieloma ludźmi, a kto z was może powiedzieć, że kiedykolwiek postąpił on nieuczciwie? Był Rzymianinem i wcieleniem rzymskich cnót. Był dobrym mężem, a to, że bogowie nie pobłogosławili jego małżeństwa potomstwem, że Lucjusz nie pozostawia po sobie syna, który poniósłby w przyszłość jego imię i krew i który czciłby go tak, jak on sam czcił swych przodków, pozostaje jednym z nie spełnionych osiągnięć, których go pozbawiła przedwczesna i gorzka tragedia jego śmierci. Skoro nie ma syna, który zaopiekowałby się pogrążoną w żałobie wdową i pomścił tę bezsensowną zbrodnię, obowiązki te spadają na kogoś innego, na męża połączonego z Lucjuszem Licyniuszem więzami krwi i długich lat wzajemnego szacunku. Te obowiązki spadają na mnie. Wiecie już zapewne wszyscy, w jaki sposób Lucjusz zakończył życie. Nie wątpcie, że dzielnie stawił czoło śmierci. Nie był człowiekiem, który by zadrżał przed jakimkolwiek przeciwnikiem. Być może jego jedyną winą było to, że pokładał ufność w tych, którzy na nią nie zasłużyli – ale kto z nas potrafi przewidzieć, kiedy wiernie służący miecz się złamie albo posłuszny dotąd pies ugryzie karmiącą go rękę bez ostrzeżenia? Los Lucjusza Licyniusza jest daleki od wyjątkowości. Czyż nie jest on przykładem losu dobrego obywatela, a nawet samego państwa? Czyż Rzym nie znalazł się nagle w sytuacji zagrożenia przez cały naród dotąd wiernych, a teraz wściekłych psów, rozszalałych żądzą krwi i grabieży? Lucjusz stał się kolejną ofiarą plagi, która grozi wywróceniem porządku natury, unicestwieniem tradycji i honoru, wynaturzeniem normalnego biegu spraw ludzkich. Ta plaga ma swoje imię. Nie wypowiem go szeptem, bo się go nie boję: to Spartakus. Ta plaga sięgnęła nawet domu Lucjusza Licyniusza. Naruszyła więzy obowiązku i lojalności, zwróciła rękę niewolnika przeciw swemu panu. To, co zaszło w tym domu, nie może zostać zapomniane ani wybaczone. Cień Lucjusza nie zazna inaczej spokoju; unosi się tu, blisko nas, wspierany przez cienie swych szacownych antenatów, które wespół z nim domagają się od nas, abyśmy my, żywi, naprawili to zło.

Rozejrzałem się dookoła, po twarzach gości. Wpatrzeni byli w Krassusa z podziwem zmieszanym ze smutkiem, otwarci na każde słowa, jakie mogły paść z jego ust. Poczułem nagły dreszcz obawy. Krassus tymczasem mówił dalej:

– Są tacy, którzy powiedzą, że Lucjusz Licyniusz był poza wszelką wątpliwością dobrym człowiekiem, ale nie był wielkim. Że nie osiągnął w życiu ważnej pozycji ani nie dokonał godnych podziwu rzeczy. Obawiam się, że to jest tragiczna prawda. Zabito go, zanim osiągnął pełen rozkwit, a jego życie potoczyło się niższym torem, niż mogłoby się potoczyć. Ale jego śmierć nie była mała. Jeżeli można o śmierci powiedzieć: wielka, to taka właśnie była śmierć Lucjusza – czymś strasznym, okropnym, bezmiernie złym. Była zniewagą dla bogów i ludzi. Taka śmierć wymaga czegoś więcej niż tylko żalu i smutku, niż słów pochwalnych czy przysiąg zemsty. Wymaga, abyśmy wszyscy podjęli działanie; jeżeli nie jako narzędzia pomsty, to jako jej świadkowie. – Krassus uniósł rękę. Stojący przy nim mistrz ceremonii i jeden z jego ludzi zabrali się do zapalania pochodni, które wkrótce buchnęły jasnymi płomieniami. – Dawno temu nasi przodkowie ustanowili tradycję organizowania walk gladiatorów dla uczczenia zmarłych. Zazwyczaj taki honor spotyka tylko wielkich i możnych, ale myślę, że bogowie nie będą nam mieli za złe, jeśli uczcimy pamięć Lucjusza Licyniusza całodziennymi igrzyskami. Rozpoczną się one nazajutrz na równinie nad jeziorem Lucrinus. Są wśród nas tacy, którzy uważają, że powinniśmy zaniechać walk gladiatorów. Mówią, że Spartakus był gladiatorem i że żaden niewolnik nie powinien nosić oręża, dopóki ten buntownik grasuje na swobodzie. Ja jednak twierdzę, że lepiej jest dochować wierności tradycji naszych przodków, niż kulić się ze strachu przed niewolnikiem. Twierdzę też, że igrzyska dadzą nam nie tylko sposobność oddania czci cieniowi Lucjusza Licyniusza, ale i do podjęcia obowiązku pomszczenia jego śmierci.

Krassus odsunął się na bok. Wziął jedną z pochodni i przytknął ją do stosu, odwracając przy tym głowę; to samo po drugiej stronie uczynił mistrz ceremonii. Suche drewno zajęło się szybko i wkrótce ze stosu strzeliły w górę trzaskające płomienie i smugi szarego dymu.

Po jakimś czasie ogień dogaśnie. Popioły zostaną zlane winem, kości i prochy Lucjusza Licyniusza zebrane przez Gelinę i Krassusa, którzy skropią je wonnościami i zamkną z wonnymi ziołami i miodem w alabastrowej urnie. Kapłan dokona oczyszczenia zgromadzonych wodą, chodząc wśród nich z kropidłem z oliwnej gałęzi. Prochy zostaną złożone w kamiennym grobowcu, a tłum cicho zamruczy: Sit tibi terra levis – „Żegnaj, niech ci ziemia lekką będzie...”

Odszedłem jednak, zanim to wszystko nastąpiło. Nie zostałem oczyszczony i nie pożegnałem zmarłego. Niepostrzeżenie opuściłem plac, wracając z Ekonem do domu. Do rozpoczęcia rzezi pozostało tak niewiele czasu.

ROZDZIAŁ XVII

– Gdzie też mamy szukać małego Metona? – zastanawiałem się głośno.

Atrium, które tego ranka wypełniał tłum gości i ich niewolników, teraz opustoszało. Nasze kroki rozbrzmiewały głuchym echem. Zniknęły kwiaty i kadzidło, ale ich woń, podobnie jak zapach rozkładających się zwłok Lucjusza Licyniusza, wisiała jeszcze w powietrzu. Ruszyłem na poszukiwanie kuchni, kierując się również zmysłem powonienia. Na długo przedtem, nim ją odszukałem, usłyszałem dobiegające z niej odgłosy krzątaniny. Wciąż wrzała praca przy przygotowywaniu stypy.

Przekroczyliśmy próg i zostaliśmy wchłonięci przez hałas i gorąco. Niewolnicy w poplamionych tłuszczem i sadzą tunikach uwijali się po kuchni, ciężkie tasaki stukały o drewniane bloki, garnki syczały i pobrzękiwały unoszącymi się na parze pokrywami. Eko zasłonił uszy dłońmi, a po chwili wskazał mi drobną postać po przeciwległej stronie pomieszczenia. Mały Meto stał na stołku i zanurzał rękę w dużym glinianym dzbanie. Rozejrzał się wokoło, by sprawdzić, czy nikt go nie obserwuje, po czym wyciągnął pełną garść jakiegoś smakołyku i wpakował sobie do ust. Przeszedłem szybko przez kuchnię, robiąc uniki, by nie zderzyć się z kręcącymi się wszędzie kuchcikami, i schwyciłem chłopca za kołnierz. Zapiszczał ze strachu i obejrzał się przez ramię. Jego usta, umazane pastą z miodu, prosa i tłuczonych orzechów, otwarły się do krzyku, a potem nagle odsłoniły zęby w szerokim uśmiechu, kiedy mnie rozpoznał. Prawie w tym samym momencie jednak wykrzywiły się z bólu, gdy ni stąd, ni zowąd drewniana łyżka pacnęła go w czubek głowy.

– Wynocha z kuchni! Jazda, ale już! – krzyknął stary niewolnik, którego strój i zachowanie świadczyło o pozycji szefa kuchni. Wydawało się, że gotów jest zamierzyć się i na mnie, ale w porę dostrzegł mój żelazny pierścień i powiedział łagodniejszym tonem: – Przepraszam, panie, ale tracąc czas na opędzanie się przed podkradającym słodycze Metonem i niewolnikami tylu gości usiłującymi zwędzić jedzenie, ledwo dajemy sobie radę z naszą właściwą pracą. Czy byłbyś może łaskaw dać mu jakieś zajęcie z dala od kuchni?

– Po to właśnie przyszedłem.

Wlepiłem Metonowi szybkiego klapsa, kiedy zeskakiwał ze stołka. Pobiegł do drzwi, oblizując po drodze palce i roztrącając kucharzy i pomocników. Eko złapał go i przytrzymał, póki nie nadszedłem i nie zamknąłem za sobą drzwi.

– Meto! – zakrzyknąłem. – Akurat ciebie szukałem. Czy umiesz pływać?

Popatrzył na mnie ponuro, zlizując słodką maź z kącików ust. Powoli pokręcił głową.

– Nie umiesz?

– Nie, panie.

– Ani trochę?

– Ani trochę – potwierdził.

– Rozczarowujesz mnie, Metonie, choć to nie twoja wina. – Potrząsnąłem głową zirytowany. – Byłem przekonany, że musisz być potomkiem fauna i rzecznej nimfy.

Przez chwilę stał osłupiały, dopiero potem roześmiał się z moich słów.

– Wiem za to, kto jest świetnym pływakiem! – zawołał.

– Kto taki?

– Chodźcie ze mną, pokażę wam. Jest z innymi w stajni!

Rzucił się biegiem, ale Eko w porę dogonił go i schwycił go za kołnierz jak za obrożę. Poszliśmy za nim przez korytarz i atrium na dziedziniec. Tam wyrwał się Ekonowi i pobiegł ku stajniom. Idąc za nim, doszliśmy do szeroko otwartych drzwi, przez które chłodniejsze powietrze z wewnątrz niosło woń siana i nawozu. Meto minął je i spieszył dalej.

– Czekaj! – krzyknąłem za nim. – Mówiłeś, że prowadzisz nas do stajni!

– Nie do tej – wyjaśnił, oglądając się na mnie przez ramię.

Wskazał ręką przed siebie i pobiegł dalej, znikając za rogiem. Pomyślałem, że się z nami droczy, aż sam skręciłem za budynek i zobaczyłem długą drewnianą przybudówkę do kamiennego masywu stajni.

– Czy ta willa nie ma końca? – mruknąłem do Ekona.

Potem spostrzegłem żołnierzy strzegących wejścia do przybudówki. Było ich sześciu; siedzieli ze skrzyżowanymi nogami między krzewami iglaków. Nie zauważyli naszego nadejścia, dopóki powietrza nie przeszył ostry gwizd. Spojrzałem w górę i zobaczyłem siódmego strażnika, stojącego na czerwonym dachu z włócznią w jednym ręku i z palcami drugiej jeszcze tkwiącymi w ustach. Szóstka z dołu w jednej chwili zerwała się na nogi, porzucając grę w kości i dobywając mieczy. Ich dowódca – a w każdym razie jeden z nich, o największej liczbie ozdób i dystynkcji – przystąpił do mnie z groźną miną.

– Kim jesteś i czego chcesz? – spytał szorstko, nie zwracając uwagi na Metona, który ominął go i pospieszył ku drzwiom.

Domyśliłem się, że strażnicy dobrze chłopca znają; jeden z nich wyciągnął rękę i przyjaźnie potargał mu włosy.

Trzymałem ręce opuszczone, nieco odchylone na boki, wyraźnie widoczne dla żołnierzy. Eko, zerknąwszy na mnie nerwowo, uczynił to samo.

– Nazywam się Gordianus – odrzekłem. – Jestem gościem Geliny i waszego dowódcy, Marka Krassusa. A to mój syn Eko.

Żołnierz zmierzył mnie podejrzliwym spojrzeniem, ale schował miecz.

– W porządku! – zawołał przez ramię do swych towarzyszy. – To ten, o którym mówił Marek Mummiusz. Zwie się Poszukiwaczem! A cóż takiego spodziewasz się tu znaleźć? – zwrócił się znów do mnie.

Nie wydawał się już gotowym do zabijania groźnym wojownikiem, zachowywał się całkiem przyjaźnie i uprzejmie. Co więcej, wyglądał na kogoś absolutnie znudzonego i cieszącego się z każdej odmiany przełamującej monotonię codziennej służby.

– Przyprowadził nas tu ten mały niewolnik – wyjaśniłem. – Zapomniałem, że stajnia ma przybudówkę.

– Tak, stajnia skrywa ją przed wzrokiem, kiedy stoisz na dziedzińcu. Podobno jest niewidoczna nawet z górnego piętra. Dlatego też to dobre miejsce, by ich wszystkich ukryć.

– Kogo ukryć? – spytałem, zapominając, co Gelina mówiła o miejscu pobytu większości niewolników.

– Sam zobacz. Zdaje się, że ten mały bardzo chce, byś za nim wszedł. Dobra, Fronto! – krzyknął do żołnierza, który poczochrał wcześniej Metona. – Możesz otworzyć drzwi.

Zawołany wyciągnął duży mosiężny klucz i wetknął go w wiszącą na łańcuchu kłódkę. Po chwili drzwi rozwarły się szeroko. Żołnierze stanęli w pewnej odległości, czujni i z rękami na rękojeściach mieczy. Meto wbiegł do środka, kiwając na nas ręką, byśmy szli za nim.

Odór, jaki wydobywał się z pomieszczenia, różnił się znacznie od tego ze stajni. Była w nim i słodka woń siana, ale zapach uryny i odchodów nie był zwierzęcy, lecz ludzki. W powietrzu czuło się też pot, krew miesiączkujących kobiet i mieszaninę gnijących resztek jedzenia i wymiocin. Przypominało to zapach pomieszczenia pod pokładem Furii – nie aż tak gryzący odór krańcowo wyczerpanych i zaniedbanych mężczyzn, ale też pozbawiony żywszej nuty słonego wiatru. Był to bardziej stęchły, wilgotny odór rzeźni niż niewolniczej galery.

Ekonowi nie uśmiechało się wejście do środka, ale wziąłem go za ramię i przekroczyliśmy próg. Drzwi zamknęły się za nami.

– Zastukajcie, jak będziecie mieli dosyć! – zawołał przez nie strażnik. Zagrzechotał łańcuch i kłódka zamknęła się z metalicznym trzaskiem.

Potrwało chwilę, nim mój wzrok przywykł do panującego tam półmroku. Pomieszczenie miało tylko parę wysoko osadzonych i zakratowanych okien, przez które słoneczne światło wlewało się wąskimi, pełnymi drobin kurzu snopami.

– Co to za miejsce? – spytałem szeptem, nie oczekując niczyjej odpowiedzi, ale Meto usłyszał mnie.

– Pan trzymał tu różne rzeczy – wyjaśnił, ściszając głos jak ja. – Stare siodła i derki, połamane koła od rydwanów, wozy. Czasem nawet miecze, włócznie, tarcze i hełmy. Ale było tu całkiem pusto, kiedy pan Lucjusz umarł. Kiedy pan Krassus przybył następnego dnia, tu właśnie zamknął wszystkich niewolników, poza nami kilkoma.

Kiedy weszliśmy, zapadła nagła cisza, ale teraz w ciemności zaczęły się odzywać głosy.

– Meto! – Usłyszałem wołanie starej kobiety. – Meto, chodź tu i uściskaj nas!

Chłopiec zniknął w cieniu. Kiedy moje oczy zaczęły rozróżniać szczegóły, zobaczyłem ją. Siedziała na rozsypanej na polepie słomie; białe włosy miała upięte w kok, a jej długie, blade ręce drżały, gładząc jego czuprynę. Wszędzie widziałem ich coraz więcej – mężczyzn, kobiety, dzieci; wszystkich niewolników, których przygnano tu z pól bądź oderwano od mniej ważnych zajęć domowych i zamknięto tu, by oczekiwali na wyrok Krassusa. Siedzieli skuleni pod ścianami; ruszyłem między nich, idąc przez całą długość wąskiego pomieszczenia. Eko szedł za mną, gapiąc się na ich twarze i potykając się na nierównym podłożu. Odór moczu i kału narastał, w miarę jak zbliżaliśmy się do krańca. Niewolnicy, którzy musieli zajmować miejsca w pobliżu, starali się odsunąć jak najdalej. Zamknięci tu od kilku dni zapewne zdążyli się do tego przyzwyczaić, by móc to znieść. Zakryłem usta i nos rękawem ciężkiej pogrzebowej szaty, ale i tak z trudem oddychałem.

Poczułem, że ktoś mnie ciągnie za brzeg tuniki. Meto patrzył na mnie poważnie.

– Najlepszy pływak, jaki kiedykolwiek żył – zapewnił mnie szeptem. – Lepszy niż Leander, który potrafił przepłynąć Hellespont. Lepszy od Glaukosa, który szukał Scylli, a przecież Glaukos był półrybą.

I co nam to da, skoro jest tu zamknięty, pomyślałem. I wtedy ujrzałem młodzieńca, którego wskazywał mi chłopiec. Klęczał on przy jakimś starcu, trzymając go za rękę i szepcząc coś do niego. Blade światło nadało jego twarzy gładkość marmuru; wyglądał teraz bardziej niż kiedykolwiek jak ożywiony posąg albo jak żywy młodzieniec obrócony w kamień.

– Apoloniusz! – powiedziałem na głos, zaskoczony jego widokiem.

Apoloniusz raz jeszcze uścisnął dłoń starca, po czym powstał i strzepnął z kolan źdźbła słomy. Ten prosty ruch miał elegancję wiersza. Arystokracja może być różna, pomyślałem. Jest ta wyniosła, sztuczna arystokracja patrycjuszów, jak Faustus Fabiusz, i jest arystokracja naturalna, spotykana wśród ludzi pokroju Apoloniusza, zsyłana przez bogów bez uwzględniania ziemskiego statusu obdarowywanych.

– Dlaczego tu jesteś? – spytałem, sądząc, że Krassus musiał go usunąć z willi tylko po to, by dokuczyć Mummiuszowi. Jego wyjaśnienie było jednak znacznie prostsze.

– Większość niewolników jest tu zamknięta od dnia, w którym znaleziono naszego pana martwego. Kilkorgu z nas pozwolono pozostać na swych stanowiskach i spać w naszych zwykłych kwaterach między stajnią a domem. Tak jak Meto, przychodzę tu jak najczęściej, by zobaczyć się z innymi. Strażnicy mnie znają i przepuszczają mnie.

– Czy to twój ojciec? – spytałem, spoglądając na starca.

Apoloniusz uśmiechnął się, lecz w jego oczach zagościł smutek.

– Nigdy nie miałem ojca. Soteros zna się na ziołach i maściach. Opiekuje się innymi niewolnikami w chorobie, ale teraz sam zachorował. Odczuwa pragnienie, ale nie może pić i ma biegunkę. O, chyba zasnął. Kiedyś, gdy miałem febrę, zajmował się mną dzień i noc. Tamtego lata ocalił mi życie... I wszystko na nic.

W jego głosie nie dosłyszałem goryczy ani w ogóle żadnych emocji. Był podobny do głosu jego boskiego imiennika: beznamiętny i tajemniczy. Odetchnąłem ciężko, przesłaniając rękawem nos, i zadałem mu pytanie, z którym tu przyszedłem:

– Umiesz pływać?

Apoloniusz uśmiechnął się tym razem szczerze.

– Jak delfin – powiedział.

Tuż za przybudówką zaczynała się inna ścieżka prowadząca do przystani. Dzięki gęstemu zadrzewieniu i stromiźnie zbocza była prawie zupełnie zakryta przed obserwatorem z domu, trudniejsza od tej, którą zszedłem pierwszej nocy, ale dobrze wydeptana i miejscami tak szeroka, że dwóch mężczyzn mogło iść obok siebie. Meto w podskokach zbiegał w przedniej straży, podczas gdy my z Ekonem stąpaliśmy znacznie ostrożniej, a Apoloniusz trzymał się skromnie z tyłu. Była najcieplejsza, najbardziej rozleniwiająca godzina dnia. Kiedy zbliżaliśmy się do przystani, uniosłem wzrok, myśląc o uczestnikach ceremonii pogrzebowej, zmuszonych stać tam godzinami, podczas gdy płomienie z wolna pożerały doczesne szczątki Lucjusza Licyniusza. Widziałem unoszący się ponad drzewami słup gęstego białego dymu; morska bryza szybko go rwała na strzępiaste pasma i rozpraszała w powietrzu, wtapiając w błękit nieba.

Mała armada łodzi zacumowanych do pomostu kołysała się lekko na falach, łagodnie zderzając się i ocierając burtami. Kiedy zeszliśmy na sam pomost, zobaczyłem, że tylko kilku wioślarzy pozostało na łodziach, drzemiąc z nogami opuszczonymi do wody i twarzami nakrytymi szerokimi marynarskimi kapeluszami. Większość przewoźników i niewolników rozeszła się w poszukiwaniu jedzenia, kierując się wonią pieczystego, albo też poszukała sobie wśród drzew cienistego miejsca na drzemkę.

– Co zgubiłeś? – spytał nagle Apoloniusz.

– Nie o to chodzi, że coś zgubiłem...

– Ale czego mam szukać?

– Sam nie wiem. Czegoś dość ciężkiego, by wywołało głośny plusk. Być może większej ilości takich przedmiotów.

Popatrzył na mnie z powątpiewaniem, po czym wzruszył ramionami.

– Woda mogłaby być czystsza, ale pewnie muł wzbity przez dobijające łodzie już w większej części osiadł. Przydałoby się też więcej światła słonecznego. Te wszystkie łódki rzucają spory cień na dno. Ale jeżeli znajdę coś, czego tam nie powinno być, przyniosę ci.

Zdjął pas i tunikę, potem koszulę i stanął na skraju pomostu nagi; jego czarne włosy połyskiwały w słońcu, a odbite od fal plamki światła tańczyły po jego ładnie umięśnionym torsie i nogach. Eko patrzył na niego na poły z podziwem, na poły z zazdrością. Jeden z przewoźników gwizdnął z aprobatą; Apoloniusz uniósł brwi, ale poza tym nie zareagował. Musiał przywyknąć do okazywanego mu przez innych zainteresowania. Wyprostował ramiona i kilkakrotnie nabrał głęboko powietrza, po czym wyszukał odpowiednie miejsce, by zanurkować między dwiema łodziami. Wszedł w wodę tak gładko, że prawie nie było słychać plusku.

Zacząłem niecierpliwie chodzić tam i z powrotem po pomoście, wpatrując się w mroczną głębię, gdzie od czasu do czasu mignęło mi jego białe ciało, zwinnie pływające między obrośniętymi wodorostami głazami i drewnianymi palami. W wodzie poruszał się z taką samą gracją jak na lądzie, równocześnie wymachując nogami, rąk używając niczym skrzydeł. Nade mną przeleciała mewa. Podążyłem za nią wzrokiem i znów ujrzałem nad drzewami biały słup dymu. Apoloniusz długo nie wypływał, aż wreszcie spostrzegłem biel jego twarzy, spoglądającej na mnie spod powierzchni i szybko rosnącej, aż wreszcie przebiła lustro wody i wydostała się na powietrze.

Zacząłem go pytać, co widział, ale on przerwał mi gestem; chciał oddychać, nie mówić. Stopniowo jego oddech się wyrównywał, aż wreszcie otworzył szerzej usta – myślałem, że przemówi, ale on tylko znów wziął głęboki wdech, zgiął się wpół i szybkim ruchem zniknął pod wodą, zostawiając za sobą jedynie strumień małych banieczek powietrza. Zanurkował pionowo, znikając w ciemnej głębi. Znów ruszyłem w wahadłową wędrówkę po deskach pomostu, usiłując wypatrzyć go pod wodą. Mewa krążyła wysoko, słup dymu jednostajnie bił w niebo i rozpływał się, porywany wiatrem; mała chmura napłynęła skądś i przesłoniła słońce. Teraz już wszyscy drzemiący dotąd wioślarze obudzili się i z ciekawością obserwowali całą scenę spod szerokich rond kapeluszy.

– Jest tam już długo... – zauważył w końcu jeden z nich.

– Bardzo długo – zgodził się inny. – Nawet jak na chłopca z tak dużą klatką piersiową.

– E tam, to nic takiego – sprzeciwił się trzeci. – Mój brat jest poławiaczem pereł i może przebywać na dole dwa razy dłużej niż tamten.

– Może i prawda, ale to i tak długo.

Wpatrywałem się w wodę pomiędzy łodziami, sprawdzając, czy nie wynurzył się gdzieś za jedną z nich. Pomyślałem z obawą, czy przypadkiem nie uderzył głową w dno którejś. Źle się stało, że musiał nurkować akurat teraz, gdy tyle łodzi stało przy pomoście. Apoloniusz sam narzekał na zalegający pod nimi cień; nawet delfinom potrzebne jest światło, by widzieć, gdzie płyną. Cokolwiek by mówił brat poławiacza pereł, wydawało mi się niemożliwe, by człowiek mógł tak długo przebywać pod wodą. Zacząłem się niepokoić. Eko nie umiał pływać, Meto też nie. Perspektywa skoku w głębinę przypomniała mi moje przeżycia z ubiegłej nocy; poczułem znów palący smak słonej wody w ustach i nozdrzach, a z nim pierwsze drgnięcie paniki. Popatrzyłem na grupkę wioślarzy.

– Hej, ludzie! – krzyknąłem. – Między wami musi być jakiś dobry pływak. Zapłacę pięć sesterców każdemu, kto skoczy rozejrzeć się pod pomostem i sprawdzić, co się stało z niewolnikiem!

To ich poruszyło. Wyciągali stopy z wody, ręce szukały podparcia, spod kapeluszy wyjrzały twarze

– Pospieszcie się! – nagliłem, patrząc w zieloną otchłań i czując, jak za gardło chwyta mnie zimna dłoń strachu. – Szybciej! Skaczcie, jak stoicie! Dziesięć sesterców!

Ale w tym momencie dziwna zjawa wynurzyła się z wody przy końcu pomostu. Przewoźnicy zastygli w bezruchu, patrząc z rozdziawionymi ustami, jak spod powierzchni wyskakuje w górę długie, błyszczące ostrze. Omotany wodorostami miecz połyskiwał w słońcu srebrem i zielenią. Po chwili ukazała się trzymająca go biała ręka, a za nią szerokie ramiona i urodziwa twarz Apoloniusza, ciężko łapiącego wielkie hausty powietrza, ale uśmiechającego się z triumfem.

ROZDZIAŁ XVIII

Apoloniusz porównał siebie do delfina – i rzeczywiście, kiedy tak leżał na pomoście nagi i lśniący od wody, zasłaniając ramieniem twarz i ciężko dysząc, przypominał mi wyrwanego z głębin młodego boga oceanu. Deski pod nim ściemniały od ściekającej wody, nierówną linią obramowując jego ciało, z którego powierzchni zaczynały się unosić pasemka pary, a krople na muskularnym brzuchu połyskiwały tęczowo w słońcu. Meto podał mu koszulę, którą Apoloniusz owinął niedbale biodra.

Obok niego błyszczał miecz. Przyklęknąłem i zacząłem zdejmować z niego wodorosty. Nie mógł leżeć w wodzie długo: nie było na nim śladu rdzy. Nie znam się na sztuce płatnerskiej, ale dekoracje na rękojeści wskazywały, że to rzymska robota.

Apoloniusz usiadł, krzyżując nogi i podpierając się rękoma za plecami. Przeczesał włosy dłonią, posyłając w powietrze deszcz drobnych kropelek. Kilka z nich trafiło w oko Ekona. Chłopak przetarł twarz i popatrzył na niewolnika z dziwną, na pół wrogą fascynacją, po czym odwrócił wzrok. Byli niemal równolatkami. Łatwo mi było sobie wyobrazić, jak nieswojo Eko musi się czuć w towarzystwie innego młodzieńca o tak doskonałej urodzie, który może okazywać piękno swej nagości bez cienia zażenowania.

– Jest ich tam więcej? – spytałem, podnosząc miecz, by mu się lepiej przyjrzeć.

– O wiele więcej. Leżą tam ich całe wiązki, okręcone rzemieniami. Węzły tak namokły, że nie da rady ich rozplątać. Chciałem podnieść taką wiązkę, ale była za ciężka. W końcu udało mi się przeciąć rzemień, trąc nim o ostrze.

– Czy oprócz mieczy jest tam jeszcze coś?

– Są włócznie, związane w ten sam sposób. I jakieś worki, ale nie wiem, co w nich jest. Są mocno zaszyte i też za ciężkie, by je podnieść.

– Ciekawe... – kiwnąłem głową i zaświtała mi pewna myśl. – Jak szybko mógłbyś zanurkować znowu?

Apoloniusz wzruszył ramionami.

– Złapałem już oddech – powiedział. – Tym razem przydałby mi się nóż.

Zaciekawieni wioślarze trzymali się z dala, ale wystarczająco blisko, by słyszeć naszą rozmowę. Jeden z nich podał swój nóż o mocnej klindze, w sam raz do cięcia grubych rzemieni. Apoloniusz po chwili znów zniknął w głębinie.

Wynurzył się szybciej niż za pierwszym razem. Kiedy wciągnął się na pomost, wyglądało na to, że oprócz noża nie ma nic w rękach. Wbił go w deskę. Wziął od Metona koszulę i bez słowa pospieszył do budynku przystani. Meto pobiegł za nim, a my z Ekonem ruszyliśmy za nimi. Zauważyłem, że prawą dłoń ma zaciśniętą.

Apoloniusz obszedł budynek dookoła i oparł się ciężko o ścianę, niewidoczny dla wioślarzy z pomostu. Podszedłem doń z nie wypowiedzianym pytaniem na ustach.

– Złóż ręce w kubek, panie – szepnął.

Kiedy zrobiłem, o co prosił, wyciągnął rękę i otworzył pięść. Mokre monety spłynęły do mych dłoni niczym ławica srebrnych rybek.

Te same monety, zdążywszy po drodze wyschnąć, wydały wyższy i bardziej dźwięczny ton, kiedy wysypałem je na stół w bibliotece. Krassus akurat wrócił z pogrzebu, wciąż ubrany w czarne szaty i pachnący dymem. Uniósł brew zaskoczony.

– Gdzie je znalazłeś? – zapytał.

– W wodzie pod pomostem. Pierwszej nocy po moim przybyciu do willi zauważyłem, że ktoś wrzuca coś do morza z przystani. Ten osobnik zaatakował mnie, strącił z pomostu i usiłował mnie utopić. Mało brakowało, żeby zamiar mu się powiódł. Dopiero dzisiaj udało mi się znaleźć kogoś, kto mógłby tam zanurkować i zbadać sprawę. Zrobił to Apoloniusz... tak, faworyt Mummiusza. I to właśnie znalazł. Mnóstwo worków pełnych srebra, jak mówi. Nie tylko monet; mają tam być też worki ze złotą i srebrną biżuterią, i klejnotami. No i broń.

– Broń?

– Wiązki mieczy i włóczni. Nie ozdobne czy dla gladiatorów, ale prawdziwy oręż żołnierski. Przyniosłem jeden z mieczy, by ci pokazać, ale strażnik mi go skonfiskował. A skoro mowa o strażnikach, radziłbym niezwłocznie postawić kilku na przystani. Zostawiłem tam Ekona z Apoloniuszem, by mieli oko na przewoźników, ale dzień i noc potrzebna będzie zbrojna straż, dopóki nie wydobędziesz całego ładunku.

Krassus przywołał swojego strażnika i wydał mu instrukcje, po czym kazał przynieść wydobyty z wody miecz. Przez otwarte drzwi z atrium dobiegały głosy gości. Krassus odczekał, aż zamkną się znowu, zanim przemówił.

– Dziwne – stwierdził. – Ten miecz wykonano w jednej z moich własnych hut tu, w Kampanii, z rudy przywiezionej z mojej kopalni w Hiszpanii. Poznać to możesz po tym stemplu na jelcu. Skąd on się tu wziął?

– A co ważniejsze, jaki był jego port przeznaczenia? – zauważyłem.

– Co masz na myśli?

– Jeśli przyjmiemy, że te rzeczy były przechowywane na przystani przez Lucjusza Licyniusza, powstaje pytanie, do czego mu było potrzeba tyle broni?

– Do niczego.

– Czy zgromadził je na twój użytek?

– Gdybym chciał, aby Lucjusz skierował tu transport broni z mojej huty, tobym mu to sam nakazał – odrzekł krótko Krassus.

– A zatem jest możliwe, że miecze przygotowane były dla innego odbiorcy. Kto też może dzisiaj potrzebować tyle oręża?

Krassus wbił we mnie surowe spojrzenie, rozumiejąc, do czego zmierzam, ale wzdragając się przed wypowiedzeniem tego imienia.

– Weź pod uwagę kosztowności – ciągnąłem. – Monety, biżuteria, ozdoby... wszystko spakowane w worki niczym pirackie łupy. Jeżeli Lucjusz sam tego gdzieś nie ukradł, to może dostarczono mu to jako zapłatę?

– Zapłatę za co?

– Za coś, czego sam nie potrzebował, ale miał do tego dostęp: broń.

Krassus patrzył na mnie ze zszarzałą nagle twarzą.

– Ośmielasz się insynuować, że mój kuzyn Lucjusz szmuglował broń dla wrogów Rzymu?

– A cóż innego może pomyśleć rozsądny człowiek, kiedy natknie się na ukryty magazyn, jak ten na przystani? Zresztą być może składowano taki towar również gdzie indziej. Mały Meto wspomniał mi, że czasami widywał miecze i włócznie w przybudówce za stajnią, tam gdzie teraz więzisz niewolników. Mogła ona być pusta, kiedy tu przybyłeś, ale to nie znaczy, że dawniej nie była w ten sposób wykorzystywana. Meto mówił, że widział tam oprócz broni także hełmy i tarcze. Słyszałem, że niektórzy buntownicy zmuszeni są używać wysuszonych skorup melonów zamiast hełmów. Spartakus rozpaczliwie potrzebuje porządnego uzbrojenia.

Krassus usiłował mnie zmiażdżyć wzrokiem; wziął głęboki wdech, ale nie odezwał się.

– Chodzą też słuchy, że Spartakus zabronił swym ludziom używania pieniędzy – ciągnąłem nie zrażony. – Wszystko, co jest im potrzebne do życia, uzyskują z ziemi, albo od miejscowej ludności, a luksusów nie pragną. Dzielą się wszystkim. Spartakus uważa, że pieniądz tylko by skorumpował jego wojowników. Jakiż lepszy użytek mógłby zrobić ze wszystkich zgromadzonych błyskotek, jak nie przemycić je poza strefę swoich wpływów w zamian za to, czego naprawdę im brak, czyli miecze, tarcze, włócznie i hełmy?

Krassus ważył myśli przez dłuższą chwilę.

– Ale przecież Lucjusz nie mógł mieć nic wspólnego z topieniem broni na przystani – zaprotestował. – Sam mówiłeś, że słyszałeś, jak ktoś to robi w noc twego przybycia. Powiedziałeś, że ktokolwiek to robił, zaatakował cię i chciał zabić. Z pewnością nie był to Lucjusz, chyba że wierzysz, iż to jego cień polował na ciebie na pomoście.

– Nie, nie jego cień. Ale może jego wspólnik.

– Wspólnik? W tak obrzydliwym przedsięwzięciu?

– Być może było jeszcze inaczej. Może Lucjusz nie ponosi żadnej winy, a cały ten proceder toczył się pod jego nosem. Mógł to odkryć i dlatego zginął.

– Mój kuzyn miał spory nochal, ale nie tak wielki, by w jego cieniu zdołał się ukryć taki poważny interes. I dlaczego się upierasz, by łączyć to odkrycie z jego śmiercią? Wiesz równie dobrze jak ja, że zamordowali go ci dwaj zbiegli niewolnicy, Zeno i Aleksandros.

– Czy naprawdę w to wierzysz, Marku Krassusie? Czy kiedykolwiek w to szczerze wierzyłeś? A może po prostu jest to tak dogodne dla twoich własnych planów, że nie chcesz widzieć żadnego innego rozwiązania?

Słowa wyrwały mi się gwałtownie, głośniej i ostrzej, niż zamierzałem. Krassus aż się cofnął, a zaniepokojony strażnik zajrzał do pokoju. Ugryzłem się w język i sam cofnąłem się o krok.

Krassus skinieniem dłoni odprawił żołnierza, splótł ręce za plecami i zaczął krążyć po bibliotece. Po chwili zatrzymał się przed jedną z półek i wpatrzył się w leżące na niej zwoje.

– W dokumentacji Lucjusza jest sporo luk – powiedział ostrożnie. – Brakuje dziennika z zapisami wszystkich podróży Furii tego lata, nie ma danych o przewożonych ładunkach...

– Wezwij zatem kapitana albo kogoś z załogi.

– Lucjusz zwolnił jego i całą załogę na kilka zaledwie dni przed moim przybyciem. Jak sądzisz, dlaczego obsadziłem statek własnymi ludźmi pod komendą Mummiusza, by posłać go po ciebie? Rozesłałem gońców, by szukali kapitana w Puteoli i Neapolis, ale bez skutku. Są zresztą dowody na to, że Lucjusz wysłał Furią w kilka rejsów, o których nic bliższego nie wiadomo.

– Jakich jeszcze papierów brakuje? – spytałem.

– Zapisów dokumentujących najróżniejsze wydatki. Nie wiem, co tu było wcześniej, więc nie potrafię powiedzieć dokładnie, czego teraz brakuje.

– A więc to, o czym mówię, jest prawdopodobne? Lucjusz mógł prowadzić tajne interesy bez twojej wiedzy. Zdradzieckie interesy.

Krassus nie odpowiedział od razu, ale zgodził się ze mną.

– I ktoś oprócz nas wiedział o nich, ponieważ usiłował ukryć dowody: zatopił towar i kosztowności, starł krew z narzędzia zbrodni... Ta sama osoba, która musiała skraść obciążające dokumenty. Czyż nie jest bardziej prawdopodobne, że ta osoba jest odpowiedzialna za śmierć Lucjusza Licyniusza niż dwaj nieszkodliwi niewolnicy, którym nagle zachciało się zbiec do Spartakusa?

– Udowodnij to! – rzekł Krassus, odwracając się do mnie plecami.

– A jeśli nie potrafię?

– Masz jeszcze dzień i noc na dokończenie zadania.

– A jeśli mi się nie uda?

– Sprawiedliwości stanie się zadość. Odwet będzie szybki i straszliwy. Zapowiedziałem to na pogrzebie i mam zamiar tego dopełnić.

– Ależ, Marku Krassusie... Śmierć dziewięćdziesięciu dziewięciu niewolników bez żadnego celu...

– Wszystko, co robię, ma cel – odparł powoli, akcentując każde słowo.

– Tak, wiem.

Pochyliłem głowę pokonany. Usiłowałem wymyślić jakiś ostateczny argument.

Krassus podszedł do okna i spojrzał na snujących się po dziedzińcu gości.

– Ten mały niewolnik... Meto?... biega wkoło, ogłaszając rozpoczęcie stypy – rzekł cicho. – Czas zamienić nasze czarne szaty na białe. Przepraszam, Gordianusie, ale pójdę teraz do siebie, by się przebrać.

– Jeszcze ostatnie słowo, Marku Krassusie... Jeśli to, co zamierzyłeś, nastąpi, proszę, byś uwzględnił uczciwość niewolnika Apoloniusza. Mógł przecież zataić odkrycie srebra...

– Po co, skoro jutro ma zginąć? Srebro nie ma dla niego wartości.

– Mimo to może znalazłbyś sposób, by go ułaskawić... i małego Metona...

– Żaden z nich nie dokonał niczego szczególnego.

– Ale mógłbyś okazać miłosierdzie.

– Rzym nie jest w nastroju do miłosierdzia, Gordianusie. Myślę, że powinieneś już pójść.

Kiedy wychodziłem, Krassus stał nieporuszenie ze splecionymi dłońmi i wyprostowany, wpatrzony w coś za oknem. Tuż przedtem, zanim przeszedłem przez próg, zobaczyłem, że odwraca się i spogląda na kupkę srebrnych monet, które rzuciłem na stół. Oczy mu zalśniły, a kącik ust zadrgał i zaczął się wykrzywiać w coś, co mogło być uśmiechem.

Atrium znów było pełne gości. Niektórzy jeszcze ubrani byli na czarno, inni już zdążyli się przebrać w białe tuniki na stypę. Przecisnąłem się przez ciżbę, wszedłem po schodach na piętro i podążyłem do siebie. Korytarz był cichy i pusty, a drzwi do pokoju lekko uchylone. Kiedy się zbliżyłem, usłyszałem dochodzące stamtąd dziwne odgłosy. Przystanąłem, starając się odgadnąć ich znaczenie. Brzmiały jak jęki bólu jakiegoś małego zwierzęcia albo bełkot idioty z wyciętym językiem. Pierwszą moją myślą było, że to Iaia próbuje swych magicznych sztuczek, i ostrożnie ruszyłem naprzód. Zajrzałem przez wąską szczelinę i zobaczyłem Ekona. Siedział przed lustrem, wykrzywiając twarz, i wydawał serie dziwnych dźwięków. Przerwał, przyjrzał się swemu odbiciu i zaczął jeszcze raz.

Eko próbował mówić.

Cofnąłem się na palcach. Odetchnąłem głęboko. Odszedłem bezszelestnie do połowy korytarza i uderzyłem łokciem o ścianę, by mógł mnie usłyszeć, po czym ruszyłem naprzód. Eko już nie siedział przed lustrem, ale sztywno wyprostowany na swoim łóżku. Spojrzał na mnie, gdy wszedłem, i uśmiechnął się łobuzersko, ale zmarszczył brwi i szybko odwrócił twarz ku oknu. Widziałem, jak przełyka ślinę i dotyka gardła, jakby go bolało.

– Czy ludzie Krassusa zastąpili was na przystani? – spytałem.

Skinął głową.

– To dobrze. Popatrz, na łóżkach leżą białe tuniki dla nas. Myślę, że uczta będzie wystawna.

Eko znów skinął głową i wyjrzał przez okno. Oczy miał wilgotne i lśniące. Zagryzł wargi, zamrugał i westchnął. Coś mokrego błysnęło na jego policzku, ale szybko go otarł.

ROZDZIAŁ XIX

Ucztę przygotowano w trzech dużych, połączonych pokojach we wschodnim skrzydle domu, z widokiem na zatokę. Goście napływali jak niesiona prądem biała piana, a szmer rozmów rozbrzmiewał pod wysokimi sklepieniami podobny do szumu morskich fal. Ostatnim zadaniem mistrza ceremonii było przydzielenie miejsca każdemu z zaproszonych i dopilnowanie, by niewolnicy prowadzili gości do właściwych stołów. Krassus, wspaniale się prezentujący w białozłotej szacie, zajmował centralne miejsce w najlepszym, północnym pokoju; towarzyszyli mu Faustus Fabiusz, Marek Mummiusz i Sergiusz Orata, a także ważniejsi miejscowi przedsiębiorcy i politycy. W środkowym pokoju honory czyniła Gelina, mając u boku Metrobiusza, Iaię i Olimpias oraz najszacowniejsze matrony z okolicznych miast. Do trzeciego pokoju, największego i najbardziej oddalonego od kuchni, skierowano tych z nas, którzy nie mieli odpowiednio dobrej pozycji: młodszych wspólników, drugich synów, urzędników, których kariery już przebrzmiały, i rozmaitej maści klientów, jakich można znaleźć uczepionych do wszystkich znamienitszych domów. Rozbawiło mnie, gdy ujrzałem, że znalazł się wśród nas i Dionizjusz. Żachnął się, gdy niewolnik wskazywał mu miejsce, i zażądał rozmowy z mistrzem ceremonii; jak niepyszny musiał jednak zasiąść na sofie wciśniętej w przeciwległy róg pokoju, nawet nie przy oknie. W normalnych warunkach rezydujący w domu filozof znalazłby się blisko gospodarza. Podejrzewałem, że to sam Krassus wydał takie polecenie, by dać mu dobrze wymierzonego prztyczka.

Ponieważ miało się już pod wieczór, Dionizjusz zdecydował się wypić swoją zieloną miksturę przed posiłkiem. Chcąc powetować sobie wyrządzony mu afront, urządził całe przedstawienie, głośno domagając się obsługi i niepotrzebnie uwłaczając młodej niewolnicy, która pobiegła do kuchni spełnić jego życzenie. Wróciła po chwili i drżącymi rękoma postawiła przed nim kubek z zieloną, pienistą cieczą.

Rozejrzałem się po pokoju, omiatając wzrokiem dość gęsto ustawione sofy skupione wokół małych stolików. Nie dostrzegłem nikogo znajomego. Eko był nie w humorze; nie odzywał się i nie miał apetytu. Ja natomiast chętnie próbowałem stawianych przede mną delikatesów, przemyśliwając nad dalszymi krokami na pozostałe mi godziny.

Z miejsca, gdzie spoczywałem, miałem widok na sąsiednie pokoje. Uniósłszy się na łokciu, mogłem dostrzec Krassusa, popijającego wino i konferującego z Sergiuszem Oratą. To architekt pierwszy zwrócił mą uwagę na nie wytłumaczone dochody Lucjusza Licyniusza. Czy wiedział o nich więcej, niż mi powiedział? Może właśnie on był owym tajemniczym wspólnikiem w przemytniczym procederze? Jego okrągła twarz z odciśniętym na stałe wyrazem samozadowolenia nie była twarzą kogoś zdolnego do morderstwa; miałem jednak nieraz okazję się przekonać, że bogaci ludzie bywają zdolni do wszystkiego.

Marek Mummiusz, leżący tuż obok swego wodza, sprawiał wrażenie zdenerwowanego i nieszczęśliwego. Nie spodziewałem się po nim innego nastroju, skoro Krassus szorstko odrzucił wszystkie jego prośby o oszczędzenie Apoloniusza. Wydawało mi się nieprawdopodobne, by Mummiusz mógł być cichym wspólnikiem Lucjusza w sytuacji, gdy dzielił ich zatarg o młodego niewolnika. Pomyślałem jednak, że Mummiusz z łatwością mógłby przyjechać z obozu nad jeziorem Lucrinus w noc morderstwa i wrócić tam z powrotem. Może tak właśnie uczynił, chcąc raz jeszcze zwrócić się do Lucjusza, by ten sprzedał mu Apoloniusza? Jeżeli Lucjusz Licyniusz był choć w połowie tak uparty jak jego kuzyn, zapewne znów by mu odmówił. Czy wtedy Mummiusz mógłby wpaść w morderczy szał? Jeśli tak się stało, niechcący spowodował lawinę wydarzeń prowadzącą do unicestwienia osoby, której tak pożądał, a jedynym sposobem na uratowanie życia młodzieńca było przyznanie się do własnej winy. Tragedia w iście greckim stylu!

Mój wzrok spoczął na „lewej ręce” Krassusa, na Faustusie Fabiuszu, właścicielu zadartego nosa i płomiennej grzywy. Spotykał się z Lucjuszem tak samo często jak Mummiusz, miał zatem sposobność, jak i odpowiednie koneksje, by zawiązać z nim cichą spółkę i zająć się bajecznie dochodowym, choć równie niebezpiecznym przedsięwzięciem. Wiedziałem od Mummiusza, że Fabiusz pochodzi z patrycjuszowskiego rodu o ograniczonych środkach, ale jego charakter mogłem ocenić jedynie bardzo pobieżnie. Tacy ludzie często kryją się za maskami bardziej nieprzeniknionymi niż woskowe podobizny ich zmarłych przodków. Fabiusze byli przy narodzinach republiki; przedstawiciele rodu znaleźli się wśród pierwszych wybranych konsulów, jednymi z pierwszych uprawnionych do noszenia togi z purpurowym szlakiem i do sprawowania odebranej królom władzy. Nie do pomyślenia było choćby podejrzewać, by tak szlachetnie urodzony człowiek mógł być zamieszany w zdradę i morderstwo; z drugiej strony takie cechy patrycjusze muszą mieć we krwi, bo inaczej jak ich przodkowie mogliby obalać królów, deptać rodaków i w efekcie stać się patrycjuszami?

Przeniosłem wzrok nieco bliżej, do środkowego pokoju. Gelina... Wydawała się najmniej prawdopodobną podejrzaną. Wszystko wskazywało na to, że jej uczucie do zmarłego męża było szczere i prawdziwe, a żal po nim głęboki. Iaia, mimo swej druzgocącej opinii o nieboszczyku, również nie wyglądała na zabójczynię; poza tym wraz z Olimpias przebywała ponoć owej nocy w Kume. Czy któraś z obecnych w willi kobiet, nawet młoda Olimpias, miałaby siłę strzaskać czaszkę Lucjusza ciężką statuetką, a potem przeciągnąć zwłoki do atrium? Albo dźwigać miecze i wrzucać mnie do wody?

To samo pytanie można by zadać co do Metrobiusza, z uwagi na jego wiek, ale mimo to starego aktora należało mieć na oku. Był członkiem najbliższego kręgu Sulli, nie należał więc do ludzi mających skrupuły, nawet w kwestii morderstwa. Za to długo pamiętał urazy, jak wynikało z jego tyrady przeciw Mummiuszowi. Na jakie sekretne tory mógł skierować swą niewyczerpaną energię ktoś, czyja kariera sceniczna się skończyła, komu śmierć zabrała długoletniego protektora i dobroczyńcę, a upływający czas – legendarną urodę? Był przywiązany do Geliny i gardził Lucjuszem Licyniuszem; czy mógł użyć jej gorzkiego losu jako usprawiedliwienia, by zgładzić jej męża? Czy to on był jego cichym wspólnikiem? Opinia, jaką o nim miał, nie musiała powstrzymać go od zainwestowania części swego zgromadzonego za Sulli majątku w Lucjuszowe machlojki. Nie było nawet wykluczone, pomyślałem, że potrafił przewidzieć, iż konsekwencją morderstwa będzie decyzja Krassusa o zagładzie niewolników. W takim razie, zabijając Lucjusza i pozwalając wypadkom biec swoim torem, mógłby wywrzeć straszliwą zemstę na Mummiuszu. Ale czy nawet tak bystry i przebiegły umysł był zdolny wymyślić tak pokrętną i jadowitą intrygę?

Oczywiście, pomimo moich odkryć na przystani i wszelkich zaprzeczających temu dowodów, możliwe było też...

– To ci niewolnicy to zrobili! Zmiażdżyli Lucjuszowi czaszkę i zbiegli do Spartakusa!

Przez moment miałem wrażenie, że to jakiś bóg przemówił, ganiąc mnie za snucie tak fantastycznych teorii i przypominając mi o jedynej, której nie chciałem rozważać. W końcu rozpoznałem ten głos, dobiegający zza moich pleców: należał do mężczyzny, którego rozmowę z żoną słyszałem podczas pogrzebu. Teraz znów wymieniali plotki.

– Ale pamiętasz, co mówił Krassus? Niewolnicy nie ujdą karze.

– I dobrze! – odrzekła kobieta, głośno cmokając. – Gdzieś musi być granica. Nigdy nie można ufać, że niewolnicy gorszego gatunku będą znali swoje miejsce. Niech raz ujrzą taką zbrodnię, a na zawsze będą zepsuci, nie będzie już z nich pożytku. Kiedy się przekonają, że jednemu z nich uszło na sucho morderstwo, nie będzie się można odwrócić do nich plecami! Powiadam, że najlepiej skrócić ich żywot, a jeśli stanie się to skutecznym ostrzeżeniem dla innych niewolników, tym lepiej! Ten Marek Krassus wie, jak należy postępować.

– No, w każdym razie wie, jak prowadzić własne sprawy – zgodził się z nią mężczyzna. – Świadczy o tym jego majątek. Mówią, że pragnie dowództwa wyprawy przeciwko Spartakusowi. Mam nadzieję, że tym razem ci głupcy z senatu podejmą mądrą decyzję i powierzą zadanie odpowiedniemu człowiekowi. Nie ma dwóch zdań, że Krassus to twardy gość. Trzeba być twardym, żeby się nie zawahać wyciąć w pień cały dom własnych niewolników, a takiego kogoś nam teraz potrzeba! Kogoś o żelaznej ręce, którą zdusi tego trackiego potwora! Moja droga, czy możesz mi podać parę tych zielonych oliwek? I może z łyżkę musu jabłkowego do tego móżdżku cielęcego? Coś pysznego. Szkoda, że Krassus zetnie także tych wspaniałych kucharzy.

– Szkoda czy nie, ale to zrobi. Tak słyszałam, a biedna Gelina tylko kręci głową i marzy, by się tak nie stało. Zawsze miała miękkie serce, tak jak Lucjusz miał miękką głowę... i widzisz, co z tego wynikło. Ale nie Marek Krassus! Ten ma twardą głowę i jeszcze twardsze serce. Nie dopuści ani jednego wyjątku od zasad rzymskiej sprawiedliwości, i tak powinno być. W takich czasach nie wolno czynić wyjątków.

– Nie, z pewnością nie można. Ale trzeba mieć nieustępliwość Katona^*, żeby skazać na śmierć kucharza, który potrafi stworzyć tak wyśmienite danie. – Tym razem to mąż głośno cmoknął.

– Sza! Nie wymawiaj tego słowa!

– Jakiego słowa?

– Śmierć. Nie widzisz, że służąca stoi tuż obok?

– I co z tego?

– Mówienie tego głośno w obecności skazańca przynosi pecha.

Przez chwilę byli cicho, po czym znów odezwała się kobieta.

– Czujesz, jaki tu przeciąg?

– No, kobieto, nie zaczynaj znowu!

– Jedzenie stygnie, zanim je tu doniosą z kuchni.

– Myślę, że zjadasz wszystko tak szybko, że nie musisz się o to martwić.

– A jednak ten cały mistrz ceremonii mógłby posadzić nas w jednym z tych lepszych pokojów, gdybyś odważył się go poprosić, jak ci mówiłam.

– Moja droga, nie zaczynaj. Jedzenie jest takie samo tu i tam, jestem pewien, i nie możesz narzekać.

– Jedzenie być może, ale na pewno nie towarzystwo. Jesteś dwa razy bogatszy od każdego w tym pokoju! Naprawdę należało się nam miejsce bliżej Krassusa, albo choćby w środkowym pokoju z Geliną.

– Pokojów jest tyle, ile jest, i tyle samo sof – westchnął mężczyzna. – A ludzi zebrało się więcej, niż widziałem na którejkolwiek stypie przez ostatnie lata. Ale masz trochę racji, jeśli chodzi o nasze towarzystwo. Nie nazwałbym go śmietanką! Patrz na tamtego, tego filozofa, który tu mieszka. Nazywa się chyba Dionizjusz.

– Tak jak połowa greckich filozofów w tym kraju – burknęła kobieta. – Ten akurat nie jest szczególnie wybitny, jak słyszę.

– Mówią, że to drugi gatunek. Nie mam pojęcia, po co Lucjusz go tu trzymał. Pewnie to Gelina go wybrała, a o jej smaku nie ma co mówić, z wyjątkiem może doboru kucharzy. Po śmierci Lucjusza trudno mu będzie znaleźć sobie takie wygodne gniazdko. Komu potrzebny jest w domu kiepski filozof, zwłaszcza stoik, kiedy dookoła pełno jest całkiem dobrych epikurejczyków do wyboru. A już na pewno tu, nad Pucharem. Nieprzyjemny z niego typ... i to nieokrzesany. Tylko na niego popatrz! Stroi miny i wytyka język... Nie, naprawdę można pomyśleć, że to na pół barbarzyńca!

– Tak, widzę. Robi z siebie niezłe widowisko, co? Większy z niego błazen niż omnibus.

Dionizjusz nie wydawał mi się nieokrzesanym typem o złych manierach, nawet jeśli teraz był zirytowany przydzielonym mu miejscem. Odwróciłem głowę w jego stronę, by sprawdzić, o czym mówią. Rzeczywiście, filozof stroił miny: marszczył nos i to wytykał, to chował język.

– Ależ on komicznie wygląda! – zaśmiała się kobieta za moimi plecami. – Jak jedna z tych okropnych masek w komedii!

Ale Dionizjusz nie błaznował. Schwycił się za gardło i zgiął się wpół w spazmie. Wciągnął powietrze z głośnym jękiem, a potem z wyciągniętym językiem próbował coś powiedzieć. Słowa dotarły do mnie zniekształcone i ledwo słyszalne.

– Mój język... Jak pali...! – sapnął. I po chwili: – Powietrza! Powietrza!

Teraz i inni zaczęli zwracać na niego uwagę. Niewolnicy zaprzestali podawania potraw, a goście odwracali głowy w jego kierunku, patrząc, jak Dionizjusz zaczyna wpadać w drgawki. Przycisnął ręce do piersi, jakby chciał powstrzymać konwulsje, i wciąż wytykał język, jakby nie mógł go znieść w ustach.

– Czy on się nie dławi? – spytała kobieta.

– Nie sądzę – odparł jej mąż, po czym prychnął z dezaprobatą. – Nie, tego to już za wiele!

Dionizjusz zgiął się w pas i zaczął wymiotować na stolik przy swej sofie. Najbliżej leżący biesiadnicy zerwali się z miejsc. Zamieszanie rozszerzało się na cały pokój jak fale rozchodzące się po stawie. Gelina zmarszczyła z niepokojeni czoło i spojrzała w naszym kierunku. W chwilę później szeptane wieści dotarły i do ostatniego pokoju, gdzie Krassus akurat zaśmiewał się z dowcipu opowiadanego przez Oratę. Odwrócił się i zerknął ku nam zdziwiony. Poczekałem, aż na mnie spojrzy, i zamachałem gwałtownie ręką, wzywając go, by przyszedł. Gelina wstała i pospieszyła do nas. Krassus poszedł w jej ślady równo odmierzanym krokiem. Oboje dotarli na czas, by ujrzeć, jak filozof wyrzuca z siebie kolejną porcję zielonkawej żółci na tacę z czymś, co jeszcze chwilę temu było potrawką z cielęcego móżdżku, podczas gdy półkole zaniepokojonych gości obserwowało go w napięciu. Przecisnąłem się przez tłum. Kiedy podszedłem do Krassusa, ludzie zgodnie zmarszczyli nosy i cofnęli się o krok. Filozofowi puściły zwieracze.

Krassus skrzywił się, czując zapach. Gelina stała przy Dionizjuszu, pragnąc nieść pomoc, ale obawiała się go dotknąć. Nagle ów zwinął się w kolejnym spazmie, po czym wystrzelił naprzód ze swej sofy, padając na zastawiony przysmakami stół. Tłum szarpnął się w tył, usiłując uniknąć fontanny móżdżku i żółci.

Kubek po ziołowej miksturze Dionizjusza zawirował w powietrzu i z brzękiem upadł mi pod stopy. Przyklęknąłem, podniosłem go i zajrzałem do środka: Nie było w nim nic poza kilkoma zielonymi kroplami. Filozof osuszył go do dna.

Krassus złapał mnie za ramię w żelaznym uścisku.

– Co się tu, na Hadesa, dzieje? – zapytał podniesionym głosem przez zaciśnięte zęby.

– Myślę, że morderstwo – odrzekłem. – Być może Zeno i Aleksandros znów atakują?

Krassusowi nie wydało się to dowcipne.

CZĘŚĆ IV

IGRZYSKA

ROZDZIAŁ XX

– Jedna katastrofa za drugą! – Krassus przestał krążyć na chwilę dość długą, by wlepić we mnie wzrok, uniósłszy brew, jakby obarczał mnie odpowiedzialnością za komplikowanie mu życia. – Chyba jednak się ucieszę, kiedy wreszcie będę mógł wrócić do względnie spokojnego i bezpiecznego Rzymu. To miejsce jest przeklęte!

– Zgadzam się z tobą, Marku Krassusie. Ale przeklęte przez kogo?

Spojrzałem na zwłoki Dionizjusza rozciągnięte na podłodze biblioteki, dokąd Krassus kazał je przenieść z braku lepszego miejsca, by jak najszybciej usunąć je z oczu gości. Eko stał obok mnie, wpatrzony w wykrzywioną skurczem twarz zmarłego, jakby zahipnotyzowany wciąż sterczącym z jego ust językiem. Krassus zatkał nos i machnął dłonią na strażników.

– Zabierzcie go stąd! – rozkazał.

– Ale gdzie mamy go złożyć, Marku Krassusie?

– Gdziekolwiek! Znajdźcie Mummiusza i zapytajcie go, co robić. Po prostu zabierzcie mi go z oczu! Teraz, gdy już nie muszę słuchać tego głupca, na pewno nie zamierzam znosić jego smrodu. – Znów spojrzał na mnie. – Trucizna, Gordianusie?

– To oczywisty wniosek, sądząc po symptomach i okolicznościach.

– Ale w pokoju było pełno ludzi i nikogo innego to nie spotkało.

– Bo nikt inny nie pił z pucharu Dionizjusza. Miał on dziwny zwyczaj wypijać jakąś ziołową miksturę przed obiadem.

Krassus zamrugał i wzruszył ramionami.

– Tak, przypominam sobie, że wychwalał czasami zalety jakichś ziół. Jeszcze jedna z jego irytujących afektacji.

– I idealna sposobność dla każdego, kto mógłby chcieć go otruć. Napój, który spożywa wyłącznie on i zawsze w tym samym miejscu i czasie. Musisz się teraz ze mną zgodzić, Marku Krassusie, że w tym domu wciąż grasuje morderca. Jest wielce prawdopodobne, że to ta sama osoba, która zabiła Lucjusza; zaledwie wczoraj wieczorem Dionizjusz publicznie ogłosił, że odkryje jej tożsamość. To nie może być sprawka Zenona i Aleksandrosa.

– A dlaczego nie? Zeno nie żyje, zgoda, ale nadal nie wiemy, gdzie jest Aleksandros i z kim się może tu kontaktować. Bez wątpienia ma tu sojuszników wśród służby kuchennej.

– Tak, przypuszczam, że ma w willi przyjaciół – potwierdziłem, nie mając jednak na myśli niewolników.

– Najwyraźniej popełniłem błąd, pozwalając komukolwiek z niewolników nadal służyć Gelinie. Gdy tylko uczta się skończy i goście udadzą się na spoczynek, każę ich wszystkich zgarnąć i zamknąć w przybudówce. I tak trzeba by to zrobić jutro rano. Fabiuszu! – zawołał do swego przybocznego, który czekał w korytarzu, i wydał mu stosowne instrukcje.

Fabiusz chłodno skinął głową i opuścił pokój, nawet nie zaszczyciwszy mnie spojrzeniem. Potrząsnąłem ze znużeniem głową.

– Dlaczego sądzisz, że to któryś z niewolników otruł Dionizjusza? – spytałem.

– A kto inny mógłby mieć dostęp do kuchni, gdzie w zamieszaniu nikt by go nie zauważył? Tam zresztą chyba Dionizjusz trzymał swoje zioła.

– Bardzo wielu ludzi kręciło się dzisiaj przy kuchni, Marku Krassusie. Wszyscy byli wygłodniali po poście; na długo przed rozpoczęciem stypy goście wpadali uszczknąć jakiś kąsek albo wysyłali w tym celu swoich niewolników. Służba kuchenna uwijała się jak w ukropie i trudno przypuszczać, by zwracali uwagę na każdego, kto się im pęta pod nogami. I mylisz się co do ziół; Dionizjusz zbierał je sam i trzymał w swoim pokoju. Każdego dnia posyłał świeże partie do kuchni. Zazwyczaj przygotowywał paczkę i wręczał rankiem kuchcikowi, ale dziś nie zrobił tego aż do powrotu z pogrzebu. To oznacza, że ktoś mógł zatruć zioła w jego pokoju rano, kiedy wszyscy byli zajęci przygotowaniami do ceremonii.

– Skąd to wszystko wiesz?

– Kiedy ty i twoi ludzie zajęliście się przenoszeniem zwłok Dionizjusza do biblioteki, ja przesłuchałem dziewczynę, która podała mu napój. Ona twierdzi, że przyniósł zioła do kuchni po pogrzebie. Jak zwykle były już starte i zmieszane, zawinięte w kawałek płótna. Podobno Dionizjusz zrobił cały rytuał z ich precyzyjnego odmierzania i przygotowywania. Ona sama dodała liście winogron i rzeżuchę, zagotowała i odcedziła wywar tuż przed ucztą.

– Mogła też dodać truciznę – upierał się Krassus. – Ty się musisz trochę znać na truciznach, Gordianusie. Jak sądzisz, co to mogło być?

– Stawiałbym na aconitum.

– „Śmierć pantery”?

– Niektórzy tak to nazywają. Podobno nie wyróżnia się smakiem, więc Dionizjusz mógł niczego nie zauważyć. To najszybciej działający jad. Symptomy się zgadzają: uczucie palenia w języku, dławienie się, wymioty, biegunka i śmierć. Ale kto mógłby znać się na tym wystarczająco, by zdobyć odpowiedni środek i zastosować właściwą dawkę? – zastanowiłem się na głos.

Zerknąłem na Ekona, który ściągnął usta i zmarszczył brwi. Wtedy, w Kume, wprawdzie uciął sobie drzemkę, kiedy ja buszowałem w zestawie ziół i wyciągów w domu Iai, ale później mu o wszystkim opowiedziałem.

Krassus przeciągnął się i skrzywił.

– Nienawidzę pogrzebów – powiedział. – A jeszcze gorsze są igrzyska pogrzebowe. No, jutro będzie już po wszystkim.

– Gdyby tylko Dionizjusz zdążył nam powiedzieć, co wie na temat morderstwa Lucjusza... – odezwałem się, nie zwracając uwagi na jego słowa. – Oczywiście, o ile w ogóle cokolwiek wiedział. Chciałbym rozejrzeć się w jego pokojach.

– Jasne – zgodził się Krassus, wzruszając ramionami. Jego myśli zwróciły się już ku innym sprawom.

Odszukałem w atrium Metona i kazałem mu zaprowadzić nas do pokojów filozofa. Przechodząc obok sali jadalnej, zajrzałem do środka. Uczta została raptownie przerwana z chwilą śmierci Dionizjusza i odejścia gospodarza i gospodyni, ale wielu gości wciąż pozostało na sofach i przy stołach. Przystanąłem i rozejrzałem się po twarzach.

– Kogo szukasz? – spytał Meto.

– Iai i jej asystentki, Olimpias.

– Pani malarka już wyszła – powiedział. – Tuż potem, jak pan filozof dostał ataku.

– Wyszła z jadalni?

– Wyszła z domu. Udała się do swej willi w Kume. Wiem, bo posłała mnie do stajni, żeby przygotowano im konie.

– A to szkoda... – mruknąłem. – Bardzo chciałbym z nią porozmawiać.

Meto powiódł nas dalej w głąb korytarza, aż w końcu wskazał drzwi do apartamentu zajmowanego przez Dionizjusza. Składał się on z dwóch pokoików oddzielonych zasłoną. W zewnętrznym przy oknie wychodzącym na niskie wzgórza na zachodzie stały stół i krzesła. Na podręcznym stoliku w rogu stała gliniana urna. Kiedy uniosłem jej pokrywkę, poczułem intensywną woń suszonych ziół i czosnku.

– Mikstura Dionizjusza – zauważyłem. – Trzeba ją spalić albo wyrzucić do morza, żeby nie zaszkodziła komuś innemu.

Drugi pokoik urządzono z godną stoika surowością: była w nim tylko leżanka, lampa i duży kufer.

– Niewiele tu widać – rzekłem do Ekona. – Chyba że coś jest ukryte.

Zabrałem się do otwierania kufra, ale stwierdziłem, że broni go solidny zamek.

– Możemy chyba go rozbić – zastanowiłem się. – Wątpię, by Krassus miał nam to za złe, a cień Dionizjusza poprosimy o wybaczenie. Zresztą wygląda na to, że ktoś usiłował to zrobić przed nami. Widzisz te rysy na metalu, Ekonie? Potrzebny nam będzie mocny, choć cienki łom.

– Dlaczego nie użyjecie klucza? – spytał Meto.

– Bo go nie mamy, chłopcze.

Meto uśmiechnął się łobuzersko, po czym rozpłaszczył się na posadzce, wężowym ruchem wśliznął się pod leżankę, po czym wynurzył się stamtąd z prostym mosiężnym kluczykiem w dłoni. Uniosłem ręce w geście radości.

– Meto, jesteś nieoceniony! W każdym domu powinien być taki niewolnik jak ty!

Uśmiechnął się zadowolony i niecierpliwie zaglądał mi przez ramię, kiedy przyklęknąłem, by otworzyć zamek kufra.

– Doprawdy, Metonie, myślę, że wyrośniesz na jednego z tych niewolników ze sztuk Plauta, którzy zawsze wiedzą, co się dzieje, podczas gdy ich panowie są zbyt głupi albo zaślepieni miłością, by dostrzec prawdę – mówiłem, mocując się z opornym mechanizmem. Ktokolwiek próbował sforsować zamek, musiał go uszkodzić. – Sprytnym niewolnikom w komediach zawsze dostaje się bura od panów, ale świat nie dałby sobie bez nich rady. Ach, nareszcie! Otwarte! Ciekawe, cóż to za skarby nasz filozof tak sobie cenił, że trzymał je bezpiecznie pod kluczem?

Otworzyłem wieko. Eko sapnął głośno. Meto cofnął się gwałtownie.

– Krew! – szepnął.

– Tak – potwierdziłem. – Z całą pewnością to jest krew.

Na stosie rozwiniętych i ułożonych płasko pergaminów leżał jeden pokryty drobnym pismem, które przesłaniała wielka plama krwi.

– Czy to brakujące dokumenty? – spytałem.

Staliśmy w bibliotece; Krassus po kolei przeglądał rozłożone na stole pergaminy. W końcu skinął głową.

– Tak, są tu zapisy, których szukałem, jak i inne, o których istnieniu nie miałem pojęcia, pełne nieścisłości i tajemniczych uwag. Wydatki i wpływy zapisane w jakimś tajnym kodzie. Będę musiał je zabrać do Rzymu po igrzyskach. Nie da się znaleźć w tym sensu bez długich studiów. Może mojemu administratorowi uda się to rozszyfrować.

– Widziałem kilkakrotnie powtarzające się słowo „przyjaciel”, zawsze przy zapisie jakiejś sumy, czasem dość dużej – powiedziałem. – Może odnosi się to do wpłat i wypłat na rzecz cichego wspólnika Lucjusza?

Krassus rzucił mi ponure spojrzenie.

– Przede wszystkim chciałbym się dowiedzieć, co te pergaminy robiły w kufrze Dionizjusza? – odrzekł.

– Mam na ten temat swoją teorię.

– Jestem pewien.

– Wiemy, że Dionizjusz chciał rozwiązać zagadkę morderstwa Lucjusza, choćby po to, by swą przenikliwością zrobić na tobie wrażenie. Przypuśćmy, że wyprzedził nas w znalezieniu śladów krwi na narzędziu zbrodni i zorientował się, jeszcze przed moim przybyciem, że dokonano jej w bibliotece. Przypuśćmy też, że miał jakieś podejrzenia co do pokątnej działalności Lucjusza. W końcu mieszkał tu i mógł zauważyć przepływ broni i srebra, mimo że gospodarz na pewno starał się to robić w wielkiej tajemnicy.

Krassus skinął głową.

– Mów dalej.

– Wiedząc to wszystko, musiał sam wykraść te dokumenty, zanim mogłeś je znaleźć, i zabrał je do siebie, gdzie mógłby je potajemnie studiować i szukać wskazówek co do tożsamości mordercy.

– Możliwe. Ale jak wytłumaczysz to? – Wskazał na zakrwawiony pergamin.

– Lucjusz musiał go czytać, kiedy został zaatakowany. Musiał on leżeć rozwinięty na stole.

– A morderca, który był dość mądry, by przeciągnąć zwłoki do atrium, po prostu zostawił pergamin, by Dionizjusz mógł go znaleźć przy następnych odwiedzinach w bibliotece? Wydaje mi się, że raczej by go zniszczył, niż dopuścił, by ktokolwiek go zobaczył. Fakt, że tego nie zrobił, wskazuje raczej na to, że dokument nie ma nic wspólnego ze śmiercią Lucjusza. – Krassus popatrzył na mnie bez humoru, ale z wolna się uśmiechnął, widząc, że nie znajduję odpowiedzi. Potrząsnął głową i roześmiał się. – Gordianusie, jesteś uparty jak kozioł. Jeśli sprawi ci to przyjemność, przyznam, że nie jestem całkowicie usatysfakcjonowany naszą wiedzą o okolicznościach śmierci Lucjusza Licyniusza. Z dowodów znalezionych przez ciebie na dnie morza i z tych dokumentów istotnie wynika, że mój drogi, durny, przeklęty kuzynek był zamieszany w przemyt broni dla kogoś... może rzeczywiście dla Spartakusa. Ale to tylko osłabia twoją teorię, a umacnia moją.

– Ja uważam inaczej, Marku Krassusie.

– Tak? Kiedy do Lucjusza dotarła wieść, że wybieram się do niego z nie zapowiedzianą wizytą, wpadł w panikę i próbował zerwać kontakty z wysłannikami Spartakusa, z klientami, którzy kupowali od niego hurtem broń. Widząc, że już nic z niego nie wycisną, postanowili się zemścić. Kim mogli być ci przestępcy, ci agenci Spartakusa? Oczywiście, że to stary Zeno i Trak Aleksandros. Tak, teraz widzę to wyraźnie... Nie, wysłuchaj mnie, Gordianusie! Do konfrontacji doszło nocą w bibliotece. Zeno, który pomagał swemu panu prowadzić księgi, pokazał mu te rozmaite dokumenty, demaskujące jego ciemne sprawki, i zagroził, że go wyda, jeżeli nie będzie chciał kontynuować przemytu dla Spartakusa. Ale nawet szantaż nie mógł zachwiać postanowieniem Lucjusza. Zdecydował się zerwać konszachty z buntownikami i nie dał się zastraszyć. No to Zeno z Aleksandrosem go zabili, używając statuetki Herkulesa, tak, jak powiedziałeś. A żeby wieść o jego śmierci odbiła się szerszym echem, zawlekli ciało do atrium i wydrapali na posadzce imię swego przywódcy, Spartakusa. Ach, ale tego dnia Dionizjusz długo nie kładł się spać, rozmyślając nad czymś, nad czym podrzędni filozofowie zwykli dumać po nocach. Potrzebował jakiegoś zwoju z biblioteki, więc się tam udał. Musiał narobić jakiegoś hałasu, bo spłoszył zabójców, którzy uciekli z willi, nie zdążywszy dokończyć napisu. Dionizjusz wchodzi do biblioteki i co widzi? Plamę krwi na pergaminie. Schodzi do atrium i znajduje zwłoki. Ale zamiast wszcząć alarm, zaczyna knuć intrygę, by wykorzystać to tragiczne zdarzenie dla własnej kariery. Wie, że mam przybyć następnego dnia. Właśnie stracił protektora, ale gdyby udało mu się jakoś do mnie przyssać, wszystko mogłoby wyjść mu na korzyść. Zaczyna myśleć, że zaimponuje mi rozwiązaniem zagadki morderstwa. Studiuje zakrwawiony dokument, domyśla się jego znaczenia i przegląda inne pergaminy, szukając dalszych obciążających dowodów. Zabiera je wszystkie do swego pokoju, by je tam w spokoju odszyfrować i złożyć w całość.

– Ale czemu nie powiedział ci o wszystkim wcześniej? – spytałem.

– Może planował przedstawić wszystko, co wiedział, podczas igrzysk pogrzebowych? Pewnie sądził, że jego elokwencja będzie mogła konkurować z dramatyzmem krwi na arenie. A może nie był zadowolony z wyniku śledztwa, bo brakowało mu jeszcze jakichś dowodów; w końcu pragnął, by jego wywód zrobił jak największe wrażenie. Albo... – Oczy Krassusa nagle zalśniły. – Tak! Dionizjusz był na tropie Aleksandrosa i chciał osobiście go schwytać i stawić przede mną! Tak, to by wszystko tłumaczyło! Któż inny mógłby otruć Dionizjusza, jak nie Aleksandros albo inny niewolnik, by go chronić? Filozof musiał odkryć kryjówkę zbiega i zamierzał na oczach wszystkich doprowadzić go na egzekucję, wraz z wszystkimi zebranymi dowodami. – Krassus potrząsnął głową ze smutkiem. – Muszę przyznać, że byłoby to całkiem niezgorsze osiągnięcie, jak na tego starego sępa. Szansa, by się pochwalić przed całym tłumem zgromadzonym na igrzyskach. Miałbym spory kłopot, by po tym odmówić mu miejsca w swojej świcie... I tak to stary sęp przeistoczył się w starego lisa!

– W martwego lisa – poprawiłem machinalnie.

– Tak, i na wieki milczącego. Szkoda, że nie zdążył mi powiedzieć, gdzie szukać Aleksandrosa. Z wielką chęcią dostałbym go w swoje ręce. Przywiązałbym go do krzyża i spalił żywcem ku uciesze tłumu. – Oczy zabłysły mu okrucieństwem i nagle wpadł w gniew. – Czy teraz rozumiesz, Gordianusie, jak marnowałeś mój czas i swój, uganiając się za swymi mrzonkami o niewinności niewolników? Powinieneś był użyć swego sprytu, by schwytać dla mnie Aleksandrosa i doprowadzić go przed oblicze sprawiedliwości! Ale ty pozwoliłeś mu popełnić drugie morderstwo na własnych oczach! – Zaczął gniewnie chodzić tam i z powrotem po pokoju. – Jesteś sentymentalnym głupcem, Gordianusie. Spotykałem już takich jak ty, zawsze usiłujących stanąć pomiędzy niewolnikiem a należną mu karą, i nie potrafiących znieść drastycznych środków, jakie bywają niezbędne dla utrzymania rzymskiego prawa i porządku. No, zrobiłeś swoje, by przeszkodzić sprawiedliwości w tej sprawie, ale, na Jowisza, nie udało ci się! I ty się nazywasz Poszukiwaczem! – Zaczął krzyczeć. – To przez twoją niezdarność zginął Dionizjusz! Przez ciebie ten zbir Aleksandros nadal jest na wolności! Wynoś się! Nie ma u mnie miejsca dla takich nieudaczników! Gdy wrócę do Rzymu, zrobię z ciebie pośmiewisko na całe miasto! Zobaczymy, czy jeszcze ktokolwiek będzie szukał usług tak zwanego Poszukiwacza!

– Marku Krassusie...

– Wynoś się! – W ataku wściekłości schwycił w garść leżące na stole dokumenty i cisnął w moją stronę; nie trafił, ale jeden z nich uderzył w twarz Ekona. – I nie pokazuj mi się na oczy, jeśli nie przywiedziesz mi tego niewolnika w łańcuchach, gotowego do ukrzyżowania za swe zbrodnie!

– Ten człowiek jest jeszcze mniej pewny siebie niż do tej pory – szepnąłem do Ekona, kiedy szliśmy do swego pokoju. – Napięcie związane z pogrzebem, wisząca w powietrzu krwawa kaźń... Jest cały w nerwach.

Nagle zdałem sobie sprawę, że twarz mnie pali, a serce bije w przyspieszonym rytmie. W ustach miałem tak sucho, że z trudem mogłem przełykać. Czy mówiłem o Marku Krassusie, czy o sobie? Przeszedłem jeszcze parę kroków i zatrzymałem się. Eko spojrzał na mnie pytająco i dotknął mojego rękawa; chciał wiedzieć, co powinniśmy teraz uczynić. Zagryzłem wargę, dziwnie zdezorientowany i zmieszany. Nie umiałem spojrzeć mu w oczy.

Cóż jeszcze pozostało do zrobienia? Od paru dni byłem w nieustannym ruchu, zawsze mając przed oczyma następny krok, a teraz nagle straciłem oparcie. Być może Krassus miał rację, a moja obrona niewolników od początku była sentymentalną głupotą? Nawet jeśli się mylił, mój czas już się prawie wyczerpał, a ja nie miałem nic do zaoferowania – nic poza tym, że wiedziałem, albo wydawało mi się, że wiem, kto otruł Dionizjusza; i tym, że wydawało mi się, iż wiem, gdzie ukrywa się Aleksandros. Skoro nie mogłem nic zrobić, mogłem przynajmniej choćby dla własnej satysfakcji odkryć prawdę.

Kiedy znaleźliśmy się w pokoju, wyciągnąłem dwa zabrane z Rzymu sztylety i podałem jeden Ekonowi. Popatrzył na mnie szeroko rozwartymi oczami.

– Sytuacja może się nagle zaostrzyć – wyjaśniłem. – Myślę, że powinniśmy się uzbroić. Nadszedł czas, by pokazać pewnym osobom to... – Wyciągnąłem z ukrycia zakrwawiony płaszcz Lucjusza. Zwinąłem go w rulon i wetknąłem pod pachę. – Zabierzemy też swoje płaszcze. Noc może być dość chłodna. A teraz do stajni!

Ruszyliśmy szybkim krokiem przez korytarz, schodami w dół i przez atrium. Wyszliśmy przez frontowe drzwi na dziedziniec. Słońce akurat chowało się za niskie wzgórza na zachodzie. Znaleźliśmy Metona przy stajni i kazałem mu przygotować dla nas wierzchowce.

– Ale przecież robi się ciemno! – zaprotestował.

– Będzie jeszcze ciemniej, zanim trafię tu z powrotem.

Dosiedliśmy koni i gotowi byliśmy wyruszyć, kiedy na dziedziniec wkroczył Faustus Fabiusz z oddziałkiem zbrojnych, między którymi pojedynczą kolumną szli ostatni z domowych niewolników, prowadzeni do przybudówki za stajnią. Szli potulnie, w milczeniu. Niektórzy szlochali z pochylonymi nisko głowami, inni rozglądali się pełnymi strachu, szerokimi oczami. Dostrzegłem wśród nich Apoloniusza; kroczył sztywno wyprostowany, z zaciśniętymi zębami i patrzył prosto przed siebie.

Miałem wrażenie, że z willi odpływa życiodajna krew. Oto wszyscy, którzy ożywiali ten wielki dom, utrzymywali go w ruchu od świtu do nocy, teraz go opuszczali na zawsze – kucharze i balwierze, palacze i odźwierni, sprzątaczki, woźni i służący.

– Hej ty, chłopcze! – krzyknął nagle Fabiusz.

Meto skulił się za moim wierzchowcem, ściskając mnie za nogę. Ręce mu drżały.

W ustach poczułem suchość.

– Chłopiec jest ze mną, Faustusie Fabiuszu. Jadę z zadaniem zleconym przez Krassusa i potrzebuję go.

Fabiusz machnął ręką dowódcy oddziału, wskazując, by szli dalej, i podszedł do mnie.

– Nie sądzę, by tak w istocie było, Gordianusie. – Obdarzył mnie swoim wyniosłym, patrycjuszowskim uśmiechem. – Wieść niesie, że ty i Krassus rozstaliście się na dobre i że równie chętnie by widział twoją głowę na tacy, co na twojej szyi. Wątpię nawet, czy masz prawo brać ze stajni jego konie. A w ogóle to dokąd się wybierasz, na wypadek gdyby Krassus chciał wiedzieć?

– Do Kume.

– Czy jest aż tak źle, Gordianusie, że musisz po nocy szukać rady Sybilli? A może twój syn pragnie raz jeszcze rzucić okiem na piękną Olimpias?

Kiedy nie odpowiedziałem, wzruszył ramionami. Przez twarz przeleciał mu dziwny grymas; zorientowałem się, że spod okrycia wystaje mi róg zakrwawionego płaszcza. Przesunąłem łokieć, by go zakryć.

– W każdym razie chłopak idzie ze mną – rzekł Fabiusz.

Schwycił Metona za ramię, ale dzieciak nie chciał się ode mnie oderwać. Niewolnicy i żołnierze zaczęli się oglądać w naszą stronę. Eko był poruszony; koń pod nim wierzgnął i zarżał. Szepnąłem przez zęby:

– Miej litość nad dzieckiem, Faustusie Fabiuszu! Puść go ze mną, zostawię go u Iai w Kume. Krassus się nigdy o tym nie dowie.

Fabiusz zwolnił uścisk. Meto, cały roztrzęsiony, puścił moją nogę i uniósł dłoń, by otrzeć łzy. Fabiusz uśmiechnął się chłodno.

– Bogowie ci podziękują, Faustusie Fabiuszu – szepnąłem.

Schyliłem się, by posadzić chłopca przed sobą na koniu, ale Fabiusz błyskawicznie złapał go znów i odciągnął ode mnie. Potrząsnął głową i powiedział:

– Ten niewolnik należy do Krassusa.

Odwrócił się i popchnął Metona, który potykając się i oglądając na mnie z rozpaczą, poszedł ku pozostałym więźniom.

Patrzyłem tępo za nimi, dopóki ostatni żołnierz nie zniknął za rogiem stajni. Nad ziemią rozpostarł się zmierzch i na niebie zamigotały pierwsze gwiazdy. W końcu spiąłem konia ostrogami i puściłem się naprzód. W duchu błagałem jakiegokolwiek boga, który mógł mnie słyszeć, by świt nigdy nie nadszedł.

ROZDZIAŁ XXI

Mądrzej byśmy zrobili, jak się później sam strofowałem, decydując się na jazdę drogą do Kume, zamiast wybierać skrót przez wzgórza, który pokazała nam Olimpias. To w takie noce, wyobrażałem sobie, z Hadesu uciekają lemury, unoszą się jak opary z jeziora Awernus i wędrują przez mgłę, śmiertelnym chłodem okrywając las i gołe zbocza. Obecność cieni jest przytłumiona i słabo wyczuwalna na tle bujnej, krwistej energii rzeczy żywych, jak płomień świecy blednie przy blasku słońca. Jednak są pewne miejsca i chwile, jak na polach bitew czy u wrót podziemia, gdzie duchy zmarłych są tak liczne i skupione, że mogą stać się równie namacalne jak żywa materia. Tak w każdym razie wyjaśniali mi ludzie mądrzejsi w takich sprawach ode mnie. Ja wiem tylko, że owej nocy na drodze do Kume czaiła się śmierć, a ci, których miała dosięgnąć, nie musieli daleko szukać bram Hadesu.

Z początku nie mieliśmy trudności z odnalezieniem drogi. Jechaliśmy głównym traktem z willi i bystre oko Ekona dostrzegło wąską ścieżkę odchodzącą od niej na zachód. Nawet o szarej przedwieczornej godzinie dalsza droga wyglądała znajomo. Daleko na północy widniały ogniska żołnierzy Krassusa obozujących nad jeziorem Lucrinus. Z doliny niósł się ich słabo słyszalny śpiew. W świetle wschodzącego księżyca mogłem rozróżnić masyw areny. Jej wysokie drewniane ściany jaśniały matowo niczym skóra śpiącego potwora, który jutro miał się zbudzić i pożreć swe ofiary.

Dopiero kiedy wjechaliśmy do lasu i zapadła ciemność, zaczęliśmy się poruszać mniej pewnie. Zapomniałem, jak szybko ścieżka zacierała się w poszyciu. Bez światła słonecznego nie można było dokładnie określić kierunku. Księżyc, choć w pełni, wisiał jeszcze nisko nad horyzontem i jego niebieska poświata przedzierająca się przez gałęzie drzew tworzyła dziwną, pomieszaną sieć światła i cienia. Wokół nas snuły się pasma mgły; czy napływały znad morza, czy unosiły się z wilgotnej ziemi, nie umiałem określić. Może wcale nie była to mgła, tylko na pół widoczne cienie zmarłych? Odór siarki, unoszący się w wilgotnym powietrzu, przybierał na sile. Gdzieś daleko zawył wilk. Po chwili dołączył do niego następny i jeszcze jeden, tak blisko, że aż się wzdrygnąłem. Trzy wilcze gardła wyły do księżyca, jak trzy głowy Cerbera. Noc była zimniejsza, niż się spodziewałem. Owinąłem się szczelniej płaszczem i przypomniałem sobie o trzymanym pod pachą płaszczu Lucjusza. Czy wilki mogły wyczuć zapach zaschniętej na nim krwi i to je do nas przyciągało? Przez chwilę zdawało mi się, że słyszę za nami konie, ale uznałem, że to tylko echo. Parłem naprzód, coraz mniej pewien drogi. W końcu dotarliśmy na miejsce jakby znajome, gdzie znów otworzyło się nad nami niebo, a końskie kopyta zastukały o kamienne podłoże. Mój wierzchowiec zawahał się, ale zmusiłem go, by szedł dalej. Przystanął znowu i w tym momencie Eko złapał mnie z tyłu za rękę, wydając gardłowy odgłos niepokoju. Wciągnąłem głośno powietrze.

Staliśmy na skalnej półce nad jeziorem Awernus. Poczułem na twarzy gorący siarkowy powiew, niczym zepsuty oddech samego Plutona. W nagłej ciszy dosłyszałem odległy syk i bulgot, i przed oczyma stanęli mi nieszczęśni zmarli, szamoczący się jak tonący w gorącym błocie daleko w dole. Księżyc wzniósł się ponad drzewa i oblewał nieckę niezdrowym niebieskim blaskiem. W tym nieziemskim świetle wydawało mi się, że jezioro ma dziobatą, poznaczoną bliznami twarz potwora, zbyt ogromnego, by umysł to ogarnął; po chwili, kiedy oświetlenie nieznacznie się zmieniło, w powietrzu przepłynęły nowe pasma mgły, a na powierzchni rosły i zapadały się coraz to nowe bąble gazu, zacząłem je sobie wyobrażać jako wielką misę pełną wijących się robaków wielkości człowieka. Z lasu na przeciwległym brzegu, widocznego tylko jako nieregularny zarys, dobiegło szczekanie trzech psów.

– Cerber wydostał się dzisiaj z Hadesu – szepnąłem. – Wszystko się może zdarzyć...

Eko wydał dziwny, zduszony dźwięk. Ugryzłem się w język, przeklinając siebie w duchu, że go przestraszyłem. Wziąłem głęboki oddech, mimo gryzącego odoru siarki, i odwróciłem się ku niemu.

Raptem spadł na mnie cios, zwalając mnie z konia.

Okrzyk Ekona był ostrzeżeniem. Zostałem uderzony z tyłu prosto między łopatki. Jeszcze padając, zdziwiłem się, że napastnik wolał mnie zaatakować w ten sposób, zamiast pchnąć nożem czy mieczem. Mogłem się tylko domyślić, że Eko jakimś cudem zdołał odbić pchnięcie, a ja zostałem uderzony w locie łokciem albo może rękojeścią.

Moje dłonie natrafiły na twardą skałę i ześliznęły się po niej z bolesnym tarciem. Następnie uderzyłem o kamień jakąś inną częścią ciała, zapewne biodrem, jak później wydedukowałem z rozkładu siniaków. Potoczyłem się rozpędem na sam skraj półki.

Silne kopnięcie wylądowało na mych żebrach, popychając mnie jeszcze dalej. Zrozumiałem wtedy, dlaczego napastnik nie użył miecza: po cóż pozostawiać ślady morderstwa, skoro można po prostu zepchnąć ofiarę w przepaść? A może nie miało to znaczenia; jeżeli chcieli się mnie pozbyć, wrzucając do Paszczy Hadesu, i tak Pluton połknąłby mnie całego.

Poczułem na twarzy gorący oddech boga podziemia i rzuciłem się przed siebie, byle dalej od krawędzi. Następny kopniak trafił mnie w pośladki. Gdzieś z tyłu doleciał mnie wysoki ton, jakby beczała zarzynana owca. Eko!

Przetoczyłem się na lewo, nie wiedząc, gdzie kończy się półka, i na wpół oczekując upadku w otchłań. Znalazłem się jednak na równym podłożu i niezgrabnie wstałem, zwracając się ku napastnikowi. Stal zamigotała w księżycowym blasku; uchyliłem się raptownie, w samą porę, ostrze bowiem świsnęło nade mną tak szybko, że poczułem we włosach powiew. Schwyciłem go za rękę. Nie widziałem jego twarzy ani nawet sylwetki, jedynie ramię, które ścisnąłem oburącz i wykręciłem najsilniej, jak mogłem.

Sapnął z bólu i zaklął. Zobaczyłem, że sięga drugą ręką, by wziąć z uwięzionej dłoni miecz, i kopnąłem go w krocze. Wolna ręka opadła mu bezwładnie; poczułem, że słabnie, ale nie miałem sposobu, by odebrać mu broń albo sięgnąć po własny sztylet. Rzuciłem się w tył, pociągając go za sobą, a kiedy wyczułem, że jestem blisko krawędzi, wykonałem szybki obrót, nie zwalniając uścisku. Usłyszałem szuranie stóp o kamień, a potem jego ręka została wyrwana z mojego uchwytu, jakby coś niesamowicie silnego pociągnęło go za nogi prosto w dół. Trzymałem go aż za długo, bo omal nie spadłem wraz z nim. Ostrze, którego do końca nie wypuścił, przeleciało obok, tnąc mnie w dłoń. Krzyknąłem z bólu i przez długą, przerażającą chwilę balansowałem na krawędzi. Rozłożyłem szeroko ręce, usiłując odzyskać równowagę, a kolana się pode mną ugięły. Najsłabsze pchnięcie mogło mnie posłać w przepaść w ślad za moim niedoszłym zabójcą, podobnie jak najdelikatniejsze pociągnięcie za rozwiany płaszcz pomogłoby mi bezpiecznie stanąć na skalnej półce. Gdzie jest Eko?

W końcu udało mi się. Przegiąłem się do tyłu, aż się przewróciłem i ciężko uderzyłem pośladkami o skałę. Przetoczyłem się na brzuch i poderwałem na nogi. Mój koń stał nieco z boku, cofnąwszy się na bezpieczną odległość od przepaści, ale ani Ekona, ani jego wierzchowca nie było nigdzie widać. Nie zauważyłem też innych napastników. Nocna mgła gęstniała, rozpraszając jaśniejącą poświatę i skrywając wszystko wokół. Wpatrywałem się w mleczną ścianę i szepnąłem najpierw cicho, potem powtórzyłem głośniej, a wreszcie krzyknąłem na cały głos:

– Eko!

Odpowiedzi nie było. Nie usłyszałem ani żałosnego, półzwierzęcego pomruku, jaki wydobywał z siebie wtedy w pokoju, ani tego zduszonego okrzyku, którym przed chwilą próbował mnie ostrzec. Była tylko cisza, przerywana westchnieniami wiatru w wierzchołkach drzew.

– Eko! – krzyknąłem, nie zważając, że we mgle mogą się jeszcze czaić inni zabójcy.

Zdawało mi się, że słyszę w dali jakieś odgłosy... a może blisko, tylko stłumione przez mgłę i gęste listowie – brzęk metalu o metal, okrzyk, parsknięcie konia. Podbiegłem do swego wierzchowca i dosiadłem go jednym skokiem.

Doznałem nagłego zawrotu głowy, tak silnego, że o mało znów nie spadłem z konia. Dotknąłem dłonią głowy i poczułem pod palcami lepką wilgoć. Nawet w gęstniejącym z mgłą mroku widać było, że to krew. Pomyślałem, że to z rany na dłoni, ale potem zdałem sobie sprawę, że miecz skaleczył mnie w drugą rękę. Musiałem rozbić sobie głowę, nawet o tym nie wiedząc – albo też niezupełnie udało mi się uniknąć pierwszego cięcia.

Widok krwi przypomniał mi o płaszczu. Upuściłem go, upadając. Rozejrzałem się dookoła, ale niczego nie dostrzegłem. Z lasu dobiegały inne dźwięki – rżenie konia, krzyki jakiegoś mężczyzny. Byłem skołowany i nie mogłem zebrać myśli. Ruszyłem w tamtą stronę, ale słyszałem już tylko szum we własnej głowie, głośniejszy od wiatru. Mgła otulała mnie muślinową zasłoną.

– Eko! – krzyknąłem znowu.

Panująca cisza nagle napełniła mnie obawą. Świat wydał mi się pusty i ogromny. Ruszyłem naprzód. Mimo iż wytężałem wzrok i słuch, byłem równie bezradny, jakbym nagle ogłuchł i oślepł. Szum w głowie narastał; światło księżyca przyblakło, a z ciemności lasu co rusz wypadały jasne, mgliste zjawy i równie szybko znikały. Na końcu przychodzi śmierć, pomyślałem, przypominając sobie usłyszane od Bethesdy egipskie powiedzenie. Śmierć przyszła po Lucjusza Licyniusza i Dionizjusza, jak wcześniej po ukochanego ojca i brata Krassusa, jak przyszła po wszystkie ofiary Sulli i po ofiary wrogów Sulli, po samego Sullę i maga Eunusa, za życia pożartych przez robaki, i jak przyjdzie po Metrobiusza i Krassusa, po Mummiusza i nawet po wyniosłego Faustusa Fabiusza. Przyjdzie po Apoloniusza, jak przyszła po starego Zenona nad jeziorem Awernus. Przyjdzie po małego Metona, który nie zdążył jeszcze pożyć – jeżeli nie nazajutrz, to następnego dnia. Znalazłem w tych myślach dziwną, zimną pociechę. Na końcu przychodzi śmierć...

I wtedy przypomniałem sobie o Ekonie.

Nic nie widziałem i nic nie słyszałem – byłem jak ślepy i głuchy, albo też noc się zrobiła czarna, a wiatr wył wśród drzew, zagłuszając inne odgłosy. Nie straciłem jednak głosu; raz po raz wykrzykiwałem jego imię: „Eko! Eko!” Jeżeli odpowiadał, nie słyszałem go. Jak jednak mógłby odpowiedzieć? Był niemy. Coś pociekło mi po policzkach; nie krew, ale łzy. Pochyliłem się do przodu i objąłem końską szyję. Zwierzę stanęło w miejscu i trwało zupełnie nieruchomo. Wycie wichru ucichło, ale przed oczyma wciąż miałem tylko ciemność; a może tylko zaciskałem mocno powieki? W którymś momencie świat wywrócił się do góry nogami i znalazłem się na ziemi wśród opadłych liści i uschniętych gałązek.

Któryś z bogów musiał jednak wysłuchać mojej modlitwy. Ta noc nie będzie miała końca, a świt nigdy nie nadejdzie.

ROZDZIAŁ XXII

Otworzyłem oczy i znalazłem się w świecie, w którym nie było ani światła, ani mroku. Gałęzie skrzypiały i trzeszczały nade mną, ocierając się o siebie pod naciskiem wiatru... a może to pękała mi głowa? Powoli podciągnąłem się do pozycji siedzącej i oparłem plecami o pień drzewa. Mój koń stał nieopodal, od niechcenia grzebiąc pyskiem w liściach w poszukiwaniu czegoś do jedzenia. W brzuchu mi burczało; jęknąłem, czując fale bólu w głowie. Dotknąłem dłonią zaschniętej na potylicy krwi; było jej sporo, ale nie tyle, aby się niepokoić. „Nie bój się, cała ci nie wyleci”, mawiał mój ojciec, kiedy przybiegałem do domu z krwawiącym skaleczeniem. Nie był ani stoikiem, ani zbyt surowym ojcem, ale wiedział, jak nauczyć mnie nie zważać na rany.

Wstałem niepewnie i odetchnąłem głęboko, wdzięczny bogom i mocno zdziwiony, że w ogóle żyję. Wykrzyknąłem imię Ekona, tak głośno, że odpowiedziało mi echo. Poczułem nową falę bólu. Eko się nie zjawił. Zaczynało dnieć.

Mogłem zacząć go szukać po lesie, mogłem też wrócić do willi. Zdecydowałem się jechać do Kume, bez Ekona i bez zakrwawionego płaszcza. Za parę godzin miały się zacząć igrzyska. Wciąż istniała nadzieja, że może uda mi się wycisnąć prawdę z tych, którzy ją znają.

W świetle świtu las zdawał się rzednieć i kurczyć. Z miejsca, gdzie stałem, widać było urwisko, na którym zaatakował mnie niedoszły zabójca. W przeciwnym kierunku między drzewami mogłem dostrzec skaliste okolice świątyni Sybilli, a nawet skrawek morza. A mimo to tak łatwo można było wieczorem zgubić drogę! Noc i ciemność ograbiają ludzi nie tylko ze zdolności widzenia, ale i z innych zmysłów. Cios w głowę też nie poprawia sytuacji.

Ścieżkę odszukałem dość szybko. Po kilku minutach wyjechałem z lasu w kamienny labirynt. Rzucałem niespokojne spojrzenia na prawo i lewo, bardziej teraz się obawiając znaleźć Ekona, niż go nie znaleźć. Co chwila jakiś głaz czy pień wydawał mi się jego bezwładnym, martwym ciałem.

Wąska droga biegnąca przez Kume była jeszcze pusta, ale nad domami rannych ptaszków już unosiły się pasma dymu. Wkrótce dotarłem na przeciwległy kraniec miasteczka. Nad domem Iai nie widać było dymu, okna były ciemne i nie dobiegały stamtąd żadne odgłosy. Uwiązałem konia i poszedłem dalej pieszo. Odszukałem ścieżkę wiodącą nad morze, którą wtedy wracała Olimpias, i ruszyłem w dół między porastającymi zbocze niskimi krzewami. Ścieżka prowadziła ostrymi zakosami po prawie pionowej skalnej ścianie, miejscami niemal zanikając pod przegradzającymi ją głazami. Kilka razy pośliznąłem się i z trudem odzyskałem równowagę. Nie była to dróżka, którą można się wybrać na beztroski spacer; nadawała się raczej dla górskich kozic, a może też dla zwinnej dziewczyny, która miała szczególny powód, by ją wybrać.

Ścieżka kończyła się wśród bezładnie porozrzucanych głazów nad samą wodą, u stóp tego wysokiego urwiska. Fale uderzały o kamienie, rozpryskiwały się wodnymi pióropuszami, by na chwilę odpłynąć, odsłaniając wąski pas czarnej plaży. Rozejrzałem się wokół, ale nie dostrzegłem żadnej jaskini czy skalnej rozpadliny. Ciemny pas na skale i przyczepione do niej morskie żyjątka wskazywały, że podczas przypływu woda sięga znacznie wyżej, połykając głazy i całą plażę. Jeżeli teraz poziom wody był średni, to przy odpływie morze pewnie cofało się dalej, odsłaniając plażę wystarczająco, by można było nią swobodnie iść. W tej chwili nie mogłem znaleźć ani śladu jakiegoś tajemniczego przejścia do wnętrza litej, pionowej skały. Trafiłem w ślepy zaułek.

A przecież sam widziałem, jak Olimpias w zamoczonej szacie wracała skądś tą ścieżką z koszykiem, w którym miała tylko nóż i okruchy chleba. Sam widziałem, jak zbladła, kiedy Dionizjusz upierał się przy opowiadaniu historii o ukrywającym się w morskiej jaskini Krassusie.

Zacisnąłem zęby, szykując się na zimną kąpiel, i wszedłem do wody. Fala oblała mi stopy i uniosła się aż po kolana, po czym cofnęła się, mokrym chwytem ciągnąc mnie za kostki. Zadygotałem z zimna i chwyciłem za stojący za mną głaz, ratując się przed upadkiem. Następna fala sięgnęła mi do pół uda. Syknąłem, momentalnie zmarznięty; zmusiłem się, by puścić kamień i ruszyć dalej, stawiając ostrożnie stopy na lotnym piasku dna. Stanąłem, kiedy znalazłem się w wodzie po pas. Czułem silny napór fal, raz w jedną, raz w drugą stronę. Piasek usuwał mi się spod nóg i ledwo nadążałem z chwytaniem równowagi. W takim miejscu przybój łatwo może porwać człowieka i wynieść na głębinę, wciągnąć pod wodę i na zawsze zabrać ze świata.

Co spodziewałem się odkryć? Zaczarowaną jaskinię, która otworzy się przede mną na skinienie? Nie było tam żadnych tajemnic, nie widać było nic poza wodą i skałą. Postąpiłem jeszcze o krok. Fala rozbiła się o płaski głaz, wychylający się z wody niczym łeb wielkiego żółwia, i chlusnęła mi w twarz. Krztusząc się i kuląc z zimna, zrobiłem kolejny krok. Woda uniosła mi się do piersi i odpłynęła znowu, z wielką siłą ciągnąc mnie w dół. Schwyciłem się kamienia i poczułem, że grunt usuwa mi się spod nóg. Wisiałem uczepiony skały jak liść gałęzi na silnym wietrze. Chłód zaparł mi dech w piersiach. Przez chwilę zobaczyłem plamy przed oczami.

A potem plamy rozpłynęły się i zobaczyłem jaskinię. Była widoczna tylko wtedy, gdy fale cofały się z powrotem w morze, i to tylko przez okamgnienie. Ujrzałem poszarpane brzegi czarnej czeluści przypominające rozwartą paszczę bezzębnego potwora, z której toczy się biała piana. Po chwili następna fala skryła ją całkowicie.

Dopóki odpływ nie osiągnie najniższego poziomu, nie da się wejść do jaskini. Zrozumiałby to każdy rozsądny człowiek. Ale rozsądny człowiek nie sterczałby po szyję w lodowatej wodzie, uczepiony oślizłego głazu jak zbawczej poręczy w bladym świetle wczesnego poranka.

Udało mi się puścić głaz i ruszyć ku otworowi, złapać za zalane pianą brzegi i podciągnąć się do środka. Fala wbiegła tam za mną, zamykając mnie w pułapce; nie mogłem ani się cofnąć, ani posuwać się naprzód, podczas gdy wokół mnie pieniła się woda, wypełniając mi nozdrza i bijąc mnie po twarzy pękami wodorostów. Kiedy fala odpłynęła, ruszyłem przed siebie na czworakach i uderzyłem się boleśnie głową o niskie sklepienie. Chyba wtedy właśnie moja rana otworzyła się ponownie i zacząłem krwawić. Otoczyła mnie ciemność. Nagle opadłem z sił, jakby odpłynęły z ostatnią falą. Zebrałem się w sobie, czekając na uderzenie następnej. Nadeszła i ogarnęła mnie całego niczym tchnienie Neptuna. Nos miałem pełen słonej wody, a w ustach czułem smak krwi. Fala zaczęła się cofać i byłem pewien, że tym razem porwie mnie ze sobą, ale udało mi się utrzymać. Otworzyłem piekące od soli oczy, mrugając raz po raz. Fala musiała wepchnąć mnie dalej w głąb skalnego tunelu. Podniosłem wzrok i ujrzałem promień słońca, wpadający z wysoka przez szczelinę w skale. Byłem w jaskini.

To, że mi się udało, nie było zwykłym zaskoczeniem. To wręcz zakrawało na cud. Osłupienie wymalowane na ich twarzach wyraźnie mi o tym powiedziało. Nawet w panującym tu półmroku od razu poznałem Olimpias. Śniła mi się wcześniej jej nagość; teraz miałem ją przed oczyma. Jej skóra była gładka i nieskazitelna, pokryta cieniutką warstewką potu, przez co bledsze partie jej ciała błyszczały jak alabaster. Nogi i ramiona były ciemniejsze od reszty, opalone w słońcu na złoty kolor. Była szczupła, ale bynajmniej nie słabej budowy; nago wyglądała na jeszcze silniejszą i żywotniejszą niż w ubraniu. Piersi miała pełne i krągłe, z dużymi sutkami o zaskakująco ciemnym zabarwieniu przy jej jasnej karnacji i blond włosach na głowie i łonie. Niestety, mój opłakany stan nie pozwalał mi odpowiednio docenić jej piękna.

Jej towarzysz za to doceniał je w pełni, sądząc po niezbitym dowodzie podniecenia, jaki rzucił mi się w oczy, kiedy odskoczyli od siebie. Zerwał się na nogi, uderzył głową o wystający skalny nawis i zaklął szpetnie. Olimpias przetoczyła się na bok i jęła szukać czegoś wśród poduszek i koców na kamiennej podłodze. W końcu znalazła; w jej dłoni błysnął sztylet o ostrzu długości męskiego przedramienia. Szerokim łukiem uniosła go w górę. Chciała chyba podać go swemu obrońcy, ale w pośpiechu i zmieszaniu o mało nie skróciła o połowę owego dowodu podniecenia. Oboje aż sapnęli z wrażenia, a mężczyzna odskoczył, ponownie uderzając głową o skałę i klnąc. Scena była komiczna; mógłbym się roześmiać, gdybym nie czuł się tak podle z zimna, wilgoci i pulsującego bólu głowy.

Pasował fizycznie do Olimpias, tak, jak się spodziewałem. Mało prawdopodobne, że piękna młoda kobieta o jej talencie i wybrednym guście mogłaby się zakochać w trackim niewolniku, stajennym, który nie byłby tak szeroki w ramionach i przystojny. Jego zmierzwiona kasztanowa grzywa połyskiwała lekko w słabym świetle; pierś i kończyny pokryte były podobnej barwy owłosieniem. Rysy miał ostre, wargi pełne, a krzaczaste brwi zlewały się w jedną kreskę nad ogniście pałającymi oczami. Rzadki zarost, zaledwie kilkudniowy, podkreślał linię policzków i wystającej szczęki. Jego męskość, nawet w gwałtownym odpływie, jaki właśnie następował, też wyglądała na solidną. Nie był piękny jak Apoloniusz, ale nie dziwiłem się, że Olimpias go wybrała. Zapewne oprócz krzepkiej urody miał i bystry umysł, skoro Zeno wykorzystywał go przy prowadzeniu rachunków, ale w tej chwili wyglądał raczej tępo, kiedy tak pocierał obolałą głowę i niezdarnie sięgał po podawany mu sztylet.

– Odłóż broń – powiedziałem znużonym głosem. – Nie przychodzę, by was skrzywdzić.

Wpatrywali się we mnie podejrzliwie szeroko rozwartymi oczami. Wreszcie spojrzenie Olimpias złagodniało; dopiero teraz mnie rozpoznała. Jak ja musiałem wyglądać, wynurzając się z wypełnionego spienioną wodą tunelu, owinięty mackami wodorostów i z twarzą pokrytą strużkami krwi? Aleksandros gapił się na mnie, jakbym był morskim potworem; może nawet myślał, że w istocie nim jestem?

– Czekaj! – szepnęła dziewczyna, kładąc dłoń na jego ramieniu. – Ja go znam.

– Znasz go? Kim on jest?

Mówił z silnym trackim akcentem, a w jego głosie dźwięczała dzika, rozpaczliwa nuta, która kazała mi przesunąć rękę bliżej ukrytego pod tuniką mego własnego noża.

– To Poszukiwacz – wyjaśniła. – Z Rzymu. Opowiadałam ci o nim.

– A więc mnie w końcu odszukał.

Wyrwał jej rękę. Długie ostrze przecięło snop słonecznych promieni i zalśniło niczym rtęć. Cofnął się i oparł plecami o skałę, patrząc na mnie wzrokiem złapanego w pułapkę zwierzęcia.

– Czy tak właśnie jest, Gordianusie? – spytała Olimpias podejrzliwie. – Czy przyszedłeś, by zabrać go do Krassusa?

– Odłóż nóż – szepnąłem. Ogarnęły mnie dreszcze. Musiałem zacisnąć zęby, by nie dzwoniły o siebie. – Czy możecie rozpalić ogień? Jest mi bardzo zimno i słabo.

Olimpias przyglądała mi się przez chwilę i podjęła decyzję. Sięgnęła po wełnianą suknię i naciągnęła ją przez głowę, po czym podeszła do mnie i wzięła w palce brzeg mojej tuniki.

– Przede wszystkim musisz to zdjąć, jeśli nie chcesz umrzeć z wyziębienia szybciej niż od sztyletu. Obawiam się, że z ognia nic nie będzie. Nie możemy dopuścić, by ktoś spostrzegł dym. Ale możemy cię owinąć w coś ciepłego. Aleksandros, ty też cały dygoczesz. Odłóż ten nóż i ubierz się.

Jaskinia na pierwszy rzut oka wydawała mi się ogromna, jak ta Sybilli. W rzeczywistości nie była tak duża, ale wysoka i wrzynała się w skałę pod ostrym kątem, tak że podłoże pięło się serią tarasów. W zakamarkach widziałem rzeczy Aleksandrosa: brudne koce, jedzenie, przybory, dzbanki słodkiej wody i pękaty skórzany bukłak na wino. Olimpias zabrała mnie na jeden z wyższych tarasów i owinęła w ciepły wełniany koc. Kiedy z wolna ustąpiły dreszcze, podała mi kilka kawałków chleba i sera, a nawet trochę smakołyków z wczorajszej stypy. Musiała je zwędzić ze stołu lub kuchni i przyniosła swemu Trakowi. Zaprotestowałem, twierdząc, że nie jestem głodny, ale gdy zacząłem jeść, nie mogłem opanować apetytu. Wkrótce poczułem się lepiej, choć ból wciąż przeszywał mi skronie jak strzałą, kiedy zbyt gwałtownie się poruszyłem.

– Kiedy wejście do jaskini będzie znów do przebycia? – spytałem. – To jest, bez poważnego ryzyka utonięcia?

Aleksandros zerknął na tunel, gdzie pieniste przypływy zaczynały już tracić na intensywności.

– Już niedługo. Jeszcze przez kilka godzin nie będzie suchej plaży, ale mógłbyś przejść wodą do ścieżki bezpiecznie.

– Dobrze. Cokolwiek się stanie, muszę tam być, na arenie. Nieważne, jakie to straszne. I muszę odnaleźć Ekona.

– Chłopca? – upewniła się Olimpias. Najwyraźniej nawet nie starała się zapamiętać jego imienia.

– Tak, chłopca. Mojego syna. Tego, który obrzucał cię takimi tęsknymi spojrzeniami, Olimpias.

Aleksandros zmarszczył brwi.

– To ten niemy chłopiec – wyjaśniła. – Mówiłam ci o nim, pamiętasz? Ale, Gordianusie, co masz na myśli, mówiąc o odnalezieniu go? Gdzie on jest?

– Wczorajszej nocy, kiedy wyruszyliśmy do Kume, skręciliśmy w dróżkę na skróty, którą nam pokazałaś. Na urwisku nad jeziorem Awernus zostaliśmy zaatakowani.

– Przez lemury? – szepnął Aleksandros.

– Nie, przez coś gorszego. Przez żywych ludzi. Chyba dwóch, ale nie mam pewności. W zamieszaniu Eko zniknął. Szukałem go potem, ale moja głowa...

Dotknąłem potylicy i skrzywiłem się z bólu. Krew przestała jednak płynąć. Olimpias obejrzała ranę i rzekła:

– Iaia będzie wiedziała, co z tym zrobić. Ale co z Ekonem?

– Nie ma go. Nie znalazłem go, a potem straciłem przytomność. Kiedy się ocknąłem, przyjechałem tutaj. Jeżeli wrócił do willi Geliny, może się znaleźć na igrzyskach sam. Widział już wcześniej walki gladiatorów, ale ta masakra... Cokolwiek się będzie działo, muszę tam wrócić, zanim się zacznie. Nie chcę, by Eko patrzył na to sam. Ci starzy niewolnicy, Apoloniusz... i mały Meto...

– O czym ty mówisz? – Aleksandros spojrzał na mnie zaskoczony. – Olimpias, o co tu chodzi?

Dziewczyna zagryzła wargę i spojrzała na mnie z żalem.

– Nie powiedziałaś mu? – spytałem.

Olimpias zgrzytnęła zębami. Aleksandros zaniepokoił się.

– Jaka masakra? Co ma się stać z Metonem?

– Skazani – odrzekłem. – Wszyscy są skazani na śmierć. Każdy niewolnik, czy z pól, czy ze stajni, czy z kuchni, zostanie publicznie stracony, by zadowolić dobrych ludzi znad Pucharu. Polityka, Aleksandrosie. Nie żądaj, bym tłumaczył trackiemu niewolnikowi zawiłości rzymskiej polityki, uwierz mi na słowo. Za zbrodnię popełnioną przez prawdziwego mordercę, którego nie może znaleźć, Krassus zamierza zgładzić wszystkich niewolników Lucjusza Licyniusza. Nawet Metona.

– Dzisiaj?!

– Po turnieju gladiatorów. Ludzie Krassusa wznieśli drewnianą arenę na równinie nad jeziorem Lucrinus. To powinno być wielkie wydarzenie, takie, o jakim ludzie będą opowiadać stąd do Rzymu przez długie lata, nawet kiedy już Krassus pokona Spartakusa i wreszcie zostanie konsulem... a potem, kto wie? Może uda mu się stać dyktatorem, jak jego mentor, Sulla?... a ludzie wciąż będą wspominać dzień, kiedy pokazał niewolnikom z Bajów ich właściwe miejsce.

Aleksandros cofnął się o krok wstrząśnięty.

– Olimpias, nic mi o tym nie mówiłaś!

– A co by to dało? Tylko byś nie miał spokoju i się zamartwiał...

– I może uczynił jakiś wielkoduszny gest, wracając do Bajów i oddając się w ręce Krassusa? – podpowiedziałem. – Czy dlatego mu nie mówiłaś, Olimpias? Pozwoliłaś mu myśleć, że powinien po prostu pozostać w ukryciu, dopóki Krassus nie odjedzie, a potem może uciec, i ani słówka nie szepnęłaś, że wszyscy ci niewolnicy mają zginąć zamiast niego?

– Nie zamiast niego, ale wraz z nim! – odparła gniewnie. – Czy myślisz, że Krassusowi nie jest wszystko jedno, czy znajdzie Aleksandrosa, czy nie? On chce publicznie stracić tych niewolników... sam to przed chwilą powiedziałeś!... dla polityki, na pokaz! Dla Krassusa będzie lepiej, jeżeli nigdy go nie znajdzie. Wtedy będzie mógł bez końca straszyć ludzi opowieściami o trackim potworze, który zbiegł do Spartakusa!

– To, co mówisz, może jest prawdą dzisiaj, Olimpias. Ale czy tak było na początku, kiedy Aleksandros uciekał do domu Iai? Co by się stało, gdybyś wówczas oddała go Krassusowi? Czy kiedykolwiek wpadłby na ten straszny pomysł pomszczenia śmierci Lucjusza Licyniusza? Czy nie czujesz się winna, ukrywając swojego kochanka i pozwalając zginąć wszystkim innym?

– Ale Aleksandros jest niewinny! On nikogo nie zabił!

– To ty tak uważasz. Może tak ci powiedział. Ale skąd wiesz, Olimpias? Co ty wiesz?

Cofnęła się i głośno wciągnęła powietrze. Wymienili z kochankiem dziwne spojrzenie.

– Wiesz równie dobrze jak ja, że nie ma najmniejszego znaczenia, czy Aleksandros jest winny, czy nie – odezwała się po chwili. – Tak czy inaczej Krassus ukrzyżowałby go, gdyby go schwytał.

– Nie, jeśli będę mógł udowodnić jego niewinność. Jeśli odkryję, kto naprawdę zabił Licyniusza, jeśli będę mógł to udowodnić...

– Wtedy... zwłaszcza wtedy... Krassus na pewno by zabił Aleksandrosa. I ciebie też.

Potrząsnąłem głową i skrzywiłem się z bólu.

– Mówisz zagadkami, jak Sybilla.

Olimpias spojrzała na wejście do jaskini, gdzie tańczyły słoneczne promienie odbite od kipiących na zewnątrz fal.

– Odpływ już nastąpił – powiedziała. – Czas, byśmy poszli do domu i zobaczyli się z Iaią.

ROZDZIAŁ XXIII

Iaia narobiła sporo szumu wokół mojej rany na głowie. Uparła się, że przygotuje ciepły kompres z mieszanki raczej niemiło pachnących ziół, który obficie nałożyła na rozcięcie i przewiązała długim lnianym bandażem. Podała mi też do wypicia jakiś żółty napar, który podniosłem do ust z pewnym lękiem, mając w pamięci przypadek Dionizjusza.

– Zdaje się, że sporo wiesz o ziołach i ich zastosowaniu – powiedziałem, wąchając parującą ciecz.

– Zgadza się – odrzekła. – Przez tyle lat, ucząc się wytwarzania własnych farb, zbierania i preparowania odpowiednich ziół w odpowiednich porach roku, zdobyłam rozległą wiedzę nie tylko o tym, który korzeń może mi dać wspaniały niebieski pigment, ale też, który może wyleczyć kurzajkę.

– Albo zabić człowieka? – podsunąłem.

– Być może... – Iaia uśmiechnęła się blado. – Napar, który teraz popijasz, mógłby zabić. Ale nie w stężeniu, jakie ci podałam. To głównie wyciąg z kory wierzbowej, zmieszany ze szczyptą substancji, którą Homer nazywa „nepenthes”, przygotowanej z egipskiego maku. Zmniejszy to twój ból głowy. Wypij to.

– Poeta mówi, że nepenthes przynosi ulgę w smutku – zacytowałem, wpatrując się w kubek, jakbym spodziewał się ujrzeć śmierć wśród pasemek pary wirujących nad powierzchnią cieczy.

Iaia kiwnęła głową.

– I dlatego królowa Egiptu podała go Helenie, by wyleczyć ją z melancholii.

– Homer twierdzi też, że daje on zapomnienie, Iaio, a tego, co widziałem i czego się nauczyłem, wolałbym nie zapominać.

– Ta dawka nie zanurzy cię w sennych marzeniach, jedynie złagodzi ból – powtórzyła, a kiedy wciąż się wahałem, zmarszczyła czoło i pokręciła głową rozczarowana. – Doprawdy, Gordianusie, gdybyśmy chcieli wyrządzić ci krzywdę, to chyba zdajesz sobie sprawę, że Aleksandros mógłby cię załatwić w jaskini albo strącić ze ścieżki. Nawet teraz, jak myślę, moglibyśmy cię zrzucić z tarasu na skały, gdyby nam na tym zależało. Morze by cię zabrało i zniknąłbyś na zawsze. – Utkwiła we mnie intensywne spojrzenie. – Nabrałam do ciebie zaufania, Gordianusie. Przyznaję, że z początku ci nie ufałam, ale teraz ufam. Czy ty nie możesz mi się odwzajemnić?

Spojrzałem jej w oczy. Siedziała sztywno wyprostowana na krześle bez oparcia, ubrana w obszerną żółtą stolę. Słońce jeszcze nie wzniosło się ponad dach domu i taras pogrążony był w cieniu. Daleko pod nami, za balustradą, morze tłukło raz za razem w skalisty brzeg. Olimpias i Aleksandros siedzieli tuż obok, obserwując nas dwoje niczym toczących walkę gladiatorów. Podniosłem znów kubek do ust, ale po chwili odstawiłem go nietknięty na stolik.

– Gdybyś tylko wypił, ból by zniknął. Podziękujesz mi za ten dar – westchnęła.

– Dionizjusz już ma wszelki ból za sobą, ale nie wiem, czy byłby bardzo wdzięczny, gdyby był tu teraz z nami – odparłem.

– Co ty insynuujesz, Gordianusie? – Jej czoło pociemniało na moje słowa.

– Mówisz, że mi ufasz, Iaio. W takim razie przyznaj się chociaż do tego, co i tak już wiem. W dniu, kiedy przybyłem zobaczyć się z Sybillą, widziałem Dionizjusza śledzącego potajemnie Olimpias. Myślę, że on wiedział o nadmorskiej jaskini i kogo ona skrywa, a przynajmniej się tego domyślał. To dlatego upierał się przy opowiadaniu o hiszpańskich perypetiach Krassusa. Widziałem, jak obie z Olimpias na to zareagowałyście. Dionizjusz był o krok od zdradzenia waszego sekretu. Na drugi dzień, na stypie, Dionizjuszowi podano truciznę w pucharze. Powiedz mi, Iaio, czy zgadłem, że użyłaś aconitum?

Wzruszyła ramionami i spytała:

– Jakie dokładnie wystąpiły objawy?

– Palenie języka, dławienie się i konwulsje, potem wymioty i biegunka. Wszystko nastąpiło bardzo szybko.

– Powiedziałabym, że doskonale to odgadłeś. – Skinęła głową. – Nie mam jednak całkowitej pewności. Nie zatrułam jego napoju ani nie zrobiła tego Olimpias.

– Któż zatem?

– Skąd mam to wiedzieć? Nie jestem Sybillą.

– Tylko jej głosem i naczyniem?

Ściągnęła usta i jej twarz nagle zaczęła wyglądać na swoje lata.

– Czasami, Gordianusie, czasami. Czy naprawdę chcesz poznać tajemnice Sybilli? Ich znajomość jest dla mężczyzn bardzo niebezpieczna. Przypomnij sobie głupca Penteusza, rozdartego na strzępy przez bachantki. Pewne sekrety mogą być prawdziwie pojęte tylko przez kobiety. Dla mężczyzny taka wiedza najczęściej jest zupełnie bezużyteczna i może wręcz stanowić zagrożenie.

– Czy byłbym choć trochę bezpieczniejszy, nie posiadając jej? Jeśli jakiś bóg nie zdecyduje się interweniować, zaczynam się zastanawiać, czy zdołam powrócić żywy do Rzymu.

– Uparty jesteś – stwierdziła, powoli kręcąc głową. – Bardzo uparty. Widzę, że nie będziesz usatysfakcjonowany, dopóki nie dowiesz się wszystkiego.

– Taką już mam naturę, Iaio. Takiego mnie bogowie stworzyli.

– Widzę. Od czego więc zaczniemy?

– Od prostego pytania. Czy jesteś Sybillą?

Zrobiła zbolałą minę.

– Postaram się odpowiedzieć, ale wątpię, czy zrozumiesz. Nie, nie jestem Sybillą. Nie jest nią żadna kobieta. Ale są wśród nas takie, przez które Sybilla czasami się objawia, tak jak bóg objawia się przez Sybillę. Stanowimy krąg wtajemniczonych. Utrzymujemy świątynię, pilnujemy ognia, badamy i przekazujemy sobie tajemnice. Gelina jest jedną z nas. Jest mi bardziej droga, niż możesz wiedzieć, ale jest zbyt delikatnym naczyniem, by Sybilla mogła go użyć bezpośrednio; ma za to inne obowiązki. Olimpias też jest wtajemniczona. Na razie jest zbyt młoda i niedoświadczona, by Sybilla przez nią przemówiła, ale dojdzie do tego. Są i inne prócz mnie, które służą za naczynie; niektóre mieszkają tu, w Kume, inne przybywają aż z Puteoli, Neapolis i przeciwległego brzegu Pucharu. Większość pochodzi z greckich rodów, które osiedliły się tu jeszcze przed przybyciem Eneasza. Zrozumienie tych spraw mamy we krwi.

– Iaio, nie przeczę, że rozmowa z Sybillą jest niesamowitym przeżyciem, jakąkolwiek formę by ona przybrała. Zastanawiam się, na przykład, co też takiego wrzuciłaś do ognia, zanim zabrałaś nas do jaskini? Czy to możliwe, że ten dym mógł mieć jakiś wpływ na moje zmysły?

– Niewiele uchodzi twej uwagi, Gordianusie. – Iaia uśmiechnęła się lekko. – To prawda, pewne zioła i korzenie, stosowane w pewien sposób, sprzyjają pełnemu pojmowaniu obecności Sybilli. Stosowanie takich środków jest częścią wiedzy, jakiej nabywamy i przekazujemy ją następczyniom.

– W moich podróżach sam zetknąłem się z podobnymi ziołami albo o nich słyszałem. Ophiusa, thalassaegle, theangelis, gelotophyllis, mesa...

Potrząsnęła głową i skrzywiła się.

– Ophiusa pochodzi z dalekiej Etiopii, gdzie zwana jest „wężowym zielem”. Podobno wygląda równie przerażająco jak wizje, które wywołuje. Sybilli niepotrzebna jest taka groza. Thalassaegle jest równie egzotyczna i potężna. Słyszałam, że rośnie wyłącznie nad rzeką Indus. Żołnierze Aleksandra Wielkiego nazywali ją „blaskiem morza” i stwierdzili, że przyprawia ich o majaki i oślepiające wizje. Theangelis znam sama. Rośnie w górach Syrii, Krety i Persji. Magowie zwą ją „wysłannikiem bogów” i piją z niej wywar, by móc przewidywać przyszłość. Gelotophyllis spotykana jest w Baktrii, gdzie miejscowi nazywają ją „zielem śmiechu”. Powoduje tylko zamroczenie i nie przynosi mądrości. Wierz mi, to, co wdychałeś, nie jest żadnym z tych ziół.

– A ostatnie, które wymieniłem? Mesa? To ponoć rodzaj konopi o silnym aromacie...

– Gordianusie, doprowadzasz mnie już do rozpaczy. Czy chcesz marnować czas na zaspokajanie własnej próżnej ciekawości?

– Masz rację, Iaio. Może więc powiesz mi, dlaczego pierwszej nocy podłożyłaś w moim łóżku tę paskudną figurkę?

Spuściła oczy.

– To była próba. Tylko wtajemniczony mógł zrozumieć.

– Ale cokolwiek to miało oznaczać, przeszedłem ją pomyślnie?

– Tak.

– I wówczas podrzuciłaś kolejną wiadomość, radząc mi zasięgnąć rady Sybilli.

– Tak.

– Ale dlaczego?

– Sybilla była gotowa doprowadzić cię do ciała Zenona.

– Ponieważ Sybilla sądziła, że mogę uznać, iż los, jaki spotkał Zenona, przypadł w udziale także Aleksandrosowi, którego ciało również pochłonęła Paszcza Hadesu? Taka ewentualność przeszła mi przez myśl. W końcu oba konie wróciły bez jeźdźców do stajni. Mogłem zawrócić i przekazać to Krassusowi, doradzając mu odwołanie poszukiwań Aleksandrosa...

– A czemu tego nie zrobiłeś?

– Ponieważ widziałem, jak Dionizjusz śledzi Olimpias, i zauważyłem ją wracającą z pustym koszykiem znad morza. Przyszło mi na myśl, że Aleksandros ukrywa się w Kume. Ale powiedz mi, Iaio, czy doprowadziłaś mnie do zwłok Zenona, by poddać mi fałszywy trop?

– Nie zawsze można pojąć metody, jakimi posługuje się Sybilla. – Iaia rozłożyła ręce. – Nawet kiedy bóg przychyla się do prośby petenta, nie zawsze stosuje środki, jakich ten oczekiwał. Mogłeś uznać, że Aleksandros nie żyje, i prowadzić dalej śledztwo z tym założeniem. Tymczasem oto jesteś tu z nami, pod jednym dachem z Aleksandrosem. Któż może powiedzieć, że nie tego chciała Sybilla, choć nikt tego nie oczekiwał?

– Wiedziałaś zatem, co spotkało Zenona. – Skinąłem głową. – Czy wiedziała to także Olimpias?

– Tak.

– A mimo to wydawała mi się szczerze wstrząśnięta, kiedy odkryliśmy jego szczątki.

– Olimpias wiedziała o jego losie, ale nie widziała ciała, tak jak ja. Nigdy nie było moim zamiarem, by je ujrzała. Mieliście pojechać nad Awernus bez niej. Ona jednak pojechała tam z wami i w szoku wrzuciła głowę do jeziora. Nie mam wątpliwości, że to też było wolą boga.

– I zapewne to bóg przywiódł Aleksandrosa pod twoje drzwi w noc morderstwa?

– Może powinniśmy pozwolić odpowiedzieć na to samemu Aleksandrosowi – odrzekła Iaia, spoglądając z ukosa na młodego Traka. – Powiedz Gordianusowi, co się wydarzyło owej nocy.

Aleksandros poczerwieniał – albo dlatego, że nie nawykł do rozmów z nieznajomymi, albo też na wspomnienie tamtych chwil. Olimpias przysunęła się do niego i położyła mu dłoń na ramieniu. Dziwiła mnie naturalność, z jaką objawiała swe uczucia wobec niewolnika w obecności rzymskiego obywatela. W jaskini zastałem ich w trakcie stosunku i nie zdradzała zawstydzenia, ale wtedy sytuacją rządził strach i zaskoczenie, co mogło wpłynąć na jej zachowanie. Większe wrażenie wywarł na mnie teraz ten czuły gest, jaki bez wahania zrobiła przy mnie i Iai. Podziwiałem jej oddanie, ale jednocześnie serce mi się krajało, czym innym bowiem może się zakończyć taka niefortunna miłość, jak nie udręką i porażką?

– Tamtej nocy wiedzieliśmy, że Krassus jest w drodze do willi – zaczął Aleksandros. Jego tracki akcent przesłoniła moc, z jaką mówił. – Nigdy go przedtem nie widziałem, bo byłem nowy w domu, ale oczywiście wiele o nim słyszałem. Stary Zeno powiedział mi, że jego wizyta jest nieoczekiwana, zapowiedź przyszła z niewielkim tylko wyprzedzeniem, a pan nie jest na nią przygotowany, i z jej powodu zdenerwowany i nieszczęśliwy.

– Czy wiedziałeś, dlaczego Lucjusz jest nieszczęśliwy z tego powodu?

– Jakieś niezgodności w rachunkach. Nie bardzo to rozumiałem.

– Mimo że czasami pomagałeś Zenonowi w rachunkach?

Wzruszył ramionami.

– Umiem dodawać i robić poprawne zapisy, ale rzadko wiedziałem, co dodaję. Ale Zeno wiedział, a w każdym razie tak twierdził. Powiedział, że pan zajmował się jakimiś bardzo sekretnymi interesami, czymś bardzo złym. Powiedział, że pan robił coś za plecami Krassusa i że Krassus będzie się gniewał. Tamtego popołudnia wszyscy trzej pracowaliśmy w bibliotece, sprawdzając rachunki. W końcu pan mnie odesłał; widziałem, że chce z Zenonem rozmawiać o czymś, o czym nie powinienem usłyszeć. Potem odprawił i Zenona. Pytałem go, co się dzieje, ale on tylko siedział nachmurzony i nie chciał nic mówić. Zaczęło się ściemniać. Zjadłem kolację i pomagałem innym stajennym przy koniach, a potem poszedłem spać.

– W stajni?

– Tak.

– Czy tam zwykle sypiałeś?

Olimpias odchrząknęła i rzekła:

– Zwykle to on sypiał w moim pokoju, obok sypialni Iai. Tamtej nocy jednak byłyśmy obie w Kume.

– Rozumiem. Mów dalej, Aleksandrosie. Spałeś w stajni.

– Tak, a potem Zeno przyszedł mnie obudzić. Miał ze sobą lampę; powiedziałem zaspany, że to przecież nie może być jeszcze rano. Odpowiedział, że jest środek nocy. Spytałem, czego chce. Powiedział, że jakiś człowiek przyjechał konno nie wiadomo skąd, uwiązał konia przy drzwiach frontowych i poszedł zobaczyć się z panem. Powiedział mi, że teraz obaj są w bibliotece i rozmawiają po cichu przy zamkniętych drzwiach.

– Tak? A kto był tym nocnym gościem?

– W ogóle go nie widziałem. Widzisz, to jest dziwne... – Aleksandros się zawahał. – Zeno powiedział... Biedny Zeno... – Zmarszczył brwi i zamilkł, wpatrując się gdzieś w przestrzeń.

– Mów dalej – zachęciłem go. – Co takiego Zeno ci powiedział? Czemu uciekliście z willi?

– Zeno powiedział, że poszedł do biblioteki, zapukał delikatnie i zdawało mu się, że słyszy swoje imię, więc wszedł. Może wcale nie słyszał, a może pan kazał mu odejść; Zeno jednak taki już był, że się wkręcał wszędzie nieproszony, bo lubił wiedzieć, co się dookoła dzieje. Pan ponoć odwrócił się na krześle jak fryga i wrzasnął, by Zeno się wynosił, potem ściszył głos i szeptem obrzucił go przekleństwami.

– A gość?

– Gość stał tyłem do nich przy półkach i przeglądał jakieś zwoje. Zeno właściwie nie widział jego twarzy, ale spostrzegł, że ma na sobie ubiór wojskowy, a na krześle wisiał jego płaszcz.

– Płaszcz – powtórzyłem.

– Tak, prosty, ciemny płaszcz, ale w jednym rogu miał emblemat, jak przypiętą broszę. Zeno widział ją przedtem wiele razy; powiedział, że poznałby ją wszędzie.

– Tak?

– To był herb Krassusa.

– Nie. – Potrząsnąłem głową. Ból przemknął mi przez skronie z taką siłą, że w końcu sięgnąłem po kubek z naparem z wierzbowej kory i nepenthes i wychyliłem go jednym haustem. – Nie, to nie ma najmniejszego sensu.

– A jednak Zeno twierdził, że to Krassus był z panem w bibliotece – upierał się niewolnik. – Pan był blady jak senatorska toga. Zeno zaczął chodzić tam i z powrotem po stajni, kręcąc głową z niepokoju. Powiedziałem, że nic nie możemy zrobić, a jeśli pan narobił sobie kłopotów, to jest jego problem. Ale Zeno odparł, że powinniśmy pójść pod bibliotekę i słuchać. Powiedziałem mu, że oszalał, i odwróciłem się na bok, by dalej spać. Nie dał mi jednak spokoju, dopóki nie wstałem, nie ubrałem się i wyszedłem z nim na dziedziniec. Noc była czysta, ale bardzo wietrzna. Drzewa trzeszczały nad nami, jakby duchy kręciły głowami, szepcząc: „Nie, nie!” Powinienem był się domyślić, że szykuje się coś strasznego. Zeno pobiegł do drzwi i otworzył je, a ja poszedłem za nim. – Aleksandros zmarszczył czoło. – Trudno mi sobie przypomnieć dokładnie, co było potem, bo wszystko działo się tak szybko... Byliśmy w korytarzu prowadzącym do atrium. Nagle Zeno cofnął się raptownie, o mało mnie nie przewracając. Jęknął i zaczął coś mamrotać. Ponad jego ramieniem ujrzałem człowieka w żołnierskim rynsztunku, klęczącego z lampą w dłoni, a obok niego naszego pana, leżącego z głową całą zakrwawioną i rozbitą.

– I tym człowiekiem był Krassus? – spytałem niedowierzająco.

– Widziałem jego twarz tylko przez chwilę. – Wzruszył ramionami. – A może i w ogóle jej nie widziałem. Lampa rzucała dziwne cienie, a on był skryty w ciemności. Nawet gdybym go widział wyraźnie, nie poznałbym. Mówiłem ci, że nigdy Krassusa nie widziałem. To, co pamiętam, to widok pana... jego martwe ciało, zmiażdżoną, zakrwawioną twarz. Wtedy ten człowiek zerwał się na nogi, odstawił lampę i nagle zobaczyłem w jego ręku miecz. Przemówił cichym głosem, nie przerażonym, nie gniewnym, ale bardzo, bardzo zimnym. Oskarżył nas o zabicie pana! „Zapłacicie za to”, powiedział, „każę was przybić do drzewa!” Zeno złapał mnie i wyciągnął na zewnątrz, pobiegliśmy przez dziedziniec do stajni. „Konie”, powtarzał, „uciekajmy, uciekajmy!” Zrobiłem, co mówił. Dosiedliśmy koni i wyjechaliśmy ze stajni, zanim ten człowiek zdążył nadejść. A i tak Zeno gnał naprzód jak szalony. „Dokąd możemy iść?” – powtarzał, kręcąc głową i szlochając, jakby go mieli wychłostać. „Dokąd możemy iść? Biedny nasz pan nie żyje i na nas wszystkich spadnie wina!” Pomyślałem o Olimpias i przypomniałem sobie o domu Iai w Kume. Byłem tam parę razy, wożąc różne rzeczy w obie strony. Myślałem, że znajdę drogę po ciemku, ale to nie było takie łatwe.

– Sam się o tym przekonałem – mruknąłem.

– Jechaliśmy za szybko, a wiatr przybierał na sile, tak że nie słyszeliśmy się wzajemnie, a potem mgła zgęstniała. Zeno był w panice. Potem źle skręciliśmy i znaleźliśmy się na urwisku na jeziorem Awernus. Moja klacz mnie znała i ostrzegła mnie w porę, a i tak o mało nie spadłem. Ale Zeno słabo znał się na koniach. Kiedy jego klacz chciała się zatrzymać, musiał ją kopnąć, a ona go zrzuciła. Widziałem, jak znika we mgle, koziołkując w powietrzu. Nastąpiła cisza. A potem usłyszałem słabe, odległe chlupnięcie, jakby wpadł w płytką wodę i muł. Potem krzyknął. Głos nadlatywał z ciemności... straszny, przerażający wrzask. Potem znów zrobiło się cicho. Usiłowałem znaleźć po ciemku drogę na dół, ale ta mgła i cienie, i drzewa... Wołałem go, ale nie odpowiedział, nawet nie jęknął. Czy powiedziałem coś niewłaściwego?

– Słucham?

– Wyraz twojej twarzy, panie... taki dziwny, jakbyś sam tam był.

– Przypomniałem sobie tylko wczorajszą noc... – Pomyślałem o Ekonie i poczułem ukłucie obawy. – Mów dalej. Co stało się potem?

– W końcu odnalazłem drogę do Kume. Wszedłem do domu, nie budząc niewolników, odszukałem Olimpias i opowiedziałem jej o wszystkim. To Iaia wpadła na pomysł, bym się ukrył w jaskini. Kume to małe miasteczko, nigdy by się im nie udało utrzymać mego pobytu w domu w tajemnicy. A i tak nas odkryłeś.

– Pierwszy was odkrył Dionizjusz. Powinniście dziękować bogom, że nie powiedział od razu Krassusowi. A może trzeba dziękować komuś innemu... – Spojrzałem z ukosa na Iaię.

– Znów insynuacje? – Iaia schwyciła za poręcze krzesła.

– Pozwól sobie przypomnieć, że mam oczy i dobry węch. Ten dom jest pełen najdziwniejszych ziół i korzeni, a wiem, że jest wśród nich i aconitum. W dniu, kiedy konsultowałem się z Sybillą, widziałem je w twojej pracowni. Wyobrażam sobie, że trzymasz tam i strychnos, hyoscamus, limeum...

– Owszem, mam niektóre z tych ziół, ale nie do morderstw! Substancje, które zabijają, mogą też leczyć, jeśli się wie, jak je stosować. Czy upierasz się, bym złożyła przysięgę, Gordianusie? Dobrze więc! Przysięgam na świętość przybytku Sybilli, na boga, który przemawia jej ustami, że nikt z tego domu nie zamordował Dionizjusza!

We wzburzeniu uniosła się z krzesła, nie wypuszczając poręczy. Kiedy po chwili powoli usiadła z powrotem, na tarasie zapadła nienaturalna cisza. Nawet huk fal jakby przycichł. Słońce wreszcie wychyliło się znad dachu i pomalowało na złoto górną część balustrady. Samotna chmura przesłoniła je na chwilę, spowijając wszystko na powrót w cieniu; potem przesunęła się dalej i poczułem na twarzy ciepło odbitych od olśniewająco białej posadzki tarasu promieni. Zauważyłem, że ból głowy gdzieś się rozpłynął, a zamiast niego odczuwam przyjemną lekkość.

– Dobrze więc – powiedziałem cicho. – To jest ustalone. Nie zabiłaś Dionizjusza. Zatem kto to zrobił?

– A jak myślisz? – odparła Iaia. – Ten sam człowiek, który zabił Lucjusza Licyniusza. Krassus.

– Ale dlaczego?

– Tego nie wiem, ale myślę, że teraz pora, byś ty powiedział nam, co wiesz, Gordianusie. Na przykład wczoraj posłałeś niewolnika Apoloniusza, by nurkował na przystani pod willą Geliny. Podobno dokonałeś pewnych zadziwiających odkryć.

– Kto ci to powiedział? Meto?

– Możliwe.

– Bez tajemnic, Iaio!

– No, dobrze. Tak, wiem o tym od Metona. Zastanawiam się, czy może dochodzimy do tych samych wniosków, Gordianusie.

– Że Lucjusz dostarczał zbuntowanym niewolnikom broń w zamian za zagrabione srebro i biżuterię?

– Właśnie. Myślę, że Dionizjusz mógł także podejrzewać coś podobnego. Dlatego zawahał się przed ujawnieniem kryjówki Aleksandrosa, bo wiedział, że jest do odkrycia większa tajemnica. Meto powiedział mi też, że znalazłeś w pokoju filozofa pewne dokumenty... obnażające przestępcze knowania Lucjusza...

– Być może. Sam Krassus nie umiał ich rozszyfrować.

– Ach, nie umiał?

Słabe ukłucie bólu prześwidrowało mi głowę.

– Iaio, czy ty naprawdę sugerujesz...

– Czemu wzbraniasz się wypowiedzieć to imię? – Iaia wzruszyła ramionami. – Tak, Krassus musiał sam być zamieszany w ten interes.

– Krassus przemycający broń Spartakusowi? Niemożliwe!

– Przeciwnie, całkiem możliwe dla człowieka tak chciwego i próżnego jak Marek Licyniusz Krassus. Jest tak chciwy, że nie mógł się oprzeć okazji odniesienia ogromnego zysku z układów ze Spartakusem. Oczywiście działał ukradkowo, używając biednego, zastraszonego Lucjusza jako pośrednika. I tak próżny, że był przekonany, iż nie wpłynie to w najmniejszym stopniu na jego kampanię przeciw niewolnikom, kiedy otrzyma wodzostwo. Uważa się za tak genialnego stratega, że nieistotne będzie, że pomógł własnemu przeciwnikowi uzbroić się w rzymski oręż.

– Mówisz więc, że otruł Dionizjusza, ponieważ filozof był bliski zdemaskowania go?

– Być może. Jest bardziej prawdopodobne, że Dionizjusz zaczął czynić jakieś aluzje, rodzaj łagodnego szantażu, by zapewnić sobie tylko szczodrą pensję i miejsce w świcie Krassusa. Ale ludzie w rodzaju Krassusa nie zwykli tolerować podwładnych, którzy mają na nich haka. Dionizjusz był za głupi, by się domyślić, że zdobyte wiadomości nie przyniosą mu zysku. Gdyby zachował je dla siebie, może dziś by jeszcze żył.

– Ale dlaczego Krassus zabił Lucjusza?

Iaia opuściła wzrok, spoglądając na swoje stopy, do których z wolna podpełzało słońce.

– Kto wie? Krassus przybył tamtej nocy potajemnie, by omówić ich tajne sprawy. Być może Lucjusz zaczął się obruszać na narzucane mu zadania, może zagroził, że wszystko wyda? To by było do niego podobne, wpaść w panikę. A może Krassus odkrył, że Lucjusz go oszukiwał? Jakakolwiek była tego przyczyna, Krassus uderzył go statuetką i zabił, a potem dostrzegł sposobność, by nawet ten moment szaleństwa obrócić na własną korzyść, pozorując zbrodnię dokonaną przez zwolennika Spartakusa.

Zapatrzyłem się w nie kończącą się procesję fal nadbiegających od horyzontu. Potrząsnąłem głową.

– Taka ogromna hipokryzja, to prawie zbyt potworne, by w to uwierzyć. Ale dlaczego w takim razie Krassus posłał po mnie?

– Ponieważ upierali się przy tym Gelina i Mummiusz. Jak mógł odmówić przeprowadzenia uczciwego dochodzenia w sprawie śmierci swego kuzyna?

– A jak Dionizjusz wszedł w posiadanie tych dokumentów?

– Tego nie możemy wiedzieć na pewno. Jedno, co wiemy, to że nigdy nie usłyszymy wyjaśnienia z jego własnych ust.

Pomyślałem o posępnych nastrojach Krassusa, o nie wypowiedzianych wątpliwościach, długich nocach strawionych na przeszukiwaniu dokumentów w bibliotece Lucjusza. Jeśli było tak, jak to przedstawiła Iaia, Krassus był zabójcą, żałobnikiem, sędzią i mścicielem w jednej osobie, poza zasięgiem kary z ręki kogokolwiek z nas.

– Widzę, że nie jesteś do końca zadowolony – zauważyła Iaia.

– Zadowolony? Jestem jak najbardziej niezadowolony. Jakież to marnotrawstwo, jak niepotrzebne wystawianie się na takie niebezpieczeństwo, i to nie tylko mnie samego, ale i Ekona! A wszystko za worek srebra. Krassus rozwiązuje wszystkie swoje problemy za pomocą srebra... i dlaczego nie, skoro takim ludziom jak ja ono wystarcza? Mógłby po prostu posłać mi pieniądze i pozwolić mi pozostać w Rzymie, zamiast ciągnąć mnie tutaj, bym wziął udział w jego obrzydliwej intrydze...

– Chciałam powiedzieć – przerwała mi Iaia – że nie jesteś zadowolony z mojego wyjaśnienia wydarzeń. Są jeszcze inne okoliczności, o których nic nie wiesz, a które mogłyby rzucić nieco światła na to, w jaki sposób pracuje umysł Krassusa. Te sprawy są tak delikatne i osobiste, że nawet teraz się waham, czy ci je powierzyć. Ale myślę, że Gelina by zrozumiała. Wiesz, że ich małżeństwo było bezdzietne.

– Wiem.

– A Gelina bardzo pragnęła dziecka. Sądziła, że problem może tkwić w niej, więc szukała pomocy u mnie. Zrobiłam, co mogłam przy mojej wiedzy medycznej, ale bez skutku. Zaczęłam myśleć, że wina może leżeć po stronie Lucjusza. Przygotowywałam środki, które Gelina podawała mu bez jego wiedzy, ale i to nie pomogło. Stało się na odwrót... Priap w końcu odmówił mu swych łask całkowicie. Lucjusz stał się seksualnym kaleką, bezsilnym tak, jak był bezsilny w kwestii kierowania swym życiem i przeznaczeniem. Wyobraź sobie, że jesteś tworem Krassusa, zmuszonym do wychwalania jego wielkości i do knucia podejrzanych planów wydostania się spod jego dominacji... Na co zresztą Krassus nigdy by nie pozwolił. Trzymanie kuzyna pod butem sprawiało mu perwersyjną przyjemność. A Gelina pragnęła dziecka. Nie chciała się go wyrzec. Widziałeś ją; wiesz, że trudno ją nazwać wymagającą albo skłonną do narzucania innym swej woli. Pod wieloma względami jest bardziej skłonna do ustępstw, niż przystoi kobiecie o jej pozycji. Jednak w tej jednej sprawie postawiła na swoim. Wbrew moim radom, za to za wiedzą i zgodą swego męża, poprosiła Krassusa, by dał jej dziecko.

– Kiedy to było?

– Podczas ostatniej wizyty Krassusa, wiosną.

– Dlaczego Lucjusz na to pozwolił?

– Czyż wielu mężów nie pozwala po cichu na przyprawianie im rogów dlatego, że protest tylko by pogłębił ich upokorzenie i wstyd? Poza tym Lucjusz miał przewrotną skłonność do podejmowania szkodliwych dla siebie decyzji. A Gelina odwołała się do jego dumy rodowej; Krassus mógł im przynajmniej dać potomka, w którego żyłach płynęłaby krew Licyniuszów. Jednakże dziecka wciąż nie było. Jedynym skutkiem było ochłodzenie między Geliną a Lucjuszem. Zrobiła oczywiście najgorszą rzecz; gdyby zwróciła się do któregokolwiek innego mężczyzny, Lucjusz mógłby zachować resztki godności. Ale kiedy jego wszechpotężny kuzyn został zaproszony do łoża jego żony, kiedy poprosiła Krassusa, by wprowadził potomka do ich domu, w którym już dominował na wszystkich innych polach – upokorzenie zżerało jego duszę. Widzisz zatem, że między dwoma kuzynami było więcej potencjalnie zabójczych zadrażnień niż tylko finansowe machlojki. Hańba kłuła Lucjusza niczym korona cierniowa. Kto wie, jakie słowa padły między nimi tamtej nocy w bibliotece? Zanim upłynęła, jeden z nich nie żył.

Wzniosłem oczy ku niebu.

– A teraz cała gromada niewolników zginie z tego powodu. Oto rzymska sprawiedliwość! – zakrzyknąłem.

– Nie! – Aleksandros zerwał się na nogi. – Musi być coś, co możemy zrobić, by temu zapobiec!

– Nic się nie da zrobić – szepnęła Olimpias, sięgając do jego ramienia i trafiając w pustkę, gdy się odsunął.

– Może... – zacząłem, wpatrując się spod zmrużonych powiek w pasmo słonecznego blasku nad czerwonymi dachówkami. Czas uciekał; igrzyska mogły się już rozpocząć. – Może gdybym zaatakował Krassusa bezpośrednio, z Geliną jako świadkiem... Gdyby Aleksandros mu się przyjrzał i go zidentyfikował jako nocnego gościa...

– Nie! – zaprotestowała Olimpias. – Aleksandros nie może opuszczać Kume!

– Gdybyśmy tylko mieli ten zakrwawiony płaszcz, z którego Krassus oderwał swój herb, zanim go wyrzucił przy drodze. Gdybym go nie zgubił, kiedy zabójcy... Och, Eko!

W tym momencie zobaczyłem płaszcz – wypływał z mrocznego wnętrza domu na rozsłoneczniony taras, rozpięty między uniesionymi rękami samego Ekona, który uśmiechał się i mruganiem spędzał z powiek resztki snu.

ROZDZIAŁ XXIV

– Ależ ja myślałam, że wiesz! – powtarzała Iaia. – Byłam pewna, że Olimpias ci powiedziała!

Zapomniała, że poprzedniej nocy, kiedy Eko przyszedł bez tchu pod jej drzwi, Olimpias już się wymknęła do jaskini Aleksandrosa i nie mogła wiedzieć, jak i ja nie wiedziałem, że przez cały czas, kiedy my debatowaliśmy i snuliśmy wnioski na tarasie, Eko spał w najlepsze w domu, przyciskając do siebie brudny, zakrwawiony paszcz, który uratował podczas walki z nocnymi napastnikami.

– Jakże mi głupio, Gordianusie! Siedziałam tutaj, usiłując ci zaimponować swoimi dedukcjami, podczas gdy od razu powinnam ci powiedzieć to, co chciałeś wiedzieć najbardziej, że twój syn jest bezpieczny i zdrowo śpi pod moim dachem.

– Najważniejsze, że tak jest – powiedziałem, przełykając ślinę, by pozbyć się nagłej chrypki, i mrugając dla zatrzymania cisnących się na powieki łez, przez które uśmiechnięta i brudna twarz Ekona zaczynała mi się rozmywać przed oczami.

Przycisnąłem go mocno do piersi, po czym cofnąłem się o krok, westchnąwszy dla wyrównania oddechu.

– Kiedy przyszedł do mnie wczoraj, widziałam, że jest wystraszony i wyczerpany, ale nie ranny – odezwała się Iaia. – Gorączkowo próbował mi coś tłumaczyć, ale nie potrafiłam go zrozumieć. Dałam mu specjalny napar na uspokojenie. W końcu pokazał mi, że potrzebna jest mu tabliczka woskowa i rylec. Poszłam ich poszukać, ale kiedy wróciłam, spał już jak zabity. Obudziłam dwóch niewolników, by przenieśli go do łóżka. Zaglądałam do niego parę razy w ciągu nocy, ale przez cały czas pogrążony był w głębokim śnie.

Eko popatrzył na mnie. Delikatnie dotknął bandaża na mej głowie.

– To? Nic takiego – wyjaśniłem. – Ot, mały guz dla pamięci, by bardziej uważać w lesie.

Uśmiech raptownie zniknął z jego ust. Odwrócił wzrok i wyglądało na to, że coś go dręczy. Łatwo mi było odgadnąć źródło jego wstydu: nie zdołał mnie ostrzec przed zbliżającym się zabójcą ani pomóc mi po walce, a zamiast sprowadzić ratunek, zasnął wbrew własnej woli.

– Ja też zasnąłem – szepnąłem do niego.

Potrząsnął posępnie głową, skrzywił się i pokazał palcem na swoje usta. Oczy wezbrały mu łzami. Zrozumiałem go tak wyraźnie, jakby przemówił: „Gdybym tylko mógł mówić jak inni, mógłbym krzyknąć i cię ostrzec. Mógłbym powiedzieć Iai, że leżysz tam ranny i samotny w lesie. Mógłbym ci powiedzieć wszystko, co tak bardzo teraz chcę ci powiedzieć”.

Objąłem go, by skryć go przed innymi. Drżał, przytulony do mnie. Spojrzałem ponad jego ramieniem i zobaczyłem, że Olimpias i Aleksandros uśmiechają się ciepło, dostrzegając jedynie naszą radość ze spotkania. Iaia też się uśmiechała, ale oczy miała smutne. Puściłem go, a podczas gdy Eko stał odwrócony ku morzu, by zebrać się w garść, wziąłem z jego drżących rąk ów płaszcz.

– Ważne, że mamy teraz ten dowód! – powiedziałem.

– To niczego nie zmienia – sprzeciwiła się Olimpias. – Powiedz mu, Iaio.

Iaia zerknęła na mnie ze ściągniętymi ustami.

– Nie jestem pewna... – rzekła.

Aleksandros postąpił naprzód.

– Jeżeli jest jakiś sposób, by powstrzymać Krassusa...

– Może – odrzekłem. – Może jest.

– Nigdy bym nie siedział tyle czasu w tej jaskini, gdybym wiedział, co się dzieje. Nie powinnaś była mnie zwodzić, Olimpias, nawet dla ratowania mnie.

Olimpias patrzyła to na mnie, to na niego, najpierw z rozpaczą, potem z determinacją.

– Nie zostawicie mnie tutaj – powiedziała stanowczo. – Idę z wami. Cokolwiek się stanie, muszę tam być.

Aleksandros chciał ją objąć, ale tym razem to ona się odsunęła.

– Skoro trzeba to zrobić, to powinniśmy już ruszyć – stwierdziła. – Słońce stoi już wyżej, igrzyska pewnie się rozpoczęły.

Niewolnik, który przyprowadził nam konie, obrzucił mnie zdziwionym spojrzeniem, zaciekawiony bandażem na mojej głowie. Kiedy ujrzał Aleksandrosa, aż zbladł. Iaia i Olimpias umiały wywieść w pole nawet własną służbę. Iaia nawet nie próbowała zobowiązać niewolnika do zachowania tajemnicy; wkrótce nad całym Pucharem będzie głośno o tym, że zbiegły Trak wciąż tu przebywa.

– Iaio, idziesz? – Olimpias obejrzała się na malarkę.

– Jestem za stara, za powolna – odrzekła Iaia. – Pojadę raczej do willi i tam będę oczekiwać wieści. – Podeszła do mnie i gestem nakazała, bym się do niej pochylił z konia, po czym szepnęła mi do ucha: – Czy jesteś pewien swego, Gordianusie? Rzucić takie wyzwanie Krassusowi... to jak rąbnąć lwa w ucho w jego własnej jaskini.

– Chyba nie mam wyboru, Iaio. Takiego mnie bogowie stworzyli.

– Tak, bogowie zsyłają nam dary niezależnie od naszej woli. – Skinęła głową. – I nie dają nam innego wyboru, jak tylko z nich korzystać. Możemy winić bogów za wiele rzeczy – ściszyła głos jeszcze bardziej – ale myślę, że powinieneś się dowiedzieć, że bogowie nie stworzyli twego syna niemową.

Spojrzałem na nią, marszcząc brwi.

– Tej nocy zaglądałam do niego, gdy spał, i słyszałam, jak mówi przez sen: „tato, tato!”

– Co?! Mówił? Słowami?

– Tak wyraźnie, jak ja mówię do ciebie. Powiedział: „tato, tato” – powtórzyła.

Wyprostowałem się i patrzyłem na nią z góry w oszołomieniu. Nie miała powodu, by mnie i siebie oszukiwać; a jednak jak to mogło być możliwe? Odwróciłem się i zerknąłem na Ekona, który odwzajemnił się ponurym spojrzeniem.

– Na co czekamy? – zniecierpliwiła się Olimpias. Raz powziąwszy decyzję, chciała jak najszybciej działać.

Wątpliwości za to zaczęły chyba opadać Aleksandrosa. Przez jego twarz przeleciał cień, ale po chwili jego rysy stężały w taką maskę idealnego poddania się woli bogów, jakiej każdy stoik mógłby mu pozazdrościć.

Wyjechaliśmy z Lasu Awernijskiego na wysoki, smagany wiatrem grzbiet górujący nad jeziorem Lucrinus i obozem Krassusa. Równina była usiana ogniskami, z których unosiły się w niebo wysokie słupy dymu; tłum musiał dostać swoją strawę. W powietrzu wisiała lekka mgiełka, przez którą można było jednak dojrzeć masyw areny wypełnionej gapiami przybyłymi podziwiać igrzyska ku czci zmarłego Lucjusza Licyniusza. Z tak dużej odległości nie było widać twarzy, jedynie pstrokate kolory najlepszych ubiorów, wyciągniętych ze skrzyń specjalnie na ten piękny, jesienny dzień. Usłyszałem uderzenia mieczy o tarcze. Wiatr niósł niewyraźny pomruk wielu ludzkich głosów, od czasu do czasu wybuchających głośnym krzykiem, który musiano słyszeć aż w Puteoli.

– Gladiatorzy muszą jeszcze walczyć – odezwałem się, mrużąc oczy i starając się dojrzeć, co się dzieje na arenie.

– Aleksandros ma bystry wzrok – podsunęła Olimpias. – Powiedz nam, co widzisz – zwróciła się do niego.

– Tak, to gladiatorzy – powiedział, przesłaniając oczy dłonią przed słonecznym blaskiem. – Musieli już odbyć kilka pojedynków, bo widzę na piasku kałuże krwi. Teraz szykują się do trzech walk naraz. Trzech Traków staje przeciw trzem Galom.

– Po czym poznajesz? – spytała dziewczyna.

– Po ich uzbrojeniu. Galowie mają długie, zakrzywione tarcze i krótkie miecze. Noszą hełmy z przyłbicami. Trakowie walczą z okrągłymi tarczami i długimi, zakrzywionymi sztyletami, a hełmy mają bez przyłbic.

– Spartakus jest Trakiem – przypomniałem. – Krassus bez wątpienia wybrał Traków, by tłum mógł na nich wyładować swój gniew. Nie będzie litości dla pokonanych, jeśli padną pod galijskimi mieczami.

– Jeden z Galów upadł! – oznajmił Aleksandros.

– Tak, widzę.

– Odrzucił miecz i uniósł palec, prosząc o łaskę. Musiał dobrze walczyć, bo widzowie mu ją okazali; widzisz, jak machają chusteczkami?

Arena wyglądała jak wielka misa pełna trzepoczących skrzydłami gołębi, kiedy tłum dawał znak łaski białymi chustkami. Trak pomógł Galowi wstać i razem zeszli z areny.

– Teraz upadł jeden z Traków! Patrzcie, jaką ma ranę na nodze, krwawi obficie na piasek! Wbił sztylet w ziemię i podniósł palec.

Z areny dobiegł chór okrzyków i gwizdów, tak przepełnionych nienawiścią i żądzą krwi, że aż włosy na karku mi się zjeżyły. Tym razem nie powiewano chustkami; pojawiły się kciuki skierowane w dół. Pokonany Trak opadł na piasek, lekko tylko podpierając się na łokciach, i odsłonił pierś. Gal przyklęknął przy nim, ujął miecz oburącz i szybkim ruchem zatopił go w sercu przeciwnika.

Olimpias odwróciła się. Eko patrzył na scenę z posępną fascynacją. Z twarzy Aleksandrosa nie schodził ów wyraz zdecydowania, z jakim wyjechał z Kume. Triumfujący gladiator obszedł dookoła arenę, trzymając miecz wysoko nad głową ku aplauzowi tłumu, podczas gdy ciało Traka wyciągano za ogrodzenie. Na piasku pozostała po nim krwawa smuga.

Ostatni z Traków nagle rzucił się do ucieczki. Tłum wybuchnął śmiechem, podniosły się szydercze krzyki i wyzwiska. Gal ruszył w pościg, ale Trak biegł szybciej. Na widowni zapanowało poruszenie; w chwilę potem na arenę weszło kilkunastu nadzorców z biczami i rozpalonymi żelaznymi prętami, tak gorącymi, że z daleka widać było ich żarzące się końce wysyłające w górę pasma dymu. Zaczęli kłuć nimi uciekającego Traka, przypalając mu skórę na nogach i rękach, aż zatrząsł się i podskakiwał z bólu. Wtedy spadły na niego razy biczów, zmuszając go do powrotu i podjęcia walki.

Olimpias schwyciła Aleksandrosa za nagie ramię, wbijając paznokcie w skórę.

– To był błąd! – syknęła. – Ci ludzie są szaleni! Nic nie możemy zrobić!

Aleksandros zawahał się. Z zaciśniętymi szczękami wpatrywał się w przerażającą scenę, ściskając w ręku wodze tak silnie, że aż zaczęły mu drżeć przedramiona.

Na arenie Trak zaczął w końcu walczyć. Rzucił się ku Galowi z przenikliwym, szalonym krzykiem, który wybił się ponad szum z widowni. Zaskoczony gladiator cofnął się, ale potknął się i upadł w tył. Zdążył się zasłonić w porę, ale Trak nie dał mu chwili wytchnienia, uderzając tarczą o tarczę i raz za razem zadając pchnięcia zakrzywioną klingą. Gal odniósł ranę; odrzucił miecz i uniósł błagalnie palec, prosząc o łaskę.

Przy akompaniamencie ogłuszającego wrzasku pojawiły się i chustki, i palce skierowane w dół. Wreszcie te ostatnie zaczęły przeważać, a tłum z wolna zaczął skandować, tupiąc w rytm:

– Confice! Dobij go! Dobij go!

Trak jednak cisnął na ziemię broń i tarczę. Nadzorcy jęli go znowu bić i kłuć gorącym żelazem, aż podniósł sztylet i pozwolił się zagonić ku leżącemu na ziemi przeciwnikowi, broczącemu już obficie krwią z ran na rękach. Gal przewrócił się na brzuch i przycisnął dłonie do hełmu, przygotowując się na śmierć. Trak opadł na kolana, uniósł broń i zaczął zadawać ciosy w odsłonięte plecy przy nieustającym skandowaniu publiczności. W końcu wstał i uniósł nad głowę zakrwawiony sztylet. Zaczął dziwaczną parodię tańca zwycięstwa; ruszył truchtem wokół areny, unosząc wysoko kolana i kiwając głową na boki, strojąc miny do tłumu. Odpowiedzią była mu fala gwizdów, okrzyków i śmiechu. Między ścianami hałas musiał być ogłuszający. Nadzorcy raz jeszcze ruszyli na niego z biczami, ale on jakby przestał odczuwać ból i niechętnie dał się spędzić z areny.

– Czy musisz zobaczyć jeszcze więcej, Aleksandrosie? – spytała chrapliwym szeptem Olimpias. – Ci ludzie rozerwą cię na strzępy, zanim zdołasz pisnąć słówko! Krassus daje im akurat to, czego pragną... ani ty, ani Gordianus, ani nikt inny nie może ich powstrzymać! Wracaj ze mną do Kume!

Dostrzegłem strach w jego oczach. Przekląłem własną próżność. Po co wlec tego nieszczęśnika przed oblicze Krassusa, skoro jedynym tego skutkiem może być kolejna niepotrzebna śmierć? Jakim byłem głupcem, wyobrażając sobie, że dowód jego własnej winy może powstrzymać go przed zapewnieniem tłumowi krwawej rozrywki, jakiej się domagał? Już byłem gotów odesłać Olimpias i Aleksandrosa z powrotem do nadmorskiej jaskini, kiedy od strony areny dobiegły nas dźwięki trąb. Otworzyły się wrota w ścianie pod widownią i na piasek weszli niewolnicy Geliny. W rękach nieśli jakieś drewniane przedmioty.

– Co to jest? – spytałem, mrużąc oczy. – Co oni niosą?

– Małe miecze – szepnął Aleksandros. – Krótkie drewniane miecze, jakich gladiatorzy używają do ćwiczeń. Zabawki.

Tłum nagle ucichł. Ludzie obserwowali wchodzących z zaciekawieniem, zastanawiając się zapewne, jaki spektakl wymyślił Krassus. Za wschodnim krańcem areny, niewidoczny jeszcze dla widzów, stał w gotowości oddział żołnierzy z trębaczami i sztandarami, w lśniących w słońcu zbrojach. Dowódca wydał rozkaz i oddział zmienił szyk, przygotowując się do wkroczenia na arenę. Nagle zrozumiałem, co ma nastąpić, i serce we mnie zamarło.

– Mały Meto... – szepnąłem. – Chłopiec z drewnianym mieczykiem przeciw legionistom... – Spojrzałem w oczy Aleksandrosowi. – Spóźniliśmy się – powiedziałem. – Zanim dojedziemy do drogi i dotrzemy w dolinę... To za długo potrwa.

Niewolnik zagryzł wargę, po czym zasugerował:

– A więc, prosto na dół zboczem?

– Za stromo! – sprzeciwiła się Olimpias. – Konie się potkną i połamią karki!

Ale Aleksandros i ja przejeżdżaliśmy już przez krawędź, by rzucić konie w szaleńczy galop po stromym stoku. Trzymałem się wodzy z całych sił. Kiedy ruszyliśmy w dół, moja klacz zaparła się przednimi nogami, które zaczęły ześlizgiwać się po podłożu, podczas gdy tylnymi wierzgała i kopała, zarzucając zadem na boki. Poderwała w strachu łeb w górę i zarżała, niczym wojownik wzywający krzykiem bogów przed bitwą. Nasz zwariowany zjazd zostawiał za nami powyrywane z korzeniami krzaczki i strącał w dół małe lawiny kamyków. Nagle przede mną wyrósł na pół skryty w ziemi wielki głaz. Przed oczyma mignęła mi przerażająca twarz Plutona, szczerzącego zęby w okrutnym uśmiechu; kolizja była nieunikniona, a ja zginę roztrzaskany na miazgę. Głaz był coraz bliżej, aż wreszcie koń odbił się i przeskoczył ponad nim. Wylądowaliśmy po drugiej stronie z wstrząsem, od którego o mało nie złamałem sobie karku. Klacz już nie mogła hamować biegu, zapierając się przednimi nogami; nie miała innego wyboru, jak tylko puścić się galopem po zboczu. Rzuciłem się naprzód, przywierając ciasno do jej szyi, obejmując ją rękoma i wbijając pięty w boki. Niebo stało się wiatrem, ziemia chmurą pyłu, cały świat był kulą pędzącą przed siebie. Zatraciłem poczucie jakiejkolwiek równowagi. Zacisnąłem powieki, kurczowo trzymając się zwierzęcia, i wdychałem odór końskiego potu, skopanej ziemi i ślepej paniki.

Zbocze stopniowo przeszło w łagodną krzywiznę, z każdym skokiem coraz bardziej płaską. Pędziliśmy jeszcze z szaloną prędkością, ale już odzyskaliśmy nad nią kontrolę. Świat się wyprostował, ziemia znów była ziemią, a niebo niebem. Spojrzałem przed siebie, mrużąc oczy przed pędem powietrza, i z wolna zacząłem ściągać wodze, przejmując inicjatywę od swobodnie dotąd gnającego konia. Obawiałem się, że może mnie zrzucić, ale konisko wydawało się zadowolone, czując znów moją rękę. Potrząsnęła łbem i zarżała, co zabrzmiało jak śmiech. Poddała mi się i zwolniła do kłusu, strząsając z grzywy grudki piany.

Aleksandros był daleko przede mną. Odwróciłem głowę i ujrzałem tuż za sobą Ekona. Uderzyłem konia piętami i pospieszyłem ku arenie. Wkrótce wjechaliśmy między namioty, wśród których żołnierze siedzieli w małych grupkach, grając w kości lub w trygon, ciesząc się wolną chwilą. Pierzchali zaskoczeni przed nami, grożąc nam wyciągniętymi pięściami. Przemknęliśmy obok rzędu dymiących palenisk z kotłami, zasypując je obłoczkami piasku, a rozeźleni kucharze ścigali nas głośnymi przekleństwami.

Aleksandros czekał na nas pod areną. Na jego twarzy malowała się niepewność i obawa. Wskazałem na północ, gdzie widać było czerwony płócienny dach i proporce wyróżniające prywatną lożę Krassusa. Spięliśmy konie i ruszyliśmy galopem. Eko pozostał z tyłu, dałem mu tylko znak, by jechał za nami. Otoczenie areny było puste, jedynie kilku gapiów stało pod ścianą, używając jej jako szaletu. Mijaliśmy co chwilę bramy i widoczne za nimi schody prowadzące na widownię, ale wskazałem, abyśmy jechali dalej, dopóki nie znajdziemy wejścia wprost do loży Krassusa. Wreszcie znaleźliśmy mniejszą od innych bramę, ozdobioną czerwonymi proporcami ze złotą pieczęcią Krassusa. Aleksandros ściągnął wodze i spojrzał na mnie pytająco. Skinąłem głową. Zeskoczył z konia, lecz ja przejechałem jeszcze kilkadziesiąt stóp i wyjrzałem za róg budowli. Po wschodniej stronie żołnierze dalej stali w szyku w tym samym miejscu, nie wchodząc jeszcze na arenę. Zawróciłem do bramy. Nad nami dostrzegłem jakiś ruch; uniosłem głowę, ale spostrzegłem tylko czyjąś twarz, która błyskawicznie zniknęła. Zsiadłem z konia i o mało nie upadłem na kolana. Podczas szaleńczego zjazdu zboczem wzgórza i przez obóz Krassusa nie czułem bólu ani zawrotów głowy, ale gdy tylko dotknąłem stopami ziemi, nogi się pode mną ugięły, a w skroniach znów poczułem bolesne pulsowanie. Zatoczyłem się i oparłem o koński bok. Aleksandros, który wbiegał już na schody, zawrócił i podskoczył ku mnie. Dotknąłem dłonią bandaża i poczułem lepką wilgoć; na palcach zobaczyłem krew. Rana znów się otworzyła.

Gdzieś z tyłu dosłyszałem chłopięcy głos wołający: „Tato! Tato!”

– Dobrze się czujesz? – Aleksandros schwycił mnie za ramię.

– Tylko trochę kręci mi się w głowie. Niedobrze mi...

I znów usłyszałem ów obcy głos: „Tato, tato!”, głośniej i bliżej niż poprzednio. Obejrzałem się, myśląc, że śnię, i ujrzałem Ekona; nadjeżdżał szybko, uniesioną ręką wskazując coś nad nami.

– Tam! – krzyczał. – Uważaj! Człowiek z włócznią!

Spojrzałem w górę. Aleksandros zrobił to samo. W ułamek sekundy później popchnął mnie i przewróciliśmy się na ziemię. Byłem zdumiony jego siłą, zaniepokojony bólem, który przeszył mi skronie, i tylko mgliście zdałem sobie sprawę z tego, co widziałem: człowieka z włócznią w ręku wychylonego ponad ścianą areny. W następnym momencie włócznia świsnęła w powietrzu, mijając moją klacz zaledwie o dłoń, i wbiła się w ziemię obok nas. Gdyby Aleksandros nie odepchnął mnie w porę, przebiłaby mnie na wylot.

Zwymiotowałem. Żółć pozostawiła mi gorycz w ustach i zaplamiła cały przód mojej tuniki, ale poczułem się nieco lepiej. Aleksandros niecierpliwie złapał mnie za ramię, a Eko podtrzymał mnie z drugiej strony. Wspólnymi siłami postawili mnie na nogi.

– Eko! Ale jak...? – szepnąłem.

Popatrzył na mnie, ale nie odpowiedział. Oczy zaszkliły mu się jak w gorączce. Czyżby ów głos był jedynie wytworem mojej wyobraźni? Po chwili pociągnęli mnie ku schodom. Pobiegliśmy na górę; schody zakręcały parokrotnie, zanim doprowadziły nas na wyłożony czerwonym dywanem pomost. Wydostaliśmy się znów na światło słoneczne, przefiltrowane przez rozpięty szeroko, czerwony płócienny dach. Krassus siedział z Geliną pośrodku loży, mając po jednej stronie Sergiusza Oratę i Metrobiusza po drugiej. Dobiegł mnie świst wyciąganego z pochwy miecza. Mummiusz wyskoczył zza pleców swego wodza z okrzykiem:

– Co się dzieje, na Jowisza?!

Gelina wciągnęła głośno powietrze. Metrobiusz ujął ją za rękę, Orata wzdrygnął się zaskoczony. Faustus Fabiusz, stojący za krzesłem Geliny, zgrzytnął zębami i wbił w nas gorejące spojrzenie. Podniósł rękę, dając znak stojącym za nim żołnierzom, którzy unieśli włócznie. Krassus, który wyglądał na nieprzyjemnie zaskoczonego, a zarazem na przygotowanego na wszelkie niemiłe niespodzianki, skrzywił się na mój widok i również podniósł dłoń, by zatrzymać wszystkich na miejscach. Lekko zamroczony, rozejrzałem się dookoła, by odzyskać orientację. Po obu stronach loży zwieszały się czerwone draperie, zasłaniając nas przed wzrokiem widzów z sąsiednich miejsc, ale z przodu widać było wielki okrąg widowni wypełniony po brzegi ludźmi. Nobilowie zasiadali w niższych rzędach, wyższe przeznaczono dla ludu; jednych od drugich odgradzała gruba biała lina biegnąca w obie strony wokół areny od loży Krassusa.

Na arenie, tuż pod nami, między plamami krwi gladiatorów stali zbici w gromadkę niewolnicy. Niektórzy odziani byli w brudne, podarte szmaty, inni, zabrani z willi jako ostatni, mieli na sobie czyste jeszcze tuniki z lnianego płótna. Mężczyźni i kobiety, starzy i młodzi; jedni stali nieruchomo jak posągi, inni niespokojnie kręcili się w miejscu, rozglądając się na boki zdezorientowani i wystraszeni. Każdy z nich ściskał w ręku drewniany miecz. Jak musi wyglądać świat z ich punktu widzenia? Przesiąknięty krwią piach pod stopami, otaczające ich wysokie ściany i krąg szydzących, śmiejących się, nienawistnych twarzy wpatrzonych w nich ze wszystkich stron. Mówi się, że z areny nie można zobaczyć bogów; człowiek spogląda w górę i widzi jedynie puste, błękitne niebo.

Dostrzegłem wśród nich Apoloniusza. Prawą ręką podtrzymywał starca, którym zajmował się wtedy w przybudówce. Szukałem wzrokiem Metona, ale nie mogłem go wypatrzyć. Serce stanęło mi na moment z radości, że może udało mu się jakoś uciec; w następnej chwili dojrzałem go, wybiegającego spomiędzy innych i tulącego się do Apoloniusza.

– Co to ma znaczyć? – zapytał sucho Krassus.

– Nie, Marku Krassusie! – krzyknąłem. – To ty mi powiedz, co to ma znaczyć! – wskazałem ręką w dół, na arenę.

Krassus wbił we mnie przeszywający wzrok spod ciężkich, jaszczurczych powiek, ale kiedy przemówił, głos miał spokojny.

– Wyglądasz okropnie, Gordianusie. Czy on nie wygląda okropnie, Gelino? Jak coś przeżutego i wyplutego przez Paszczę Hadesu. Widzę, że zraniłeś się w głowę... pewnie od walenia nią w mur? Czy to wymioty widać na twej tunice?

Może zebrałbym się na jakąś ciętą odpowiedź, ale serce za szybko tłukło mi się w piersi, a pulsujący ból w skroniach był jak odległy grzmot burzy. Krassus złożył dłonie czubkami palców i mówił dalej:

– Pytasz, co to znaczy. Domyślam się, że w znaczeniu „co się tu dzieje”. Powiem ci, skoro przybywasz spóźniony. Gladiatorzy już stoczyli walki. Jedni przeżyli, inni nie. Cień Lucjusza jest usatysfakcjonowany, podobnie jak i tłum. Teraz na arenę wpędzono niewolników. Jak widzisz, są uzbrojeni tak, jak przystało na taką łachmaniarską armię. Za chwilę wyjdę na tę małą platformę za tobą, by gapie mogli mnie dobrze widzieć i słyszeć, i zapowiem wspaniałą i wysublimowaną rozrywkę, publiczne zadośćuczynienie rzymskiej sprawiedliwości i żywą alegorię boskiej woli. Niewolnicy z mojego domu w Bajach ulegli skażeniu zdradzieckimi bluźnierstwami Spartakusa i jemu podobnych. Są współwinni morderstwa swego pana; wskazują na to wszelkie dowody, a ty nie potrafiłeś temu zaprzeczyć. Są teraz bezużyteczni, nadają się wyłącznie na przykład dla innych. W widowisku, które wymyśliłem, będą przedstawiać... będą uosobieniem tego, czego tłum najbardziej się boi i nienawidzi: Spartakusa i jego buntowników. Dlatego też, jak widzisz, dałem im broń.

– Dlaczego nie dasz im prawdziwego oręża? – spytałem. – Takiego, jak miecze i włócznie, które znalazłem na dnie morza na przystani?

Krassus ściągnął usta, ale poza tym nie zareagował na moje słowa.

– Oddział moich żołnierzy będzie reprezentować potęgę i chwałę Rzymu... zawsze czujni i zwycięscy pod przywództwem Marka Licyniusza Krassusa. Żołnierze się właśnie przygotowują i gdy tylko wygłoszę swoją zapowiedź, wkroczą przy dźwięku trąb i werbli przez przeciwległą bramę.

– To farsa! – syknąłem. – Bezcelowa i potwornie okrutna farsa! Krwawa rzeź!

– Oczywiście, że rzeź! – Głos Krassusa stał się ostry i twardy jak stal. – A co innego może nastąpić, kiedy armia Krassusa stanie naprzeciw zgrai zbuntowanych niewolników? To tylko przedsmak przyszłych chwalebnych bitew, jakie stoczę, kiedy Rzym przyzna mi najwyższe dowództwo swych legionów i pomaszeruję na buntowników!

– To wstyd – mruknął z niesmakiem Mummiusz. Zauważyłem, że poszarzał na twarzy. – Rzymscy żołnierze naprzeciw starców, kobiet i dzieci z drewnianymi mieczami! Nie ma w tym chwały, nie ma honoru! Ludzie nie czują dumy, wierz mi, i ja też nie!

– Tak, Mummiuszu, znam twoje uczucia – odparł Krassus z równą niechęcią w głosie. – Pozwoliłeś sobie na zaślepienie cielesnym pożądaniem i greckim sentymentalizmem. Nie masz pojęcia o prawdziwym pięknie, o prawdziwej poezji... surowej, nieubłaganej poezji Rzymu. Jeszcze mniej znasz się na polityce. Myślisz, że pomszczenie śmierci Lucjusza Licyniusza, Rzymianina zabitego przez niewolników, nie przynosi honoru? Tak, w tym jest honor, jak też i rodzaj bezlitosnego piękna. Jest też polityczny zysk dla mnie, zarówno tutaj, jak i w samym Rzymie na Forum. A co do ciebie, Gordianusie, to przybywasz w samą porę. Wprawdzie nie przewidywałem zaproszenia cię do mojej prywatnej loży, ale skoro już się tu znalazłeś, to z pewnością znajdzie się jakieś miejsce dla ciebie i twojego syna. Czy Eko też źle się czuje? Słania się na nogach i mam wrażenie, że widzę w jego oczach gorączkę. A kim jest ten trzeci? To twój przyjaciel?

– To niewolnik Aleksandros – powiedziałem. – Jak się już pewnie domyśliłeś.

Aleksandros przytknął usta do mojego ucha.

– To on – szepnął. – Jestem tego pewien. Musiałem widzieć jego twarz wyraźniej, niż mi się wydawało. Poznaję teraz, to on zamordował mojego pana!

– Aleksandros? – upewnił się Krassus. – Jest nieco wyższy, niż sobie wyobrażałem, ale Trakowie są na ogół wysocy. Z pewnością jest dość silny, aby roztrzaskać człowiekowi czaszkę ciężką statuetką. Dobrze się spisałeś, Gordianusie! I mądrze postąpiłeś, przyprowadzając go bezpośrednio do mnie, choć dopiero w ostatniej chwili. Ogłoszę jego schwytanie i poślę na śmierć z innymi. A może lepiej zostawić go na koniec i ukrzyżować? Byłaby to świetna kulminacja igrzysk.

– Zabij go, Krassusie, a na całe gardło wykrzyczę imię człowieka, który naprawdę zamordował Lucjusza Licyniusza!

Wyciągnąłem zakrwawiony płaszcz i cisnąłem mu pod nogi. Gelina pochyliła się gwałtownie do przodu, ściskając poręcze krzesła. Mummiusz zbladł, a Fabiusz spojrzał na mnie, nagle zaniepokojony. Orata przyglądał się płaszczowi przez przymrużone powieki, a Metrobiusz objął Gelinę opiekuńczym ramieniem.

Tylko Krassus wydawał się nieporuszony. Pokręcił głową, jak nauczyciel nad uczniem, który mimo jego wysiłków i wielokrotnych powtórzeń nie potrafi opanować zasad gramatyki.

– W noc zbrodni, zanim umknął w strachu o własne życie, Aleksandros wszystko widział – oznajmiłem. – Wszystko! Zwłoki Lucjusza Licyniusza, klęczącego przy nich mordercę, zajętego wydrapywaniem w kamieniu imienia Spartakusa, by odwrócić podejrzenia od siebie, widział też jego twarz. Ten człowiek nie był niewolnikiem. O nie, Marku Krassusie! Człowiek, który zabił Lucjusza, nie kierował się innym motywem niż zwykła, zżerająca go chciwość. Sprzedawał Spartakusowi broń za złoto. Otruł Dionizjusza, gdy ten nazbyt zbliżył się do prawdy. W pierwszą noc mojego pobytu w willi strącił mnie do wody na przystani i usiłował utopić, a wczoraj nasłał na mnie zabójców. Ten człowiek nie jest niewolnikiem, lecz rzymskim obywatelem, mordercą. Nie ma praw boskich ani ludzkich, które usprawiedliwiłyby zbiorową kaźń niewinnych niewolników za jego zbrodnie!

– A kim, według ciebie, miałby być ów człowiek? – zapytał spokojnie Krassus. Trącił stopą zgnieciony i zaplamiony płaszcz, zmarszczył nos z obrzydzeniem, a po chwili czoło, kiedy go poznał.

Otworzyłem usta, by odpowiedzieć, ale Aleksandros był szybszy.

– To był on! – krzyknął, uniósł rękę i wskazał... lecz nie Krassusa!

Mummiusz obnażył zęby i warknął coś pod nosem. Gelina krzyknęła, na co Metrobiusz mocniej ją do siebie przycisnął. Orata wyglądał, jakby zrobiło mu się słabo, Krassus zaś zacisnął szczęki i jego oblicze nagle przypomniało mi gradową chmurę.

Wszystkie oczy zwróciły się na Faustusa Fabiusza, który przybladł i cofnął się o krok. Przez ulotną chwilę jego patrycjuszowska maska opadła, ukazując wyraz czystej rozpaczy. Równie szybko jednak odzyskał równowagę i patrzył z kocim spokojem na wymierzony w niego palec niewolnika.

Stojący przy mnie Eko zakołysał się i upadł zemdlony na czerwony dywan.

ROZDZIAŁ XXV

Eko leżał nieprzytomny w wysokiej gorączce. Gdy tylko było to możliwe, zabrałem go do willi, gdzie Iaia niecierpliwie wyczekiwała wieści o rozwoju wydarzeń. Wzięła sprawę w swoje ręce i wymogła na mnie, by Ekona położono w jej pokoju. Zajęła się nim troskliwie, posłała Olimpias do Kume po maści i zioła, i wkrótce pokój wypełnił się wonią dymu z małych palników i ziołowych naparów, parujących w miniaturowych garnczkach. Obudziła Ekona z jego niespokojnego snu, by wlać mu w usta swoje mikstury, skórę za uszami i wokół warg nasmarowała jakąś cuchnącą mazią. Mnie zaleciła silną dawkę nepenthes (przekonując mnie, że choć na kilka godzin odjadę daleko stąd, a tego mi w tej chwili trzeba), ale odmówiłem.

Dzień przeszedł w noc bez zwykle wyznaczających pory dnia „formalności”. Kolacji nie podano; domownicy wpadali do kuchni, by skubnąć coś z tego, co zostało po wczorajszej uczcie, albo też pogryzali przysmaki przywiezione z igrzysk. Bez niewolników do ścielenia łóżek, zapalania lamp, do odmierzania godzin cyklem swej nie kończącej się pracy, czas zdawał się stać w miejscu. Ciemność jednak zapadła, jak co dzień.

Tej nocy Morfeusz chyba ominął willę w Bajach. Ogarnął swym czarem całą resztę świata, ale o domownikach i gościach Geliny zapomniał; sen nie przychodził do nikogo, była tylko cisza i mrok długiej nocy. Wraz z Iaią i Geliną czuwałem u łoża Ekona, w zdumieniu słuchając, jak mamrocze chaotycznie jakieś imiona i niezrozumiałe zwroty. To, co mówił, nie miało sensu, a dźwięki były najczęściej bełkotliwe i niewyraźne, ale nie było wątpliwości: Eko mówił. Spytałem Iaię, czy nie rzuciła na niego uroku, ale zaprzeczyła, jakoby miała w tym swój udział.

Siedziałem w przyćmionym świetle w małym pokoiku malarki, a głowa mi pękała od nadmiaru myśli. Nie mogłem wyjść z zadziwienia, ile strasznych i cudownych rzeczy może się wydarzyć w ciągu jednego dnia. W końcu wstałem, owinąłem się w wełniany płaszcz, zapaliłem oliwną lampkę i ruszyłem na wędrówkę po cichym domu. W korytarzach nie paliło się żadne światło, tylko przez okna wlewał się zimny blask księżyca. Szedłem przed siebie i mimo woli dochodziło do mnie, co robią inni mieszkańcy. Uporawszy się z zadaniami otrzymanymi od Iai, Olimpias udała się do swej sypialni, ale nie po to, by spać. Zza jej drzwi słychać było ciche szepty i westchnienia, a potem zdrowy, serdeczny śmiech młodzieńca, który po długich dniach i nocach wygnania w zimnej jaskini rozkoszuje się miękkością poduszek i ciepłem znajomego ciała. Uśmiechnąłem się do siebie, żałując, że nie mam żadnego pretekstu, by ich znowu zaskoczyć wejściem teraz, gdy nie boli mnie głowa i mógłbym w pełni docenić widok. Poszedłem dalej, aż w końcu trafiłem do męskiej łaźni i stanąłem nad dużym środkowym basenem. Woda z gorącego źródła syczała i bulgotała z cicha, w świetle mojej lampki para nad powierzchnią pojawiała się i znów znikała. Spojrzałem ku tarasowi i zobaczyłem dwie nagie sylwetki stojące obok siebie, oparte o balustradę. Wyglądało na to, że zapatrzeni są w odbicie księżyca w spokojnych wodach zatoki. Małe kałuże wody znaczyły ich drogę z łaźni, a z ich rozgrzanych ciał unosiły się pasemka pary. Poświata miesiąca otaczała włochate ramiona i pośladki Mummiusza rozmazaną aurą; ten sam blask, padając na ciało Apoloniusza, zamieniał je, zdawało się, w rtęć i alabaster.

Osłoniłem płomień dłonią. Nie zauważony znalazłem zejście z tarasu na ścieżkę wiodącą na przystań. Tym razem jednak skierowałem się pod górę i ruszyłem w stronę przybudówki za stajnią, gdzie trzymano w zamknięciu niewolników. Teraz wrota były otwarte na całą szerokość, ukazując nieprzeniknioną czerń wnętrza. Przystanąłem na chwilę, po czym wszedłem do środka. Cofnąłem się jednak, kiedy w nozdrza uderzył mnie wciąż panujący tam smród. Budynek przesiąkł odorem ludzkiej niedoli, choć teraz stał pusty i cichy.

Z pobliskiej stajni dobiegł mnie szmer cichych rozmów i śmiech. Obszedłem budynek dookoła, wychodząc na dziedziniec. Przed stajnią trzymało straż trzech żołnierzy; owinięci płaszczami siedzieli przy płonącym ognisku. Jeden z nich rozpoznał mnie i pozdrowił skinieniem głowy. Przez uchylone wrota stajni zobaczyłem niewolników skupionych grupkami wokół pojedynczych lamp. Ponad inne głosy wybił się nagle czyjś okrzyk: „Jazda stąd, ty utrapieńcze!” Domyśliłem się, że Meto też jeszcze nie śpi. Odwróciłem się ku willi i odetchnąłem głęboko chłodnym, czystym powietrzem. Nie było wiatru; wysokie drzewa otaczające posiadłość stały wyprostowane i nieruchome. Wydawało się, że cały świat czuwa, niepewny i zdezorientowany.

Ruszyłem przed siebie, wsłuchując się w miękki zgrzyt żwiru pod stopami. Na progu zawahałem się; zamiast wejść do willi, przystanąłem, po czym poszedłem wzdłuż ściany, kierując się ku oknom biblioteki. Zasłony były tylko częściowo zaciągnięte, a pokój jasno oświetlony. Marek Krassus z pucharem wina w dłoni studiował stos rozwiniętych pergaminów. Ani na chwilę nie podniósł wzroku znad dokumentów, ale po dłuższej chwili odezwał się:

– Nie musisz czaić się na zewnątrz, Gordianusie. Twoje szpiegowanie się skończyło. Wejdź, ale nie przez okno... to jest rzymski dom, nie jakaś szopa.

Zawróciłem do drzwi frontowych i wszedłem do mrocznego westybulu. W świetle lampy woskowe maski przodków Lucjusza Licyniusza spoglądały na mnie, zdawało się, z ponurą satysfakcją. Przeszedłem przez zalane księżycowym blaskiem atrium, gdzie woń kadzidła przesłoniła wreszcie uporczywy odór rozkładu. Uniósłszy lampę wysoko, przyjrzałem się wyrytym w posadzce literom SPARTA. Niezgrabne linie mieniły się w tym mieszanym świetle złotem i srebrem, jak gdyby nie zwykły śmiertelny morderca, lecz jakiś bóg narysował je palcem na bladym kamieniu.

Przed biblioteką nie było tym razem strażnika. Drzwi stały otworem. Krassus nie odwrócił się ani nie podniósł wzroku, kiedy wszedłem, wskazał mi tylko krzesło obok siebie. Po chwili odsunął przeglądane dokumenty, potarł nos i wziąwszy drugi srebrny puchar, napełnił go po brzegi winem z glinianej butelki.

– Dziękuję, Marku Krassusie, nie jestem spragniony.

– Wypij – rzekł tonem nie znoszącym sprzeciwu.

Posłusznie podniosłem puchar do ust. Wino było ciemne i mocne, rozeszło się po mej piersi ciepłą falą.

– Falern – wyjaśnił Krassus. – Z ostatniego roku dyktatury Sulli. Wyjątkowy rocznik, ulubione wino Lucjusza. W piwnicy była już tylko jedna butelka.

Dolał sobie do pełna, wylewając ostatnie krople do mego pucharu. Pociągnąłem mały łyk, wdychając doskonały bukiet.

– Chyba nikt dzisiaj nie śpi – powiedziałem cicho. – Czas jakby stanął w miejscu.

– Czas nigdy się nie zatrzymuje – rzekł Krassus z goryczą w głosie.

– Nie jesteś ze mnie zadowolony, Marku Krassusie. A przecież zrobiłem tylko to, do czego zostałem wynajęty. Jeśli zrobiłbym mniej, oznaczałoby to, że gardzę szczodrym wynagrodzeniem, które mi obiecałeś.

Spojrzał na mnie z ukosa. Wyraz jego twarzy był nieprzenikniony.

– Nie obawiaj się – powiedział w końcu. – Otrzymasz swoją zapłatę. Nie dorobiłem się największego majątku w Rzymie na oszukiwaniu drobnych najemników.

Skinąłem głową i pociągnąłem łyk falerna.

– Czy wiesz, że przez chwilę tam, na arenie, kiedy tak przewracałeś oczami i wygłaszałeś swoją płomienną mowę, myślałem, że to mnie zamierzasz oskarżyć o zabójstwo Lucjusza Licyniusza?

– Coś podobnego!

– Tak. Gdybyś się ośmielił na taką bezczelność, chyba kazałbym jednemu z żołnierzy wbić ci na miejscu włócznię w serce. Nikt by mi tego nie miał za złe. Nazwałbym to samoobroną. Miałeś przy sobie sztylet, wyglądałeś na szaleńca i bredziłeś jak Cycero w zły dzień.

– Nigdy byś tego nie zrobił, Marku Krassusie. Zabijając mnie natychmiast po takim publicznym oskarżeniu, zasiałbyś tylko ziarno wątpliwości we wszystkich obecnych.

– Tak sądzisz, Gordianusie?

Wzruszyłem ramionami, mówiąc:

– Poza tym, rozmawiamy hipotetycznie. Nigdy takiego oskarżenia nie rzuciłem.

– I nigdy tego nie zamierzałeś?

– Wydaje mi się bezcelowe rozważać to pytanie, skoro nic takiego nigdy nie zaszło, a prawdziwy morderca został zidentyfikowany... w samą porę, by zapobiec strasznej pomyłce sprawiedliwości, mógłbym dodać, choć dla ciebie to zapewne tylko drobny szczegół.

Krassus wydał gardłowy dźwięk, dziwnie podobny do warkotu. Nie przyszło mu łatwo odwołać kaźń po wcześniejszym pobudzeniu ciekawości tłumu i roznieceniu jego żądzy krwi. Nawet po dowiedzeniu winy Fabiusza mógł kontynuować igrzyska, gdyby nie stanowcza interwencja Geliny. Potulna, łagodna Gelina w końcu postawiła na swoim. Uzbrojona w prawdę, na naszych oczach uległa metamorfozie. Z zaciśniętą szczęką, z oczami błyszczącymi twardo jak szkło, zażądała, by Krassus położył kres swej farsie. Mummiusz, wzburzony i wściekły, przyłączył się do niej. Zaatakowany z dwóch stron Krassus poddał się. Rozkazał swej straży odprowadzić Fabiusza z powrotem do willi, sucho obarczył Mummiusza zadaniem zakończenia igrzysk i bezceremonialnie opuścił arenę.

– Czy zostałeś do końca igrzysk? – spytał Krassus.

– Nie. Wyszedłem chwilę po tobie.

Po cóż miałbym mu wyjaśniać, że wraz z Aleksandrosem odnieśliśmy Ekona do willi, drżąc o jego życie? Krassus ledwo zwrócił uwagę, kiedy Eko zemdlał, i pewnie nawet o tym nie pamiętał.

– Mummiusz mówił mi, że wszystko poszło gładko, ale oczywiście kłamie. Muszę być teraz pośmiewiskiem całej Kampanii.

– Wątpię, Marku Krassusie. Nie jesteś człowiekiem, z którego ludzie odważyliby się śmiać, nawet za plecami.

– Ale byli bez wątpienia rozczarowani. Kiedy niewolników znów otoczono i tak samo wyprowadzono z areny, jak przedtem ich wprowadzono, bez słowa wyjaśnienia... Pomruk niezadowolenia było słychać nawet poza ścianami areny. Mummiusz zameldował mi, że w pośpiechu zebrał wszystkich ocalałych gladiatorów i zmusił do jeszcze jednego symultanicznego pojedynku. Nie bardzo to przypominało zapowiadaną główną atrakcję, co? Wyobrażam sobie, w jaką to się musiało obrócić farsę. Gladiatorzy już zmęczeni poprzednimi walkami, niektórzy ranni, wymachujący na siebie mieczami jak niezdarni amatorzy. Kiedy go przycisnąłem, Mummiusz przyznał, że niższe rzędy szybko opustoszały. Koneserzy potrafią rozpoznać kiepski pokaz, a dla pochlebców dłuższe przesiadywanie straciło sens, kiedy mnie już tam nie było.

Krassus zamilkł. Siedzieliśmy przez chwilę w ciszy, sącząc wino, aż w końcu spytałem:

– Gdzie jest teraz Faustus Fabiusz?

– Tu, w willi, jak i przedtem. Postawiłem tylko straż przed jego drzwiami i zabrałem mu wszelką broń, trucizny i tak dalej, żeby sobie nie zrobił krzywdy, zanim zdecyduję, co z nim począć.

– Czy wniesiesz przeciw niemu oskarżenie? Czy w Rzymie odbędzie się jego proces?

Krassus znów przybrał minę rozczarowanego nauczyciela.

– Co? Robić sobie tyle kłopotu o zabójstwo kogoś tak mało znaczącego jak Lucjusz? Zrazić do siebie ród Fabiuszów, ujawnić obrzydliwy skandal, w który zamieszany był mój własny kuzyn, i ściągnąć na siebie odium... w końcu to moim statkiem i moimi środkami się posłużyli w swych knowaniach... i wszystko to w przeddzień wielkiego przesilenia, kiedy sięgam po dowództwo wyprawy przeciwko Spartakusowi i szykuję się do kampanii o urząd konsula na przyszły rok? Nie, Gordianusie, nie będzie oskarżenia ani publicznego procesu.

– A zatem Faustus Fabiusz ujdzie karze?

– Tego nie powiedziałem. Podczas działań wojennych człowiek może zginąć na wiele sposobów. Nawet wysoki oficer może zostać przez pomyłkę trafiony włócznią w plecy albo w bitwie otrzymać cios w okolicznościach, których potem nie można wytłumaczyć. I tego też nie powiedziałem.

– Czy przyznał się do wszystkiego?

– Tak jest. Było tak, jak się domyślałeś. Wraz z Lucjuszem wymyślili ten interes z przemytem wiosną, podczas mojej ostatniej wizyty w Bajach. Faustus pochodzi z bardzo starego patrycjuszowskiego rodu. Jego gałąź Fabiuszów zachowała część dawnego prestiżu, ale fortunę straciła dawno temu. Taki ktoś może stać się bardzo rozgoryczony, zwłaszcza kiedy służy człowiekowi o niższej pozycji społecznej, za to o znacznie większym majątku, któremu nie ma nadziei dorównać. Jednak zdradzić Rzym dla własnej korzyści, poświęcić honor rodu, dając wsparcie armii rozbestwionych niewolników... to zbrodnie niewybaczalne i niegodne nawet pogardy. – Krassus westchnął. – Przestępstwa mojego kuzyna Lucjusza są dla mnie jeszcze boleśniejszym ciosem. Był za słaby na to, by samemu dać sobie radę w życiu, i brakowało mu zarówno rozsądku, jak i cierpliwości, by zaufać mojej szczodrości. Uważam za osobistą zniewagę to, że śmiał wykorzystać moją własną organizację i zdefraudować moje fundusze, by zaangażować się w tak odrażające przestępcze przedsięwzięcie. Zawsze dawałem mu więcej, niż na to zasługiwał, a on tak mi się odpłacił! Żałuję tylko, że zginął tak szybko i bezboleśnie. Zasłużył sobie na okrutniejszą śmierć.

– Dlaczego Fabiusz go zabił?

– Moja wizyta była niespodziewana. Lucjusz został o niej ostrzeżony zaledwie na parę dni wcześniej. Wpadł w panikę... w dokumentach dziesiątki nieprawidłowości, na przystani miecze i włócznie przygotowane do wysyłki. W noc poprzedzającą mój przyjazd Fabiusz wykradł się z obozu nad jeziorem i przybył, by się naradzić z Lucjuszem. Aby wprowadzić w błąd ewentualnych świadków, zabrał bez mojej wiedzy mój płaszcz; był dość ciemny, by łatwo ukryć się w mroku. Nie przewidział tylko, do czego go użyje, ani też, że będzie musiał się go pozbyć. Kiedy został splamiony krwią, nie mógł go ani pozostawić na miejscu zbrodni, ani zwrócić go mnie. Zerwał z niego mój herb i wyrzucił wszystko do morza. Sam herb, jako cięższy, musiał dosięgnąć wody i utonąć. Płaszcz zawisł na gałęziach drzewa rosnącego na urwisku. Następnego dnia spostrzegłem jego brak i zastanawiałem się, co się z nim stało. Wspomniałem o tym Fabiuszowi, a on ani mrugnął! Jak myślisz, dlaczego co wieczór owijam się w tą starą chlamidę Lucjusza? Nie po to, by hołdować bajańskim modom na greckie stroje, ale dlatego, że zginął mój własny płaszcz, który zabrałem z Rzymu.

Popatrzyłem nań z nagłym podejrzeniem.

– Ale tej samej nocy, kiedy wyraziłem pogląd, że Lucjusza zabito tu, w bibliotece, zapytałeś mnie, co stało się z krwią, pamiętasz, Marku Krassusie?

– Doskonale.

– A ja ci powiedziałem, że znaleziono zakrwawiony płaszcz, porzucony przy drodze. Musiałeś podejrzewać, że to twój płaszcz!

– Nie, Gordianusie. – Krassus pokręcił głową. – Powiedziałeś mi, że odkryłeś tkaninę, nie płaszcz. Nigdy nie wymieniłeś tego słowa. Pamiętam dobrze. – Wydmuchnął powietrze nosem, pociągnął łyk wina i obrzucił mnie bystrym spojrzeniem. – No dobrze, przyznaję, że poczułem wtedy dziwną obawę. Być może gdzieś w zakamarkach mózgu zobaczyłem początek drogi do prawdy. Może przechodzący obok bóg szepnął mi do ucha, że ta tkanina może być moim zaginionym płaszczem, a w takim razie za morderstwem Lucjusza może się kryć o wiele więcej, niż z początku podejrzewałem. Ale takie nieokreślone podszepty słyszy się nieraz, prawda? A nawet najmędrszy człowiek nigdy nie wie, czy bogowie szepczą mu do ucha mądre rady, czy stroją sobie zeń okrutne żarty.

– Ale wróćmy do sedna. Dlaczego Fabiusz zamordował Lucjusza?

– Fabiusz wyjeżdżał z Rzymu gotów go zabić, ale na miejscu działał spontanicznie. Lucjusz wpadł w histerię. Pytał, co będzie, jeśli wszystko odkryję, a było wielce prawdopodobne, że tak się stanie, kiedy nieco wnikliwiej przejrzę dokumenty albo odszukam kapitana Furii. Zaczął widzieć swą nieuchronną klęskę. Fabiusz kazał mu zachować zimną krew. Argumentował, że wspólnie mogą mnie zająć czymś innym i nie dopuścić, by padł na nich choćby cień podejrzenia. Kto wie? Może by im się to udało. Ale Lucjusz stracił głowę, zaczął szlochać i upierał się, że jedynym wyjściem będzie pełne przyznanie się do wszystkiego. Chciał mi wszystko powiedzieć i odwołać się do mego miłosierdzia, a wraz z sobą wydać Fabiusza. Ten złapał za statuetkę i uciszył go na zawsze. Obwinienie za zbrodnię niewolników było przejawem geniuszu, nie sądzisz? Taka chłodna, błyskawiczna ocena sytuacji i podejmowanie decyzji to cechy, jakich potrzebuję u swych oficerów. Cóż to za strata! Kiedy naszli go Zeno z Aleksandrosem, postąpił jeszcze bystrzej: nastraszył ich tak, że w panice uciekli z willi, stając się jego kozłami ofiarnymi. Miał szczęście, że Zeno zginął, ponieważ prawie na pewno został przez niego rozpoznany. Ale Aleksandros nigdy go przedtem nie widział, więc nie mógł powiedzieć Iai i Olimpias, kto to był.

– To dlatego Fabiusz nie dokończył napisu... nadejście niewolników mu przeszkodziło?

– Nie. Zdążył już wytrzeć krew w bibliotece i z podłogi korytarza, ale nie zabrał jeszcze obciążających ich dokumentów, które Lucjusz przeglądał. Niektóre z nich zachlapane zostały krwią. Na razie tylko je zgarnął ze stołu i złożył na podłodze. Zamierzał dokończyć napis, ułożyć zwłoki bardziej przekonywająco i wrócić do biblioteki po zwoje, by je wyrzucić do morza wraz z płaszczem, albo może spalić. Wtem usłyszał z korytarza czyjś głos. Ktoś z domowników najwyraźniej go usłyszał albo obudził go hałas wywołany przez umykających niewolników i wstał, by sprawdzić, co się dzieje. Po chwili głos rozbrzmiał znowu, tym razem bliżej atrium. Fabiusz wiedział, że musi albo uciekać, albo popełnić kolejne morderstwo. Nie wiem, dlaczego stracił głowę; oczywiście nie mógł wiedzieć, czy nadchodzący jest uzbrojony, czy nie i czy jest sam, czy z innymi. Złapał płaszcz i uciekł.

– Ale nikt w całym domu nie przyznał się, że cokolwiek słyszał! – zaprotestowałem.

– Ach tak? – Krassus uśmiechnął się ironicznie. – W takim razie ktoś cię okłamał. Kto to mógł być?

– Dionizjusz.

Krassus skinął głową.

– Stary pieczeniarz wszedł do atrium i zobaczył swego protektora martwego na ziemi. Zamiast wszcząć alarm, zaczął analizować sytuację i zastanawiać się, jaką może z tego wyciągnąć korzyść. Ruszył do biblioteki, by tam pomyszkować w dokumentach. Znalazł obciążające pergaminy; dlaczego i kogo miałyby obciążać, nie mógł wiedzieć, ale pokrywająca je krew mówiła sama za siebie. Zabrał je do swego pokoju i ukrył, a potem zapewne studiował je w spokoju, usiłując powiązać z morderstwem. Możesz sobie wyobrazić panikę Fabiusza. Na drugi dzień przybył ze mną do willi i kiedy ukradkiem zajrzał do biblioteki, stwierdził, że pergaminy zniknęły! A mimo to nie dał po sobie nic poznać. Cóż za chłodna, wyrachowana postawa! Jakiego Rzym traci oficera! Dopiero w noc twojego przyjazdu udało mu się wymknąć na przystań, by zatopić broń. Chciał to zrobić już wcześniej, ale zawsze coś mu wypadało albo też był obserwowany i nie mógł ryzykować. Według mnie zbytnio się wahał, a twoje przybycie popchnęło go do działania. A ty zaskakujesz go na gorącym uczynku! Gdyby cię pchnął sztyletem, byłoby to już drugie jawne morderstwo, dlatego próbował cię raczej utopić.

– Nie wyszło mu.

– Właśnie. Fabiusz mi powiedział, że od tamtej chwili wiedział, iż jesteś dla niego ramieniem Nemezis.

– Nemezis ma wiele ramion – odparłem, myśląc o tych wszystkich, którzy przyczynili się do wykrycia zbrodni Fabiusza: Mummiuszu i Gelinie, Iai i Olimpias, Aleksandrosie i Apoloniuszu, Ekonie i Metonie, gadatliwym Oracie i martwym Dionizjuszu, a nawet samym Krassusie. – Więc to Fabiusz potem zakradł się do biblioteki i oczyścił statuetkę z krwi?

Krassus kiwnął głową.

– Ale dlaczego tak długo z tym zwlekał? Czyżby po prostu przeoczył ten szczegół z początku i przypomniał sobie dopiero później?

– Nie, zamierzał wcześniej lepiej pozacierać ślady, ale ja tu bez przerwy siedziałem, pracując, on był zajęty swymi obowiązkami albo też kręcił się tu ktoś, kto mógł go nakryć. Ale jak już powiedziałem, twój przyjazd zmusił go do pośpiesznego działania.

– Mój przyjazd i próżność Dionizjusza – dodałem.

– Otóż to. Kiedy stary gaduła zaczął się przechwalać przy kolacji, że cię wyprzedzi w rozwiązywaniu zagadki, przypieczętował własny los. Wątpię, by rzeczywiście podejrzewał Fabiusza, ale ten nie mógł wiedzieć, co filozof wydedukował. Następnego ranka, w zamieszaniu przed ceremonią pogrzebową, wśliznął się do pokoju Dionizjusza i domieszał trucizny do jego ziółek. Miałeś rację: rzeczywiście użył aconitum. Usiłował też otworzyć jego kufer, podejrzewając, że mogą tam być zaginione dokumenty. Zamek jednak wytrzymał i Fabiusz w końcu umknął, obawiając się, że albo filozof, albo któryś z niewolników go tam zastanie.

– Skąd wziął truciznę?

– Kupił w Rzymie od jakiegoś handlarza w Suburze w przeddzień naszego wyjazdu. Już wtedy zdawał sobie sprawę, że być może będzie musiał zabić Lucjusza, ale zamierzał zrobić to w subtelniejszy, bardziej dyskretny sposób, niż rozwalając mu łeb maczugą. Lecz trucizna przywieziona dla Lucjusza została użyta do uciszenia Dionizjusza. Znalazłem jej więcej u Fabiusza i skonfiskowałem, aby nie użył jej na koniec przeciwko sobie. Nie zamierzam pozwolić mu tak łatwo się wywinąć.

– Fabiusz próbował mnie zabić po raz drugi, w drodze do Kume.

– Nie on sam, lecz jego ludzie. Podczas waszej scysji przed stajnią zauważył zakrwawiony płaszcz, który chowałeś pod własnym. Był pewien, że wrzucił go do morza. Wtedy po raz pierwszy dowiedział się, że ktoś go znalazł.

– Tak, pamiętam dziwny wyraz jego twarzy, kiedy płaszcz wysunął mi się spod pachy.

– Gdybyś wcześniej zechciał pokazać go mnie! Gdybyś mi zaufał i powierzył wszystkie dowody, Gordianusie, rozpoznałbym go od razu i wprawiłbym w ruch najróżniejsze tryby. Ale niestety! Fabiusz mógł tylko mieć nadzieję, że tego nie zrobiłeś, czy to celowo, czy przez zaniedbanie, i że jeszcze płaszcza nie widziałem; tak też było. Nie miał wyboru, musiał cię zabić, odzyskać płaszcz i zniszczyć go jak najszybciej. To jemu powierzyłem zebranie gladiatorów i zorganizowanie igrzysk. Zazwyczaj takie zadania zlecam Mummiuszowi, ale przy jego słabości do greckiego niewolnika i niesmaku, z jakim myślał o planowanym przeze mnie widowisku, nie mogłem mu ufać. Fabiusz już zdecydował się na usunięcie ciebie. Z obozu nad jeziorem przyprowadził z sobą na wszelki wypadek dwóch gladiatorów, miał ich zatem pod ręką i mógł posłać w ślad za tobą natychmiast po twoim odjeździe do Kume. Zapytał cię, dokąd się wybierasz, pamiętasz? Popełniłeś śmiertelny błąd, mówiąc mu prawdę. Fabiusz posłał za wami gladiatorów, każąc im was zabić i przywieźć mu płaszcz z powrotem.

Skinąłem głową, mówiąc:

– A kiedy znaleziono by nasze zwłoki, morderstwo znów przypisano by Aleksandrosowi, ukrywającemu się po lasach.

– Właśnie. Ale i tu, w willi, nie byłbyś bezpieczniejszy. Miał i inny plan, na wypadek gdybyś został na noc w domu. Chciał zakraść się do twej sypialni i wlać ci do ucha miarkę oleju z dzikiej fasoli. Znasz jego działanie?

Zimny dreszcz przebiegł mi po plecach.

– Słyszałem coś o nim – potwierdziłem.

– To była druga trucizna, którą nabył w Rzymie, jako kolejny wariant pozbycia się Lucjusza bez uciekania się do morderstwa. Przy takim działaniu załatwiłby cię gładko. Podobno jeśli odpowiednią dawkę wleje się do ucha śpiącego człowieka, nazajutrz rano zbudzi się, bredząc i majacząc, kompletnie postradawszy zmysły. Widzisz, Gordianusie, gdybyś tamtą noc spędził w swym pokoju, mógłbyś dziś być bełkoczącym idiotą.

– A gdyby Eko nie ostrzegł mnie krzykiem, zostałbym przeszyty włócznią od szyi do pępka.

– Kolejny podarunek Fabiusza. Kiedy tylko jeden z wysłanych zabójców powrócił do domu z wieścią, że umknąłeś z płaszczem, przykazał mu zaczaić się nad wejściem do mojej loży i wypatrywać twego przybycia. Bez mojej wiedzy zwolnił postawionych tam wartowników, żeby nie było świadków. To była jego ostatnia, desperacka próba; gdyby dosięgła cię włócznia zabójcy, poinformowałby on o tym Fabiusza, a ty zostałbyś wyniesiony wraz ze zwłokami gladiatorów jako anonimowy i nie opłakiwany przez nikogo trup.

– A Faustus Fabiusz byłby dziś wolny od wszelkich podejrzeń.

– Tak – westchnął Krassus. – A ludzie znad Pucharu szerzyliby wieści o niepowtarzalnym i wspaniałym widowisku urządzonym przez Marka Licyniusza Krassusa, wieści, które odbiłyby się szerokim echem od Rzymu aż po obóz Spartakusa w Turiach.

– A dziewięćdziesięciu dziewięciu niewolników by nie żyło.

Krassus popatrzył na mnie w milczeniu i uśmiechnął się blado.

– Ale stało się dokładnie na odwrót. Myślę, Gordianusie, że zaiste można cię nazwać ramieniem Nemezis. Twoja praca w Bajach była jedynie wypełnieniem boskiej woli. Tylko bowiem żartem bogów można tłumaczyć fakt, że dziś siedzę tu i piję ostatnie krople falerna mojego nieodżałowanego kuzyna z jedynym człowiekiem na świecie, który uważa, iż życie dziewięćdziesięciu dziewięciu niewolników jest ważniejsze od ambicji najbogatszego człowieka Rzymu.

– Co z nimi uczynisz?

– Z kim?

– Z tą setką.

Zakręcił kielichem, patrząc na wirujące resztki wina.

– Są już dla mnie bezużyteczni – powiedział. – Na pewno nie mogą wrócić do willi, ani do żadnej z mych posiadłości. Po tym, co zaszło, już nie mógłbym nikomu z nich ufać. Rozważałem możliwość sprzedania ich w okolicy, ale doszedłem do wniosku, że nie byłoby dobrze, gdyby zaczęli paplać o tej historii nad całym Pucharem. Wyślę ich na sprzedaż do Aleksandrii.

– A ten Trak, Aleksandros?

– Iaia już się do mnie w jego sprawie zwracała, prosząc mnie, bym go jej sprzedał na podarunek dla Olimpias. – Pociągnął łyk wina. – Oczywiście to absolutnie nie wchodzi w rachubę.

– Ale dlaczego?

– Ponieważ jest całkiem możliwe, że ktoś zdecyduje się wnieść oskarżenie przeciwko Faustusowi Fabiuszowi i wymusić publiczny proces. Powiedziałem ci już, że nie mam ochoty na takie przedstawienie. Każdy oskarżyciel naturalnie powołałby Aleksandrosa na świadka, ale niewolnik nie może zeznawać bez zgody swego pana. Dopóki więc jestem jego właścicielem, nigdy nie pozwolę, by cokolwiek na ten temat powiedział. Muszę go usunąć z widoku. Jest młody i silny; zapewne uczynię go galernikiem albo poślę do kopalni. Mogę też sprzedać go na targu niewolników gdzieś tak daleko, że wszelki ślad po nim zaginie.

– Czemu nie chcesz się zgodzić, by wzięła go Olimpias?

– Ponieważ może mu pozwolić na złożenie zeznań, jeśli kiedykolwiek Fabiusz stanie przed sądem za morderstwo.

– Niewolnik może zeznawać tylko na torturach. Olimpias nigdy by na to się nie zgodziła.

– Ona może go wyzwolić. Ba, jestem pewien, że tak by właśnie postąpiła. A wyzwoleniec może sobie zeznawać, ile dusza zapragnie.

– Mógłbyś związać ich słowem...

– Nie! Nie mogę dopuścić, by ten niewolnik pozostał gdziekolwiek nad Pucharem! Czy tego nie rozumiesz? Dopóki on tu będzie, ludzie będą plotkować o sprawie Lucjusza Licyniusza. „Czy to nie ten Aleksandros był podejrzany? Tak, ale podobno okazało się, że zrobił to jakiś patrycjusz”. Widzisz? On musi stąd zniknąć, obojętnie w jaki sposób. Mój sposób jest nieco litościwszy od zwykłego zabicia go, nie uważasz?

Zacisnąłem szczęki. Wino nagle wydało mi się gorzkie.

– A co z Apoloniuszem?

– Mummiusz chce go kupić, ale to też nie wchodzi w rachubę.

– Ależ Apoloniusz nic nie wie!

– Bzdura! Ty sam go posłałeś pod wodę na przystani, by znalazł zatopioną przez Fabiusza broń.

– To prawda, ale...

– A jego obecność wśród pozostałych skazanych dzisiejszego popołudnia uniemożliwia pozostawienie go gdziekolwiek blisko mnie. Mummiusz jest moją prawą ręką; nie mogę pozwolić, by służył mu niewolnik, którego omal nie zgładziłem, by podawał mi wino i słał łoże na noc, wpuszczając mi osę pod prześcieradło. Nie, Apoloniusz musi zniknąć jak Aleksandros. Nie sądzę, abym miał trudności z jego sprzedażą przy jego urodzie i talentach. W Aleksandrii są pośrednicy, którzy skupują niewolników dla bogatych Partów. To byłoby najlepsze, sprzedać go jakiemuś bogaczowi zza krańca świata.

– Zrobisz sobie wroga z Marka Mummiusza.

– Nie bądź śmieszny. Mummiusz jest żołnierzem, nie zmysłowym hedonistą. Jest Rzymianinem! Jego przywiązanie do mnie i poczucie honoru przewyższają wszelkie przelotne zauroczenia urodziwymi młodzieńcami.

– Myślę, że się mylisz.

Krassus wzruszył ramionami. Pod maską rzeczowej logiki ujrzałem na jego twarzy przewrotne zadowolenie. Jak taki wielki i potężny człowiek może czerpać satysfakcję z małostkowej zemsty na tych, którzy stanęli mu na drodze? Zamknąłem na chwilę oczy znużony.

– Wspomniałeś, Marku Krassusie, że otrzymam obiecaną zapłatę. Chciałbym, aby jej częścią... za twym łaskawym przyzwoleniem... Wśród niewolników jest mały chłopiec, zaledwie dziecko. Nazywa się Meto...

Krassus pokręcił ponuro głową. Usta zbiegły mu się w cienką linię, a przymrużone oczy błyszczały w świetle lampy.

– Nie proś mnie o więcej przysług w kwestii niewolników, Gordianusie. Żyją i zawdzięczają to twojemu uporowi i naleganiom Geliny. Ale swoją zapłatę otrzymasz w srebrze, nie w ludziach. Ani jeden z niewolników nie będzie potraktowany inaczej od innych. Ani jeden! Zostaną rozproszeni poza zasięg kogokolwiek z tego domu, sprzedani nowym panom i dobrze wykorzystani, mając swój drobny udział w dziele rozbudowy i utrzymania potęgi Rzymu po wsze czasy.

Krassus i jego świta mieli wyruszyć do Rzymu następnego ranka. Niewolników przeprowadzono ze stajni do obozu, a stamtąd do portu w Puteoli. Zapłakana i niepocieszona Olimpias zamknęła się w swym pokoju, a Mummiusz obserwował wymarsz z zaciętą miną, pobladły i milczący. Do posług w willi sprowadzono niewolników z domu Iai w Kume. Eko wciąż spał, ale gorączka już opadła. Wieczorem w jednej z willi Oraty w Puteoli odbyła się uczta na cześć Krassusa, który zatrzymał się tam na noc. Gelina wzięła w niej udział, lecz mnie nie zaproszono. Iaia została ze mną, czuwając przy Ekonie. Rano Krassus odjechał, a Gelina zaczęła się szykować do opuszczenia willi na sezon zimowy, który zamierzała spędzić w rzymskim domu swego protektora.

Eko przebudził się następnego dnia osłabiony, ale z apetytem, a gorączka już nie powróciła. Na wpół oczekiwałem, że jego świeżo odzyskana mowa znów zniknie wskutek choroby; jeżeli – jak to Krassus powiedział – moja praca w Bajach była jedynie wypełnieniem woli bogów, to można było przypuszczać, że pozwolili mu oni na ów okrzyk tylko w celu ocalenia mi życia pod areną, a teraz odbiorą swój dar. Kiedy jednak chłopak otworzył oczy i spojrzał na mnie, szepnął chropawym, niewprawnym głosem:

– Tato, gdzie my jesteśmy? Tato?

Rozpłakałem się i nie przestawałem szlochać przez długi czas. Nawet Iaia, mimo swego dostępu do tajemnic Apolla, nie umiała wyjaśnić, co się wydarzyło.

Gdy tylko Eko wydobrzał na tyle, by podjąć podróż, wyruszyliśmy do Rzymu, wybierając tym razem drogę lądową. Mummiusz zostawił dla nas konie i żołnierzy dla eskorty. Doceniałem jego troskę, zwłaszcza że wiozłem z sobą poważną sumę w srebrze – moje honorarium za wykrycie mordercy Lucjusza Licyniusza. Pojechaliśmy via Consularis do Kapui, gdzie w szkole słynnego lanisty Spartakus uczył się rzemiosła gladiatora i gdzie zbuntował się przeciw swemu panu. Stamtąd skręciliśmy na północ, jadąc via Appia i chłonąc wspaniałą scenerię italskiej jesieni. Ani przez chwilę nie przeszło nam przez myśl, że już wiosną wzdłuż tej szerokiej brukowanej drogi stanie ciągnący się aż po bramy Rzymu wielomilowy szpaler sześciu tysięcy ukrzyżowanych ciał – nieszczęsnych niedobitków armii Spartakusa, rozpiętych na krzyżach i wystawionych na publiczny widok ku przestrodze tak dla niewolników, jak i ich panów.

EPILOG

– Nigdy nie zgadniesz, kto nas odwiedził!

Eko wpadł do mnie jak burza. Jego głos był nieco zbyt głęboki i chrapliwy jak na tak młodego człowieka, ale dla mnie był piękniejszy niż u najlepszego z oratorów.

– Och, niewykluczone, że mi się uda – mruknąłem.

Mimo że od wydarzeń w Bajach upłynęły już dwa lata, samo słuchanie, jak mówi, sprawiało, że byłem gotów uwierzyć w każdy cud. Nauczyłem się nie kwestionować boskich zrządzeń. Odłożyłem na bok przeglądany zwój i napiłem się chłodnego wina. Był piękny, letni dzień. Słońce grzało mocno, ale w ogrodzie chłodny wietrzyk kołysał główkami astrów i statecznych słoneczników.

– Czy może to... Marek Mummiusz?

Eko spojrzał na mnie spod krzaczastych brwi. Przez pewien czas po odzyskaniu mowy znów stał się dzieckiem, wiecznie pełnym pytań, wiecznie ciekawym; zdolność mówienia wzmocniła też jednak jego osobowość i przyspieszyła dojrzewanie. Zadziwiające dedukcje jego ojca już nie czyniły na nim takiego wrażenia jak za dawnych czasów.

– Słyszałeś jego głos z westybulu – burknął oskarżycielsko.

Roześmiałem się.

– Nie, słyszałem go już z ulicy. Z początku nie mogłem sobie przypomnieć tego gromkiego basu, ale potem poznałem go. Wprowadź go, wprowadź!

Mummiusz przybył w pojedynkę, co mnie zdziwiło przy jego nowej ważnej randze w mieście. Powstałem na powitanie i poprosiłem, by usiadł. Eko przyłączył się do nas, posławszy jedną z niewolnic po wino.

Wyglądał jakoś inaczej. Przypatrywałem się mu przez chwilę, nie mogąc uchwycić różnicy.

– Zgoliłeś brodę, Marku Mummiuszu!

– Tak. – Sięgnął dłonią do podbródka. – Powiedziano mi, że zarost jest dla polityka zbyt staromodny, a może zbyt radykalny... już nie pamiętam. W każdym razie zgoliłem ją podczas kampanii wyborczej ubiegłej jesieni.

– Dobrze ci z tym. Nie, naprawdę, wyglądasz lepiej. Podkreśla to mocną linię twojego podbródka. A ta piękna blizna? Pamiątka po boju o bramę Kollińską?

– Ha! To nowa rzecz, pamiątka po walkach ze Spartakusem.

Zaśmiałem się.

– Widzę, że dobrze ci szło. Zacząłeś też nową karierę.

Wzruszył ramionami i rozejrzał się po perystylu. Panował tu mniejszy bałagan niż kiedyś; nic dziwnego, skoro Bethesda uparła się, bym kupił nowych niewolników.

– I tobie się powodzi, Gordianusie – zauważył.

– Nie zaprzeczę. Ale zostać wybranym pretorem miejskim... Cóż to za zaszczyt! I jakie są twoje refleksje, gdy dobiega połowa twojej kadencji?

Stłumił uśmiech i odrzekł:

– Chyba w porządku. To raczej nudne zajęcie, przesiadywać całymi dniami po sądach. Wierz mi, zasnąć na stojąco to pestka w porównaniu ze zmuszaniem się, by nie spać w gorące popołudnie, słuchając monotonnego brzęczenia adwokatów użerających się ze sobą na jakimś trywialnym procesie. Jowiszowi niech będą dzięki, że to tylko na rok! Choć przyznam, że organizacja Igrzysk Apollińskich tego lata przyniosła mi satysfakcję. Byłeś tam?

Potrząsnąłem głową.

– Nie, ale słyszałem, że Circus Maximus był wypełniony po brzegi, a widowiska były niezapomniane.

– No, mam nadzieję, że Apollo był zadowolony.

Niewolnica przyniosła nam wina i przez chwilę siedzieliśmy w milczeniu, popijając z pucharów.

– Twój syn wyrósł na postawnego mężczyznę. – Mummiusz uśmiechnął się do Ekona.

– Tak, z każdym rokiem przynosi ojcu coraz więcej radości. Ale powiedz mi, Marku Mummiuszu, czy przychodzisz do mnie po prostu w odwiedziny, jak do niewidzianego od dwóch lat znajomego, czy też pretor ma interes do Gordianusa Poszukiwacza?

– Interes? Nie. Prawdę mówiąc, nosiłem się z zamiarem odwiedzenia ciebie od dłuższego czasu, ale moje obowiązki nie pozwalały mi na to. Nie byłeś pewnie w kontakcie z Krassusem od Bajów?

– Ani przez chwilę, jeśli nie liczyć rzucających się w oczy jego sloganów wyborczych na murach i słuchania jego mów na Forum od czasu do czasu. I ja jestem zajętym człowiekiem, Marku Mummiuszu, a moje obowiązki raczej nie prowadzą do kontaktów z konsulem rzymskiej republiki.

– Tak, Krassus ma wszystko, czego pragnął, co? – Mummiusz pokiwał głową. – No, prawie wszystko. Uczestniczyłeś w owacji, jaką mu zgotowano w grudniu, po pokonaniu Spartakusa?

Potrząsnąłem głową.

– Nie? Ale wziąłeś udział w wielkim festynie na cześć Herkulesa, jaki wyprawił w tym miesiącu?

Znów pokręciłem głową.

– Ale jak mogłeś to przegapić? Na ulicach ustawiono dziesięć tysięcy stołów, a wszystko ciągnęło się trzy dni! Dobrze wiem, bo do mnie należało utrzymanie porządku. Z pewnością odebrałeś trzymiesięczną porcję zboża, którą Krassus rozdawał wszystkim obywatelom?

– Czy uwierzysz, Marku Mummiuszu, że celowo wyjechałem wówczas w odwiedziny do przyjaciela w Etrurii? Pomyślałem sobie, że Ekonowi spodoba się wędrówka po górach i łowienie pstrągów w strumieniach, a Rzym bywa latem tak przepełniony i przegrzany...

– Moje stosunki z Krassusem też nie są najcieplejsze. – Mummiusz ściągnął usta.

– Ach, tak?

– Są dość napięte, powiedziałbym. Wiesz chyba wszystko o wojnie niewolniczej, o decymacji i tak dalej...

– Nie z twojego punktu widzenia.

Westchnął i złożył dłonie. Najwyraźniej przyszedł zrzucić z siebie jakiś ciężar. Mówiłem już, że mam w sobie coś, co skłania innych do otwierania przede mną serc i powierzania swych tajemnic. Pociągnąłem solidny łyk wina i odchyliłem się z krzesłem do tyłu, opierając się plecami o filar.

– To się zdarzyło we wczesnej fazie kampanii – zaczął mój gość. – Krassus miał dziesięć legionów, wystawionych za własne pieniądze. Mnie powierzył komendę nad dwoma przyznanymi mu przez senat, które już uprzednio walczyły ze Spartakusem i zostały pokonane. Sądziłem, że uda mi się zrobić z nich sprawną jednostkę, ale byli zbyt zdemoralizowani, a czasu było mało. Spartakus nacierał od południa na Picentię, kierując się nad Puchar. Krassus posłał mnie na zwiad; miałem obserwować i meldować o jego ruchach. Prawda, że rozkazał mi unikać boju, nawet drobnych potyczek, ale oficer w polu musi zdawać się na własny osąd. Grupa buntowników oddzieliła się od głównych sił i znalazła się w wąskiej dolinie; żaden rozsądny dowódca nie omieszkałby ich zaatakować. W środku bitwy gruchnęła pogłoska, że to zasadzka, a cała armia Spartakusa nadciąga, by nas otoczyć i wybić. Pogłoska była fałszywa, ale w moich szeregach wybuchła panika. Żołnierze rzucali broń i uciekali. Wielu zginęło, wielu innych dostało się w ręce wroga i zginęło w mękach, innym udało się umknąć. Krassus był wściekły. Zbeształ mnie przy innych oficerach, a z moich ludzi umyślił zrobić przykład dla innych.

– Słyszałem o tym – westchnąłem, ale Mummiusz był zdecydowany opowiedzieć wszystko.

– Nazywają to decymacją, likwidacją co dziesiątego żołnierza. To stara rzymska tradycja, choć nikt ze znanych mi osób nie przypomina sobie, by coś podobnego nastąpiło za jego pamięci. Krassus uwielbia ożywiać stare tradycje, jak sam wiesz. Kazał mi zidentyfikować pierwszych pięciuset, którzy uciekli. Niełatwe zadanie przy dwunastu tysiącach ogarniętych paniką legionistów. Tych pięciuset podzielił na pięćdziesiąt grup po dziesięciu. Pociągnęli losy. Jeden z każdej dziesiątki wyciągnął czarne ziarno i tak wybrano pięćdziesięciu, którzy mieli zginąć. Grupy stanęły kołem, ofiary odarto z odzieży, a pozostałych dziewięciu otrzymało drewniane pałki. Na sygnał Krassusa zaczęli bić. Dokonano tego bez honoru, bez chwały, bez żadnej godności. Są tacy, którzy uważają, że Krassus postąpił słusznie...

– Nie wątpię, że się tacy znaleźli – wtrąciłem, przypominając sobie akceptujące pomruki i kiwnięcia głowami, kiedy opowiadano tę historię na rzymskich rynkach.

– Ale z trudem znalazłbyś żołnierza, który byłby tego samego zdania. Dyscyplinę trzeba utrzymywać, nie ma co do tego wątpliwości, ale nie tak powinien ginąć rzymski legionista, zatłuczony na śmierć przez własnych towarzyszy! – Zagryzł wargę i potrząsnął głową. – Ale nie opowiadam ci o tym tylko po to, by wylać z siebie gorycz. Uznałem, że zasługujesz, by się dowiedzieć, co spotkało Faustusa Fabiusza.

– O czym ty mówisz?

– Czy cokolwiek słyszałeś o jego losie?

– Wiem, że nie wrócił z wojny. Nadstawiałem ucha na Forum, by się czegoś o nim dowiedzieć, ale słyszałem tylko, że zginął w walce z buntownikami.

Mummiusz pokręcił głową.

– Nie. Krassus jakimś cudem wkręcił go pomiędzy wybranych do zdziesiątkowania. Nagi, związany i zakneblowany nie miał nic, co mogłoby wskazywać na jego wysokie urodzenie i stanowisko. Kiedy zaczęła się egzekucja, zmusiłem się do patrzenia razem z Krassusem i innymi oficerami. To w końcu byli moi żołnierze, nie mogłem odwrócić się do nich plecami. Jednemu ze skazanych udało się wypluć knebel; krzyczał bez przerwy, że popełniono błąd, że to pomyłka... Nikt nie zwrócił na niego uwagi, ale ja podbiegłem zobaczyć, co się dzieje. Gdybym przybył chwilę później, już bym go nie poznał, gdyż pałki zaczęły padać na jego głowę i twarz. Zdołałem jednak mu się dobrze przyjrzeć i poznałem: to był Faustus Fabiusz. To jego spojrzenie! I on mnie poznał, krzyknął moje imię. Wtedy rzucili go na ziemię. Rozbili mu głowę i stłukli na krwawą miazgę, aż trudno było w nim rozpoznać człowieka, a cóż dopiero kogoś znajomego. Co za okropna śmierć!

– Nie bardziej okropna niż Lucjusza Licyniusza i Dionizjusza. A już na pewno nie straszniejsza od losu, jaki Krassus chciał zgotować niewolnikom Geliny.

– Ale jednak to straszne, żeby rzymski patrycjusz i oficer umierał tak hańbiącą i okrutną śmiercią. Patrzyłem na Krassusa ze zgrozą, ale on nie spojrzał mi w oczy. Widziałem tylko, że się uśmiecha.

– Tak, znam ten uśmiech. Napij się jeszcze wina, Marku Mummiuszu. Twój głos robi się chrapliwy.

Przełknął wino niczym wodę i otarł usta.

– Wojna nie trwała długo – podjął po chwili. – W sześć miesięcy było po wszystkim. Zagnaliśmy ich na południowym krańcu Italii w pułapkę jak szczury i wykończyliśmy ich. Krassus kazał przybić ocalałych do krzyży wzdłuż via Appia.

– Słyszałem o tym.

Mummiusz uśmiechnął się pod nosem.

– Fortuna uśmiechnęła się do Marka Krassusa, ale też i zadrwiła z niego. Mała grupa buntowników wyrwała się z okrążenia i przebiła się na północ, akurat w porę, by natknąć się na powracającą wreszcie z Hiszpanii armię Pompejusza. Ten zgniótł ich jak mrówki obcasem, po czym posłał list do senatu, twierdząc, że choć wprawdzie Krassus wykonał niezłą robotę, to jednak dopiero on, Pompejusz, ostatecznie położył kres powstaniu Spartakusa! – Mummiusz roześmiał się i na jego policzki powrócił słaby rumieniec.

– Mummiuszu, czyżbyś zmienił obóz i został zwolennikiem Pompejusza?

– Nie jestem teraz niczyim zwolennikiem. Jestem bohaterem wojennym, nie wiedziałeś? Przynajmniej tak mi powiedzieli krewni i przyjaciele, kiedy wróciłem do Rzymu. To oni skłonili mnie, bym kandydował w wyborach na pretora. Ja raczej wolałbym spać w namiocie pod gwiazdami i jeść z drewnianego garnka.

– Jestem pewien.

– No, Krassus i Pompejusz zawarli pokój, na razie. Przecież co roku wybiera się dwóch konsulów, więc obaj mogą nimi być. Oczywiście to Pompejusz otrzymał prawo do triumfalnego wjazdu do Rzymu za pokonanie Sertoriusza w Hiszpanii, podczas gdy Krassusowi przysługiwała jedynie owacja za zwycięstwo nad Spartakusem. W końcu nie ma wielkiej chwały w pobiciu niewolnika. Tak więc kiedy Pompejusz wjeżdżał do miasta rydwanem przy dźwiękach trąb, Krassus ciągnął za nim konno, a grały mu tylko flety. Zdołał jednak przekonać senat, by pozwolił mu włożyć wieniec laurowy, a nie zwykły z mirty.

– A ten wielki festyn?

– Ku czci Herkulesa. Czemu nie, skoro Pompejusz poświęcił mu świątynię i zorganizował igrzyska w tym samym czasie? Obaj tak się podchodzą, usiłując odebrać drugiemu najmniejszy triumf. Ale Pompejusz nie może powiedzieć, że ofiarował Herkulesowi i rzymskiemu ludowi dziesiątą część swego majątku, jak zrobił to Krassus. W dzisiejszych czasach trzeba być bardzo bogatym, jeśli chce się robić karierę w polityce!

Popatrzyłem na niego sceptycznie.

– Jakoś nie mogę uwierzyć, Marku Mummiuszu, że przyszedłeś do mnie po tak długim czasie tylko po to, by plotkować o polityce, ani nawet by poinformować mnie o losie Faustusa Fabiusza.

Odwzajemnił mi się równie przenikliwym spojrzeniem.

– Masz rację, Gordianusie. Nie da się ciebie długo zwodzić. Choć muszę powiedzieć, że jesteś jednym z nielicznych ludzi w Rzymie, z którymi warto wymieniać polityczne plotki. Czuję, że mogę z tobą rozmawiać szczerze. Tak, przybywam z innymi wieściami, a także, by ofiarować ci dar.

– Dar?

W tej chwili weszła jedna z niewolnic.

– Przyszli inni goście – oznajmiła.

Mummiusz uśmiechał się od ucha do ucha.

– Któż taki? – spytałem dziewczynę.

– Dwóch niewolników, panie. Mówią, że należą do twego gościa.

– Więc ich wpuść!

W chwilę potem w perystylu pojawiły się dwie sylwetki. Pierwszy wpadł mi w oko Apoloniusz, jak zawsze uderzająco piękny. Zza jego pleców wypadła mniejsza sylwetka i runęła naprzód przez ogród, wpadając na mnie, zanim zdążyłem oderwać plecy od filara i usiąść prosto. Meto objął mnie za szyję i przewrócił z impetem na podłogę. Eko wybuchnął śmiechem. Mummiusz wstał i wyciągnął do mnie rękę, to samo zrobił Apoloniusz. Zauważyłem, że lekko utyka. Wspólnymi siłami podciągnęli mnie na nogi. Meto stał uśmiechnięty i przebierał nogami, nagle zawstydzony. Urósł sporo, odkąd go widziałem, ale wciąż był dzieckiem.

– Marku Mummiuszu, nic nie rozumiem. Krassus powiedział mi...

– Tak, powiedział, że rozproszy niewolników na wszystkie strony świata. Ale Marek Krassus nie jest najmędrszym z Rzymian, tylko najbogatszym. Mój agent odnalazł Apoloniusza w Aleksandrii. Jego nowy pan był okrutnym człowiekiem i nie miał zamiaru się z nim rozstawać. Pojechałem tam ubiegłego lata, kiedy skończyła się wojna, a przed rozpoczęciem jesiennej kampanii wyborczej. Żeby skłonić go do ustępstw, musiałem odwołać się do rzymskiej perswazji: trochę srebra, trochę stali, ot, miecz na pół wyciągnięty z pochwy... i odpowiedni ton, by tłusty Egipcjanin zadygotał ze strachu. Apoloniusz był osłabiony złym traktowaniem i w drodze do Rzymu zaniemógł. Chorował przez całą jesień i zimę, ale teraz już czuje się dobrze. – Mummiusz podrapał się w podbródek; oczy mu zabłysły. – Mówi, że lepiej mi bez brody.

– Bo lepiej... – potwierdził Apoloniusz, uśmiechając się z uczuciem.

– Chyba się w końcu do tego przyzwyczaję...

– Krassus wie? – spytałem.

– O mojej brodzie? Ha! Nie, masz na myśli Apoloniusza. Może wie, a może nie. Teraz nie widuję się z nim często, jedynie kiedy wymagają tego sprawy służbowe. W normalnych okolicznościach nie będzie miał okazji zetknąć się z mymi niewolnikami, a jeśli się dowie, powiem mu: „O cóż innego Rzymianie walczyli i umierali na wojnie ze Spartakusem, jeżeli nie w obronie prawa obywatela do posiadania niewolników według własnej woli?” Nie obawiam się Krassusa. Myślę zresztą, że jest zbyt zajęty wymianą ciosów z Pompejuszem, by się zajmować starymi sporami ze mną. – Sięgnął dłonią, by poczochrać Metona. – Wytropienie tego małego zajęło mi więcej czasu, choć był tylko na Sycylii. Całkiem sporo innych niewolników z willi tam trafiło, sprzedanych całą grupą. Głupi wieśniak, który go kupił, nie zwrócił uwagi na jego wyszkolenie i kazał mu pracować na polu. Prawda, Meto?

– Kazał mi być strachem na wróble. Musiałem cały dzień stać na słońcu i je płoszyć, a on obwiązywał mi ręce szmatami, żebym nie mógł jeść owoców z drzew – powiedział chłopiec.

– Coś podobnego. – Przełknąłem ślinę, by przeczyścić nagle ściśnięte gardło. – A co z Trakiem Aleksandrosem?

Twarz Mummiusza pociemniała.

– Krassus posłał go do kopalni w Hiszpanii – odrzekł. – Niewolnicy zazwyczaj nie żyją tam długo, nawet młodzi i silni jak on. Wysłałem tam agenta, by spróbował go anonimowo wykupić, ale nadzorca nie chciał o tym słyszeć. Wiadomość musiała dotrzeć do Krassusa, bo Aleksandrosa przeniesiono na galerę, na znaną ci Furię. Nawet wtedy nie traciłem nadziei, że uda mi się go stamtąd wydostać. W końcu kilka dni temu... akurat w dniu przybycia Metona do Rzymu... dowiedziałem się, że Furia została zaatakowana i spalona przez piratów u wybrzeży Sardynii. Kilku marynarzom udało się uciec i o wszystkim opowiedzieli.

– A Aleksandros?

– Furia zatonęła z niewolnikami wciąż przykutymi do wioseł.

Westchnąłem i zgrzytnąłem zębami. Podrzuciłem głowę do tyłu, wychylając puchar do dna, po czym zapatrzyłem się na kiwające się na wietrze słoneczniki.

– Powiedziałbym, że to śmierć straszniejsza od Fabiuszowej. Aleksandros mógłby się uratować, gdyby pozostał w ukryciu w jaskini i nie stanął przed Krassusem, by zidentyfikować mordercę. Ale wtedy i Apoloniusz, i Meto nie żyliby dzisiaj. Cóż to za szczególni ludzie, ci Trakowie! Czy Olimpias wie?

Mummiusz potrząsnął głową.

– Miałem nadzieję, że zrobię jej miłą niespodziankę. Teraz chyba nigdy jej nie powiem.

– Może trzeba jej powiedzieć. W przeciwnym razie dziewczyna może bez końca żywić nadzieję i się dręczyć. Iaia jest mądra, znajdzie sposób, by jej to przekazać.

– Być może.

Przez długą chwilę w ogrodzie panowała cisza, słychać było jedynie kota buszującego wśród astrów. W końcu Mummiusz uśmiechnął się i rzekł:

– Widzisz, czekałem z wizytą, by móc i tobie sprawić niespodziankę. Meto jest moim darem dla ciebie. Powiedziałeś Krassusowi, że chciałbyś go odkupić, prawda? Przynajmniej tyle mogę zrobić, by ci podziękować za ocalenie Apoloniusza i innych.

– Ale ja chciałem go kupić tylko po to, by go uratować przed Krassusem...

– Więc przyjmij go teraz, proszę, choćby po to, by zrobić na złość Krassusowi! Wiesz, że chłopak jest bystry i uczciwy. Będzie ci przynosił pożytek.

Spojrzałem na Metona, który wpatrywał się we mnie z nadzieją. Pomyślałem o jego rękach obwiązanych szmatami, o głodzie i gorącu, o uganianiu się za ptakami w pylistym sycylijskim sadzie.

– Dobrze więc – oznajmiłem. – Przyjmuję twój dar i dziękuję, Marku Mummiuszu.

Mój gość uśmiechnął się szeroko, po czym nagle zrobił dziwną minę i pospiesznie podniósł się z krzesła. Odwróciłem się i zobaczyłem, że do perystylu weszła od strony kuchni Bethesda. Wziąłem ją za rękę. Mummiusz przestępował nerwowo z nogi na nogę, jak to często mężczyźni czynią w obecności kobiet w mocno zaawansowanej ciąży.

– Moja żona – przedstawiłem ją – Gordiana Bethesda.

Mummiusz skinął tępo głową. Za jego plecami Apoloniusz uśmiechnął się, a mały Meto patrzył na wielki brzuch Bethesdy z rozchylonymi ustami, wyraźnie pod wrażeniem swej nowej pani.

– Nie mogę długo przebywać w ogrodzie – powiedziała Bethesda. – Jest za gorąco. Szłam właśnie się położyć i odpocząć, kiedy usłyszałam głosy z perystylu. Więc to ty jesteś Marek Mummiusz. Gordianus często o tobie wspominał. Witaj w naszym domu.

Mummiusz jedynie przełknął ślinę i znów skinął głową. Bethesda uśmiechnęła się i odeszła, wołając po chwili przez ramię:

– Ach, Eko, chodź ze mną na chwilę, pomożesz mi.

Eko skłonił się naszym gościom i poszedł za nią. Mummiusz uniósł brew i zaczął:

– Ale ja myślałem...

– Tak, Bethesda była moją niewolnicą – przerwałem mu. – I przez całe lata bardzo uważałem, żeby nie spłodzić z nią kolejnego niewolnika. Nie chciałem dzieci zwłaszcza gdyby miały być niewolnikami.

– Ale twój syn...?

– Eko zjawił się w moim życiu niespodziewanie. Co dzień dziękuję bogom, że natchnęli mnie mądrością, bym go adoptował. Ale nie widziałem powodu, by sprowadzać na ten świat nowe życie. – Wzruszyłem ramionami. – Po Bajach coś się we mnie poruszyło. Bethesda jest teraz wyzwolona i została moją żoną.

Mummiusz wyszczerzył zęby w chytrym uśmiechu.

– Teraz widzę, czym byłeś zajęty dziewięć miesięcy temu, w grudniu, zamiast pójść przypatrywać się owacji dla Krassusa!

Uśmiechnąłem się i pochyliłem bliżej ku niemu.

– Czy wiesz, że to się chyba stało właśnie tamtego dnia?

Nagle na końcu perystylu pojawił się Eko w towarzystwie dwóch niewolnic. Cała trójka miała miny zarazem wystraszone, zmieszane i radosne. Eko otworzył usta; przez długą chwilę zdawało się, że znów zaniemówił, a potem słowa wyleciały mu z ust potokiem:

– Bethesda mówi, że to już... że to już się zaczyna!

Mummiusz zbladł. Apoloniusz znów się pogodnie uśmiechnął, Meto zakręcił się jak fryga i klasnął w dłonie. Ja zwróciłem oczy ku niebu.

– Nadchodzi kolejny przełom – szepnąłem, czując nagły przypływ strachu, a potem nieopisanej radości. – Zaczyna się następna historia.

OD AUTORA

Mimo że Marek Licyniusz Krassus zgromadził bajeczne bogactwa i wraz z Cezarem i Pompejuszem utworzył pierwszy triumwirat, jest powszechnie uważany za jednego z największych przegranych w historii. Jego najpoważniejszym błędem było, że pozwolił się zabić podczas swej feralnej kampanii przeciw Partom w roku 53 p.n.e., u szczytu swej potęgi i władzy. Dekapitacja walnie przyczynia się do utraty znaczenia przez nawet najbogatszego człowieka na świecie.

W języku angielskim wydano dwie biografie Krassusa. Bezcenna książka Allena Masona Warda Marcus Crassus and the Late Roman Republic („Marek Krassus i schyłek republiki rzymskiej”), University of Missouri Press 1977, jest świetnie uargumentowanym efektem drobiazgowych badań; wydana przez W. Heffer & Sons, Cambridge 1966 pozycja F. E. Addocka Marcus Crassus, Millionaire („Marek Krassus, milioner”) jest długim, elegancko napisanym esejem.

Głównymi źródłami informacji na temat powstania Spartakusa są Historia Appiana oraz Żywot Krassusa Plutarcha. Materiały źródłowe dotyczące innych buntów niewolników i ogólnie rzymskiego systemu niewolnictwa można znaleźć w pracy Thomasa Wiedemanna Greek and Roman Slavery („Niewolnictwo w Grecji i Rzymie”), Londyn 1988.

Najobszerniejszym przewodnikiem po rzymskim malarstwie, zielarstwie i truciznach jest Historia naturalna Pliniusza, skąd czerpiemy też skąpe wiadomości o Iai i Olimpias. Zainteresowani mistyczną Sybillą z Kume mogą zajrzeć do Eneidy Wergiliusza. Wzmianki na tematy kulinarne mają szeroko rozsiane źródła (na przykład pitagorejski komentarz o fasoli w rozdziale 7. pochodzi z traktatu Cycerona O wróżbiarstwie), ale największym ich skarbczykiem jest dziełko Apicjusza De re coquinaria („O sztuce kucharskiej”).

Moja adaptacja fragmentu wiersza Czemu bać się śmierci (według angielskiego tłumaczenia Drydena) w ceremonii pogrzebowej z rozdziału 16. może być uznana za anachronizm, jako że dzieło Lukrecjusza O naturze wszechrzeczy, z którego on pochodzi, nie ukazało się wcześniej niż około 55 r. p.n.e. Podoba mi się jednak myśl (i jest to prawdopodobne), że w 72 r. p.n.e. dwudziestoparoletni Lukrecjusz mógł już pracować nad pierwszymi szkicami swego wielkiego poematu, których urywki mogły krążyć między poetami, filozofami i aktorami zamieszkującymi brzegi Pucharu.

Pragnę podziękować pewnym ludziom, których osobiste zainteresowanie i profesjonalne wsparcie dla mojej pracy było niezachwiane: mojemu wydawcy Michaelowi Denneny’emu i jego asystentowi Keithowi Kahli; Terri Odom i całemu klanowi Odomów; Johnowi W. Rowberry’emu i Johnowi Prestonowi; mojej siostrze Gwyn, Strażniczce Dysków; i oczywiście Rickowi Solomonowi.

W powieści istotną rolę odgrywa biblioteka, miejsce zabójstwa Lucjusza Licyniusza. Dzisiaj to biblioteki bywają zabijane – zamykane, pozbawiane funduszy, dzielone i rozpraszane. Ale bez nich nie mógłbym prowadzić swoich badań. Szczególnie doceniam rolę Biblioteki Publicznej San Francisco, mocno wstrząśniętej, lecz nie pokonanej przez trzęsienie ziemi z roku 1989; systemu wypożyczeń międzybibliotecznych, który daje dostęp do pozycji ze zbiorów w całym kraju; Biblioteki Perry-Castaneda w kampusie Uniwersytetu Teksaskiego w Austin, gdzie spędziłem całe dnie między stosami woluminów w czymś w rodzaju informacyjnej ekstazy, odkrywając materiały i do Ramion Nemezis, i do następnej książki, Zagadki Katyliny; a także Biblioteki im. Jennie Trent Dew w Goldthwaite w Teksasie, gdzie przed mniej więcej trzydziestu laty w pewnym sensie miały początek wszystkie moje historyczne dociekania.

* Z łac: trójrzędowiec, galera o trzech ułożonych piętrowo rzędach wioseł (wszystkie przypisy pochodzą od tłumacza).

* Ta właśnie sprawa i jej rozwiązanie przez Gordianusa Poszukiwacza jest tematem powieści Rzymska krew

* Z łac. Nonae, piąty lub siódmy dzień miesiąca, tu: 5 września.

* Tzn. około szóstej rano.

* Jeden z najsławniejszych portrecistów I w. p.n.e., prowadził w Rzymie szkołę malarską

* Łac. lemures – dusze złych ludzi; dla ich przebłagania obchodzono w Rzymie (9-13 maja) święto Lemuralia.

* Sławny rzeźbiarz grecki z V w. p.n.e. W kopiach zachowały się jego Dyskobol oraz Atena i Marsjasz.

* Marcus Porcius Cato, wybitny rzymski mąż stanu, mówca i pisarz z II w. p.n.e., był fanatycznym zwolennikiem starorzymskiej virtus – cnoty i prostoty obyczajów – i zaciętym wrogiem kultury greckiej.