W cyklu „Gildia błaznów" ukazały się

Trzynasta noc Błazen wkracza na scenę

Śmierć w dzielnicy weneckiej

Mojemu synowi, Robertowi Louisowi Gordonowi —

z miłością od współpracownika,

współspiskowca i okazjonalnie trenera

Ujawniony został uczynek, którego żadne słowo nie wytłumaczy; ujawniona została zbrodnia, której żaden mim nie odtworzy, żaden błazen nie odegra, ża­den komediopisarz nie opisze.

Święty Hieronim, Do Sabiniusza, Ust CXLVII

_{Rozdział I}

Błazen: Dobra madonno, pozwól mi,

Żebym ci dowiódł, zę ty moje zajęłaś miejsce.

William Szekspir, Wieczór Trzech Króli, akt I, scena 5.

Obwiniam papieża.

Innocenty III mógł im pogrozić pastorałem. Kiedy już było po wszystkim, mówiono, że się starał, że wysłał list, no, ale za późno, czy też epistoła dotarła za późno, czy też wodzowie wyprawy krzyżowej zignorowali, a może schowali pod sukno. List. Jakby kawałek pergaminu mógł coś zmie­nić. Potrzebny był wysłannik, ktoś, w kim zwykli żołnierze ujrzeliby moc i mitrę papieża, kto dałby im do zrozumienia, że stoją na prostej drodze do ekskomuniki i ognia piekiel­nego. Ale jego było stać tylko na wysłanie listu, i do tego poniewczasie.

I obwiniam tamtego kaznodzieję, frankońskiego szaleń­ca, jak mu tam było...? Fulko? W Ziemi Świętej obowiązy­wał rozejm, coś, co przetrwało nawet po tym, jak Saladyn i Ryszard Lwie Serce stanęli twarzą twarz z Tym, który osta­tecznie niweczy ludzkie plany. Ale ten kaznodzieja od sied­miu boleści nie potrafił zostawić spraw samych sobie, musiał rozdrapywać stare rany, nawoływał, żeby się ludzie przeisto-czyli w nieświęte niewiniątka i jeszcze raz rzucili na pogan.

11

I na dodatek wyzionął ducha, zanim cokolwiek zaczęło się dziać, tchórz jeden. Co tylko wprawiło krzyżowców w tym większe zacietrzewienie.

Poza tym był jeszcze ten chłopiec, Aleksy. Wciąż nie poj­muję, dlaczego chciał zostać cesarzem, mimo że widział, co spotkało jego ojca. Można by pomyśleć, że po tym, jak je­den bliski członek twojej rodziny oślepia i detronizuje kogoś jeszcze ci bliższego, wszelkie polityczne ambicje powinny ci wywietrzeć z głowy. Tymczasem synalek ślepca unika losu tatusia, ale w te pędy wraca jako marionetka na usługach armii najeźdźców. Oczywiście, jego pragnieniu stało się za­dość. Został Aleksym IV. Jak długo siedział na tronie? Pół roku? Coś w tym rodzaju. Potem Murzuflos kazał go udusić cięciwą. Niedorostek powinien trochę poślęczeć nad kroni­kami historycznymi. Ci, którzy traktują per nogam zakurzo­ne annały, zwykle budzą się z ręką w nocniku. Bez dwóch zdań. Ale po kolei.

Bardzo obwiniam dożę. Nie do końca wiadomo, jakim cudem krzyżowcy dali się wrobić w rolę chłopców na posyłki (a raczej zbirów) wenecjan, ale widzi mi się, że sprężyną całej akcji był kochany stary Dandolo. Legenda głosi, że patrzałki stracił w Konstantynopolu i nie mógł się pozbyć z serca ura­zy, ale ja nie wierzę w te bajki. To była chciwość, zwyczajnie i po prostu, jeśli chciwość może być zwyczajna i prosta. Wy-koncypował sobie, że jednym śmiałym uderzeniem rozło­ży na łopatki największego handlowego rywala Wenecji, po czym będzie rządził całym basenem Morza Śródziemnego jak własnym dworem.

A najbardziej ze wszystkich obwiniam księcia. Bonifacego

12

z Montferratu, naczelnego wodza czwartej krucjaty. Czło­wiek mniejszego formatu nie pozwoliłby, aby jego ambicje przeważyły nad honorem. Nie Montferratczyk. Mądrzej­szy wódz nie pozwoliłby, aby ślepy dziewięćdziesięcioletni doża wymanewrował go, zanim w ogóle postawił stopę na pokładzie. Nie Montferratczyk. Dorzućcie do tego miarkę chciwości równej tej, którą ma każdy wielki wenecki ród, a wynikiem tego równania będzie zagłada tysięcy ludzi i zniszczenie całego cesarstwa.

No cóż, bez względu na to, kto był odpowiedzialny, to nie zmieniało mojej sytuacji. Znalazłem się w pułapce wy­sokich murów i wież Konstantynopola. Pod nadmorskimi murami kołysało się dwieście weneckich okrętów wiozących wojska czwartej wyprawy krzyżowej i pierwszej mającej ude­rzyć nie na pogan, ale na chrześcijan. Za murami czterysta tysięcy ludzi głowiło się, co się właściwie dzieje - czy to atak, czy oblężenie, czy tylko parada okrętów wyprawy krzyżowej i nadarzająca się okazja do sprzedania podgniłej rzepy i śmier­dzącego mięsa za cenę nieproporcjonalną do jakości. Grecy* na pozór pokładali wiarę w Bogu, a naprawdę w swoich mu­rach. Waregowie i inni najemnicy ostrzyli topory i szykowali się umrzeć za obecnego cesarza, czego zaniedbali za rządów jego poprzednika, gdy szedł w odstawkę, by stracić oczy na rozkaz następcy. Kupcy zakopywali złoto, a wszyscy groma­dzili zapasy, ot, na wszelki wypadek. Oczywiście poza Żyda­mi. Ich żadne mury nie mogły ochronić. Mieszkali po drugiej stronie Złotego Rogu, w cieniu wieży Galata. Zero szans na

* Tak nazywano obywateli cesarstwa wschodniorzymskiego. (Przy­pisy tłumacza).

13

ukrycie. Więc tylko czekali i liczyli na to, że nadchodząca burza ich ominie. Czasem mieli ten fart, czasem nie.

A ja? Zrobiłem numer, jaki zrobiłby każdy szanujący się błazen, kiedy świat wokół ma szlag trafić.

Wydałem bankiet!

To było tajne zgromadzenie pięciorga, członków cechu błaznów przebywających w Konstantynopolu. Był tam Riko, karzeł, który potrafił żonglować wyzwiskami i obelgami równie sprawnie jak maczugami i nożami, faworyt obecnego cesarza, Aleksego III. Był Plossus, świeżo upieczony adept domu cechowego, którego częściej spotykało się chodzące­go na szczudłach lub rękach niż na nogach; Alfons, boloński trubadur, obecnie pracujący na trasie Tesalonika—Konstanty­nopol, przekazujący nam wieści i instrukcje z cechu i wyko­nujący tę samą robotę w odwrotnym kierunku; ja sam, znany lokalnie jako Feste, w cechu jako Teofil, prywatnie... hm, skromność zabrania mi kontynuować ten temat... i moje serce, moje życie, moja ukochana, żona, lokalnie znana jako Aglaja, pierwotnie Wiola, vel księżna Orsyna i posiadaczka paru innych tytułów.

Pretekstem było wyzwolenie Aglai ze stopnia terminato­ra i uzyskanie przez nią prawa do noszenia tytułu błazna, osiągnięcie nie byle jakiego formatu, kiedy się weźmie pod uwagę, że rozpoczęła termin w wieku lat trzydziestu trzech i zakończyła po półtora roku. Awans nastąpił dzięki talento­wi i nadzwyczajnemu szkoleniu, które przeszła. Czy wspo­mniałem, że to ja byłem nauczycielem? Nie? Ach, ta moja skromność.

14

Żona i ja mieszkaliśmy w pokojach na południe od kom­pleksu Blacherny, w którym stał pałac cesarza. Zajmowa­liśmy wystawniejszą kwaterę, niż mi się to zwykle trafiało w karierze zawodowej, lecz Aglaja była błaznem cesarzowej, a moje występy sprzedawały się całkiem nieźle, więc było nas stać na życie na poziomie.

Kiedy pojawili się inni, podprowadziłem ją do stołka na środku pokoju i poprosiłem, aby na nim stanęła. Następnie wszyscy czterej stanęliśmy wokół niej. Każdy trzymał dwa pucharki.

• Witajcie, kamraci, członkowie cechu błaznów - powie­działem. - Zebraliśmy się uczcić najmłodszego stażem kam­rata, który od tej pory będzie nosił cechowe imię Klaudia i uzyskał prawo do wszystkich przynależnych nam hono­rów i zaszczytów.

• Czy należą się wam jakieś honory i zaszczyty? - spytała Aglaja.

• Żadne, ale to żadne - odarłem ją ze złudzeń. - A teraz, Klaudio, są dwa toasty tradycyjnie wznoszone na cześć no­wych członków. Pierwszy wodą, drugi winem.

• Dlaczego wodą? - spytała podejrzliwie.

• Wiwat Klaudia! - wrzasnęliśmy jak jeden błazen i oblali ją z czterech stron.

• Niech to diabli - wykaszlała. Makijaż spływał jej biały­mi strumyczkami po szyi i karku.

Wręczyłem jej ścierkę i puchar wina.

- Wiwat cech! - zawołaliśmy i wypili.

-Wiwat cech! - powiedziała posłusznie. Otarła twarz i wypiła do dna.

15

Riko — doskonały kucharz, gdy miał możliwość rozwinąć swój kunszt — zrobił pieczeń w winie i czosnku. Zaatakowa­liśmy ją energicznie, następnie uraczyliśmy się tortem migda­łowym, który Plossus zakupił u cukiernika w pobliżu forum Arkadiusza.

• Pełnoprawny błazen w... ile to? Półtora roczku? - jęk­nął Plossus, zjadłszy swoją porcję i nie tylko. - Trzy lata ter­minowałem w cechu, żeby się tu dostać. To nieuczciwe.

• To dlatego, że ćwiczyła pode mną — wytłumaczy­łem. - A wcześniej zaliczyła różne ciekawe doświadczenia. Skłoń głowę przed jej talentem, młodzieńcze.

Wino i żarty płynęły swobodnie, chociaż Aglaja nie po­czynała sobie nazbyt śmiele w przypadku tego pierwszego.

• Źle się czujesz, pani? — zatroszczył się o nią Riko, za­uważając, że ledwo macza w pucharku ust pąkowie. - Czy też nie przypada ci do gustu nasze wino?

• No cóż, skoro pytasz, to mam pewne oświadczenie do wygłoszenia — powiedziała. — Mój mąż usłyszał je po połu­dniu. Oczekujemy dziecięcia.

-Jak to się mogło stać? — spytał z niewinnym wyrazem twarzy Plossus.

• Słyszałeś Feste, ćwiczyła pod nim — uświadomił mu Riko i zarobił sójkę w bok.

• Gratulacje — powiedział Alfons. — Kiedy ukaże swoją paskudną twarzyczkę, strasząc świat?

• Za pół roku, jeśli mogę porównać swój stan z tym, co przeżyłam poprzednimi razy — wyjaśniła Aglaja.

• A więc będziesz piła mniej wina i zrezygnujesz z akro­bacji — zauważyłem.

16

• Tak — odparła. — Ale wydaje mi się, że żonglować będą mogła do końca. Na szczęście, cesarzowa bardziej ceni kon­wersację ze mną niż moje akrobacje.

• W przeciwieństwie do mnie - powiedziałem. - A te­raz jako naczelny błazen Konstantynopola sugeruję, abyśmy porozmawiali trochę o sprawach zawodowych, póki jeszcze jesteśmy w miarę trzeźwi.

• Kto tak twierdzi? - spytał Riko.

• Wenecka flotylla zakotwiczyła dziś przy klasztorze świę­tego Stefana - mówiłem dalej.

• Słyszeliśmy - rzekł Plossus.

• To budzi moje zdziwienie, dlaczego cech wcześniej nas nie ostrzegł — kontynuowałem, patrząc na Alfonsa.

• Kiedy wyjechałem z Tesaloniki, flota wypłynęła, bio­rąc kurs na Negroponte - wytłumaczył, wiercąc się niepew­nie. — Z lądu nie dało się kontrolować dalszych jej poczynań, a obecnym na pokładach członkom cechu trudno było kurso­wać wpław do brzegu i z powrotem, trzymając raporty w zę­bach. Wcześniej czy później można było się ich tu spodziewać.

• Kto jest z krzyżowcami? — spytał Riko.

• Garstka trubadurów. Trudno oczekiwać, aby wojsko płynęło z hałastrą błaznów. Potrzebują ludzi, którzy zmobi­lizują żołnierzy heroicznymi pieśniami, a nie będą pobudzać do śmiechu. Są tam Giraut i Gaucelm Faidit, Raimbaut pły­nie z Bonifacym. Kieruje nimi Tantalo.

• Tantalo to dobry wybór — pochwaliłem kamrata. — Raimbautowi nie ufam, od kiedy Bonifacy pasował go na rycerza. To uderzyło mu do głowy. Skoro dostał miecz, pas i ostrogi, niebawem zechce również kawałka ziemi.

17

• Ale to dobry pieśniarz - bronił go Alfons. - I do mie­cza też się nada.

• Myślałem, że zadaniem trubadurów będzie przekonać wojsko, żeby wybrało się do krain Zamorza* - powiedział Plossus.

• Nie udało im się - stwierdziła Aglaja.

• Wodzowie pokazali prostym żołnierzom Aleksego i ka­zali mu wypłakać swoją niedolę — zrelacjonował Alfons. — Teraz armia myśli, że Konstantynopol nie może się docze­kać powrotu prawdziwego cesarza i zrzuci z tronu obecnego, kiedy tylko chłopak się pojawi.

• Czeka ich bolesny kontakt z rzeczywistością - powie­działem. - Grecy nawet nie mają pojęcia, jak chłopak wy­gląda. Ostatnia rzecz, jaka im się marzy, to wenecka kukła na tronie. Tak więc będziemy się trzymać planu cechu. Znaj­dziemy jakieś narzędzia perswazji, które przekonają obie strony do pokojowego rozwiązania sporu. Może nakłonimy Greków, żeby zaopatrzyli krzyżowców w prowiant, bo po­mrą z głodu, zanim dotrą do Jerozolimy.

• Parę skrzyń złota zagoiłoby plamę na honorze wene-cjan - dodała Aglaja.

• Nie wiem - powiedział z powątpiewaniem Alfons. -Złożyli masę przysiąg, że się tu dostaną. Przysięganie to ich żywioł. Wenecjanie może przypłynęli dla złota, ale krzyżow­ców pcha religijny ferwor.

• Fanatycznie ulegli temu ferworowi - skomentował to Plossus.

* Państwa utworzone w ramach I wyprawy krzyżowej: Królestwo Je­rozolimskie, hrabstwo Trypolisu, księstwo Antiochii i hrabstwo Edessy.

18

• A mały Aleksy jest teraz w faworach fanatyków ferwo­ru - dodał Riko.

• My z kolei jesteśmy skazani na ich fochy — zakończyła Aglaja.

-Już dobrze - przerwałem im pospiesznie. To nie był czas na gry słowne. — Rankiem zaczniemy zbierać informa­cje. Riko i Aglaja do cesarza i cesarzowej. Plossus, popędzisz na akropol i będziesz śledził ruchy flotylli. Postaraj się do­kładnie policzyć okręty.

- A co ze mną? - spytał Alfons.

- Wracasz do Tesaloniki - rozkazałem.
Mina mu zrzedła.

—Jestem tu potrzebny! — zaprotestował. — Będziesz miał zajęcia dla każdego z nas.

-Jesteś mi potrzebny, aby donieść cechowi, że w koń­cu doszło do najgorszego - powiedziałem. - Przekaż to Grubemu Bazylemu i wracaj. Ale nie wjeżdżaj do miasta. Kiedy zaczną się działania wojenne, nic tu po tobie. Zostań w Rodosto. Zapewne tam będą się zbierać uchodźcy. Do­wiesz się od nich, co się wydarzyło. Jeśli po dwóch tygo­dniach nie dostaniesz od nas wiadomości, zgłoś się do Gru­bego Bazylego.

Alfons sięgnął po dzban z winem i powtórnie napełnił pucharki, omijając naczynie Aglai.

- Powodzenia wam wszystkim - rzekł cicho.
Wypiliśmy w milczeniu.

- To żadna uczta — orzekła nagle Aglaja. — Właśnie zosta­
łam błaznem, mam nowiutką lutnię i chcę śpiewać.

Wyjęła instrument - podarunek ode mnie - i uderzyła

19

w struny. Inni złapali, co kto miał pod ręką, i przyłączyli się do niej. Chrapliwe pobekiwanie karła połączyło się z pięk­nym barytonem trubadura. Nasze śpiewy niosły się w noc i nie było w nich ani jednej poważnej nuty. W końcu goście padli na poduszki, a moja żona i ja, zataczając się, udaliśmy się do naszej sypialni.

Objąłem ją i delikatnie poklepałem po brzuchu.

- Chłopiec czy dziewczynka? — spytałem.
Starannie rozważyła odpowiedź.

• Myślę, że dziewczynka — powiedziała. — Nie wiem dla­czego, po prostu tak mi się wydaje.

• W takim razie niech się wda kropka w kropkę w matkę. Ideały należy powielać. Nigdy wcześniej nie byłem ojcem. Musisz mnie nauczyć, jak się to robi.

• Z mojego doświadczenia wynika, że z udziałem hor­dy służących — roześmiała się. - Ale przez lata nauczyłam się tego i owego. Pora, żebym ja weszła w rolę mistrza, a ty ucznia.

Ziewnąłem i wyciągnąłem się na łóżku.

- Kiedy przyjdzie czas — powiedziałem. — Niestety, naj­
pierw ważniejsze sprawy.

Na pianie koguta obudziłem się z najprawdziwszym ka­cem. Aglaja spała dalej, urocza mimo warstwy popękanego bielidła pokrywającego policzki. Zatargałem do studni na podwórku wiadro i zaczerpnąłem świeżej wody. Kiedy wró­ciłem, Riko już się obudził i robił ćwiczenia rozciągające.

• Idę po chleb - powiedziałem.

• Idę z tobą — zaofiarował się.

20

Poszliśmy do kramu u stóp Piątego Wzgórza. Kupili­śmy całodzienną porcję chleba, sera i owoców. Mimo wcze­snej pory na targu wrzało od wieści o flotylli. Kiedy wra­caliśmy, musieliśmy się rozpłaszczyć, by przepuścić oddział straży cesarskiej. Eskortował wozy z wielkimi kamieniami i kłodami drewna.

• Śniadanie dla katapult — zauważyłem.

• Zaliczyłeś jakąś? - spytał pochmurnie Riko. -Jaką jakąś?

• Wojnę - wyjaśnił. - Rzezie, gwałty, rabunki, tego rodza­ju przyjemności.

• Tak. A ty?

• Kiedy byłem chłopcem, moją wioskę kilka razy naje­chali zbóje. Przybyło wojsko i zrobiło z nimi porządek. To nie był piękny widok. Ale to nic w porównaniu z tym.

• Miejmy nadzieję, że to też będzie nic.

• A jeśli nie?

• Wtedy się nie pokazuj.

• Też sposób, wojna sama mnie znajdzie - jęknął ka­rzeł. — Słuchaj, a może poszedłbyś dzisiaj ze mną do Blacher-nów? Mógłbyś wysondować swojego przyjaciela eunucha.

• To niezupełnie mój przyjaciel. Ale pomysł nie jest zły. Po śniadaniu.

Inni byli już na nogach. Plossus w pełnym szpagacie sie­dział na podłodze, robiąc skłony raz do jednej nogi, raz do drugiej, podczas gdy Aglaja starannie myła szorstką szmatką twarz.

- Woda robi z bielidła makaron - mruknęła. - Zniszczę
sobie cerę.

21

Spojrzałem na jej świeże oblicze i westchnąłem z ukon­tentowaniem. Uśmiechnęła się do mnie i... zaczęła nakładać makijaż.

Alfons skończył się pakować. Zabrał lutnię i pomachał nam ręką.

— Masz - powiedziałem, dając mu na drogę kilka bułek
i jabłek. — Bezpiecznej podróży. Nie zwlekaj zbyt długo na
dworach, śpiewając o miłości.

—Jak się nie zatrzymam tu i ówdzie, ludzie zaczną coś po­dejrzewać — zaoponował. — Muszę dbać o moją reputację. Więcej, o dobre imię wszystkich trubadurów. Pani, żegnam cię.

Z galanterią ucałował jej dłoń, a ona dygnęła, jakby wciąż była księżną.

• Pozdrowienia dla Grubego Bazylego - powiedział Riko.

• Czekam w Rodosto na wiadomość - obiecał Alfons i ruszył przed siebie.

Niebawem usłyszeliśmy akcentowany stukotem kopyt śpiew, ale szybko rozpłynął się w oddali.

• I tak zostaliśmy we czworo — stwierdził Plossus.

• Nie zapominaj o naszych kamratach na okrętach — rze­kłem. — Spotkamy się tu wieczorem. Bądź ostrożny.

Plossus wyszedł przez okno i przypiął szczudła, które stały oparte o ścianę domu.

— Z drogi, śmiecie! — zawołał. — Plossus Kolossus nad­
chodzi.

Odszedł żegnany śmiechem bawiącej się na podwórku dzieciarni.

Zabraliśmy nasze sakwy i ruszyli do bramy dzielącej Bla-cherny od miasta. Cały kompleks był odgrodzony, na wy-

22

padek gdyby mieszkańcy wszczęli rebelię. Minęliśmy kopuły klasztoru Chora, a także starszy pałac. Przed nami wyrosły marmury i freski nowego.

Oczywiście, skorzystaliśmy z bocznego wejścia. Aglaja dała mi całusa i pobiegła do komnat cesarzowej, podczas gdy Riko i ja przeszliśmy amfiladą do sali tronowej.

Cesarz Aleksy Angelos wstał przed południem, co ozna­czało, że poważnie traktuje przybycie weneckiej floty. Był sześćdziesięcioletnim, zdrowym mężczyzną o nienasyconym apetycie, słabowitych nogach oraz gęstej, codziennie farbo­wanej brodzie. Farba służyła podtrzymaniu męskiego wize­runku. Siedział na tronie, cesarskie stopy wsparł na pufie. Masowała je zmysłowa Egipcjanka, jego ulubiona nałożnica i koszmarna flecistka.

Wokół stali dygnitarze i dowódcy wojskowi, jeden w dru­giego zmartwieni i niepewni. Dostrzegł, że weszliśmy, i uś­miechnął się słabo.

- Słuchajcie, błazny są z nami - rzekł. - W końcu może­
my liczyć na jakąś sensowną radę.

Złożyliśmy ukłon i cicho jak myszki usiedli u stóp tronu. Wpadł zdyszany, spocony żołnierz i zasalutował.

• Gadaj szybko - rozkazał cesarz.

• Podnieśli kotwicę i ruszyli ku miastu — wysapał.

• Czy zeszli na brzeg, kiedy stali na kotwicy? — zapytał Teodor Laskarys, jeden z cesarskich zięciów i kompetent-niejszych dowódców.

• Nie, panie - odparł żołnierz.

• Nie zatrzymali się nawet po prowiant — rzekł Laskarys. — To zły znak. Postanowili chyba od razu się do nas dobrać.

23

— Ile okrętów marynarki wojennej nam zostało? - spytał
cesarz.

Michał Stryfnos, cesarski admirał, miał ponurą minę. Pia­stował to stanowisko tylko dlatego, że był szwagrem cesa­rzowej, i jego jedynym zajęciem było defraudowanie środ­ków przeznaczonych na odbudowę floty wojennej. Pewnie w ogóle się nie spodziewał, że zostanie zmuszony do wypły­nięcia w morze.

• Możemy wystawić przeciwko nim jakieś dwadzieścia jednostek — powiedział.

• A oni ile mają? — spytał cesarz.

• Naliczyliśmy ze dwieście.

• Hm, to trochę więcej niż naszych, no nie? - zauważył władca. — Czy dawniej nie mieliśmy większej floty?

• Nie tak bardzo — szybko odparł Stryfnos.

• A jednak. Pamiętam. Pozwoliłeś, żeby się rozpłynęła, czy nie tak, admirale? Nie skierowałeś pieniędzy na budowę statków do własnej kalety?

Na to cesarski szwagier nic nie odpowiedział.

• Myślę, że to doskonały admirał - zaćwierkał Riko.

• Bo, mój błazenku...? - spytał cesarz.

• Bo w pojedynkę zniszczył potężną flotę - odparł ka­rzeł. — Szkoda, że własną.

• Hm. — Aleksy nie był rozbawiony. — Może dałoby się od kogoś pożyczyć flotę. Czy nie tak zwykle robiliśmy? 2 której zwykle korzystaliśmy, będąc w potrzebie?

— 2 weneckiej, Wasza Cesarska Mość - przypomniał La-
skarys.

Aleksy zgarbił się na tronie i westchnął.

24

• Pewnie tym razem nici z tego — powiedział.

• Pewnie tak, Wasza Cesarska Mość.

• No, dobrze, dowiedzmy się, ile chcą, żeby się wynieść -rozkazał cesarz. - I, mój admirale, skoro nie masz okrętów, to nakazuję ci śledzić z brzegu flotę. Weź z sobą pięciuset rycerstwa.

• Tak, panie.

• Bo jakieś konie jeszcze nam zostały, no nie? - zahuczał cesarz.

-Tak, panie - zapewnił go Stryfnos, skłonił się i wy­szedł.

• I zaczniemy je jeść za dwa tygodnie — mruknął do mnie Riko.

• Rety, lepiej ostrzegę Zeusa - powiedziałem. - Wszyst­kie te pieniądze, które wydałem na jego stajnię, pójdą na marne.

• Lepiej trzymaj go w gotowości - doradził mi Riko. -Nigdy nie wiadomo, kiedy będziesz musiał szybko się stąd zwijać. Patrz, twój przyjaciel bez jajek daje ci znaki.

Kiedy podniosłem wzrok, ujrzałem, że Filoksenites, ce­sarski skarbnik, kiwa głową w kierunku korytarza, po czym znika. Trochę zamarudziłem, żeby dać mu czas. Wstałem, przeciągnąłem się i wyszedłem z sali z takim wyrazem twa­rzy, jakbym szukał najbliższego nocnika.

^{Rozdział II}

Ustępuje się wenecjanom dzielnicę w Konstantynopolu z kramami

w okręgu promowym, między bramami Żydowską i Straży,

ze wszystkimi zabudowanymi i niezabudowanymi terenami

oraz trzema pirsami lub miejscami cumowania

na wybrzeżu złotego Rogu.

Ze Złotej Bulli Aleksego (1082 r.)

Filoksenites miał swój urząd w północno-wschodnim skrzy­dle pałacu, z którego rozciągał się widok na Złoty Róg. Był postawnym, łysym mężczyzną, tematem drwin pospólstwa, ale zręcznym i ambitnym intrygantem. To samo w sobie nie wyróżniało go pośród warstwy rządzącej. Natomiast odróż­niała go umiejętność przebywania na szczytach władzy bez względu na to, kto siedział na tronie lub był w łaskach ce­sarza. Zajmował się wszystkim po trochu, dzięki czemu był użytecznym źródłem informacji, należało jednak pamiętać, aby w rozmowie z nim zbytnio się nie odsłonić.

Był eunuchem, co spotykało się z aprobatą tych, którzy go znali, gdyż uważali, że osobnicy jego pokroju nie powinni mieć prawa do reprodukcji.

Pominął naszą zwykłą wstępną wymianę plotek, chociaż nie zaniedbał podania mi poczęstunku. Zawsze się pilnowa­łem, aby nie wypić pierwszy wina, które mi nalał.

- Za cesarstwo - powiedział i krzywo się uśmiechnął, gdy podniósł puchar do ust.

26

Dopiero wtedy ostrożnie skosztowałem wina.

• Od razu przystąpię do rzeczy - zagaił. - W weneckiej dzielnicy był śmiertelny wypadek. Myślałem, że cię to zain­teresuje.

• Kto umarł? - spytałem.

• Bastiani. Kamil Bastiani. Kupiec jedwabny.

• Czemu śmierć kupca miałaby mnie zaintrygować?

• Wydawało mi się, że interesuje cię cała ludzkość.

• Nie mam czasu dla każdego jej przedstawiciela. Pewnie też umknęła mojej uwadze jaskółka, która zginęła w locie. Czemu ten Bastiani miałby być tak ważny?

• To wenecjanin.

• I co z tego? Wenecjanie też umierają. Kiedy rozmawia­my, tysiące ich płyną ku męczeństwu.

• Co sprawia, że śmierć Bastianiego jest tym ciekawsza.

• Dlaczego? Czemu właśnie ten wenecjanin wydaje ci się tak godny uwagi?

Podszedł do drzwi, otworzył je i rozejrzał się po koryta­rzu. Upewniwszy się, że nikt nie podsłuchuje, zamknął drzwi i przysunął do mnie krzesło. Z bliska nie wyglądał korzyst­niej.

• Był moim głównym informatorem w dzielnicy - po­wiedział cicho. - I prawdopodobnie łącznikiem z wenecką flotą, gdybyśmy musieli rozpocząć ciche negocjacje. To duża strata.

• Dla ciebie czy cesarstwa?

• Wszystko, co robię, ma na celu dobro cesarstwa. - Na­wet mu twarz nie drgnęła przy tym oświadczeniu. - Chyba już się o tym przekonałeś.

27

• Osiągając przy tym spore osobiste korzyści - zauważy­łem z przekąsem.

• Bogactwo człowieka powinno być stosowne do jego wartości, nie uważasz?

Zmilczałem. Większą część mojego błaźniego życia prze­żyłem w ubóstwie, przynajmniej jeśli mierzyć zamożność złotem. Gdybym miał inne ambicje, pozostałbym w ojczyź­nie.

- No dobra, czas śmierci jest podejrzany - przyznałem. -
Czego ode mnie chcesz? Czemu nie zrobisz tego, co zwykle,
nie zagonisz do roboty Wiła i Fila?

Wil i Fil byli z Anglii i służyli w gwardii wareskiej. Filok-senites miał bliskie kontakty z Waregami, a ci dwaj wykony­wali dla niego mokrą robotę — skutecznie i nie bez osobistej przyjemności.

- Wil i Fil są zajęci czym innym - wyjaśnił. - To przede
wszystkim żołnierze, a jak pewnie zauważyłeś, gotuje się nie­
licha wojenka. Nie mogę ich teraz odrywać od oficjalnego
zajęcia. Ale nawet gdybym mógł, wolałbym użyć ciebie.

— Dlaczego?

Wyjrzał przez okno na nadbrzeżny mur. Oddziałek Ware-gów ustawiał na szczycie baszty katapultę.

- W dzielnicach cudzoziemców obowiązuje podział kom­
petencji. W związku z tym sytuacja jest delikatna - wyjaś­
nił. - W dodatku przez ostatnie lata ta dzielnica zyskała
prawdziwą niezależność, chociaż nominalnie podlega wła­
dzy logotety. Potwierdzają to złote bulle, dokumenty ce­
sarskie. Wenecjanie mają własną straż, sądy, sędziów. Nie
możemy się tam wedrzeć i chodzić, gdzie się nam żywnie

28

podoba, szukając mordercy, zwłaszcza że ofiarą jest jeden z wenecjan.

• Ale morderca może wcale nie.

• Właśnie! — Uśmiechnął się do mnie szeroko, jakbym był jego ulubionym uczniem.

• Powiedz mi więcej, a może zaciekawisz mnie na tyle, że lepiej się tym zajmę - powiedziałem.

• Dziwne to czasy, w których cesarski skarbnik musi zabawiać błazna - stwierdził cierpko. - Bastiani mieszkał w dwupiętrowym domu w bramie Straży. Właściciel domu nosi nazwisko Vitale. Kwatera uboga, ale z tego, co wiado­mo, kupiec był skąpy. Nie przebywał tu z rodziną. Podobno miał żonę w Wenecji, ale to nic pewnego. Jego statki przybi­jały do pirsu z drugiej strony bramy, a biura miał w mniejszej galerii, embolum, używanej przez kupców jedwabnych.

• Wiem, o jakim miejscu mowa - powiedziałem. - Mija­łem je, kiedy zabawiałem chorych w tamtejszym szpitalu.

• Twoje miłosierne uczynki z pewnością dobrze o tobie świadczą. Ostatniej nocy Bastiani zjadł przy wspólnym stole w embolum wieczorny posiłek, po czym sam udał się do domu. jego gospodarz widział go, jak szedł do swojego po­koju na najwyższym piętrze. Kupiec życzył mu dobrej nocy, potem zamknął drzwi i zasunął zasuwę. Wtedy ostatni raz widziano go żywego.

• Co mu się przydarzyło?

• Kiedy nie pojawił się na śniadaniu, gospodarz poszedł na górę i zastukał do drzwi. Nie było odpowiedzi i drzwi pozostały zamknięte. Kiedy je wyłamał, zastał Bastianiego w nocnej koszuli leżącego w łóżku. Pokój był w idealnym

29

porządku. Jego lokator miał zamknięte oczy i nie zareagował na huki i trzaski. Był martwy.

• Jak zginął? — spytałem.

• To jest zagadką - przyznał eunuch. — Żadnej rany, żad­nych śladów przemocy. Ostatni posiłek spożywał z innymi i nikt z tamtych na nic się nie skarżył. Pokoje były kilka kro­ków od embolum, a po drodze nie ma żadnych tawern, które mogłyby skusić przechodnia. Tak to wygląda.

-Mam inne sprawy, którymi muszę się zajmować, sam wiesz — powiedziałem.

-Już nie. Proszę, uwierz mi, kiedy mówię, że działamy w tym samym celu.

• Co wiesz o celach błaznów? - spytałem.

• W zeszłym roku zaufałeś mi. Ostrzegłeś przed spiskiem na życie byłego władcy, brata cesarza. Ty i twoja utalentowa­na żona uświadomiliście mi, jak korzystne będzie utrzymanie Izaaka Drugiego przy życiu, gdyby jego synalek w towarzy­stwie wojsk zapukał do bram miasta, zgłaszając pretensje do tronu. Twoja rada okazała się aż nadto prorocza. Z tych wszystkich powodów nie stawiałem żadnych przeszkód two­jej działalności.

• Przeważnie - nadmieniłem.

• Przeważnie - przyznał. - Jako jedyny urzędnik, które­mu chce się obserwować poczynania błaznów, doszedłem do pewnych wniosków na temat waszych celów. Czy rozmi­nąłbym się z prawdą, gdybym powiedział, że zależy wam na utrzymaniu pokoju?

• Kto nie chce pokoju?

• Na początek dwieście wypakowanych żołdactwem okrę-

30

tów. Starania o pokój mogą być bardzo niebezpieczne dla tego, komu na nim zależy. Ja działam dla dobra dalszego bytu cesarstwa. Oczywiście, najlepiej byłoby, gdyby te działania mogły przebiegać pokojowo. Ale jeśli pokój może być ku­piony tylko za cenę uległości, będziemy mieć wojnę.

— Rozumiem to doskonale — powiedziałem. — Mówisz, że
zależy ci na dalszym bycie cesarstwa. Nie mówisz nic o dal­
szym bycie cesarza.

Odchylił się, ręce uniósł i złożył je na wysokości serca w daszek, oczy zwęził w szparki.

- Wiem, co powiedziałem, i wiem, czego nie powiedzia­
łem - rzekł w końcu. - W tej chwili muszę się dowiedzieć, kto
zabił mojego informatora i dlaczego. Jeśli czeka nas oblężenie
wenecjan, to w takim razie mamy problem z dziesięcioma tysią­
cami ich ziomków już przebywającymi w mieście. Jeśli zamach
na mojego informatora to pierwszy krok do powstania, chcę
o tym wiedzieć. Przekonaj się, jak jest naprawdę, i donieś mi o tym.

• A wtedy?

• Wtedy zdecyduję, co zrobić z tym doniesieniem.

• Co, jeśli odmówię?

• Wtedy każę cię aresztować za szpiegostwo na rzecz ob­cych. Wraz z twoją uroczą żoną, szczudłonogim kumplem i cesarskim karłem.

— Do tego nie mogę dopuścić — powiedziałem. — W po­
rządku. Ale pod jednym warunkiem.

-Tak?

- Tylko zbieram informacje. Jeśli chcesz kogoś zabić, po­
szukaj innego wykonawcy.

Zmarszczki pożłobiły mu czoło.

31

- Mój przyjacielu, nigdy nie prosiłbym cię o tak podły
uczynek - zaprotestował.

Skinąłem głową i ruszyłem do drzwi.

- Mam pod ręką wielu ludzi do tego rodzaju zadań - do­
dał.

Zawahałem się i odwróciłem do niego.

• Skoro Bastiani nie żyje, kto teraz jest twoim łącznikiem z krzyżowcami? - spytałem.

• To nie twój interes.

• Może. Nie chcę nikogo pakować w kłopoty. Jestem od tego jak najdalszy. Ale jeśli Bastiani zginął, ponieważ komuś zależało na zerwaniu twojej łączności z wenecjanami, mu­sisz zadbać o każdego, kogo chcesz użyć w podobnym celu. Grozi mu niebezpieczeństwo.

• Słuszna uwaga, Feste - przyznał. — Ostrzegę, kogo trze­ba. Jeśli byłoby to konieczne, mogę liczyć w tym względzie na ciebie? Zgaduję, że masz paru przyjaciół w szeregach wroga.

• Pomyślę o tym - odparłem i wyszedłem.

Wenecka dzielnica była kiedyś żydowską, zanim wykopa­no z miasta starozakonnych. Jedyny wyraźny ślad, jaki po nich pozostał, to cmentarzyk i Porta Ebraica, brama Żydowska. Obecnie był to najdalej wysunięty na wschód zakątek dziel­nicy. Niecałe czterysta kroków na zachód była Porta Viglae, brama Straży, drugi kraniec. W środku Porta Drungarii, bra­ma Wodzów. Znajdowały się w nadmorskim gigantycznym murze, wznoszącym się na czterdzieści stóp i uzupełnionym wieżami. Naprzeciwko każdej bramy był pirs.

Cała ta część miasta mieściła się u podnóża Trzeciego

32

Wzgórza, przy Złotym Rogu, mniej więcej w połowie prze­dzielonym nadmorskim murem. Dziesięć tysięcy wenecjan zajmowało każdy skrawek przestrzeni, a z nimi ich kościo­ły, kramy i magazyny. Grunt był w takiej cenie, że wiele za­budowań łączyło różne funkcje. Kościół pod wezwaniem św. Akindyni, główny przybytek wiary w dzielnicy, znakomi­cie funkcjonował jako piekarnia. Podobno opłatki były takie, że palce lizać.

Po zachodniej stronie była dzielnica muzułmańska. Po wschodniej - Amalfi, Pizy i Genui, konkurentów handlo­wych wenecjan, rywali pod każdym innym względem, za­wsze z jedną ręką na księgach rachunkowych, a drugą sięga­jącą pod stół po sztylet. Dzielnice oddzielały mury i to nie bez powodu.

Na szczycie wzgórza stał posterunek obserwacyjny vigli. Wątpię, by któryś strażnik widział śmierć Bastianiego.

Bez kłopotu znalazłem umeblowane pokoje Vitalego. Był to prosty ceglany klocek przyklejony do północnego muru, przy końcu zaułka, obok szpitala. Spojrzałem w prawo i oce­niłem odległość od embolum. Eunuch miał rację - w oko­licy nie było tawern ani lupanarów, które zachęcałyby prze­chodniów dysponujących nadmiarem wolnego czasu lub pieniędzy. To nie znaczy, że Bastiani nie mógł gdzieś wpaść i prywatnie się zabawić przy butelce czy dwóch, ale nie za­mierzałem pukać od drzwi do drzwi i wypytywać sąsiadów, czy któryś ostatnio nie zamordował wenecjanina.

Kiedy się tam pojawiłem, Vitale sam sprzątał obejście. Był tęgim mężczyzną o zaróżowionym obliczu, a niewielki wysiłek, jaki kosztowało go machanie miotłą, nie przekładał

33

się nijak na efekty pracy. Miał dość czasu, aby mnie dostrzec, gdy się zbliżałem. Na widok mojej pobielonej twarzy lekko rozdziawił usta. Ukłoniłem się i odkłonił mi się.

• Błazen Feste, do usług - przedstawiłem się. — Czy to ty nosisz imię Vitale?

• Tak mnie zwą — odparł. — Widziałem cię tu i ówdzie. Zabawny z ciebie gość.

• Dziękuję, zacny panie. W takim razie nie zdziwi cię, że przybywam z zabawnym zleceniem.

Rozejrzałem się, sprawdzając, czy ktoś nie podsłuchuje, po czym pochyliłem się tak, że moje dzwoneczki kiwały mu się przed oczami.

• Krążą słuchy, że wydarzyło się tu morderstwo — szep­nąłem. - Zali to prawda?

• No, nie mam pewności, czy nazwałbym to morder­stwem - zastrzegł się pospiesznie. - Jeden z moich lokato­rów odszedł tej nocy.

• Ale w tajemniczych okolicznościach, czy nie tak? Opo­wiedz mi wszystko.

Przyjrzał mi się podejrzliwie.

- Czemu miałbym to zrobić?

Ująłem go za ramię i zaciągnąłem do sieni, oglądając się za siebie.

• Zbieram plotki — wyjaśniłem. — Bywa, że strzępki skan­dalicznych informacji przynoszą mi garść denarów. I mogą również przynieść tobie.

• Doprawdy? — spytał. Jego opór topniał w oczach.

• Mam patrona, możnego człeka. Przejawia, nazwijmy to, niezwykłe upodobania, nawet jak na to zepsute miasto.

34

• Co ty powiesz, co ty powiesz?

• Nie ma takiego makabrycznego otoczenia, które by go nie podnieciło. Chodzi o miejsca nagłego zgonu, samobój­stwa, morderstwa, czy po prostu takie, w których zdarzyło się coś niewytłumaczalnego. Jak się słyszy, zwabia łatwowier­ne młode panienki do takich pomieszczeń, zamyka drzwi i... hm, resztę pewno potrafisz sobie dośpiewać.

• Haniebne! — wykrzyknął Vitale, śliniąc się obficie. — I pomyśleć, że takie bezeceństwa dzieją się w tym mieś­cie. I byłby chętny zapłacić?

• Za jedną noc rozrywki jest gotów wyłożyć tyle, ile ty wyciągasz z rocznego czynszu — uświadomiłem mu. — Ale musi mieć odpowiednią atmosferę. Dlatego się tu zjawiam, jakby na zwiady. Mogę zobaczyć miejsce, w którym się to stało?

• Pewnie, pewnie — rzekł, ciskając z radością miotłę. — To na drugim.

Pierwsze stopnie pokonał żwawo, ale niebawem się zasa­pał, a na górę dotarł, rzężąc.

• Wybacz, zacny błazenku — wystękał. - To przez to całe podniecenie i w ogóle.

• Spokojnie, zacny gospodarzu — powiedziałem. — Który to pokój?

• Środkowy przy murze - rzekł, gdy odzyskał dech. — Na każdym poziomie mamy sześć pokoi, trzy od frontu, trzy od muru. Cenił sobie prywatność, więc zdecydował się na pokój bez okna.

— Jak myślisz, cóż tak cennego miał na prywatny użytek?
Vitale niewiele wiedział.

35

• To nie był mój interes. Dla mnie liczyło się, żeby regu­larnie uiszczał czynsz. Z tym nigdy nie było żadnych kło­potów. Zeszłej nocy jak zwykle przyszedł do domu, minął mnie, życząc dobrej nocy, i wszedł do środka. W cenie po­koju jest śniadanie, więc kiedy rano nie zjawił się na posiłek, wdrapałem się na górę. Pukam, nie odpowiada, pukam moc­niej, nadal nie odpowiada. Pomyślałem, że może wyszedł w nocy, ale kiedy nacisnąłem klamkę, drzwi były zamknięte od środka.

• Co cię zaniepokoiło.

—Jasne. Pognałem na dół, zebrałem paru gości, wróci­liśmy biegiem na górę i wyłamali drzwi.

Otworzył je teraz i moim oczom ukazał się skromnie urządzony pokoik. W jednym kącie łóżko z rozrzuconą pościelą. W drugim cedrowy kufer. Nieopodal odwrócony dnem do góry nocnik. Żadnych butelek, kubków, okruchów jedzenia, napitku. Za to gęsty smród.

• Zanim przyjdzie twój patron, sprzątnę nocnik i rozrzu­cę świeże sitowie - pospieszenie zapewnił mnie Vitale.

• Spodziewam się — mruknąłem z naganą. Rozejrzałem się dokładnie, szukając czegokolwiek, co mogłoby mi wska­zać, co tu zaszło. — Gdzie go znalazłeś?

• Leżał na plecach w łóżku, oczy miał zamknięte. Nie byłem pierwszy w pokoju, uprzedził mnie jeden z lokatorów, ale widziałem go od drzwi. Sam mało nie padłem trupem, od tego całego podniecenia i latania góra—dół dostałem ata­ku kaszlu. Powiedziałbym, że zmarł z przyczyn naturalnych, gdyby nie to, że gębę miał wręcz purpurową. Nigdy nie wi­działem, żeby ktoś tak wyglądał.

36

• Myślisz, że go zamordowano? - spytałem.

• Żeby tak nie skłamać, myślę, że to czarna magia — po­wiedział, wytrzeszczając oczy.

Jeszcze raz ogarnąłem wzrokiem pokój i wyszedłem na korytarz. Zamknął za mną drzwi. Uderzyła mnie pewna myśl.

— Powiedziałeś, że wyłamaliście drzwi — przypomniałem.

• Tak, panie. Chłopaki wyrwały je z zawiasów. Wskazałem na nie. Były całe.

• Co ty na to? I gdzie szczątki? Dziwnie na mnie spojrzał.

• Hm, tak się składa, panie, że jeden z moich lokatorów to cieśla. Kazałem mu jak najszybciej naprawić drzwi. Do końca tygodnia chcę nająć ten pokój. A połamane kawałki już dawno znalazły się w piecu.

• Szkoda — westchnąłem. — Mój patron lubi odwiedzać makabryczne miejsca zaraz po okropnościach, jakie się w nich zdarzyły. To wydaje się nazbyt zwyczajne. Pozwól, że cię zapytam: czy Bastiani kogoś tu przyjmował?

Zmrużył oczy.

• Nie wiem, do czego pijesz, błaźnie - wycedził. - Pro­wadzę porządny interes.

• Ależ oczywiście. Może wskazałbyś mi jeszcze kogoś, kto widział Bastianiego? 1 pozwól, że zapłacę za twoje tru­dy. — Rzuciłem mu kilka miedziaków, które szybko ukrył w kieszeni.

• Niech się zastanowię - rzekł, po czym dodał: -Jedyny, który jest teraz na miejscu, to Jan Aprenos. Najmuje pokój wraz z cieślą. Na pierwszym. To jeden z tych, którzy pomogli wyważyć drzwi.

37

Podejrzewam, że Vitałe nawet nie kiwnął palcem podczas całego incydentu, ale nie zamierzałem mu odbierać tytułu do chwały.

Aprenos wylegiwał się na pryczy, jednej z dwóch w środ­kowym pomieszczeniu z frontu. Okno pokoju było tuż nad głównymi drzwiami domu. Kiedy wszedłem, pił i na mój widok zamrugał niepewnie. Na ścianie nad nim wisiały trzy włócznie i tarcza.

• A co to za stwór? — warknął.

• Błazen Feste - wyjaśniłem.

• A ja myśliwy Jan - odparł. - Nie trza mi błazenady.

• Chce się dowiedzieć o Bastianim — poinformował go Vitale.

• A po co? Bastiani nie żyje.

Chwiejnie wstał. Był szczupły, ale miał ramiona siłacza.

- Zostawię cię z nim - szepnął mi Vitale. - Mam jeszcze
do posprzątania. Daj mi znać, co przygotować dla twojego
patrona.

• Dziękuję - powiedziałem. Głośno tupiąc, ruszył w dół schodów.

• Czemu cię to interesuje? — spytał Aprenos.

• Z ciekawości - rzekłem. — Dowiaduję się o dziwnych zdarzeniach i opowiadam o nich innym.

• Ciekawy sposób zarabiania na życie.

—Jak najbardziej - odparłem. — Co mi możesz powie­dzieć o twoim świętej pamięci sąsiedzie?

• Niewiele. — Podrapał się po karku. — Nie udzielał się, nie gadał wiele, umarł samotnie.

• Czy przyjmował jakichś gości?

38

• Hm - powiedział i zachichotał. — Zaglądała do niego jedna taka. Pewnie wolałby ją przemycić po cichu, ale Tullio i ja widzieliśmy ją kilka razy. To mój kompan z pokoju. Cie­śla. Jest w robocie.

• A ty czemu nie?

• Zamknięto bramy. Nie zamierzają wypuszczać ludzi, dopóki nie poznają zamiarów wielkiej flotylli. Mogę się po­żegnać ze swoją pracą. Muszę znaleźć coś dorywczego i cze­kać, dopóki nie wróci spokój.

• A ta kobieta... Rozpoznałbyś ją, gdybyś ją zobaczył?

• Może - powiedział z powątpiewaniem. -Jak się na tym znam, jakaś uliczna wywłoka. Nigdy się jej specjalnie nie przyjrzałem. Od jakiegoś czasu jakby przestała przychodzić.

• Jak ci się wydaje, dlaczego umarł?

• Po tym, jak ujrzeliśmy jego gębę, wszyscyśmy pomy­śleli, że od trucizny. Był czerwony niczym pieczone prosię, a nie jak człowiek. Ale i biel na licu nie jest zwyczajną rze­czą, a widzę ją na tobie.

• Widzisz - zgodziłem się z nim. -Jak ci się wydaje, kto chciałby jego śmierci?

• Nie znałem go tak dobrze. Widywałem go tylko wie­czorami, kiedy wracaliśmy. Lepiej zapytaj innych kupców jedwabnych.

• Niegłupia myśl. Wiesz, gdzie znalazłbym twojego przy­jaciela, Tullia?

• Pewnie. Przy embolum. Kończy trumnę. Jutro pogrzeb.

• Dziękuję ci, przyjacielu Janie. Mam nadzieję, że nieba­wem znów będziesz mógł polować.

Kiwnął mi głową i wrócił do butelki.

39

Kiedy wyszedłem z domu, ujrzałem zakapturzonąi okrytą woalem kobietę. Stała w głębi zaułka. Na mój widok drgnęła i zniknęła. Rzuciłem się w jej kierunku i szukałem jej wzro­kiem, ale przepadła na dobre.

Pewnie warto by się nią zainteresować, pomyślałem. Męż­czyzna potrafi wiele zdradzić kochance, nawet kiedy nie śpi. A jeśli była zwykłą ladacznicą, mogła się dowiedzieć jeszcze więcej. Znałem wielu mężczyzn, którzy płacili tym damul-kom tylko za to, by udawały, że ich słuchają, kiedy mówili o sobie. Ale wpierw musiałem ją znaleźć. Miałem kilka po­mysłów, jak rozwiązać ten problem.

Na razie czekała mnie wizyta w embolum. Był to duży prostokątny budynek tuż za wejściem do bramy Straży. W loggiach na parterze urządzono kramy jedwabne i kalet-nicze. W głębi mieściły się magazyny, a w środku spory, słu­żący wymianie handlowej kantor. Na piętrze dormitoria dla marynarzy i kupców.

Ciało Bastianiego spoczywało w kącie kantoru. Na po­zostałym obszarze interes kręcił się w najlepsze. Pośredni­cy oglądali bele jedwabiu, które następnie odsyłano do od­powiednich magazynów. Każdą transakcję odnotowywano w wielkich skórzanych księgach, zewsząd dobiegało ciche skrzypienie piór.

Trumna spoczywała na kozłach, a że wieko nie było jesz­cze gotowe, każdy mógł się przyjrzeć zmarłemu. Na ścia­nie za trumną wisiała chorągiew z lwem świętego Marka, oczywiście jedwabna. Obok młody jasnowłosy mężczyzna warzył coś w wiszącym na trójnogu i ogrzewanym niewiel­kim koszem z płonącymi drwami kociołku. Zanurzył w nim

40

drewnianą łychę, podniósł ją i ocenił kapiącą żółtawą ciecz. Z irytacją pokręcił głową i sięgnął po garść spleśniałego sera, który leżał na pobliskim stole. Powąchał go, skrzywił się, wrzucił do kociołka i szybko zaczął mieszać łyżką.

— Jeszcze niezdatne do jedzenia? — spytałem ciekawie.
Przyjrzał się mojemu makijażowi.

• Pytanie godne błazna - zauważył. - To nigdy nie będzie zdatne do jedzenia. Robię klej. A nic tak nie wiąże kleju jak ser.

• Jadłem ser, który smakował jak klej, więc nie jestem za­skoczony. Ty jesteś Tullio?

• Jestem nim ja — odparł cieśla, odwracając się od leżą­cych na podłodze sosnowych desek. — Rozglądasz się za ma­czugami do żonglerki? Mogę ci sprawić, ile dusza zapragnie, jak tylko skończę z tym wiekiem.

• Prawdę mówiąc, to rozglądałem się za człowiekiem w skrzyni.

• Tu spoczywa. Przyjaciel?

• Nie powiedziałbym. Zastanawiałem się, czy będzie czu­wanie przy zwłokach. Może mógłbym dostarczyć nieco roz­rywki.

• No, proszę. Oto błazen, który zarabia na zmarłym.

• Jak i cieśla. Słyszałem, że nawet w ramach usługi napra­wiłeś drzwi.

• Byłeś u Vitalego? — zdziwił się głośno. — Po co?

• Z ciekawości - wyjaśniłem. - Bastiani był twoim są­siadem. Znałeś go dobrze? Potrzebuję jakichś szczegółów z jego życia, żebym mógł je wpleść w mowę pochwalną.

• Nie za dobrze - odparł Tullio. — Mieszkał wyżej. Rano mówiliśmy sobie dzień dobry. Czasem szliśmy tu razem.

41

Sięgnął po deski i ułożył je wzdłuż trumny tak, że zakryły ciało. Oznakował je w miejscu, w którym wystawały poza skrzynię, i sięgnął po piłę.

• Jak myślisz, co go zabiło? — spytałem, kiedy docinał de­ski.

• Nie mam pojęcia. Przebąkuje się o morderstwie, ale to pewnie tylko, żeby zachować pozory. Gdyby uznano go za samobójcę, nie mógłby zostać pochowany w poświęconej ziemi.

• Czemu ktoś chciałby go zamordować?

• To kupiec - rzekł Tullio. — Jeśli ktoś zabija kupca, to pewnie z powodu pieniędzy. Jeśli kupiec zabija sam siebie, pewnie powód jest ten sam.

-Normalne wytłumaczenie, jak się żyje w normalnych czasach. Ale teraz daleko nam do normalności.

• To prawda — zgodził się ze mną, przystępując do piło­wania drugiej deski.

• Słyszałem, że miał kobietę.

• Kto ci to powiedział?

• Twój kompan z pokoju. Gruchnął śmiechem.

• Na trzeźwo?

• Nie bardzo.

• Biedny Jan. Powinien biegać po lesie i nadziewać bied­ne dzikie stworzenia na włócznię. Nie cierpi kiszenia się w czterech ścianach. Muszę go tu ściągnąć, znaleźć mu jakieś zajęcie.

• Nadaje się do czegoś?

• Kiedy pije tylko wodę, potrafi z pięćdziesięciu kroków

42

strącić z gałęzi wiewiórkę. Sam cesarz korzystał z jego umie­jętności, przynajmniej kiedy miał na tyle sprawne nogi, by regularnie polować.

• Czy miał rację co do tej niewiasty?

• Tak - powiedział Tullio. - Z tego, co wiem, to jedyna, która weszła do pokoju Bastianiego. Nie wiem, jak się nazy­wa, ale myślę, że uprawia swój fach przy forum Teodozjusza. Rozglądasz się za niewieścim towarzystwem, błaźnie?

-Tego nigdy dość, przyjacielu cieślo. A teraz, gdybyś wskazał mi człowieka, który zajmuje się przygotowaniem pogrzebu, mógłbym cię zostawić twoim zajęciom. Po ma­czugi przyjdę w jakimś pogodniejszym czasie.

- To mogę cię długo nie oglądać. Ten, którego szukasz,
to Andrzej Ruzzini. Starszy mężczyzna, stoi przy dębowym
stole.

Podziękowałem mu i odszukałem Ruzziniego. Był to czerstwy osobnik z szóstym krzyżykiem na karku i wciąż sporą kasztanową czupryną i brodą. Ramiona i pierś miał potężne, podejrzewałem, że jeszcze czasem przerzuca bele jedwabiu. W tej chwili szacował stosik srebra.

• Proszę o wybaczenie, szlachetny panie - zagadnąłem go, gdy skończył obrachunek i zrobił zapis w księdze.

• Tak...? — odparł chrapliwym głosem.

• Przyszedłem złożyć kondolencje z powodu śmierci twojego kolegi i zaoferować moje usługi.

Spojrzał na mnie kwaśno.

- Nie potrzeba nam błazeństw na pogrzebie, błaźnie.

- Ale jestem również śpiewakiem. Podczas czuwania, je­
śli takowe się odbędzie, mógłbym zapewnić odpowiedni na-

43

strój. Znam całkiem nieźle wasze miasto, wasz język i pie­śni,

- To jest nasze miasto - powiedział. - Większość z nas
urodziła się i dorastała tutaj, mówiąc po grecku, zanim po­
znaliśmy wenecki.

-Jak słyszysz, ja również wysławiam się w tym języku. Panie, podczas czuwania potrzeba muzyki, aby zmarły mógł sięudać do nieba w radosnym nastroju.

Popatrzył na drugą stronę sali, gdzie spoczywała trumna.

- W porządku, czemu nie — ustąpił. — Za życia zaznał
mało radości. Niech choć teraz mu towarzyszy. Wróć pod
wieczór. Będziemy tu czuwać.

- A pogrzeb?
Skrzywił się.

• Negocjujemy warunki z władzami. Cmentarz wenecki jest za murami miasta. Nie pozwolą nam pochować zmarłe­go, dopóki nie będą dla nas mieli zbrojnej eskorty. Boją się, że przyłączymy się do naszych ziomków na okrętach. Myślę, że zdołamy go pochować jutro.

• Bardzo dobrze. Panie...

Ale przerwał mi chłopak, który wbiegł z krzykiem:

- Chodźcie zaraz! Burzą wszystko!

Sala w jednej chwili opustoszała. Poszedłem za wenecja-nami ciekaw, co się dzieje. Zgiełk i hałas dobiegały z drugiej strony bramy.

Oddział vigli burzył dom przy nadbrzeżnym murze. Byli mieszkańcy stali przy kupie mebli i innego dobytku, patrząc na to z wyrazem zagubienia na twarzy. Przed nimi stał kapi­tan i czytał ze zwoju:

44

-Wszystkie zabudowania po zewnętrznej stronie muru nadmorskiego w tej dzielnicy będą zburzone. Macie godzinę na zabranie tego, co uda się wynieść. Potem nie bierzemy za nic odpowiedzialności. Rozkazem cesarza, Aleksego Angelosa.

Dom runął. Poleciały kawałki drewna, uniosła się chmura kurzu. Strażnicy cofnęli się, niektórzy pokasłując, po czym przystąpili do ładowania szczątków na wozy, które zaraz od­jechały.

Ruzzini podbiegł do kapitana. Był szkarłatny na twarzy. Dwóch strażników na wszelki wypadek dobyło mieczy.

• Kapitanie, to oburzające! - krzyknął kupiec. -Jesteśmy waszymi przyjaciółmi i sąsiadami. Czy nie mamy żadnych praw?

• I tak nie powinniście dostać pozwolenia na budowę za murem — odparł kapitan. — Musimy go oczyścić, żeby bronić miasta.

-Ale kapitanie...

- Słuchaj, Ruzzini, nie masz tu nic do gadania! - wrzasnął
żołnierz. —Jak ci się coś nie podoba, załatw to z nimi!

Wskazał mieczem, o kogo mu chodzi. Tłum się odwrócił i wszystkim zaparło dech w piersiach.

Kupiecki statek większy niż jakakolwiek jednostka cu­mująca przy najbliższych pirsach wynurzał się zza najdalej wysuniętej krawędzi muru. Rozliczne tarcze herbowe osła­niały burty. Żagle były zwinięte, ale z topmasztu powiewały bandera świętego Marka i emblemat Montferratu. Trzy rzę­dy wioseł cięły fale. Kiedy cały wychynął zza muru, za nim pojawił się następny i następny.

Flota krzyżowców wpłynęła na Bosfor.

45

_{Rozdział III}

Nazywają siebie Venetikoi; karmieni przez morze są wagabundami,

jak Fenicjanie, i sprytnego umysłu. Niketas Choniates, Kronika

Wielki żelazny łańcuch, który rozciągał się od stojącej na przeciwległym brzegu Złotego Rogu wieży Galata do wieży Eugeniusza przy akropolu, z wolna poszedł w górę i zablo­kował wejście do portu. Wenecjanie na brzegu przyglądali się temu bezradnie, wiedząc, że ich statki i ładunki są uwięzione na czas oblężenia, a z nimi los ich właścicieli.

Flota nie próbowała zerwać łańcucha ani też lądować przy wieży. Wyglądało na to, że kieruje się do przeciwległe­go brzegu Bosforu. Jako że jak na razie miastu nie groziła inwazja, postanowiłem kontynuować śledztwo. Poza tym i tak zatrzymywanie flotylli nigdy nie było moją najmocniej­szą stroną.

Najpierw udałem się po religijną poradę. To może za­skoczyć tych, co znają mój brak zaufania wobec Kościoła, ale duchowny, którego szukałem, miał szczególną wiedzę i doświadczenie. W tym mieście patriarcha był mianowany przez cesarza. Im bardziej skorumpowany cesarz, tym bar­dziej skorumpowany patriarcha i Kościół. A z dwustu ko­ściołów rozrzuconych po tym mieście, od majestatycznej

46

Haga Sophia do małej dwuławkowej kapliczki, najbardziej skorumpowany był Święty Stefan przy Rzece. To z tej łupiny kościoła ojciec Izajasz wysnuwał swoje sieci.

Niewielu widziało jego twarz. Byłem jednym z nich i nie zależało mi na powtórnych oględzinach. Izajasz osłaniał się zgrzebnym kapturem, ale mieszkał w luksusowych komna­tach ukrytych w kościelnej krypcie. Otaczała go dobrana klika bogobojnych mężów, każdy bardziej złowieszczy od poprzedniego. Występki bogatych i potężnych zdarzają się w ich własnym wysublimowanym świecie, ale zwykła zbrod­nia, która zagraża całej reszcie, to był folwark Izajasza. Miał on swój udział w każdym wymuszeniu, oszustwie, przemycie, stręczycielstwie i każdej kradzieży. A to była jego dobra stro­na. Nie miał wrogów, którzy chodziliby po ziemi. Przynaj­mniej przez długi czas.

Kiedy Aglaja i ja przybyliśmy do miasta, zawarliśmy z nim przymierze - bardziej z konieczności niż z przekonania, ale że nie raz okazało się obustronnie korzystne, tak więc się utrzymało. Na szczęście cele cechu błaznów na ogół nie ko­lidują z interesami przestępczego świata, tak więc nikt z nas nie miał potrzeby prężyć muskułów. Nie znaczy to, że uwa­żaliśmy taką sytuację za niezmienną, ale jak do tej pory szło nam nieźle.

Dom wiary był na zachodnim brzegu rzeki Likos, któ­ra wpływała do miasta od północnego zachodu i praktycz­nie wysychała przed dotarciem do morza. Był to średniej wielkości ceglany kościół, pozbawiony cech szczególnych poza promieniującą aurą zagrożenia, wyróżniającą go nawet w tym niezbyt przyjaznym otoczeniu.

47

Ojciec Teodor, atletycznie zbudowany mąż o pozbawionej wyrazu twarzy i budzący postrach szermierz, stał w drzwiach i przyglądał mi się, kiedy nadchodziłem. Dziś jakby nigdy nic nosił miecz na sutannie. Spodziewałem się, że ma jeszcze kilka innych ostrzy, ukrytych pod nią, ale nigdy nie poddałem próbie tej teorii. Jakoś nie miałem na to ochoty.

- Dobry wieczór, ojcze - przywitałem go. - Jak interes?

• Kręci się, kręci, Feste — odparł. — Pragniesz się spotkać z ojcem Izajaszem?

• Gdyby mógł mi poświęcić chwileczkę, byłbym bardzo wdzięczny.

• Znasz drogę. — Z tymi słowami przepuścił mnie do środka.

Zszedłem kamiennymi stopniami do krypty i dotarłem do ołtarza. Zatrzymałem się przed obrazem. Święty Stefan spo­glądał na mnie łagodnie. Zastukałem lekko w deskę. Święty przyglądał mi się jednym pomalowanym okiem i jednym ży­wym. Przeżegnałem się pobożnie. Prawdziwe oko mrugnęło i deska pojechała w bok.

Po drugiej stronie stał ojciec Melchior. Ciepło mnie przy­witał i zaprosił, abym usiadł na wyściełanym poduszkami krześle.

- Miło cię widzieć, Feste - rzekł. - Ojciec Izajasz będzie
tu niebawem. Spowiada.

Z sąsiedniego pokoju usłyszałem trzask policzka i zdu­szony wrzask. Melchior popatrzył w kierunku tych odgło­sów.

- Nieborak zapewne niebawem otworzy serce - zauwa­
żył.

48

• Mam nadzieję, że nie ma zbyt ciężkich grzechów na su­mieniu - powiedziałem.

• Jego pokuta będzie wyłącznie natury pieniężnej. Wina dla umilenia czekania?

• Tak, dziękuję.

Wszedł ojciec Izajasz i zanurzył w misie z wodą kościste dłonie.

-Jest rozgrzeszony, ojcze Melchiorze - powiedział, szo­rując ręce, aż zniknęły z nich ślady krwi. - Każ mu się ogar­nąć i niech idzie swoją drogą.

• Tak, ojcze - rzekł Melchior i wyszedł.

• Wybacz, błaźnie - zwrócił się do mnie Izajasz i wytarł ręce ręcznikiem. - Rośnie panika. Muszę natchnąć ludzi otu­chą. — Usiadł naprzeciwko mnie i nalał sobie wina. - Towa­rzysko czy w interesach?

• Raczej w interesach - odparłem. - Szukam ladacznicy.

• Mogę ci polecić kilka. Co cię interesuje?

- To nie dla mnie, dla przyjaciela.
Parsknął niecierpliwie.

• Może byś tak powiedział, o co ci naprawdę chodzi -mruknął.

• Tej nocy w weneckiej dzielnicy został otruty kupiec je­dwabny, niejaki Bastiani. Wiadomo, że przyjmował odwie­dziny młodej damy, która zazwyczaj pracuje w okolicy fo­rum Teodozjusza. Chciałbym z nią porozmawiać.

• Podobnie jak ja - rzekł ostro. - Damom z tego forum nie wolno składać prywatnych wizyt. Albo to jedna z na­szych i pracuje na boku, albo konkurentka. A ja nie lubię konkurencji. Jak wygląda?

49

- Wydaje mi się, że przelotnie ją widziałem, ale miała na
sobie kaptur i woal.

• To mi nie wygląda na strój żadnej z naszych. Zwykle wręcz obnoszą swoje walory.

• Może na forum, ale nie podczas prywatnych wizyt?

• Niewykluczone — zgodził się ze mną. — Ale masz zbyt skąpe wiadomości, abym mógł od razu ci pomóc. Wydam polecenia i zobaczymy, co przyniosą. Wybacz, ale teraz mam trochę pilniejsze problemy.

• Dziękuję za pomoc. I proszę, pozwól mi najpierw z nią porozmawiać, zanim ją ukarzesz.

• Czemu ten kupiec cię interesuje?

• Ciekawi mnie wszystko, co weneckie. Co sądzisz o obec­nym stanie świata?

Nie wydawał się zbyt przejęty.

• Będziemy działać stosownie do tego, jak sytuacja się rozwinie - rzekł ze spokojem. - Co się dzieje w Blacher-nach? Byłeś tam dziś przed południem, prawda?

• Zamieszanie i wzajemne obwinianie. Jak do tej pory żadnych skoordynowanych kroków. Normalnie zdrowi na umyśle żołnierze nie zaatakowaliby tych murów, ale biorąc pod uwagę rozprzężenie w cesarstwie, krzyżowcy mają szan­sę powodzenia.

• Czy nadal utrzymujesz przyjacielskie stosunki z tamtym kapitanem Anglików?

• Henrykiem? Tak.

Z hukiem odstawił puchar.

— Na swój sposób tak samo dbamy o dobro cesarstwa
jak każda inna fakcja w tym mieście — obwieścił. — Powiedz

50

mu, że nie możemy być pomocni za murami. Niewiele z nas pożytku na bitewnym polu, gdzie skrytość nie jest si­łą. Ale jeśli wały zostaną przełamane i łacinnicy niebacz­nie zapuszczą się w zaułki, przekonają się, że trafili w uli­ce śmierci, jakich do tej pory nigdy nie poznali. Gwarantu­jemy to.

• Przekażę twoje słowa — zapewniłem go. — Skąd ta lo­jalność?

• Jeśli krzyżowcy zwyciężą, zgodnie ze zwyczajem dosta­ną trzy dni na złupienie miasta. To nie uszczupli naszych zasobów. Już przetransportowaliśmy je w bezpieczne miej­sce. Ale w ograbionym mieście nie możemy liczyć na takie dochody jak obecnie.

• A ty nie lubisz konkurencji.

• Właśnie. Idź w pokoju, mój synu. — Uniósł ręce gestem błogosławieństwa.

Jako że było szczere, podziękowałem mu i wyszedłem. Nie czułem się jednak zbyt podniesiony na duchu.

Udałem się do domu, na spotkanie z kamratami. Aglaja była już na miejscu, szykowała kolację. Niebawem doszedł Riko i na końcu Plossus, robiąc salto przez okno.

• Jeść! - krzyczał. - Miałem ciężki dzień, nic tylko liczy­łem. To zaostrzyło mi apetyt.

• Liczenie statków zaostrza ci apetyt? - zapytała Aglaja, stawiając przed nim miskę potrawki. — To dziwne. Kiedy ja liczę moje statki, chce mi się spać.

- Twoje statki stoją grzecznie na półkach, moje były do­
prawdy nieustatkowane - pożalił się Plossus. - I jeszcze tnu-

51

siałem oglądać tych wszystkich panów, rycerzy i ściągnięte do zwykłego mordowania żołdactwo.

• Słyszeliśmy, że wenecka flota liczy dwieście jednostek -powiedział Riko.

• Przesada, aż brzuch boli. Jest ich sto dziewięćdziesiąt siedem. Czterdzieści wielkich transportowców, sto do prze­wozu koni, a reszta to galery. Parada przed miastem zajęła im większą część dnia. Co to był za widok! Rycerze wywiesili tarcze za burty, aby olśnić Greków herbami. Ludzie przyszli na akropol, przynieśli pledy i kosze z jedzeniem, i mieli wi­dowisko.

• Co mówili? — spytałem.

• To, co widzą, nie mieści im się w głowach. Są bardzo przejęci. Wyglądało na to, że nikt nie słyszał o nadpływającej flocie, dopóki nie wtargnęła na Bosfor, tak więc zadają sobie pytanie, jak cesarz przygotował się na jej odparcie. Wszyscy są pewni, że mury wytrzymają, ale są nieco zaniepokojeni, że cesarska flota nie stawiła czoła inwazji.

• Czy padało imię małego Aleksego?

• Ani razu. Myślę, że Blacherny bardzo się postarały, żeby ta informacja nie przedostała się na miasto. Poza tym niewie­le było działań zbrojnych, niewiele wrzawy. Kilku łuczników z gwardii wareskiej wypuściło z murów strzały, ale chyba ra­czej chcieli ocenić dystans, niż naprawdę kogoś trafić. Flota jest za daleko.

-Jakieś sygnały od kamratów?

- Słyszałem pieśń z Orła, ale nie potrafiłem rozróżnić słów.
Pewnie śpiewał Tantalo. To pierwszy statek, który przepłynął
cieśninę, istny gigant, wiózł głównie weneckie tarcze herbowe.

52

• Tak, widziałem go, kiedy mijał Złoty Róg - powiedzia­łem. - Dobra robota, chłopcze. Co u cesarfea?

• Poruszenie, krótko mówiąc - rzekł Riko. - Nie życzył sobie, żebym mu zawracał głowę. Niesłychane, ale nie miał czasu nawet dla swojej egipskiej kokietki. Siedziała u stóp tronu i pięknie wydymała usteczka, ale kazał przyprowadzić konia, przynieść zbroję i posłał po świętą ikonę z kościoła Matki Boskiej.

• Chce dosiąść konia? - głośno zdziwiła się Aglaja. — Przecież ledwo chodzi.

• Jest przerażony - powiedział Riko. - Mruczy, że to kara boska za wydarcie bratu oczu i pozbawienie go tronu. Ciska gromy na dowódców i doradców. Niezbyt to motywujące.

• Powinien pozwolić, aby bitwa rozegrała się za mura­mi - zauważył Plossus. -Jeśli wojsko wyjdzie do krzyżow­ców, za bardzo się rozciągnie.

• Logiczne z taktycznego punktu widzenia, ale strategicz­nie niepopularne - rzekłem. — Jeśli lud wkrótce nie zobaczy jakichś działań, zwróci się przeciwko niemu.

• To właśnie mówi cesarz — powiedział Riko. — Chce wy­słać posłów do krzyżowców, ale jeszcze nie wie, gdzie wylą­dują.

• Dobrze by było, gdybyśmy też wiedzieli. A cesa­rzowa?

• Jak zwykle konsultuje się z astrologami - doniosła Aglaja. - Traktuje tę inwazję jako osobisty afront. Przecież z mozołem zniszczyła całą masę rzeźb, które ponoć uosa­biały niekorzystne wróżby dla losów cesarstwa.

-Niepotrzebnie tak się przejmuje - zaprotestował Ri-

53

ko. - Robiła, co mogła. Dzięki niej w całym mieście nie ma chyba ani jednego całego posągu.

-Jednak jest wytrącona z równowagi. Najbardziej obawia się tego, że cesarstwo upadnie, zanim wszystkie jej córki zdą­żą powtórnie wyjść za mąż.

• Nie wspominając o tym, że dwie z nich mogą zostać wdowami — skomentowałem tę informację. - Jeśli już do czegoś dojdzie, to Paleolog i Laskarys znajdą się w samym środku bitwy. Wydawanie córek za wojskowych to ryzyko.

• Tak to jest - zgodziła się ze mną Aglaja. - Ale przynaj­mniej pierwsze dwie mają już mężów. A Paleolog mówi, że odnowiła mu się stara rana nogi i nie będzie mógł wojować.

• To mu się poszczęściło — roześmiał się Riko.

• A wokół trzeciej córeczki narasta skandal — mówiła da­lej Aglaja.

• Co takiego tym razem zbroiła mała Eudoksja, że ścią­gnęła hańbę na rodzinę? - spytał Plossus.

• W tej rodzinie nie ma nikogo, kto mógłby ją jeszcze bardziej zhańbić — zaprotestował Riko.

• Zakochała się w żonatym mężczyźnie - powiedziała Aglaja.

• Nie po raz pierwszy - zauważył Riko.

• Tak, ale to więzień.

• Ojoj - jęknąłem. - To nie brzmi obiecująco. Kryminal­ny czy polityczny?

• Wydaje mi się, że polityczny. Aleksy posadził go kilka lat temu. Zwykłe podejrzenia. O spisek. Eudoksja poznała go, spełniając miłosierne uczynki wśród więźniów. Obec­nie jej miłosierdzie bardzo się zawęziło. Wszystko to nie ma

54

żadnego związku z krucjatą, ale na tym skupia się uwaga ce­sarzowej, kiedy jej świat zmierza ku zagładzie.

-No, dobra - przerwałem te roztrząsania. - Na razie obserwujemy i czekamy. Riko, kiedy tylko będziesz uważał za stosowne, podpowiadaj cesarzowi, że powinien się opła­cić krzyżowcom. Aglajo, poddawaj to samo cesarzowej. Nie wiem, czy będzie się kontaktować z małżonkiem, ale nie da się przewidzieć, kiedy wpadnie do sali tronowej i zacznie mu zmywać głowę. Plossusie, nadal sonduj fakcje, bądź czujny na każdą zmianę opinii. Jeśli ludzie zaczną się burzyć prze­ciwko cesarzowi, zaraz chcę o tym wiedzieć.

- A kiedy my będziemy pracować jak mrówki, czym ty będziesz sobie umilał czas? - spytała Aglaja.

• Filoksenites wrobił mnie w pewne dochodzonko - wy­jaśniłem. — Plossusie, znasz wenecką dzielnicę lepiej niż ja. Słyszałeś kiedyś o Kamilu Bastianim?

• Kupiec jedwabny - odparł natychmiast. - Absolutnie przeciętny człeczyna. Cichy i spokojny.

• Teraz jest jeszcze cichszy. Ktoś go otruł.

• Naprawdę? Kiedy się to stało?

• Tej nocy. Według Filoksenitesa był informatorem i łącz­nikiem z flotą.

• Zawsze ci cisi, co? - powiedział w zamyśleniu Plossus. -Cóż, to dla mnie nowina, ale chyba nie niespodzianka. Mó-wiaz że eunuch ma wszędzie informatorów. Podejrzewa ko­goś z dzielnicy?

Streściłem im to, czego się dowiedziałem.

- A czemu, na litość boską, miałoby nas to obchodzić? -
spytał Riko.

55

• Kiedy się dowiem, dam ci znać — obiecałem. - Na razie dziś wieczór idę na czuwanie przy zwłokach, a potem zamie­rzam pozbyć się stroju oraz makijażu i iść na pogrzeb.

• Przebrany za zwykłego człeka — westchnęła Aglaja. -No, dalej, śmiało. Porzuć żonę i dziecko w jej łonie. Wiedzia­łam, że w tym małżeństwie będą takie dni.

• Chcesz, żebym się z tobą wybrał? — spytał Plossus.

• Jeszcze nie. Przybycie zbyt wielu błaznów może obu­dzić czujność mordercy.

• Zbyt mało błaznów może doprowadzić do tego, że jeszcze cię zabiją— ostrzegł mnie Riko.

• Pracowałem wcześniej sam i nikt mnie nie zabił - od­ciąłem się, sięgając po lutnię.

• Wiesz, jeszcze nigdy nie udało ci się mnie uspokoić. Aglaja uśmiechnęła się wesoło. Podeszła i dała mi całusa.

- A więc do jutra wieczór — pożegnałem się i wyszedłem.
Nocne patrole pilnowały, żeby po zmroku nikt nie kręcił

się na ulicach, ale miałem wszystkie niezbędne dokumenty od rozlicznych cesarskich władz, zapewniające mi swobodne poruszanie się po mieście. Wszyscy je mieliśmy, jako że czę­sto dostarczaliśmy rozrywki do późna w noc. Bramy wenec­kiej dzielnicy mocno obsadzono. Jak podejrzewam, bardziej chodziło o zatrzymanie mieszkańców w środku niż o ich ochronę. Sam kapitan sprawdził autentyczność moich prze­pustek, ale znaliśmy się, obeszło się więc bez szarpaniny.

• Ktoś wydaje przyjęcie w środku tego wszystkiego? -spytał. - Trzeba mieć tupet.

• Tak się składa, że idę na czuwanie - wyjaśniłem. - Będę kojąco kwilił kupcowi, który kopnął w kalendarz.

56

- Co ty powiesz, czuwanie? - powtórzył, patrząc niespo­
kojnie za bramę. — Niebawem to będzie jedna z podstawo­
wych form spędzania czasu, jeśli go nam jeszcze zostanie.
Będziesz zajętym błaznem, Feste.

— Masz jakieś podejrzenia na temat tego, kto mógł go za­
bić?

- Pierwszy raz o tym słyszę. Nasza władza kończy się
przy tej bramie.

Otworzył ją przede mną i wszedłem do dzielnicy.

— Miłego czuwania! - krzyknął za mną.
Zadźwięczały zamykane wrota.

Chociaż noc zapadła, wenecjanie zbierali się w małe grup­ki na rogach ulic. Popijali w tawernach i rzucali wojownicze spojrzenia na nadmorskie mury. W powietrzu unosił się stały pomruk, roje niechętnych słów przelatywały uliczki i uderza­ły o stosy wyniesionych ze zburzonych domów mebli.

Moja pobielona twarz ściągała wiele spojrzeń. Niektórzy nawet się wzdrygali na mój widok, uważając, że objawił im się duch, zanim spostrzegli, że to tylko pijaczyna błazen Fe­ste. Zdjąłem z ramienia lutnię, nastroiłem ją i zacząłem grać. Przestrzegałem nieostrożnych przed moim nadejściem. Tak dotarłem do embolum.

W środku przebywali sami mężczyźni, od niedorostków po rozmawiających ściszonymi głosami z Ruzzinim siwobro-dych. Tullia nie było, ale owoc pracy jego rąk pozostał: ukoń­czone wieko stało oparte o ścianę obok trumny. Zmarłego kupca oświedało kilkanaście świec. Blask migotał na twarzy trupa, odbijał się od monet, które ktoś położył na powie­kach. Stare zwyczaje przetrwały, chrześcijańskie czy nie.

57

Skinąłem głową Ruzziniemu, który wskazał mi ławeczkę w kącie. Usiadłem na niej, kiwając się. Mało nie spadłem na podłogę, po czym pociągnąłem łyk z bukłaka. Skłoniłem się zebranym i zacząłem cicho śpiewać.

Weneckie pienia przeważnie opowiadają o morskich po­dróżach, wyprawach do dalekich krajów w poszukiwaniu bogactwa, nie zawsze kończących się powrotem. Wybrałem bardziej sentymentalne, licząc na to, że połączenie tekstu i okazji natchnie żałobników melancholią i rozrzewnieniem. I chyba sposób chwycił. Niektórzy ze starszych posmutnie­li, nawet mieli łzy w oczach, gdy pociągali winka i patrzyli na wiszący za trumną wenecki herb. Już miałem nadzieję, że komuś się rozwiąże język, gdy jasnowłosy młodzieniec z puchem na obliczu, który już mógł uchodzić za brodę, podszedł do mnie zamaszystym krokiem.

- Dość, błaźnie! - rozkazał gniewnie. - Ta muzyka nic
nie znaczyła dla Bastianiego. Nie brukaj czci Wenecji, grając
ją w jego przytomności.

• Proszę o wybaczenie, szlachetny panie — powiedziałem nieco bełkocąc. — Nie chciałem nikogo obrazić. Co mam za­grać?

• Coś greckiego — warknął. — Bardziej mu zależało na ce­sarstwie niż na nas.

- Trzymaj język za zębami, signore Viadro - rzucił ostro
Ruzzini. - Znieważasz honor zmarłego.

— Nie miał honoru za życia — odparł z pasją Viadro. —
Czemu miałby go mieć po śmierci?

- Pokój, Dominiku - powiedział inny mężczyzna, ciem­
nowłosy, tchnący spokojnym autorytetem trzydziestolatek. —

58

Nie był nieskazitelny, ale kto nim jest? Posuwasz się za dale­ko. Bastiani był jednym z nas i będziemy go traktować zgod­nie z naszymi zwyczajami.

• Zwyczajami, Ranieri? - powtórzył szyderczo Viadro. -Naszymi weneckimi zwyczajami? Urodziłem się i wychowa­łem tutaj. Przez całe życie byłem w Wenecji raz i darzę ją większą czcią niż którykolwiek z was, prawdziwych wene-cjan, którzy podróżujecie tam i z powrotem i znacie każdy jej most i kanał jak własną kieszeń. Wszystko, co robicie, to tylko dla własnych interesów. Uspokajacie Greków, podczas gdy oni burzą nasze domy i zamykają nas za podwójnymi murami. Tak postępował Bastiani i co go za to spotkało? Morderstwo w łóżku.

• Został zamordowany? - wystękalem, patrząc wzrokiem idioty na młodzieńca.

• Cicho, błaźnie, nie mówiłem do ciebie - szczeknął Viadro.

• Co ty powiadasz, Dominiku? - spytał łagodnie Ranieri. -Że Grecy go zabili? To niebezpieczne myśli w tej chwili.

— Dla ciebie wszelkie myślenie jest niebezpieczne — od­ciął się Viadro. — Czasy są niebezpieczne i czas na namysły minął. Wenecja puka do naszych bram. Czy powiemy jej, że jesteśmy u siebie, czy ukryjemy się za bramami, mając na­dzieję, że tamci na statkach zrezygnują i odpłyną?

• Są po drugiej stronie cieśniny, a my tutaj - zauważył Ra­nieri. - Grecy mają najemników i przewyższają nas liczebnie czterdzieści do jednego. A jak chcesz znać moje zdanie, to ci powiem, że zbroja z jedwabiu to żadna zbroja.

• To nie jakość zbroi decyduje o sile armii, ale siła ramie­nia - oświadczył Viadro, prezentując biceps.

59

Był potężny. Ten człowiek pokonałby mnie w mgnieniu oka, gdyby o wyniku starcia miały zadecydować muskuły.

- Jesteś zbyt uparty, chłopcze - skarcił go Ruzzini. - Mó­
wisz tak, jakbyś potrafił stawić czoło każdemu za bramami
tej dzielnicy. Jesteś zbyt młody, aby pamiętać, jak dawniej
bywało. Byliśmy całkowicie zdani na ich łaskę, gdy miesz­
kaliśmy za murami. Nie było cię tu w siedemdziesiątym
pierwszym. Ci z nas, którzy już wtedy tu mieszkali, mogli­
by ci opowiedzieć, jak bezwzględni okazali się Grecy. Cała
dzielnica uwięziona z kaprysu cesarza. Wszystkie dobra
skonfiskowane. Grecy nie mieli dość więzień, aby nas w nich
osadzić, więc wrzucali nas, gdzie popadło, do ziemnych piw­
nic, magazynów, krypt. Wielu naszych ziomków zmarło pod
posadzkami kościołów. Trzydzieści lat minęło i Grecy nadal
są nam winni odszkodowania za pogromy. Chcesz, żeby to
wszystko znów się powtórzyło?

Otarł czoło po tym przemówieniu. Viadro sierdził się, ale w milczeniu. Jeden ze starców podszedł do niego i ujął go za ramię, ale odtrącił przyjazną dłoń i zaszył się w kącie z butelką.

Grałem do późnej nocy. Starsi zasnęli pierwsi. Potem Via-dro, wyczerpawszy energię gadaniem i utopiwszy ją w winie. Świeczki wokół trumny wypaliły się i inni też posnęli.

W końcu ręce osunęły mi się z lutni, oczy zamknęły, ciało rozpłaszczyło na ścianie i zacząłem lekko chrapać. Ten numer zmylił ludzi niejeden już raz i teraz też okazał się skuteczny.

• Co cię, na Boga, opętało, żeby sprowadzać tu błazna? — fuknął Ranieri.

• Po południu pokazał się u mnie, szukając pracy - po-

60

wiedział Ruzzini. - Potrafił sprzedać swoje umiejętności w sposób doprawdy imponujący. Jako kupiec nie mogłem tego nie uszanować.

• Dziwne, że wyskoczył nie wiedzieć skąd. Jak sęp po za­biciu zwierzyny.

• Błazen i śmierć chodzą pod rękę — zauważył Ruzzini. — Dawniej błazny śpiewały podczas czuwania przy zwłokach. Wydaje mi się, że całkiem nieźle się zaprezentował.

• Zna się na naszej muzyce - przyznał Ranieri. - To wła­śnie budzi we mnie ciekawość. Czego szuka w Konstantyno­polu błazen znający się na weneckiej muzyce?

—Jest tu od jakiegoś czasu. Chyba od roku. I ten młodszy błazen, jak mu tam...?

• Plossus.

• Tak, Plossus. Widziałem kilka razy jego występy. Mówi płynnie po naszemu.

• Lepiej niż tak kochający ojczyznę Viadro - stwierdził Ranieri, śmiejąc się cicho.

Nastąpiła pauza. Podejrzewałem, że mi się przyglądają. Wciąż regularnie chrapałem.

• Wszyscy tchną takim spokojem - zauważył Ranieri.

• Z wyjątkiem Bastianiego - powiedział Ruzzini. - Dziw­ne. Zmarli zwykle spoczywają w spokoju, ale Kamil wydaje się tak samo niespokojny po śmierci, jak był za życia. Oba­wiam się, że jego dusza nadal przebywa wśród nas.

• Bzdura. Kiedy żył, muchy by nie skrzywdził. Czemu się przejmować jego zjawą?

• Jeśli był tak nieszkodliwy... — zaczął Ruzzini i przerwał. — Nie chcę więcej trupów — rzekł w końcu.

61

• Czemu mi to mówisz? - spytał Ranieri. Wydawał się niemal rozbawiony.

• Słyszałeś.

• Ludzie, którzy tracą głowę, często tracą ją dosłownie -zauważył Ranieri. — Wszystko ułoży się po naszej myśli, jeśli zachowasz spokój i opanowanie. Przy tym, co się teraz dzie­je, niebawem nikt nie będzie pamiętał o śmierci Bastianiego.

• Nie chcę więcej trupów.

• To nie miało żadnego związku z nami - rzekł z naci­skiem Ranieri. - Czemu wciąż to powtarzasz?

W oddali zapiał kogut. Potem kolejny.

- Jesteśmy na czuwaniu - powiedział Ranieri. - Zmówmy
choć modlitwę. Nie za bardzo się do niej przyłożyliśmy.

Podszedł do ławeczki i trącił mnie. Podskoczyłem jak ra­żony piorunem i zacząłem na chybił trafił brzdąkać w struny, mrugając, kiedy pierwsze promienie słońca wpadły do sali.

• Dość, zacny błaźnie - oznajmił Ruzzini, wręczając mi kilka monet. - Płacę ci tylko za śpiew. Śpij za własne pienią­dze.

• Panie, wskaż mi powołanie, w którym płacą za spanie, i chętnie zacznę w nim termin — powiedziałem, wstając i skła­dając ukłon.

- Jest takowe. Nazywają je cesarzowaniem.
Roześmiałem się.

• Świetne, panie. Czy zezwolisz, żebym wykorzystał ten dowcip w przyszłości?

• Ależ proszę. Tylko nie mów nikomu, że jest mojego autorstwa.

• Oczywiście, panie. A na razie mógłbyś mi zdradzić,

62

gdzie będzie odprawiana msza żałobna? Być może się na nią wybiorę.

-Ty? - spytał zdziwiony Ruzzini. — Nawet nie znałeś biednego Bastianiego.

• Panie, spędziłem noc, śpiąc przy nim. Czy może być bliższy związek? Doprawdy, panie, to mój zwyczaj, aby po występie podczas czuwania złożyć też ostatnie wyrazy sza­cunku.

• W takim razie dobrze. Zostanie odprawiona w kościele Świętego Marka, za bramą Żydowską.

- Dziękuję, panie - rzekłem i ruszyłem do wyjścia.

— Błaźnie! — zawołał.

Odwróciłem się. Podszedł do mnie. Nagle przybyło mu lat. Ujął moją rękę.

- Dziękuję ci - powiedział. - Dobrze było posłuchać sta­
rych pieśni.

- To był zaszczyt je odśpiewać - odparłem.
Rozluźnił uścisk i wyszedłem z embolum.

^{Rozdział IV}

Mors ultima ratio („Śmierć jest ostatecznym argumentem").

Przysłowie łacińskie

Udawanie śpiącego przez całą noc wyczerpało mnie, ale nie miałem szansy na odpoczynek. Narzuciłem na mój pstry strój płaszcz, zdjąłem czapkę z dzwoneczkami i owinąłem je szczelnie, tak by nie dźwięczały. Schowałem czapkę do sakwy, a wyjąłem z niej szerokoskrzydły kapelusz, ukrywa­jący przed światem moją fizjonomię. Dałem nura w bocz­ną uliczkę i zamoczyłem kawałek płótna w beczce z desz­czówką. Starłem energicznie makijaż. Twarz mnie piekła, ale przynajmniej trochę oprzytomniałem. Sprawdziłem, czy w pobliżu nie ma nikogo, i pod osłoną płaszcza przebrałem się w zwyczajne ubranie. To znaczy zwyczajne dla każdego z wyjątkiem błazna. Udając szarego człeka, skierowałem się do kościoła. Miałem nadzieję, że mój niewenecki strój znik­nie pod płaszczem.

Przybyłem w tej samej chwili, w której wnoszono trum­nę z Bastianim. Kościelny dzwon wzywał na mszę żałobną. Sam budynek był mały, w większej części drewniany. Było to niezwykłą rzeczą w tym mieście, ale wenecjanie należeli do głównych importerów drewna i postarali się go trochę odło­żyć na cele kultu. Słyszałem, że za fundamenty posłużyła

64

stara synagoga, która stała w tym miejscu, zanim Żydzi zo­stali wyrzuceni na drugą stronę Złotego Rogu. W tej historii było dość prawdy, aby wenecjanie postarali się o pozwole­nie na cmentarz za miejskimi murami. Nie chcieli ryzykować wiecznego spoczynku ramię w ramię z Żydami. Jak widać czasem nawet trupom trudno dojść do ładu między sobą.

Trumna spoczywała na kozłach w narteksie, krytym przedsionku świątyni, Bastiani nogami do ołtarza, na wschód, zgodnie ze zwyczajem gotów do podróży do Jerozolimy. Oczywiście, gdyby faktycznie do niej doszło, musiałby i tam wpaść na Żydów. Może gdybyśmy za życia potrafili lepiej się dogadać, po śmierci byłoby podobnie. Ale nie spodziewałem się, aby nastąpiło to za mojego istnienia.

Tullio stał przy swoim trójnogu, wieko opierało się o ścia­nę. Kociołek z klejem bulgotał, rozsiewając nieco zgniły odór, który docierał do sanktuarium, gdzie walczył z dymem świec i kadzidła. Trzymałem głowę nisko pochyloną, zawsze się bowiem mogło zdarzyć, iż mimo braku makijażu zosta­nę rozpoznany. Ukląkłem i przeżegnałem się jak pobożny wierny, wziąłem świeczkę, zapaliłem ją i dodałem do innych, otaczających zmarłego. Usiadłem w tyle, w kącie, tak aby bez przeszkód obserwować ceremonię.

Kupcy jedwabni mieli własny krąg żałobników i przy ta­kich okazjach siedzieli najbliżej ołtarza. Viadro wtoczył się trochę później, mocno sponiewierany. Ruzzini wyglądał na zmęczonego po krótkim śnie, ale Ranieri był trzeźwy i czuj­ny. Kiedy wszedłem, przyglądał się zebranym. Czując jego wzrok, opuściłem głowę jeszcze niżej i dłonie złożyłem jak do modlitwy.

65

Kapłan, człowiek w moim wieku, ale z siwizną znaczą­cą tonsurę i o wyraźnie drżących rękach, rozpoczął mszę. Odśpiewano psalm, ale ponieważ była to msza pogrzebowa, zakończono go Requiem aeternum, a nie Glonapatri. „Wieczny odpoczynek racz mu dać, Panie, a światłość wiekuista nie­chaj mu świeci". Świeczki wokół trumny odmówiły współ­pracy, paliły się zbyt szybko, tworząc nieforemne ogarki, ale nawet to nierówne światło pozwoliło mi dostrzec siedzącą w tylnym rzędzie, po drugiej stronie, kobietę. Była w żało­bie, czarny welon zakrywał jej twarz. Odsłonięte miała tyl­ko ręce, młode i nieopalone. W jednej trzymała purpurową jedwabną chusteczkę. Ściskała ją tak silnie, że mogłaby ją sprasować na kamień.

Nikt nie zwracał na nią uwagi. Obecne były też inne ko­biety, ale żadna nie wydawała się równie przejęta.

• Wybaw mnie, Panie, od śmierci wiecznej w dzień ów straszliwy, kiedy niebo poruszy się i ziemia, gdy przyjdziesz osą­dzić ten świat w ogniu — przemówił drżącym głosem ksiądz.

• Lękam się kary, drżę ze strachu, że dzień sądu i gniewu nadchodzi — odpowiedzieli wierni.

• Kiedy niebo poruszy się i ziemia — mówił dalej kapłan.

• Dzień ów, dzień gniewu, nieszczęścia i nędzy, dzień wielki i bardzo srogi.

• Gdy przyjdziesz osądzić świat w ogniu.

• Wieczny odpoczynek racz mu dać, Panie, a światłość wiekuista niechaj mu świeci.

• Wybaw mnie, Panie, od śmierci wiecznej w dzień ów straszliwy, kiedy niebo poruszy się i ziemia, gdy przyjdziesz osądzić ten świat w ogniu — zakończył kapłan.

66

Myślałem, że przejdzie od razu do błogosławieństwa, ale stanął przed zgromadzonymi, mierząc ich wzrokiem.

- Niebo i ziemia poruszyły się - rzekł cicho. - Zostaliśmy osądzeni. „Ty jesteś Piotr, czyli Skała, i na tej Skale zbuduję Kościół mój, a bramy piekielne go nie przemogą. I tobie dam klucze królestwa niebieskiego". Ewangelia świętego Mate­usza, rozdział szesnasty, wers osiemnasty i dziewiętnasty. Tą skałą, tą nieporuszoną skałą był Piotr, który udał się do Rzymu i został umęczony. Tym Kościołem, tym nieporuszo-nym Kościołem był Rzym i klucze królestwa niebieskiego są tam, nigdzie indziej. Nie tutaj, nie w tym mieście, założonym przez człowieka. Tym mieście, które ogranicza się do tych murów. Tym mieście, które tak często jest poruszane trzęsie­niem samej ziemi, unoszącej się w oburzeniu przeciwko nie­mu. Tym mieście, do którego można się dostać tylko przez bramy - a czy nie są to właśnie bramy piekielne? Chrystus nigdy tu nie zawitał. Piotr nigdy tu nie zawitał. I to drżące miasto nie oprze się niewzruszonej skale, którą jest Kościół Piotrowy, którą jest Kościół Chrystusowy, którą jest Rzym.

Na te słowa Viadro potakiwał głową jak szalony. Ruzzini miał na twarzy wyraz lęku, Ranieri - zamyślenia. Byłem cie­kaw, ilu obecnych wiedziało, że teraz Rzym z równą niechę­cią patrzy na obecność krzyżowców w tym mieście jak jego mieszkańcy.

Kapłan poszedł do trumny i obszedł zmarłego, skrapla­jąc go wodą święconą. Wziął od diakona trybularz i okadził trupa.

Wzniesiono modlitwę o rozgrzeszenie. Wierni przeszli przed trumną. Dołączyłem do nich, a kiedy oddawałem

67

cześć zmarłemu, zauważyłem, że do ręki włożono mu czer­woną jedwabną chusteczkę. Podszedł Tułlio, posmarował brzegi trumny klejem i starannie dopasował wieko.

Na zewnątrz czekał zaprzężony w muła wózek. Oddzia-łek Waregów stał kawałek dalej, zachowując szacunek wobec obrządku. Jednak na obcym terytorium trzymali w pogoto­wiu bojowe topory. Dowodził mój przyjaciel, Henryk. Nie wiedziałem, czy rozpozna mnie bez makijażu, ale na wszelki wypadek znów nisko nasunąłem na twarz kapelusz.

Trumna spoczęła na wózku i kondukt ruszył w kierunku bramy do miasta. Wcześniej założyłem sobie, że będę śledził zawoalowaną kobietę, czy to do miejsca pochówku, czy to do innego miejsca, do którego się uda. Ale ku mojemu za­skoczeniu Ranieri przesunął się na tyły pochodu, po czym chyłkiem udał ku embolum.

Zawahałem się, rozważając, za kim powinienem się udać. Było dziwne, że nie idzie na cmentarz, a po ostatniej nocy bardzo chciałem dowiedzieć się o nim czegoś więcej. Nie miałem zarazem pojęcia, czy kiedykolwiek będę miał okazję wyśledzić, gdzie mieszka tajemnicza niewiasta.

— Oto piękna zagadka—rzekł cichy głos przy moim uchu.
Ilu błaznów może jednocześnie udać się w dwóch kierunkach?

Odwróciłem się. Za mną stał młody człowiek. Przyglądał się konduktowi. Miał na sobie wenecki strój, raczej żeglarski niż kupiecki.

• Co tu robisz? — mruknąłem.

• Pomyślałem, że oddam ostatnie wyrazy szacunku — od­parł Plossus. - Jest wcześnie. Do południa nie ma sensu plotkować z Grekami. Czy to dama, której szukałeś?

68

• Możliwe. I zaczynam się interesować naszym przyjacie­lem Ranierim.

• Ja zajmę się damą — powiedział Plossus. — Obiecałem twojej żonie, że będę cię trzymał się z dala od kłopotów. Żonaty mężczyzna śledzący piękną młódkę zawsze jest na­rażony na kłopoty.

— Niech będzie. Spotkamy się później Pod Bykiem i Lwem.
Duchowni i świeccy zaczęli śpiewać In paradisum. Plossus

wdzięcznym krokiem zbiegł po stopniach kościoła i przy­łączył się do konduktu, gromko śpiewając. Zerknąłem na Ranieriego. Nagle się odwrócił i spojrzał na kościół, ale ja już byłem za filarem. Uspokoił się, że nikt go nie śledzi, i ruszył dalej. Szedłem za nim, zachowując odległość jakichś stu stóp, aż dotarł do embolum.

Zanim wszedł do budynku, znów się rozejrzał, ale nie za­uważył mnie, gdyż stałem tuż za rogiem pobliskiego domu. Odczekałem, aż znajdzie się w głębi, potem schroniłem się w bezpiecznym cieniu kolumnady. Rozglądając się, czy ktoś mnie nie obserwuje, chyłkiem podskoczyłem do wejścia i zerknąłem do środka.

Dojrzałem plecy Ranieriego. Znikał w jednym z magazy­nów na tyłach. Wyobraziłem sobie lokalizację tego miejsca i obiegłem budynek, zakładając, że po drugiej stronie będzie okno. Oczywiście, pech chciał, że nie było. Wróciłem przed front i czekałem.

Ranieri wyłonił się po długiej przerwie, pchając na jedno­osiowym wózku ogromną skrzynię. Zamknął za sobą drzwi i chwilę łapał oddech. Potem znów się zabrał do skrzyni. Trzymał ją mocno. Nogi dygotały mu z wysiłku. Podszedł

69

do innego magazynu, otworzył drzwi i wepchnął skrzynię do środka. Po chwili wynurzył się z pustym wózkiem. Przekur-sował tak pięć razy.

Kiedy się wyłonił z embolum, ja po drugiej stronie ulicy kupowałem bułki na straganie. Poszedł do bramy, prowadzą­cej na nadbrzeże. Śledziłem go z bezpiecznej odległości, ale tym razem nie oglądał się za siebie. Minął bramę i poszedł dalej, aż dotarł do końca pirsu. Długo spoglądał na drugi brzeg Złotego Rogu, po czym skinął głową i się odwrócił. Skierował się do nadmorskiej tawerny i siadł do południo­wego posiłku.

Patrzyłem w to samo miejsce co on, ale niczego nie uj­rzałem. Może właśnie to chciał obejrzeć - nic. Może tyl­ko byłem świadkiem rutynowego remanentu, tak dla niego ważnego, że musiał zrezygnować z obecności na pogrzebie kolegi. A może to było coś innego. Postanowiłem znaleźć chwilę i włamać się do tego magazynu.

Ale na razie przyglądałem się pałaszującemu wenecjani-nowi, i sam poczułem, jak kiszki mi grają marsza. Pojawili się inni kupcy, wracający do interesów. Nie było sensu dalej tam sterczeć, więc opuściłem dzielnicę, przyjmując z powrotem postać błazna i kierując się na południe.

Pod Bykiem i Lwem to tawerna na południe od Wielkie­go Pałacu, nieopodal portu Bukołeon, od którego przyjęła nazwę. Szczególnie słynęła z zupy z muli. I tę potrawę ujrza­łem przed Plossusem, który również powrócił do pstrego stroju.

-Jak tak szybko się tu zjawiłeś? - spytałem. - Cmentarz

70

leży przy drodze na Adrianopol. A musiałeś przebyć tę od­ległość dwa razy.

Wskazał na szczudła. Leżały za jego plecami, na podło­dze.

• W drodze powrotnej zaopatrzyłem się w co trzeba — wyjaśnił. - Na nich mogę iść dwa razy szybciej niż zwykły piechur, chyba że się wyłożę.

• A często się wykładasz?

— Tylko kiedy pokładam się ze śmiechu. Łap drugą łyżkę.
Z przyjemnością dołączyłem do niego i czas mijał nam

na bezsłownym rozkoszowaniu się owocami morza.

• Poza tym - mówił dalej - nie byłem aż tak daleko. Two­ja tajemnicza dama nie wzięła udziału w pochówku.

• Naprawdę?

Oderwał pajdę chleba i zaczął nim wybierać zupę.

• Powiedz mi, o starszy błaźnie, gdyż jestem nieobytym młokosem, dlaczego kobiety zostają ladacznicami?

• Z rozpaczy i biedy.

• Hm, nie wydawała mi się ani zrozpaczona, ani biedna.

• Czasem są to szlachcianki, które zaznały ciężkiego losu.

• No, jeśli tak wygląda ciężki los, to też chcę go zaznać.

• Co chcesz przez to powiedzieć?

• Mieszka w ładnej rezydencji na Piątym Wzgórzu. Nic wulgarnie rzucającego się w oczy, ale też nic, co mógłbyś nabyć za to, co uzbierasz, pracując na ulicy.

• Może to kurtyzana. Jedna z tych, które zabawiają wy­braną i zamożną klientelę.

• Może — rzekł z powątpiewaniem. — Ale to nie wygląda-

71

ło na dom zawodowej rozpustnicy. Oczywiście, nie mogłem zajrzeć do środka. Stoi kawałek od ulicy, ma groźną żelazną bramę i jest chroniony kamiennym murem.

- A służba?

— Nie widziałem nikogo, ale ktoś musi tam być. Przy­
najmniej gosposia. I jeszcze jedna dziwna rzecz. Żaden są­
siad nie wie, jak ona się nazywa. Wychodzi zawsze zakaptu-
rzona i zawoalowana, zwykle o zmierzchu. Ludzie, z którymi
o niej plotkowałem, traktują ją trochę jak ducha. Mówią, że
to może czarownica.

Parsknąłem śmiechem.

— Rozwiązałeś tajemnicę, chłopcze. Został zabity za po­
mocą czarnoksięskich sztuczek, które sprokurowała. Sprawa
zamknięta.

Dotkliwie mu dopiekłem.

• To może być wytłumaczenie - zaprotestował.

• W takim razie dlaczego była tak załamana na pogrze­bie?

• Zaklęcie albo napar się nie udały? - podsunął z na­dzieją. — Chciała rzucić miłosny czar, a przez pomyłkę zabi­ła? — Chwilę milczał. — Nie zawsze plotę takie bzdury, co?

• Nie, nie zawsze — zapewniłem go. — Ale jedno wiem o czarownicach. Te, które poważnie traktują swój fach, a nie są zwykłymi oszustkami, nie zajmują się czarną magią, ale za to doskonale znają się na ziołach. Również trujących. Mu­simy więcej się o niej dowiedzieć. Chociażby tego, co wie o Bastianim.

• Dodamy to do listy rzeczy, na które nie wystarcza nam czasu — burknął ze zniechęceniem Plossus.

72

• Zdziwisz się, ile wolnego czasu się ma podczas oblęże­nia. Bóg wie, że nikt nie będzie chciał naszego błaznowania. Mam nadzieję, że zaoszczędziłeś trochę pieniędzy.

• Zapłaciłem mojej gospodyni za następny miesiąc. Dzi­wiła się, że zamierzam tak długo tu zabawić. Wielu ludzi już ucieka z miasta.

• Ale z nich błazny - powiedziałem. - Tu jest bezpiecz­niej.

Było to kompletnie błędne założenie - od czasu do czasu mi się zdarza. Wydarzenia miały udowodnić, że się myliłem. Czasem naprawdę nie cierpię wydarzeń.

Po małżach udaliśmy się każdy w swoją stronę. Plossus w okolice hipodromu wysondować fakcję. Ja, ponieważ by­łem w pobliżu senatu, zdecydowałem się sprawdzić, czy nie dałoby się zamienić słowa z moim przyjacielem, Niketasem Choniatesem.

Był to senator i logoteta, zwierzchnik urzędników służby cywilnej, dzięki czemu zajmował jedno z najwyższych sta­nowisk w biurokratycznej machinie cesarstwa. Oczywiście, senat był zupełnie poronioną instytucją, składającą się z na­dętych, pozbawionych prawdziwej władzy bogaczy. Za każ­dym razem, kiedy wybuchał bunt przeciwko cesarzowi, senat popierał przywódcę buntowników, ale tylko do czasu, gdy cesarz kazał go ściąć. Wtedy senatorowie padali plackiem przed władcą i dziękowali Bogu za jego cudowne uratowanie oraz wielkoduszne przywództwo. W tym mieście prawdzi­wa władza i prawdziwe pieniądze były przy mieszkańcach Blachernów, ich krewnych i faworytach. Senat był już tylko uroczystą oprawą suwerena.

73

Choniates był wyjątkiem w skupisku nierobów. Inteli­gentny człowiek, traktował swoje obowiązki serio. Uważa­łem, że jako logoteta zainteresuje się ostatnimi wydarzeniami w weneckiej dzielnicy, zwłaszcza że nominalnie był za nią od­powiedzialny. A przede wszystkim był jednym z najlepszych plotkarzy, jakich znałem. Plotkarstwo to umiejętność, wręcz sztuka i mieć ucho do plotek w największym mieście chrze­ścijańskiego świata, to był naprawdę talent. Podczas mojego pobytu dzieliliśmy się informacjami, zarówno przez wzgląd na ich użyteczność, jak i zwykłą skłonność do rozrywki.

Minąłem hipodrom i przeciąłem Augustaion, wielki plac przy Hagia Sophia. Siedziba senatu była po wschodniej stronie placu, ogromna budowla z wielkimi marmurowymi kolumnami, imponującym łukiem przy wejściu i fryzami wzdłuż zwieńczenia fasady. Całość liczyła 150 stóp szeroko­ści. Mówi się, że budynek pochodził z czasów cesarza Justy­niana, który wzniósł go w identycznym miejscu, w którym gmach umieścił sam Konstantyn. Niebywałe, że bezużytecz­na instytucja może przetrwać tyle wieków. To dodaje mi wia­ry w przetrwanie cechu błaznów.

Senatorowie pospiesznie wracali po południowym posił­ku lub popołudniowych schadzkach. Zmieszałem się z tłu­mem i ku cichemu rozbawieniu sług naśladowałem zacho­wanie ich panów, dopóki nie zauważyłem Choniatesa.

— Niketas! — zawołałem.
Odwrócił się i dostrzegł mnie.

• Feste! - krzyknął zdziwiony. - A wydawało mi się, że umówiliśmy się na obiad w przyszłym tygodniu.

• Chciałem z tobą pogadać. Coś się wydarzyło.

74

• Inwazję zauważyłem — stwierdził sucho.

• Coś po tej stronie murów. Kiedy będziesz wolny? Zmarszczył brwi.

— Nie teraz. Debatujemy, czy powinniśmy naciskać cesa­
rza, żeby zbrojnie oparł się inwazji, czy też żeby załatwił to
wykupem. Musimy zdecydować, czy nasza rada popchnie go
do odwrotnego postępowania i na czym nam naprawdę zale­
ży. Co powiesz na obiad jutro?

— Świetnie. Spotkamy się przy Kolumnie Ślepych.
Pomachał mi i odszedł.

Wielki Horologion na placu wskazywał godzinę pierw­szą, co znaczyło, że od trzydziestu godzin nie spałem. Uzna­łem, że to wystarczająco długo, i poszedłem do domu się zdrzemnąć.

Obudziłem się w porze kolacji i zszedłem, witany szyder­czym aplauzem moich kompanów.

• Naradzaliśmy się, czy cię zbudzić czy nie — powiedział Riko. — Wiele zależało od jakości posiłku i tego, czy chcemy się nim z tobą podzielić. Na twoje szczęście dary boże dziś wieczór marnotrawi Plossus, więc czeka cię pełny stół.

• Serce pęka, kiedy szczere wysiłki są tak okrutnie odrzu­cane - westchnął Plossus. - W cechu nie uczą nas gotować.

• Zauważam to ze smutkiem — powiedziała Aglaja. - Mu­sisz poprosić Rika, żeby ci dał kilka lekcji. Dzień dobry, ko­chanie. Zjedz coś.

• Dziękuję - rzekłem. - Co słychać w Blachernach?

• Flota zacumowała w Chalcedonie, po drugiej stronie Bosforu - zaraportował Riko. - Zajęli pałac cesarski i ogra-

75

biają okolice z żywności i furażu. Grecy towarzyszą im na drugim brzegu, ale z braku płetw i skrzeli są skazani na ster­czenie na piasku i rzucanie wyzwisk przez wodę. Żebym to ja wiedział, że nie trzeba nic więcej robić, kiedy się jest żoł­nierzem, to może sam zostałbym wodzem.

• A cesarz?

• Nadal tu, ale jutro wyrusza do bitwy.

• Hm, wątpię, byśmy zobaczyli jakąś bitwę. Chyba że ce­sarski rumak pływa jak ryba.

• Zobaczymy, jeśli Eufra się dowie, że Aleksy chce wyru­szyć w pole - powiedziała Aglaja. - Na razie nadal potrze­buje go żywego.

• Czy małżeństwo to nie coś cudownego? — powiedział z rozmarzeniem Plossus.

- Dość wojen. A jak idzie twoje śledztwo?
Opowiedziałem o odkryciach Plossusa oraz moich. Słu­
chali z zaciekawieniem.

• Mówisz, że ten Ranieri musiał się strasznie wysilać, żeby przenieść te skrzynie? - zdziwiła się Aglaja. - Nawet za pomocą wózka?

• Każde ścięgno miał napięte i wydatne - potwierdzi­łem. - Spodobałby ci się ten widok, moja droga.

• To poza wszystkim, ale przychodzi mi do głowy, że je­dwab jest lekki, nawet w belach.

• Mnie też to przyszło do głowy. Coś innego było w skrzyniach.

• Wiesz, z czyich magazynów je przyciągnął? - spytał Riko.

• Jeszcze nie. Ale się dowiem. Czy nie mielibyście wszy­scy ochoty na małe włamanko, może jutrzejszej nocy?

76

• Wszyscy? — powtórzyła z zachwytem Aglaja. - Będzie zabawa!

• Jedna dwójka zajmie się odwróceniem uwagi tłumu, a druga włamaniem. Przestępczą działalnością obarczyłbym Rika i siebie. Na drzwiach wiszą naprawdę solidne kłódki, a Riko jest najlepszym włamywaczem w naszej gromadce.

• W takim razie, szlachetna pani, jutro będę miał zaszczyt ci towarzyszyć - powiedział z głębokim ukłonem Plossus.

Odkłoniła się z uśmiechem.

• Pozostaje sprawa tej kobiety — przypomniałem. — Ko­muś coś mówi jej opis?

• Nie — wyznała Aglaja. — Ale jutro poplotkuję z dwor­kami i zobaczę, co się da ustalić. Wiesz, nie zdradziłeś nam jeszcze swoich podejrzeń co do tego, jak zabito Bastianiego.

• Trucizną, jak mniemam.

• Ale jeśli to trucizna, to kiedy mu ją podano? — spytała.

• Tego jeszcze nie wiem. W jego pokoju nie było resztek jadła ani napitku, tak więc wyobrażam sobie, że podano mu ją, zanim przyszedł do domu.

• Nie zgadzam się z tym.

• Dlaczego?

• Trucizna, która działa po tak długim czasie? A przy tym nie powoduje żadnych objawów pobocznych? Wymiotów, bólów głowy, na które inni zwróciliby uwagę? Podaj mi choć jedną taką.

• Od ręki żadna nie przychodzi mi do głowy - wyzna­łem.

• Mnie też nie - dodał Riko. - A znam się na nich do­brze.

77

• Musisz mnie więcej nauczyć na ten temat - poprosił Plossus.

• Nie ma potrzeby — odparł mu Riko. — Chcesz kogoś otruć, wystarczy, że zrobisz mu kolację.

• Tak więc musiał zostać otruty w pokoju - powtórzyła z uporem Aglaja. — Co oznacza, że truciciel musiał tam być i następnie pozbył się dowodów.

• Ale nie widziano nikogo, kto by mu towarzyszył ani też wychodził - powiedziałem.

• Do tej pory rozmawiałeś tylko z trzema ludźmi - za­uważyła.

• To prawda. Ale wydawałoby się, że nasza tajemnicza niewiasta powinna zwrócić czyjąś uwagę.

• Może zniknęła w obłoku dymu - zasugerował Plossus. -Jest czarownicą, czy nie tak?

• Czarna magia? - nachmurzyła się Aglaja. - Kobieta za­chowa się dziwnie i od razu każdy wyskakuje z wnioskiem, że jest czarownicą. O mnie można by to samo powiedzieć.

-1 mówimy - wyskoczył Riko, po czym natychmiast przykucnął, gdy jabłko przeleciało mu nad głową. Nawet karły muszą czasem kucnąć.

- I przyjmujesz jeszcze jedno nieuprawnione założe­
nie — kontynuowała.

—Jakie?

• Że kobieta na pogrzebie i kobieta składająca wizytę to jedna i ta sama osoba. Może pani tamtej rezydencji to uko­chana, a ladacznica z forum to ktoś inny.

• Możliwe - przyznałem jej rację. - Myślę, że Plossus i ja będziemy zmuszeni dokładniej przyjrzeć się tej społecz-

78

ności. Filoksenites słusznie się obawia, że powstanie może mieć zarzewie w tej dzielnicy. Dzisiejsze ranne kazanie było niemal wezwaniem krzyżowców do boju.

• To byłoby samobójstwo, nie uważasz? — spytał reto­rycznie Plossus. — Nie musieliby nawet czekać na Waregów. Wystarczy, że wenecjanie stworzą byle wymówkę, a pizań-czycy i genueńczycy w jednej chwili przeskoczą mur.

• Nie myślałam, że pizańczycy i genueńczycy są tak zbra­tani — zdziwiła się Aglaja.

• W kwestii zdeptania wenecjan zgadzają się całkowicie. W tej chwili to najlepsi sojusznicy Greków. Dobra, spotyka­my się tu jutro wieczór i planujemy nocne włamanie. Dobra­noc, szlachetni panowie.

• Ależ dopiero co podniosłeś się z łóżka - zaprotestował Plossus.

• Chłopcze, pozwól, że jeszcze raz ci wytłumaczę, jak to jest między małżonkami i na czym polegają ich przedziwne zachowania - osadził go Riko, pociągając za rękaw.

Wyszli. Posprzątaliśmy naczynia i poszli do łóżka. Później, kiedy leżeliśmy objęci, znów podniosła sprawę otrucia.

• Zawsze romantyczna — westchnąłem. — To w tobie uwielbiam.

• Chodzi mi tylko o to, że jeśliby się nam udało znaleźć odpowiedź na pytanie „jak?", to pomogłoby nam znaleźć odpowiedź na pytanie „kto?" - powiedziała. - Mówisz, że był wściekle czerwony na twarzy.

• Tak. Może zatruto go jakimś mazidłem.

• Nie traktujesz mnie poważnie.

79

—Jestem błaznem - przypomniałem jej.

— Kiedy przebywamy we dwoje, jesteś moim małżon­
kiem — przypomniała mi. — Możesz przestać pokazywać, co
potrafisz. Przynajmniej na taką modłę.

Wsparłem na dłoniach podbródek i spojrzałem jej w oczy.

- Kiedy przebywamy we dwoje, będę pokazywał, co po­
trafię, na taką modłę, jakiej sobie zażyczysz - powiedzia­
łem. - I myliłem się co do jednego.

— Co do czego?

Uśmiechnęła się, kiedy przygarnąłem ją do siebie.

- Znam jedną kobietę, która potrafi robić istne czary.

A teraz, bracia błazny, przekażę pałeczkę mojej zacnej żonie.

^{Rozdział V}

Niesłychanie umiejętna tam, gdzie chodziło

o przepowiadanie przyszłości, wiedziała, jak

pokierować teraźniejszością zgodnie ze swoją wolą

i planami, a we wszystkim innym była demonem zła.

Niketas Choniates, Kronika

1 w samą porę, tak przy okazji. Dobry Boże, już dość ciężko wejść temu człekowi w słowo, kiedy się rozgada, ale spróbuj mu odebrać pióro...!

Lecz nawet Feste nie może być jednocześnie wszędzie. Tak, bracia błazny, nazywam go tu Feste, chociaż powinnam używać cechowego imienia. Nie mogę się na to zdobyć. Ta­kie nosił imię, kiedy go poznałam, kiedy się w nim zakocha­łam, i chociaż dla cechu jest Teofilem, to „Feste" wyskakuje mi na usta czy to w namiętności, czy w oburzeniu, a wiele było jednego i drugiego. Podał je, pewnie po raz pierwszy od trzydziestu lat, kiedy składaliśmy małżeńską przysięgę przed ołtarzem. Były i są inne imiona, dla niego i dla mnie, ale w tej opowieści niech pozostaną Feste i Aglaja.

Pałac to dla mnie nie nowina. Dorastałam w jednym, wy­szłam za mąż w drugim, w tym ostatnim wychowałam dwoje dzieci w takich granicach, na jakie mi pozwolono. Mój los przybrał interesujący bieg, kiedy powtórnie wyszłam za mąż. Większość kobiet wychodzi z miłości za błaznów, po czym

81

ma praktyczne podejście w kolejnym związku, ale w moim wypadku było na odwrót. W takim układzie nic dziwnego, że również zostałam błaznem.

I, co zaskakujące, ten fach stał się dla mnie przepustką do największego dworu na świecie, przepustką, której pani na tak maciupkich włościach jak moje nigdy by nie dosta­ła. Ale jako błazen cesarzowej wchodziłam do Blachernów i wychodziłam z nich nie zatrzymywana, podczas gdy kró­lowie i wodzowie musieli czekać w długiej kolejce u bram, wytrzeszczając na mnie oczy, kiedy paradowałam obok nich w pstrym stroju i z bielidłem na twarzy.

W czasie weneckiej inwazji (nigdy nie nazwę jej krucjatą! Niech piekło pochłonie te szlachetne miana, którymi męż­czyźni opatrują swe mordercze czyny!) Eufra, jak ją pry­watnie nazywamy, miała około sześćdziesięciu lat, chociaż upierała się, że ma ich czterdzieści, a i to tylko wtedy, kiedy jej dorosłe córki były w komnacie i nie mogła sobie przypi­sywać jeszcze mniejszej liczby wiosen. Dawno temu przyjęła zwyczaj pojawiania się publicznie z odsłoniętą twarzą. Teraz, gdy woal mógłby niezwykle przysłużyć się jej obliczu, nosiła makijaż, iluzję urody — tak gruby, że dałoby się go w całości zdjąć, uzyskując maskę jej twarzy.

Biedna Eufra, ofiara okoliczności, machinacji dworu, za­zdrości (usprawiedliwionej, mogłabym dodać) męża, a co najgorsze na pewnym etapie życia braku zazdrości z jego strony, dostała spore cięgi od życia. Ale gdy inni tak po­niewierani po stoicku akceptują swój los, Eufra odpowiada­ła ciosem za cios - za wygnanie, za przymusowo ogoloną swoją głowę, za ściętą głowę kochanka. Tam, gdzie inni by

82

oszaleli, ona... cóż, oszalała, nie ma co zaprzeczać, ale z sza­leństwem przyszedł szatański spryt. Doprowadziła do per­fekcji wspaniałą wschodnią tradycję szpiegowania, mani­pulacji oraz skrytobójstwa i praktykowała ją z bezlitosną uciechą.

Praktykowała jak kobieta, nie jak blada imitacja mężczy­zny. Podczas gdy inne skamlałyby: „Och, potraktował mnie jak bydlę, co można na to poradzić?", ona była gotowa syk­nąć: „Och, potraktował mnie jak bydlę, czy go nie zabić?"

W tych rzadkich wypadkach, w których kobiety uzyskują władzę nad światem, z łatwością przerastają mężczyzn pod względem okrucieństwa. Myślę, że może dlatego oni boją się udostępnić nam tę władzę.

Pisząc to, zdałam sobie sprawę, że zdradzam niejaki po­dziw wobec tej kobiety, mimo że wariatki i morderczyni. A jednak, czy jako błazen nie maluję przesadnie twarzy? Czy jako błazen nie splamiłam rąk krwią? Żyję, szydząc z innych, i to w takim stopniu, że wcale nie uważam się za lepszą od nich, choćby oficjalnie cele gildii były nie wiedzieć jak świą­tobliwe. Używamy tej samej taktyki, która zadecydowała o złej sławie wschodniego cesarstwa - cel uświęca środki. Czasem myślę, że nie jesteśmy lepsze od innych.

Przed południem, po pogrzebie kupca, weszłam do kom­nat cesarzowej, napotykając jeszcze większą wrzawę i zgiełk niż zwykle. Były tam jej trzy córki. Urządziły konkurs użala­nia się nad sobą, każda wyjąc w innej tonacji i na inną nutę. Zirytowana Eufra przyglądała im się z wysokości tronu.

- Nie mogą kazać mu walczyć - płakała Irena. - Nie jest

83

zdrów. To nie jego wina, że rana się zaogniła. Nie może na­wet wstać z łóżka.

• Nie może, bo nie chce - krzyczała Anna. - To znaczy, że mój mąż będzie musiał się rzucić w wir bitwy tylko po to, aby ratować honor rodu. I to dlatego, że twój jest tchórzem!

• Wy przynajmniej macie mężów - kwękała Eudoksja. -Ja nigdy teraz nie znajdę sobie męża. To nieuczciwe!

Taki mniej więcej był ton ich lamentów. Ciągnęło się i ciągnęło, dopóki Eufrozyna nie wstała. Ten ruch był tak nagły, że wszyscy w komnacie zamarli, obserwując cesarzo­wą. Tylko jej córki, których wycie osiągnęło poziom sabatu czarownic, nie zwróciły na nią uwagi.

A zawsze powinno się zważać na matkę, zwłaszcza kiedy jest potężna i szalona. Na szczęście tym razem ograniczyła się do tego, że podeszła do nich i kolejno wycięła im policzek. Eudoksji tak mocny, że kobieta rozłożyła się jak długa.

• Dlaczego zawsze bijesz najmocniej mnie? - zatkała z podłogi.

• Bo tobie trzeba wbić najwięcej rozumu do głowy - od­powiedziałam, zanim Eufrozyna zdążyła zareagować.

Cesarzowa odwróciła się i patrzyła na mnie. Przez chwilę zastanawiałam się, czy nie przesadziłam, ale uśmiechnęła się szeroko.

• Ten błazen mądrze prawi, córko - oceniła. — Jak zwy­kle. Dzień dobry, Aglajo. Jak się czujesz?

• Dobrze, Wasza Cesarska Mość, i dziękuję za troskę -odparłam, po czym zaprzeczyłam tym słowom, wybiegając z komnaty i wypluwając całą zawartość żołądka do starożyt­nej wazy.

84

Wróciłam najszybciej, jak mogłam. Zastałam Eufrę z po­wrotem na tronie.

- Podejdź tu, kobieto — rozkazała.

Na trochę niepewnych nogach pokonałam trzy schodki i stanęłam na podium obok niej.

Ujęła moją głowę i zajrzała mi głęboko w oczy.

- Jesteś brzemienna! - wykrzyknęła.
Skinęłam głową.

• Proszę o wybaczenie, Wasza Cesarska Mość - wymam­rotałam. — Niespodziewane poranne mdłości.

• Absolutnie dopuszczalne. Czy to twoje pierwsze dziec­ko?

-Tak - skłamałam. Nie było potrzeby zaznajamiać ją z moją przeszłością. Miałam dwoje dzieci z pierwszego związku, ale od śmierci ich ojca były wychowywane przez regentkę.

- No, to musisz przyjść do mnie po radę - oświadczyła
dumnie. - Wiem wszystko o wychowywaniu dzieci.

Na twarzach trzech osób pojawił się wyraz niedowierza­nia, ale ostrożność zabroniła im podważać to stwierdzenie.

• A co się was tyczy, marne niskości - mówiła dalej, zwracając się do córek - macie okazywać więcej charakteru. Musimy zademonstrować ludowi, że trzymamy się razem, bez względu na to, jak jest naprawdę. Jedna z was będzie po mnie cesarzową, ale wpierw musi na to zasłużyć. Myślę, że najpewniej Anna. Tylko ona poślubiła prawdziwego mężczy­znę.

• Wyszłam za wspaniałego mężczyznę - zaprotestowała Irena.

85

• Był wspaniały, kiedy za niego wychodziłaś. To dlate­go go wybrałam. Wydawaj córki za wojaków, będziesz miała silne i zdrowe wnuki, tak myślałam. Wielka szkoda, że miał ten wypadek. A jakbyście jeszcze chciały coś wiedzieć, to powiem, że jeszcze większa, że go przeżył. Gdyby od razu umarł, do tej pory znaleźlibyśmy ci kogoś lepszego.

• Mnie nie znalazłaś godziwego męża — mruknęła Eu-doksja. Policzek wciąż miała zaczerwieniony.

• To był pomysł twojego ojca, nie mój — oświadczyła ce­sarzowa. — Czego się spodziewałaś? Jesteś najmłodsza, two­ja jedyna wartość polegała na tym, że miałaś nam przyspo­rzyć sprzymierzeńca. Strasznie się przydałaś, nie ma co mó­wić.

• Był chamem — tłumaczyła się Eudoksja.

• A ty go zdradzałaś. Zawsze umiałaś być wierna jak kot­ka w rui. Wyrzucił cię, przyczołgałaś się z powrotem i odrzu­ciłaś kilka znakomitych partii, które ci podsunęłam. Czemu teraz miałabym wysłuchiwać twoich narzekań?

Wpadła pokojówka Anny i szepnęła coś swojej pani. Ce-sarzównie zrzedła mina. Wstała i skłoniła się matce.

• Muszę iść pożegnać mojego małżonka - powiedziała.

• Niech go Bóg prowadzi — rzekła cesarzowa. - I przy­pomnij mu.

• O czym, matko?

• Jeśli nie zwycięży, nici z korony. Spotkamy się przy obie­dzie, moja droga.

• Tak, matko.

Anna wyszła, a Eufrozyna skierowała uwagę na pozostałe córki.

86

• Idź, opiekuj się swoim inwalidą — rozkazała Irenie i ko­bieta oddaliła się zgarbiona.

• Ojciec nigdy by mnie tak nie potraktował - rzekła ci­cho, ale cesarzowa udała, że jej nie usłyszała.

Eudoksja czekała, nerwowo ssąc kciuk. Cesarzowa wska­zała na nią.

• Ty zostaniesz — powiedziała. — Będziesz mi dziś to­warzyszyć. Pogadamy jak matka z córką. — Obnażyła wargi w koszmarnej parodii uśmiechu. — Będzie frajda.

• Tak, matko — szepnęła Eudoksja.

Usłyszeliśmy dzwoneczki. Odgłos szybko się do nas zbli­żał i po chwili do komnaty wpadła flecistka cesarza. Uklękła przed Eufrą. Oddychała głęboko. Podejrzewam, że robiła to, aby zwrócić uwagę na swój przesadnie obnażony biust. Dzwoneczki ozdabiały jej przeguby, kostki u nóg, a także uszy, dźwięcząc podczas rozmowy.

— O co chodzi, dziewczyno? — spytała po arabsku cesarzowa.
Osobiście wybrała flecistkę na kochankę cesarza. Zdawała

sobie sprawę, że w miarę jak się starzeje, małżonek traci za­interesowanie nią, ale postanowiła utrzymać władzę nad jego namiętnościami. Tak więc sprawowała ją per procura, toleru­jąc to, że egipska dziwka opętała jej męża. Wykorzystywała ją do szpiegowania i kontrolowania go, a także by odwrócić jego uwagę od innych łóżkowych okazji.

Zawsze rozmawiały po arabsku przekonane, że żadna ze służących i dam dworu nie zna tego języka. Oczywiście, ni­gdy nie przyszło im do głowy podejrzewać mnie. Dorastając na Sycylii, miałam znakomitego nauczyciela z Bugii, który nauczał mnie matematyki, greckiej filozofii, a także swojej

87

mowy. Ani matematyka, ani filozofia nie były mi już potrzeb­ne, ale w tym wielojęzycznym mieście znajomość arabskiego wielokrotnie bardzo mi się przydała.

• Chce wyruszyć dzisiaj — powiedziała flecistka.

• Co...?! - krzyknęła cesarzowa. -Jakim cudem? Kaza­łam ci się nim zająć, zmęczyć go w nocy.

• Nie wziął mnie - wyjąkała przez łzy. - Nigdy wcześniej mnie nie odepchnął, ale teraz jest zdecydowany jechać.

Eufra potraktowała ją jak córkę, to znaczy zeszła z tronu i trzasnęła ją tak w policzek, że dziewczynie odskoczyła gło­wa i zadzwoniły wszystkie dzwoneczki.

— Jesteś robakiem - wycedziła z pogardą cesarzowa. — Do
tej pory powinnaś umieć owinąć go wokół małego palca.
Na Boga, dziewczyno, gdybym była dwadzieścia lat młodsza
i miała twoją figurę, rządziłabym całą Europą. Cóż, wygląda
na to, że muszę porozmawiać z moim mężem, zanim wpaku­
je się w jeszcze większe kłopoty. Moja korona!

Służące rozpierzchły się po pokoju, zbierając cesarskie insygnia. Na szatę z ciężkiego brokatu nałożono wspania­ły płaszcz z purpurowego jedwabiu, wysadzany taką ilością drogich kamieni, że cesarzowa mogłaby wystawić za nie ar­mię, gdyby była skłonna się z nimi rozstać. Oczywiście, ko­rona była złota i też zdobna klejnotami.

• Jak wyglądam? — spytała, lekko się pusząc.

• Wspaniale, Wasza Cesarska Mość! - odpowiedziały chórem służki.

— Kapitanie, będziesz mi towarzyszył — poleciła swojemu
osobistemu strażnikowi. — Eudoksjo, chodź. Patrz i ucz się.
Niech moje damy dworu niosą tren.

88

Na sygnał kapitana orszak ruszył korytarzami Blachernów.

Nie kazała mi sobie towarzyszyć. Ale też nic nie mówiła o zostaniu. Tak więc ruszyłam za nią.

Kapitan, świetnie umięśniony mężczyzna, zdolny wywi­jać mieczem równie długim jak on sam, odpychał na bok przypadkowo napotkanych służących lub dworzan, którym przydarzyło się to nieszczęście, że znaleźli się na drodze ce­sarzowej. Każda para drzwi była otwierana z hukiem, drże­niem zawiasów i dygotem ścian, od którego trząsł się cały pałac. W końcu dotarliśmy do prywatnej komnaty cesarza.

Aleksy siedział na tapicerowanym koźle, podczas gdy słu­żący z przejęciem zapinali na nim zbroję. Miecz i włócznia spoczywały wsparte o tron. Riko rozwalał się na samym tro­nie, grał na piszczałce i w ogóle nie zwracał na nas uwagi. Kiedy weszłyśmy, Aleksy podniósł głowę. Wyraz zdziwienia, który pojawił się na jego twarzy, ustąpił tylko częściowo, gdy w centrum tego ruchomego wiru zauważył żonę.

• Och - rzekł. - Witaj, moja droga. Czy to Eudoksja ci towarzyszy? Boże, jak ty urosłaś.

• A ty dokąd się wybierasz? — spytała podniesionym gło­sem Eufrozyna.

Nagle utracił całą monarszą wyniosłość i wyglądał jak każdy rugany przez żonę mąż.

• No, więc wychodzę - zaczął.

• Wychodzisz? Dokąd? Chyba nie myślisz, żeby w tym wieku się bić.

• Prawdę mówiąc, myślę. Tego ode mnie oczekują.

• Kto oczekuje? - pytała wciąż tym samym tonem.

• No, poddani. Lud. Wiesz, ci, którymi rządzę.

89

• Ci, którymi rządzisz. Wybierasz się w bój, bo tego od ciebie oczekują. To brzmi tak, jakby to oni rządzili tobą.

• Ależ, moja droga, tak się składa, że od czasu do czasu oczekuje się od cesarza, żeby powojował. - Dał znak służą­cym, którzy ostrożnie unieśli go z kozła i postawili na pod­łodze. Skrzywił się, czując ciężar zbroi.

• Nawet nie możesz stać bez pomocy—zauważyła szyderczo.

• To dlatego mamy konie, moja droga — odparł. — Cu­downe stworzenia. Niosą cię prosto do bitwy i nawet sło­wem się nie skarżą. Naprawdę lubię konie.

Riko stanął na tronie, ujął cesarską włócznię i używając jej jak tyczki, dał susa przez całą komnatę.

• Proszę, wasza wielkość - rzekł, podając władcy broń. — Nadziej na nią kilku Franków.

• Dziękuję, mój mały przyjacielu - odparł cesarz, biorąc ją. - Byłbyś tak uprzejmy i przyniósł mi miecz?

Karzeł fliknakami pokonał odległość, porwał miecz i po­wlókł go do cesarza. Powoli uniósł go nad głowę i upadł pod tym ciężarem.

- Potrzeba mocarnego ramienia, aby władać tym ost­
rzem — orzekł.

Ceremonialnie podał go cesarzowi, który porwał miecz i niezdarnie nim pomachał.

• Jak się prezentuję? - spytał.

• Jak kawałek mężczyzny — osądziła Eufra. - Co się ze mną stanie, kiedy dasz się zabić?

• Och, spodziewam się, że dasz sobie radę - odparł lek­ko. - Zapędź Laskarysa do zarządzania tym interesem. Jest najlepszy z całej bandy.

90

Wybuchnęła łzami. Spojrzał na nią beznamiętnie.

- To już nie działa - powiedział. - Wracaj do swoich spi­
sków, Eufrozyno. Jeśli Bóg zechce jeszcze trochę przedłużyć
mi życie, zobaczymy się po powrocie.

Łzy natychmiast obeschły. Odwróciła się i wymaszero-wała z pokoju. Eudoksja biegła, aby jej dotrzymać kroku. Cesarz odprowadził je wzrokiem.

-A jak nie zechce, wtedy zobaczymy się w piekle -mruknął. - Na Boga, niemal warto umrzeć w bitwie, żeby się uwolnić od tej baby. - Odwrócił się i zauważył mnie. -Idź - powiedział, marszcząc brwi. - Idź i towarzysz swojej pani.

Riko wygonił mnie z komnaty, skrzecząc: „Idź? Idź!", jak jakaś zwariowana wrona. Pobiegłam korytarzem. Za rogiem zwolniłam i czekałam na karła, aż się ze mną zrównał.

• Czy małżeństwo to nie wspaniała rzecz? - westchnął.

• Łatwo ci szydzić - odparłam. - Nigdy nie byłeś żonaty.

• Oszczędzałem się - poinformował mnie dumnie.

• Naprawdę?

• Pomyślałem sobie, że jak Aleksy dostanie włócznią, miałbym szanse u flecistki.

Nie mogłam się powstrzymać. Zachichotałam.

- Nie dorasta ci do pięt - powiedziałam.

-Jeszcze nie - przyznał mi rację. - Ale taki mam ogólny zamysł. Czy Eufra naprawdę myślała, że go przekona, aby nie ruszał w pole?

- Zapomina, że Aleksy czasem bierze cesarzowanie na
serio. Naprawdę wyprawi się przeciwko krzyżowcom?

-Tak daleko, żeby miasto miało dobre przedstawie-

91

nie - rzekł. - Pomacha mieczem, potrząśnie włócznią, bły­śnie ikoną i wyśle przed siebie gwardię. Jego rycerskie dni minęły.

• A co z przekupstwem?

• Wspomniałem o tym. Powiedział: „Zastanawiam się, czy na świecie jest dość złota, żeby sobie odpłynęli?" Dobre pytanie. A jej jak się to spodobało?

- Nie miałam okazji o tym napomknąć. Dzień był wypeł­
niony przedstawieniami, a jakość występów marna.

— Pilnuj się. Kiedy ta rodzinka zaczyna się wadzić między
sobą, nie kończy się na słowach. Wcześniej czy później idą
w ruch sztylety. Zobaczymy się wieczorem.

Uściskaliśmy sobie nawzajem nosy i ruszyli w przeciw­nych kierunkach.

Wróciłam do komnat cesarzowej w sam czas, aby zoba­czyć, jak kapitan wlecze korytarzem Eudoksję. Przeraźliwie wrzeszczała:

- Ale ja nie chcę do swoich komnat!

Drzwi zamknęły się z hukiem, trzasnął obracany w zam­ku klucz i wrzaski ucichły.

Cesarzowa zniknęła, zostawiając za sobą ślad w posta­ci sponiewieranych dam. Pomogłam jednej z nich wstać. Nazywała się Izadora i była z bogatego konstantynopoli­tańskiego rodu, który liczył na to, że umieszczając dziew­czynę przy cesarzowej, polepszy jej przyszłość. Owszem, ale dziewczę musiało się nauczyć znosić z uśmiechem razy. Są gorsze rzeczy do przyswojenia, to też jednak nie była przy­jemność.

- Dziękuję ci, błaźnie - szepnęła, kiedy chusteczką osu-

92

szyłam krew na jej wardze. - Jak to dobrze, że nie muszę wyjść do miasta. Nie cierpię pokazywać się publicznie w ta­kim stanie.

- Noś to z dumą - poradziłam jej. - Mężczyźni zawsze
przechwalają się swoimi bliznami. Czemu my nie miałyby­
śmy być dumne z naszych?

Uśmiechnęła się słabo.

- Mogę cię o coś zapytać? — szepnęłam.
Rozejrzała się i skinęła głową.

- Zaintrygowała mnie pewna kobieta, która mieszka na
Piątym Wzgórzu. Chodzi w żałobie i mieszka sama w rezy­
dencji za wielkim murem. Plotka głosi, że to czarownica. Nie
wiesz...

Przerwałam, bo zbielała jak chusta.

- Proszę, Aglajo - szepnęła ze strachem. — Nigdy nie
wspominaj jej w tych apartamentach.

-Ale...

Potrząsnęła głową i odeszła. Zostałam z zakrwawioną chusteczką.

O co w tym wszystkim chodzi? zastanawiałam się. Może to jakiś zwykły przesąd. Nietrudno o nie w pałacu, który miał taką panią. Ale kiedy Eufra poznała czarownicę, to prę­dzej była gotowa wymieniać przepisy, niż uciekać. Co takie­go wyjątkowego miała w sobie tamta?

Ten orzech był za twardy do zgryzienia. Postanowiłam, że czas zrobi to za mnie.

Z sypialni Eufry przybiegła służąca. Ku mojemu zdziwie­niu skierowała się prosto do mnie.

- Chce cię widzieć - powiedziała. - Szybko!

93

Spojrzałam na sponiewierane kobiety, głośno przełknę­łam ślinę i poszłam.

Chodziła po pokoju, ciągle jeszcze w uroczystym cesar­skim stroju, z przekrzywioną koroną. Na mój widok pode­szła szybkim krokiem, wyciągając ręce ku mojej twarzy.

Z trudem się powstrzymałam, aby nie odskoczyć w tył. Znów ujęła w obie dłonie moją głowę i spojrzała mi w oczy.

— Córka - powiedziała. - Tak prorokuję.

— Też tak myślę, wasza cesarska mość - odparłam.
Usatysfakcjonowana skinęła głową i uwolniła mnie. Roz­
masowałam szczękę w miejscach, w które wbiła palce.

• Córki są gorsze - orzekła.

• Też mi się tak wydaje.

• Problem w tym, że je rozpieściliśmy. Traktowaliśmy zbyt łagodnie. Nie mają pojęcia o świecie, a gdy nagle wychodzą za mąż, nauka bywa bolesna. Mój błąd, ale nie mogę zmienić przeszłości. Pozostaje mi zmienić przyszłość i poświęcam każdą chwilę temu celowi.

• Twoje nieznużone wysiłki w tym względzie są prawdzi­wą inspiracją, Wasza Cesarska Mość.

• Daj spokój — skarciła mnie ostro. —Jesteś jedyną osobą w tym mieście, na której szczerość mogę liczyć, błaźnie. Nie schlebiaj mi, kiedy najbardziej cię potrzebuję.

Proszę, komplementy z najmniej spodziewanej strony. Nigdy nie oczekiwałam, że będzie chwalić moją uczciwość. Dowód na to, jak staranną pracę wykonałam, aby ją zwieść.

• Dobra, Eufro — powiedziałam. — Czego ode mnie chcesz? Tym razem nawet nie nastroję lutni.

• Chociażbym nie wiem jak chciała, nie mogę wiecznie

94

trzymać Eudoksji pod kluczem. Musimy pokazać ludowi, jacy jesteśmy silni, każdy mąż i każda niewiasta. Jak zwykle będzie odwiedzać chorych i więźniów. Wiesz, że zakochała się w jednym z nich.

- Tak, słyszałam.
Westchnęła.

• Nie ma nic głupszego niż takie porywy serca - mówiła dalej. — Tam, gdzie w grę wchodzi mężczyzna, kobieta po­winna patrzeć trzeźwo. Małżeństwo to związek, w którym każda ze stron wykorzystuje drugą do swoich celów. Jeśli nie chcesz być wykorzystana, nie możesz pozwolić, żeby miłość wchodziła ci w paradę. Zbyt późno odebrałam od życia tę lekcję. Chcę ją przekazać moim córkom, kiedy są jeszcze młode.

• I Eudoksja musi się nauczyć najwięcej?

• Właśnie - potwierdziła z zadowoleniem. - Chcę, żebyś została jej towarzyszką. Bądź przy niej podczas jej miłosier­nych odwiedzin. Pozyskaj jej zaufanie i donoś mi o wszyst­kim. Ma osobistą straż, ale to mężczyźni, nie potrafią odczy­tać jej zachowań. Potrzebuję tam kobiety i tylko tobie mogę zaufać.

Skłoniłam się.

• Oczywiście, zrobię to - powiedziałam. - Ale nie wydaje ci się, że będzie mnie podejrzewać?

• Już o tym pomyślałam — odparła.

Lekko uchyliła drzwi i skinęła na mnie. Zerknęłam przez szparę. Zobaczyłam damy dworu i służące. Szydełkowa­ły i plotkowały, cały czas nastawiając uszu w naszym kie­runku.

95

• Zdrajczyni! - nagle wrzasnęła Eufra, aż podskoczyłam. Ze strachem odwróciłam się do niej. Uśmiechała się jak fu-riatka. — Ty głupia, fałszywa zdziro! Myślisz, że wolno ci ze mnie szydzić prosto w oczy? Kto wie, co knujesz za moimi plecami?

• Ale, Wasza Cesarska Mość — zaprotestowałam, uświa­damiając sobie, że to gra. — Tylko chciałam pomóc.

-Ja decyduję, co jest najlepsze dla moich córek - krzyk­nęła. — Jak śmiesz się wtrącać! Wynoś się i opowiedz im te swoje żałosne dowcipasy, jak masz ochotę.

Otworzyła gwałtownie drzwi i wyrzuciła mnie za próg.

— Jeśli to sprawi ci przyjemność... - zaczęłam, ale prze­
rwałam, widząc, że odchyla rękę do ciosu.

Już dość tego teatru, pomyślałam tuż przed tym, jak jej pięść wylądowała na mojej szczęce. Odchyliłam się w ostat­niej chwili, bo jak na staruchę była niezwykle silna. Padłam na podłogę i przejechałam jakieś dziesięć stóp po gładkim czarnym marmurze. Zatrzasnęła drzwi i usiadłam, skupiając na sobie spojrzenia pozostałych niewiast. Niektóre wydawa­ły się szczerze uradowane moją konsternacją.

Sprawdziłam, czy lutnia jest cała, ale udało mi się jej nie zgnieść. To mnie ucieszyło, bo miałam ją zaledwie od kil­ku dni, prezent od męża. Obmacałam szczękę, dużo mniej cenny prezent od rodziców. Była opuchnięta i bolała pod dotknięciem. Podejrzewałam, że niebawem wykwitnie tam również siniak. Wyjęłam z torby zestaw do makijażu.

— To moja jedna przewaga nad wami wszystkimi — po­
wiedziałam, kiedy, trochę się krzywiąc, pudrowałam szczękę
mieszanką mąki i kredy. - Po czymś takim nadal mogę się

96

publicznie pokazać. Miłego dnia, szlachetne panie. Pozosta­wiam was kaprysom znacznie mniej miłej kobiety.

Wyszłam na nieco miękkich nogach, ale zanim dotarłam do bramy wyjściowej, w głowie mi przejaśniało. Dobre i to. Tej nocy musiałam mieć trzeźwy umysł.

Czekało mnie wyjście z mężem na miasto i włamanie.

_{Rozdział VI}

I piractwo, i włamanie

Mamy teraz na śniadanie.

W. S. Gilbert, Piraci z Penzance

Często się zastanawiałem nad wpływem religii i zabobonów w naszym świecie. Należałoby oczekiwać, że Kościół wy­miecie pogańskie wierzenia i obrzędy, tak iż pozostaną do­meną sekretnych barbarzyńskich ofiar w dalekich jaskiniach lub sabatów czarownic w głębi borów. Tymczasem sprawy wzięły zupełnie inny obrót. Im większe wpływy Kościoła na danym obszarze, tym częściej używano tam talizmanów, żarliwiej czczono relikwie, większą wagę przywiązywano do astrologii i wróżb.

Może wiązało się to z wywyższaniem przez Kościół świę­tych i cudów kosztem wiary i moralności, walką o wolną od pogan Ziemię Świętą kosztem walki o umysły i dusze wolne od grzechów, a pełne daru dobroci i miłosierdzia.

Wiem na pewno jedno. W tym mieście z górą dwustu ko­ściołów praktykowano najdurniejszą magię na taką skalę, że starożytny Grek czy Rzymianin — albo jeszcze lepiej druid — znalazłszy się pośrodku tych czarów-marów, poczułby się jak w domu.

98

Hagia Sophia to największy kościół przynajmniej w tej części świata, którą znamy. Może jakiś przedsiębiorczy mnich w tej właśnie chwili buduje większe monstrum w Indiach czy Kitaju, ale tu nikt o niczym podobnym nie słyszał. Tak więc ta kupa marmurów, porfirów, złota, mozaik i szlachetnych kamieni unosiła się do nieba z tego trzęsącego się skrawka ziemi, wszystko dla większej chwały Boga. Doprawdy był to kościół-pałac i byłoby grubiaństwem nie wspomnieć, że (o ile mnie pamięć nie myli) nasz Zbawca tylko raz w życiu postawił stopę w pałacu i nie za bardzo mu się tam podo­bało.

Ten budynek tak napchano świętościami, że wierni uwie­rzyli w boską moc samych kamieni i płyt; stał tak długo, że nastąpiła specjalizacja owych mocy. Każda ze stu czte­rech kolumn miała szczególne właściwości lecznicze. Jedna przyciągała kulawych, inna podobno leczyła choroby nerek. Kolejna, w przyciemnionej galerii z lewej, miała uzdrawiać ślepców. Nigdy nie słyszałem, aby to niebotyczne kamienne słupiszcze kogokolwiek wyleczyło, ale uwieczniono je w le­gendzie i nazwano Kolumną Ślepców.

Przyglądałem się biedaczyskom, jak wchodzili do galerii, stawiając niepewnie kroki. Dwóch młodych diakonów brało pod łokcie każdego i wiodło go do kolumny, która z kamien­nym obliczem przyjmowała ich podarki i modlitwy. Zauwa­żyłem, że diakoni nie bronili się przed napiwkami, mającymi dodać sił ich świątobliwym wysiłkom.

Urzędnicy z senatu i Wielkiego Pałacu często odwiedza­li tę galerię, wyłącznie dla zabawy. Przyglądali się ślepcom, którzy potykając się, brnęli ku kolumnie. Siedzieli w ławkach

99

bokiem lub tyłem do ołtarza, żarli przyniesiony posiłek i re­chotali między sobą. Przyglądałem się im z obrzydzeniem.

• Iluż to rodzi się ślepymi, iluż zostaje oślepionych, iluż po prostu nie chce widzieć - usłyszałem za plecami czyjś szept.

• Witaj, Niketasie — powiedziałem, nie odwracając się. — Masz czas na uczciwy obiad?

• Z tobą zawsze. Chodźmy do gospody w dzielnicy ge­nueńskiej.

Wyszliśmy osobno, przechodząc przez Augustaion. Kie­dy mijałem kolumnę Teodozjusza, dostrzegłem Ranieriegio. Zmierzał w przeciwnym kierunku. Ostatnio ogarnęła mnie taka podejrzliwość, że byłem gotów śledzić każdego w każdej chwili, ale teraz obiad z Niketasem był dla mnie najważniej­szy. Gdzie się podziewał Plossus, kiedy go potrzebowałem?

Niketas znalazł stół w głębi i kiedy siadałem, zamówił dla nas auszpik z kapłona. Podobnie jak ja był mężczyzną w średnim wieku, chociaż większej tuszy. My, błazny, zwy­kle bywamy szczupli. Codziennie ćwiczymy i stale jesteśmy w ruchu. Nigdy nie widziałem, aby Niketas zdobył się na poważniejszy wysiłek niż podniesienie do ust łyżki lub obli­zanie językiem warg.

Odwiedzaliśmy ten lokal, ponieważ stołowali się w nim sami genueńczycy. Niepodobna było znaleźć tam Greka, którego zaciekawiłoby nasze spotkanie, a wenecjanie w ogó­le nigdy tam nie zaglądali. Biorąc pod uwagę temat rozmowy, to był dobry wybór.

— No więc, co cię tak przypiliło, że zmieniłeś termin na­
szego spotkania? — zapytał.

100

- Przede wszystkim chciałem cię prosić o oficjalne wsta­
wiennictwo.

-Wstawiennictwo senatora - roześmiał się. - Nigdy wcześniej nie przywiązywałeś wagi do mojej pozycji.

• Wstawiennictwo logotety - wyjaśniłem.

• Urząd logotety masz w jeszcze mniejszym poważaniu. Od kiedy to moje urzędnicze możliwości zaczęły cię intere­sować?

• Od śmierci Kamila Bastianiego. Uniósł brew.

• Kogo to interesuje? — spytał cicho.

• Wiesz, że tego nie mogę powiedzieć - odparłem, wska­zując głową na północ.

• Ach - odparł, patrząc w tym kierunku. - No cóż, mogę zgadywać sam. Słyszałem, że Bastiani umarł we śnie.

• Myślę, że go zamordowano. Podobnie uważają jego przyjaciele.

• Nie wiedziałem, że miał jakowychś.

• Co o nim słyszałeś? Ta dzielnica podlega twojej wła­dzy. Znasz ją pewnie lepiej niż ktokolwiek poza wenecja-nami.

• Przypłynął tu jakieś piętnaście lat temu - zaczął. - Sku­tecznie prowadził interesy, nie robiąc wokół siebie szumu. Nie ryzykował ani z ładunkami, ani przy kościach. Dbał o stały, równomierny dochód i poza tym nie zwracał na sie­bie uwagi.

• Co z jego rodziną? Coś mi się obiło o uszy, że miał żonę, ale na pogrzebie nikt nic o tym nie wspomniał.

• Miał żonę. I dzieci.

101

• Nie widziałem ich.

• To dlatego, że całą rodzinę zostawił w Wenecji - wy­jaśnił. - Małżeństwo ułożone przez rodziców, obowiązek spełniony, nadal ich wspiera, odwiedza, kiedy interesy wy­magają podróży, ale bogactwo zdobył tutaj.

• Niewielkie - oceniłem.

• Czemu tak mówisz?

• Najmował umeblowany pokój bez okna. To nie są oznaki bogactwa.

• W takim razie może cię to zaskoczy, ale wiem, że był naprawdę zamożny. - Niketas szeroko się uśmiechnął.

• Czyżby?

• Jak powiedziałem, nie był ryzykantem. Pieniądze odsy­łał do Wenecji. Mieszkał w prostych warunkach, bo nie miał żadnych potrzeb. Praca wypełniała mu życie.

-Musiał mieć jakieś potrzeby. Plotkuje się, że bywała u niego kobieta.

• To mnie cieszy. Zawsze robił na mnie wrażenie samot­nego zrzędy w matni życia. Jeśli przed śmiercią znalazł że­braczą miarkę szczęścia, to dobrze się złożyło.

• Ale nie wiesz, kim jest ta kobieta?

• Pierwszy raz o niej słyszę.

• Hmm. Jeśli zamordowany był kupcem, narzuca się, że poszło o pieniądze - zastanawiałem się głośno, przypomina­jąc sobie słowa Tullia. — Kto dziedziczy?

• Pewnie rodzina w Wenecji.

• A ilu miał konkurentów w interesach?

• Tylu, ilu kupców jedwabnych w tym mieście - odparł Niketas. - Nawet wśród ziomków. Korzystający z tego em-

102

bolum to strony wiecznie zmiennych sojuszy. Razem inwe­stują w przewóz ładunku, potem po cichu usiłują wysadzić z siodła jeden drugiego, aby samemu zrobić lepszy interes, i podejmują kolejną wspólną inwestycję. Jednego nigdy nie zrobią... interesu z inną dzielnicą.

• Czy Bastiani mógł się na to odważyć? Zawarłby pakt z genueńczykami lub pizańczykami?

• Wątpię. Jak mówię, nie miał duszy ryzykanta. Dzielni­ca jest kontrolowana od wewnątrz i każdy kontakt z kimś z zewnątrz zostałby zaraz wykryty, a jego uczestników po­traktowano by z całą surowością.

• Może zostali potraktowani z całą surowością. — Pochy­liłem się i szepnąłem: - W Blachernach uważa się, że wene-cjanie organizują powstanie. Wiesz coś o tym?

• Zapewne nie więcej niż ty.

• Czy zdobyłby się na udział w takiej akcji?

• Nie - zaprzeczył kategorycznie. - Nie dbał o swoich ziomków. Nie wyobrażam sobie, żeby z bronią w ręku wy­szedł na ulicę i walczył dla dobra Wenecji. To pomniejszyło­by jego zyski. Kiedy ciebie słucham, zaczynam się zastana­wiać, czy nie zabito go, bo za dużo wiedział.

• Mnie też na to wygląda.

• Muszę wracać do senatu. — Wstał. - Odważnie postana­wiamy siedzieć na tyłkach i nie kiwać nawet palcem. Ale będę miał oczy otwarte. Wpadaj, kiedy tylko zechcesz, Feste.

Zapłacił za obiad i wyszedł.

Kiedy wyłoniłem się z tawerny, ujrzałem dwie znajome gęby. Na ulicy stał Henryk, kapitan gwardii wareskiej, a obok

103

jego adiutant, Knut. Jak zwykle byli w pełnej zbroi. Ogrom­ne toporzyska niedbale trzymali na ramionach.

Rozmawiali przyjaźnie z grupką genueńczyków, którzy uważnie słuchali i kiwali głowami jak zaaferowane papugi. Potem żołnierze wymienili uściski dłoni z całym bractwem, odwrócili się i dostrzegli mnie.

- Witaj, Feste! - huknął Henryk.

Był jowialnym rycerzem angielskim, który poważnie trak­tował tylko żołnierkę. Potężnie zbudowany, nawet jak na Warega, miał całą masę blizn i nigdy nie kazał się długo pro­sić, aby je zaprezentować. Knut był dużo młodszy, jeszcze dzieciuch, wysłany z rodzinnej Danii z nakazem zdobycia bi­tewnego doświadczenia, o którym od dawna nawet nie mógł marzyć w ojczyźnie.

• Miło was widzieć, zacni żołnierze - powiedziałem.

• Witaj, Feste - przywitał mnie Knut. - Co cię tu spro­wadza?

• A co mnie zawsze wszędzie sprowadza? Dobre żarełko, dobre winko i obcy trzos, który za to zapłaci. A co z wami?

• Organizuję miejską milicję — wyjaśnił Henryk. — Czas, żeby ludzie zdecydowali, po czyjej są stronie. Albo jesteś Grekiem, albo wenecjaninem, nie ma innej możliwości.

• Powiedzieli genueńczykom Norman i Duńczyk - za­uważyłem. — A z wenecjanami są też Frankowie.

• To tylko znaczy, że mogę połączyć obowiązek z przy­jemnością. — Henryk ryknął śmiechem. —Już czas, żebyśmy mieli tu wojnę jak należy. Zrobiło się zbyt nudno.

• Podobno. Ktoś mi mówił, że teraz eskortujecie kon­dukty pogrzebowe.

104

— No, wyobraź sobie! Eskortowanie truposzów! Marno­
wanie naszych umiejętności. Jak dalej tak będzie, to skończę,
machając toporem przy wycince drzew.

-Jeśli wolisz, przekuję twój topór na lemiesz - powie­działem. — Podziwiam wareski głód krwi, ale co zrobisz, jak nie będzie wojny? Wiesz, w dalszym ciągu mogą zawrzeć po­kój.

-1 jaka z tego frajda, co, Knut? - rzekł ponuro Henryk, waląc młodszego żołnierza w ramię, aż zadudniło.

Kiedy ucichło, spytałem Knuta:

• A co ty myślisz, chłopcze?

• Och, chętnie posmakowałbym bitwy - rzekł. - Ojciec wysłał mnie tu, żebym nabył doświadczenia, i niewiele się nauczyłem poza tym, jak maszerować w szyku.

• Wiesz, możesz wiele się nauczyć, nie dając się zabić.

• Jak ci się to podoba, możesz zostać w domu i umrzeć ze starości — wtrącił Henryk. - Ale żeby mężczyzna się prze­konał, ile jest wart, potrzeba stali.

• Stal obala wszystkich mężów, odważnych i tchórzli­wych - odparłem na to. - No cóż, może dostaniecie to, po coście przybyli, moi przyjaciele. I życzę wam dobrze. Ale przeżyć bitwę to też nie hańba. Zapamiętajcie sobie.

Pożegnaliśmy się i rozeszli.

Popołudnie spędziłem na przeczesywaniu Wielkiego Pałacu. Żonglowałem, gdzie się dało, ale nigdzie nie wypa­trzyłem Ranieriego. Kiedy dotarłem pod latarnię morską, uj­rzałem zgromadzony tłum. Przyglądał się flotylli żeglującej na północ Bosforu. Nie muszę dodawać, że ludzie nie byli kompletnie ciekawi mojego przedstawienia.

105

Wieczorem, nie narzucając się, obserwowałem moją żonę figlującą z młodszym mężczyzną. Nie ja jeden zresztą- ota­czał ich tłum wenecjan. Opierałem się o róg embolum, ty­łem do uliczki wiodącej do bocznego wejścia.

Sądząc po pozorach, też można by mnie wziąć za wene-cjanina. Porzuciłem pstry strój i makijaż na rzecz ciemne­go ubioru i suto marszczonego płaszcza. Do tego dodałem wąsy i brodę. Byłem przekonany, że zarost niesłychanie do­dał mi męskiego powabu, ale u mojej ukochanej wzbudził tylko kaskady perlistego śmiechu. Potem powiedziała, że to na szczęście pomogło jej zapomnieć o pulsującym bólu szczęki. Kiedy ujrzałem rozmiar siniaka pod bielidłem, mu­siałem się hamować, aby nie zaatakować Blachernów i nie popełnić cesarzobójstwa.

Obowiązki błazna cesarzowej trzymały Aglaję w Blacher-nach, ale kiedy miała możliwość się stamtąd wyrwać, udo­wadniała, że jest również znakomitym wykonawcą ulicznym. Dotąd oglądałem ją w występach niesolowych tylko wtedy, kiedy prezentowaliśmy się całą grupą, teraz po raz pierwszy miałem okazję być postronnym widzem.

Plossus i Aglaja przechodzili transformacje, ukazując się jako rozmaite pary: matka rugająca syna, stary lubieżnik dy­biący na cnotliwą pannę, kłótliwe bliźnięta. Kiedy Plossus założył szczudła i przystąpił do żonglerki, Aglaja wyjęła lut­nię i zapewniła odpowiedni podkład muzyczny.

Tego wieczoru w dzielnicy panował dziwny nastrój. Tłu­mione podniecenie łączyło się z obawą, przeczuciem, że świat może niebawem runąć. Dzieci goniły się w świede po­chodni, od czasu do czasu ginąc w mroku, a dorosłe pary

106

spacerowały objęte, zadając sobie pytanie, jak długo pozo­staną razem.

Plossus stanął na rękach. Nagle odrzucił jedno szczudło i balansował tylko na prawej dłoni, dziesięć stóp nad ziemią. Kiedy wszystkie oczy skierowały się w górę, sięgnąłem za siebie i poklepałem się po plecach.

Riko, który wisiał w skórzanej, opinającej mój tors uprzę­ży, zsunął się na ziemię. Na moment rozpostarłem płaszcz, zasłaniając uliczkę przed wzrokiem innych, podczas gdy mój kamrat-karzeł bezszelestnie manewrował przy wiszącej na drzwiach kłódce. Rozległy się cichy metaliczny trzask i peł­ne zadowolenia sapnięcie. Upewniając się, że nikt mnie nie obserwuje, cofałem się, aż stanąłem w progu. Wszedłem do środka.

Miałem przy sobie małą złodziejską latarnię. Uniosłem ją przed drzwiami magazynu, do którego Ranieri przeniósł skrzynie. Riko obejrzał kolejną kłódkę i wybrał żelazny klucz z zestawu, który nosił na kółku przy pasie. Delikatnie wsu­nął go do środka i obrócił. Kłódka się otwarła.

— Jak po maśle — powiedział Riko. — Otworzyć inne?
-Jeszcze nie - powstrzymałem go. - Najpierw zajmijmy

się skrzyniami.

Zastanawiałem się, jak zdołamy je otworzyć, nie robiąc hałasu, który obudzi czujność na zewnątrz. W tej samej chwili usłyszałem żarliwą, patriotyczną pieśń zaintonowaną przez Plossusa i Aglaję. Natychmiast podjął ją cały tłum.

— Chóralne pienia podczas włamania, to lubię — stwier­
dził Riko, wsuwając pod pokrywę skrzyni łom.

Ja zrobiłem to samo z drugiej strony. Pokrywa skrzypnęła

107

i odchyliła się. Riko podciągnął się do krawędzi skrzyni i zaj­rzeliśmy do środka. Karzeł był zawiedziony.

- Tylko jedwab — rzekł.

Łomem postukałem w kilku miejscach belę. Za trzecim uderzeniem rozległ się przytłumiony metaliczny brzęk.

- Jedwab z dodatkami — ucieszył się Riko. Wsunął się do
skrzyni i ostrożnie obmacał belę. Stęknął i wyjął miecz, któ­
ry odbił światło latarenki. Podniósł go wyżej. — Czy teraz
jestem prawdziwym królem Anglii? — spytał.

— Lepiej schowaj go z powrotem — zaleciłem mu.
Odłożył go, po czym przykucnął, sprawdzając dalszą za­
wartość skrzyni.

— Z wyliczenia wychodzi pięćdziesiąt ostrzy - powie­
dział. - Dobra stal, bez zbytecznych misternych robótek
przy rękojeści. Ciekawe, jakie robaki je przędą.

- Wyłaź. Sprawdzimy inne.

W kolejnej skrzyni były ledwo przykryte cztery tuziny mieczy. W trzeciej kusze i masa bełtów. Na ten widok wzdry­gnąłem się.

• Skąd te drgawki akurat teraz? — spytał zawsze wszyst-kowidzący Riko.

• Paskudztwo — powiedziałem, unosząc do światła bełt. -Kilka lat temu dostałem czymś takim w udo. Na szczęście mam jeszcze nogę.

- No, tylko dlatego że spotkała cię mała nieprzyjemność
z kuszy, to od razu nie znaczy, że wszystkie są złe - oświad­
czył. - Od czasu do czasu się przydają. Kiedy się jest mojego
wzrostu, ma się ciepły stosunek do wszystkiego, co może
wyrównać szanse w starciu z większymi od ciebie.

108

- Chcesz zabrać jedną na pamiątkę?

— Nie, dziękuję — odparł. — Mam już taką u siebie w pa­
łacu.

W kolejnych skrzyniach były następne kusze.

— Czyj to magazyn? - spytał Riko.

Oświetliłem drzwi latarnią. Przywiercono do nich grawe­rowaną płytkę z napisem: BASTIANI.

• Ciekawa zawartość jak na zmarłego właściciela - po­wiedział Riko.

• Lub też wygodny magazyn żywego - dodałem. -W razie znalezienia broni zawsze można zrzucić winę na tego, który zmarł.

— Co zrobimy z tym wszystkim? — spytał Riko. - Powiemy
eunuchowi?

• Nie tak prędko. Wpierw musimy się dowiedzieć, cze­mu ta broń się tu znalazła. Czy szykowano ją na wypadek powstania, czy jako środek ostrożności, gdyby pizańscy lub genueńscy sąsiedzi wenecjan wykorzystali ten gorący czas i zaatakowali dzielnicę.

• A może to po prostu zwykły przemyt? - zastanawiał się Riko. - Twój przyjaciel Bastiani wywąchał, co się święci, i został zabity, zanim zdołał przekazać informację.

-Jeśli ostrzeżemy Filoksenitesa teraz, nie odkryjemy, kto stoi za Ranierim. Wystraszymy ich i zrezygnują z wszelkich działań.

— To nie byłoby najgorsze. Ale chcesz również dopaść
mordercę, no nie?

— Muszę go pozbawić swobody działania. A przynaj­
mniej chcę się dowiedzieć, kim jest. Potem zdecydujemy, co

109

z tym zrobić. Może przekonam Filoksenitesa, aby wstrzymał wszelką akcję, dopóki nie poznamy całej historii. Riko wskazał na otwarte skrzynie.

• Nie zabraliśmy naszego kociołka z klejem. Dowiedzą się, że ktoś tu szperał.

• Zabijemy je z powrotem. Jeśli nie zaglądają tu codzien­nie, nie zauważą, że ktoś przy nich majstrował.

Przykryliśmy skrzynie tak szczelnie, jak się dało, po czym zamknęliśmy drzwi i założyli kłódkę.

• Dokąd teraz? - szepnął Riko.

• Ranieri taszczył je stamtąd — powiedziałem, unosząc la­tarenkę. Na tabliczce widniało RANIERI.

Zamek szybko ustąpił zręcznym palcom karła i drzwi sta­nęły otworem. W tym magazynie było więcej skrzyń. Pię­trzyły się aż do sufitu.

— Od której zaczniemy? — Rozejrzałem się w koło.
Riko zajrzał za róg najbliższego stosu.

• Tam są jeszcze inne - powiedział. - Frontowe pewnie miały je zasłonić. Chyba że stawiano je jak popadnie.

• Ranieri to raczej ostrożny człowiek, nie bałaganiarz — oceniłem „mojego" wenecjanina. — Zajrzyjmy do tej.

Kończyliśmy podważać pierwszą pokrywę, kiedy Riko spojrzał w kierunku uliczki. Śpiew cichł.

• Ktoś się zbliża - szepnął.

• Chowaj się — rozkazałem, podając mu łom.

Jak najciszej poszedłem do głównej sali embolum. Ku mojemu rozczarowaniu usłyszałem, jak otwierają się drzwi frontowe, i głosy w uliczce. Cóż, pozostawało mi tylko jed­no wyjście, udawać, hmm, Greka. Wyszedłem z magazynów,

110

zamknąłem drzwi i założyłem kłódkę, tak że wydawała się zamknięta. Następnie zdmuchnąłem latarenkę i ukryłem ją pod stołem.

Pochodnia oświetliła kilku młodych ludzi, którzy się za­trzymali, widząc mnie w ciemności.

• Kim jesteś? - zawołał po grecku jeden z nich.

• Kim jesteście? - odparłem weneckim dialektem, z naj­lepszym akcentem, na jaki mnie było stać.

— Tu nie wolno nikomu przebywać — powiedział. — Odłóż
broń.

Rozchyliłem poły płaszcza, okazując, iż nie noszę miecza. Miałem przy sobie nóż i sztylet, ale na razie nie zamierzałem się nimi chwalić.

- Który z was jest moim łącznikiem? - zapytałem władczo.
Wlepili we mnie wzrok, a potem niepewnie popatrzyli po

sobie.

— Dalej, mężowie Wenecji, mam mało czasu — ciągną­
łem. — Czekałam zbyt długo. Jeśli przed świtem nie znajdę
się z powrotem na mojej łodzi, wszyscy możemy zginąć. Kto
jest moim łącznikiem?

Jeden z nich wystąpił przed pozostałych. -Jesteś z flotylli? - spytał.

— Dzieciaki — rzekłem, kręcąc z ubolewaniem głową. —
Nic po was. Dobra, idę. Jeśli ktoś się zjawi i będzie mnie szu­
kał, powiedzcie, że jutro będę tu o tej samej porze. Z drogi,
już.

Ruszyłem na nich. Przez chwilę myślałem, że sposób chwyci, ale młodzian, który odezwał się ostatni, zagrodził mi drogę.

111

• Usłyszeliśmy odgłosy włamania — powiedział.

• Mnie słyszeliście — wyjaśniłem. — Kazano mi tu przyjść.

• Może. A może jesteś zwykłym włamywaczem.

• Czy mam przy sobie jakieś łupy? — spytałem wynio­śle. — Albo narzędzia do wyłamywania drzwi? Rusz głową, chłopcze. Teraz daj mi przejść. Nasz doża oczekuje mojego sprawozdania.

Położył mi rękę na piersiach.

- Skoro łączność między dzielnicą i flotyllą jest tak waż­
na, zostajesz — oświadczył. - Związać go.

Mniej rozmowna reszta w końcu miała coś do roboty, tym przyjemniejszego, że nieskomplikowanego. Złapali mnie, błyskawicznie usadzili na krześle i obwiązali jak baleronik.

- Wrócimy ze starszyzną - zapowiedział młodzieniec. -
Wtedy dojdziemy, co się tu dzieje.

Wyszli pośpiesznie, zostawiając mnie w ciemnościach.

Ale nie osamotnionego. Kiedy tylko ostatni młody czło­wiek minął próg, ostrze noża wsunęło się przez szparę w drzwiach magazynu Ranieriego i uniosło kłódkę. W chwi­lę potem Riko i ja biegliśmy mrocznymi uliczkami weneckiej dzielnicy.

Znaleźliśmy moją torbę, ukrytą przed wyprawą. Raz-dwa nałożyłem na siebie pełny makijaż i błazeński strój. Wenec­kie przebranie i sztuczny zarost zniknęły pod maczugami do żonglerki.

- Teraz nikt nie powinien cię podejrzewać — mruknął
Riko. - Tak przy okazji, nieźle wykombinowana historyjka.
Prawie mnie przekonałeś, że jesteś weneckim szpiegiem,
a znam cię.

112

• Tak mi się wydało, że może chwycić — powiedziałem, sięgając po torbę.

• No, ale też trochę mnie zdenerwowałeś, kiedy wysze­dłeś, zostawiając mnie w skrzyni. Mogłem pożeglować Bóg wie dokąd.

- Poznałbyś za darmo kawał świata. Jak już tam wlazłeś,
natknąłeś się na coś ciekawego?

— Tylko na jakieś ozdobne drzewko wysłane do czyjejś
teściowej - powiedział. - Pod liśćmi nie ukryto żadnej bro­
ni. Ale wlazłem tylko do jednej skrzyni. Było ich jeszcze ze
czterdzieści i nie wydaje mi się, żeby udało się nam powtó­
rzyć ten numer. Kiedy tylko odkryją, że ktoś tam szperał,
pozbędą się kontrabandy i wzmocnią ochronę.

- Pewnie masz rację. Poszukajmy pozostałych.
Wróciliśmy przed embolum. Zdążyliśmy akurat na czas,

aby rozpocząć żonglerkę na osiem rąk. Przyszli również moi weneccy młodzieńcy w towarzystwie Ruzziniego, Ranierie-go, Viadry i kilku innych kupców jedwabnych. W chwilę po­tem wypadli z embolum, rozglądając się dzikim wzrokiem i pokazując we wszystkich kierunkach, zanim się rozbiegli.

Kiedy skończyliśmy, Aglaja stała na ramionach Plossusa, a Riko na moich, podczas gdy maczugi krążyły z jednego poziomu na drugi. Potem Riko obszedł widzów, zbierając zapłatę za występ, podczas gdy Aglaja i Plossus pakowali rzeczy.

Riko wrócił z kapeluszem pełnym drobnych monet.

- Opłacalna noc - powiedziałem. — Przynajmniej finan-

sowo.

_{Rozdział VII}

Oliwia: — Do kogo najpododobniejszy

pijany człowiek, błazenku?

Błazen: — Do topielca, błazna i wariata.

William Szekspir, Wieczór Trzech Króli, akt I, sc. 5.

.Dzielenie zysków na czworo to trochę nie w porządku, nie uważacie? — stwierdził Plossus, kiedy następnego ranka Riko liczył dochody. - Mnie się wydaje, że ten, kto występował najdłużej, powinien dostać najwięcej.

• A co powiesz o tym, że ryzykowaliśmy więzienie? — spy­tał Riko. — To było wspólne przedsięwzięcie, równe udziały, równe zyski. Gdybyśmy zostali złapani, zgłosilibyście się do więzienia, odsiedzieć jedną czwartą kary?

• Przynajmniej wróciliście, żebyśmy mogli zrobić wielki finał - załagodziła Aglaja. - To była frajda! Już jakiś czas nie robiliśmy czwórkowego numeru.

• Tak przy okazji, tyjesz - wytknął jej Plossus. - Następ­nym razem ja biorę Rika, a tym możesz sobie stać na ramio­nach mężulka. Tak nakazuje zwykła uczciwość. To on cię wrobił w twój stan.

• Ale ty jesteś silniejszy ode mnie — zaprotestowałem. — Więc to ty masz ją utrzymywać. Tylko pilnuj się, żeby jej nie upuścić, albo będziesz miał ze mną do czynienia.

114

• No, ale jak już się włamujecie, to nie możecie czegoś ukraść? - narzekał dalej Plossus. - Cała heca za strzęp infor­macji. Jaki w tym zysk?

• Tym razem niewielki — przyznałem. — Nawet nie uda­ło się nam wytypować kupca odpowiadającego za łączność z flotyllą. Wszyscy przyszli.

• Myślę, że wszyscy w tym siedzą — stwierdził Riko. — Embolum to kwatera główna rebelii. Bastiani albo chciał się wytasować, albo doszli, że jest informatorem eunucha, więc go zabili.

• Jak? - zapytała Aglaja.

Riko tylko wzruszył ramionami.

• Wciąż wracam do pytania: jak się to stało? — mówiła dalej. - Kiedy odkryjesz „jak", będziesz wiedział „kto".

• Wciąż nie wiem, jak się do tego zabrać — wyznałem.

• Chciałabym obejrzeć jego pokój — powiedziała. - Jest jakiś sposób, żebyście mogli mnie tam wprowadzić, nie zwra­cając zbyt wiele uwagi?

-Jak najbardziej — odparłem. - Zapowiedziałem gospo­darzowi, że może mieć wizytę bogatego i zepsutego patrona, który lubi uwodzić w makabrycznym otoczeniu młode nie­wiasty. Masz ochotę odegrać ponętną młodą damę?

• Nie przesadzajmy - nachmurzył się Riko.

• Jeszcze nie jestem starą ropuchą— parsknęła, piorunu­jąc go wzrokiem. — Dobrze, zrobimy to jutro wieczór.

• Zgłaszam się na zepsutego uwodziciela! — zawołał Plossus.

• W głowie ci się pomieszało — skarciłem go. - Nikt poza mną nie będzie mi uwodził żony. Wy dwoje, wybieracie się dziś do pałacu?

115

- Mój pan wybiera się w pole - rzekł z patosem Riko. —Ja
będę się włóczył po mieście i zobaczę, czego się dowiem. •

— A ja muszę towarzyszyć Eudoksji, będzie spełniać mi­
łosierne uczynki — westchnęła Aglaja. — Zaszczebioczemy
się na śmierć, jak to dwie baby.

- Myślę, że Plossus i ja najlepiej zrobimy, sondując głębiej
wenecjan - oświadczyłem.

— Lecę po szczudła - powiedział Plossus i niebawem
wróciliśmy do weneckiej dzielnicy.

Zajęliśmy się południową stroną przy większym embo-lum. Zbyt częste występy w okolicy kupców jedwabnych wzbudziłyby podejrzenia, a szybkie wyjaśnienie sprawy broni nie wydawało mi się konieczne. Poza tym były inne miejsca wymiany handlowej, w których mogliśmy poszukać infor­macji. Zdecydowaliśmy się na okolicę nadmorskiego muru w pobliżu Wielkiego Pirsu i zaczęliśmy.

Jak zwykle pierwsze zebrały się dzieci, ale wstrzymanie ruchu statków po podniesieniu wielkiego łańcucha, ozna­czało, że wielu pracowników portowych miało przymusowe wolne. Niebawem otoczyła nas grupa potężnie zbudowa­nych prostaków, którzy zaczęli wysuwać głośne i chamskie sugestie co do naszej trupy. Sięgnęliśmy do naszych zapasów ostrych replik i wkrótce dokerzy ryczeli z siebie nawzajem i z naszych wygłupów.

Praca z młodym błaznem zawsze budzi we mnie instynkt współzawodnictwa, a Plossus był szczególnie utalentowa­nym kolegą i wcale nie gardził przyjacielską walką o admi­rację tłumu. Muszę też przyznać, że po obejrzeniu jego wy­stępów z moją żoną byłem nieco zazdrosny, choć za bardzo

116

nie było ku temu powodu. Jednak przyłapałem się na tym, że sięgam po wszystkie sztuczki, którym waloru mogło przydać moje wieloletnie doświadczenie.

Zaliczyliśmy udany występ i niebawem przenieśliśmy do pobliskiej tawerny, lubianej przez portowców. Serwowane tam piwsko zostawiało koszmarny posmak. Głowę daję, że robiono je na wodzie z samego Złotego Rogu. To jednak wcale nie powstrzymało naszych nowych przyjaciół od tęgiej żłopaniny. Jednak nawet rozwiązawszy im języki, nie dowie­dzieliśmy się niczego, co pomogłoby nam w poszukiwaniach. Głównie narzekano na brak pracy, ale nikt jakoś nie obwiniał za tę sytuację weneckiej flotylli.

Po obiedzie przenieśliśmy się do środkowego pirsu przy bramie Wodzów. Kiedy mijaliśmy jakąś otwartą szopę, za­uważyłem Tullia. Zbijał skrzynie i ustawiał je pod ścianą.

- A, to tu pracujesz! - zawołałem do niego.
Pomachał mi, ale zaraz wrócił do roboty.

• Muszę się z nimi uwinąć - powiedział. - Kto wie, jak długo jeszcze ludzie będą mogli mi płacić? Muszę też zebrać narzędzia i wynieść je z warsztatu, zanim zacznie się inwazja. Wszystko po tej stronie muru będzie narażone na grabież.

• Naprawdę spodziewasz się, że zaatakują mury nadmor­skie? — spytał Plossus.

• Gdzieś muszą przypuścić atak. Wolę nie ryzykować, za­kładając, że to będzie kawał stąd.

-Jak twojemu przyjacielowi, myśliwemu, podoba się, że będziesz pracował w waszej sypialni? — spytałem.

-Jeśli dalej będzie pił, jak pije, nic nie będzie w stanie go obudzić — zapewnił mnie Tullio.

117

- Może jego chrapanie zagłuszy twoje piłowanie — powie­
działem. - Z Bogiem.

Kiwnął w podzięce głową i zaczęliśmy się rozpakowywać przy nabrzeżu.

• To pobożny fach, ciesiołka — skomentował Plossus, wyjmując z torby maczugi.

• Bo nasz Pan się w niej wprawiał? - spytałem.

• Nie, bo na Boże Narodzenie wielu łapie za piłę i he­bel, robiąc dzieciakom szopkę. A poza tym uderzające jest, że nasz Pan, będąc chowany na cieślę, umarł na narzędziu stworzonym przez cieślę. Ciekawe, czy podobała mu się ta ironia losu.

• Pilnuj języka w gębie, chłopcze - ostrzegłem go. -W mojej przytomności możesz szydzić z każdego Kościoła, ale okazuj szacunek pierwszemu błaznowi, naszemu Zbawcy.

Kolejna publika i kolejna wyprawa do tawerny, tym ra­zem przy ulicy Wodzów, tuż za bramą. Ci wenecjanie, którzy wciąż mieli zajęcie, stawili się tłumnie na kolację, my zaś gra­liśmy i śpiewali coraz hałaśliwsze piosnki.

Zauważyłem Viadrę i wskazałem go skinieniem głowy. Plossus poszedł za moim spojrzeniem. Młodzieniec siedział przy barze i pił pucharek za pucharkiem.

Podszedłem do niego i wezwałem oberżystę.

- Mój drogi gospodarzu, ten człek pije za moją monetę.
Od tej pory przywłaszczam sobie twoją funkcję i będę na­
pełniał jego pucharek. — Cisnąłem na kontuar kilka monet
i porwałem butelkę i puchar Viadry. - Tędy, panie - wskaza­
łem mu kierunek i ruszył za mną zdziwiony.

- Co ty wyprawiasz? - spytał.

118

• Dobry panie, jestem zmuszony przeprosić za moje za­chowanie uprzedniej nocy - wybełkotałem, nagle utraciwszy zdolność wyraźnego mówienia. — Wygląda na to, że obrazi­łem cię wyborem muzyki.

• Dziwne — wtrącił Plossus. — Zwykle obraża słuch słu­chaczy jakością swojego głosu.

• Pst, chłopcze. Panie, musisz się ze mną napić.

- Mam pić z błaznem? - spytał rozbawiony Viadro.
Powstałem i z hałasem postawiłem butelkę na stole.

• Panie! — huknąłem. — Moje zajęcie polega na znajdo­waniu sposobu, aby inni płacili za moje napitki. W naszym fachu nie ma większego komplementu, niż postawić komuś butelkę. Zaprosiłem cię do picia, to pij!

• Nie sprzeciwiaj mu się - mruknął do Viadra Plossus, kiedy nalewałem następną kolejkę. - Tak się z nim dzieje. Wścieka się, potem maże, a potem pada na podłogę. Jest całkiem nieszkodliwy. Będę na niego baczył.

• Wznoszę toast! - krzyknąłem, wysoko unosząc pucha­rek. - Za twojego nieżyjącego przyjaciela.

• Nie był moim przyjacielem - sprostował Viadro.

• No i widzisz? - zabełkotałem. - Strasznie łatwo się ob­raża. Opowiedziałem ci, co się wtedy wydarzyło?

• Tyłeś mi naopowiadał, że skąd mam wiedzieć, o czym teraz gadasz? - burknął Plossus.

• Wynajęto mnie, żebym śpiewał zmarłemu wenecjanino-wi na weneckim czuwaniu - wyjaśniłem. - Więc, jak myślisz, czego się po mnie spodziewano?

• Weneckiej muzyki?

• Właśnie! — ryknąłem triumfalnie, po czym usiadłem

119

i mało nie zleciałem z ławy. - A ten szlachetny pan się na mnie rozzłościł.

• Czemu to? - spytał Plossus.

• Nie wiem - odparłem. - Mówił, że zmarły... jak mu tam było?

• Bastiani — szepnął Viadro, topiąc wzrok w pucharku.

• Zgadza się, Bastardiano — mówiłem dalej, budząc wy­buch śmiechu Viadry. — Mówi, że był zdrajcą czy jakoś tak. Ale skąd ja miałem o tym wiedzieć?

• Nie mam pojęcia, skąd miałeś o tym wiedzieć — poparł mnie Plossus.

• A więc widzisz, panie - zwróciłem się do Viadry - jam to cię obraził, za co pokornie błagam o wybaczenie, ale to była obraza nieświadoma, jak to zwykle mi się zdarza, bo nieświadomy ze mnie błazen.

• Jest ci wybaczone — powiedział Viadro, próbując wstać, ale złapałem go za przegub i nalałem mu kolejny pu­char.

- Za Wenecję! - krzyknąłem i musiał wypić ten toast.
Pijąc, plułem i kaszlałem, dzięki czemu mogłem uronić

swój łyk na podłogę. Viadro nie zmarnował ni kropli.

-Jest jeszcze coś dziwnego - poinformowałem Plossu-sa. — On myśli, że zmarły został zamordowany.

-Zamordowany...?! - zdziwił się bardzo głośno mój kompan. - Niezwykłe!

- Tyle że, panie, widziałem zwłoki — zwróciłem się do
Viadry. — Byłem na setkach czuwań i w tysiącach tawern
i widziałem wszystkie możliwe rodzaje śmierci, jakie mogą
spotkać człowieka. Ten Bastamenti nie miał na sobie żad-

120

nych śladów. Ani siniaka, ani zadrapania, ani kropelki krwi. Jak mógł zostać zamordowany?

• No, to mogła być trucizna... - zaczął Viadro.

• Dobrze powiedziane, signore - wszedł mu w słowo Plos-sus. — Co ty na to, błaźnie?

Potrząsnąłem głową.

• Młody panie - powiedziałem. - Przedstawię za pomocą serii dowodów, które wytrzymają analizę najmędrszego z fi­lozofów i najgłupszego z błaznów, a obaj siedzą teraz przede mną, że ten kupiec nie mógł zostać zamordowany.

• Coś mi się zdaje, że dopiero co nazwał cię błaznem -skomentował moją wypowiedź Plossus.

• W porządku, błaźnie, mów — powiedział Viadro, odru­chowo nalewając sobie kolejny pucharek.

• Primus — zacząłem, unosząc palec. - W jego pokoju nie było żadnego nieporządku, jakiego narobiłby ktoś świeżo otruty, ani też śladu napitku lub jadła, którymi posłużyłby się ktoś korzystający z takowej metody.

• Mógł przyjąć truciznę wcześniej, nie w swoim pokoju -zaprotestował Plossus.

- Właśnie! - zgodził się z nim Viadro.
Uniosłem kolejny palec.

• Secundus, jeśli był otruty gdzie indziej, to musiałoby się to stać w miejscu, w którym spożywał kolację. Ale tę zjadł w embolum razem z wami wszystkimi. Ktoś by to widział.

• Mógł się zatrzymać w drodze do domu - powiedział Viadro, poprawiając się niepewnie na ławie.

• Właśnie! — zgodził się z nim Plossus.

• Nie ma tam takiego miejsca - rzekłem. — Między jego

121

domem a embolum nie ma żadnego lokalu. Nie, panie, zjadł wieczorny posiłek i udał się prosto do siebie, sam dotarł do pokoju, zamknął drzwi, zasunął zasuwę i spoczął do wiecz­nego snu.

• Skąd to wszystko wiesz? — spytał Viadro. — Nie było cię tam. To tylko plotki.

• Panie - zaprotestowałem oburzony - to żadna zwykła, tania, codzienna, zużyta plotka. To najświeższa plotka, wynik bezpośredniej obserwacji. Całkowicie godna zaufania. Basz-ti zmarł sam w zamkniętym pokoju, spoczywając spokojnie w łóżku. Nikt nie poszedł z nim na górę.

• W takim razie, co go zabiło? - spytał niecierpliwie Via-dro.

• Wola boża - rzekłem nabożnie, składając ręce jak do modlitwy i unosząc wzrok. - Przyszedł jego czas opuścić ten rozsypujący się kamień.

• Mógł zostać otruty w embolum - upierał się Viadro.

• To jest wytłumaczenie - poparł go Plossus.

- Gdzie siedział? — spytałem.
-Co?

• Przy stole, chłopcze - powiedziałem, potrząsając z iry­tacją głową. — Kto mu bezpośrednio towarzyszył?

• Siedział pośrodku ławy przy ścianie, między Ranierim a... a... — Przerwał, krew uciekła mu z twarzy.

• Mów dalej — ponagliłem go.

• A mną— szepnął.

Plossus i ja zerknęliśmy na siebie. Napełniłem puchar Viadra. Ledwo zwrócił na to uwagę.

- Tak więc byli dwaj ludzie, którzy mieli najlepszą spo-

122

sobność wrzucić mu truciznę do wina — podsumowałem. -Szanowany kupiec, znajomy zmarłego od dziesiątków lat, a także skłonny do wypitki młodzian, który oskarżył go pod­czas czuwania, że był zdrajcą. To mi wygląd na motyw.

- Nuże, chłopcze, on bierze nad tobą górę — szepnął mu
do ucha Plossus. - Broń się.

-Jeślibym go zamordował, na pewno nie chciałbym zwracać uwagi na ten fakt - zaprotestował Viadro. - Trzy­małbym gębę na kłódkę i pozwolił mu odejść bez ujmy na honorze, aby nikt niczego nie podejrzewał.

• To dopiero się nazywa argument — pochwalił go Plos­sus. - Co ty na to, starcze?

• A więc twierdzisz, że to Ranieri jest winny? - zapyta­łem.

• Nie, nie, to nie mógł być on - szybko zaprzeczył Via-dro.

• Dlaczego? - spytał Plossus. - Jeśli nie ty, to w takim razie on.

• A jak nie on, to w takim razie ty - dopowiedziałem. -Opowiedz mi więcej o zmarłym. Kto chciałby go zabić? I dlaczego?

• Był donosicielem — powiedział Viadro.

• Za jakie tajemnice warto tutaj zabić? — roześmiał się Plossus.

• Zdziwiłbyś się - mruknął Viadro.

• Blefujesz - próbowałem pociągnąć go za język.

• No, no, Feste - ostrzegł mnie Plossus. - Nie zachowuj się tak. Jak ten pan powiada, że coś było, to było.

Podsunąłem do jego twarzy moją — usmarowaną, ubie-

123

loną, zamaskowaną potworność. Przerażony Viadro odsko­czył w tył.

— Udowodnij — warknąłem. — Albo jesteś kłamliwym, py­
skującym błaznem.

Mieliśmy go. W tym właśnie momencie udało się nam za­cisnąć pętlę arogancji, oburzenia i podchmielenia, tak że mu­siał wydusić z siebie odpowiedź. Wiedziałem o tym, wiedział Plossus i gdzieś w środku wiedział też ten młodzieniec.

A także mężczyzna, który za nim stał.

• Tutaj jesteś - powiedział Ranieri, klepiąc Viadrę w ra­mię. — Wszędzie cię szukałem. Mieliśmy razem zjeść kola­cję.

• Zapomniałem — wyjąkał Viadro, uginając się trochę pod ręką ziomka.

• Ależ nie szkodzi — pocieszył go starszy mężczyzna. — Wygląda na to, że tylko piłeś. Chodź, niech wbiję w ciebie trochę jadła. Dobry wieczór, błazny.

Skłoniliśmy się, kiedy odciągał Viadrę.

— Tak blisko - rzekłem ze smutkiem.

-Wiele się uczę, kiedy ci się przyglądam. Zostało coś w tej butelce? - zaświergotał Plossus.

Wlałem do jego pucharka resztki i wychylił je radośnie.

— Wynośmy się stąd - rzekł na koniec.

Wróciliśmy do mojego mieszkania.

• No, do czegoś dochodzimy! — zawołał Plossus z wyso­kości dobrych kilku stóp.

• Z łaski swojej, uczyń mi ten zaszczyt i idź obok mnie — poprosiłem.

124

Zsunął się ze szczudeł i wziął je pod pachę.

- A więc został otruty w embelum przez Viadrę lub Ra-
nieriego.

-Nie. -Co?

• Tertius, nie znam trucizny, która działałaby z takim opóźnieniem. Jeśli dostałby jąw embolum, doszedłby do uli­cy, ale nie do domu i pokoju na drugim piętrze. Nie ubrałby się w nocną koszulę i nie położył do łóżka.

• Więc to wszystko było na próżno?

• Nie, coś tu jest. Coś, o czym Viadro wie i co mimo swo­jej chełpliwości boi się ujawnić.

• I to coś dotyczy Ranieriego. Ciekaw jestem, czy już nas podejrzewa.

• Mógł uznać, że jesteśmy tylko zwykłymi plotkarzami i błaznami. Ale uważaj, tak na wszelki wypadek.

• Zawsze uważam. Mam myśl. Pewnie Bastiani wszedł sam do pokoju, ale może ktoś tam na niego czekał?

Przystanąłem, masując skronie.

• Niezła myśl, przyjacielu - przyznałem. - Morderca zrobił swoje, po czym odczekał, aż wszyscy w domu zasną, i umknął.

• Lub umknęła — przypomniał mi. — To mogła być nasza tajemnicza dama. A taka urocza, ukrywająca się w komnat-ce istotka łatwo mogła niezauważona dosypać jej lokatorowi małą porcję trucizny. Następnie usunęła wszelkie ślady.

• To zgrabnie rozwiązywałoby odpowiedź na pytanie „jak" mojej ukochanej żony. Jest tylko jeden szkopuł.

-Tak?

125

• Gdyby musiała czekać do zaśnięcia całego domu, nie zdążyłaby przed zamknięciem bramy wyjść z dzielnicy. I na pewno nie uniknęłaby miejscowych patroli.

• Jak już o tym mowa, to od kiedy wyszliśmy z dzielnicy, idzie za nami dwóch Waregów.

• Wiem — powiedziałem, nie odwracając się. — To Wil i Fil. Idź dalej. Przekonam się, czego chcą.

Wszyscy Waregowie przechodzą szkolenie, po którym stają się zawodowymi mordercami, ale ci dwaj byli morderca­mi z natury. Filoksenites umiał wykorzystać tę ich skłonność do własnych celów. Chociaż w tym mieście nie miałem się czego obawiać ze strony eunucha, zawsze czułem się nie­swojo, kiedy ich napotykałem. A nie jestem niewiniątkiem.

Czekałem na nich na skrzyżowaniu, zachowując bez­pieczny dystans od każdego, kto mógłby czekać w zasadzce, na przykład w bramie jednego z pobliskich domów. Plossus poszedł dalej, ale zakładałem, że przyczai się gdzieś, skąd będzie miał na mnie oko. Założyłem również, że Wil i Fil też są tego świadomi.

A cała ta zabawa w podchody po to tylko, aby zamienić kilka słów.

— Co za spotkanie, Anglicy — zagaiłem.

Wil, wielki i barczysty, przyjaźnie skinął głową. Fil, więk­szy i bardziej barczysty, odezwał się.

• Człowiek, który płaci nam wszystkim, chciałby się z tobą spotkać - powiedział.

• Spotka się — obiecałem.

• Miałeś mu złożyć raport, kiedy tylko się czegoś dowiesz.

• Kiedy się dowiem, złożę raport.

126

Fil potrząsnął głową.

• Znając ciebie, myśli, że już coś znalazłeś, ale ukrywasz to przed nim dla swoich celów.

• Nie dowiedziałem się niczego konkretnego. Same po­dejrzenia.

• Spodobają mu się - odezwał się Wil. - Sam jest po­dejrzliwy.

• Jak pilno mu się ze mną spotkać? - spytałem. Popatrzyli po sobie rozbawieni.

• Widzisz nas tu? - spytał Fil.

• Widzę.

- Myślisz, że marnowaliśmy czas na przekazywanie nie-
pilnej wiadomości? - spytał Wil.

-Pewnie nie. Dziękuję, że zadaliście sobie ten trud. Ile napiwku za usługę?

Wilowi twarz pociemniała z gniewu. Zrobił krok, ale Fil go zatrzymał.

• Nasza wytrzymałość, błaźnie, ma swoje granice - po­wiedział miłym tonem. - Nie próbuj ich przekraczać.

• Uniżenie przepraszam — rzekłem. — Powiedzcie wasze­mu panu, że stawię się przed nim rano.

Plossus zsunął się z pobliskiego dachu, kiedy skręciłem na podwórko mojego domu. Wózek i kucyki już przed nim stały. Kiedy weszliśmy do środka, karzeł i moja żona jedli kolację.

• Plossus być może rozwiązał problem z twoim „jak" — zwróciłem się do Aglai.

• Naprawdę? — spytała.

127

• Uważa, że morderca był już w pokoju, możliwe, że na­sza tajemnicza niewiasta. Skrycie podała mu truciznę, pocze­kała, aż cały dom zaśnie, i wyszła, zabierając ze sobą naczyn­ko, w którym ukryła morderczą ingrediencję.

• Po tym, jak zaryglowała drzwi od środka - zauważyła moja bystra połowica. —Jak to możliwe?

• Tak, Plossusie — powtórzyłem, wspierając ręce na bio­drach i odwracając się do biednego chłopca. -Jak to wytłu­maczysz?

Usiadł na stołku, wyraźnie zbity z pantałyku.

• Zapomniałem o tym - przyznał.

• Chyba tak samo jak wielki Feste - dociął mi Riko. -Mam pewne wiadomości, którymi chcę się podzielić. Wystę­powałem przy akropolu i widziałem jednego z tych jedwab­nych jegomości.

• Brunet, około trzydziestki, widzi wszystko za jednym rzutem oka? — zgadywałem.

• Zgadza się - potwierdził Riko.

• Ranieri - orzekł Plossus. -1 Feste widział go tam wczo­raj. Czemu wciąż chodzi do Wielkiego Pałacu?

• Udało ci się go śledzić? - spytałem.

• Niestety, byłem w połowie piosenki. Nie mogłem zo­stawić zasłuchanej publiki, nie dokończywszy historyjki. Poza tym na nogach nie dotrzymałbym mu kroku.

• A ty, ukochana?

• Badam kilka wątków - powiedziała wymijająco. — Dam ci znać, kiedy zyskam lepsze rozeznanie, co się dzieje.

• W porządku. Ja zostałem wezwany na spotkanie z Fi-loksenitesem. Na jutro rano.

128

• Ile zamierzasz mu powiedzieć? — spytała Aglaja.

• Powiem mu o ukrytej broni, ale dodam, że potrzebuje­my czasu, aby się dowiedzieć, kto za nią stoi. Wiemy o Ranie-rim, lecz w tej całej sprawie musi być coś więcej. Jutro wie­czorem Aglaja i ja pójdziemy do pokoju Bastianiego. Riko, będziesz naszym woźnicą?

• Ależ oczywiście, szlachetny panie — odparł karzeł, kła­niając się w pas.

• Plossusie, weź nasze konie i wynajmij przyzwoity po­wóz. Spotkamy się tam przed wieczorem.

- Mam sugestię - powiedziała Aglaja.
-Jaką?

• Myślę, że Plossus i Riko powinni zostać u nas, dopóki nie skończymy śledztwa — zaproponowała. - Nie wiemy, czy Ranieri nas podejrzewa, ale jeśli tak jest, może próbować się do nas dobrać. Im więcej nas będzie, tym silniejszy stawimy opór.

• Ja potrafię sam dać sobie radę! - powiedział z oburze­niem Plossus.

• To motto powinno widnieć na nagrobkach wielu bła­znów — zgasił go Riko. — Aglaja ma rację. Jest nas czworo, więc będzie potrzeba ośmiorga oczu, żeby nas upilnować. Poza tym i tak przychodzimy tu codziennie na kolację. Lepiej jadaj z nami, chłopcze.

• W takim razie ustalone - skwitowałem. - Tylko nocą zachowujcie się cicho. Moja pani potrzebuje więcej odpo­czynku niż zwykle.

• Bo tylko Bóg wie, kiedy go zaznam, kiedy dziecko przyj­dzie na świat - mruknęła Aglaja.

129

— Będę przy tobie, żeby ci pomóc - zaprotestowałem.
Przewróciła oczami i wróciła do jedzenia.

Kiedy następnego ranka pojawiłem się w pałacu, wyszli mi na spotkanie Wil i Fil i natychmiast zaprowadzili do urzę­dowych komnat eunucha. Stał przy oknie wychodzącym na Złoty Róg.

• Namiestnik Boga na ziemi jest ze swoją armią - powie­dział. - Stoi na brzegu morza, czeka na wroga, aby zaatako­wał cieśninę. Ale ten nie ruszy, dopóki wpierw nie ogołoci Chrysopolis z żywności i furażu.

• Ile mu to zajmie? — spytałem.

• Myślę, że kilka dni. Mają wygodne kwatery, łąki, na któ­rych mogą brykać ich konie, i nigdzie się im nie spieszy. W tym czasie cesarz odczuje brak bezpieczeństwa, które zapewniają te mury. Rzucił się heroicznie na północ, jak mały chłopiec wbiegający w morskie fale, który zaraz pierzcha, gdy napły­ną z powrotem. Przepowiadam, że w ciągu dwóch dni wielki Aleksy wróci do pałacu, w kojące ramiona Egipcjanki. — Od­wrócił się do mnie. - Więc masz dużo czasu na opowiedzenie mi, czego się dowiedziałeś o śmierci Bastianiego — zakończył.

• O śmierci bardzo mało — odrzekłem. — Być może na­stąpiła z przyczyn naturalnych, ale Bóg świadkiem, że na­tchnęła innych kupców jedwabnych zabobonnym strachem. Jednak nie wiem, czy to dlatego, że nastąpiła z ich rąk, czy też boją się, że zwrócą na siebie uwagę innych.

• I to wszystko?

• Nie. Znaleźliśmy schowek z bronią. Jest jej na wyekwi­powanie dobrych kilku setek ludzi.

130

• To już coś - powiedział, siadając. - Gdzie go znalazłeś?

• W magazynie Bastianiego.

• Ale on został... — zaczął poruszony, lecz zaraz twarz mu się wygładziła. - Ktoś ją tam przemieścił po jego śmierci.

• Tak. Ale potrzebuję więcej czasu, aby się dowiedzieć, jak wygląda cały plan, który się za tym kryje. Korzystam z pomocy innych błaznów, tak więc może niebawem na coś trafimy.

• W porządku. Jest jednak inne zadanie, do którego jesteś mi potrzebny. Właśnie coś zaszło.

• Co takiego?

Bębnił palcami o biurko, odwróciwszy wzrok do okna.

• Miałeś rację, ostrzegając mnie przed zagrożeniem wo­bec innych łączników z wenecjanami - powiedział. - Jeden z nich zniknął. Mówią, że uciekł z miasta, ale nikt nie wie tego na pewno. Drugi jest teraz zbyt wystraszony, żeby zro­bić coś dla mnie. Równocześnie tworzy się cesarskie posel­stwo, które przystąpi do paktowania z krzyżowcami. Będzie się stawiać, robić wszelkie zwykłe w takich razach pozy i pró­bować tamtych nastraszyć.

• To się na nic nie zda - rzekłem.

• Wiem. Dlatego chcę, żebyś się z nim udał, a później potajemnie odłączył i nawiązał kontakt z waszymi ludźmi wśród najeźdźców. Dowiedz się, za jaką cenę tamci są goto­wi odpłynąć. Lub zawrzeć pokój.

• Ufasz mi w tak ważnej sprawie? - spytałem trochę zdzi­wiony.

• W tym mieście nie ufam nikomu — przyznał z goryczą. — Ale tobie nie ufam mniej niż innym.

131

• Chyba powinienem ci podziękować. Kiedy wyrusza po­selstwo?

• Za kilka dni. Dam znać.

• Doskonale, szlachetny panie — rzekłem, kłaniając się. -I...

• Tak, błaźnie?

- Ja również nie ufam ci mniej niż innym.
Roześmiał się, co rzadko mu się zdarzało.

- Tutaj to prawie może uchodzić za przyjaźń - powie­
dział. - A teraz wynoś się, zanim zmienię zdanie i każę cię
zabić.

_{Rozdział VIII}

Głupców zwodzi występek. Prz 14, 9

Usłyszałem z podwórka narastający łomot kopyt i turkot kół. Kiedy wyjrzałem przez okno, zobaczyłem rozpędzony kryty powóz zaprzężony w dwa konie. Plossus rozpaczliwie próbował je osadzić. Powóz zatrzymał się w ostatniej chwili, mało nie roznosząc domu.

Wyszedłem przywiązać konie, podczas gdy Plossus ostrożnie zszedł na dół. Nogi pod nim drżały, kiedy stanął na płytach podwórka. Wyciągnął ogromną chusteczkę do nosa i otarł czoło.

• Mogłeś mnie ostrzec - wydyszał.

• Względem czego? — spytałem niewinnie.

• Względem czego? Względem tego diabła wcielonego, tego czworonożnego czarta, tego demona w końskiej po­staci.

• Witaj, Zeusie - powiedziałem, głaszcząc po nosie siwej maści wroga ludzkości, który jeszcze szarpał postronki. -Przestraszyłeś mojego młodego przyjaciela?

• Przestraszyłeś? - jęknął Plossus. - Ta bestia jest postra­chem całej stajni. Trzeba było gromady gigantów, żeby ją za­prząc. Czy mam rozumieć, że naprawdę dosiadłeś tę kreaturę?

133

• Och, Zeus potrafi być do rany przyłóż, kiedy tylko się do ciebie przyzwyczai — zapewniłem go. — I jest najszybszym czworonogiem w tym mieście.

• W to chętnie wierzę. Pociągnął ten powóz wzdłuż Mesę z taką szybkością, że Hermesowi pozostałoby tylko dławić się kurzem. Przechodnie pierzchali, żołnierze szukali kryjó­wek i przysięgam, że widziałem, jak byk z brązu na Forum Bovis dał susa w tył, żeby tylko nie zostać zgruchotany pod kopytami tego potwora.

• A jednak przeżyłeś i masz co opowiadać — zauważyłem. Wyjąłem z kieszenie dwie marchewki i dałem je koniom. Drugim stworzeniem była rzucająca zalotne spojrzenie Zeu­sowi kasztanka. - Moja pani Hera nie wydaje się przejęta tym, co się wydarzyło.

• Klacz twojej małżonki jest znakomita - przyznał. - Nie spotkałem tak niezrównanego rumaka. Teraz widzę, że ko­nie wdają się w jeźdźców.

• Przyjmuję komplement pod jej adresem i wybaczam obelgę pod moim. Niezły powóz. Skąd go wytrzasnąłeś?

• Pożyczyłem — rzekł wymijająco. — Do zwrotu właściciel pewnie się nie zorientuje, że przepadł.

• Świetna robota. W porządku, do zobaczenia potem.

• Dobrze. Powodzenia. - Już odchodził, ale nagle przy­stanął. - Właśnie sobie przypomniałem, że chciałem ci coś powiedzieć. Rano zauważyłem jednego z naszych wałęsają­cych się kupców jedwabnych.

• Znów Ranieri?

-Nie. Tym razem był to nasz kompan od wczorajszej wypitki.

134

• Viadro? Gdzie go widziałeś?

• Słaniał się w okolicach murów, w pobliżu bramy Pe-trion. U stóp Piątego Wzgórza. Wyglądał na pijanego.

• Zdaje się, że sporo pije.

• Powiedziałem: wyglądał. Obejrzawszy zaledwie wczo­raj wieczór twoje mistrzowskie przedstawienie, mogę orzec z całkowitą pewnością, że tylko udawał pijanego. Fatalnie.

• Naprawdę? Zauważyłeś może, dokąd zmierzał?

• Plątał się u podstawy murów, od czasu do czasu wykłó­cając się z kramarzami albo ze strażą.

• Być może przyszedł na przeszpiegi, szukając słabych miejsc tamtej sekcji.

• Też sobie tak pomyślałem — powiedział Plossus. — Wdał się w taką kłótnię z Waregiem przy wieży, że inni gwardziści musieli przerwać prace remontowe, aby ich rozdzielić. Wte­dy właśnie się odwrócił i dostrzegł, że jest obiektem mo­jej obserwacji. Podszedłem do niego i pozdrowiłem go. Da­lej się zgrywał. Nie ma nawet cienia twojego talentu, mi­strzu.

• Dziękuję. Wyciągnąłeś z niego coś?

• Nic, co tym bardziej potwierdza, że grał. Nie ma takie­go pijanego, który by czegoś nie chlapnął.

• W porządku. Nie wiem, jak twoje odkrycie ma się do innych, ale dodajemy je do układanki.

Wyciągnąłem z domu resztę naszej trupy. Aglaja zmieniła się nie do poznania, nawet w moich oczach. Zakryła krót­kie kasztanowe włosy długimi czarnymi puklami i nałożyła modny wśród niezamężnych dzierlatek z bogatych domów Konstantynopola makijaż. Ubrała się w suknię z niebie-

135

skiego jedwabiu, zdobioną z przodu delikatnymi perełkami, i narzuciła płaszcz z kapturem. Spojrzała na mnie, po czym niespodziewanie zachichotała i zafalowała całym ciałem jak szesnastoletnia trzpiotka.

- Własnym oczom nie wierzę — powiedział zachwycony
Plossus. — Więcej, jestem wręcz oczarowany.

-1 właśnie dlatego będzie powoził Riko - rzekłem su­cho. — Potrzebuję kogoś, kto widzi na oczy.

- I oto ja - oznajmił karzeł, wyłaniając się z domu. Miał
bicz i jabłko. Owoc rzucił Plossusowi. — Połóż je na swojej
pustej łepetynie, chłopcze.

-Jesteś pewien, że wiesz, co robisz? — spytał Plossus, zdejmując czapkę z dzwoneczkami i kładąc jabłko na czub­ku głowy.

Riko wzruszył ramionami i nagle jednym płynnym ru­chem strzelił z bata. Górna połowa jabłuszka odleciała, dol­na kiwała się na głowie naszego młodego kolegi. Ostrożnie wyciągnął w górę ręce, zdjął owoc i otarł z włosów sok.

- Pięknie! — wykrzyknęła Aglaja.
Zaklaskałem.

- Zawsze jest pierwszy raz — zachichotał Riko, wlazł na
kozioł i ujął lejce.

Plossus padł plackiem, udając, że wyzionął ducha, po czym pomachał nam na do widzenia, kiedy pomogłem żonie zająć miejsce w powozie.

Konie z zainteresowaniem przyglądały się temu wszyst­kiemu. Zeus odwrócił łeb, taksując wzrokiem błazna, któ­ry siedział spokojniutko z batem zwiniętym przy boku, po czym spojrzał na mnie.

136

— Zawieź nas bez przygód, przyjacielu - poleciłem mu. -
Lepiej, żebyś nie sprawiał kłopotów Rikowi.

Wskoczyłem do powozu, zamknąłem drzwi i ruszyliśmy przed siebie. Do weneckiej dzielnicy dotarliśmy wraz z za­chodem słońca. Riko zatrzymał się jakieś pięćdziesiąt kro­ków od uliczki prowadzącej do domu Vitalego. Wysiadłem i popędziłem do drzwi.

Otworzył je Vitale i uśmiechnął się na mój widok.

— To dzisiaj, no nie? - szepnął podniecony.

- Zgadza się, mój dobry gospodarzu - odparłem, wrę­
czając mu nieco srebra. - Masz swoją zapłatę. Za to mój pan
kupuje twoje milczenie i trzymanie się z boku. Masz zostać
na dole i nie wolno ci przemawiać do mojego pana. W in­
nym wypadku znajdzie się kij, który wyprostuje twój garbaty
grzbiet.

-Jest tu blisko? - spytał Vitale.

• Nie ujrzysz go teraz ani nigdy, albo możesz nigdy więcej niczego nie ujrzeć. Czy to jasne?

• O rety - sapnął. - Chyba lepiej pójdę do siebie i trochę się położę.

— To najlepsze, co możesz zrobić — powiedziałem i pę­
dem wróciłem do powozu.

Niebawem się wyłoniłem, tajemniczy rozwiązły arysto­krata, prowadzący zakapturzoną pannę, która dusiła chicho­ty rączką, kiedy wchodziliśmy do budynku. Kiedy mijaliśmy drugi podest, zauważyłem ciekawskiego Jana Aprenosa, wy­glądającego z pokoju, ale nie wymieniliśmy spojrzeń. Do­biegł mnie odgłos piły.

Aglaja chichotała, dopóki nie dotarliśmy do pokoju Ba-

137

stianiego. Zamknąłem za nami drzwi, przesunąłem rygiel i nastawiłem uszu. W korytarzu nikt nie podsłuchiwał.

- Byłoby łatwiej, gdyby arystokratę grał Plossus — powie­
działa cicho Aglaja. - Nie musiałbyś się tak szybko przebie­
rać.

-Nie chcę, żeby więcej cokolwiek z tobą odgrywał -burknąłem.

• Jesteś zazdrosny! - zawołała rozanielona.

• E, gdzie tam. Tylko czuję się stary, kiedy się tu kręci. Przypominam sobie wszystko, co potrafiłem zrobić, kiedy byłem w jego wieku.

• Ośmielam się nadmienić, że nadal potrafisz niemal wszystkio zrobić — pocieszyła mnie. W oczach miała iskierki rozbawienia. — I żeby to udowodnić, a także utrzymać iluzję, którą stworzyliśmy, jestem całkowicie gotowa kochać się tu z tobą.

• Hmm, nęcące - przyznałem. - Cieszy mnie twoje po­święcenie dla podtrzymania autentyczności naszego kamu­flażu, ale nie skorzystam. Nie przepadam za odgrywaniem zepsutych staruchów. A o wcielaniu się w nich nie ma mowy.

—Jak sobie chcesz -parsknęła. -Nasłuchuj przy drzwiach, cnotliwy błaźnie, a ja się rozejrzę.

Vitale wylał nocnik i rozrzucił przy łóżku sitowie, ale poza tym pokój wyglądał tak samo jak za moją pierwszą wizytą. Łojowa świeca na talerzyku kopciła niemiłosiernie. Smrodli­wy dym gromadził się pod sufitem.

- Cóż za smutne życie tu wiódł - powiedziała Aglaja. -
Zmieniam zdanie. Gdybym musiała spędzić życie w tym po­
koju, zastanawiałabym się nad samobójstwem.

138

• To było tylko jego miejsce do spania - zwróciłem jej uwagę. - I kochania. Większość czasu spędzał na zarabianiu pieniędzy w embolum.

• Nie pojmuję tego. Taki dusigrosz zajmował się czymś równie luksusowym jak jedwab. I że jakaś kobieta zgodziła się spotykać z nim w takim zapuszczonym pomieszczeniu...

• Była ladacznicą. Płacił jej. One nie narzekają na miej­sce pracy. Pewnie była zadowolona, że na odmianę robiła to w prawdziwym łóżku.

• Nie sądzę, żeby była ladacznicą- stwierdziła Aglaja.

• Dlaczego?

• Mam swoje powody — odparła.

• Kobiece?

-Tak. I błazeńskie. Zrozumiałbyś te drugie. Ale nigdy nie byłeś kobietą.

-Wprawdzie odgrywałem kiedyś w Tuluzie kurtyzanę tak udatnie...

- Dość! - przerwała mi. - Posłuchaj. Kiedyś róża rozkwi­
tła na kupie gnoju. Chociaż brzmi to nadzwyczaj dziwnie,
myślę, że to była miłość.

- Wyjaśnij bliżej.
Potrząsnęła głową.

- Będziesz chciał czegoś więcej niż owoców mojej intu­
icji - powiedziała. - Wpierw muszę się postarać o dowody.

Obeszła pokój, otworzyła cedrowy kufer i starannie go przejrzała, przesunęła dłońmi po pryczy, szukając skrytek, obwąchała pościel.

- To nieperfumowana miłość, tego jestem pewna - oznaj­
miła. - Gwarantuję, że czegoś brakuje.

139

• Czego?

• Pamiątki. Jakiegoś dowodu uczucia, czy to chusteczki, czy medalionu, czy pukla włosów. Jeśli tu była miłość, po­winniśmy to znaleźć. Ale nic nie widzę.

• W takim razie może to nie była miłość. Spojrzała na mnie. Tym razem z powagą.

• Ty nosisz coś mojego, prawda? — spytała bez uśmiechu.

• Noszę. Wyznaję.

Zadowolona kiwnęła głową. Wskazała w bok.

- Co to? - spytała.

Obejrzałem się. W kącie przy drzwiach leżała zwykła szmata. Podszedłem i podniosłem ją.

- To tylko kawał starego koca — powiedziałem.

• Ale łóżko jest po przeciwnej stronie - zauważyła. Pode­szła do mnie i obejrzała uważnie koc. - Co on tu robi?

• Pewnie inni go rzucili, kiedy przybiegli pomóc Bastia-niemu.

Spojrzała na łóżko krytycznym okiem.

- To łóżko jest najdroższą rzeczą w tym pokoju - stwier­
dziła. - Chodź i obmacaj pościel.

Zrobiłem, co mi kazała, spodziewając się zwykłego szorstkiego płótna. Ku mojemu zaskoczeniu pościel okazała się gładka i miękka.

• No cóż, są pewne korzyści, kiedy się jest kupcem je­dwabnym — powiedziałem.

• Rzeczywiście. Narzuty są równie bogate. I wciąż tu leżą. Czemu na takim łóżku miałby leżeć stary zszargany koc? No i po co komu wełniany koc w środku lata? — Podeszła do drzwi i obejrzała je bacznie. — Zawiasy wymieniono? — spytała.

140

• Według Vitalego.

• Ale umocowano je w tych samych miejscach co stare -zauważyła. — Tak więc drzwi nadal otwierają się w tym sa­mym kierunku.

-I...?

• Czy na korytarzu ktoś jest? Znów posłuchałem przy drzwiach.

• Nikogo - powiedziałem.

• Znakomicie. Daj mi ten koc.

Wzięła go i umieściła przy drzwiach, zapychając dolną szparę. Odsunęła zasuwę i szybko je otworzyła. Koc powę­drował pod ścianę, w to samo miejsce, w którym był, kiedy go zauważyła. Zamknęła i znów zaryglowała drzwi.

- To wyjaśnia, jak się tam znalazł - powiedziała.
Wzruszyłem ramionami.

• Elegancka demonstracja, moja droga, ale co z niej wy­nika? Zatykał szparę w drzwiach, żeby nie było słychać od­głosów z korytarza.

• Lub żeby na korytarzu nie słyszano, kiedy się tu kocha­li — dodała.

• W każdym razie to odkrycie raczej nie poszerza w ni­czym naszej wiedzy.

• Tak się zastanawiam... Kiedy tu wszedłeś, nie zauważy­łeś żadnych listów?

• Nie, ale miałem mniej czasu na szukanie. Teraz żadne­go nie widzę, ale mogły zostać zwrócone rodzinie.

• Lub też mogła je zabrać kochanka, razem z pamiątką po sobie.

• Co by to znaczyło?

141

• Kiedy miłość przyjdzie do samotnego człowieka, zada­je katusze. Może zadać jeszcze większe, kiedy odejdzie.

• Kochanka go zabiła? - spytałem. - Ale to nadal nie tłu­maczy, jak się to stało.

• Nie chodzi o to, że zabiła go własnymi rękami. Ale mo­że przerwała romans? Jeśli zażądała listów, pamiątek po so­bie, wszystkiego, co dawało mu nadzieję i światło w jego świecie, w którym nie było ani jednego, ani drugiego? Zo­stawiła go samego w tej jedwabnej pościeli i zległ w niej, i umarł.

• Serce mu pękło?

• Sam zażył truciznę - snuła swoją wizję. — Nieznaną na­szemu cechowi, ale i tak skuteczną. Jego przyjaciele dener­wują się, gdyż przyjmują, że został zamordowany, gdy tym­czasem to było tylko samobójstwo.

Rozejrzałem się po pokoju. Nie licząc łóżka, prawie wszystko było czarne.

• A może to cieśla miał rację — powiedziałem.

• Czyli?

• Być może jego przyjaciele uznali to za samobójstwo, ale rozpuścili pogłoski o morderstwie, żeby pochować go w poświęconej ziemi. Tyle że byli zbyt skuteczni i w najmniej korzystnej chwili zwrócili uwagę cesarskiego skarbnika.

• Może. - Rozejrzała się po pokoju i nagle owinęła płasz­czem. - Zimno mi. Dobrze, że nie wierzę w duchy.

• Pewnie świetnie by się tu czuły. - Przytuliłem ją mocno.

• Wierzysz w duchy? Roześmiałem się cicho.

• Hmm, moja zacna żono, kiedyś zobaczyłem jednego,

142

ale to było dawno temu. I okazał się zupełnie kimś innym. Jeszcze chcesz coś zrobić?

- Nie. Zgaś świecę. Lepiej, żeby ten dom nie spłonął.

Otworzyłem drzwi, tak że widzieliśmy korytarz w tej odrobinie księżycowego blasku, która sączyła się z zewnątrz, po czym zdusiłem świecę. Dym w końcu znalazł sobie drogę na zewnątrz i towarzyszył nam ospale.

Zeszliśmy po schodach cicho i ostrożnie. Kiedy mijaliśmy drzwi Vitalego, zauważyłem, że są lekko uchylone, lecz gdy skierowałem na nie groźny wzrok, szybko się zatrzasnęły.

Riko zeskoczył z kozła i otworzył drzwi powozu, zrywa­jąc czapkę z głowy i kłaniając się uniżenie. Jazda do domu była wcale miła, kiedy tuliliśmy się do siebie w ciemności, patrząc na przesuwające się obok miasto. Oboje milczeliśmy, pogrążeni w myślach na temat Bastianiego, umarłego w po­koju, w którym było tyle światła i powietrza co w trumnie. Równie dobrze mogli go tam zostawić, pomyślałem. Byłoby bez różnicy.

_{Rozdział IX}

Jeśli chcesz wiedzieć, czy i kiedy więzień będzie uwolniony lub csy zmałl,

Patrz na wskazówki niżej i zważaj na linie. Jeśli widzisz pionowe czerwone

linie po prawej i lewej, będzie zwolniony. Jeśli widzisz poziome linie, policz je.

Wskazują lata uwięzienia. Jeśli wskazują na znak, umarł.

Tablica na więzieniu konstantynopolitańskim

W połowie żartowałam, kiedy mówiłam mężowi, że chcę się z nim kochać w brudzie i nędzy tamtego pokoiku. Czu­łam potrzebę, aby tchnąć życie w przepełnioną śmiercią klit­kę, zwłaszcza teraz, kiedy we mnie rosło nowe życie. Trudno uwierzyć, że człowiek mógł spędzić tyle lat tylko w najętym pokoju lub w embolum, czy też kursując między tymi dwo­ma miejscami. Umierał każdego dnia swojego życia. Było oczywiste, jak dorobił się majątku, gdyż wydawał na siebie tyle co nic. Jednakże w jakiś sposób udało mu się znaleźć mi­łość. Sknera nie inwestuje w solidne dębowe łoże z jedwab­nymi narzutami, aby tylko sprawić przyjemność ulicznicom. Samotny mężczyzna jakimś sposobem trafił na samotną ko­bietę i rozkwitł romans.

Nie była żadną zdzirą. Tego byłam pewna. Spotkałam ją.

W przeddzień naszej wizyty w pokoju Bastianiego po­szłam do komnat Eufry w Blachernach. Moja szczęka pul­sowała na znak protestu, kiedy wróciłam na miejsce ponie-

144

wierki, ale zagryzłam zęby i zmusiłam się do najweselszego uśmiechu, na jaki było mnie stać. Wyszedł krzywy.

Na mój widok dworki przerwały szczebiotanie. Cesa­rzowa nie była łaskawa obdarzyć mnie spojrzeniem. Moje usiłowania, aby ubarwić rozmowę błyskotliwymi wstawka­mi, zostały odrzucone. Akord dobyty z lutni zamarł niewy-słuchany. W końcu usiadłam nikomu niepotrzebna w kącie, patrząc, jak wszystko się toczy beze mnie, i użalając się nad sobą.

Czasem twoje role dopadną cię w życiu. A może na od­wrót?

Natura dała mi wymówkę i mogłam się wyślizgnąć z kom­naty. Trochę czasu minęło od mojej ostatniej ciąży i zapo­mniałam, jak wygodnie wybronić się w tym stanie przed towarzyskimi obowiązkami. Pamiętam niejeden nużący uro­czysty bankiet, gdy jeszcze byłam księżną, który śmiało opu­ściłam, poprosiwszy wpierw o wyrozumiałość takiego czy innego posła, a wszyscy obecni przy stole panowie kiwali domyślnie głowami, zerkając na mojego małżonka. Szłam do innego skrzydła pałacu, kładłam wysoko nogi, nalewa­łam sobie puchar wina, otulałam się kołdrą i czytałam ile dusza zapragnie. W ten sposób spędziłam najzaciszniejsze wieczory mojego życia, sam na sam z książkami i jeszcze nienarodzonym dziecięciem.

Tym razem raczej nie mogłam tak się schować przed światem. Są korzyści z bycia błaznem, ale były też korzyści z bycia księżną. Nie dadzą się pogodzić. Na szczęście zazna­łam jednych i drugich.

Skręciłam na rogu i szłam korytarzem wiodącym do po-

145

koi cesarzówien i ich rodzin. Eudoksja miała najmniejszy, co było dla niej źródłem niekończących się narzekań. Zresztą nie było takiej rzeczy, z której nie uczyniłaby pretekstu do skarg. Pozostała dzieckiem, które wciąż ssało kciuk, kiedy się mu wydawało, że nikt na nie nie patrzy. Nawet jej własne dzieci traktowały ją jak dziecko podczas tych rzadkich okazji, kiedy zwracała na nie uwagę.

Kiedy zapukałam łagodnie o framugę drzwi, leżała wycią­gnięta na łóżku, objadając się figami. Szybko usiadła, wycie­rając kciuk o pościel, i nachmurzyła się, kiedy mnie ujrzała.

• Czego? — spytała wyniośle.

• Jak się czuje wasza wysokość? — spytałam, kłaniając się z respektem.

• Co, błazen mojej matki troszczy się o mój stan? — wy­krzyknęła z goryczą. — A może przyszłaś rozdrapywać moje rany?

• Jesteś mi potrzebna. Mam paskudny humor - wyzna­łam.

• Czy błazen nie powinien umieć sam się zabawić? — spy­tała szyderczo.

• Tak naprawdę to przyszłam przeprosić.

• Co? — Była zdziwiona.

• Poprzedniego dnia wypsnęło mi się, że trzeba ci wbić najwięcej rozumu do głowy. Myliłam się. To mnie trzeba wbić najwięcej rozumu do głowy.

• Tobie?

— Na to wygląda. Byłam nieświadoma tej wielkiej koniecz­ności, dopóki nie uświadomiono mi tego w tym miejscu.

Wskazałam na szczękę, która napuchła pod makijażem

146

jak bania. Oczywiście nałożyłam go tam oszczędniej, aby było co pokazać. Pochyliła się i ostrożnie dotknęła opuchli­zny. Wyraz niechęci na jej twarzy ustąpił współczuciu.

• Słyszałam o tym - powiedziała.

• Jak się zastanowić, to nie ma w tym nic zaskakującego, że błazen wychodzi na największego głupka. Jednakowoż gdyby błazen był świadom swojej głupoty, nie byłby bła-znem i nie potrzebowałby wbijania rozumu do głowy. Tak więc błazen zaiste okazał się sobą i był bardzo poruszony, że go tak spostponowano. Ale też zastanawia się, czy metoda cesarzowej na przywrócenie zdrowego rozsądku jest najlep­sza w wypadku błazna, ponieważ gdyby uderzyła go tylko nieco mocniej, utraciłaby rozsądek kompletnie i raz na za­wsze.

• Kiedy byłyśmy małe, dosłownie nami pomiatała - po­skarżyła się Eudoksja. - Wtedy jeszcze nie byliśmy cesarską rodziną, więc mogła robić, co chciała. Ojciec wojował gdzieś daleko i prawie nie zwracał na nas uwagi, dopóki nie doro­słyśmy do małżeństwa. Potem traktował nas jak towar, który można dobrze sprzedać.

Wstała i podeszła do okna. Wychodziło na zewnętrzny mur Blachernów i wielki Most Kamienny, łączący brzegi Złotego Rogu.

- Stamtąd przyjdą ich wojska - powiedziała. - Uderzą na
Galatę i wezmą ją. Wtedy zaatakują ten most i ojciec wyj­
dzie im naprzeciw z cesarką armią i strażą wareską, a my
wszystkie będziemy się temu przyglądać i machać jedwabny­
mi chusteczkami, bo my, głupie kobiety, nie potrafimy nicze­
go więcej. A potem zawrą pokój i wydadzą mnie za kogoś

147

odpowiednio wysoko urodzonego, choćby był nie wiedzieć jak stary i paskudny.

• Narzekałaś, że nie masz męża — powiedziałam - Teraz narzekasz, że będziesz go miała.

• Raz na odmianę chciałabym mieć jakiś wybór,

• Rozumiem to.

• Naprawdę? - Odwróciła się do mnie. — Wyszłaś za bła­zna.

-Tak.

- Czy to był twój wybór, czy twoich rodziców?
-Matka umarła, wydając mnie na świat. Ojciec zmarł,

kiedy miałam trzynaście lat. Sama zawarłam małżeństwo.

• Wybrałaś sobie za męża błazna - powiedziała, zastana-wiając się. - Musisz go kochać.

• Tak, kocham go, szlachetna pani.

• Kocham pewnego mężczyznę! - nagle wybuchła.

• To dobrze, pani.

• Ale siedzi w więzieniu.

• To niefortunne. -1 jest żonaty.

• A to głupie.

Podeszła do mnie, unosząc rękę. Rodzinne obciążenie, pomyślałam, czekając na policzek, ale się powstrzymała.

- Głupie, prawda? - westchnęła. Ręka jej opadła.

• Wybacz, szlachetna pani, ale zadaniem błazna jest mó­wić prawdę. To dlatego ludzie nas trzymają.

• Ciebie trzymała moja matka — zauważyła.

• Do dzisiejszego przedpołudnia - odparłam. Teraz nie jestem tak pewna statusu błazna cesarzowej.

148

• Pozwolisz, że cię zatrzymam? - spytała.

• Pani, to poważna odpowiedzialność utrzymywać bła­zna. Musisz mnie karmić, ubierać i pozwolić, że będę z ciebie kpiła kilka razy dziennie.

• Aż tyle? Ale wytłumacz mi, co dostanę w zamian za przyjęcie tych obowiązków.

• Kogoś, z kim będziesz mogła porozmawiać - odpar­łam po prostu.

• Jak z siostrą! - wykrzyknęła. Twarz jej się rozjaśniła. -Tylko że z miłą siostrą, jaka powinna być prawdziwa siostra.

-Jeśli sobie życzysz. Ja nigdy nie miałam siostry. Ale będę taka, jaką mnie zapragniesz.

• Dobrze! - zawołała, klaszcząc w ręce. - Będziesz moim błaznem. Irena i Anna nie mają błaznów. Ale będą mi za­zdrościć, kiedy zobaczą mnie z tobą! Chodź, powinnyśmy pokazać się publicznie. Będziesz mi towarzyszyć w czasie rozdawania jałmużny i odwiedzin więźniów. Każ pokojówce sprowadzić powóz.

• Bardzo dobrze, szlachetna pani - odparłam, składając ukłon.

Trzeba długich przygotowań całego zespołu sług i nie­wolników, aby dama o pozycji Eudoksji mogła rozwinąć skrzydła dobroczynności. Poza woźnicą towarzyszył jej od-działek straży cesarskiej, a także odpowiedzialna za makijaż i fryzurę pokojówka. Za nami ruszył konwój trzech wozów wypakowanych chlebem i innymi wiktuałami. Jałmużnę roz­dawało kilku służących. Prócz nich towarzyszył nam także herold, którego jedynym zadaniem było wychwalać pod niebiosa wspaniałomyślność szlachetnie urodzonej, tak aby

149

wszyscy w promieniu paru mil dowiedzieli się o jej prawości i skromności. A dodatkiem do tego wszystkiego byłam ja. Siedziałam obok i udawałam, że chłonę jej paplaninę.

Przejechaliśmy ulicę Mesę. Ludzie usuwali się na bok, że­byśmy ich nie stratowali. Kiedy przystawaliśmy, błyskawicz­nie się gromadzili, porywając rzucaną z wozów żywność. Zauważyłam, że większość trafiała w łapy podejrzanie wy­glądających typów, kosztem tych, którzy wyglądali na potrze­bujących. Widziałam też dobrze ubrane kobiety, wyrywające sobie worki z fasolą i mąką. Doprawdy nie wyglądały na bie­daczki. Spod płaszczy wystawały im rękawy jedwabnych sukni, a buty miały pierwszej jakości. Zaczął się czas chomikowania.

Postanowiłam nie zwracać na to uwagi Eudoksji. Była zajęta pławieniem się we własnym słońcu, nie zważając na ostrzegawcze sygnały wokół niej. Pierwszy raz zastanowiłam się, jak podczas oblężenia będę znosić ciążę. Tak się tymi dwiema kwestiami przejmowałam, że nie pomyślałam, jak jedna wpłynie na drugą. Nagle chomikowanie żywności wy­dało mi się dowodem przezorności, biorąc pod uwagę mój przyszły apetyt i możliwości jego zaspokojenia w warunkach wojennych. Pogładziłam się po brzuchu, pocieszając maleń­stwo, i z powrotem skupiłam uwagę na Eudoksji.

• Oni naprawdę mnie uwielbiają - westchnęła wniebo­wzięta, kiedy herold dyrygował wiwatami tłumu. - Zoba­czysz, będę najbardziej kochaną cesarzową w historii.

• Cesarzową? Jak zamierzasz nią zostać? - spytałam. -Mam wrażenie, że kolejka przed tobą jest dość długa.

• Trzyosobowa - zakwiliła radośnie. - Ale tajemnica zo­stania cesarzową polega na posiadaniu cesarza za męża.

150

• Obie twoje siostry są żonami dowódców wojskowych — wytknęłam jej. - Ty nie tylko nie jesteś mężatką, ale rozwio­dłaś się z mężem w atmosferze skandalu.

• Był chamem. Jedyna różnica między pójściem z nim do łóżka a gwałtem to... nie było żadnej. Kto może mieć do mnie pretensje, że szukałam czułości gdzie indziej?

• Kościół. Rodzina. Całe cesarstwo. Królestwo, którego władcę poślubiłaś.

• Był władcą Serbów — roześmiała się. — To takie śmiesz­ne małe królestwo, pozbawione moralności i dobrych ma­nier. Byłam szczęśliwa, że się stamtąd wyrwałam.

• A jednak pozostajesz niezamężna. Jak uda ci się zostać cesarzową? Przeraża cię byle kuksaniec matki.

• Ale ja ją przeżyję, sama się przekonasz - oświadczy­ła. - Nawet takie twarde sztuki jak moja matka muszą kiedyś umrzeć, a jest stara i już nie młodnieje, choćby nałożyła nie wiem ile różu na ten sflaczały worek, który nazywa twarzą.

• A twoje siostry?

• Irena jest w niełasce, od kiedy jej mąż przeżył wypadek, ale załatwił sobie nogę. Mężczyźni w całym cesarstwie są gotowi umrzeć dla mojej rodziny, tylko on nie. Po wsze czasy utracił szansę na koronę.

-Jak załatwił sobie nogę?

- Fakt, wtedy cię tutaj nie było. To naprawdę było strasz­
nie zabawne. Podłoga pod łożem taty spróchniała czy coś.
Michał przechodził obok i wszystko się pod nim zapadło.
Mówią, że przeleciał przez trzy kondygnacje, ale ojciec po­
traktował go po królewsku, jakby osłonił go własną piersią
przed strzałą czy jak. Od tamtej pory Michał się szarogęsi.

151

Ale dowódca nie może się cofnąć przed bitwą. O, nie. Ojciec w końcu przejrzał na oczy i wie, ile Michał jest wart.

• A Teodor Laskarys?

• To dobry człowiek — przyznała. — Porządny. Uczciwy. Odważny. Wprost nie pojmuję, jak znalazł się w naszej ro­dzinie. Ale jest tak odważny, że od razu rzuci się w wir walki. Anna już szykuje stroje żałobne. Nie, z nas trzech ja pierw­sza będę cesarzową. Jestem tego pewna.

• Ja wcale.

Gwałtownie potrząsnęła głową.

— To zostało zapisane w gwiazdach — powiedziała z upo­
rem. — Pewnego dnia przyszedł jeden z najlepszych astrolo­
gów matki. Sprawdzał jej przyszłość, ale nagle się odwrócił
i popatrzył na mnie z taką mocą, że wiedziałam, że musimy
porozmawiać. Zaprosiłam go do swojej komnaty. Okazało
się, że w grę wchodzi pewien całkiem ciekawy rytuał, i po
nim powiedział mi, że zostaną cesarzową.

Ostatnie zdanie wymruczała z tak lubieżną satysfakcją, że łatwo zgadłam, na czym ów rytuał polegał.

— Hmm, no cóż, to brzmi bardzo przekonująco — rze­
kłam. — A więc, kto jest tym szczęściarzem, którego gwiazdy
wybrały na twojego cesarza?

— Zobaczysz go dzisiaj — szepnęła, dysząc. — Podczas na­
szego ostatniego przystanku.

Jechałyśmy krętą drogą na czubek półwyspu, w kierun­ku zespołu Wielkiego Pałacu. Zatrzymałyśmy się przy wielkich drewnianych drzwiach więzienia Chalke, tuż za wej­ściem do kompleksu pałacowego. Kiedyś były one z brązu, tak jak kiedyś nie było to żadne więzienie, lecz kościół, ale

152

cesarz Izaak II Angełos wpierw kazał wyważyć wspania­łe brązowe wrota i wstawić je do innej świątyni, bliższej jego sercu, a następnie zamienił ogołoconą świątynię na wię­zienie.

Teraz siedział w stworzonej przez siebie ciemnicy, pilno­wany przez tych samych Waregów, którymi niegdyś dowo­dził i których faworyzował. To, że wciąż żył i był pilnowany przez przychylną mu straż, zawdzięczał w dużej mierze ze­szłorocznym wysiłkom Feste i moim.

Przybył nas przywitać naczelnik więzienia. Podlizywał się cesarzowi i Waregowie ledwo go tolerowali. Kłaniał się słu­żalczo i wyniosłym tonem rozkazał przynieść klucze. Otwo­rzył potężną kłódkę zabezpieczającą bramę w głębokiej sie­ni. Niewolnik rozchylił skrzydła.

Tam, gdzie kiedyś były kaplice, teraz znajdowały się wspólne cele, zapchane więźniami politycznymi i uczniami ojca Izajasza. Wiedziałam więcej o tych drugich niż o tych pierwszych, po części dzięki mojej podejrzanej profesji, ale i dlatego, że wielu z tych, których dotknęła niełaska cesa­rza, znalazło się w jej cieniu jeszcze przed moim przybyciem do miasta. Puściłam oko do kieszonkowca, który od czasu do czasu pomagał nam w pewnych sprawach, i poszłyśmy głównym przejściem, Eudoksja pierwsza.

Status więźniów rósł, w miarę jak zbliżaliśmy do miejsca, w którym niegdyś stał główny ołtarz. Cele były mniej ludne i w niektórych stały wygodne sofy i kredensy załadowane pieczonymi kurczakami, butelkami dobrego wina, wetami i innymi delikatesami. Brakowało jedynie światła, jako że oli­wa była cenniejsza od wszystkiego innego. Kilka płonących

153

lampek oliwnych wyznaczało kwatery najbardziej wpływo­wych więźniów.

Eudoksja zatrzymała się przed ciemną celą i wezwała mnie ruchem ręki.

- Chociaż Aleksy, który siedzi na tronie w Blachernach,
rządzi całym cesarstwem, tu jest inny Aleksy- rzekła cicho. —
I on rządzi moim sercem, błazenku. Ukochany, słyszysz
mnie?

Tak po raz pierwszy zetknęłam się z Aleksym Dukasem. Zanim go zobaczyłam, wpierw usłyszałam basowy pomruk z odległego kąta celi.

- Czy to ty, cesarzowo mojego serca? — powiedział i wy­
obraziłam sobie pieszczotliwie mruczącego sennego lwa. —
Unieś pochodnię tak, abym mógł widzieć twój splendor.

Słudzy cesarzówny pospieszyli z parą pochodni i stanęli po obu jej stronach, podczas gdy ona upozowała się wdzięcz­nie, czekając na oględziny.

• Czy starożytna bogini znów zeszła między śmiertel­nych? — wykrzyknął. — Czy przede mną stoi idealne odwzo­rowanie Heleny? Nie wolno mi na nią spojrzeć, gdyż jej blask może mnie oślepić.

• Och, daj sobie spokój z tymi zachwytami - mruknął któryś z jego towarzyszy niedoli.

Wystąpił z mroku. Spodziewałam się okazu męskiej uro­dy, mężczyzny, na którego widok młode kobiety tracą głowę. Ku mojemu zaskoczeniu okazało się, że źródłem tych chra­pliwie wypowiadanych komplementów jest niedołężny, tęgo owłosiony sześćdziesięciolatek, którego zmierzwiona broda idealnie pasowała do rzężącego głosu. Włosy miał gęste, ma-

154

towe i tłuste. Wyglądał jak jeden z tych podstarzałych niedź­wiedzi wędrujących z cyrkami, wciśniętych do zbyt małych klatek i pokrytych ranami, wypuszczanych tylko na niezdar­ny taniec wokół areny, zanim bat znów zapędzi je do celi. Jednakże Eudoksja wpatrywała się w niego, jakby urze­czona miała się osunąć na podłogę. Nie dało się ukryć, ta najmłodsza księżniczka go kochała i niecierpliwie przecisnę­ła palce przez kraty, aby mógł się schylić i musnąć je war­gami.

• Coś ci sprowadziłam - zachichotała.

• Co, mój zwierzaczku? — westchnął. - Wino, które po­może mi przetrwać to smutne rozdzielenie? Mięso, które krzepi mnie, kiedy nie będę mógł się nacieszyć widokiem twojego pięknego oblicza?

— Coś jeszcze lepszego. Muzykę! Wystąp, Aglajo. Przyłóż
palce do strun.

Zaczęłam słodko grać na lutni. Przez twarz przebiegł mu grymas zawodu. Krzaczaste brwi zmarszczyły się i zbiegły nad nosem.

- Ale ja nie potrzebuję innej muzyki poza niebiańskim
śpiewem twojego głosu - powiedział.

Niemal rozpłynęła się przy kracie.

Grałam dalej. Za to mi płacą i nie myślę, żeby jej głos był tak niebiański, chyba że dominującym dźwiękiem w niebie-siech jest zawodzenie.

• Przeszywa mnie ból! — zawołała. — Ból, który cierpię, kiedy jesteśmy rozdzieleni, i ból, którego doświadczam, wi­dząc cię za tymi zimnymi kratami.

• Ale to tylko ziemskie przeszkody, jakie mogą napo-

155

tkać śmiertelni - odparł. - Nasza namiętność jest większa niż wszelkie więzienia. Musisz być cierpliwa, słodyczy moja. Niebawem nastąpi nasze wybawienie. Boża armia przybyła i tak czy inaczej będę uwolniony. Jestem tego pewien. Do tej pory musisz czekać na mnie i na nikogo innego.

— I będziemy wiecznie razem!

- Tak długo, jak będzie bić to serce - oświadczył, tłukąc
się pięściami w tors, jakby chciał podkreślić to wyświechtane
sformułowanie.

Ta ziemia była ojczyzną Hero i Leandra, słynnej pary kochanków. Pomyśleć, że teraz spłodziła te karykatury; naj­mniej lubianą cesarzównę i Aleksego Dukasa, podstarzałego satyra.

Przycisnęli twarze do krat i zaczęli szeptać. Jego słowa przyprawiły ją o rumieniec. Nie podejrzewałam, że jeszcze jest zdolna tak spontanicznie reagować. Coś innego wycisnę­ło jej na usta złośliwy chichot, ale zmarszczyła brwi i natych­miast spoważniała.

Trwało to przez jakiś czas. W końcu oderwała się od celi, rzucając wiele namiętnych spojrzeń i przesyłając pal­cami pocałunki. Niby łkał, stojąc przy kracie i żaląc się na jej odejście, ale gdy się oddaliłyśmy, obejrzałam się za siebie i dostrzegłam, że na twarzy nie miał śladu łez. Zauważył mój wzrok i szybko się odwrócił.

Eudoksja miała talent do zakochiwania się nie w tych mężczyznach co trzeba. Nie rozumiałam, co dostrzegła w tym akurat egzemplarzu. Najwyraźniej wykorzystywał ją, aby odzyskać polityczne względy i wolność, ale była ślepa na jego motywy. I na wygląd. Mogłaby znaleźć upodobanie

156

w tak koszmarnym, ale niezwiązanym z żadną inną okazie męskości, gdyby w grę wchodził jeden aż nazbyt oczywisty czynnik, niwelujący jego wady. Ale w tych warunkach o ni­czym takim nie mogło być mowy, chyba że przekupiła straże, które zaaranżowały im jakiś odosobniony kąt. Jednak w dal­szym ciągu był włochatą paskudą i do tego starą. Być może w bliskim kontakcie emanował urokiem, którego nie wyczu­wałam z odległości dziecięciu kroków. Postanowiłam utrzy­mać ten dystans podczas ewentualnych przyszłych spotkań. Po wizycie w Chalke Eudoksja była w nadzwyczaj ponu­rym nastroju. Moje wysiłki, aby wyrwać ją z otępienia, spoty­kały się z westchnieniami i spojrzeniami, które biegły daleko za Bosfor.

• Ileż w tym świecie rozpaczy, nędzy i smutku - rzekła do siebie.

• Tak, szlachetna pani.

Drgnęła. Najwidoczniej nawet nie była świadoma, że gło­śno się odzywa.

• Myślisz, że jestem głupia, skoro go chcę, prawda?

• Nie mnie to sądzić, szlachetna pani. Wyszłam za bła­zna.

• Nie dbam, co ludzie o nim pomyślą. Szlachetne serce jest warte wszystkich gładkich młodzieńców świata.

Oczywiście, zgodziłam się z tą oceną. Tylko nie uważa­łam, aby Dukas na nią zasłużył.

• Pewnie jesteś ciekawa, o czym szeptaliśmy — kontynu­owała.

• W tym wypadku nie przystoi mi ciekawość, szlachetna pani.

157

— Mówił, że w czasie kryzysu nie powinnam zachowy­
wać się jak egoistka i szukać jego towarzystwa. Lepiej żebym
poświęciła więcej czasu opiece nad innymi i włożyła w to
wszystkie siły. Czy to nie piękne z jego strony?

• Przepiękne, pani.

• Wracamy do Blachernów — rozkazała woźnicy. — Pokre­wieństwo ma pierwszeństwo, Aglajo.

— Znakomicie, pani. Czy tego dnia będziesz mnie nadal
potrzebowała?

- Nie, błazenku. Twoja obecność bardzo dodała mi sił.
Czy jutro też mogę na ciebie liczyć?

— Jeśli taka będzie twoja wola.

Zeskoczyłam z powozu przy forum Amastrianon. Byłam ciekawa tajemniczej kobiety, którą dostrzegli Feste i Plossus. Uważałam, że żaden mężczyzna nie zdoła rozgryźć kobie­ty tak jak inna. Nie dość tego, sądziłam, że potrafię zrobić większość rzeczy lepiej niż mężczyzna, ale to moje zdanie.

Przeszłam w kierunku zachodnim, wzdłuż murów. We­szłam do dzielnicy muzułmańskiej i minęłam po drodze meczet Mitaton, zbudowany dla islamskich kupców, którzy się tu zatrzymywali. Przystanęłam przy znajomym kupcu ko­rzennym, ciekawa lokalnych plotek. Odeszłam bogatsza tyl­ko o pudełeczko cynamonu, nabyte po okazyjnej cenie.

Wierni, wzywani na modlitwę, rozwijali dywaniki i klękali twarzą ku wschodowi. Przyłączyła się do nich idąca przede mną kobieta. Kiedy uklękła, usłyszałam delikatne dzwonie­nie. Niewiasta miała na sobie ciężki czarny płaszcz, spod którego wystawały obwieszone dzwoneczkami kostki u nóg. Była to egipska flecistka, kochanka cesarza. Nigdy bym nie

158

pomyślała, że jest religijna, ale obecna sytuacja była nieweso­ła. Lud mówi: jak trwoga, to do Boga.

Plossus opisał mi, gdzie mieści się dom naszej niewiasty. Piąte Wzgórze było strome i gdy pokonywałam krętą drogę, wcinającą się w dolną część stoku, wkrótce zabrakło mi tchu. Dopiero wtedy sobie uświadomiłam, że maszerowanie w let­nim upale to nie najlepsza rzecz dla kobiety w moim stanie.

Próbowałam sobie przypomnieć, jak się czułam przy pierwszej dwójce dzieci. Miałam ogólne wrażenie, że pod­czas ciąży w pałacu Orsyna najzwyczajniej nic nie robiłam. Wszędzie mnie wożono czy noszono i układano na podusz­kach. W wyniku tych starań mało dwa razy nie poroniłam i sama ledwo uszłam z życiem.

No, tym razem miało być inaczej. Mój błazenek, moja córeczka potrzebowała zaprawy i nie ulegało wątpliwości, że szkoląc się na błazna, nabrałam takiej kondycji, jakiej nigdy nie osiągnęłam, kiedy dmuchano na mnie i chuchano. Za­czerpnęłam tchu i pomaszerowałam w górę.

Domy wciskały się w każdy skrawek wolnej przestrzeni, a zewnętrzne ściany schodziły się pod najdziwniejszymi ką­tami, często wsparte na podmurówkach i palach, żeby nie runąć w dół urwiska. Nasza tajemnicza dama miała więcej szczęścia. Ujrzałam rozległą skalną platformę, jakby sama droga postanowiła odpocząć i zebrać siły przed atakiem na szczyt. Nieopodal stała świątynia klasztoru Świętego Pam-mokaristosa, skromna, ale śliczna budowla z cegły i kamie­nia. Surowiec przetransportowali niewolnicy, aby mnisi mo­gli się modlić do Boga — i za cesarza, który był właścicielem niewolników. Pewnie braciszkowie uważali, że mieszkając

159

bliżej niebios, nie będą musieli wysilać gardeł. A może po prostu podobał im się widok.

Znalazłam kamienny mur i żelazną bramę. Osłaniały dom przed oczami ciekawskich. Przydałyby mi się szczudła Plossusa, ale że nie mogłam się wznieść nad mur, opadłam do poziomu owada i próbowałam zajrzeć dołem do środka.

Był to przyjemny domeczek, piętrowa marmurowa bu­dowla z prostą kolumnadą od frontu, dającą szeroki pas cie­nia i łagodny przewiew. Stary ogrodnik pracował przy grząd­ce warzyw.

- Hej, dobry panie! — zawołałam.
Nie zareagował. Wolał plewić fasolę.

- Opiekuńczy ogrodniku, u bramy jest ktoś, kto potrze­
buje nawodnienia - powiedziałam. - Wysycham, kiedy mó­
wię. Czy poratowałbyś osłabłego pielgrzyma?

Przeszedł do warzywnika, nie szczędząc mu wody.

- Jest głuchy - usłyszałam kobiecy głos.
Odwróciłam się ku domowi i zobaczyłam ją stojącą przed

frontowymi drzwiami, w cieniu.

- A, w takim razie, zacna pani, czy mogę prosić ciebie?
Udaję się z odwiedzinami do brata, który jest mnichem
w klasztorze na górze, ale nie myślałam, że to tak daleko,
i muszę się odświeżyć, zanim ruszę dalej.

Zawahała się, po czym wróciła do środka. Myślałam, że mnie zignorowała, ale w chwilę potem wyszła z pełnym wia­drem i chochlą. Podeszła do bramy i otworzyła ją.

Miała na sobie płaszcz i welon, nawet w tym upale. Przy­pomniałam sobie chwilę, w której po raz pierwszy ujrzałam inną kobietę, moją późniejszą bratową. W tym czasie Oliwia

160

nosiła żałobę po bracie, ale potrafiła tak dobrać odzienie, że przydawało jej wdzięku i urody. Natomiast ta kobieta kuliła się pod ciężarem grubych szat. Kiedy podając mi chochlę, wysunęła spomiędzy fałd płaszcza rękę, zobaczyłam chudy jak patyk przegub.

Wypiłam i oddałam jej chochlę.

• Niech cię Bóg błogosławi, pani - powiedziałam. - Czy zechcesz w zamian przyjąć coś ode mnie?

• Nie żądam niczego od pielgrzyma — odparła.

• Nie o zapłacie mówię - zapewniłam ją pospiesznie. -I wybacz mi niezręczną implikację. Ale może coś ci zaśpie­wam albo zabawię cię w inny sposób? Widzę, że jesteś po­grążona w żalu. Nie wiem, kogo utraciłaś, ale współczuję ci i chętnie przyniosłabym ci nieco pocieszenia.

• Twoje słowa niosą mi wystarczającą pociechę. Dziękuję ci za nie. Wyrównałaś nasze rachunki. Idź w pokoju.

• Mówią, że jesteś szlachcianką. Czy mogę poznać twoje imię, żebym wiedziała, za kogo się modlę?

• Będziesz się za mnie modlić? — zdziwiła się. — Czemu?

• Ponieważ podałaś mi wodę. Ponieważ jesteś w żałobie. I ponieważ myślę, że boisz się o swoje życie.

Cofnęła się i pewnie zamknęłaby bramę, gdyby nie to, że już weszłam na dziedziniec.

• Po co się tu wdarłaś? - krzyknęła.

• Chcę ci pomóc. Jesteś samotna. Ten starzec nie mógłby mnie zatrzymać, nawet mimo mojej słabości. Kogo opłaku­jesz, pani?

• To nie twoja sprawa. Odejdź.

• Czy to był twój mąż? Wiem, jak boli utrata małżonka.

161

• Mój mąż żyje - powiedziała przez zaciśnięte usta.

• Brat? Mam brata i kiedyś myślałam, że utraciłam go na zawsze. To były najmroczniejsze dni mojego młodego ży­cia.

• Nie. Odejdź, proszę.

• W takim razie kochanek - rzekłam cicho i znierucho­miała wstrząśnięta. - W końcu zgadłam. No, cóż, utrata kochanka jest bolesna, szlachetna pani, zwłaszcza kiedy po­zostaje tylko małżeństwo bez miłości. Doświadczenie mi mówi, że wtedy niezwykle przydają się błazny, czy to żeby zaśpiewać, czy opowiedzieć, albo chociażby jako cisi, wier­ni słuchacze smutnych zwierzeń. Czy zechcesz przyjąć moje usługi, pani? Przekonasz się, że moje błazenady potrafią być wielce rozsądne.

• To tym się zajmujesz? - spytała szyderczo. — Wyszu­kujesz pogrążonych w smutku i żerujesz na nich? Jesteś jak padlinożerca, błaźnie, żywisz się trupami.

• Nie, pani. Nie żywię się martwymi. Podtrzymuję siły żywych.

-W takim razie szukaj gdzie indziej szczęścia, błaźnie. Mnie nie ma między żywymi.

• Tak uważasz, pogrążona w żalu. Ale ludzie mają taką zabawną cechę, że potrafią przeżyć, mimo iż sami wcale tego nie chcą. Chęć życia przynależy naszej naturze. Czy po­pełniasz samobójstwo, szlachetna pani? Czy głodzisz się na śmierć? Twój przegub ma więcej kości niż ciała. To sprzecz­ne z obowiązującą modą w tym mieście, taka chudość.

• Kim jesteś? Nie odwiedzasz żadnego brata. Przyszłaś mnie prześladować.

162

- Przyszłam tu tylko po to, aby ci pomóc. Nie wiem, jak
się nazywasz, ale wiem, że jesteś w żałobie. I wiem, że on
leży pod ziemią, dzierżąc w dłoni purpurową chusteczkę.

Cofnęła się drżąca, wskazując mnie kościstą dłonią.

- Odejdź! — syknęła. — Co z ciebie za istota? Skąd możesz
to wiedzieć? Czarami przejrzałaś moje życie, wiedźmo!

Odwróciła się i uciekła do domu, zatrzaskując za sobą drzwi. Ogrodnik ruszył do mnie, groźnie unosząc sierp.

- Lepiej daj jej spokój — zażądał. — Nie wiem, coś jej po­
wiedziała, ale widziałem jej twarz.

Ukłoniłam się i wycofałam tyłem z dziedzińca. Zamknął bramę i przesunął zasuwę.

Wciąż nie znałam jej imienia. Poszłam do tej kobiety kie­rowana współczuciem i chcąc się upewnić, że nie jest nie­rządnicą ani wiedźmą. Dużo osiągnęłam. Sama zostałam oskarżona o czary. To by było na tyle, jeśli chodzi o współ­czucie między kobietami.

Wolno zeszłam ze wzgórza. Nie wiedziałam, co bardziej pasuje do okoliczności: śmiech czy łzy. Jeśli mnie pamięć nie myli, dałam folgę i temu, i temu, ale nie pomnę kolejności.

_{Rozdział X}

Kiedy cesarz Konstantynopola się o tym dowiedział,

wysłał zacnych posłów, aby zapytali tamtych,

czego tu szukają i po co przybyli...

Robert de Clari, Zdobycie Konstantynopola

Wszystko było pięknie-ładnie, ale wciąż mieliśmy strupa na głowie. Czyli wojnę. Z jednej strony musieliśmy myśleć o powstaniu w weneckiej dzielnicy, a z drugiej znaleźć jakiś sposób na pogodzenie łacinników z Grekami, chociaż ta­kie próby mogły się wydać czystą błazenadą. Podczas gdy wenecka flotylla wciąż tkwiła w Chrysopolis, my przez kilka kolejnych dni biegaliśmy po mieście, zbierając informacje, sondując nastroje w różnych dzielnicach oraz tawernach i ogólnie robiąc to, czego gildia od nas oczekuje.

W Blachernach panował względny spokój. Wizja bliskiej wojny wyciszyła większość wewnętrznych sporów, nawet między rywalizującymi siostrami.

— I Eudoksja naprawdę wzięła sobie do serca radę uko­chanego — powiedziała wieczorem ostatniego dnia czerwca Aglaja. — Stała się istnym aniołem miłosierdzia, skubie szar­pie, oddaje klejnoty na cele dobroczynne i nawet zgłosiła się do opieki nad szwagrem, kiedy jej siostra musiała odpocząć.

Usta się jej nie zamykały, podczas gdy błądziłem po po-

164

koju, pakując rzeczy. Hasło do wyjazdu przyszło po połu­dniu. Podnieśliśmy wzrok znad skromnego posiłku i ujrzeli na naszym progu Wila i Fila. Byli w pełnej zbroi, a jednak potrafili bezszelestnie wejść po schodach.

• Nie przypominam sobie, żebym was zapraszał - powie­działem, wstając.

• Nie przypominam sobie, żeby to miało dla mnie jakieś znaczenie — odparł Fil.

Moi koledzy po fachu też powstali, niedostrzegalnie wy­ciągając ręce po broń i oceniając, pod jakim kątem rzucić sztyletem, aby znalazł szczelinę w zbroi.

• Patrz, Wilu - powiedział Fil. - Myślą, że przyszliśmy się bić.

• Ach, to ci milutka sprawa - rzekł Wil. - Czworo bła­znów ubranych w płócienko. Toż to nawet nie zatrzyma wia­tru.

• W lecie bardzo wygodne - poinformował go Plossus. -Spróbujcie kiedyś.

• Nikt nie będzie się z nikim bił - osadziłem obie stro­ny. - To tylko posłańcy. Nigdy nie zabijaj posłańca. Zwłasz­cza kiedy jest dwa razy twojej postury.

• Święta prawda - wesoło zgodził się ze mną Fil. - Posła­nie brzmi: masz dołączyć do poselstwa, które wybiera się do najeźdźców. Weź konia i staw się przy cesarskim pirsie jutro o brzasku.

• A kiedy dotrę na miejsce?

• Porozmawiaj ze swoimi łącznikami - poradził Fil. -Dowiedz się, czego naprawdę chcą krzyżowcy. Jak wie nasz wspólny przyjaciel, każdy ma swoją cenę.

165

- Chyba że jest błaznem - wtrącił Wil.

Wyszli, śmiejąc się z własnego dowcipu. Jak to amatorzy.

Tak więc pakowałem się, podczas gdy Aglaja paplała o jednej rzeczy albo drugiej, w końcu doprowadzając mnie do irytacji.

-Czemuż, droga żono, trzepiesz tak po próżnicy języ­kiem? — zapytałem.

Popatrzyła na mnie zraniona.

• Chciałam cię tylko rozerwać.

• Czy potrzebuję rozrywki?

• Może nie, ale ja tak. Usiadłem obok niej na łóżku.

• Miewasz dziwne nastroje, od kiedy wyszliśmy od Ba-stianiego - zauważyłem. - Co ci leży na sercu?

• Niech się zastanowię. Jest wojna, a ty masz się wybrać w samo oko cyklonu. Może to?

-Jadę z poselstwem. Nie walczyć.

• Jedziesz szpiegować. Będziesz w tak dwuznacznej sytu­acji, że każda strona może uznać, że najkorzystniej będzie cię zabić. To niebezpieczne.

• Oczywiście, że niebezpieczne. Połowa tego, co robimy dla cechu, jest niebezpieczna, a druga połowa to akrobacje i żonglowanie ostrymi przedmiotami. Wiedziałaś o tym.

• Tak, wiedziałam.

• I przez szesnaście miesięcy, kiedy byliśmy mężem i żoną, świadomie narażaliśmy życie. Co innego będzie tym razem?

• Nie jesteśmy już tylko mężem i żoną, ale również ojcem i matką. To wiele zmienia. Przynajmniej dla mnie. Dla ciebie nie?

166

• Nie wiem — przyznałem. — Chyba nie zastanowiłem się nad tym poważnie.

• To się zastanów! — warknęła. — Musisz się nauczyć być rodzicem, Feste. Pozwól, że ci coś powiem. Najgorsza rzecz, jaka może spotkać matkę, to musieć wyznać dziecku, że jego ojciec nie żyje. jak świetnie wiesz, mówię to z własnego do­świadczenia.

Czekała, żebym coś powiedział, ale zachowałem milcze­nie.

• Jesteśmy błaznami - ciągnęła. - Przystąpiłam do cechu, wiedząc, co to za sobą pociąga. Zastanawiam się, czy ty rów­nie świadomie przystąpiłeś do małżeństwa ze mną.

• Czego od mnie żądasz? Mam uciec?

• Czy samobójstwo bywa częścią zadania?

• Czasem.

• Przechwalałeś się, że masz talent przetrwania — powie­działa, odwracając wzrok. - Kiedy przyjechaliśmy do tego miasta, cieszyłeś się, że jestem z tobą, aby cię osłaniać. Teraz nie myślisz wystarczająco dużo o przetrwaniu i udajesz się tam, gdzie ja nie mogę się udać. Nie dlatego za ciebie wy­szłam i nie dlatego zdecydowałam się na dziecko.

Wsunąłem do rękawa sztylet.

• Nie mam wyboru - rzekłem. —Jeśli nie doprowadzę do jakiegoś rozejmu, wielu ludzi umrze.

• Wielu umrze tak czy siak. Przyjdzie chwila, w której zdasz sobie sprawę, że nie potrafisz zatrzymać tego, co się dzieje. Wtedy chcę, żebyś uświadomił sobie, że masz wybór. I chcę, żebyś wybrał mnie.

• Wbrew rozkazom cechu?

167

Wzruszyła ramionami.

• Zrezygnowałam ze wszystkiego w życiu, żeby być z to­bą - przypomniała mi. - Kiedy się odwdzięczysz za tamten gest?

• Czy powiedziałaś to wszystko pierwszemu mężowi, kie­dy wyruszał na krucjatę?

• Tak. Zdecydował się zignorować moje życzenia. Za całe swoje zmartwienia usłyszałam, że jestem głupiutkim dziew-czątkiem. Zostawił mnie i przez dwa lata dalej zamartwiałam się o niego, wychowując dziecko i zarządzając miastem. To wywarło cudowny wpływ na nasz związek.

• Jesteśmy błaznami i jesteśmy tutaj. Nie mogę po prostu się zerwać i odjechać w środku wszystkiego.

• Zawsze jest wszystko i zawsze jesteś w środku, cokol­wiek byś robił. Czy cech nie może wysłać nas gdzieś, gdzie będziemy musieli tylko żonglować i się wygłupiać, a nie ry­zykować życie? Przynajmniej dopóki nasze dziecko nie uro­śnie? Co robią w wypadku innych małżeństw?

• Tak szczerzez to nie jest ich tak wiele. Nie mam pojęcia, jaka jest polityka rodzinna cechu. Posłuchaj, pozwól mi się zabrać z tym poselstwem. Nie powinno być żadnych wiel­kich kłopotów. Jak wrócę, porozmawiamy dłużej.

-Jestem zmęczona rozmawianiem - burknęła. Położyła się plecami do mnie.

Zacisnąłem rzemyki torby i skuliłem się obok żony. Ob­jąłem ją w pasie i pogłaskałem po brzuchu.

• Też chcę patrzeć, jak będzie rosło — szepnąłem.

• To postaraj się, żeby cię nie zabili.

• Zrobię, co się tylko da - obiecałem.

168

Wstałem przed brzaskiem i poszedłem do stajni w pobli­żu bramy Region. Na nogach był tylko kowal. Rozgrzewał palenisko, szykując się do całodziennego podkuwania.

- Sam wielki Feste — odezwał się na mój widok. — Mam
nadzieję, że zjawiasz się po Zeusa.

- Po boga wcielonego - odparłem. — Przyprowadźże go.
Zabrał siodło z haka na ścianie i cisnął je mnie.

- Sam zaprowadźże się do niego - powiedział. - Nie zbli­
żam się do tej bestii, kiedy nie muszę.

Przydźwigałem siodło do stanowiska Zeusa, zastanawia­jąc się, co właściwie obejmuje zapłata za stajnię.

- Dzień dobry, wielmożny panie — przywitałem go wesoło.

Spojrzał na mnie groźnie, ale zastrzygł uszami, zobaczyw­szy marchewkę. Wyrwał mi ją w mgnieniu oka i spojrzał na mnie wyczekująco. Pokazałem mu następne warzywko, po czym schowałem je za plecy.

- Najpierw to — oznajmiłem, wskazując siodło.

Łaskawie pozwolił się osiodłać, po czym ani ruszył ko­pytem, dopóki nie dostał obiecanej zapłaty. Wyprowadziłem go na zewnątrz i dosiadłem.

Cesarski pirs należał do nabrzeża obok Złotej Bramy, od strony morza Marmara. Statek okazał się małą galerą i poczułem, jak mój uwielbiający morskie przejażdżki rumak tężeje na jej widok. Zobaczywszy, że inne konie wchodzą do ładowni, nieco się uspokoił, ale nie pozwolił się dotknąć nikomu oprócz mnie.

Przywiązałem go w naprędce urządzonym stanowisku, między ławkami wioślarzy, i wyszedłem na pokład poznać towarzyszy podróży.

169

Tak, jak się spodziewałem, zastałem doborowy zestaw pochlebców oraz kilku dowódców straży cesarskiej, ale i jedną ciekawą postać, Mikołaja Rosso, Lombarda, doświad­czonego dworaka. Często go wzywano, gdy w Blachernach przebywały zagraniczne misje dyplomatyczne. Przeważnie naprawiał jakąś gafę popełnioną przez jego cesarską mość. Był pewnym siebie mężczyzną o kunsztownie przystrzyżo­nych i wymyślnie ułożonych wąsach, które wymagały nie­ustannych zabiegów. Kiedy odpływaliśmy na wiosłach, stał na dziobie, delikatnie operując nożyczkami, wpatrzony w trzymane przez sługę lustro. Dostrzegłszy moje odbicie, uniósł brew.

• Słyszałem, że masz się do nas przyłączyć - powie­dział. — Nie bardzo rozumiem po co.

• Też nie bardzo to rozumiem — zapewniłem go. - Może cesarz uznał, że trochę rozrywki pomoże w negocjacjach.

• Jeśli potrafisz opowiedzieć na tyle świetny dowcip, że po­wstrzymałby wojnę, zasłużyłbyś na miejsce w niebiesiech. Jeśli nie, to sugeruję, abyś zostawił negocjacje lepszym od siebie.

• Uczyniłbym to z rozkoszą, ale jeśli uznasz, że się do czegoś nadam, zawołaj mnie, a zatańczę i zrobię parę nu­merów.

Zmarszczył nos i wrócił do swoich wąsów.

Nie widziałem żadnego sensu w tym, żeby zabawiać bo­gatych w tytuły i złoto, więc podczas przeprawy osładzałem życie wioślarzom. Czas minął nam szybko i miałem okazję wykorzystać podkład bębna. Dobra sekcja, i z byle melodyjki robi się przebój.

Na azjatyckim brzegu zacumowaliśmy przy nabrzeżu

170

handlowym pominiętym przez krzyżowców. Strażnicy cesar­scy natychmiast wyprowadzili konie na ląd, dosiedli ich i po­galopowali na północ, zanieść wieści o poselstwie. Pozostali, w tym ja, wyprostowali nogi. Nie oddalaliśmy się zbytnio w głąb lądu, w każdej chwili bowiem mogło paść hasło do szybkiego powrotu.

• Czuj duch - ostrzegł jeden z wioślarzy. - Wyślą za nami kilka galer i żegnaj, słodka wolności.

• Nie będę się przejmował - odparł drugi. - Jesteśmy płotkami. Czemu łowić drobnicę, gdy za murami miasta pły­wają wielkie ryby?

Strażnicy wrócili koło południa. Mieliśmy zapewniony bezpieczny przejazd do Chrysopolis i obozowiska przy pała­cu. Krzyżowcy byli gotowi wysłuchać posłów rankiem.

Wyprowadziliśmy konie i wynieśli zapasy z ładowni. Musiałem dać Zeusowi trzy marchewki, zanim się zgodził wziąć mnie na grzbiet. Czuł się urażony po tym, jak go spę­tałem pod pokładem. Galera odpłynęła. Umówiliśmy się, że wróci po nas do Chrysopolis, dzięki czemu żeglarze mo­gliby z bliska ocenić wenecką flotę. Poselstwo składało się z dwudziestu ludzi, w tym kilku służących i jednego błazna. Mieliśmy niedługi dystans do przebycia - Chrysopolis leży nieco ponad trzy mile na północ od Konstantynopola, a my wylądowaliśmy w połowie tej odległości. Jednak kiedy mijali­śmy jedną płonącą chłopską chałupę za drugą, wydawało się nam, że trwa to wieczność.

W połowie drogi wyskoczył z krzaków jakiś człowiek, gorączkowo machając rękami. Żołnierze natychmiast dobyli broni.

171

• Czekajcie! - wrzasnął tamten i wtedyśmy go rozpoznali. Był to Michał Stryfnos. Bez konia, bez zbroi, bez żołnierzy.

• Mości panie admirale — zwrócił się do niego Rosso. — Cóż pan tu robi? Kiedy ostatni raz pana widziałem, wiódł pan pięciuset rycerzy przez cieśninę. Czy też chowają się w krzakach?

• Wzięto nas z zaskoczenia - wybuchnął Stryfnos. - Je­den z patroli wroga trafił na nasz obóz i zostaliśmy rozpro­szeni. Muszę to zgłosić cesarzowi.

• A gdzie twoi żołnierze? Czy wspólnie przeprowadzacie odwrót?

• Nie wiem. Dajcie mi konia.

• Miałeś pięćset koni - powiedział kapitan straży. - Czy teraz uczą się frankońskich komend?

-Dajcie mi konia, rozkazuję wam! - krzyknął Stryf­nos. — Mam wpływy w Blachernach.

-Już się skończyły - powiedział Rosso.

Mężczyzna ogarnął nas rozpaczliwym wzrokiem, który w końcu spoczął na mnie.

• Błazen jedzie, kiedy admirał idzie? - zaprotestował.

• Admirał powinien być na okręcie — uświadomiłem mu. — Czemu... ach, prawda, już nie masz okrętów.

Rzucił się ku mnie.

- Daj mi tego konia - powiedział.

—Jest mój. Albo ja jego. Zawsze mam wątpliwości co do natury łączących nas stosunków. Ale wiem, że nie uniesie żadnego jeźdźca poza mną.

- Zejdź, błaźnie, albo każę ci ściąć głowę! - wrzasnął
Stryfnos.

172

— Usłuchaj go, błaźnie — rozkazał Rosso. —Jestem ciekaw,
co się zdarzy.

- Oczywiście, szlachetny panie - odrzekłem i zeskoczy­
łem z siodła. - Otóż, panie admirale, musisz wsadzić nogę
w strzemię, potem...

— Zejdź mi z drogi — warknął, odpychając mnie na bok.
Wskoczył na Zeusa, co byłoby imponującym wyczynem,
gdyby wcześniej nie stracił zbroi, i porwał wodze. W następ­
nej chwili fruwał w powietrzu. Wylądował w szczególnie
kolczastych zaroślach, wrzeszcząc z bólu i bezradności.

- Pięknie wycelowane, stary druhu - pogratulowałem
Zeusowi, ukradkiem obdarowując go parą marchewek.

Mój ognisty rumak parsknął na eks-admirała i stał spo­kojnie, kiedy wsiadałem.

Stryfnos w końcu wyplątał się z kolców i potrząsnął pię­ścią.

• Cesarz się o tym dowie! - ryknął.

• Tak, naprawdę powinieneś o tym wspomnieć, kiedy bę­dziesz opowiadał, jak dałeś się zaskoczyć i straciłeś pięciuset rycerzy i tyle samo koni - powiedziałem. - Uszczerbek na honorze, o który przyprawił cię mój rumak, na pewno głę­boko poruszy cesarza. Takie reguły rządzą tym cesarstwem. Postaraj się nie zatopić więcej okrętów, jak będziesz wracał do miasta, panie admirale.

Nasze towarzystwo podjęło podróż na północ, nie omiesz­kawszy skwitować tego zdarzenia szyderczym śmiechem.

• Zrobiłeś sobie wroga w pałacu — zauważył Rosso.

• Wątpię - odparłem. - Utracił wszelką władzę. Zało­żę się, że nawet nie będzie się starał wrócić. Ciekawe, ilu

173

trzeba było krzyżowców, żeby jego oddział poszedł w roz­sypkę.

— Jak nauczyłeś tego swego konia?

—Ja go nie uczyłem. Sam się tego nauczył. Kiedy pozna­łem Zeusa, powiedziano mi, że tylko błazen dosiadłby takie­go stworzenia. Od tamtej pory jesteśmy nierozłączni.

Po godzinie dotarliśmy do Chrysopolis. Był to letni pałac, przeznaczony do zabaw i spotkań, którym nie przeszkadza­ły zimne powiewy z północy. Nie zbudowano go z myślą o stawianiu czoła oblężeniu, ponieważ gdyby wojska tureckie lub arabskie wdarły się tak głęboko na teren Anatolii, pozo­stawałoby jedynie brać nogi za pas i kryć się za bezpiecznymi murami po drugiej stronie Bosforu.

Był to skromny, mniej więcej stupokojowy budynek. Ota­czające go tereny, zwykle przeznaczone na ptaszarnie i ogro­dy, pękały od pawilonów. Nad barwnymi płachtami unosi­ły się konkurujące ze sobą sztandary. Na szczycie najwyższe­go drzewca powiewały znaki Montferratu, Szampanii i Wenecji.

Krzyżowcy, w przeciwieństwie do wojaków pod wodzą naszego dzielnego admirała, znali się trochę na wystawia­niu wart. Kiedy nasza grupa zbliżyła się do wrót pałacu, wyjechały nam na spotkanie flamandzkie patrole w pełnym rynsztunku.

-1 dosiadają naszych koni — zauważył z goryczą cesarski strażnik. — O, hańbo.

Przy bramie stał rycerz w kapeluszu z pióropuszem ustro­jonym na cudzoziemską modłę. Skłonił się ceremonialnie, gdy weszliśmy.

174

— Witajcie, szlachetni wasale uzurpatora! — przywitał nas
po oksytańsku.

-Witaj, ekskomunikowany krzywoprzysięzco - odparł gładko Rosso w tym samym języku. — I jakże się miewa twoja szanowna matka, Karolu?

— Mikołaj? — roześmiał się tamten. — Powinienem się do­
myślić, że ciebie wyślą. Matka kłótliwa jak zawsze, dziękuję
za troskę. Wejdźcie, przygotowaliśmy namiot i jadło.

Zabrał nas do kąta, w którym ozdobna fontanna wciąż wesoło tryskała w cedrowym zagajniku. Posiłek rozstawiono na dębowym stole.

• Smacznego, szlachetni panowie — powiedział Frank. — Stwierdziliśmy, że miejscowe produkty są całkiem przyzwo­ite. Mamy nadzieję, że będziecie mieli podobne odczucia.

• Jesteśmy oszołomieni waszą gościnnością - odparł su­cho Rosso.

• Cesarskie srebra — powiedział jeden ze strażników, przy­glądnąwszy się z bliska talerzowi. -1 popatrzcie na to żarcie. Jeszcze nie zwyciężyli, a już pławią się w łupach.

• To fanfaronada, moi przyjaciele — uspokoił go Rosso. — Nie przejmujcie się tym. Nie wątpię, że sami jedzą skąpe ra­cje, ale zrobili pokaz na naszą cześć. Proponuję to wykorzy­stać.

Siadł na końcu stołu i przystąpił do jedzenia. Poszedłem za jego przykładem. Miałem coraz silniejsze, acz niemiłe przeczucie, że w najbliższej przyszłości nie czekają mnie ta­kie wystawne posiłki, więc dopóki mnie nimi raczono, powi­nienem napchać się, ile wlezie. Pozostali kolejno przyłączali się do nas. Jedliśmy w milczeniu — nie wydało mi się, aby

175

to była dobra pora na błazenadę, więc dałem sobie spokój z pracą.

Kiedy skończyliśmy, sięgnąłem po lutnię i wstałem.

• A ty dokąd? — spytał jeden z cesarskich strażników.

• Zamierza się przejść i pograć na lutni - rzekł z powagą Rosso. - Czy nie tak, błaźnie?

—Jak najbardziej — odparłem. — Miłego wieczoru, szla­chetni panowie.

Szedłem i delikatnie szarpałem struny, co jakiś czas po­wtarzając czteronutową frazę. Obozujący w ogrodach żoł­nierze różnili się rangą i pochodzeniem, ale zauważyłem, że im bliżej pałacu, tym wyższe szarże. Uznałem, że dowódcy są w samym pałacu.

Kiedy okrążałem rozległy budynek, kątem oka zarejestro­wałem, że jeden z siedzących rycerzy nagle wstaje i patrzy na mnie. Nie przyglądałem mu się, szedłem dalej. Znów ode­grałem sygnał i czekałem na reakcję.

Przyszła, ale nie taka, jakiej oczekiwałem. Rycerz, o któ­rym wspomniałem, dobył miecza i wrzasnął:

- Bękarcie! Gdzie ona? - Z tymi słowami runął na mnie.
Co było robić, wziąłem nogi za pas. Na szczęście tak się

składa, że nietrudno umknąć rycerzowi w zbroi. Szybko zna­lazłem się przy grupie żołnierzy, która ścięła kilka ozdobnych drzewek, rozpaliła ognisko i piekła na nim połówkę wołu.

• Wybaczcie, zacni panowie - wysapałem. - Wasz przy­jaciel na mój widok z nieznanych mi powodów poczuł się urażony. Wiem, że moje oblicze nie jest najgładsze, ale to jeszcze nie powód, aby pozbawiać mnie głowy.

• Dziwne — rzekł dowodzący. — Czy on cię zna?

176

• Nie, panie.

• Bękarcie! - darł się rycerz, chwiejnym krokiem zbliżając się do mnie.

• Bynajmniej, pochodzę z prawego łoża — zaprotestowa­łem.

• Fes te! - krzyknął.

Spojrzałem na niego oniemiały. Wszedł w światło i pod­niósł przyłbicę.

• Sebastian! - krzyknąłem dla odmiany.

• We własnej osobie, błaźnie - warknął. - Przyszykuj się na spotkanie ze swoim Stwórcą.

• Czekaj! - zawołałem, chowając się między żołnierzami, którzy teraz śmiali się z mojej ucieczki. Kryłem się za nimi.

To zaczęło wyglądać na zabawę w chowanego. W końcu zabrakło mu tchu i mogłem mu się lepiej przyjrzeć. Czas, kiedy on i moja żona byli podobni jak dwie krople wody, minął dawno temu. Ich postaci zmieniły się, jego — z racji zaglądania do kieliszka, jej - urodzenia dzieci. Ale to jej oczy patrzyły na mnie spod przyłbicy i widziałem te same kasz­tanowe włosy. Lecz wyraz twarzy znacznie się różnił od jej kochającego spojrzenia.

• O co chodzi, hrabio? - spytał kapitan.

• Ten błazen porwał moją siostrę - wydyszał hrabia. -Zbezcześcił jej honor. To domaga się pomsty.

• Jasna sprawa — powiedział żołnierz i nagle zostałem unieruchomiony przez dwóch wojaków.

Sebastian uniósł miecz i powoli się zbliżał.

• Zacny hrabio - błagałem.

• Oszczędź sobie - warknął.

177

- Chcesz zrobić z siostry wdowę? — zawołałem.
Zatrzymał się.

• Chcesz pozbawić swojąnieurodzonąsiostrzenicę ojca? -ciągnąłem dalej. - Panie, kocham i szanuję twoją siostrę jak nikt na świecie. Znasz mnie, hrabio. Czy kiedykolwiek uczy­niłbym coś tak podłego i godnego pogardy, aby ją zhańbić? Przysięgam ci, że jesteśmy mężem i żoną w oczach Boga, Kościoła, prawa i świata.

• Moja siostra wyszła za mąż za błazna - powiedział zdu­miony. - Gdzie jest teraz?

• W Konstantynopolu. Jest tremisiem i błaznem na dwo­rze cesarzowej Eufrozyny.

—Jest błaznem i nosi dziecko błazna. — Nie posiadał się ze zdziwienia. — I śmiesz twierdzić, że jej nie zhańbiłeś? — Znów uniósł miecz.

- Hrabio Sebastianie! - krzyknął ktoś za jego plecami.

Hrabia okręcił się wokół swojej osi i ujrzał barwnie ubra­nego mężczyznę, z lutnią na ramieniu. Był pulchny i miał długie, swobodnie wiszące włosy, które dzięki starannym zabiegom układały się na ramionach w pukle. Ale dzierżył miecz z pewnością siebie człeka, który umie się posługiwać takim narzędziem.

• Ten błazen, drogi hrabio, jest członkiem wysłanego z Konstantynopola poselstwa, które ma uzgodnić warunki rozejmu - powiedział. - Dlatego jest chroniony przed jakim­kolwiek uszczerbkiem na ciele i honorze. Myślę, że skrócenie o głowę to jest pewien cielesny uszczerbek.

• On nic nie uzgadnia - sprzeciwił się hrabia. - To tylko błazen.

178

-W takim razie sam zadajesz sobie gwałt na honorze, traktując serio zwykłego błazna — wykazał tamten. — Odłóż miecz albo będziesz miał do czynienia za mną.

• Nie masz zbroi. To nie byłby uczciwy pojedynek.

• Nie da się zaprzeczyć. Ale przewaga jest po mojej stro­nie, drogi hrabio. Czy też moja reputacja nie jest ci znana?

Sebastian uważniej mu się przyjrzał i szybko opuścił miecz.

- To jeszcze nie koniec - rzucił pod moim adresem.

- Pewnie masz rację - odparłem.
Żołnierze wypuścili mnie z uścisku.

- Chodź, błaźnie - powiedział mój wybawca. - Odeskor-
tuję cię do twoich kompanów.

Ukłoniłem się i ruszyliśmy ramię w ramię.

Schował miecz do pochwy i przesunął lutnię na pierś. Po­tem odtworzył w odwrotnej kolejności graną przeze mnie frazę.

-Jakim imieniem mienisz się obecnie, Teosiu? - spytał cicho.

• Nazywaj mnie Feste - powiedziałem. - Raimbaut, jak zwykle pojawiasz się idealnie, kiedy trzeba.

• Ależ oczywiście. Zabaw chwilę w moim namiocie. Bę­dzie muzyka i myślę, że rozpoznasz pozostałych grajków.

Raimbaut z Vaqueiras w całej krasie - wierny druh w po­trzebie i jeden z najznamienitszych trubadurów cechu. Stały gość na dworach Oranii, Prowansji i przez ostatnie dziesięć lat Montferratu, gdzie był kompanem od serca Bonifacego. Uratował mu życie przy niejednej okazji i ryzykował głowę, wolność i lutnię, podążając u boku margrabiego od jednej

179

szalonej awantury do drugiej. Obecnie pod pięćdziesiątkę i obsesyjnie rugujący siwiznę z pukli.

Z namiotu za pałacem dobiegała muzyka. Raimbaut uniósł przede mną zasłonę. W środku przy świecach siedzie­li Giraut, Gaucelm Faidit i mój stary przyjaciel, Tantalo.

• Patrzcie, co znalazłem — pochwalił się Raimbaut. — Przed chwilą musiałem ratować mu głowę przez zdjęciem jej z karku.

• Zjawiasz się w ostatniej chwili - powiedział Tantalo. -Byliśmy gotowi ciągnąć los, kto ma przepłynąć przez cieśni­nę i nawiązać z tobą kontakt. Usiądź, Teofilu.

Muzyka grała podczas naszej rozmowy. Raimbaut usiadł przy wyjściu z namiotu i kiedy tylko przechodził ktoś w za­sięgu słuchu, śpiewał głośniej.

• Jak sytuacja w mieście? - spytał Tantalo.

• Trwają przygotowania do oblężenia - odparłem. - Cze­go się spodziewałeś?

• Żadnego powstania w obronie interesów dzieciaka? — wykrzyknął Giraut. - Co za zawód. Młody Aleksy gwaranto­wał, że z chwilą, w której obwieści swoje przybycie, miasto padnie.

• No cóż, Aleksy musi rozważyć swoją sytuację - zauwa­żyłem. - Miasto nawet nie jest świadome, że bratanek cesa­rza macza palce w tym najeździe. Uważa, że to tylko próba inwazji, i ta myśl dodaje zapału obronie. Cesarz osiągnął szczyt popularności.

• Chcesz powiedzieć, że odbębniliśmy taki kawał drogi, zawierzywszy na słowo chłopcu, i Grecy nie wiedzą, że chce zostać cesarzem? - zachichotał Raimbaut. - To ci heca!

180

• Strasznie śmieszne — skrzywił się Tantalo. - Jeszcze kil­ka dni i wszyscy zginiemy, słaniając się ze śmiechu.

• Czego potrzeba, aby wojsko odpłynęło?

• Pytanie teoretyczne czy zadane na zlecenie kogoś kon­kretnego? - spytał Raimbaut.

-Ty masz ucho Montferratczyka. My mamy dojście do cesarza. Nieoficjalnie powiem, że kazano mi się zorientować, jaka łapówka zadowoli krzyżowców.

• Chłopiec na tronie i pieniądze, które obiecał, co do de­nara — powiedział Tantalo. — Nie wydaje mi się, aby w mie­ście wystarczyło srebra na pokrycie jego obietnic.

• Ależ to niedorzeczność - wybuchnąłem.

• W takim razie będzie wojna - stwierdził smutno Gau-celm.

• Co się stanie, kiedy żołnierze pojmą, że Grecy wcale nie są zainteresowani osadzeniem chłopca na tronie? Czy to nie przemówi im do rozsądku?

• Może — przyznał Tantalo. — Ale jak mamy ich przeko­nać, że tak jest? Nie możemy ot, tak wziąć za dobrą monetę tego, co opowie wędrowny błazen.

• Przedstaw żądania chłopca miastu - zasugerowałem. -Pokaż go na okręcie, powiedz mieszkańcom, kim jest. Na akropolu jest tłum, o którejkolwiek godzinie byś pod nim przepływał. Zobaczysz reakcję i wtedy zdejmiesz bielmo z oczu waszych żołnierzy.

• Ciekawy pomysł - uznał Tantalo. — Raimbaut, podsuń go Bonifacemu.

— Załatwione — obiecał trubadur. — Ale przedstawię go
w ramach prób wzniecenia rewolty. To mu się spodoba.

181

— Jest coś jeszcze? — spytał Tantalo. — Nie możemy nazbyt
długo oddalać się od naszych patronów.

Szybko nakreśliłem im wydarzenia w weneckiej dzielnicy.

— Dziwne - orzekł Tantalo. - Jaki to ma związek z nami?
-Jesteś z wenecjanami - przypomniałem mu. - Znasz

nazwiska ich łączników w dzielnicy?

• Nie — wyznał szczerze. — Doża prowadzi własną roz­grywkę i z sojusznikami nie dzieli się nawet połową tego, co wie. Z tego, co obiło mi się o uszy, nie wynika, aby od naszego przybycia podejmowano próby nawiązania kontak­tu z dzielnicą, lecz jeśli coś zaaranżowano, prawdopodobnie zrobiono to sporo wcześniej. Będziemy mieli oczy otwarte.

• Świetnie. Grajcie dalej, kompani, a może damy wspólne przedstawienie, kiedy pokój powróci na te ziemie.

• Mam nadzieję, że nie będziemy na to zbyt długo cze­kać - powiedział Giraut.

Raimbaut odprowadził mnie do mojej kwatery.

• Lękam się najgorszego - rzekł. - Zbyt wielu żołnierzy musiało znosić zbyt wiele, aby teraz wycofać się bez bitwy. Pokój to ostatnia rzecz, jaka im chodzi po głowie.

• Popracuj nad tym, Raimbaut. Zobaczymy, co się wy­darzy.

Nie byłem obecny podczas rokowań, ale w trakcie jaz­dy do portu poinformowano mnie o ich przebiegu. Rosso opisał zdziwienie i zaniepokojenie cesarza przybyciem krzy­żowców i jego ofertę przekazania żywności i furażu potrzeb­nych w podróży do Ziemi Świętej. Conon z Bethune mówił w imieniu łacinników, odrzucając tę propozycję i zabarwiając

182

ją poetyckimi zwrotami. Rosso przypomniał, że papież nie udzielił wyprawie poparcia, i zapewnił patriarchę, iż nie chce tego podboju. Conon oświadczył, że są wojskami bożymi i zwyciężą.

— I oni w to wierzą - zdumiewał się Rosso, kiedy wsiada­
liśmy na pokład naszej galery. — Łatwość dotychczasowych
zwycięstw na każdym kroku wzmacnia tę wiarę. Wiecie,
ilu było trzeba, żeby rozpędzić Stryfnosa i jego pięciuset?
Osiemdziesięciu rycerzy! Jak lawina zrównali z ziemią obóz
i zwyciężyli, nie tracąc ani jednego żołnierza.

Podróż przez Bosfor była szybka i cicha. Przepuszczono nas przez północną część Złotego Rogu, aby Rosso mógł się natychmiast udać do Blachernów. Minęliśmy wieżę Galata, przepłynęli pod broniącym wejścia do portu wielkim łańcu­chem i pokonali Most Kamienny u ujścia rzeki.

Od razu udałem się do domu. Chciałem zapewnić Aglaję, że żyję. Rzuciła mi się w ramiona, płacząc niepowstrzyma­nie. Opowiedziałem jej o moich przygodach.

- Ach, i twój brat przesyła pozdrowienia — powiedziałem.
Wyznaję, że wyraz zdziwienia, który wzbudziły w niej te sło­
wa, rozbawił mnie. Ale nie dałem tego po sobie poznać.

^{Rozdział XI}

Każdy, kto zyska zaufanie tego młodnika — rzekł markiz —

będzie mógł zażądać otwarcia wrót Konstantynopola...

gdyż ten jest prawym następcą tronu.

Robert de Clari, Zdobycie Konstantynopola

Sebastian krzyżowcem? — krzyknęła wstrząśnięta.

• W samym środku obozu, spragniony walki. Tak bardzo, że próbował się ze mną zmierzyć.

• Nie zrobiłeś mu nic złego, no nie?

-Ależ skąd, najdroższa. Ach, i tak przy okazji... on też nie zrobił mi niczego złego.

Chodziła po pokoju, nie słysząc, co mówię.

• Tym razem musiał naprawdę wyprowadzić z równowa­gi Oliwię — zastanawiała się głośno. — Inaczej nigdy by się nie zgodziła na jego wyjazd.

• On też nie zrobił mi niczego złego - powtórzy­łem.

• Widzę, mężu, więc przestań się nad tym rozwodzić. — Zatrzymała się, strzelając z palców. - Oliwia musi mieć no­wego kochanka. Oczywiście, w tym rzecz. Wysłała Sebastia­na, żeby jej nie przeszkadzał.

• Całkiem możliwe. Tak jak Dawid i Uriasz, tylko że ona jest Dawidem.

• Czyżby chciała jego zgonu? — snuła dalej rozważa-

184

nia. - Nie jest tak okrutna. Zresztą czemu miałoby jej na tym zależeć. Jest już regentką. Nic by nie zyskała na jego śmierci.

• Może po prostu sam chciał jechać. Poprzednia wy­prawa krzyżowa przeszła mu koło nosa. Może jego pra­gnienie przeżycia jakiejś przygody było silniejsze niż opór małżonki. A może też powodowany szlachetnością sam po­stanowił spłacić trybut, który miasto było zobowiązane We­necji, i dzięki temu ktoś inny mógł zostać w ojczyźnie. Nie­zależnie od wszelkich przyczyn jest tu.

• Idiota - mruknęła. - Na własne życzenie wpakuje się do straży przedniej i da się zabić. - Odwróciła się do mnie. -Nie wolno nam do tego dopuścić.

• Ach. Teraz, kiedy chodzi o braciszka, nie przeszkadza ci, że będę ryzykował życie.

• To nieuczciwe!

• Sprzeciwiałaś się, żebym ryzykował dla ludzi, których nie znam. Jak podejrzewam, to też czyiś bracia albo ojcowie. Lub nawet przyszli ojcowie, chociaż biorąc pod uwagę, ile czasu zajęło im dotarcie tutaj, przyszli tatusiowie to Sami ro­gacze. Jednakże byłem gotów zatrzymać tę wojnę, zanim się dowiedziałem, że twój brat w niej uczestniczy. Nadal jestem gotów działać w tym kierunku.

- Bo taka jest rola błaznów — rzekła powoli.
-Tak.

• W porządku, przyjmuję naukę - ustąpiła. - Myślałam, że okres, w którym byłeś mistrzem, a ja terminatorem, ma­my już za sobą.

• Każdy od czasu do czasu potrzebuje powtórki materia-

185

łu. Nawet ja. Postaram się pogodzić samobójcze skłonności z przyszłym ojcostwem. Może być?

• Musi.

• Co się tu działo?

• Dzisiaj w Hagia Soros było święto szaty Matki Boskiej. Pierwszy raz widziałam tę relikwię. Dziurawa staroć, ale pewnie widziała lepsze dni.

• Chociaż nie biblijne. To jedna z podróbek sprowadzo­nych przez matkę Konstantyna.

• Tylko nie mów o tym Eufrze. Traktuje ją z wielką czcią. Dosłownie mało co nie stratowała biskupa, tak jej było spieszno poprowadzić ceremonię. Trzymała szatę nad głową i wygłaszała jedną modlitwę za drugą, wzywając Matkę Bo­ską, żeby zmiażdżyła nieprzyjaciela za wodą.

• Maria nigdy nie robiła na mnie wrażenia miażdży-cielki.

• Nigdy nie lekceważ niewieściego gniewu. Oczywiście, wszystkie damy dołączyły do Eufry i był wielki płacz i zgrzy­tanie zębów.

• To musiało być święto że hej. No cóż, mimo mojego wieloletniego lęku przed niewieścim gniewem zamierzam podjąć ryzyko i zanieść cię do łóżka, jeśli nie masz nic prze­ciwko temu.

Wyciągnęła dłoń.

- Rzekłabym, korzystajmy z każdej możliwości, jaka się
jeszcze nadarzy - oświadczyła.

Rano załomotała do nas para Waregów. Nie przejęliśmy się tym, gdyż Wil i Fil nie byliby tak uprzejmi, żeby nawet

186

załomotać. Okazało się, że to Henryk i Knut. Mieli dla mnie zupełnie inne wezwanie niż wcześniej ich koledzy.

• Rusz się, Feste, zostałeś wezwany na pojedynek — za­wołał z podwórza Henryk, kiedy wytknąłem głowę przez okno. - Wskakuj w łaty i łap lutnię. Honor miasta na szali.

• Ale jeszcze nic nie jadłem — zaprotestowałem. — I cze­mu miałbym się zrywać, skoro nie ma nawet południa?

• Nie licz na współczucie - powiedział Knut. - Nie śpi­my od piania kurów. Ale spisz się, a przez dwa tygodnie bę­dziesz jadł i pił na koszt naszej gwardii.

• Tydzień, chłopcze, tydzień - z pośpiechem skorygował go Henryk. - No, pospiesz się, błaźnie, i daj swojej damie całusa od każdego z nas.

• Hu was tam stoi? — zawołała z łóżka Aglaja.

• Tylko my dwaj, pani błazenko - odparł Henryk.

• W takim razie ściągnij więcej Waregów, zacny kapitanie, gdyż dwa całusy to za mało za nasze rozstanie! Żądam cału­sów całej gwardii!

• Od połówki teraz i od drugiej, kiedy wrócę - rzek­łem. — Dzisiaj nie wypuszczam się za mury miasta.

Spłaciłem żonce wareski dług, nałożyłem na ciało ubiór, na jego zwieńczenie — makijaż, zarzuciłem na ramię lutnię i dołączyłem do naszych przyjaciół. Żwawym krokiem ru­szyliśmy ku akropolowi.

• Od kogo przyszło wyzwanie? — spytałem, nastrajając lutnię.

• No, nie chodzi wprost o ciebie — wyjaśnił Henryk. — Krzyżowcy wysłali pod mury dziesięć okrętów. Każąparado-

187

wać po pokładzie jednostki doży jakiemuś mizernemu dzie­ciakowi i ogłaszają go cesarzem. A jakiś minstrel na dzio­bie, ubrany że oczy bolą, żąda najlepszego głosu w mieście, mówiąc, że pokona go w śpiewaczym pojedynku. Naturalnie pomyśleliśmy o tobie.

• To mi pochlebia.

• No, wiesz, Alfons, twój przyjaciel trubadur, wyjechał, więc z braku laku ty nam zostałeś.

• Teraz jestem mniej pochlebiony. Ale czy powinienem być orędownikiem Konstantynopola? Nawet nie jestem stąd.

• Ani my — uspokoił mnie Knut. — Ale niezależnie od tego umrzemy, broniąc tych murów. Ty będziesz tylko śpiewał.

Przebiegliśmy przez Wielki Pałac i wspięli rampą do wie­ży przy latarni. Trzeci lipca był gorący, powietrze przejrzyste. Wzrok dosięgał Chrysopolis i wieży Leandra. Jakieś pięćdzie­siąt kroków dalej widniała jedna dziesiąta weneckiej flotylli, Or\eł i inna wielka galera. Otaczała je chmara mniejszych jednostek, zapełnionych łucznikami.

Na wysokim pokładzie dziobowym Orła stał młody Alek­sy. Wtedy po raz pierwszy ujrzałem tego młodzieńca. Nie budził zachwytu ani zaufania, gołowąs ledwo dość umię­śniony, aby udźwignąć zbroję. Obok stał sługa, gotów go dyskretnie podtrzymać, gdyby fale zakołysały okrętem. Wąt­piłem, aby młodzik w ogóle miał unieść miecz w obiecanej bitwie, i zgromadzony za mną na akropolu tłum zdawał się podzielać tę opinię. Ta część miasta górowała nad murami i tłumy po raz pierwszy miały dobry widok na ich ewentual­nego ujarzmiciela.

188

Bukszpryt Orła wystawał dobre pięćdziesiąt stóp przed dziób. Na samym jego noku siedział Tantalo w najlepszej tu­nice w szachownicę i paradnym płaszczu, dyndając nogami jakieś sześćdziesiąt stóp nad wodą.

Zahuczały trąby, załomotały bębny. Wystąpił herold i ogłosił:

• Patrzcie, obywatele Konstantynopola, oto wasz praw­dziwy cesarz, Aleksy, syn i prawy następca Izaaka Drugiego, którego haniebnie odsunął od władzy obecnie siedzący na tronie błazen uzurpator!

• O kim on gada? - spytał stojący za mną człowiek.

• To dzieciak Izaaka - odparł jego towarzysz. - Mówią, że z powodu tego, co się wydarzyło ojcu, powinien być ce­sarzem.

• Ale to było lata temu — zaprotestował pierwszy. — Chło­pak się nie spieszył, no nie?

• Pierwej musiał urosnąć.

Drugi złożył dłonie przy ustach i wrzasnął:

- Nie chcemy na tronie smarka, który wcześniej był we­
necką dziwką! Odeślijcie go do sypialni doży.

To wzbudziło fale śmiechu wśród Greków i ryki zadowo­lenia stojących na murach Waregów.

Z tej odległości trudno było odczytać miny krzyżowców, ale wyglądało na to, że sam Aleksy trochę stracił rezon. Ota­czający go dowódcy pozostali niewzruszeni, ale prości żoł­nierze i marynarze wydali się zaskoczeni, nawet zawiedzeni. Wmówiono im, że mogą oczekiwać wiwatów, może nawet natychmiastowego zbrojnego powstania. Tymczasem prze­ciwnie, przywitały ich drwiny i wyzwiska. Mieli przedsmak

189

ciężaru wyzwania. Już wcześniej widzieli rozmiar i potęgę fortyfikacji miejskich. Myśl, że będą je musieli zdobywać, osładzała nadzieja, iż nie będzie takiej konieczności, ale teraz pozostawało się z nią pogodzić.

Zabrzmiał krótki akord i kiedy przenieśliśmy z powrotem wzrok na bukszpryt, ujrzeliśmy Tantala swobodnie stojącego z lutnią w ręce.

• Czy sprowadziliście waszego orędownika, Grecy? — za­wołał. - Dostrzegłem pośród waszych zbroi pstry strój. Czy w tak wielkim mieście nie znaleźliście nikogo lepszego nad błazna?

• Najlepszego błazna w całym chrześcijańskim świecie -odkrzyknąłem. - Zmierzymy nasz dowcip w śpiewach?

• Takim głosem? - zdziwił się chmurnie Tantalo. - Sło­wik nie będzie współzawodniczył z krukiem.

• Ale jednak, gdy bitwa dobiega końca, zdechłe słowiki leżą na polu, a kruki skaczą kędy wola i wydziobują im ślepia. Służę, signor. Broń dzierżę w dłoni. - Uniosłem lutnię przy wtórze wiwatów tłumów za plecami.

• Tenso, czy tak? - zawołał Tantalo, używając starego określenia trubadurów na śpiewne zmagania. - Znakomicie, przyjmuję wyzwanie.

Pośród krzyżowców rozległy się wiwaty, natomiast moi zwolennicy utracili nieco entuzjazmu. W tym pojedynku Tantalo dysponował wyraźną przewagą. Miał całą podróż, żeby się przygotować, podczas gdy ja musiałem improwi­zować w stylu, który on narzuci. Czekałem z nadzieją, że sięgnie po wersy, którym będę mógł łatwo sprostać.

Zaczął.

190

Grekowie,

ma pieśń wam to zapowie,

Że wnet spoczniecie w grobie.

Na polu walki

szykujcie katafalki,

czół waszych wawrzyn nie ozdobi.

Flota waszą dziurawa,

najlepsza łódź starawa

i nic was nie ocali,

i nie wyjdziecie cali.

Welony czarne okryją po was wdowy.

Na polu ulegniecie,

Z życiem się rozstaniecie,

a starca czeka robaczywe mrowie.

Na miecz i bębna łoskot

niebiosa się otworzą.

A. o was nikt więcej nie opowie.

Zakończył, kłaniając się wytwornie, i spojrzał na mnie wyczekująco.

• Skurczybyk - westchnąłem.

• Dobry jest - przyznał z niechęcią Henryk.

• Serio nie da się ściągnąć Alfonsa? - spytałem.

• Dawaj, Feste — ponaglił mnie Knut.

Wyszedłem na brzeg muru, układając wewnętrzne rymy, kiedy uwalniałem ze strun pierwszy akord:

O rety,

Żałosne te kuplety,

191

zę lepsze, ja, niestety, słyszałem z ust chłoptysiów pijanych, i pośród kwików knurzastych wojowników. A bierzcie cale pole, ja w domciu postać wolę i patrzeć, jak zlegniecie pod murem niby śmiecie. Widoczek lepszy niźli wety. Ostatni raz pojedzcie, bo stalą się zatchniecie. I poczujecie sami, że zapał wasz do bani wart tyle co galera na dnie Lety. Flotą wy się szczycicie, że pływa należycie. Brachu, i gówno pływa lepiej niż kotlety.

Ryk Waregów. Henryk tak mi przyłożył w ramię, że dał­bym nura do morza, gdyby Knut szybko mnie nie złapał.

Ściśle biorąc, nie wykazaliśmy się trubadurzym kunsztem, żaden z nas, ale to nie był turniej śpiewaczy w Fecamp ani tam, gdzie kwitła dworska miłość — to było wypowiedzenie wojny. A ja byłem błaznem, nie trubadurem. Im wznioślej-sza pieśń Tantala, tym bardziej prostacka moja odpowiedź.

Tantalo ukłonił mi się ze swojej okrętowej grzędy.

- Dobrze zaśpiewane, błaźnie! - krzyknął. - Wedle mojej oceny remis. Powtórzę wyzwanie, gdy Aleksy zasiądzie na tronie.

192

• Siedzi na nim teraz - odparłem.

• To mi się podoba. Nie proście o litość i sami się nie litujcie, jak powiadamy w Wenecji. No cóż, muszę się po­żegnać. Jak powiedział Cyklopowi Odyseusz, pamiętaj moje imię!

Kamień przeleciał nad naszymi głowami, wpadając z plu­skiem do wody tuż koło Orła. Za nim frunęły następne, tłum rzucił się do przodu, szydząc i wyklinając. Pióra wioseł ude­rzyły o wodę, a młodego aspiranta do tronu z pośpiechem sprowadzono pod pokład. Okręty z wolna odpłynęły, wraca­jąc na bezpieczne wody Chrysopolis.

Rzucano tylko kamieniami. W obliczu oblężenia nikt nie marnował warzyw.

- Dobra, Knut, nakarmię tego biednego błazna - oznaj­
mił Henryk. — Miej na oku północną stronę, chłopcze. Jak
zobaczysz więcej niż dziesięć okrętów, podnieś larum.

Zeszliśmy rampą, podczas gdy strażnicy przekazywali za­wołanie z ust do ust, od wieży do wieży, wzdłuż murów.

— Twój przeciwnik miał piękny głos — osądził Henryk, gdy szliśmy do bastionu Hodegon, w którym były kwatery Waregów.

-Jeden z najlepszych - zgodziłem się z nim.

• Znasz go?

• Nasze drogi skrzyżowały się kilka razy.

• Czy jeden z tych razów był dwie noce temu?

• Czemu chcesz to wiedzieć?

• Nie buntuję się na myśl, że mogę umrzeć w bitwie - po­wiedział. - Ale chciałbym wiedzieć, czy warto odwalić kitę.

• Myślałem, że żołnierze po prostu słuchają rozkazów.

193

• A tobie kto rozkazuje?

• Nie jestem żołnierzem, kapitanie, jestem artystą. I nie przyjmuję rozkazów, ale zamówienia.

Wkroczyliśmy do garnizonu i zaatakowali spiżarnię.

• Chodzi mi o to — kontynuował z pełnymi ustami Hen­ryk — że jeśli się prowadzi tajne negocjacje zmierzające do za­wieszenia broni, ale rządzący mimo to chcą urządzić przed­stawienie dla miejscowych, to ja składam broń. Też wolę być artystą.

• Bóg wie, że to niehonorowa służba.

• Nie obrażam się, Feste. Więc co się dzieje?

• Nie ma zawieszenia broni, kapitanie.

• A może są jakieś jasne widoki na horyzoncie?

• Na horyzoncie widać tylko weneckie okręty.

• W takim razie wojna - powiedział usatysfakcjonowany.

• Co myślisz o tym chłopcu, Aleksym?

• A co on nas obchodzi? Złożyliśmy przysięgę cesa­rzowi.

• Jak wcześniej Izaakowi.

Milczał, kręcił kuflem z piwem i patrzył, jak rośnie piana. W końcu rzekł:

• Byliśmy w mieście, kiedy się to stało. On był w Kypseli. Kiedy doszła nas wieść o zmianie na tronie, nie mogliśmy już nic zrobić.

• Mogliście dotrzymać przysięgi. Powstać przeciwko uzur­patorowi.

• Kolejna bezsensowna bitwa - powiedział.

• Czemu to? Rzecz nie w tym, że się z tobą nie zgadzam, ale czemu przysięga tak mało dla was znaczy?

194

• Bo Izaaka oślepiono - wyjaśnił. - I powiedziano nam, że wedle miejscowych zwyczajów ślepiec nie może zasiadać na tronie. Tak więc zostaliśmy zwolnieni z naszej przysięgi Izaakowi.

• Kto wam to powiedział?

• Garnizonem dowodzili wtedy Wil i Fil. Sądzę, że ich znasz.

• To dostarczyciele ciekawszych zamówień, które dosta­ję - stwierdziłem sucho.

• Mam na ich temat podobne zdanie. Od kiedy przekonali nas, że bezczynność jest honorowym rozwiązaniem, przyspo­rzyli sobie wiele dóbr. - Wypił piwo i mruknął: - Za cesarza.

• Za cesarza - powtórzyłem za nim. - Co o nim myślisz? Tak między nami.

• Skąd mam wiedzieć, czy zostanie między nami?

• Słowo błazna.

Przepłukał kufel w beczce z wodą i odstawił go na półkę.

• Słyszałem o tobie różne rzeczy— rzekł. -Jakie?

• Że prowadzisz inną rozgrywkę niż my.

• Trefniś prowadzi różne rozgrywki. Znasz mnie od roku, kapitanie. Za kogo mnie uważasz?

• Kogoś, kto uratował życie jednym.

• Wartościowa cnota.

— I skrócił je drugim - dodał.
Nie skomentowałem tego.

— Ale ci drudzy zasłużyli sobie na to - zakonkludował.
-Wychodzi na to, żem raczej wartościowy niż cnotli­
wy — zauważyłem.

195

— Mówią, że uratowałeś Izaaka. Prawda to?
Skinąłem głową.

• Często go odwiedzasz? — spytał z ciekawością. — Teraz siedzi w Chalke.

• Wiem. Widuję go dwa razy w miesiącu, za wiedzą i bło­gosławieństwem cesarza. Nie mam pojęcia, co nim kieruje, braterska miłość czy poczucie winy.

• Kapitanowi Waregów nie przystoi składać towarzyskich odwiedzin więźniowi. Będziesz u niego następnym razem, powiedz, że Henryk dobrze mu życzy.

— Powiem — obiecałem.
Sięgnął po hełm.

— A w odpowiedzi na twoje pytania, to cesarz obchodzi
nas tyle co zeszłoroczny śnieg. - Nałożył hełm i wyszedł.

Opłukałem kufelek i przeszedłem się po Forum Ama-strianon, próbując ocenić nastroje obywateli miasta. Plotko­wali na potęgę. Z tego, co słyszałem, nastroje były nieugięcie antyweneckie, a powrót Aleksego nie zrobił na ludziach żad­nego wrażenia. Uważano go za kukłę doży, chociaż tak po prawdzie więcej niż jedna ręka trzymała sznurki.

Jest dwóch Aleksych i jeden na tronie, myślałem sobie. Jeśli żaden nie odejdzie, będzie wojna. Stary tego nie zrobi, a młody nie może tego zrobić. W tej samej chwili w moim polu widzenia pojawił się Ranieri i przerwał te rozmyślania.

Błyskawicznie narzuciłem na siebie płaszcz. Na szczę­ście wenecjanin nie zauważył mojego błaźniego stroju, a w wielkim, stale ruchliwym tłumie nietrudno było go ob­serwować.

Zmierzał w kierunku Wielkiego Pałacu, ale zanim znalazł

196

się przed wejściem do Chalke, skręcił w prawo. Minął bramy hipodromu. W tej samej chwili drobny blady człeczyna, ner­wowy jak szczur, wyskoczył zza kępki drzew morwowych, rozglądając się na boki. Zostałem w tyle, przyglądając się luzakom, oprowadzającym konie wyścigowe po pobliskim padoku. Dwaj mężczyźni wymienili niewiele słów. Spod płaszcza Ranieriego wyłoniła się niewielka sakiewka, a w za­mian trafiła tam wiklinowa skrzyneczka. Rozstali się. Ranieri przeszedł za mną, gdy gwarzyłem ze stajennym. Czapka za­krywała mi twarz. Szczurowaty udał się do domu, w którym za dawnych czasów były łaźnie Zeuksypposa.

Kolejny raz znalazłem się w sytuacji, w której wypadało­by śledzić dwóch ludzi, tyle że tym razem nie miałem Plos-susa do pomocy. Zdecydowałem się zająć na razie Ranierim, szczurka sprawdzić potem.

Kiedy mijaliśmy Horologion, zegar wskazywał południe. Wenecjanin szybkim krokiem pokonał fragment Mesę, na­wet nie sprawdzając, czy nie jest śledzony. Jednak ja zasto­sowałem zwykłe środki ostrożności, trzymając się dobre sto kroków dalej i sprawdzając przy okazji, czy sam nie jestem śledzony.

Niczego więcej się jednak nie dowiedziałem. Ranieri po prostu wszedł do weneckiej dzielnicy i zajął się interesami przy swoim stole w embolum, rozmawiając swobodnie ze wszystkimi, a zwłaszcza z Ruzzinim. Nie zauważyłem, aby przekazał dalej wiklinowy pojemnik. Obserwowałem go tak długo jak się dało, ale takie wystawanie w publicznym miej­scu mogło mnie zdradzić, więc się poddałem i odszedłem.

197

Pierwsze, co zrobiłem po powrocie do domu, to wypła­ciłem się w całusach mojej żonie, tak że niebawem zabrakło nam tchu, a za to dostaliśmy zawrotów głowy. Tego dnia ja miałem dyżur w kuchni, a kiedy przyszli pozostali, opowie­działem, co wydarzyło się do południa.

• Wiklinowa skrzynka? - zdziwił się Riko. - Jak duża?

• Jak twoja ręka, przyjacielu — powiedziałem. Uniósł ją przed oczy.

• Nie zawierała dokumentu — stwierdził. - Za mała, żeby zmieściła przyprawy korzenne większej wartości.

• Biżuterię - zgadywała Aglaja. - Może pierścień.

• Urzędową pieczęć - podsunął Plossus. - Użyteczną do fałszowania rozkazów i siania zamieszania podczas wojny.

-To brzmi obiecująco - powiedziałem. - 1 sensownie w wypadku kogoś pracującego w Wielkim Pałacu. Teraz są tam głównie biura urzędników. Czy ktoś wie, do czego służy teraz Zeuksyppos?

• Nigdy tam nie byłem - wyznał Riko. - Od wieków nie korzystałem z łaźni.

• Myślałam, że popadły w ruinę - rzekła Aglaja.

• Nie, myślę, że to teraz jakiś warsztat — powiedział Plos­sus. — Ale nie mam pojęcia, co tam wytwarzają.

• No cóż, musimy to później zbadać. Nie wiem, czy to ma coś wspólnego ze śmiercią Bastianiego, ale poza tym śla­dem nie mamy wiele innych.

• Gdybyśmy tylko wiedzieli, kto jest łącznikiem krzyżow­ców w Wenecji - westchnęła Aglaja.

• W tym względzie nasz kolega nie pozostawił nam na­dziei - powiedziałem.

198

- Skąd to wiesz?

• Z tego, co powiedział po tenso.

• Właśnie, chciałem o to zapytać — rzekł Plossus. - Co właściwie powiedział?

- „Nie proście o litość i sami się nie litujcie, jak powiada­
my w Wenecji". A potem: „No cóż, muszę się pożegnać. Jak
powiedział Cyklopowi Odyseusz, pamiętaj moje imię!"

— Pierwsza część jest oczywista. Mówiąc o Wenecji, miał
na myśli wenecką dzielnicę. Ale o co mu chodziło z Odyse-
uszem? Czy mamy znaleźć kogoś o tym imieniu?

• A może jakiegoś Ulissesa? - spytał Riko.

• Może jednookiego? - zasugerowała Aglaja.

— Dajmy sobie spokój z poszukiwaniami, zanim je za­
czniemy — uspokoiłem ich. — Odyseusz użył własnego imie­
nia, gdy wraz z towarzyszami już odpływał na wiosłach
z brzegu Cyklopa. Ale Tantalo rzadko mówi rzeczy oczy­
wiste. Wedle opowieści, przemyślny Grek, zanim uciekł
z pieczary potwora, powiedział mu, że ma imię Nikt. I kie­
dy oślepiony stwór wezwał sobie podobnych i usiłował im
opowiedzieć, co się wydarzyło, rzekł, że to Nikt pozbawił go
jedynego oka.

- Na co zostawili go, zaśmiewając się do rozpuku - przy­
pomniała sobie Aglaja.

— Tak. Myślę, że Tantalo starał się nam przekazać, że
w weneckiej dzielnicy nikt nie jest łącznikiem krzyżowców.

^{Rozdział XII}

Nos fom austor et ylb foro aigro,

e cassem los si cum lops fait mouto.

(Byliśmy sokołami, a oni bażantami,

i goniliśmy ich jak, wilcy owce).

Raimbaut z Vaqueiras, List epicki

Następnego dnia flotylla zatrzymała się w Chrysopolis. Chcia­łem znów porozmawiać z Filoksenitesem, przyłączyłem się więc do Rika i mojej żony, gdy wyruszyli do Blachernów.

-Jeśli w weneckiej dzielnicy nie ma łącznika krzyżow­ców, w takim razie kogo szukamy? — spytała Aglaja. — I nie mówcie mi, że Nikogo. Już w czasach Homera to był dowcip z brodą.

• Śpiewaj mi, Muzo, o gniewie Henryka Dandola - zain­tonował Riko. - Nie, to nie brzmi poetycko. Zostawię pie­śni Raimbautowi i spółce. Może zdołają przemienić tę farsę w coś pięknego.

• W każdym razie Bastiani był informatorem - oświad­czyłem. — Na ogół tego rodzaju zajęcie to wystarczający po­wód, żeby na trwałe usunąć tego, kto się nim para. Coś się za tym kryje. Świadczy o tym ten magazyn z bronią.

• Ale może chodzi tylko o obronę dzielnicy — zauważył Riko. - Nie znaleźliśmy żadnego przekonującego dowodu spisku, co dopiero morderstwa.

200

- Mamy się poddać? - spytałem.

Aglaja spojrzała na mnie zdziwiona i rzekła:

• Nigdy wcześniej nie słyszałam, żebyś był do tego go­towy.

• Wyliczam możliwości. Śmierć jednego człowieka pozo­stanie niewyjaśniona. Świat się od tego nie zawali.

Westchnęła.

- Kontynuujmy. Też myślę, że coś się za tym kryje, cho­
ciaż nie pojmuję, jaki może mieć związek z nami.

-Riko?

Wzruszył ramionami, mówiąc:

• Nie nudzimy się.

• Entuzjastyczna zachęta. Dobrze. Będziemy kontynu­ować.

Kiedy Riko i ja przybyliśmy do sali tronowej, cesarz sie­dział na swoim koźle, a słudzy wozili go wokół ogromnego modelu miasta i okolic. Jego dowódcy, prócz Michała Stryf-nosa, śledzili go bacznym wzrokiem.

- Ach, Feste! — zawołał, gdy mnie dojrzał. — Słyszałem
o twoich osiągnięciach podczas starcia z flotyllą. Dobra ro­
bota, błaźnie. Oto złoto dla ciebie.

Rzucił mi skromny mieszek. Skłoniłem się.

• Ależ on tylko śpiewał - zauważył jeden z dowódców.

• Nie uląkł się i pokonał przeciwnika - warknął cesarz. -Jest pierwszym bohaterem tej wojny. Może powinienem wy­znaczyć go głównodowodzącym.

• Żołnierze nie posłuchają błazna - zaprotestował do­wódca.

• Przynajmniej nie kolejnego - wtrąciłem.

201

• No, dobrze, wracamy do pracy — uciął cesarz. - Gdzie wylądują? Jak oceniacie?

• Nie zaatakują nadmorskich murów — rzekł Laskarys. — Ani przy cieśninie, ani przy morzu Marmara nie ma dość miejsca. Złoty Róg jest zablokowany łańcuchem. Pozostaje tylko północne lub południowe wybrzeże miasta. Stawiam na północne. Łatwiejszy teren do lądowania.

• A więc tam będziemy na nich czekać - rozkazał cesarz. -Łucznicy, kusznicy i Waregowie na plaży, machiny miotające na kamiennym moście. Jeśli będziemy musieli się cofnąć, tam stworzymy punkt oporu.

• Co ze strażą cesarską? - spytał jej dowódca.

• Straż cesarska będzie pilnować cesarskiej osoby. Zosta­jesz ze mną. Czy są tu przedstawiciele pizańczyków i genu­eńczyków?

Z tłumu wyszli dwaj mężczyźni i ukłonili się.

- Panowie, wasz los jest powiązany z moim - powiedział
cesarz. - Jeśli zwyciężymy, będzie to pewny koniec wenec­
kiego handlu w tym mieście. Korzystna sytuacja z waszego
punktu widzenia, czyż nie tak?

Zgodzili się z tą opinią, skłaniając po raz wtóry.

-A więc potrzebujemy waszej pomocy w utrzymaniu naszego cesarstwa. Powiedzmy, po pięciuset opancerzonych od każdego miasta. I nie mówcie mi, że nie macie pancerzy. Wiem równie dobrze jak wszyscy, co się dzieje w cudzoziem­skich dzielnicach. Hmm?

- Z radością będziemy bronić naszych dzielnic, kiedy
zostaną zaatakowane - wydeklamował przedstawiciel pizań­
czyków.

202

- O, nie, takiej potrzeby nie przewiduję - odparł cesarz. -
Macie ten śliczny nadmorski mur, pełen Waregów, którzy zaj­
mą się waszą obroną, nie wspominając łańcucha przy wejściu
do portu. Nie, zamierzam wysłać was tam, gdzie bardziej się
przydacie. Zbierzcie ludzi i oczekujcie moich rozkazów przy
wieży Galata.

Przedstawiciele spojrzeli po sobie niespokojnie, ale ukło­nili się i wyszli, nie protestując.

• Jakie nastroje w mieście? — spytał Aleksy.

• Ludzie stoją za tobą murem, panie, jak nigdy - rzekł gładko Filoksenites. — Są przekonani, że odrzucisz najeźdź­ców do morza.

— Dobrze, dobrze - rzekł cesarz i zadowolony wrócił do swoich bitewnych planów.

Filoksenites skinął na mnie i wyszedł. Ja za nim.

• Co myślisz o jego taktyce? - spytał, kiedy znaleźliśmy się w gabinecie.

• Nie jestem żołnierzem - odparłem.

• Ani ja. Ani on, jak myślę. To plan nieśmiałego człeka, nie bohatera.

• Bohaterowie giną.

• Czasem. Ale czasami odnoszą zwycięstwo. Wątpię, czy cesarzowi się to uda. Ludzie otwarcie pytają, jak to możliwe, że dopuścił do takiego upadku floty, a wieści o utracie pię­ciuset rycerstwa niedługo dadzą się utrzymać w tajemnicy. Lada chwila morale legnie w gruzach.

- Co wtedy?
Zamknął drzwi.

-Jak wypadło spotkanie z twoimi łącznikami?

203

- Spotkaliśmy się. Zasugerowałem, by rozpuścili wieści
wśród krzyżowców, że chłopiec nie ma poparcia w mieście.
Przyjęcie, jakiego zaznał pod murami, powinno przekonują­
co potwierdzić te informacje.

-Jednak mimo to mogą uderzyć. Dowiedziałeś się jesz­cze czegoś?

-Jednej rzeczy, którą chcę ci powiedzieć. W weneckiej dzielnicy nie ma łącznika krzyżowców.

• Co? - wykrzyknął. - Niemożliwe. Bastiani był takim łącznikiem.

• Przynajmniej tak utrzymywał. Może to wybieg i chodzi­ło mu tylko o twój patronat.

• Niewykluczone. Ale tam, w środku, musi być ktoś, kto czeka na rozkazy doży.

• Widziałem, jak Ranieri dziwnie się zachowywał - powie­działem. - Wczoraj poszedłem za nim do Wielkiego Pałacu.

• Ciekawe. Dokąd się udał?

• Spotkał się z nieznanym mi człowiekiem, który wyszedł z Zeuksypposa.

Spojrzał na mnie i zaczął się śmiać.

- Błaźnie, sprawiasz mi zawód. Oczywiście, że spotkał
się z kimś z Zeuksypposa. Teraz są tam cesarskie warsztaty
jedwabnicze. Czemu kupiec jedwabny nie miałby tam iść?

Smutek i zawód. Okazało się nad wszelką wątpliwość, że jeden z niewielu moich śladów zaprowadził mnie donikąd.

• No cóż, tę zagadkę rozwiązałeś - przyznałem. -Jestem tak samo daleko od znalezienia mordercy Bastianiego, jak byłem.

• Ta sprawa przestaje być priorytetowa - rzekł. - Raczej

204

będzie mi potrzebny powtórny kontakt z twoimi przyjaciół­mi. Chcę, abyś ich wysondował co do ostatecznej możliwo­ści, o której kiedyś rozmawialiśmy.

• Której więcej nie chcesz omawiać wprost.

• Nie chcę.

-1 jak mam się z nimi skontaktować? Nie mam do dys­pozycji cesarskiej galery, więc nie przepłynę do Chrysopolis, a w tej chwili wszystkie mają raczej inne zadania.

— To nie problem. Mam przeczucie, że krzyżowcy znajdą
cię w połowie drogi.

Następnego ranka Plossus wpadł do naszego pokoju, krzycząc:

— Coś się dzieje!

Narzuciliśmy na siebie błaźnie stroje i pognaliśmy na dach, z którego mieliśmy widok za mury. Mangonele były w akcji, ciskając wielkie kamienie do Złotego Rogu.

Z dala dobiegały hałasy flotylli, trąb i tamburynów. Trans­portowce z końmi zbliżały się do wybrzeża Galata, holując wielkie barki. Mniejsze galery roiły się od łuczników, a przed nimi płynęły kolejne barki. Niebawem posypały się strzały, szybko oczyszczając plażę.

Włączyły się katapulty na okrętach, obsypując kamieniami Greków i ich sojuszników. Na płycizny opadły z transpor­towców szerokie pomosty i opancerzona konnica wjechała w fale, unosząc wysoko lance.

Wszystkie dachy i wieże wokół nas były wypakowane Grekami. Przyglądali się zafascynowani. Poranne słońce od­bijało się od rosnącej ściany zbroi.

205

• Nie widzę - mruknął zirytowany Riko.

• Pół chwili - powiedział Plossus i zbiegł w dół schodów. Niebawem powrócił, niosąc szczudła, i podał mi jedno.

Złapaliśmy się za ręce i spleceni uściskiem stanęli na szczu­dłach. Podaliśmy karłowi wolne dłonie i dźwignęli go na ra­miona.

• Wielce zobowiązany — podziękował Riko.

• Co ze mną? - zaprotestowała Aglaja.

• Jesteś brzemienna — przypomniał jej. — Bądź cicho i daj mi oglądać widowisko.

• Oto nacierają Grecy — referował Plossus, kiedy ruszyli ku plaży przy wtórze wiwatów miasta.

• Oto nacierają krzyżowcy — oznajmił Riko, gdy konni opuścili lance i ruszyli szarżą.

• I oto zwiewają Grecy - dokończyłem opisu.

Cesarz nie zdzierżył wizji, że zaraz może zostać nadziany na lancę jak baran na rożen. Salwował się ucieczką, za nim straż. Pozbawieni osłony łucznicy i kusznicy wpadli w pani­kę. Uciekinierzy porzucali tarcze, miecze i kawałki pancerzy, ścigani wśród porzuconych pawilonów. Krzyżowcy usie-kli kilkudziesięciu cesarskich i zatrzymali się dopiero przy kamiennym moście, gdzie przywitała ich chmura bełtów z kusz.

Waregowie usiłowali utrzymać pozycję, wspierani przez pizańczyków i genueńczyków, ale reszta krzyżowców już wylądowała. Zepchnęli obronę przez enklawę żydowską w Galacie, aż musiała się wycofać do samej wieży. Było ich tak wielu, że nie można było zamknąć drzwi. Zanim wresz­cie się to udało, łacinnicy zabili następnych kilkudziesięciu,

206

ale jeszcze więcej zginęło stratowanych przez oszalałych ze strachu towarzyszy broni, szukających schronienia. Warego-wie na wieży w końcu odparli napastników, ciskając z góry kamienie. Zabarykadowano drzwi.

Widownia na dachach milczała. Nie licząc wieży Galata, łacinnicy zajęli całe północne wybrzeże Złotego Rogu, aż do kamiennego mostu. Obrona poniosła ciężkie straty. Wszyst­ko to w niecałą godzinę.

Przez resztę dnia oblegający budowali obóz i wyłado­wywali machiny wojenne. Całe wybrzeże portowe upstrzyli sztandarami i pawilonami. Zauważyłem, że Bonifacy założył kwaterę w pobliżu dzielnicy żydowskiej. Uznałem, iż truba­durzy będą nieopodal.

Zanieśliśmy obiad na dach i jedli, obserwując działania w oddali. Czworo jedzących milczkiem błaznów.

— Co dalej? - spytała Aglaja, kiedy skończyliśmy. — Czy
jutro spróbują wziąć most?

— Jutro go nie będzie - zauważył Plossus.
Spojrzeliśmy w tamtym kierunku. Grecy pod osłoną

kuszników gorączkowo niszczyli most, ciskając kamienne głazy do wejścia portowego.

• Następny jest dobre kilkanaście mil dalej - powiedzia­łem. — Nie sądzę, żeby tam zaryzykowali. Wolą działać w za­sięgu machin. Pewnie skrócenie odległości do miasta zajmie im kilka następnych dni.

• Wygląda na to, że my znajdziemy się w tym zasięgu -bąknęła Aglaja.

• Ich interesują mury i bramy — pocieszyłem ją. — Nie będą marnować kamieni na domy. Czego chcesz, Wil?

207

Pozostali się odwrócili. Za naszymi plecami wyrośli dwaj Waregowie.

• Niedołężniejemy, Fil - powiedział Wil. - Usłyszeli na­sze kroki.

• Macie tu dobry widok — zauważył Fil. — Byliśmy w jed­nej z wież przy genueńskiej dzielnicy. Mogliśmy posłuchać wrzasków przerażenia cesarskiej straży. Dochodziły aż tam.

• Ale nasi chłopcy zostali i walczyli — rzekł z dumą Wil. — To oddział Rolfa związał krzyżowców. Dobry żołnierz z te­go Rolfa. Jutro wybieramy się do niego.

• Powodzenia — powiedziałem.

• Nie skojarzyłeś - uświadomił mi Fil. - My się wybie­ramy.

Spojrzeliśmy po sobie z pewnym niepokojem.

• My to ilu nas? - spytał Riko.

• Tylko Feste i nasza dwójka — poinformował go Fil. — Po zachodzie słońca przemkną się do wieży posiłki. Naszym zadaniem jest po drodze podrzucić błazna do obozu krzy­żowców.

• A jak mam wrócić? - spytałem.

-Wiesz, ten problem jakoś nam umknął - powiedział Fil. - Ale myślę, że taki spryciarz jak ty coś wykombinuje.

• Spryciarz przede wszystkim by tam nie lazł — zauważyła Aglaja, patrząc na mnie znacząco.

• Wydaje mi się, że aż tak sprytny nie jestem - powie­działem.

• O zachodzie słońca przy pizańskim nabrzeżu — uciął Wil. — Czegoś potrzebujesz? Broni? Przebrania?

• Wystarczy spory bukłak.

208

• Bukłak? — powtórzył ze znaczącym uśmieszkiem Fil. — Po co?

• Chyba nie myślisz, że wybiorę się tam na trzeźwo?

• W takim razie do zachodu słońca - powtórzył na od­chodnym Wil.

• Zamierzasz wrócić? - spytała z gniewem Aglaja.

—Jeśli mimo braku pomyślunku uda mi się coś wymy­ślić... Jak będę musiał, po prostu zatoczę łuk na północ i przejdę kolejnym mostem.

• A jeśli do tej pory będzie już oblegany?

• Nie mają dość czasu ani żołnierzy, aby otoczyć całe mia­sto - powiedziałem. - Zrobię łuk i dojdę do Złotej Bramy.

• Kiedy ostatnio tak daleko biegałeś? — spytał Plossus.

• Wtedy, kiedy ostatni raz miałem za sobą pożar woj­ny — wyznałem.

Noc ogarnęła Złoty Róg. Oddziałek Waregów i ja prześli­zgnęliśmy się bramą w murze i szybko zajęli miejsca w dłu­gich łodziach.

Uszkodzony opuszczanym łańcuchem pizański statek zasłaniał nas przed oczami obserwatorów na przeciwleg­łym brzegu. Waregowie wybrali ten odcinek na wyprawę, gdyż po stronie Galaty było urwisko, co prawda niewyso­kie, ale wystarczające, aby ich zasłonić, kiedy mieli biec do wieży.

Wioślarze szybko przewieźli nas przez Złoty Róg. Wil, Fil i ja byliśmy na drugiej łodzi. Oddział wyskoczył na brzeg i zniknął. Płaszcze na zbrojach i szmaty na żeleźcach to­porów wchłonęły światło księżyca. Ledwo ostatni żołnierz

209

wyskoczył na piasek, łodzie odbiły od brzegu i wróciły do bezpiecznego portu.

Moja dwuosobowa eskorta oderwała się od reszty i wska­zała mi wyrosłe w ciągu jednego dnia miasteczko pawilonów.

• Patrol jest o sto kroków - szepnął Fil. - Pewnie mogli­byśmy odwrócić od ciebie uwagę.

• Pozwólcie, że ja odwrócę ją od was — powiedziałem.

• Czemu myślisz, że ci się to uda? — spytał Wil.

• Wystarczy, że dacie mi bukłak.

Nie bardzo mi uwierzyli, ale podali mi go. Wziąłem spory łyk i rozlałem trochę wina na twarz i ubranie. Nie pierwsze to tego rodzaju plamy na moim błaźnim przyodziewku i mo­dliłem się w duchu, żeby nie były ostatnie.

- Do zobaczenia po wojnie, szlachetni panowie — poże­
gnałem ich i wspiąłem się po stoku, po czym, zataczając się,
ruszyłem ku pawilonom.

Normalnego człowieka, który zostałby nakryty podczas próby wślizgnięcia się do wojskowego obozu, czekała egze­kucja za szpiegostwo. Natomiast błazen, jak ogólnie wiado­mo, jest nieszkodliwym stworzeniem, zwłaszcza pijany bła­zen, wyśpiewujący na całe gardło marynarską śpiewkę.

Pa, pa, cna damulko, ma łódź, o świcie odpływa.

Kiedym ci bulił, wiedziałem, że zara mnie ni ma.

I choć morze czernią się burzy,

I choć wiem, że jestem ci luby,

Zostać nijak nie mogę dłużej

Los żeglarza mu każe na morze

wyrywać.

210

Nawet nie mrugnąłem, a już otoczył mnie patrol, sekstet szczelnie opancerzonych Flamandów.

- Co ty tu, do diabła, robisz? — spytał dowódca.
Spojrzałem na niego głupawo.

-A co, do diabła, słyszysz? - rzekłem. - Wesołą śpiewkę.

Pierw suniem, gdzie Pana ojczyzna,

I do Złotego Rogu, nam to nie pierwszyzna.

I do krain, gdzie Izyda króluje,

Skąd wonności korzenne przywiozę mej lubej.

I choć zapłata taka, że boki zrywać

Los żeglarza mu każe na morce

wyrywać.

- Przestań wyć — rozkazał. — Co tu robisz?

• Śpiewam! - wrzasnąłem. - Dooobry człek jest poboooż-nyyyy...

• Powiedziałem, dość tego wycia - przerwał mi. - Czemu tu śpiewasz?

• Bo tu mieszkam. A wy czego chcecie? Wlepił we mnie spojrzenie.

• Mieszkasz tu? - spytał.

• W Estanorze. Taam. Najmuję pokój u żydowskiej ro­dziny. Napiłem się kapeczkę i muszę przyłożyć głowinę do poduszeczki. Kropeleczkę? - Zdjąłem z ramienia bukłak i wykonałem gest, jak bym go chciał puścić w koło.

• Przeszukać błazna - rozkazał dowódca. - Jak będzie bez broni, puścić wolno.

211

Dwaj żołnierze przystąpili do obmacywania mnie i zaczą­łem chichotać.

• Błagam, przestańcie — wydyszałem. — Mam łaskotki. Uśmiechali się, ale dokończyli robotę.

• Nie ma nic, panie - powiedział jeden z nich. Dowódca przyjrzał mi się uważnie.

• Czy to nie ty śpiewałeś do nas z murów? - spytał.

• A jakże, ja, panie - odparłem, dumnie wypinając pierś. -I dzięki temu chwalebnemu czynowi od tamtej pory nic tylko piję.

• W takim razie jesteś po stronie nieprzyjaciela - stwier­dził.

• Gdzie tam! - zaprotestowałem zapalczywie. - Kiedy Grecy płacą mi za śpiewanie, śpiewam dla Greków. Kiedy krzyżowcy płacą mi za śpiewanie, śpiewam dla krzyżowców.

• A dla kogo teraz śpiewasz?

• Dla siebie, panie. Czasem błazen musi się poczuć nie­zależny.

Dobry człek jest pobożny, jego dziatwa Pana się trzyma,

Święta wiara go wspiera, szatan siego nie ima.

Taka właśnie postawa

Zbawcy wielce się nada,

Lecz po tej stronie grobu

Los żeglarza mu każę na morze

wyrywać.

- Powiem ci coś, błaźnie - rzekł dowódca. - Przepustką
będzie ci strofka na cześć przesławnych krzyżowców, którzy

212

stoją przed tobą. To oczyści cię z grzechu, którym były śpie­wy dla Greków.

- Uczciwa cena i niech dobry Pan cię za nią błogosła­
wi - powiedziałem.

Sztormy rzucać mną będą, Fatum pływy odmieni,

Piraci i kanibale wnet dojdą w razie potrzeby.

Więc odpędźmy inwazję,

Z najeźdźców zróbmy miazgę,

Lecz gdy krzyż na ich maszcie,

Bóg ich wspiera, padną nasze

szeregi.

- Może nie najuprzejmiejsze słowa, ale bliskie prawdy -
osądził moje śpiewy. - Wolna droga, błaźnie.

Zasalutowałem im i zataczając się, poszedłem dalej. Od­daliwszy się na bezpieczną odległość, wyjąłem z bukłaka sztylet i wsunąłem go do rękawa.

Kiedy przechodziłem przez obóz, z namiotu rozległ się cichy gwizd. Uchyliła się zasłona i ujrzałem Tantala. Dał mi znak. Wślizgnąłem się do środka.

Byli tam wszyscy moi kamraci. Giraut dorobił się ban­daża na głowie, a Gaucelm temblaka. Lewą rękę miał unie­ruchomioną. Pośrodku namiotu pojedyncza świeczka migo-diwym blaskiem oświetlała ponurych, zmęczonych trubadu­rów.

• Proszę, widzę, że byliście dziś zajęci - rzekłem.

• Zamknij się, Teofilu. Nie jesteśmy w nastroju do prze­komarzań — osadził mnie Raimbaut. — Czego chcesz?

213

• Przychodzę z propozycją. Ewentualnym rozwiązaniem tej sytuacji.

• Już z jedną przyszedłeś - burknął Giraut. - Nie wy­szła.

• Ta może wyjść. Trzeba pozbawić młodego Aleksego roszczeń do tronu, a równocześnie pozwolić krzyżowcom wyjść z twarzą, żeby mogli dotrzymać złożonych przysiąg.

• Słuchamy - powiedział Tantalo.

• Roszczenia chłopca opierają się na tym, że jest synem Izaaka. Krzyżowcy, wspierając go, przybyli pod Konstanty­nopol, aby zrzucić z tronu cesarza.

• Przy okazji złupić miasto, zdobyć nowe terytoria i kon­cesje handlowe. Przecież przybyli w chwalebnej intencji — dorzucił Tantalo.

• A co by było, gdyby Izaak odzyskał tron? - spytałem.

• A co by było, gdyby świnie umiały fruwać? - burknął Raimbaut. - To niemożliwe.

- Ale jeśli byłoby możliwe?
Spojrzeli po sobie.

• O czym ty mówisz? - spytał spokojnie Giraut. - Masz na myśli skrytobójstwo?

• To tylko rozwścieczyłoby Greków - rzekł Gaucelm. — Nie marzą o powrocie Izaaka na tron, nawet gdyby nikt na nim nie zasiadał.

• Nie mówię o morderstwie - wyjaśniłem. - Mówię o zgodnej z prawem powtórnej koronacji Izaaka przy wspar­ciu całego miasta.

• Mówisz bzdury - skwitował Raimbaut. - Jak chcesz to zorganizować?

214

• To już moja sprawa.

• Może w tej sytuacji Aleksy ugiąłby się przed ojcem — rzekł niecierpliwie - ale zejdźmy z chmur, dobrze, Teosiu?

• Co was wszystkich napadło?

-Teosiu, doceniamy twoje wysiłki - powiedział Raim-baut. - Ale tej wojny nie da się zatrzymać.

• Poddaliście się.

• Próbowaliśmy wszystkiego, czego się dało, Teofilu -stwierdził z przygnębieniem Tantalo. - Na próżno. Tak cza­sem bywa.

• Ale wtedy próbuje się innych sposobów. — Nie dawa­łem za wygraną.

• Teosiu, wydaje mi się, że nie przemyślałeś tego do koń­ca - stwierdził Raimbaut. - Spójrz na sytuację. Jaki jest twój cel?

• Zapewnić pokój — odparłem.

• Chwalebne. A jeśli to niemożliwe, co wtedy?

• Rozwiązać konflikt, nie dopuszczając do dalszego roz­lewu krwi. — To przesłuchanie zaczęło mi trochę działać na nerwy.

- Godne podziwu. A jeśli to niemożliwe, co wtedy?
Milczałem. Ich twarze wyrażały całą gamę uczuć. Girauta

i Gaucelma - poczucia klęski, Tantala - litości, Raimbauta -triumfu.

• Co wtedy, Teofilu? - powtórzył ten ostatni. - Nigdy nie rozpatrzyłeś kolejnego etapu. Zakładając, że dojdzie do prawdziwej wojny, kto powinien wygrać?

• Cech... — zacząłem.

• Cech nic o tym nie mówił! — krzyknął z furią. Pozostali

215

próbowali go uciszyć, ale zignorował ich i mówił dalej: - Co my możemy? Czterej biedni trubadurzy zdani na własne siły, przybyli z armią stojącą wobec silniejszego wroga, wygło­dzoną i zrozpaczoną. Trubadurzy to nie błazny, nie siedzą z założonymi rękami, obserwując z bezpiecznej odległości bitwę. Jesteśmy żołnierzami. Pamiętasz opowieść o Tallife-rze, który maszerował podczas bitwy pod Hastings, żonglu­jąc mieczami i śpiewając bohaterskie pieśni? Tak wygląda nasz los. Albo zwyciężamy, albo umieramy. W tej sytuacji wybacz, Teofilu, ale chcę zwyciężyć.

• A jeśli zwyciężysz, krzyżowcy zgodnie z tradycją będą mogli przez trzy dni gwałcić, mordować i rabować — uświa­domiłem mu. - Czy ty też cieszysz się na te rozkoszne wi­zje?

• Oczywiście że nie — odparł. — Ale jeśli jest wolą Boga...

• Jak śmiesz przywoływać Jego imię w kontekście tej piekielnej wyprawy — przerwałem mu zimno. — Zapomnia­łeś, po co tu jesteś, Raimbaut. Pogardzam tobą. Tak długo przestawałeś z tymi chciwymi idiotami, że stałeś się jednym z nich.

• Daj spokój, Teosiu — ostrzegł mnie Tantalo.

• Popierasz tę decyzję? - spytałem, odwracając się do nie­go. — To ty dowodzisz.

• Głosowaliśmy - wtrącił bez przekonania Gaucelm.

• Głosowaliście? — powtórzyłem szyderczo. — I jaki wy­nik? Jednogłośny? Trzy do jednego? Czy nasza czwórka też ma głosować? Czekajcie, zapomniałem. Nie uniesiesz ręki, kiedy jesteś trupem.

216

• Wynik był jednogłośny - wyjaśnił Tantalo. - Gdyby był inny sposób...

• Przedstawiłem wam inny sposób.

• Ale nie zdołasz wprowadzić go w czyn — zaprotesto­wał.

• Może nie - przyznałem. - Jednak bez względu na wszystko zamierzam próbować. Przynajmniej umrę, wie­dząc, że nie jestem zdrajcą.

Raimbaut dobył miecza i rzekł:

• Nikt nie będzie mnie lżył od zdrajców.

• Powiedz mu, Tantalu — rzekłem ze spokojem.

• Odłóż miecz, Raimbaut — rozkazał Tantalo.

• Przez wzgląd na kogo? Błazna? Czy on nie wie, kim jestem?

• Wiem, kim jesteś — powiedział Tantalo. - Wiem, co po­trafisz. Ale znam Teofila, a ty nie. Jeśli go zaatakujesz, jesteś trupem. Jeśli wszyscy razem go zaatakujemy, skończymy tak samo.

Raimbaut spojrzał na niego z niedowierzaniem.

- Tyle że jeśli chodzi o mnie, to nie przyłączę się do tej
burdy - dodał Tantalo.

• Przestaniecie wszyscy się nadymać i wydurniać? - spy­tał ze znużeniem Giraut. - Głowa mi pęka i bez tego.

• Odłóż miecz, Raimbaut - poradził mu Gaucelm. — Roz­lano dość krwi, żeby jeszcze jej upuszczać błaznowi.

Raimbaut z hałasem wbił miecz do pochwy, po czym wy­padł z namiotu.

- Wy dwaj zostańcie i odpocznijcie — polecił Tantalo. -
Teosiu, chodź ze mną.

217

Szliśmy w milczeniu przez obóz. Wokół dogasały ogni­ska. Żołnierze wykorzystywali każdą chwilę, która została do świtu, na sen. Nieliczni, którzy nie mogli zasnąć, modlili się. Część się przechadzała, a niektórzy bez ruchu patrzyli na wschodnią część nieboskłonu, oczekując pierwszych pro­mieni słońca.

-Jak zamierzasz wrócić? - spytał.

— Przejdę na północ, do następnego mostu.
Potrząsnął głową.

— Tej nocy to niewykonalne. Straże nie wypuszczają cy­
wilów poza obóz. Lepiej zostań ze mną. Zależnie od tego,
co się jutro wydarzy, może uda mi się wyekspediować cię do
miasta.

Zgodziłem się niechętnie. Martwiłem się, że utknę po złej stronie oblężenia. Przez „złą" miałem na myśli tę, po której nie było mojej żony.

Namiot Tantala stał nieopodal pawilonu doży.

• Czy Dandolo faktycznie zszedł na brzeg? - spytałem.

• Pierwszy zeskoczył z pokładu — powiedział, kręcąc ze zdziwieniem głową. - Może i jest ślepy, może i ma dziewięć-dziesiątkę, ale i tak poprowadził swoich żołnierzy.

• Szaleństwo i chciwość stwarzają przywódców i przy­sparzają zwolenników — stwierdziłem, kiedy weszliśmy do namiotu.

• Poszczęściło ci się w sprawie tajemnicy tego morder­stwa? — spytał.

• Nie. Dzięki, że powiedziałeś mi o Nikim.

• Jest coś jeszcze. Od czasu naszego pojedynku na śpiew­ki doszły nowe informacje.

218

-Jakie?

• Niestety, trafiłem na koniec rozmowy, ale dosłyszałem, jak jeden z doradców doży wspomniał o weneckiej dzielni­cy, a doża odparł: „Niech cię głowa nie boli, nasz Jedwabny Człowiek już się tym zajmie".

• Jedwabny Człowiek? I to wszystko?

• Niestety. Zastanawiałem się, czy nie chodziło o twojego nieboszczyka. Tutaj mogą nie wiedzieć, co go spotkało.

• Może. Hmm, to przynajmniej coś. Dzięki.

• Lepiej się prześpij, póki możesz — poradził mi. —Jutro będzie trzeba się zwijać.

Wyciągnąłem się na ziemi, kładąc obok lutnię.

• Naprawdę myślisz, że własnymi siłami mógłbyś obalić cesarza? - spytał.

• Nie tylko własnymi. Ale mam pomysł i kilku ciekawych sojuszników.

• Oby to wystarczyło. - Zaczął nakładać zbroję, gdy od­płynąłem w sen.

Trąbki obudziły się przed świtem. Wytrzeźwiałem w jed­nej chwili. Tantalo był już przed wejściem do namiotu. Dzierżył w dłoni miecz.

- Atakują z wieży! - krzyknął. - Nie ma cię!
Porwałem lutnię i pobiegłem z nim, ale nagle się zatrzy­
małem.

Oddział, który wzmocnił obrońców wieży, zrobił wy­cieczkę. Osłaniany przez łuczników atakował obóz. Krzy­żowcy jednak byli przygotowani i już kontratakowali z pół­nocy i południa.

219

Znalazłem się w kropce, gdyż zamknięto mi wszystkie drogi ucieczki. Pozostało wycofać się nad Złoty Róg, ale nie miałem pojęcia, jakie przyjemności czekają mnie po drodze. Jednakże strzały i kamienie lądowały tak blisko, że zwłoka nie miała żadnego sensu.

- Zbieram się - powiedziałem. - Uważaj na siebie.

— Ty też. Przy okazji, niezła robota to tenso. Chciałem, że­
byś wiedział.

Przyłożył dłoń do hełmu i pobiegł w bój.

Wycieczka Waregów niewiele zaszkodziła najeźdźcom, natomiast okazała się katastrofą dla załogi wieży. Topornicy wysforowali się za daleko i nie mogli wycofać. Oddziały pod sztandarem Amiens wbiły się klinem między nich a wieżę i odcięły Waregów.

Część próbowała wyrąbać sobie odwrót, ale poległa w walce. Reszta uświadomiła sobie sytuację i atakowana ze wszystkich stron przez krzyżowców postanowiła dostać się do Złotego Rogu.

Innymi słowy, bitwa zbliżała się prosto ku mnie. Skoń­czyło się siedzenie z założonymi rękami i obserwowanie z bezpiecznej odległości.

Miałem nadzieję, że Waregów będą ubezpieczać załogi łodzi, ale wycieczka zaskoczyła również miasto. Z nadmor­skich murów frunęły pierwsze kamienie, miażdżąc bez róż­nicy swoich i wrogów. Od nabrzeża pizańczyków ruszyły długie łodzie wiosłowe, ale nie mogłem sobie pozwolić na czekanie. Wpław miałem około jednej trzeciej mili, śmieszny dystans w normalnych okolicznościach, ale nie wtedy, kiedy ze wszystkich stron sypią się strzały.

220

Bełt z kuszy wbił się w ziemię tuż przy nodze i dosta­łem doprawdy niezwykłego przyspieszenia. Jak ogier, któ­rego giez ukąsił. Po stronie północnej mrowiło się od krzyżowców. Po stronie południowej, u wejścia do portu, kołysał się wielki łańcuch. Najbliższe ogniwa wznosiły się może na dziesięć stóp, ale pod nimi sterczał z ziemi wielki głaz.

No cóż, chodziło się po linach, przy których ten łańcuch był wygodnym gościńcem. Z krótkiego rozpędu wbiegłem na głaz i wybiłem się w górę. Jedną ręką dosięgnąłem potęż­nego ogniwa. Podciągnąłem się, złapałem drugą, wciągną­łem jeszcze wyżej i stanąłem na łańcuchu.

Wielu Waregów dostrzegło mój wyczyn i próbowało go powtórzyć, ale mieli zbyt ciężkie zbroje. Ci, którzy dosięgli łańcucha, nie potrafili się nań wciągnąć, więc pozostało im tylko przesuwać się, wisząc na rękach. Kilka łodzi odbiło od nabrzeża i ruszyło im na pomoc. Łucznicy i kusznicy wroga obsypali nas strzałami.

Gdyby to był typowy występ błazna na linie, pobiegłbym tanecznym krokiem, od czasu do czasu przystając i od nie­chcenia popisując się jakimś akrobatycznym numerem, bu­dząc podziw opanowaniem i wyczuciem równowagi. Ale to nie był żaden występ, tylko ucieczka przed śmiercią, i nie miałem żadnych oporów, aby chwilami opadać na czwora­ki i pomagać sobie rękami. Piętnaście stóp pode mną za­częły wzbierać fale. Łodzie dotarły pod łańcuch i co szczę­śliwszym Waregom udało się zeskoczyć na pokład. Inni opadli do wody i zbroje pociągnęły ich na dno. Zniknęli z oczu.

221

Na obu brzegach rozległ się wielki wrzask. Poszukałem wzrokiem przyczyny tej fali emocji.

Na Złoty Róg wpłynął Orzeł. Trzy rzędy wioseł z każdej burty mierzwiły fale. Dziób okrętu osłonięto metalowymi płytami, które tworzyły ostry brzeg, tnący powietrze. Sunął prosto na mnie.

Porzuciłem wszelką przezorność i biegłem pochylony, pokonując resztę łańcucha. Ostatnie trzydzieści stóp unosił się do muru przy bramie Eugeniusza. Kiedy zacząłem biec pod górę, rozległ się piekielny zgrzyt. Metal uderzył o metal. Łańcuch zakołysał się pode mną szaleńczo. Przypadłem do niego, modląc się o lube życie.

Środkowe ogniwa nie wytrzymały uderzenia. Rozpadły się z hukiem gromu i runęły do wody. Frunąłem w stronę miasta jak na jakimś zwariowanym trapezie, dopóki koniec nie zarył się w piachu.

Z tyłu łodzie wiosłowe i marne galery rozpierzchły się potrzaskane jak drewno na podpałkę. Żołnierze i wiośla­rze powpadali do wody, lecz tylko ci drudzy dopłynęli do brzegu.

Za Orłem przybyła reszta flotylli i zacumowała przy nabrze­żach naprzeciwko miasta, jak w jakimś weneckim porcie.

Drapałem się po gigantycznych ogniwach w górę, aż do­tarłem do zwieńczenia muru. Kilku Waregów ze zgrozą pa­trzyło na rzeź towarzyszy broni. Jednym z nich był Knut i to on ujrzał mnie, wyczerpanego i przerażonego, kiedy usiło­wałem wleźć na blanki. Mocarną ręką złapał mnie za tunikę i podciągnął.

- Feste! — wykrzyknął zdumiony.

222

- Dzięki, przyjacielu Knucie - wystękałem. -Już nie mu­sisz się przejmować wydatkami na potrzeby mojego gardła i brzucha. Jesteśmy kwita.

Obejrzałem się. Krzyżowcy wywieszali flagi na szczycie wieży Galata.

Zajęli Złoty Róg.

^{Rozdział XIII}

Radość serca wychodzi na zdrowie,

duch przygnębiony wysusza kości.

Prz 17, 22

.Kiedy mój pierwszy małżonek i większość mężczyzn z Or-syna odpłynęli na trzecią wyprawę krzyżową, stałyśmy na pomoście, rozdzierająco łkając i machając chusteczkami, do­póki statek nie zmalał do rozmiarów kropki na horyzoncie i ramiona nas nie rozbolały. Wieczorem wydałam w pałacu kolację dla wszystkich pań naszego miasta. Miała nas po­cieszyć i poprawić nam humor. Kojąc smutki, upiłyśmy się i postanowiły co miesiąc powtarzać ten rytuał. Po śmierci naszego intendenta przejęłam zarządzanie sprawami miasta i kolacje zamieniły się w nieformalne zebrania rady miejskiej. Muszę przyznać, że kobiety sprawowały się lepiej jako wło­darze Orsyna niż ich mężowie.

Kiedy mój drugi małżonek udał się na przeciwległy brzeg Złotego Rogu, nie stałam na pomoście i nie machałam chu­steczką. Byłam na niego wściekła, chociaż wiedziałam, że kierują nim najszlachetniejsze pobudki i że postąpiłabym tak samo. Ale po bezsennej nocy w małżeńskim łożu kolejny raz poszukałam towarzystwa kobiet. Tym razem jednak nie miałyśmy kontroli nad naszą sytuacją. Szkoda. Pomyślałam, że kobiecy zarząd miasta znów lepiej by się spisał.

224

Tylko wina nie brakowało. Eufra zaczęła pić przed wscho­dem słońca i do czasu mojego przybycia rozprawiła się z za­wartością trzeciego lub czwartego dzbana.

- Zawrócił i zwiał! — krzyczała, ciskając złoty puchar
w zgromadzenie dam dworu. — Tchórz. Oto Aleksy, za któ­
rego wyszłam. Wystraszona łania uciekająca na widok pierw­
szej opuszczonej lancy. Wczoraj utracił miasto, drogie damy.
Równie dobrze mogłybyśmy zacząć się rzucać z murów jak
kobiety Troi, aby nie być narażone na utratę czci. - Dobyła
z zawojów szaty sztyletu i machała nim, podczas gdy kobiety
uciekały. — Na Matkę Boską, przysięgam, że użyję go wo­
bec pierwszego Franka, który się odważy mnie tknąć swo­
ją lubieżną dłonią. To sami gwałciciele. Nie ma takiej nie­
wiasty, młodej czy starej, której nie zawahaliby się zgwałcić,
a wszystko dzięki mojemu małżonkowi, który nawet nie po­
trafił wykorzystać przewagi liczebnej. Gdzie mój puchar?

Służąca rzuciła się po niego i cała drżąca podała go ce­sarzowej. Eufra napełniła go z dzbana przy tronie, usiadła i jednym haustem opróżniła naczynie.

-Ja bym nie uciekła - zrzędziła. - Znam obowiązki na­czelnego wodza, chociaż jestem tylko kobietą. Może nie uro­dziłam się w purpurze, ale Bóg wie, że lepiej umiem nosić koronę niż większość tych, które zajmowały ten tron. Albo większość tych, którzy zajmowali tron mojego męża! — Znów napełniła puchar i opróżniła go w mgnieniu oka. — Wrócił? -krzyknęła.

- Tak, szlachetna pani - odparł strażnik.

Uniosła się z tronu, przywdziała na bakier koronę i nie­dbale narzuciła na ramiona cesarski płaszcz.

225

— Idę do niego — oświadczyła wyniośle. - Za mną.

Wielkimi krokami wyszła z komnaty. Straż i słudzy, po­pychając się, zajęli miejsca w orszaku. Nie przyłączyłam się do niego. Byłam odpowiedzialna za Eudoksję. Kiedy ce­sarzowa wyszła, jej córka zawiązała płaszcz, patrząc za nią z pogardą.

• Spójrz tylko - szepnęła do mnie. — Nawet nie popra­wiła makijażu i włosów, zanim poszła na spotkanie z ojcem. Tchnąć ducha w mężczyznę, aby udał się na wojnę, to jedna rzecz, a wystraszyć go, żeby zrobił to samo... całkiem inna.

• Helena Trojańska na opak — zauważyłam. — Mężczyźni stoczą bój z napastnikami, byle tylko uciec przed nią z miasta.

Zakryła dłonią usta, dławiąc śmiech.

— Chodźmy spełnić nasze obowiązki, błaźnie - powie­
działa, sapiąc.

Wozy czekały. Chleba było mniej niż poprzednio. Pewnie można było się tego spodziewać, ale pozory hojności zacho­wano.

• Nigdy nie widziałam, żeby matka aż tak straciła nad sobą panowanie - zwierzyła mi się, kiedy jechałyśmy Mesę. — Staje się zupełnie do niczego. Nie zdziwiłoby mnie, gdyby ojciec uwięził ją na czas bitwy, byle tylko zyskać trochę ciszy i spokoju.

• Kiedy się unika niebezpieczeństwa, ma się sporo ciszy i spokoju — zauważyłam.

• Nie bardzo zaskarbił sobie miłość miasta, no nie? — za­stanawiała się w głos. - Teraz się gdzieś zaszył. Matka szale­je, a siostry wypłakują sobie oczy. No cóż, wygląda na to, że mnie pozostało ratować honor rodziny.

226

Wjechałyśmy na plac i szybko otoczył nas tłum. Ku mo­jemu zdumieniu wstała i zwróciła się do ludu.

• Moi zacni poddani - zaczęła. — Mamy groźne czasy. Chcę, żebyście wiedzieli, że bez względu na to, co się wyda­rzy, ja się nie uchylę od obowiązku.

• Tak nazywasz zachowanie twojego ojca? Uchylanie się? — krzyknął ktoś z tłumu. Poparły go gniewne pomruki.

- Ojciec postąpił tak, jak uważał za słuszne — odparła ze
spokojem. — Ale pamiętajcie, że w moich żyłach płynie ce­
sarska krew i po ojcu, i po matce. Przysięgam wam, że nie
dam się ruszyć z tego miasta, a kiedy padnie ostatni żołnierz,
sama stanę na murach, broniąc naszego cesarstwa lub ginąc.

Na to rozległy się szczere wiwaty. Skinęła na strażników i zaczęli rozdawać chleb.

— Myślę, że poszło całkiem nieźle — stwierdziła z wyższo­
ścią, kiedy odjechałyśmy.

• W istocie, szlachetna pani — odparłam. — Życzę ci po­wodzenia w obronie tych murów.

• Do tego nie dojdzie. — Roześmiała się. — Ale to za­brzmiało strasznie odważnie, no nie?

Powtórzyła jeszcze w kilku innych miejscach zarówno rozdawanie chleba, jak i mowę, po czym zatrzymałyśmy się przy więzieniu Chalke. Stacjonujący tam Waregowie otwarcie narzekali na to, że muszą pełnić obowiązki strażnicze, zamiast walczyć. Zastanawiałam się, czy w razie dramatycznego zwrotu sytuacji wypuszczą więźniów i po której stronie staną ci ostatni.

Kolejny raz moja lutnia grała do wtóru miłosnym szep­tom Eudoksji i Aleksego Dukasa. Niedźwiedziowaty wielbi-

227

ciel cesarzówny z aprobatą kiwał głową. Niewątpliwie wieści o porażce jego gnębiciela wprawiły go w dobry humor.

Po wyjściu Eudoksja zwolniła mnie na resztę dnia. Po­szłam wzdłuż Mesę, kierując się do domu, ale gdy mijałam dzielnicę muzułmańską, usłyszałam w oddali krzyki i pracu­jące na murach katapulty.

Pośpieszyłam w tamtym kierunku, ale żołnierze nie prze­puszczali cywili. Nieopodal był sklepik mojego znajomego handlarza korzeni, więc zajrzałam do niego.

• Co się dzieje? — spytałam.

• Z mojego dachu nie mam dobrego widoku - rzekł. — Ktoś mówił, że biją się o wieżę Galata.

• Dobry Boże - szepnęłam.

Feste powiedział, że zatoczy koło ku północy i przejdzie jedną z bram po drugiej stronie miasta. Obliczyłam, ile mu zajmie dotarcie do mostu. Był szybki, zwłaszcza na krótkie dystanse, ale nawet w najlepszych okolicznościach musiałam się liczyć z tym, że będzie mu dokuczać noga. Nie mogłam się go spodziewać jeszcze przez kilka godzin.

A obecne okoliczności nie były najlepsze.

Wyszłam ze sklepiku. Widziałam wszystko jak przez mgłę i zdałam sobie sprawę, że płaczę. Upadłam na kolana, sięgnęłam pod tunikę, ścisnęłam srebrny krzyżyk po matce i modliłam się.

Nie ja jedna osunęłam się na ziemię. Nastała pora ko­lejnej modlitwy muzułmanów. Klęczałam dalej, otulając się płaszczem i obejmując jak mała dziewczynka bojąca się bu­rzy. Wtedy usłyszałam znajome dzwoneczki.

To znowu była flecistka cesarza, tuż przede mną. Jakie to

228

miłe, pomyślałam. Obie modlimy się o naszych mężczyzn. Tyle że jej był bezpieczny w Blachernach, podczas gdy mój hasał gdzieś za murami.

Nie chciałam urazić miejscowych brakiem szacunku, podnosząc się w połowie modłów. Obok flecistki modlił się mężczyzna, sądząc po stroju zapewne żeglarz. Smagły, brodaty, z szeroką blizną rozcinającą zarost po lewej stronie. W uszach miał złote kolczyki, na bluzie zielony wyszywany pas. Brakowało mu dwóch palców u lewej ręki. To szcze­gólnie rzuciło mi się w oczy, kiedy po skończeniu modłów przekazywał flecistce list.

Wzięła go, nie patrząc, ukryła pod płaszczem i szybko odeszła.

No cóż, wiedziałam, dokąd zmierza Egipcjanka. Jego śle­dziłam, dopóki nie wszedł do gospody, w której zatrzymy­wali się żeglarze. Nie widziałam, aby się z kimś spotkał, więc postanowiłam iść własną drogą. Pewnie widywała się z nim dla rozrywki, gdy cesarz nie żądał jej usług.

Chciałam się dowiedzieć, co się dzieje po drugiej stronie Złotego Rogu. Nasz dach był dla mnie trochę za niski. Przy­pomniałam sobie klasztor św. Pammokaristosa na szczycie Piątego Wzgórza. Nawet tak drobna osoba jak ja powinna mieć stamtąd dobry widok. Może nawet udałoby mi się doj­rzeć między zbrojami pewien błażni strój.

Kiedy dotarłam na szczyt, zastałam wielki tłum w milcze­niu obserwujący drugi brzeg. Przecisnęłam się do miejsca, z którego miałam dobry widok. Przeżyłam wstrząs. Moim oczom ukazała się wenecka flotylla cumująca gęsto przy na­brzeżach Galaty.

229

• Kiedy tam przybili? — spytałam stojącego obok mnicha.

• W ciągu ostatniej godziny - odparł. - To kara boża.

• Ale co z żołnierzami z wieży?

• Zabici, pojmani albo rozproszeni. Zostali otoczeni i odcięci. Nie widziałem, aby któryś wrócił.

Jest niezniszczalny, pomyślałam. Tak mi powtarzał. Nie będę się przejmowała. Zamartwianie się nic mi nie da. Będę czekała. I nie będę się martwiła.

- Tak — szepnęłam do siebie, opanowując łzy.
Odwróciłam się i znalazłam twarzą w twarz z tajemniczą

kobietą odwiedzającą Bastianiego. Musiała mnie obserwo­wać cały czas.

- Witaj, szlachetna pani — powiedziałam, składając nie­
znaczny ukłon.

— Co tu robisz? — spytała. - Nie śledzisz mnie. Byłaś tu przede mną.

- Mój mąż tam jest - wyjaśniłam krótko. - Nie wiem,
żywy czy martwy.

Wyraz jej twarzy złagodniał. Po raz pierwszy jakby ożyła.

• Czy jest żołnierzem? - spytała cicho.

• Nie, pani. Jest błaznem jak ja. - Wahałam się krótko, potem zaryzykowałam. - Pani, był na pogrzebie Bastianiego. Grał i śpiewał w embolum, po czym udał się do kościoła. To on widział, jak wkładałaś w rękę Bastianiego czerwoną chusteczkę. Nie wyczyniałam żadnych czarów, naprawdę przepraszam, że przyprawiłam cię o lęk.

Uważnie przyjrzała się mojej twarzy. Nie mam pojęcia, jak wyglądałam. Ale cieknące po policzkach łzy na pewno rozmyły błazeński makijaż.

230

— Kochasz męża? — nagle spytała.

• Nad życie - odparłam.

• Masz dzieci?

W odpowiedzi poklepałam się po brzuchu. Skłoniła głowę.

- Poszczęściło ci się - powiedziała. - Życzę ci, aby żył.

— Dziękuję, pani.

- Czemu tamtego dnia mnie odszukałaś? - spytała.

• Badaliśmy sprawę śmierci Bastianiego.

• Dlaczego wy?

• Jesteśmy błaznami. Czasem błazny mogą dotrzeć do spraw, do których inni nie mogą.

• Na przykład?

• Na przykład znaleźliśmy ciebie - powiedziałam. - Po­rozmawiasz ze mną?

Popatrzyła za mury. Wenecjanie już wyładowywali z okrę­tów machiny wojenne.

— Wygląda na to, że mamy wiele wolnego czasu - stwier­
dziła sucho. — Czemu nie? Chodź do mnie.

Kiedy jej towarzyszyłam, przyszło mi do głowy, że mogę być prowadzona w pułapkę. Z tego, co wiedziałam, była za­bój czynią Bastianiego. Ale przeczucie mówiło mi co innego. Głęboko opłakiwała jego odejście, a nigdy nie widziałam, aby morderca rozpaczał po śmierci ofiary. Czemu miałaby się maskować przed przypadkowym obserwatorem? Niewie­lu wiedziało, że Bastiani miał kochankę, a nikt nie znał jej imienia. Więcej, nawet ja jeszcze go nie znałam.

Oczywiście, mogła być szalona. Ostrożność nigdy nie za­wadzi. Przelotnie sprawdziłam, czy sztylety, które schowałam

231

w rękawie i za kołnierzem, wysuwają się na tyle swobodnie, że mogłam ich szybko użyć. Źle się czułam bez miecza, ale zbyt rzucałby się w oczy. Na szczęście, Feste podczas szkole­nia kładł duży nacisk na opanowanie umiejętności rzucania najprzeróżniejszymi przedmiotami.

Zaprowadziła mnie do willi. Minęłyśmy głuchego ogrod­nika, który mocno się zdziwił, widząc nas razem. Kiedy otworzyła drzwi, wypłoszyła z sieni mysz.

Meble okryto pokrowcami, podłogę zalegał kurz i ze­schłe liście. Przeszłam za właścicielką na tyły. Kuchnia była pierwszym pomieszczeniem, które wyglądało na używane. Dorzuciła drew do gasnącego ognia i rozdmuchała go, aż płomienie strzeliły w górę.

• Podgrzewam kaszę - powiedziała. - Zjesz trochę?

• Tak, proszę - odparłam. - Jesteś tu sama? To znaczy, nie licząc ogrodnika.

• Tak. Nie mam pieniędzy. Nie potrafię utrzymać domu na dawnym poziomie. Zaczęłam wysprzedawać biżuterię, aby mieć na życie, ale tylu ludzi robi to samo, że niewiele za nią dostałam.

- Bastiani cię utrzymywał?
To obudziło w niej furię.

• Nie byłam utrzymanką! Nie byłam jakąś dziwką żerują­cą na samotnym kupcu.

• Wybacz mi — rzekłam pośpiesznie. — Chodziło mi to, czy ci pomagał.

Nagle opadła na krzesło. Furia zgasła.

- Jest cienka granica między utrzymywaniem a pomaga­
niem, no nie? - powiedziała z żałością. — Ale kiedy ludzie

232

się kochają, utrzymywanie to nieodpowiednie słowo. Pomaganie to niewłaściwe słowo.

• Jakie jest właściwe, pani?

• Już nie wiem. Wierzysz, że miłość to grzech?

• Nie, pani. Ale jak wszystko inne może prowadzić do grzechu.

W milczeniu nałożyła do głębokich talerzy ciepłą kaszę. Podsunęła mi naczynie. Odczekałam. Skinęła głową i wzięła do ust łyżkę kaszy.

— Jesteś bezpieczna, błaźnie — powiedziała. — O to ci cho­
dziło, no nie?

Wzruszyłam ramionami.

• Jakoś go otruto. Ty miałaś możliwość to zrobić. Ale nie podejrzewam cię.

• Dziękuję — rzekła. - Co każe ci tak myśleć?

• Wiara jednej kobiety w drugą.

• Wydaje ci się, że kobiety nie są zdolne do morderstwa?

• Oczywiście, że są. Ale kobieta, która zabija kochanka, nie zachowuje się jak ty. Jak zostaliście kochankami?

• Przyszłam do niego, bo chciałam sprzedać kilka gobe­linów. Mój mąż wyjechał dawno temu, byłam w rozpaczy i bez środków do życia. Kamil okazał mi niezwykłą dobroć. Dał mi korzystną cenę i nie pozwolił samej wrócić do domu. Zaczęliśmy się potajemnie spotykać. On też miał rodzinę, ale jego żona pozostała w Wenecji i był tu samotny. Powiedział, że jestem wszystkimi kolorami tęczy w szarym świecie.

• Ładne. Bałaś się, że ktoś cię nakryje?

• W weneckiej dzielnicy nikt mnie nie znał — odpar­ła. - Na Piątym Wzgórzu nikt nie znał jego. Plotkarki z tych

233

dwóch kręgów nie stykają się ze sobą. Odcinaliśmy się od świata, kiedy byliśmy sami, a będąc razem, odcinaliśmy się jeszcze szczelniej.

• Jak ci się wydaje, dlaczego go zamordowano?

• Nie wiem, czy zginął z obcej ręki - powiedziała wolno.

• Proszę?

• Myślę, że popełnił samobójstwo — odparła krótko.

• Samobójstwo to grzech dla chrześcijanina — zauważy­łam.

• Tak jak zdrada małżeńska. Nie wątpię, że przebywa te­raz w piekle. Zamierzam umrzeć bez rozgrzeszenia, żeby na pewno się z nim spotkać.

Zadrżałam.

- To straszliwe myśli, pani. Jesteś wciąż młoda. Masz ży­
cie przed sobą.

Roześmiała się krótko i ponuro.

• Jestem młoda, bez pieniędzy i zamężna z człowiekiem, który mnie nie chce - powiedziała. - Jakiego szczęścia mam wypatrywać?

• Dlaczego twoim zdaniem Bastiani się zabił? — spyta­łam.

- Pod koniec był coraz bardziej zdenerwowany. Nie wiem
dlaczego. Mamrotał, że jego statek niebawem przypłynie,
a potem śmiał się do siebie. Rzekł, że wkrótce zabierze mnie
do miejsca, w którym będziemy mogli być razem.

-I?

-1 powiedziałam nie. Kiedy stanęłam przed wyborem między szczęściem a przysięgą, którą mi narzucono, nagle tchórz mnie obleciał. Stworzono mi wizję życia, drogi do

234

raju. Ale w głębi duszy wiedziałam, że to iluzja. Więc się nie zgodziłam. Ulękłam się tego, co ludzie powiedzą, cho­ciaż wcześniej nigdy bym nie pomyślała, że coś to dla mnie znaczy. Tamtej nocy zostawiłam go samego. Był załamany. Zamknął za mną drzwi i zablokował zasuwę. A następnego przedpołudnia dowiedziałam się, że nie żyje. Zaczęła płakać. Ujęłam ją za rękę, mówiąc:

• Pani, nie mogę powiedzieć, jaki wybór byłby właściwy. Ale gdyby się zabił, na pewno zostawiłby jakiś list, jakieś wy­jaśnienie przyjaciołom, bliskim lub tobie.

• Może - rzekła z powątpiewaniem.

• Czy dostał od ciebie jakąś pamiątkę? Jakiś dowód mi­łości?

• Pierścień. Szmaragd osadzony w emaliowanym krzyży­ku na złotej obrączce.

Pokręciłam głową zdziwiona. W pokoju Bastianiego nie było żadnego pierścienia. Postanowiłam zapytać Feste, czy nie znalazł go przy ciele. Oczywiście, kupiec mógł go zgubić lub go ukradziono.

Myśląc o Feste, przypomniałam sobie, że chciałam się do­wiedzieć, czy już wrócił. Wstałam.

• Pani, chciałabym ci być większym pocieszeniem - rze­kłam szczerze. — Pozwolisz, że jeszcze cię odwiedzę?

• Nie wiem. Czułam się dobrze, mogąc się komuś zwie­rzyć. Zwłaszcza kobiecie. Chyba nie wyznałabym tego księ­dzu, co wyznałam tobie.

• W takim razie w imieniu wszystkich osamotnionych ko­biet udzielam ci rozgrzeszenia. Uważaj na siebie. Nadal nie wiem, dlaczego Bastiani umarł, ale się dowiem.

235

- Mam nadzieję, że twój mąż wróci — powiedziała.
Podziękowałam jej.

-1 modlę się, żeby mojemu się to nie udało — dodała cicho.

- Amen, pani.

Wyszłam od niej. W połowie wzgórza uświadomiłam so­bie, że nadal nie wiem, jak się nazywa.

-Witaj, siostro błaźnie - przemówił męski głos, kiedy znalazłam się na dole.

Odwróciłam się i ujrzałam zmierzającego ku mnie ojca Melchiora. Ukłoniłam się.

- Miło cię spotkać, ojcze - przywitałam go.

• W rzeczy samej, siostro, oszczędziłaś mi ostatniego eta­pu podróży.

• Wybierałeś się do mnie?

• Lub do twojego małżonka. Ojciec Izajasz informuje, że przeprowadził poszukiwania na prośbę Feste. Żadna ladacz­nica nie odwiedzała świętej pamięci kupca.

Zapomniałam o tej sprawie. Podziękowałam ojcu Mel­chiorowi za informację.

- Jest jeszcze coś — rzekł. — Ojciec Izajasz uważa, że po­
winniśmy się spotkać i porozmawiać. W kościele. Gdzie twój
małżonek?

-Tej nocy wybrał się na drugą stronę Złotego Rogu -powiedziałam, nie wdając się w szczegóły. —Jeszcze nie wrócił.

I wtedy ten przebrany za zakonnika morderca położył mi dłoń na ramieniu i rzekł:

-Nie smuć się, siostro. Twojego męża trudno zabić. Przepowiadam wam obu długie życie.

236

— Dziękuję. - Byłam niespokojna, ale wdzięczna za te sło­wa. - Stawimy się, razem lub jedno z nas. Skoro już tu jesteś, powiedz mi, czy znasz żeglarza muzułmanina bez dwóch palców u lewej ręki i z okropną szramą na brodzie?

Roześmiał się trochę ponuro.

— Znam go — przyznał. — Ale bez zezwolenia nie wolno
mi zdradzać tego, co wiem. Jeśli ojciec Izajasz zechce, dziś
wieczór dowiesz się więcej.

— W takim razie do wieczora — powiedziałam.
Odszedł, nie żegnając się.

Zajrzałam do domu. Nie było śladu Feste — innych bła­znów zresztą też. Nie chciałam siedzieć bezczynnie, wróci­łam więc do Blachernów.

Ledwo znalazłam się w sali cesarzowej, gdy przenikliwy wrzask przeszył powietrze. Eufra, która z kompresem na głowie okupowała tron, podskoczyła, wprawiając w ruch strażników. Zbiegli się zewsząd.

— Są tutaj? - krzyknęła. - Co się dzieje?

Przybiegła rozpaczająca Irena. Raz przynajmniej jej płacz brzmiał autentycznie.

— Nie żyje! — zawodziła. — Mój mąż nie żyje! Och, matko, co się ze mną stanie? — Łkając, rzuciła się na kolana cesarzo­wej.

Eufra zesztywniała, ale zaraz zebrała się w sobie i pokle­pała po plecach córkę.

• A więc naprawdę był chory - stwierdziła. - Nie bardzo w to wierzyłam. Wybacz mi.

• Odzyskiwał zdrowie - łkała Irena. - Myślałam, że wkrót-

237

ce wyruszy do bitwy. To stało się tak... - Nagle przerwała i zbladła. — Gdzie ona? — zasyczała. — Gdzie ta mała zdzira?

• Kto? — spytała zaskoczona Eufra.

• Eudoksja! — rozdarła się Irena.

Weszła najmłodsza cesarzówna, zdejmując płaszcz. —Jestem tu — powiedziała ze spokojem. — Co to za za­mieszanie?

Irena runęła ku niej.

• On nie żyje — wyrzęziła.

• Michał nie żyje? - wykrzyknęła Eudoksja. - Och, Ireno. Tak ci współczuję.

• Żył, dopóki ty nie zaczęłaś się nim opiekować - wyplu­ła z siebie jej siostra.

Eudoksja była wyraźnie wstrząśnięta.

• Co ty bredzisz? — powiedziała. — Od przybycia wenec­kiej floty powtarzałaś nam, że jest na granicy śmierci. A te­raz, kiedy w końcu zmarł, obwiniasz mnie?

• Ty mała suko... — zaczęła Irena, podchodząc jeszcze bliżej siostry.

— Córki, dość — rozkazała Eufra, powstając.
Strach przed matką pohamował Irenę.

• Nie zniosę tego dłużej — mówiła dalej cesarzowa. — Gło­wa mi pęka. Ireno, zajmij się przygotowaniem do ceremonii pogrzebowych. Jeśli chcesz, żeby wszystko było jak należy, już się zakrzątnij. Mam obwieścić, że zginął jak heros, w bi­twie? To pomogłoby nam znaleźć ci następnego męża.

• Matko...! - załkała Irena.

• Rusz się, dziewczyno — rozkazała cesarzowa i świeża wdowa uciekła z sali.

238

- Mam z nią iść, matko? — spytała skromnie Eudoksja.

Eufra spojrzała na nią nieprzeniknionym wzrokiem. Jed­nakże wydało mi się, że było w nim uznanie. Może nawet duma.

• Nie — powiedziała w zamyśleniu. — Zgaduję, że w obec­nym stanie nie będzie chciała przyjąć pocieszenia od nikogo z rodziny. Lepiej siądź tu ze mną, Eudoksjo.

• Jak sobie życzysz, matko - rzekła córka. Przysunęła do tronu ławeczkę i usiadła na niej.

Wyglądały jak karykatura miłujących się matki i córki. Mdło mi się robiło na ten widok, chociaż muszę przyznać, że obecnie wiele rzeczy doprowadzało mnie do tego stanu.

Kiedy przyszłam do domu, Feste leżał na łóżku. Rzuci­łam się na niego, nakrywając całym ciałem i ściskając naj­mocniej w świecie. Objął mnie słabym uściskiem i opuścił bezwładnie ramiona.

• Jesteś ranny? — spytałam.

• Nie - wymamrotał. - Tylko wyczerpany. Tam byli kusz­nicy, Aglajo. Setki kuszników. Uciekłem.

• I udało ci się! - krzyknęłam triumfalnie.

• Daj spokój — rzekł, krzywiąc się.

Na schodach rozległ się tupot i do pokoju wpadł Plos-sus.

• Czy to prawda? - krzyknął. - W całym mieście o tym mówią.

• Co ma być prawdą? - zapytałam.

• Zamknij się, chłopcze — wymamrotał Feste.

• Mówią, że przebiegł po wielkim łańcuchu jak wiewiór­ka po szczytach drzew — doniósł bez tchu Plossus.

239

• Co zrobił...?! - krzyknęłam.

• Za-mknij się, Plo-ssus - warknął jeszcze dobitniej Fe-ste.

• I że zatrzymał się na samym środku, wyciągnął lutnię i zaśpiewał obraźliwą piosenkę pod adresem załogi nadpły­wającego okrętu! - ciągnął chłopak.

• To nieprawda - szybko dodał Feste.

• Ale wcześniej prawda?! — wrzasnęłam. Podeszłam do skrzyni, otworzyłam ją, wyciągnęłam kuszę i wycelowałam w mojego męża. - Przysięgam na pierwszego błazna, nasze­go Zbawcę, że jak jeszcze raz spróbujesz iść do krzyżowców, to zabiję cię sama, żeby się więcej nie denerwować!

_{Rozdział XIV}

Cysterna oszczędza, fontanna trwoni.

William Blake, Przy słowia piekielne

Można dwukrotnie przestraszyć się tego samego wyda­rzenia: pierwszy raz, gdy jesteś w samym jego sercu i drugi, gdy patrzysz na nie z perspektywy i widzisz, że było o wiele groźniejsze, niż ci się wydawało. Może się również zdarzyć, że nie patrzysz z perspektywy czasu, lecz swojej żony, któ­ra zarazem wykazuje ci liczne braki charakteru, intelektu, zdolności przewidywania i tak dalej. Zachowałem się tak, jak zachowałby się w mojej sytuacji każdy małżonek — wy­mamrotałem przeprosiny i przysiągłem, że nigdy więcej w coś takiego się nie wpakuję, po czym poprosiłem, aby na krótki czas zostawiła mnie samego. Musiałem się zdrzem­nąć.

Wyszła, marudząc, i faktycznie udało mi się przymknąć oko. Obudziłem się wstrząsany dreszczami. Obejmowała mnie mocno, łzy spływały jej po twarzy. Pomyślałem trochę poważniej o złożonej jej przysiędze.

Plossus i Riko dołączyli do nas w porze kolacji. Aglaja przekazała nam pozyskane informacje, a ja opowiedziałem o spotkaniu z trubadurami. Moi kompani spojrzeli na mnie z niesmakiem.

241

-Jak oni mogli? - spytał Plossus. - Wiedziałem, że Raim-baut się może ugiąć, ale wszyscy...?

• Za bardzo oddalili się od cechu — uznał Riko. — Jak w kółko piejesz pieśni o rycerzach, sam zaczynasz wierzyć, że jesteś rycerzem.

• Oni naprawdę myślą, że nie mogą nic więcej zrobić — powiedziałem.

• Ale zbyt szybko się poddają— zauważyła Aglaja. - I na­wet się nie zastanowią, jak mogliby zaradzić tej sytuacji.

• Racja — rzekłem. — Już czas. Chodźmy na spotkanie z naszymi nie najpoczciwszymi sojusznikami.

Słońce zachodziło, kiedy wyruszyliśmy do kościoła ojca Izajasza. Riko był zaintrygowany okolicznościami śmierci Michała Paleologa.

• Nigdy by mi nie przyszło do głowy, że małą Eudoksję będzie na to stać — powiedział. — Naprawdę myślisz, że go otruła?

• Ja myślę, Irena myśli i Eufra myśli - wyliczyła Aglaja. -Ale nie da się jej niczego udowodnić. Eufrze w to graj i chy­ba zdała sobie sprawę, że nie doceniała najmłodszej córecz­ki. Traktuje ją coraz serdeczniej. Ale swoją drogą każe wpierw kosztować potrawy, zanim je zje. Tak na wszelki wy­padek.

• Co z Anną? - spytałem.

- Powtarza mężowi, żeby nie opuszczał pola bitwy. To
dla niego bezpieczniejsze niż siedzenie w domu.

Dotarliśmy do kościoła i do brzasku pozostali z ojcem Izajaszem, rozważając zalety różnych planów, aż zostaliśmy przy takim, który najlepiej rokował. Riko i Aglaja musieli się

242

stawić w Blachernach, tak więc Plossus został wybrany na naszego łącznika ze światem przestępczym.

— Niegłupie — zauważył, kiedy wlekliśmy się do domu, by
na kilka godzin przytulić głowę do poduszki. — Mogę biec
szybciej niż wy.

- No, kiedy celują we mnie z kuszy, nigdy mnie nie prze­
gonisz — zaoponowałem.

Bramy miasta zamknięto i zaryglowano. Jedyna otwarta dla ludności była w pobliżu Złotej Bramy. Wypływał z niej nieprzerwany potok mieszkańców, którzy w końcu poznali bezmiar niekompetencji władcy.

Weneckie okręty regularnie patrolowały obszar wokół miasta, przepływając tuż poza zasięgiem katapult obrony. Nie chodziło o cel wojskowy, gdyż nie było już cesarskiej floty, która mogłaby stawić im czoło. Było to nieustanne, natarczywe szyderstwo, podkopujące morale Greków.

Kiedy większość handlu w mieście zamarła, ludzie po-rozsiadali się na dachach i z makabrycznym zafascynowa­niem obserwowali przygotowania po drugiej stronie Złotego Rogu. Na pokładach większych okrętów złożono machiny wojenne. Cieśle roili się na bukszprytach, przedłużając je jeszcze bardziej, przybijając pomosty i mocując liny.

Tymczasem główne siły krzyżowców udały się w górę Złotego Rogu, do resztek Mostu Kamiennego, i rozpoczęły wytężone prace rekonstrukcyjne.

Grecy mogli ich tam zaatakować. Utrata mostu to jedna z najkosztowniejszych porażek w każdej wojnie, a jednak cesarzowi nawet się nie chciało wysłać łuczników, którzy mogliby nafaszerować strzałami frankońskich wieśniaków,

243

dźwigających w gorącym słońcu ciężkie toboły. Ich szlachet­ni panowie nadzorowali prace w cieniu wesoło zdobionych pawilonów, zachowując bezpieczną odległość. W jeszcze bezpieczniejszej siedział na tronie cesarz Aleksy III i bia­dolił:

• To był strategiczny odwrót, czy poza mną nikt tego nie pojmuje?

• To było natarcie w tył, nic innego — poddał mu Riko.

• A reszta twojego planu, Wasza Cesarska Mość? — spytał z obawą dowódca.

• Mnie dręczysz? — krzyknął Aleksy.

• Nie dręczę cię, najjaśniejszy panie. Pokornie proszę o wyjaśnienie.

• To proste — odparł Aleksy. — Pozwolimy im się zbli­żyć. Niech atakują mury. Poniosą takie straty, że w końcu nie będą mogli nam sprostać.

Dowódcy spojrzeli po sobie.

• Więc to znaczy, że nie stawisz im, panie, oporu, kiedy będą odbudowywać most? - spytał pierwszy.

• No cóż, jak do tej pory nie bardzo się spisaliście ze sta­wianiem im oporu, zgadza się? - spytał retorycznie Alek­sy. - Ledwo się wam udało ochronić cesarską osobę, co do­piero resztę miasta. Ale te mury nas obronią.

• A co z ludźmi przed murami? — spytałem, siadając obok Rika i uderzając w struny lutni.

• Ich wina, że wybrali sobie mieszkanie po złej stronie -odparł Riko. - Nie możemy uratować ludzi przed ich głu­potą.

• Właśnie - zgodził się cesarz, klepiąc karła po głowie. -

244

Wieśniacy dadzą sobie radę. Zawsze się jakoś wywiną. Kilka pólek pójdzie z dymem, kilka wieśniaczek zostanie zgwałco­nych. Niska cena za uratowanie cesarstwa.

— Bez względu na to, ile z niego zostanie - mruknąłem.
Wstałem, ukłoniłem się i wyszedłem. W korytarzu zacze­
pił mnie Filoksenites.

• Niebawem zupełnie przestanie się liczyć - powiedział. — Kiedy uciekł, stracił całe wsparcie miasta. Wszyscy widzieli, co się stało.

• Chociaż z tego, co słyszałem, wiara, że mury powstrzy­mają krzyżowców, nie jest pozbawiona podstaw - rzekłem.

• Pod względem strategicznym to niegłupie, ale politycz­nym szalone. W mieście wzbiera równie groźna fala jak poza nim. Lud chce działania, nie odwrotu.

• Zawsze byłeś człowiekiem ludu — zauważyłem.

— Czego się dowiedziałeś od przyjaciół? — spytał.
-Moja propozycja zapewne odniesie spodziewany sku­
tek.

— Ale zdajesz sobie sprawę, że uczestnicząc w tym planie,
narażam się na oskarżenie o zdradę stanu — rzekł ze spoko­
jem.

-Ja nie jestem związany węzłem lojalności. A może też popełnię zdradę? Uśmiechnął się.

• Niech w tej sprawie pokieruje tobą sumienie.

• A twoje sumienie?

• Nie mam go. Zanim wprowadzisz w życie swój plan, mam jeszcze jedną prośbę.

• Słucham.

245

• Pogadaj z Izaakiem. Ja nie mogę i byłoby niebezpiecz­ne, gdyby choć jeden z moich ludzi się z nim spotkał. Zanim rozpoczniesz działania i przywrócisz mu tron, osądź, czy sprosta zadaniu. — Ruszył, ale jeszcze przystanął. —Jeśli ci się uda, będziesz coś z tego miał.

• A jak się nie uda?

• Zrobię co w mojej mocy, aby umożliwić ci wydostanie się z miasta - obiecał.

Nie od razu postarałem się o spotkanie z Izaakiem. Wciąż wraz z ojcem Izajaszem dopracowywaliśmy szczegóły planu. Poza tym nie chciałem, żeby były cesarz siedział w więzie­niu przepełniony świeżą nadzieją. Stary dureń mógł przed­wcześnie wypaplać tajemnicę, nieodpowiednie uszy mogły to usłyszeć i w ciągu kilku godzin zostałby uduszony.

Kiedy miałem wolną chwilę, postanowiłem się dowie­dzieć, czemu służyły odwiedziny Ranieriego w warsztatach jedwabniczych przy Wielkim Pałacu. Bez względu na to, jak niewinne się wydawały, byłem przekonany, że coś knuje. Ko­lejny raz okryłem się płaszczem, udając zwykłego obywatela, i rano czekałem pod jego domem.

Wstał świtem i jak zwykle poszedł do embolum. Ob­serwowałem go, stojąc po drugiej stronie ulicy. Widziałem go przez okno, ale nie dostrzegłem niczego nienormalne­go. Rozmawiał z Ruzzinim, a resztę przedpołudnia spędził, wprowadzając zapiski do wielkiej księgi rachunkowej. Od czasu do czasu sprawdzał przynoszone z magazynu bele zie­lonego i żółtego jedwabiu.

Koło południa wyszedł i udał się do bramy oddzielającej

246

wenecką dzielnicę od reszty miasta. Szedłem za nim w bez­piecznej odległości, ale ani razu się nie obejrzał. Dotarliśmy do gęściej zaludnionej części Mesę. Szybko doskoczyłem do kramu i bez przekonania targowałem się ze sprzedawcą papieru, ale gdy tylko Ranieri wszedł na Augustaion, zaraz ruszyłem za nim.

Jak poprzednio, udał się na tereny otaczające termy Zeuk-sypposa, ale nie zastał szczurowatego człowieczka. Czekał, rozglądając się niecierpliwie. W końcu podszedł do drzwi z boku budynku, otworzył je i wszedł do środka.

Podkradłem się i nasłuchiwałem, ale odpowiadała mi tyl­ko cisza. Ostrożnie uchyliłem drzwi, zajrzałem i za całe moje starania zostałem ukarany kłębami pary, które buchnęły mi w twarz.

W tej części budynku kiedyś mieściły się łaźnie i obecnie znakomicie służyła ona do produkcji jedwabiu. Wodę pod­grzewano do wrzenia, a unoszące się opary opływały ramy, utrzymujące drewniane tace, na których z kolei spoczywały kokony jedwabników. Para zmiękczała kokony, pozwalając pracownicom rozpocząć delikatny proces nawijania na szpu­le niebywale kosztownych nici, z których potem tkało się materiał na ubrania bogaczy.

Czułem, jak ze spływającym po twarzy potem płynie mój makijaż. Szedłem wąską kładką między rzędami tac, nad wrzą­cą wodą, ostrożnie stawiając kroki. Niestety, zważając na jedno niebezpieczeństwo, nie ustrzegłem się przed drugim i nagle znalazłem się twarzą w twarz ze śledzonym wenecjaninem.

- Czemu mnie szpiegujesz? - spytał podniesionym gło­sem Ranieri.

247

-Ja, panie? Nie, panie! - odparłem natychmiast. -Jestem równie zaskoczony twoim widokiem, jak ty moim.

• Szedłeś za mną od mojego domu. I obserwowałeś, co robię w embolum. Musisz być szpiegiem.

• Czemu ktoś miałby cię szpiegować? Panie, bierzesz mnie za kogoś innego. Przyszedłem tu, bo umówiłem się z przyjacielem na obiad. Czym ty mógłbyś podniecić moją ciekawość?

• Z pewnością niczym, co mogłoby zainteresować bła­zna.

• Ależ, panie, błazny mają wszechstronne zainteresowa­nia — terkotałem jak szalony. — Tyle do zobaczenia, tyle do nauczenia. Tylko ci, którzy wykonują swój zawód z powoła­nia, mogą się kontentować jednym zajęciem. Ty, panie, zaiste jesteś człowiekiem jedwabiu. Gdzie miałbyś być jak nie tu?

• To prawda - rzekł powoli. - Przyszedłem tu omówić transport. To nie twoja sprawa.

-To oczywiste, panie. Niewątpliwie był jakiś transport w wiklinowej skrzyneczce, którą pewnego dnia otrzymałeś na zewnątrz tego budynku. Widziałem cię wtedy.

Drgnął, ale szybko się opanował.

-To był tylko przyjacielski prezent, błaźnie. Dowód wdzięczności interesanta.

• Masz zaiste wdzięcznego przyjaciela.

• Czemu tak twierdzisz?

• Bo stoi za tobą i pali się wręczyć kolejny dowód wdzięcz­ności.

Odwrócił się. Za nim w odległości kilku stóp stał szczu-rowaty. W rękach trzymał kolejną wiklinową skrzyneczkę.

248

Patrzył niepewnie na Ranieriego. Ten znów odwrócił się do mnie.

• Uważaj, na czym stoisz, błaźnie - rzekł uprzejmie. Trą­cił końcem stopy moją deskę. Lekko się zakołysała. — Tu łatwo się poślizgnąć. Jeden błędny krok i gotów gotowany błazen na obiad.

• Tak naprawdę to błazny zwykle serwuje się na deser -powiedziałem. Zrobiłem lekki podskok, a potem salto w tył, opadając na deskę dalej. — Panie, zaledwie wczoraj przebie­głem cały wielki łańcuch. Te deski to szeroki trakt w porów­naniu z tamtymi ogniwami. Zatańczymy?

Przyjrzał mi się, czubkami palców muskając rękojeść miecza.

• Czego ode mnie chcesz? — spytał.

• Mam kilka pytań - powiedziałem. -Jakoś mi się wyda­je, że mógłbyś na nie odpowiedzieć.

• Dlaczego ja?

• Nie mam pojęcia. Lecz to dziwne, że mając sposobność rozwiać wszystkie moje podejrzenia, ty, wręcz przeciwnie, umocniłeś je.

• A co zyskam, zaspokoiwszy twoją dziwną ciekawość?

- Moją podziękę. I może wpływy.
-Jak daleko sięgające?

- Mam przyjaciół na wysokich stołkach i niskich. Jeszcze
się zdziwisz.

Nagle szeroko się uśmiechnął.

• W porządku, błaźnie. Zaryzykuję spotkanie z tobą. Ale nie w publicznym miejscu.

• W tym mieście jest wiele ustronnych miejsc.

249

-W rzeczy samej. Znasz cysternę kolumnową?

• Przy Mesę nieopodal hipodromu.

• Właśnie tam. Spotkajmy się po zachodzie słońca, a bę­dziesz usatysfakcjonowany.

Ukłoniłem się i ostrożnie przeszedłem całą powrotną drogę do drzwi.

• To pułapka - obwieścił Plossus, kiedy podczas obiadu zdawałem im relację.

• Zapewne — zgodziłem się z nim. — Ale już to, że szykuje się ją zastawić, świadczy, iż ma coś do ukrycia. Pewnie myśli, że wiemy więcej, niż naprawdę wiemy.

• Co każesz mi zrobić? - spytał Plossus.

• Bądź tam przede mną. Znajdź dobre miejsce obserwa­cyjne i upewnij się, że zjawi się sam. Po zachodzie słońca przejdę obok ciebie. Jeśli wcześniej coś ci się nie spodoba, dasz mi znak. Jeśli ktoś będzie mnie śledził, ty się nim zaj­miesz.

• Ale co, jeśli Ranieri sam spróbuje cię wykończyć?

• Próbować może.

Wstał i ruszył do wyjścia. Jeszcze zatrzymał się przy drzwiach i rzekł:

• Chyba obiecałeś coś żonie. Miałeś się nie wplątywać w podobne sytuacje.

• Obiecałem, że nie będę łaził za linię nieprzyjaciela. Ale tu będę u siebie.

— Trup to trup. Tu czy tam. Do zobaczenia na miejscu.
Kiedy słońce zaczęło się chować za horyzont, przesze­
dłem z okolic forum Konstantyna w pobliże hipodromu.

250

Pod płaszczem trzymałem osłoniętą z trzech stron lataren­kę, tak że zapalona w niej świeczka rzucała światło tylko w jednym kierunku. Poza tym miałem za pasem łuczywo. No i moje zwykłe, śmiercionośne środki bezpieczeństwa. Wejście do cysterny znajdowało się w głębi małego placu. Kiedy się do niego zbliżałem, minął mnie ubrany pospolicie Piossus i mruknął:

— Ranieri wszedł przed chwilą. Sam. Przez cały dzień nikt
inny tam nie wchodził.

- Dzięki.

Cysterna była pod ziemią, zasilana z nieznanych mi źró­deł. Mówią, że datuje się z czasów cesarza Justyniana, mie­ściła się przecież w najstarszej części miasta. W okresie ob­lężenia dostarczała wody pitnej i do gaszenia pożarów. Ale teraz jej nie napełniono, kolejne przeoczenie cesarza.

Znajdowała się wysoko na liście miejsc odwiedzanych przez podróżników. Nawet miejscowi nie obawiali się zejść z poziomu stojącego nad nią małego budynku. Przypomi­nała jaskinię z setkami podtrzymujących łuki kolumn, miała ceglany strop wysokości jakichś trzydziestu stóp. Kolumny regularnymi rzędami wyrastały z ozdobnie rzeźbionych baz. 1 pomyśleć, że całe to z takim kunsztem zbudowane pod­ziemne wnętrze miało być zalane.

Na razie woda zalegała na wysokość stopy i kiedy zapali­łem łuczywo, światło odbiło się od ruchomych kręgów i za­tańczyło na suficie. Powoli brnąłem przed siebie, nasłuchując, czy oprócz mnie nie ma jeszcze kogoś. Miejsce było urokli­we, ale za każdą kolumną mógł się czaić napastnik, tak więc jego uroda była ostatnią rzeczą, na którą zwracałem uwagę.

251

— Błaźnie! - cicho zawołał z mojej prawej strony Ranieri.

Odwróciłem się. Wyłonił się zza kolumny odległej o ja­kieś sto stóp. Trzymał zapaloną świecę. Chociaż szeptał, echo niosło dźwięki do moich uszu tak wyraźnie, jakby stał obok. Ruszyłem w jego kierunku, ale uniósł dłoń.

• Mogę tylko ufać odległości — powiedział. — Zwłaszcza teraz.

• Uczciwe postawienie sprawy — odparłem.

• Jak mniemam, masz pytania.

Światło migotało mu na twarzy, dodając jej demonicz­nego wyrazu. Szczególnie oczom. Gdybym szukał kogoś do roli diabła, nie wybrałbym lepszego kandydata ani oto­czenia.

— Powiedz mi, co się dzieje — rzekłem.
Potrząsnął głową.

— Pytasz zbyt ogólnie, błaźnie. Spytaj o coś konkretnego
i postanowię, czy ci odpowiem czy nie.

— W porządku. Czemu Bastiani został zamordowany?
Nie wiem, czego oczekiwał, ale na pewno nie tego. Pyta­
nie zbiło go z tropu i zmarszczył brwi.

-Nie zdawałem sobie sprawy, że był ofiarą morder­stwa - powiedział ostrożnie.

• Ale podejrzewałeś.

• Uważałem to za możliwe. Stan ciała, wyraz twarzy... nie wydawały mi się normalne w wypadku naturalnej śmierci.

• Byliście przyjaciółmi?

• Nie określiłbym tak tego. Robiliśmy wspólne interesy.

• Dochodowe?

• Czasem tak, czasem nie.

252

- Na tyle dochodowe, żeby warto było go sprzątnąć?
Znów się uśmiechnął.

• Doprawdy, błaźnie, nie spodziewałem się tego rodzaju pytań - rzekł. - Banalna sprawa morderstwa i pieniędzy, kie­dy wokół nas dzieją się wielkie wydarzenia?

• Spodziewałeś się raczej, że spytam o broń, którą ukry­łeś w embolum.

• Tak sobie pomyślałem, że mogłeś się tego dowiedzieć — rzekł. - To ty byłeś tajemniczym posłańcem naszej flotylli?

Skłoniłem się.

• Tak sobie wyobrażałem - powiedział. - Zwłaszcza kie­dy nie zabawiłeś na tyle długo, żeby nawiązać kontakt.

• A kto go nawiązał?

-W tym względzie... - zaczął i coś błysnęło za nim w ciemności. Ogarek wypadł mu z dłoni i w tej krótkiej chwili, zanim zgasł, ujrzałem spadającą z karku głowę.

Natychmiast cisnąłem w tym kierunku łuczywo, ale nicze­go nie dojrzałem. Kiedy zgasło w wodzie, wszedłem na bazę kolumny obok i zaraz przeskoczyłem na dalszą. Wstrzyma­łem oddech.

Słyszałem tylko cichy chlupot wody. Potem rozległy się głośniejsze chlupoty. Ktoś szedł. Dobyłem z buta nóż, z rę­kawa sztylet. Wcisnąłem się plecami w kolumnę i trzymałem broń przy udach, gotowy ciąć w lewo i w prawo.

Ale odgłos kroków oddalał się ode mnie. Oddalał się rów­nież od wejścia. Potem chlupoty ustały i usłyszałem stukot butów na suchym podłożu. W oddali otworzyły się i zaraz zamknęły drzwi.

Musiało być inne wejście do cysterny, nieznane ogółowi.

253

Zastanawiałem się, czy Ranieri też je znał. Ale nie wydało mi się, aby był świadom obecności zabójcy. Krótka chwila, podczas której widziałem narzędzie mordu, pozwoliła mi dostrzec topór bojowy. W ostatnich dniach sporo się ich na-oglądałem.

Ranieri został zabity przez Warega. Byłem tego pewien.

Jeszcze chwilę stałem w ciemności. Chciałem się upew­nić, czy nie czeka jeszcze ktoś poza mną. W tym miejscu usłyszałbym nawet oddech. Ale go nie usłyszałem.

Wyjąłem spod płaszcza latarnię. Świeczka wciąż się paliła. Niebyt mocnym płomieniem, ale wystarczającym. Uniosłem ją lewą ręką, w prawej dzierżąc przygotowany do użycia nóż. Ostrożnie ruszyłem ku nieżywemu kupcowi.

Zanim się znalazłem przy ciele, trąciłem coś stopą. Poto­czyło się. Wzdrygnąłem się, kiedy zdałem sobie sprawę, że potraktowałem głowę tego biedaczyny jak piłkę. Unosząc latarnię, przeszukałem Ranieriego. Po chwili mruknąłem z satysfakcją. Namacałem wiklinową skrzyneczkę.

Nie było nic więcej do zrobienia. Wróciłem do stopni prowadzących do wejścia. Zanim wszedłem na pierwszy z nich, zareagowałem z opóźnieniem na całe wydarzenie i zwymiotowałem, ale udało mi się nie zgasić latarni.

Wyszedłem na ulicę, Plossus czekał na mnie po drugiej stronie.

- Nikt nie wszedł - zgłosił.

— Ktoś jednak wyszedł - powiedziałem. - Gdzieś jest
drugie wejście. Pewnie szyb, rodzaj studni, z której można
korzystać, nie wchodząc do podziemi. A tak przy okazji, przy­
pomnij mi, żebym nigdy więcej nie pił wody z tej cysterny.

254

W domu opowiedziałem, co się wydarzyło.

• Myślisz, że to Ranieri zabił Bastianiego? - spytał Riko.

• Nie wiem - odparłem. - Jakoś mi się nie wydaje. Coś ukrywał, ale chyba nie to. I został zabity, kiedy rozmawiali­śmy o łączniku krzyżowców w weneckiej dzielnicy.

- Zobaczmy tę skrzyneczkę - powiedziała Aglaja.
Wyjąłem ją z torby u pasa i postawiłem na środku stołu.

- Masz ochotę odegrać rolę mistrza ceremonii? - spyta­
łem.

Otworzyła ją delikatnie. W środku była spłaszczona, sza­ra i kleista bryłka, długości mniej więcej kciuka Rika.

• Co to? - spytał Plossus.

• Kokon — wyjaśniła Aglaja. — Zakładam, że jedwabnika, ale nie jestem ekspertem.

• Przecież to niewarte jakiegokolwiek zachodu - oświad­czył Riko, obejrzawszy uważnie kokon. - Kradnąc po koko­nie, nie otrzyma się nawet tyle przędzy, żeby uszyć damską chusteczkę do nosa.

Wziąłem kokon i umieściłem go z powrotem w pu­dełku.

- Więc zamiast jednego morderstwa i wyjaśnienia mamy
teraz dwa i kolejne pytania - rzekł Riko. — Dobra robota, Fe-
ste. Działając w takim tempie, do końca roku wykończymy
całą dzielnicę.

^{Rozdział XV}

Nigdy, w żadnym mieście,

tak wielu nie było obleganych

przez tak szczupłą garstkę.

Geoffroy de Villehardouin

Zdobycie Konstantynopola

Następnego poranka basowy łomot z północy znów wygo­nił nas na dachy. Krzyżowcy skończyli naprawiać kamienny most u podstawy Złotego Rogu i hałas robiły mangonele i inne machiny z wolna przetaczane na pozycje.

Wojsko obozowało na Kosmidionie, wzgórzu naprzeciw­ko Blachernów, nazywanym tak od pobliskiego klasztoru.

Konstantynopolitanie nie byli zachwyceni, że napastni­kom pozwolono swobodnie przekroczyć most. Po zamknię­ciu bram dzielących ludzi od zewnętrznego świata wielu utraciło zajęcie i w całym mieście tworzyły się burzliwe tłu­my, które jak gigantyczne krople oliwy dzieliły się, rozpływa­ły i znów skupiały. Kiedy rozgorączkowana tłuszcza zaczęła napierać na mur wewnętrzny, cesarz rozkazał zawrzeć bramy i przepuszczać tylko dworzan i wojskowych.

I, oczywiście, błaznów. Riko i Aglaja byli cesarskimi tref-nisiami, a ja, ogólnie biorąc, też miałem wolny wstęp do pa­łacu. Tylko Plossus nie dostąpił tego przywileju, ale i tak był potrzebny gdzie indziej.

256

Tak więc gdy łacinnicy przeszli na drugą stronę mostu i Grecy zebrali się pod odgrodzonym pałacem swego monar­chy, ja naparłem na pewnego niewdzięcznego biurokratę.

• Co ty tu, na Boga, robisz? - spytał rozdrażniony Filok-senites, gdy otworzył drzwi i zobaczył mnie.

• Musimy porozmawiać - wyjaśniłem.

—Jak zawsze jestem do twojej dyspozycji - powiedział, kłaniając się ironicznie.

Wskazał mi krzesło przed biurkiem, ale wolałem stać, pa­miętając, że kiedy poprzedni raz zająłem to miejsce, zaraz mnie skrępowano i przyłożono mi nóż do gardła.

- Żartowałeś sobie ze mnie.

-Jakim to sposobem? - spytał, składając ręce na biurku.

• Każąc mnie śledzić. I wykorzystując do wypłoszenia weneckich powstańców, żeby ich eliminować.

• Niezły plan. Szkoda tylko, że nieprawdziwy.

• Słyszałeś o trupie w cysternie kolumnowej?

-Tak po prawdzie to właśnie dostarczono mi tę plo­teczkę - przyznał. - Zasługa patrolu vigli, który co noc za­gląda do cystern koło północy. Zwykle trafia na zakochane parki.

• No cóż, ten człek nie stracił głowy dla kobiety. Stracił jąz rozmawiając ze mną. Zabitym jest Ranieri, a narzędziem zbrodni wareski topór.

• Co cię skłania do tego przypuszczenia? - zapytał, roz­siadając się wygodniej.

• Jedyni Waregowie, których znam, a którzy potrafią się zjawić niezauważeni i działać z tak zabójczą skutecznością, to Wil i Fil. Nikt inny z gwardii wareskiej nie dokonałby ta-

257

kiego wyczynu. Kazałeś im mnie śledzić. Ale uderzyli zbyt wcześnie. Dopiero zacząłem wyciągać z niego odpowiedzi. Spojrzał na mnie z pogardą.

— Feste — powiedział. — Jest jedną rzeczą odgrywać bła­
zna, a zupełnie inną stać się błaznem. Może zbyt długo od­
grywałeś tę rolę.

• Co chcesz przez to powiedzieć, eunuchu?

• Wil i Fil w ogóle nie opuścili Galaty. Uważa się ich za poległych, gdyż nie należeli do ludzi, którzy daliby się wziąć w niewolę. Ale od czasu bitwy o wieżę nikt ich nie widział.

Patrzyłem na niego, a on odpowiadał mi spojrzeniem spod półprzymkniętych powiek. Nie potrafiłem ocenić, czy kłamie czy nie. Zawsze wyglądał, jakby kłamał, nawet kie­dy mówił prawdę, tak więc jego mętna mina nie była żadną wskazówką.

— Doceniam twoje wysiłki - mówił dalej — ale marnujesz
mój czas. Przyszedłeś do mnie już z drugą wydumaną opo­
wieścią i zaczynam się zastanawiać, czy moja wiara w twoje
umiejętności jest uzasadniona.

- Ktoś zabił Ranieriego - powtórzyłem.

— Ktoś na pewno - zgodził się z moim twierdzeniem. -
Wygląda na to, że toporem. Ale w tym wielkim mieście jest
wiele toporów i można zdobyć nawet prawdziwe wareskie
ostrza. Tylko jeden Bóg wie, ile gwardia ich traci, grając
w ciemnych zaułkach w kości.

- Może to jest jakieś wytłumaczenie - rzekłem z powąt­
piewaniem.

— Przynajmniej wsadziłeś kij w mrowisko — powiedział
zamyślony. — Muszą się szykować do niezłej akcji, skoro byli

258

gotowi podjąć takie ryzyko. Czy rozmawiałeś już z naszym wspólnym znajomym w Chalke?

- Nie. Chciałem odczekać, aż sytuacja dojrzeje.
Rozległ się nagły huk i trzask. Ściany lekko się zatrzęsły.

Stojący na krawędzi biurka kałamarz spadł na podłogę i roz­trzaskał się.

- Jeśli dalej będziesz czekał, nawet nie zauważymy, że
dojrzałość przeszła w przejrzałość — stwierdził Filokseni-
tes. - Do dzieła, błaźnie.

Wyrzucane z Kosmidionu kamienie były wycelowane w mur Blachernów, ale przelatywało ich tyle, że mieszkań­cy pałacu kulili się w środku. Grecy odpowiedzieli własną kanonadą, najeźdźcy jednak mieli przewagę ukształtowania terenu, a ich machiny prowadziły atak całkowicie bezpiecz­nie. Kamienie głównie niszczyły inne kamienie i cegły, ale trafiły w dwóch cesarskich strażników patrolujących mur. Ciała odnaleziono sześćdziesiąt stóp dalej, w spłaszczonych zbrojach.

Szybko udałem się wzdłuż Mesę do więzienia Chalke. Kiedy przecinałem Augustaion, dostrzegłem, że przypatruje mi się kobieta w żałobie. Uniosła welon i poznałem kochan­kę Bastianiego. Nie potrafiłem odczytać wyrazu jej twarzy. Jeśli nie cierpiała mnie za to, że ją szpiegowałem, gdy opła­kiwała kochanka, trudno. Nie mogłem mieć o to do niej pre­tensji. Ale wydało mi się, że równocześnie spogląda na mnie z pewną sympatią.

• Przeżyłeś - rzekła ze spokojem.

• Tak, pani - odparłem, składając ukłon.

• Przez wzgląd na twoją żonę cieszy mnie to.

259

- Dziękuję, pani.
Opuściła welon.

- Opiekuj się nią - szepnęła. - Jeśli tego zaniedbasz,
przeklnę cię.

Odprowadziłem ją wzrokiem, dopóki nie zniknęła.

W pobliżu wejścia do więzienia był kram piwny i zde­cydowałem, że mogę sobie pozwolić na wzmocnienie sił. Kiedy płaciłem za napitek, usłyszałem pozdrowienie z po­bliskiej ławki. Odwróciłem się i zobaczyłem Tullia, cieślę, i jego współlokatora, Jana Aprenosa.

-To błazen! - krzyknął Tullio. — Przysiądź się do nas, dopóki nie osuszysz kufla, a my go jeszcze raz napełnimy.

- Niestety, mogę wam obiecać towarzystwo tylko podczas
pierwszego — rzekłem, przyłączając się do nich. — Nie chce
mi to przejść przez gardło, ale muszę wyznać, że dzisiaj nie
mam czasu na dwa kufelki. Jak tam twoje sprawy, przyjacielu
cieślo?

Wzruszył ramionami.

• Zastój w interesie - westchnął. - Mam narzędzia, fach w jednym palcu, ale ani kawałka drewna, z którym można by coś zrobić. Stałem się tak nieprzydatny jak mój przyjaciel Jan.

• Nie — sprzeciwił się Aprenos. — To ja jestem bardziej nieprzydatny. Nie zrzeknę się tego tytułu.

• Widzę, że znalazłeś tę swoją ladacznicę - zauważył Tullio.

• Proszę? - zdziwiłem się.

• Ladacznicę Bastianiego — poprawił się, kuflem wska­zując północną stronę placu. — Kobietę, której szukałeś, czy nie tak?

260

• Tak właściwie to nie jej szukałem. I to nie ladacznica, ale dama.

• Jeden pies — skomentował moje rozróżnienie Apre-nos. - Różna jest tylko zapłata, którą im dajemy.

• Filozof z ciebie od siedmiu boleści.

• Mam wiele czasu na rozmyślania, kiedy zawarto bra­my — oświadczył myśliwy, unosząc do ust kufel.

• A więc, co was tu sprowadza?

• Odwiedzamy kumpla, który dał się wsadzić — wyjaśnił Tullio. - Pilnujemy, żeby miał butelczynę czy dwie, kiedy zrobi się tu gorąco. A ty?

• Podążam z podobnym zamiarem. — Wysuszyłem ku-felek i odrzuciłem go sprzedawcy. — Powodzenia, panowie. Następny wypijemy, kiedy wojna się skończy. Na mój rachu­nek.

• Przyjmujemy zaproszenie! — odparł Tullio, gdy ruszy­łem dalej.

Nie miałem problemu z wejściem do Chalke. Miastowi, chcąc nie chcąc, mieli teraz tyle wolnego czasu, że robili rze­czy, na które kiedy indziej nie mogli sobie pozwolić, między innymi odwiedzali więźniów. Korytarze więzienne roiły się od gości i panowała dziwnie wesoła, niemal huczna atmos­fera. Zapewne nie tylko Tullio i Aprenos przynieśli tu wino.

Były cesarz, zgodnie ze swoją rangą, miał najokazalszą i najwygodniejszą celę. Mieściła się na końcu korytarza i jako jedna z niewielu miała prawdziwe łóżko, a nie zgniłą słomę lub zawilgły kawał szmaty. Dzielił ją z innymi polityczny­mi, którzy pełnili rolę nieformalnej straży. Pewnie nadzorcy i obecny władca przymykali oczy na tę sytuację. Cesarz nie

261

dość, że był człowiekiem uczuciowym, to jego uczuciowość objawiała się w doprawdy zadziwiający sposób. Po strąceniu z tronu, oślepieniu i uwięzieniu brata nie chciał go więcej krzywdzić. Pragmatyczniejszy mąż stanu kazałby go po pro­stu zabić.

Obwieściłem swoje przybycie cichym gwizdem, pozdro­wieniem, z którym Izaak od dawna był obznajmiony. Wraz z jednym z towarzyszy niedoli, który mu czytał, siedział na krawędzi łóżka, ale natychmiast powstał i pewnym krokiem podszedł do mnie, zatrzymując się tuż przed kratą.

Kiedyś był silnym mężem w kwiecie wieku, ale oślepiony i przebywając tak wiele lat w kazamatach, stał się tylko cie­niem samego siebie. Ze świetnych jedwabnych szat pozosta­ły łachmany, a włosy na głowie i brodzie, niegdyś dumnie, płomieniście rude, posiwiały i zmatowiały.

Zachował jednak godność, nawet w tym położeniu, i to dawało mi wiarę, że uda się zrealizować mój plan.

• Czy to ty, błaźnie? - szepnął z podnieceniem.

• Tak, panie, ja — odparłem, przyklękając. Dał mi znak, abym wstał.

• Nie marnuj czasu na ceremonie — powiedział niecierpli­wie. - Powiedz, co się wydarzyło.

• Najeźdźcy odbudowali Most Kamienny i rozłożyli obóz na Kosmidionie.

• Ciekawe - rzekł półgłosem. - Pewnie im się wydaje, że ta część muru jest najwątlejsza. Moi poprzednicy powinni lepiej się przyłożyć do roboty, kiedy ją budowali. Ale i tak byłoby głupotą próbować ją zniszczyć. Atakujący ponieśliby niepowetowane straty.

262

• W normalnych okolicznościach zgodziłbym się z tym rozumowaniem. Ale to nie są normalne okoliczności.

• Czemu to, mój przyjacielu?

-Twój brat popełnił błędy wojskowe i utracił zaufanie ludu. Kontentuje się siedzeniem w pałacu i chciałby przecze­kać oblężenie, ale miasto tego nie zniesie.

• No nie? — zaśmiał się. — Chyba już czas, żeby ludzie się opamiętali. Więc uważasz, że powstaną przeciwko bratu?

• Myślę, że to możliwe. W tej sytuacji miasto będzie wy­dane na łup krzyżowcom.

• Nie chce się w to wierzyć. — Pokręcił głową. — Sprawy nigdy nie zaszłyby tak daleko, gdybym pozostał cesarzem.

— Są tacy, którzy się z tobą zgadzają.
Kiwnął głową na ten komplement.

— I tacy, którzy znowu chcieliby mieć w tobie cesarza —
dodałem.

Gdyby miał oczy, pewnie by je z niedowierzaniem wy­trzeszczył.

• Co ty gadasz? - spytał cicho.

• Poproszono mnie, abym zapytał, czy jesteś gotów znów przyjąć to wielkie brzemię, jakim jest władanie cesarstwem.

• Brzemię. Tak, to właściwe słowo. Czy Bóg nie dźwiga na swoich barkach brzemienia świata? Kiedy los kazał mi prowadzić to cesarstwo, z ochotą podjąłem się tego obo­wiązku, chociaż kosztował mnie wiele zachodu i bólu. Nadal jestem tym samym mężem, którym byłem, błaźnie. Z rado­ścią przyjmę tamto brzemię i będę je dźwigał z łatwością. Ale mówimy o marzeniach, czyż nie?

• Panie, zdarzały się dziwniejsze rzeczy — powiedzia-

263

łem. — Przez lata żyłeś w cieniu lęku, że w środku nocy te kraty uchylą się przed żołnierzami, którzy zaprowadzą cię na miejsce kaźni. Teraz proszę cię, byś z nadzieję nasłuchiwał tupotu żołnierskich butów.

• Przysięgam, błaźnie, że jeśli twoje proroctwa okażą się prawdziwe, będziesz opływał we wszelkie dostatki, jakie tyl­ko może zapewnić cesarska wdzięczność — obwieścił.

• Jestem tylko posłańcem, panie.

• Jak był nim archanioł Gabriel. Powiedz tym, którzy cię przysłali, że gdy nastanie czas, Izaak będzie gotowy.

• W takim razie pozwolę sobie cię opuścić.

Kiedy ruszyłem, zauważyłem ciemną postać, która od­stąpiła od krat sąsiedniej celi. Niewątpliwie ten ktoś słyszał naszą rozmowę. Miałem nadzieję, że nie jest zausznikiem obecnego cesarza.

Następnie ujrzałem małą grupkę idącą w moim kierunku i usłyszałem dźwięki lutni. Gapiłem się oszołomiony, pod­czas gdy moja żona kroczyła swobodnie wzdłuż cel jak mu-zykantka podczas przyjęcia na świeżym powietrzu.

Zauważyła mnie, kiedy podeszła do celi sąsiadującej z miejscem pobytu Izaaka. Uśmiechnęła się, ale nie pomyliła ani jednej nuty.

• Niańka mnie zawsze beształa, że skończę u boku jakie­goś więźnia — szepnęła.

• Miło cię tu spotkać - wybąkałem. — Co za urocze miej­sce.

- Prawda? - Skinieniem głowy wskazała Eudoksję, która
wdzięczyła się przed ukochanym.

Odwiedzając wcześniej Izaaka, widziałem tego mężczy-

264

znę, ale nie zwróciłem na niego specjalnej uwagi. Wyjąłem moją lutnię i przyłączyłem się do żony. Dodatkowy instru­ment nieco zaskoczył kochanków. Kiedy Eudoksja mnie uj­rzała, uśmiechnęła się zachwycona.

• Co za niespodzianka! - zapiszczała. - Nie mówiłaś mi, że twój mąż do nas dołączy, Aglajo.

• Pomyślałam sobie, że nic nie zabrzmi milej w uszach jednej kochającej się pary niż muzyka drugiej — powiedziała z wielką powagą moja żona.

• Jakie to słodkie. Dziękuję ci, zacny Feste, że zdobyłeś się na ten trud.

• Żaden trud, szlachetna pani — odparłem, puszczając oko do żony. - Muzykowanie to dla mnie przyjemność.

Aleksy Dukas przyglądał mi się z dziwnym wyrazem twa­rzy. Zmarszczył brwi tak, że niemal się stykały.

-Ta para błaznów to małżeństwo, prawda, moja gołą-beczko? — spytał chrapliwie, jako że niezbyt często miał oka­zję się odzywać.

- Zgadza się. Czy to nie cudowne? — rzekła. - Tak jak my
kiedyś.

Ujął jej dłoń i poklepał ją.

- Wkrótce — szepnął namiętnie. — To stanie się wkrótce.
Wiem to rozumem i czuję sercem.

Rozpoczęli gorączkową szeptaninę. Nie mogłem zrozu­mieć ani słowa, tak więc cały oddałem się przyjemności mu­zykowania z żoną.

Dźwięki niosły się przez więzienie. Naprawdę nieźle to wyszło. Akustyka niegdysiejszego kościoła wspomogła nasz duet, tak jak kiedyś wspomagała Słowo Boże. Wszystkie to-

265

czone wokół rozmowy, a było ich wiele, umilkły i zarówno więźniowie, jak i odwiedzający słuchali naszego występu.

A skoro już mowa o występach, to muszę rzec, że nic tak nie raduje serca błazna jak występowanie. Miejsce i oko­liczność nie mają znaczenia. Liczebność publiki, poziom, na którym nawiązuje się porozumienie między występującym a słuchaczami, rodzaj i ciężar monet, które przechodzą z ich dłoni do naszych czapek — nic nie ma znaczenia. Niech no tylko nadarzy się okazja do występu, a jesteśmy szczęśliwi.

Patrzyłem na moją ukochaną, kiedy jej skóra lśniła bielą w blasku pochodni, a muzyka przemieniała ją w jakiegoś rzadkiego i cudownego ducha, i pomyślałem, że nie trzeba mi niczego więcej do szczęścia. Że nie trzeba mi niczego więcej, aby żyć. Pomyślałem o jej pragnieniu, aby znaleźć miejsce, w którym oboje moglibyśmy być błaznami. Może o to chodziło. Zrobiłem dla cechu więcej niż ktokolwiek, wielokrotnie ryzykowałem życie i zdrowie. Może przyszedł czas dać sobie spokój z hulaniem po szerokim świecie i za­mieszkać w jakimś zacisznym kraiku, wyjeżdżać jedynie na odpusty i święta państwowe, zabawiać dzieci. Zwłaszcza wła­sne dziecko. Moglibyśmy przyglądać się, jak rośnie, i uczyć je wszystkiego, co umiemy.

No cóż, Teosiu, najpierw wynieś cało głowę z tej małej eskapady. Wtedy się zobaczy.

Przez kilka dni panował spokój, cisza przed burzą. Prze­rywały ją sporadyczne wycieczki Greków. Podejmując je, nie tyle chcieli doprowadzić do rozstrzygającej bitwy, ile potarmosić krzyżowców i zniechęcić ich do zbyt śmiałych

266

rekwizycji. Jednakże osiągnęli tyle, że tamtym głód zaczął spoglądać w oczy. Grecy, zamiast siedzieć jak mysz pod mio­tłą i czekać, aż wojna pozycyjna wyczerpie siły przeciwnika, przyparli go do muru.

Po śmierci Ranieriego nie miałem więcej śladów. Ob­serwacja embolum nic nie dała. Jak większość ludzi w mie­ście, spędzałem sporo czasu na dachu, przyglądając się, jak krzyżowcy wkopują się we wzgórze, żłobiąc ziemne forty­fikacje, które zastygały na kamień w nieustępliwym letnim słońcu.

Po rozmowie z Izaakiem przez kilka dni przesiadywałem w naszym pokoju, zabawiając się bukłaczkiem wina. Przy­szła Aglaja, przynosząc chleb i ser.

• Nie uwierzyłbyś, ile za to zapłaciłam - poskarżyła się, podając mi bochen.

• Może powinniśmy kupić mąkę i sami piec chleb — za­proponowałem, odcinając pajdę.

• Nie mam czasu na pieczenie — żachnęła się. — A jeśli ty masz, to zacznę się o ciebie martwić. Pijesz więcej niż zwykle.

Demonstracyjnie upuściłem na ziemię bukłak.

• Lepiej? — spytałem.

• Byłoby lepiej, gdybyś go wcześniej nie opróżnił — po­wiedziała. — Co się dzieje?

• Utknąłem. Nie mogę tego razem złożyć. Nie znajduję przewodniej nici.

• Znajdziesz. Ufam twojemu wypaczonemu umysłowi. Rozsiadła się wygodnie i jadła.

• Będę potrzebowała luźniejszego stroju, kiedy zgrubie-

267

ję - oznajmiła. - Może uszyłbyś mi coś w wolnym czasie. Chciałabym mieć taki w twoim stylu.

- W moim? To tylko pozszywane kawałki. Bez żadnego
wzoru. Zbieranina łat. Z oryginału chyba nic nie zostało.

- Właśnie to mi się podoba. Ma charakter. Och!
-Co?

• Widzę twój ostatni nabytek, dowód uczucia. Gwizdną­łeś mi żółtą chusteczkę do nosa i dodałeś do swojego stroju. Jakie to urocze!

• Nakryłaś mnie, cukiereczku. Wybacz tę kradzież.

• I to jeszcze na sercu. Nigdy bym jej nie dostrzegła wśród tych wszystkich barw. Jesteś sentymentalnym błaznem i wy­baczam ci.

• Dziękuję.

Wyraz jej twarzy nagle się zmienił. Zmarszczyła czoło, głęboko się zamyśliła i patrzyła w dal niewidzącym wzro­kiem. Zastanawiałem się, czy przypadkiem nie zmieniła zda­nia w sprawie tej niewinnej kradzieży.

• Feste - powiedziała wolno. - Mam dla ciebie zagadkę.

• W porządku. - Byłem zdziwiony.

• Co różni błaźni strój od tęczy?

• Nie wiem.

• Purpura - oświadczyła i zatańczyła radośnie po pokoju.

• Spodziewałem się dowcipniej szego rozwiązania. - By­łem zawiedziony.

• Nie rozumiesz? W twoim stroju nie ma ani jednego purpurowego skrawka. Znalazłam przewodnią nić. Jest z je­dwabiu!

• O czym ty, na Boga, mówisz?

268

Złapała w ręce wiklinowe pudełeczko, które znalazłem przy trupie Ranieriego.

• Powiedz mi, błaźnie - rzekła, wyjmując z niego kokon. -Jakie ubranie mógłbyś z tego uszyć?

• Z tego? - roześmiałem się. - Nie starczyłoby na mały palec dziecięcej rękawiczki.

• Pomyłka, błaźnie! — zbeształa mnie. - Z tego miałbyś trzydzieści sukni, sto peleryn, tysiąc gobelinów!

• Musisz być czarodziejską prządką, Arachne*. Jak chcia­łabyś to zrobić?

• Jakiego koloru była chusteczka, którą kochanka Bastia-niego włożyła do ręki trupa?

• Purpurowego.

• A czemu ty nie masz purpury w swoim stroju? — spytała z naciskiem.

• No, niełatwo znaleźć materiał tego koloru — odparłem i uświadomiłem sobie, do czego pije moja ukochana.

• „Może nie urodziłam się w purpurze" - powtórzyła słowo w słowo za Eufrozyną. — Purpurowy jedwab, Feste. Najrzadszy z barwników, najdoskonalsza z tkanin, tak cenna, że jej wyrób...

-Jest zarezerwowany wyłącznie dla cesarza - skończy­łem za nią.

— Właśnie. Ranieri nie szmuglował jedwabiu. Szmuglował
jedwabniki. Zamierzał założyć konkurencyjną manufakturę.
I Bastiani też maczał w tym palce. W dowód miłości dał
kochance purpurową chusteczkę. Powiedział, że niebawem
spodziewa się krociowych zysków.

* W mitologii greckiej mistrzyni tkania i haftu.

269

• Ale potrzeba czegoś więcej niż jedwabników - zauwa­żyłem. — Muszą mieć specjalne pożywienie.

• Liście krzaków morwy. Wyjątkowej odmiany morwy, która rośnie przy Zeuksypposie. Je także muszą przemycać.

• Zaczekaj. — Coś sobie przypomniałem. - Kiedy Riko podczas naszego włamania schował się w skrzyni, powie­dział, że był w niej jakiś ozdobny krzak. Wtedy nie skoja­rzyłem, co to może być, lecz dziwne, aby w takim miejscu jak embolum, gdzie szanuje się każdą stopę kwadratową po­wierzchni, przechowywać jakieś niewiele warte rośliny.

• Założę się, że to była morwa.

• Ale czy to jest naprawdę coś, za co warto odebrać ko­muś życie?

• Jedwab tej jakości jest wart swojego ciężaru w złocie. A dla złota zawsze warto zabić.

• Cieśla miał rację - powiedziałem. - Jeśli to kupiec, to pewno poszło o pieniądze. Tak więc jeszcze ktoś musi być zamieszany w ten przemyt. Narzuca się, że to Ruzzini, naj­ważniejszy człowiek od jedwabiu w mieście. A może Jedwab­ny Człowiek, łącznik krzyżowców?

• Może. Co z tym poczniemy?

—Jeśli w grę wchodzi zagrożenie cesarskiego monopolu, to mogę zwrócić się do władz. Pewnie powinienem najpierw poroz­mawiać z Niketasem. Logoteta w końcu będzie mógł pokazać, że nie jest urzędnikiem tylko od parady. - Skoczyłem na łóżko i uściskałem Aglaję. - Moja droga, jesteś warta więcej niż twój ciężar w złocie - rzekłem i poklepałem ją po brzuchu. - A jeśli znam się na ciążach, to wkrótce twoja wartość jeszcze wzrośnie.

— Warto być dowartościowaną - szepnęła, tuląc się do mnie.

270

_{Rozdział XVI}

Pozwólcie, że opowiem wam tutaj

o niezwykle odważnym czynie.

Geoffroy de Villehardouin

Zdobycie Konstantynopola

Niketas Choniates umówił się ze mną przed świtem w swoim senackim gabinecie. Kiedy szedłem Mesę, po lewej ręce widziałem poświatę, która nie miała żadnego związku z nadchodzącym świtem. Wzdłuż całego nadmorskiego muru na wieżach płonęły ogniska straży, a płomienie były tak wysokie, że cień, który rzucałem, docierał aż do Augusta-ionu. Między wieżami przechadzały się straże Waregów.

Minął mnie powracający do swego bastionu patrol vigli i kilku strażników pozdrowiło mnie gestem. Sługa Niketasa oczekiwał mnie u drzwi gmachu i szybko zaprowadził do swojego pana.

Oprócz gospodarza w gabinecie był nieznany mi czło­wiek. Kiedy zmierzył mnie wzrokiem, odniosłem wrażenie, że wystarczyło mu jedno spojrzenie, aby zapamiętać każdy szczegół mojej osoby.

- To jest Demetriusz Gabras - przedstawił go Niketas. -Strażnik cesarskiego jedwabiu. Po twoim liście zaprosiłem go, aby do nas dołączył.

271

- To zaszczyt, szlachetny panie - rzekłem. - Feste, bła­
zen, do twoich usług.

- Widziałem cię wcześniej — powiedział Demetriusz.
-A czy widziałeś wcześniej to? — spytałem, kładąc na

biurku Niketasa wiklinową skrzyneczkę.

Gabras otworzył ją, zajrzał do środka i zmarszczył czoło. Wyjął kokon, umieścił go na kawałku białego płótna, który wcześniej wyjął z kieszeni, i wyjąwszy ostry nożyk, ostrożnie rozciął kokon, nie raniąc jego mieszkańca.

Jedwabnik wił się na płótnie, zbyt wcześnie wydobyty na świat. Gabras odwrócił go czubkiem noża i przyjrzał mu się uważnie, po czym sięgnął po kokon i delikatnie przetoczył go w palcach.

- Skąd to masz? - spytał ostro.

- Nie nudź i odłóż ten kozik — zgromił go Niketas. — Fe­
ste przyszedł nam pomóc.

Gabras schował nóż do pochwy u pasa.

• Wybacz mi - przeprosił. - Jestem bardzo poruszony. Moi poprzednicy nierzadko byli skracani o głowę, kiedy ro­baki cesarza trafiały w niepowołane ręce.

• Ktoś zaoszczędził ci kłopotów - powiedziałem. - Zna­lazłem to przy ciele weneckiego jedwabnego kupca, Ranie-riego.

• Ach, to ten zdekapitowany nieszczęśnik w cysternie — wtrącił Niketas. — Tak mi się zdawało, że masz z tym coś wspólnego, Feste.

• Byłem tam, ale to nie ja skróciłem go o głowę — poin­formowałem moich rozmówców. — Ranieri postanowił rato­wać skórę i wydać spiskowców. Podejrzewam, że jego wspól-

272

nik uciszył go na wieczność, zanim wenecjanin zdobył się na wylewność. Pewnie ten sam człowiek zabił Bastianiego.

• Ranieri też maczał w tym palce? — zdziwił się Niketas.

• Tak mniemam, ale tego już się nie dowiemy.

• Od kogo to dostał? - spytał Gabras, unosząc kokon. Opisałem szczurowatego człeka i od razu skinął głową.

• Znam go — powiedział. — Muszę szybko zdać raport eparsze. Wsadzi go do aresztu. Ale wenecjanie...

• Są moi - oznajmił Niketas. Strzelił z palców i wszedł sługa. — Obudź tych nierobów, którzy udają straż, i każ im czekać przed budynkiem. Zaraz.

Sługa wybiegł z pokoju.

• Czy przydadzą się do czegoś? — spytałem.

• Nie wiem - westchnął Niketas. - Zwykle ich jedynym obowiązkiem jest uczestnictwo w paradach i przemarszach podczas uroczystości państwowych. Ale maszerują i ubierają się wspaniale.

• Wezmę to - rzekł Gabras, chowając do kieszeni kokon i zdychającego jedwabnika.

Podał mi rękę. Uścisnąłem ją, chociaż wolałbym, żeby ją otarł po obmacaniu tego paskudnego robala.

- Dziękuję ci, błaźnie. Będziesz nagrodzony — obiecał.
Niketas nałożył urzędową szatę i wyszedł ze mną do

schodów. Przed nimi stała śpiąca, ponura straż, oczekując rozkazów. Spojrzał na nią wyrozumiale.

- Dzień dobry - przywitał ich wesoło. - Macie jedną
z rzadkich okazji, by udowodnić, że warto wam płacić za
służbę. Zrobimy niezapowiedzianą inspekcję jedwabne­
go embolum w weneckiej dzielnicy. Żadnego rozwalania

273

łbów, ale jeśli stawią opór, użyjcie wszelkich środków przy­musu.

• Jedna przysługa — mruknąłem. -Jaka? — spytał, odwracając się do mnie.

• Daj mi fory, wystarczy chwila. Skrzywił się.

- Nie myślę, żeby te próżniaki o tej porze mogły ci do­
trzymać kroku. Śmigaj.

Za mną świt zaróżowił wzgórza Anatolii. Pobiegłem ku weneckiej dzielnicy, minąłem bramę i z nożem w ręku wpa­dłem do embolum.

Ruzzini siedział sam, złożywszy ręce na stole i pochyliw­szy głowę. Modlił się. Kiedy z tupotem wbiegłem z koryta­rza, podniósł wzrok, ale nie próbował sięgnąć po broń.

• Dzień dobry, błaźnie — rzekł spokojnie. - Przybywasz znowu mi zaśpiewać?

• Myślę, że przyszła twoja pora, aby zacząć śpiewać -ostrzegłem go. - To koniec, Ruzzini. Jeśli chcesz, żebym ci pomógł, lepiej zacznij gadać.

• Gadać? O czym? I czemu miałbym potrzebować twojej pomocy, i wierzyć, że będziesz mógł mi ją zapewnić?

Obszedłem stół, złapałem go za tunikę i cisnąłem na podłogę. Leżał przez chwilę oszołomiony, a ja siadłem mu na piersiach i przyłożyłem do gardła nóż.

- Niebawem ten magazyn zostanie przeszukany - powie­
działem. — Ludzie logotety znajdą jedwabniki, krzaki morwy
przemycone z Zeuksypposa i ukrytą broń. Zabiorą cię do
aresztu, pewnie wezmą na tortury, a potem na pewno skażą
na śmierć.

274

• Na śmierć? Nie za przemyt.

• Za twoją sprawą nie żyje dwóch ludzi. Podsłuchałem twoją rozmowę z Ranierim. Wiem, że spiskowałeś z nim i Ba-stianim. Ranieri zabił Bastianiego, a ty zabiłeś mordercę.

• Nikogo nie zabiłem - wydyszał. - I Ranieri też. Byli­śmy razem tej nocy, której zmarł Bastiani. Mamy na to kilku świadków.

• Pewnie samych wenecjan.

-Wenecjan, kapitana vigli i kilku podwładnych. Mówi­liśmy o burdach pizańczyków. Ranieri był tak zaskoczony śmiercią Bastianiego jak wszyscy. Nic nam nie dała.

• Dlaczego?

• Bastiani miał kontakty z ludźmi, którzy mieli mu do­starczyć purpurowego barwnika - wyjaśnił. -Jedwab to była jedna sprawa, ale żeby wszystko się udało, trzeba było zała­twić kilka innych. Jego śmierć odsunęła nas od celu o kilka miesięcy.

- Ale wpadłeś w panikę i zabiłeś Ranieriego.
Nic na to nie odrzekł.

- Mogę się postarać, żebyś żył — powiedziałem. - Mam
taką władzę. Ranieri chciał, żebyś zabił mnie, ale ty zabiłeś
jego.

- Nie - szepnął. - To był Viadro.
-Co?

- Wiesz tak dużo. Pozwól, żebym udowodnił moje słowa.
Puść mnie.

Wstałem, nie chowając noża, i postawiłem Ruzziniego na nogi. Wziął ze stołu klucz. Otworzył kłódkę na drzwiach magazynu Bastianiego i drzwi.

275

- Spójrz - powiedział.

Pchnąłem go przodem, wietrząc jakąś pułapkę. Ale nie ujrzałem nikogo. Skrzynie były potrzaskane, bele cennego jedwabiu leżały na podłodze. Broń zniknęła.

- Gdzie on jest? - krzyknąłem.

W tym momencie do embolum wszedł Niketas, za nim jego strażnicy.

— Przeszukać magazyny — rozkazał. — Aresztować tego wenec Janina.

• Logoteto, to pogwałcenie kilku traktatów - oburzył się Ruzzini.

• Pewnie tak - rzekł ze spokojem Niketas. - Podobnie jak inwazja. Przyjmuję odpowiedzialność za swoje czyny.

- Gdzie Viadro? - spytałem.
Ruzzini wzruszył ramionami.

- Nigdy nie dopuścił mnie do konfidencji - rzekł ponu­
ro. - Sprytny młodziak, biorąc pod uwagę okoliczności.

Wyprowadzili go dwaj strażnicy, podczas gdy pozostali zarekwirowali kilka wozów i zaczęli na nie ładować skrzynie z jedwabiem, krzewy i wiklinowe skrzynki.

- To by było na tyle — stwierdził Niketas, kiedy wyszliśmy
na dwór. - Obyś zaiste miał dobry dzień...

Przerwał, gdyż obaj usłyszeliśmy z oddali huk. Od wieży do wieży przebiegły wołania. Kiedy dotarły do nas, zrozu­mieliśmy, co się kroi.

- Nieprzyjaciel nadpływa! - rozległo się z murów.

• Wojsko atakuje! - krzyczano z Blachernów. Niketas spojrzał na mnie.

• Chciałbym porozmawiać, ale czas rozmów minął —

276

rzekł. - Idź, błaźnie. Zaprowadź żonę w bezpieczne miejsce. Muszę wracać do senatu.

Zostawił mnie.

Viadro gdzieś tam jest, pomyślałem. Dowodzi uzbrojoną po zęby grupą wenecjan. Dokąd mógł się udać?

Przypomniałem sobie, że Plossus spotkał go przy bramie Petrion.

Zakładałem, że z chwilą, gdy rozległ się alarm, pozo­stałe błazny natychmiast przystąpiły do działania. Aglaja i Riko pewnie byli w drodze do Blachernów, a Plossus udał się zaalarmować ojca Izajasza. Nie miałem oddziałów, któ­re mógłbym zawezwać, i nie mogłem się zwrócić do żadne­go dowódcy, nie dysponując solidnymi dowodami, na które mógłbym się powołać. Nie miałem wyboru. Sam musiałem się przekonać, czy moje przypuszczenia są prawdziwe.

Przebiegnięcie do najbliższej części murów zajęło nie więcej niż szóstą część godziny. Nade mną gwizdały kamie­nie; latały w obu kierunkach, niszcząc okręty i budynki. Lu­dzie w popłochu uciekali z domów przy murach. Przebiłem się przez tłum najszybciej, jak się dało. W pewnej chwili ka­mienny pocisk uderzył tuż za mną, trafiając w kram rybny i zamieniając wodne stworzenia w ptaki.

Pobiegłem do jednej z wież przy bramie. Pilnował jej Wa-reg, który przyglądał się przelatującym nad naszymi głowami kamieniom.

— Co się dzieje? — wrzasnąłem po duńsku.
Popatrzył na mnie jak na wariata.

- Atakują, błaźnie! - odparł. — Zjeżdżaj stąd, jeśli ci życie
miłe.

277

Dotarłem do kolejnej wieży i znów zapytałem o to samo strażnika, również po duńsku.

— Co się dzieje?

Spojrzał na mnie, ale nic nie odpowiedział. Przeszedłem na angielski:

—Jaka jest sytuacja?

Wciąż nie odpowiadał. Spróbowałem po wenecku:

— Twoja matka to dziwka.

Wybałuszył oczy i zamachnął się toporem. Kopnięciem podciąłem mu nogi i wbiłem sztylet w gardło.

Wszedłem do wieży. Dwaj Waregowie leżeli martwi na posadzce. Tym razem prawdziwi Waregowie. Pewnie zostali wzięci z zaskoczeniai teraz zamiast gwardii wareskiej u pod­stawy wieży stacjonowali wenecjanie.

Walka w środku musiała być zaciekła. Napastnicy mieli przewagę liczebną, ale byli gorzej uzbrojeni. Trupy zaściela­ły schody i ślizgałem się w kałużach krwi. Schowałem nóż do pochwy i wyjąłem kuszę z dłoni wenecjanina. Założyłem bełt z jego sajdaka. Jednak w moim stroju ciągle czułem się bezbronny. Zabrałem kolejną kuszę i szedłem ostrożnie na górę, trzymając obie kusze gotowe do strzału.

Za każdym następnym zakrętem oglądałem krwaws-zą jat­kę. W połowie wieży znalazłem pierwszą żywą duszę. To był Knut. Jego topór spływał krwią, wokół leżały cztery trupy. Z boku okrywającej tors beczkowatej zbroi sterczał bełt.

• Feste? - szepnął ranny.

• Ilu ich zostało? — spytałem. Położyłem mu rękę na szyi i sprawdziłem puls. Był słaby.

— Nie wiem. — Próbował się podnieść. Skrzywił się i osu-

278

nął. - Obserwowaliśmy okręty. Nie spodziewaliśmy się ataku od wewnątrz.

- Dobrze się spisałeś - powiedziałem po duńsku. - Przy­
nosisz zaszczyt swoim przodkom.

-Nie utrzymałem wieży. Nigdy więcej nie będę mógł spojrzeć w oczy moim towarzyszom broni.

- Bzdura. Odpocznij, Knucie. Zaraz wracani.
Zostawiłem go i kontynuowałem wspinaczkę. Najkrwaw-

sza walka rozgrywała się na szczycie wieży. Kiedy tam dotar­łem, trzymając gotowe do strzału kusze, tylko jeden czło­wiek był na nogach. Przywiązywał coś do muru od strony Złotego Rogu.

- Dzień dobry, signor Viadro - powiedziałem.

Powoli się odwrócił i uśmiechnął, kiedy mnie zobaczył.

- Witaj, błaźnie - rzekł. - Czy to nie wspaniały widok?
Chodź i spójrz.

Wziąłem go na cel i odsunął się od krawędzi. Za nim wiatr wzdął ogromną flagę. Wesoło zatrzepotała. To był skrzydla­ty lew świętego Marka, ta sama jedwabna flaga, która kiedyś wisiała na ścianie embolum.

-Więc o to w tym wszystkim chodziło? - spytałem. -O flagę?

- O flagę i o wieżę - odparł. - O wieżę w nadmorskim
murze w pasie wąskiego nabrzeża. Mieliśmy wykonać jedno
proste zadanie i wykonaliśmy je. Przybyłeś zbyt późno, błaź­
nie. Spójrz dalej.

Zrobiłem to. Jeden z gigantycznych statków kupieckich zmierzał prosto na nas. Przedłużony bukszpryt sięgał da­leko poza dziób. Przed nim sterczał pomost, spojone de-

279

ski zabezpieczone linami jak relingami. Na pomoście stali żołnierze, po trzech w rzędzie. Statek unosił się i opadał za każdym pociągnięciem wioseł, tak potężny, że pomost był na równym poziomie ze szczytem wieży.

• Zdobędziemy tę wieżę — powiedział w rozmarzeniu Viadro. - I dzięki niej przejmiemy następną. A potem kolej­ną i bramę między nimi, i otworzymy ją, i tak zdobędziemy miasto. Żadna armia nigdy nie zdobyła Konstantynopola z zewnątrz. Do tej chwili.

• To ty jesteś Jedwabnym Człowiekiem.

—Ja — potwierdził. -Jedyny w całej weneckiej dzielnicy zdolny do tego czynu. Inni byli zbyt ostrożni, zbyt chciwi. Zbyt starzy.

• Dlaczego nie zabiłeś mnie w cysternie?

• Ranieri chciał, żebym to zrobił. Ja jednak wiedziałem, że to nie powstrzyma twoich kolegów po fachu od wykrycia jego marnego szmugielku. Pozornie przystałem na jego pro­pozycję, bo chciałem się przekonać, czy będzie na tyle lojalny wobec Wenecji, by zachować w tajemnicy moją tożsamość. Ale bardziej zależało mu na ochronie swojego interesu. Wie­działem, że mnie wyda. Więc go zabiłem. - Uniósł topór. -To narzędzie całkiem nieźle działa, kiedy tylko trochę nim poćwiczysz.

• A Bastiani? - spytałem. — Dlaczego go zabiłeś? A prze­de wszystkim jak?

Zmarszczył brwi w wyrazie zdziwienia.

— Nie zabiłem go. Nadal nie mam pojęcia, jak stracił ży­
cie. Byłem ciekaw, czy ty mi to wyjaśnisz.

Zrobiłem ruch kuszą i rozkazałem:

280

• Rzuć topór.

• Nie wydaje mi się, żebym miał na to ochotę - odparł, znów się uśmiechając.

Zza pleców usłyszałem dziki okrzyk bojowy. Wykręciłem się jak fryga, na próżno namierzając kuszą źródło tego ryku. Obok przebiegł w szalonym pędzie Knut. Topór unosił wy soko nad głową. Viadro chciał przyjąć uderzenie na swoje żeleźce, ale rozpęd Duńczyka działał na jego korzyść. Ciął z góry z tak potężną siłą, że rozpłatał wenecjanina od czubka głowy do połowy torsu.

Wyrwał z trupa topór i spojrzał na zbliżający się statek.

• Chodź, chłopcze — powiedziałem, ciągnąc go za ramię.

• Wezwij pomoc - rozkazał mi. - Ja zatrzymam ich tak długo, jak zdołam.

• Nie bądź idiotą. Sam ich nie zatrzymasz.

-Takie jest nasze zadanie - rzekł ze spokojem. - Bę­dziesz walczył u mego boku?

• Nie wydaje mi się.

• W takim razie nic tu po tobie. Odejdź. Daj mi te kusze, jeśli nie zamierzasz ich użyć.

Podałem mu je. Uniósł jedną, wycelował, odczekał jedno kiwnięcie dziobu statku, i beznamiętnie zestrzelił stojącego na krawędzi pomostu rycerza.

- Idź, Feste — rzekł jeszcze. — Przekaż moje wyrazy uwiel­
bienia twojej żonie.

Nie wiem, co naprawdę sprawiło, że popędziłem w dół na złamanie karku. Może przypomniałem sobie własne sło­wa, obietnicę, że spróbuję przeżyć tę całą hecę. A może zda­łem sobie sprawę, że jeden ranny Wareg i jeden błazen nigdy

281

nie zdołają utrzymać tej wieży. A może to był pierwszy bełt z napływającego statku.

Wypadłem z wieży, wzywając pomocy, ale inne były już w ogniu walki; straże ciskały wszystkim, co miały do dys­pozycji, w wenecjan. Żołnierze na dole byli zajęci, nosili kamienie do katapult na murach. Każdy dowódca, którego dopadłem, odganiał się ode mnie i wykrzykiwał rozkazy podkomendnym. Wtem usłyszałem okrzyki w innym języku. Koniec pomostu stuknął w wieże i wenecjanie zaroili się na wąskiej kładce, biegnąc do serca obrony stolicy cesarstwa.

No cóż, teraz obrońcy sami widzieli, jak się sprawy mają. Nie było powodu, żebym dalej tam sterczał. Zrobiłem w tył zwrot i pobiegłem ile sił w nogach.

Kiedy dotarłem do Mesę, wskoczyłem na beczkę do zbierania deszczówki, a z niej na najbliższy dach. Stamtąd cały dzień obserwowałem przebieg bitwy o mury. Zgodnie z przewidywaniami Viadra wieże jedna po drugiej padały pod naporem weneckiego ataku. Brama Petrion została wzięta, po czym najeźdźcy rozproszyli się po okolicy, zajmując do­piero co opuszczone budynki. Później się dowiedziałem, że główne siły Greków znajdowały się przy murach od strony lądu, zajęte walką z krzyżowcami, tak że to wareska straż, pizańczycy i genueńczycy musieli stawić czoło wenecjanom. Pojawienie się najeźdźców w środku miasta odebrało ducha obrońcom — do tego stopnia, że od południa walka prze­szła w pogrom. Wenecjanie zajęli całą dzielnicę przy Złotym Rogu i niebawem mieli dotrzeć do Blachernów.

I nagle bez ostrzeżenia czy wytłumaczenia wycofali się. Patrzyłem osłupiały, jak porzucają jedną po drugiej zdoby-

282

tą z ciężkim trudem pozycję i tłumnie wracają bramą Pe-trion na okręty. Okrzyki radości wyrwały się z gardeł resztek żołnierzy i garstki mieszkańców na tyle śmiałych, że zostali i patrzyli.

Ale flotylla, wycofując się, zadała jeszcze jeden druzgocą­cy cios. Z domu najbliższego bramy nagle buchnęły płomie­nie. Te same wiatry, które przepchnęły okręty przez Złoty Róg, rozniosły płomienie po całym mieście, jak zawodnik popędza konia na ostatniej prostej hipodromu, i ci sami żoł­nierze, którzy stawili bohaterski opór najeźdźcom, uciekli przed nowym szturmem.

Piąte Wzgórze pierwsze przyjęło uderzenie pożaru. Ze­skoczyłem z mojego punktu obserwacyjnego i porwałem taczkę. Razem z Waregiem, który pojawił się w tym miejscu, wrzuciłem beczkę z deszczówką na taczkę i popchaliśmy ją Mesę w kierunku pożaru.

Ogień już się wspinał na dolne stoki wzgórza, z łatwością akrobaty przeskakując z dachu na dach. Wylaliśmy zawartość beczki na płonący pod nami dach. Ze szczytu wzgórza roz­legły się wołania. Kiedy się odwróciliśmy, zobaczyliśmy mni­chów z klasztoru Św. Pammokaristosa. Dawali nam znaki.

- Tam jest cysterna! - zawołał Wareg.

Przepchnęliśmy taczkę wyżej. Mnisi biegali jak oszaleli, jak mrówki, których dom zaatakował płonącą gałązką złośli­wy dzieciak. Dzięki Bogu byli zorganizowani. Wyglądało to tak, jakby napełnili wodą każde wiadro na wzgórzu albo trzy­mali je pod ręką, gotowe do napełnienia. Przelaliśmy wodę do beczki i zawieźli ją w dół, do miejsca, w którym znów napotkaliśmy ogień. Opróżniliśmy beczkę i znów na górę.

283

Kursowaliśmy tak setki razy, pracując do późna w nocy. To była praca cięższa niż w kamieniołomach. Po bitwie sły­szałem przechwałki żołnierzy, opowieści o tym, jak wytrzy­mali szturm. No cóż, bracia błazny, my utrzymaliśmy Piąte Wzgórze, wstrzymując szturm ognia. Linia domów poniżej wzniesienia spłonęła, tak że została po niej opaska sczer­niałej ziemi. Pożar rozszerzył się na dolinę między Piątym Wzgórzem i Blachernami, ale po jednej stronie napotkał mury Blachernów, a po drugiej tłum uzbrojony w wiadra z wodą z innej cysterny. W końcu, nie znajdując pożywienia, zgasł.

Kiedy kompletnie wyczerpany osunąłem się na ziemię, zdałem sobie sprawę, że straciłem wszelkie poczucie czasu, nie mówiąc już o tym, że nie miałem pojęcia, co się wydarzy­ło gdzie indziej. Ogarnął mnie przeraźliwy strach, bo gdzieś na drodze pożaru był nasz dom.

_{Rozdział XVII}

Cesarz bizantyjski, Aleksy, odpłynął z miasta...

Robert de Clari, Zdobycie Konstantynopola

Patrzyłam z okna, kiedy rano Feste wychodził na spotkanie z Choniatesem. Rozpaczliwie chciałam mu towarzyszyć, aby sprawdzić, czy moja teoria jest prawdziwa, ale Niketas był jego kontaktem, nie moim. Mój mąż wyglądał na zmęczo­nego, kiedy dreptał w mroku wczesnego poranka, ale to nie tylko nietypowa godzina miała wpływ na ten wygląd. Propo­nując niebywale ambitny plan powstrzymania wojny, rzucił na szalę swoje dobre imię i całe zdobyte zaufanie, tak więc myśli o klęsce i idącej za nią rzezi ciążyły mu bardziej niż najdłuższy łańcuch, który mógłby go przygnieść do ziemi.

Zajęłam się wyrabianiem ciasta na chleb. Chciałam po prostu sprawdzić, jak mi to wyjdzie. Od dawna nie wykony­wałam tej prostej czynności i efekt mojej pracy był nieco kle­isty, ale czułam się dobrze, zajęta przy stolnicy, kiedy wokół mnie całe miasto spało.

Odstawiłam do wyrośnięcia uformowane kawałki, po czym zebrałam pozostałą mąkę i wymieszałam ją z wcze­śniej zmiażdżoną na delikatny pył kredą. Mój worek z bieli-dłem do twarzy zaczął pokazywać dno. Na szczęście przed

285

oblężeniem udało mi się uzbierać pokaźny zapas antymonu i różu. Teraz były trudno osiągalne, podobnie jak inne przy­datne artykuły. Starannie umyłam twarz i przystąpiłam do nakładania makijażu. Właśnie skończyłam zielone karo pod oczami, kiedy usłyszałam pierwszy huk i krzyki z nadmor­skiego muru.

Piossus i Riko zerwali się ze swoich materacy. Mieli broń w rękach, ale niepewność w mrugających oczach. Popędzi­liśmy na dach. Piossus zabrał szczudła. Wzięliśmy Rika na ramiona, po czym sami wspięli się na szczudła.

• Co się dzieje? — zawołałam.

• Flotylla się zbliża - wyjaśnił Riko. - Spodziewam się, że wojska robią to samo.

• Chodźmy - powiedziałam.

Wróciliśmy na dół. Z żalem spojrzałam na rosnące ciasto, ale nie było czasu. Może mogłabym je potem upiec.

Piossus wyruszył do ojca Izajasza, podczas gdy ja obu­dziłam osiołki Rika. Ich pan przygotował wózek. Szybko za­przęgliśmy do wózka zaspane zwierzęta, karzeł strzelił z bata i pojechaliśmy do Blachernów.

Lud już gromadził się pod wewnętrznymi murami, krzy­kiem domagając się informacji i działania. Cesarska straż była na zewnątrz, odpychała tłum i oczyszczała wejścia. Przepu­ściła nas jednak i brama się zamknęła, tłumiąc wrzaski.

Normalnie poszłabym prosto do komnat Eufry, ale chcia­łam najpierw wiedzieć, co dzieje się u cesarza. Okazało się, że to interesowało również moją panią. Już była na nogach i w ceremonialnym, cesarskim stroju. Zasypywała cesarskie­go małżonka jedną nieproszoną opinią po drugiej, aż w koń-

286

cu wstał i rozkazał straży usunąć ją z komnaty, nawet gdyby musiano użyć siły. Podeszli dwaj strażnicy i popatrzyli na nią niepewnie, kiedy sięgnęła do pasa. Uniosła w powietrze mały sztylet.

— To ramię oddaję cesarstwu! — krzyknęła. -Jeśli nie oka­
żesz się na tyle mężczyzną, żeby stawić czoło nieprzyjacielo­
wi, wystąpię...

Na wściekły gest Aleksego strażnicy złapali ją od tyłu, wyrwali sztylet i dalej wrzeszczącą wywlekli z pokoju.

-W końcu trochę ciszy i spokoju - mruknął cesarz. -Niech mi ktoś powie, co się tam dzieje.

• Atak jest z dwóch frontów — powiedział dowódca. — Wojsko za pomocą drabin hakowych próbuje z niewielkim powodzeniem zdobyć mur Blachernów.

• Należało się tego spodziewać. A drugi front?

• Flotylla atakuje bramę Petrion. Myślimy, że to stamtąd przyjdzie główne uderzenie na Blacherny.

• Dobry plan — oświadczył cesarz. — Dostaną się do środ­ka i z pałacu ogłoszą mojego bratanka cesarzem. No, a jak spisuje się obrona?

• Znakomicie - stwierdził oficer. - Nawet wzięła już jeń­ców.

• Co ty powiesz? — wykrzyknął zachwycony cesarz. — Są tutaj?

• Tak, panie.

• Chcę ich natychmiast obejrzeć.

Wprowadzono dwóch Franków, rozebranych ze zbroi. Mimo wielu ran i siniaków stanęli dumnie przed cesarzem.

— Znakomita postawa obrony, muszę przyznać - powie-

287

dział cesarz, oglądając ich krytycznym okiem. -Jak się mie­wacie, szlachetni panowie?

Spojrzeli na niego i nic nie powiedzieli.

• O, rany — rzekł. — Zapomniałem, że nie mówią po grec­ku. Sprowadźcie cesarskiego tłumacza, kogokolwiek. No, ale gdzie obezwładniono tych świetnych rycerzy?

• U podstawy wieży, nieopodal Petrionu - wyjaśnił ofi­cer.

• Dobra robota, dobra robota — nie przestawał się cieszyć cesarz. Nagle zmarszczył brwi. — U podstawy wieży, powie­działeś?

• Tak, panie - potwierdził nieco nerwowo oficer.

• Ale podstawa wieży... chcesz powiedzieć, że wenecja-nie dostali się za mur? — wrzasnął cesarz.

Inni oficerowie spojrzeli znacząco na tego, który refero­wał stan oblężenia.

• Zabierzcie tego osła i znajdźcie mi kogoś, kto wie, co się naprawdę dzieje! - krzyknął cesarz. - Przesłać posiłki do Petrionu. Dobry Boże, otaczają mnie ofermy.

• Sam ich wybrałeś - mruknął Riko.

Po jednej trzeciej godziny przybiegł goniec od Waregów.

• No i...?! — huknął cesarz.

• Panie, wenecjanie wzięli bramę Petrion — doniósł tam­ten. — Mają cztery wieże i posuwają się w obu kierunkach wzdłuż muru. Próbujemy odzyskać wieże, ale mają wszędzie kuszników, a my musimy atakować z dołu. Inni rycerze trzy­mają bramę. Podobno sam doża wylądował na brzegu.

• A armia krzyżowców? — spytał cicho cesarz.

• Atakuje Blacherny za pomocą drabin i wież oblężni-

288

czych - powiedział strażnik cesarski. — Na razie stawiamy im opór. Ale jeśli wenecjanom uda się zająć cały nadmorski mur Blachernów, będą mogli połączyć siły i zdobędą pałac.

- A wtedy wsadzą koronę na łeb mojego bratanka i ogło­
szą go władcą - zakonkludował cesarz. - I będą mogli się
bronić od środka. Przeklęty ten mój cesarski przodek, który
zbudował pałac na wzgórzu. No, dobra, bezpośrednie nie­
bezpieczeństwo grozi ze strony wenecjan. Czy mamy dość
żołnierzy, żeby odeprzeć ich od murów?

-Większość oddziałów odkomenderowano do murów lądowych, oczekują na atak - powiedział dowódca. -Jeśli je przesuniemy, osłabimy obronę.

• Panie, lud domaga się ataku - wtrącił Filoksenites, któ­ry cały czas przysłuchiwał się z boku. - Domaga się przy­wództwa.

• Przywództwa - zastanowił się cesarz. - Chcą, żeby ich cesarz zrobił swoje, czy nie tak?

Filoksenites skłonił się.

-Jesteś ich ojcem - rzekł. - Oni są twoimi dziećmi. Po­trzebują twojej ochrony. Jeśli zawiedziesz ich w tym wzglę­dzie...

- Znajdą takiego ojca, na którym będą mogli polegać —
skończył za niego Riko.

Zaskoczony Aleksy spojrzał na karła. Riko bez drgnienia wytrzymał to spojrzenie, krzyżując ramiona na piersi.

• I ty przeciwko mnie, mały błażnie? - spytał cesarz.

• Sam się zwróciłeś przeciwko sobie, o wielki - wypo­mniał mu Riko. — Teraz czas odwrócić się od swego zaprze­czenia.

289

Cesarz wsparł na poręczach ręce i dźwignął się na nogi. Skrzywił się.

• Przynieście mi zbroję - rozkazał. - Osiodłać konia. Ce­sarz rusza do bitwy.

• Ale panie... - zaczął dowódca.

• Bez obaw — rzekł Aleksy. — Musimy zaatakować wojsko. Będą w mniejszości, tak więc zostaną zmuszeni do wezwania pomocy. Wenecjanom nie pozostanie nic innego jak opuścić mury i wspomóc tamtych. Wtedy odzyskamy bramę i wieże. Chodźmy.

Powłócząc nogami, wyszedł do komnat sypialnych, pod­czas gdy słudzy nadbiegli ze zbroją.

— Wiesz, to nie jest zły plan — skomentował go Riko.
Trąciłam go łokciem, pokazując jednocześnie palcem.

Flecistka wykorzystała zamieszanie i wyślizgnęła się bocz­nym wejściem.

Pozwoliliśmy jej się nieco wysforować, przedarli przez rozbiegane mrowie żołnierzy oraz dworaków i wyszli tym samym wyjściem. Zniknęła z pola widzenia.

— Rozdzielamy się? — zaproponował Riko.

— Nie. Trzymajmy się razem. Niepodobna, żeby już opu­
ściła pałac.

Za naszymi plecami rozległy się wołania żołnierzy.

— Cesarz nadjeżdża! Przepuścić cesarza! Zwycięstwo
Aleksemu Angelosowi!

— Myślisz, że mu się uda? — spytałam.
Riko wzruszył ramionami.

— Interes własny to potężna motywacja - rzekł. - Przy­
najmniej w końcu zrozumiał sytuację. Jednak nie wiem,

290

czy weźmie byka za rogi, czy też nogi za pas. Nie jestem wróżką.

- Odszukajmy Egipcjankę - powiedziałam.
Postanowiliśmy przeczesać tę część pałacu, której okna

wychodziły na mur lądowy, gdyż uznaliśmy, że flecistka bę­dzie chciała obejrzeć bitwę. Niestety, pałac miał wiele okien i minęło nieco czasu, zanim zauważyliśmy uchylone drzwi prowadzące do magazynu na najwyższym piętrze. Lekko je pchnęłam i ujrzeliśmy, że z przejęciem patrzy, jak fala po fali krzyżowców odbija się od murów, z których leciały kamie­nie, strzały i wrzący olej.

- Nie przeszkadzamy? - spytałam.

Podskoczyła na to niespodziewane przybycie, po czym bezradnie wzruszyła ramionami. Jak zwykle udawała, że prawie nie rozumie greki. Stanęłam przy oknie, nieco za nią i z boku, podczas gdy Riko zamknął drzwi i swobodnie się o nie oparł.

Z tego miejsca mogliśmy obserwować całe pole walki. Krzyżowcy byli tak zajęci bezpośrednim celem, że nie za­uważyli, iż kawałek na zachód otwarto bramę. Otrzeźwiły ich dopiero wiwaty gapiów, gdy grecka armia wylała się na równinę. Odstąpili od murów i z zadziwiającą sprawnością ustawili w szyku bojowym.

— Są dobrze wyszkoleni - stwierdziłam. — Myślę, że szy­
kuje się prawdziwa bitwa, mimo że liczebnie jesteśmy górą,
nie sądzisz?

Skinęła głową na znak zgody, po czym zesztywniała, kie­dy zdała sobie sprawę, że odezwałam się po arabsku.

— Mówisz moim językiem — wyjąkała.

291

• Zasługa nauczyciela w dzieciństwie — wyjaśniłam. — Na­uczył mnie swojego języka i matematyki. Tę również pamię­tam. Chcesz, żebym coś pododawała na próbę?

• Salem alej kum, pani - zawołał Riko, uśmiechając się do niej.

• Czego chcecie? — spytała.

• To zależy od tego, co tam się wydarzy — powiedzia­łam. - Popatrzymy. Och, proszę, jeszcze nie odchodź. Mu­szę nalegać, byś nas nie opuszczała.

Przytknęłam jej nóż do krzyży. Wiedziałam, że mam nad nią przewagę. Jednym z minusów skąpego ubrania, jakie no­siła, było to, że nie miała jak ukryć przy sobie broni.

Ujrzeliśmy cesarza wyjeżdżającego na czele wojska. Lu­dzie na murach wiwatowali. Krzyżowcy podzielili się na sześć oddziałów. Grecy wypełnili równinę.

Cesarz i jego wojska posuwali się przed siebie, podczas gdy krzyżowcy wycofali do zbudowanej palisady. Wszyscy, od okutych w zbroje rycerzy po kucharczyków, którzy przywią­zali sobie do torsu patelnie lub garnki, chroniąc ciało przed ciosami, byli gotowi zabijać dla Chrystusa. Kilku jeźdźców popędziło ku Złotemu Rogowi i niebawem pojawiła się we­necka flota. Żołnierze zeszli z okrętów na brzeg i szybko przyłączyli się do towarzyszy broni na Kosmidionie.

Wojska dzieliła tylko rzeka Likos. Było na niej kilka mo­stów, a zresztą dało się ją łatwo przebyć w bród. Miasto uci­chło, spodziewając się, że cesarz poprowadzi szarżę. Wstrzy­małam oddech, wiedząc, że wydarzy się jedna z dwóch rze­czy i że jeśli przyjęliśmy złe założenie, będę morderczynią, nim dzień dobiegnie końca.

292

Grecka armia pełzła przed siebie tak wolno, że samo pa­trzenie na to „natarcie" było męką. Jeszcze sto kroków i mia­ła wejść w zasięg kusz. Pięćdziesiąt kroków. Trzydzieści.

Wtedy się zatrzymała.

• Co on robi? — szepnęła Egipcjanka.

• Podejmuje decyzję — powiedziałam.

Konnica krzyżowców ruszyła ku rzece, po czym się cof­nęła. Grecka armia wciąż stała bez ruchu. Nagle pojedynczy oddział Franków ruszył nieregularną linią, zmniejszając dy­stans.

I Grecy się cofnęli. W szyku, kierowani rozkazem, wrócili do bramy, z której się wyłonili; cesarz na czele.

Mieszkańcy Konstantynopola przyglądali się temu w ciszy i oszołomieniu. Nagle jeden silny głos przerwał milczenie.

- Cesarz ucieka! Tchórz! Precz z Aleksym!

Inni podjęli ten krzyk i przebiegł wzdłuż murów, przez całą Mesę, całe miasto. Przeszedł w niegasnący ryk wście­kłości i zawodu.

Oczywiście, rozpoznałam pierwszego wołającego. Plos-sus miał znakomity głos. Warto było go szkolić w cechu. Wybrał idealny moment i dobrze się spisał, a podżegacze, ludzie ojca Izajasza, wykonali swoją robotę, podsycając po­żar. Rewolta, która wybuchła, była nieunikniona, ale nawet najsuchsza podpałka nie zapłonie bez iskry.

• Czemu zwracają się przeciw niemu? - zaprotestowała flecistka. - Nie rozumieją, że wyprowadził wojsko tylko po to, żeby odciągnąć od nadmorskich murów wenecjan?

• Koleżanko artystko, dziwię ci się — powiedziałam. — Pierwsza zasada zabawiania publiki głosi, że należy jej dać

293

to, czego chce, czy to rozrywkę, czy wojnę. Zawiedź publicz­ność, a wypędzi cię z miasta.

• On nie wyjedzie — oświadczyła.

• Wyjedzie, jeśli ty go do tego przekonasz. Spojrzała na mnie, mrużąc oczy, i spytała:

• To dlatego trzymasz mi przy plecach nóż? Żeby mnie o to prosić? Czemu miałabym to zrobić?

• Dlatego, że cię wysłucha. I dlatego też, że to będzie na rękę twoim władcom.

• O czym ty mówisz?

• Wiesz, śledziłam cię - przyznałam się. - Od kiedy tylko przyłapałam cię z tym żeglarzem w muzułmańskiej dzielnicy. Jesteś szpiegiem Saracenów, szlachetna pani, i mogę długo śpiewać na ten temat.

• Kto uwierzy w te pienia? — nachmurzyła się.

• Sporo ludzi - zapewniłam ją. - Ale nie zależy mi na tym, żeby na ciebie donieść. Chcę, żebyś wykorzystując swój urok, skłoniła cesarza do opuszczenia miasta. Nie wydaje mi się, byś musiała się długo starać. I przy okazji załatwisz własny interes.

• Widzisz, pani, uznaliśmy, że kiedy Aleksy zostanie strą­cony z tronu, krzyżowcy będą tu jakiś czas potrzebni, aby pomóc nowej władzy okrzepnąć — wyjaśnił Riko. - A ponie­waż twoi władcy wyłażą ze skóry, aby nie dopuścić krewkich krzyżowców w swoje pobliże, wyjdziesz z tego czysta jak łza.

Biegała wzrokiem między nami.

- Dla kogo pracujecie? - spytała w końcu.

- Jesteśmy tylko błaznami — wyjaśniłam. - Nie pracujemy
dla żadnego władcy ani Kościoła.

294

• A jeśli odmówię, zadenuncjujecie mnie.

• Nie, pani. Jeśli odmówisz, opiszemy, jak ogarnięta roz­paczą po publicznej hańbie cesarza rzuciłaś się z tego okna w objęcia śmierci.

• To będzie wspaniała relacja - dodał Riko. - Po twoim odejściu będę łkał jak bóbr.

• Ja nie uronię łzy — powiedziałam.

Wyjrzała przez okno, oceniła wysokość, która chyba nie przypadła jej do gustu.

• A jeśli ja was zadenuncjuję? — spytała.

• Posłuchaj, co tam wrzeszczą - poradziłam jej. - My­ślisz, że gdy zaatakują Blacherny, oszczędzą konkubinę ce­sarza?

— Panie wybaczą mi na moment — powiedział Riko.
Wyszedł za drzwi. Rozległ się tępy huk i brzęk zbroi.

Riko wrócił.

• 1? — spytałam ją.

• W porządku - rzekła. - Przekonam go.

Z ulgą schowałam nóż do pochwy. Riko otworzył drzwi, kłaniając się, kiedy przechodziłyśmy. Nieopodal leżał bez­władnie cesarski strażnik. Flecistka przeniosła wzrok z niego na karła.

— Ty to zrobiłeś? — spytała z uznaniem.

Ukłonił się i szeroko uśmiechnął. Odeszła, kręcąc głową.

— Myślisz, że to się uda? — spytał.
Nie umiałam na to odpowiedzieć.

Z wychodzącej na miasto strony pałacu rozległy się okrzyki paniki. Pobiegliśmy na balkon. Ze zgrozą zobaczy­łam wielki pożar wspinający się zboczem Piątego Wzgórza

295

i przebiegający dolinę przed nami. Na dziedziniec wpadli ga­lopem cesarz i jego świta. Aleksy zaczął wydawać rozkazy. Słudzy i żołnierze rozbiegli się we wszystkich kierunkach.

• Lepiej tam zejdę — powiedział Riko. - Pomyśleć, że Ju­liusz Cezar zdobył cesarstwo, przekraczając rzekę, a teraz Aleksy stracił swoje, nie przekraczając innej.

• Na tym polega cała różnica — zauważyłam, patrząc, jak płomienie w końcu gasną pod murem Blachernów. - Wiesz, o czym teraz myślę?

• O czym?

• Że zostawiłam ciasto na chleb, który chciałam upiec przed południem.

Spojrzał na rozległe pogorzelisko, które do niedawna było naszym domem, i rzekł:

— Pewnie do tej pory już się upiekł.

Zostawił mnie rozmyślaniom, gdzie też podziewa się mój małżonek.

^{Rozdział XVIII}

Oślepiony zosłał wyniesiony na urząd,

z którego doglądał wszystkich spraw.

Niketas Choniates, Kronika

Zapadła noc, ale ogniska nie rozświetlały nadmorskich mu­rów. Nie zostało nic, czym można by podtrzymać płomie­nie. Wokół mieszkańcy przeszukiwali domy, ratując co się da. Złodzieje przemykali się w cieniach, przesiewając popioły w poszukiwaniu czegokolwiek wartościowego.

Siadłem na murku przy klasztorze, obserwując wszystko jak jastrząb. A raczej sęp. Wtem dostrzegłem coś dziwnego: z Blachernów wyłonił się cesarski pochód. Były tam rydwa­ny, wozy i straż.

Kiedy w tym mieście cesarz zasłuży na triumf, wkra­cza Złotą Bramą pośród wiwatów i wtedy kto żyw, wylęga na ulicę, by go radośnie pozdrowić. Ten pochodzik można by nazwać paradą klęski. Nikt się nie stawił, aby oglądać Aleksego Angelosa, który z podkulonym ogonem chyłkiem uciekał z miasta. Nikt poza zmęczonym, okopconym bła-znem.

Cesarz rozpierał się w wielkim rydwanie ciągnionym przez cztery ogiery, których kopyta owinięto, aby nikt nie zwrócił uwagi na cesarski wyjazd. Nogi oparł na poduszkach, przy

297

nich klęczała, masując je, flecistka. Obok zapłakana i zrezy­gnowana Irena.

- Witaj, panie! - zawołałem, kiedy się zbliżył.
Kazał woźnicy zwolnić i podreptałem obok pojazdu.

- No cóż, błaźnie, muszę cię pożegnać — rzekł. — Bę­
dziesz jednym z tych, których będzie mi brakowało.

-Jesteś niezwykle łaskawy, panie — odparłem. — Ale masz przy sobie muzykantkę, która cię pocieszy.

- A pewnie, że mam, a pewnie. — Pogładził ją po wło­
sach.

Zdołała jednocześnie uśmiechnąć się do niego i obdarzyć mnie przepełnionym czystą nienawiścią spojrzeniem.

• Ale zwróć uwagę, że to żadne poddanie się — dodał Aleksy.

• Oczywiście, że nie, panie. Kto pomyślałby, że cesarz poddał cesarstwo?

• Właśnie - przytaknął zamyślony. - Cesarstwo jest tam, gdzie ja. Opatrzność zadbała, abym przeżył.

• Doprawdy błogosławionyś, panie.

• Tak. - Rozjaśnił się. - Błogosławiony. Dobrze powie­dziane. Nadal panuję, mam żołnierzy, pieniądze na żołd, to­warzyszy mi mój muzyczny skarb i córka na wydaniu, praw­da, promyczku?

Odchylił się i poklepał po kolanie Irenę. Skrzywiła się i ukryła twarz w dłoniach.

Odwrócił się i zapewnił mnie:

- Przejdzie nad tym do porządku. Nie pierwszy to mąż,
którego straciła. Ale biorę ją, bo przyda się do jakiegoś aliansu
gdzie indziej. Córki świetnie nadają się do tego rodzaju spraw.

298

• A twoja żona, panie?

• Gdzie?! — krzyknął przerażony, oglądając się przez ra­mię. Opanował się. — Ach, tak, żona. Musiałem ją zostawić, żeby poprowadziła w moim imieniu sprawy, zgadza się? Zawsze miała na to ochotę. No, to zostawiłem jej miasto. I Laskarysa. Zawsze go lubiłem. Zdolny. Kiedyś uczynię go moim następcą, jak Irenie nie uda się złapać lepszego.

Irena zaczęła zawodzić.

- Och, przestań, ta podróż i bez tego będzie dość dłu­
ga - mruknął. - No, błaźnie, dziękuję za wszystkie zabawne
opowieści i piosenki. Powodzenia. A jak spotkasz moją żonę,
przekaż jej moje najserdeczniejsze pozdrowienia.

I odjechał, chichocąc pod nosem.

Przyglądałem się przejeżdżającym wozom eskortowanym z obu stron przez strażników. Musieli zabrać wszystkie ko­nie, które zostały żołnierzom. Kiedy już miałem się odwró­cić i odejść, zobaczyłem parę osiołków ciągnących znany mi wózek.

Na mój widok Riko ściągnął lejce.

• A ty gdzie się wybierasz? - spytałem go ostro.

• Chyba powiedzieli „do Dewelton" - odparł. - Wiesz, co jest w tych wozach? Prawie cały skarb cesarski. Widzia­łem, co ładowali. Stary Aleksy jest pokonany, ale bynajmniej nie należy go przekreślać. Ma wojsko, złoto i Irenę, a z tymi trzema atutami może jeszcze spłatać niezłego figla. Kiedy tylko gdzieś się zatrzymamy na dłużej, zawiadomię cech.

Patrzyłem na niego, nie wiedząc, co powiedzieć.

- Daj spokój, Feste - rzekł. -Jestem cesarskim błaznem.
Nie ma zmiłuj.

299

Ująłem jego drobne dłonie i przez chwilę nie wypuszcza­łem ich z uścisku.

• Uważaj na siebie — powiedział zdławionym głosem. — Pozdrów żonę i niech dziecko urodzi się zdrowe. I zanim wrócę, postaraj się, żeby Plossus umiał przyzwoicie ugoto­wać choć jedno danie.

• Postaram się - obiecałem.

Strzepnął lejce i osiołki pobiegły za wozami, w dół Mesę. Odprowadzałem je wzrokiem, dopóki nie zniknęły za zakrę­tem przy forum Amastrianon.

Byłem głodny. Nie pamiętam, kiedy ostatni raz jadłem. Pogrzebałem w torbie i znalazłem trochę suszonych owo­ców i orzechów. Zjadłem wszystko w mig, popijając reszt­kami z bukłaka.

Ruszyłem wśród gruzów, starając się ustalić, gdzie stał nasz dom. W końcu znalazłem ruiny murów podwórka i poszedłem po kamieniach, z których zbudowano łuk wej­ściowy.

Po domostwie została sterta sczerniałych kamieni i po­piołu. Pogrzebałem w niej, znajdując kilka miedzianych garnków. Nawet one były powykręcane i zdeformowane w pogorzelisku, którego żar czułem jeszcze przez podeszwy butów. Stałem w miejscu, w którym, jak mi się wydawało, była kiedyś nasza sypialnia, w którym poczęte zostało nasze dziecko. Żałowałem, że łóżko się nie zachowało. W tej chwi­li miałem tylko jedno pragnienie. Spać.

- Wszystko to od żaru naszej namiętności - rzuciła swo­
bodnie Aglaja, stając za mną.

Odwróciłem się i przyciągnąłem ją do siebie.

300

• Żyjesz - szepnąłem.

• A żyję — powiedziała i na dowód tego mocno mnie uca­łowała.

• Wygląda na to, że wszystko straciliśmy - stwierdziłem, kiedy w końcu się rozdzieliliśmy.

• Rzeczy, Feste - rzekła, obejmując mnie ramionami. -Straciliśmy rzeczy, nie wszystko. Rzeczy można zastąpić in­nymi rzeczami. A jak o zastępowaniu mowa, to Filoksenites chce, żebyś się pokazał w Blachernach.

• Tak? Po co?

• Żebyś pomógł zastąpić cesarza.

• Nie chcę być cesarzem.

• Czemu nie? Przynajmniej będziemy mieli gdzie miesz­kać. Chodź, błaźnie.

Zaprowadziła mnie do Blachernów.

Salę tronową ogołocono ze świetniej szych elementów. Za to mrowili się tam urzędnicy cesarscy, a kilku senatorów zaglądało do sypialni władcy, jakby byli ciekawymi podróż­nikami.

Podszedł do nas Niketas Choniates i ciepło uściskał mi dłoń.

• Dobra robota! - szepnął. - Nie znam połowy tego, cze­go dokonałeś, przy czym podejrzewam, że i tak wolałbym jej nie poznać, lecz muszę powiedzieć, dobra robota, Feste. I twoja, pani Aglajo. Jeśli mógłbym w czymś pomóc...

• Nie mamy gdzie się zatrzymać — oznajmiła wprost. — Nasz dom spłonął.

• Zostaniecie u mnie - rzekł zdecydowanie. - I tamte

301

błazny też. Będę miał znacznie lepsze towarzystwo podczas kolacji niż zwykle. A teraz szybko do eunucha. Mamy robotę do wykonania.

Filoksenites opierał się o ścianę w głębi, obserwując wszystko. Skrzywił się, kiedy mnie zobaczył.

• Wyglądasz, jakbyś wrócił z piekła - zauważył.

• Myślę, że tam też mają ogniska — odparłem.

• Jesteś zaprzyjaźniony z tym kapitanem Waregów, prawda?

• Z Henrykiem. Tak, jestem.

• Sprowadź go tu jak najszybciej — rozkazał. - Po drodze ustal, co trzeba. Już posłałem po innych kapitanów. Eufro-zyna i Laskarys próbują przejąć władzę. Izaak do świtu musi znaleźć się na tronie.

— Spotkamy się tu — rzekłem ze znużeniem.
Zostawiłem Aglaję z Niketasem i truchtem wybiegłem

z Blachernów. Dotarłszy do rampy idącej do nadbrzeżnych murów, wszedłem po niej i pobiegłem wzdłuż muru, przy­glądając się flocie. Wenecjanie na noc zarzucili kotwice, ale burty oświetlili pochodniami na długich abordażowych bo­sakach, tak aby żadne płaskodenne łodzie czy tratwy nie za­atakowały ich pod osłoną ciemności.

Waregowie na murach i w wieżach byli na nogach równie długo jak ja i musieli odpierać zaciekłe ataki. Zaglądali śmier­ci w twarz, ale dalej trzymali straż, podczas gdy robotnicy naprawiali bramę Petrion. To tam znalazłem Henryka, nadzo­rującego prace. Spojrzał na mnie ponuro, kiedy się zbliżałem.

—Jesteś potrzebny w Blachernach — powiedziałem.

Splunął.

302

• Kto mnie potrzebuje? - zapytał. - Kto tam został, że jest władny mi mówić, co mam robić? Kto taki rozkazuje kapitanowi Waregów i używa błazna za pośrednika?

• Kiedyś złożyłeś przysięgę wierności cesarzowi - przy­pomniałem mu.

— I ten cesarz zdradził nas wszystkich. Ta przysięga już
nas nie obowiązuje.

• Nie mówię o tym cesarzu. Wytrzeszczył na mnie oczy.

• O czym ty gadasz?

— Proszę, chodź ze mną, Henryku. Zwracam się do ciebie
jak przyjaciel, nie jak pośrednik.

• Tu nie ma miejsca na przyjaźń. Knut nie żyje. Nie było lepszego przyjaciela i dzielniejszego żołnierza, ale i tak nie żyje.

• Wiem. Wyrazy współczucia. Chodź ze mną, Henryku. Nie ma wiele czasu.

Zabrał topór bojowy, wydał rozkazy jednemu z podko­mendnych i poszedł ze mną do Blachernów.

Zebrani kapitanowie gwardii wareskiej zgromadzili się w gabinecie Konstantyna Filoksenitesa. Sześciu niedźwie-dziowatych toporników stało po jednej stronie komnaty, patrząc podejrzliwie. Po drugiej siedział tłusty, łysy eunuch. Między nimi na okiennym parapecie usiadł błazen, zacho­dząc w głowę, co tam jeszcze robi.

— Moi zacni przyjaciele... — zagaił Filoksenites.

- Nie jesteśmy twoimi przyjaciółmi - przerwał mu zaraz
jeden z Waregów.

303

- Bądź łaskaw, żadnych pięknych słów i apeli do naszego
poczucia obowiązku - dodał drugi.

-Świetnie - powiedział Filoksenites. - Uzurpator zbiegł.

• Uzurpator? — nachmurzył się Henryk. - Jeszcze kilka godzin temu nazywałeś go swoim władcą.

• Ku mojemu wiecznemu wstydowi - przyznał Filokse­nites, zwieszając głowę. — Postępowałem niegodnie. Teraz staram się naprawić popełnione błędy. Nie zamierzam od­dać tego miasta miłującemu Franków chłopaczynie. Ale lud Konstantynopola nie zniesie żadnego potomka Aleksego na tronie cesarstwa. To pozostawia tylko jedno rozwiązanie. Musimy przywrócić cesarzowi Izaakowi należne mu prawem miejsce.

Kapitanowie byli wyraźnie wstrząśnięci i rozzłoszczeni. Henryk wystąpił przed pozostałych.

• Niechże ogarnę to rozumem - rzekł. - Złamaliśmy na­szą świętą przysięgę Izaakowi, bo oświadczyłeś nam, że Gre­cy nie uznają ślepego władcy. Teraz mówisz, że powinniśmy z powrotem osadzić go na tronie, tak po prostu, i że mamy zapomnieć o tamtej przysiędze, jej odrzuceniu i kolejnej przysiędze, którą złożyliśmy człowiekowi teraz nazywanemu przez ciebie uzurpatorem. Czy dobrze pojmuję?

• Przysięgi to tylko formalność, kapitanie - nadmienił Fi­loksenites.

- Nie dla Waregów! - krzyknął Henryk.
Pozostali skinęli głowami.

- W porządku, kapitanie. Przekonałeś mnie. Nasze dzia­
łania was zhańbiły. Oczywiście, należy to wam wynagrodzić.

304

- Próbujesz nas przekupić? - spytał z niedowierzaniem
Henryk.

Filoksenites wzruszył ramionami.

- Nie możemy zmienić przeszłości - powiedział. - Może­
my tylko próbować naprawić wyrządzone zło. Czy pozwolicie,
aby bezpieczeństwo tego miasta rozbiło się o wasz honor?

• Mamy gdzieś bezpieczeństwo tego miasta — warknął Henryk. — Walczymy dla honoru.

• Tylko dla honoru?! — wykrzyknął eunuch. — Gdybym od początku o tym wiedział, nie naprzykrzałbym się wam z żołdem.

Henryk spiorunował go wzrokiem, zaciskając palce na rękojeści topora.

- Więc jak będzie, kapitanie? - spytał Filoksenites. - Jak
uchronimy honor przed zszarganiem?

Henryk uniósł palec i powiedział:

• Po pierwsze, koniec z przysięgami na wierność cesa­rzowi.

• Załatwione — obiecał eunuch.

- Po drugie, od tej pory my pilnujemy Blachernów. Ce­
sarscy strażnicy, którzy przeżyli, przechodzą pod naszą ko­
mendę.

• Zgoda.

• Nasz żołd rośnie o połowę.

• Muszę zobaczyć, ile zostało w skarbcu - zastrzegł się Filoksenites. - Jak będzie dość pieniędzy, postaram się speł­nić ten warunek.

• Po czwarte, kiedy Izaak umrze, Waregowie będą mieli głos w sprawie jego następcy.

305

Filoksenites się uśmiechnął i powiedział:

- Tak jak mają głos teraz, kapitanie. Zgadzam się na twoje
warunki i oto moja dłoń na potwierdzenie moich zobowią­
zań.

Myślę, że Henryk wolałby walczyć z dziesięcioma prze­ciwnikami naraz, niż uścisnąć dłoń eunucha, ale porozumie­nie zawarto i niebawem towarzyszyłem Normanowi na czele zmierzającej do Chalke kompanii Waregów.

• Umowa zawarta o północy blaknie w świetle dnia — mruknął. — Moja babcia powtarzała nam to, kiedy zabierała nas na targ. Że też nie ma jej tutaj. Była lepsza niż wszelki topór, którym władałem.

• Wiesz co? Lepiej od razu daj mi swój - powiedziałem.

• Dlaczego?

• Skoro ty się bierzesz do dowcipkowania, siłą rzeczy mi przypadnie walczyć.

• Jestem zbyt zmęczony i na dowcipasy, i na walkę, Feste.

• W takim razie pozwól, że zachowamy przyjazne milcze­nie, dopóki nie dotrzemy do celu podróży, mój przyjacielu.

Minęliśmy wielki Horologion. Było zbyt ciemno, aby zo­baczyć, która godzina. Miałem wrażenie, że miasto spoczy­wa wokół nas, nie śpiąc, i tylko niespokojnie przewraca się z boku na bok. Skręciliśmy w prawo, minęli bramy Wielkiego Pałacu i załomotali do wrót Chalke.

Minęło trochę czasu, zanim się otworzyły. Śpiący straż­nik popatrzył na lśniące w blasku pochodni topory i szybko oprzytomniał. Chciał zatrzasnąć drzwi, ale Henryk mimo zmęczenia pokazał, na co go stać. Złapał strażnika za gardło i wyrzucił go na ulicę.

306

Waregowie wdarli się do środka, za nimi w bezpiecznym oddaleniu ja. Z budynku wyszedł naczelnik w towarzystwie kilku strażników i zdumiał się na nasz widok.

— O co chodzi? - krzyknął.

- Przyszliśmy po Izaaka Angelosa - rzekł krótko Hen­
ryk. — Bądź tak uprzejmy i wydaj go nam.

— Ach, tak. — Naczelnik pokiwał mądrze głową. — Cesarz
w końcu postanowił go ściąć. Nie mogę powiedzieć, abym
był zaskoczony. Nigdy nie pojmowałem, co go tak długo
wstrzymuje.

Henryk zaczął się śmiać, inni Waregowie również. Na­czelnik usiadł za stołem. Niepewnie dołączył do ogólnego rozbawienia.

-Jesteś w błędzie - wyjaśnił Henryk, kiedy śmiechy uci­chły. — Aleksy zwiał. Tron obejmuje Izaak. Teraz wydaj nam go. Przyszliśmy odeskortować cesarza do Blachernów.

Naczelnik rozejrzał się, jeszcze uśmiechnięty, przekona­ny, że jest celem żartu. Ale rozbawienie zniknęło z twarzy toporników. Naczelnik zbielał.

- Ale kto o tym zdecydował? - wykrztusił. - Pokażcie
rozkazy.

— Słusznie - pochwalił go Henryk. - Akuratnie. Niech
zobaczę, gdzie ja je podziałem? - Poklepał się po pance­
rzu. — Ach, mam, to powinno cię zadowolić.

Ujął oburącz topór, uniósł go nad głowę i jednym ciosem rozłupał stół.

- To moja decyzja - rzekł. - Tylko otwórz tę bramę, dobra?
Naczelnik popatrzył na szczątki jedynego służbowego

mebla, a gdy strażnicy cofnęli się i skinęli głowami pobra-

307

tymcom, zdał sobie sprawę, że został osamotniony. Wstał, wyjął zza pasa klucze i otworzywszy kłódkę, pchnął drzwi, po czym się odwrócił i gestem zaprosił Henryka do wejścia.

- Lepiej ruszaj z nami - powiedział Wareg, biorąc go pod
łokieć. — Te klucze jeszcze się do czegoś przydadzą, no nie?
Chłopcy, rozproszyć się.

Waregowie sprawnie rozeszli się po więzieniu, jakby od­wiedzali je codziennie. Na te hałasy więźniowie ocknęli się ze snu i w milczeniu przycisnęli do krat. Nie wiedzieli, czy przybycie żołnierzy oznacza wolność czy śmierć.

Henryk, prowadzony przezeń naczelnik więzienia i ja po­deszliśmy do ostatniej celi. Izaak siedział na krawędzi łóżka, trzymając ręce na kolanach.

• Słyszę brzęk pancerzy - powiedział — i kluczy. To musi być naczelnik. I dzwoneczki na czapce. Czy to ty, Feste?

• Tak, panie - rzekłem.

• Czy to żołnierze nadziei, o których mówiłeś, błaźnie?

• Oni, panie. Pójdziesz z nami? Wstał i rzekł:

• Żołnierzu, podaj mi swoje imię. Henryk ukląkł, po czym powiedział-.

• Panie, jestem Henryk, kapitan Waregów w garnizonie Hodegon.

• Znam cię - odparł Izaak. - Byłeś przy mnie zeszłego roku przy Podwójnej Kolumnie. I jeśli mnie pamięć nie za­wodzi, to ty byłeś tym normańskim wyrostkiem, który zgło­sił się na służbę w gwardii, kiedym jeszcze miał oczy i tron.

• Twoja pamięć świetnie ci służy, panie. Nie możemy przywrócić ci oczu, ale możemy przywrócić ci tron.

308

Izaak się zawahał i spytał:

• A mój brat... żyje?

• Kilka godzin temu uciekł z miasta - powiedzia­łem. - Rano krzyżowcy znów podejmą atak. Lud głośno do­maga się twego przywództwa.

• Domaga się? — powtórzył Izaak. — Cóż, w takim razie nie wolno mi go zawieść. Naczelniku, zrób użytek ze swych kluczy.

Henryk popchnął naczelnika i drzwi celi się otworzyły. Izaak powstał i władczym krokiem wyszedł z niej. Stojąc w przejściu, odwrócił się ku nam.

-Jest tu kilku innych, których bym uwolnił - powie­dział. - To moi zwolennicy, a będę potrzebował wiernych lu­dzi, którzy będą mi służyć. Są w czterech najbliższych celach. Aleksy Dukasie, nie śpisz?

-Jeśli to nie jakiś niebiański sen o twoim uwolnieniu, pa­nie — zawołał krzaczastobrewy kochanek Eudoksji.

• Świetnie - rzekł Izaak. - Byłeś źródłem wielu znako­mitych rad, od kiedy się tu znalazłem. Potrzebuję nowego szambelana. Jesteś chętny?

• Całym sercem, panie - powiedział Dukas.

• Naczelniku - przywołał go Izaak.

- Panie - zaskrzeczał wezwany, padając na kolana.
Izaak odwrócił się do nas i uśmiechnął ze słowami:

- Szybko się uczy, no nie? Naczelniku, może jeszcze cię
nie zabiję. Otwórz te cele.

Więźniowie, którzy na niepewnych nogach wyszli z mro­ku, zostali dworzanami cesarza.

- Na Blacherny! - zawołał Henryk i jego żołnierze pod-

309

jęli okrzyk, powtarzając go przez całą Mesę, budząc miasto i może trochę strachu w piersiach stacjonującego za murami wroga.

Henryk zdobył skądś rydwan i jechałem obok Izaaka, wprowadzając go we wszystko, co się wydarzyło od mojej ostatniej wizyty. Nim dotarliśmy do murów Blachernów, reszta Waregów zajęła posterunki w pałacu i na otaczają­cych go terenach. Kiedy wjechaliśmy na dziedziniec, wznieśli gromki okrzyk.

Wyszedł nam na przywitanie Filoksenites.

— Panie, jestem twoim skarbnikiem, jeśli zechcesz mnie
zatrudnić na tym stanowisku — rzekł, kłaniając się nisko.

Izaak gestem przyzwał go do siebie.

• Rozumiem, że przyczyniłeś się do mojego powrotu — rzekł cicho. — Cesarz ci dziękuje.

• Nie ma potrzeby, panie.

-Jednakże skarbnik bez złota jest jak pasterz bez owiec. Masz zająć całą własność rodziny mojego brata i wszelkimi sposobami zgromadzić fundusze. Byle szybko.

— Uważaj to za załatwione, panie — zapewnił go eunuch,
odchodząc pośpiesznie.

Weszliśmy do pałacu i zeszli do sali tronowej. Zaprowa­dziłem cesarza do tronu - jednej z niewielu rzeczy, których Aleksy nie mógł z sobą zabrać. Izaak usiadł na nim i oparł ręce na poręczach. W porównaniu z poprzednikiem wyda­wał się stary i zwiędły.

— Kiedyś leżały tu poduszki - burknął. - Niech ktoś mi
przyniesie poduszki. I porządną szatę. Niech to diabli, sko­
ro mam przyjąć wysłańców krzyżowców, muszę wyglądać

310

jak cesarz całą gębą. To mi przypomina, że dawniej była tu gdzieś moja żona. Czy ktoś wie, gdzie się teraz podziewa?

• Panie, mieszka nieopodal — rzekł dworzanin.

• Świetnie — powiedział Izaak. — Obudzić ją, poderżnąć gardło każdemu, kogo znajdziecie obok niej w łóżku, i spro­wadzić ją tu. I weźcie się do dekorowania tego pałacu. Nie obchodzi mnie, skąd nakradniecie dywany, zasłony i gobeli­ny. Może w tej chwili nie jesteśmy zbyt zamożni, ale to, co zobaczą posłowie, ma wyrastać ponad wszystko, co do tej pory oglądali. Kogo przyślą?

• Delegację Franków i wenecjan - rzekł Henryk.

• Będziemy potrzebowali cesarskiego tłumacza - mruk­nął Izaak.

Dworzanie z konsternacją spojrzeli po sobie. Jeden z nich odchrząknął.

• Co? — warknął cesarz.

• Cesarski tłumacz uciekł z ce... uzurpatorem - powie­dział dworak.

• Pięknie — westchnął cesarz. — No, to znajdźcie mi... Feste, ty mówisz dialektem weneckim, no nie?

• Tak, panie — przyznałem. Mina mocno mi zrzedła. -1 oksytańskim?

• Oczywiście, panie.

- Dobrze. Teraz jesteś cesarskim tłumaczem. Niech go
ktoś zabierze, umyje i ubierze jak należy.

I zanim mogłem zaprotestować, zaprowadzono mnie do innego pomieszczenia, rozebrano, wyszorowano mi twarz i ubrano w niebieską tunikę i jasnopurpurową szatę.

- A więc tak wyglądasz - zaśmiał się Henryk, kiedy wrzu-

311

cono mnie z powrotem do sali tronowej. - Teraz rozumiem, czemu wolisz się kryć za bielidłem.

Samo pomieszczenie wielce zyskało w tym krótkim czasie, kiedy mnie nie było. Cesarz spoczywał wygodnie na jedwab­nych poduszkach, jego szata i wysokie sandały były ostatnim krzykiem mody. Na ścianach zawisły złote draperie, a obok tronu stanął drugi, mniejszy. Kiedy zająłem miejsce przy ce­sarzu, wprowadzono jego żonę.

— Czy to ty, Małgorzato? — spytał Izaak, wciągając w noz­
drza zapach. — Pamiętam te perfumy. Pachniałaś tak, kiedy
odwiedziłaś mnie ostatni raz. Kiedy to było? Pięć lat temu?

Stała oniemiała, zaciskając dłonie w pięści.

• Jak ona wygląda, Feste? — spytał.

• Jest bardzo piękna, panie - zapewniłem go.

• Lubię sobie wyobrażać, że jesteś tak piękna, jak w dniu naszego ślubu, moja droga — powiedział Izaak. — Ale, oczy­wiście, wtedy miałaś tylko dziewięć lat. Ośmielam się rzec, że do tej pory stałaś się prawdziwą kobietą. Obowiązki małżeń­skie podejmę jutro. Do tej pory lepiej ubierz się jak należy. Będziemy mieli gości.

O świcie wysłano poselstwo do obozu krzyżowców. Pod­czas gdy czekaliśmy na odpowiedź, kontynuowano przy­gotowania do negocjacji. Ulicę od bramy Blachernów do pałacu przystrojono wszystkimi kwiatami, jakie znaleziono w mieście. Wszyscy nobilowie, którzy do tej pory nie ucie­kli, mieli nakazane stawić się w najbogatszych szatach, zająć miejsca po dowolnej stronie ulicy i stać tak pod karą kontak­tu z ostrzejszym końcem wareskiego topora.

Wkrótce usłyszeliśmy z zewnątrz wiwaty i fanfary. Drzwi

312

otworzyły się szeroko i strażnik zaanonsował wysłanników krzyżowców.

Stawiło się dwóch reprezentantów wojska i dwóch we-necjan. Przewodził Geoffroy de Villehardouin, marszałek Szampanii. Pięćdziesiąt lat, siwe włosy, pewność siebie i ba­dawcze spojrzenie. Pancerz miał w tak świetnym stanie, że wątpię, aby jakikolwiek nieprzyjaciel się w nim przejrzał, co dopiero miał okazję zrobić na nim ryskę. Geoffroy rozejrzał się po sali, jakby przymierzał się do rozstawienia w niej swo­ich mebli, i z uznaniem ocenił obsypane klejnotami damy, podziw zachowując tylko dla klejnotów. Towarzyszył mu Mathieu de Montmorency, z pozoru zwierzchnik, ale bar­dziej żołnierz niż dyplomata. Był woskowo blady; później się dowiedzieliśmy, że trawiła go śmiertelna choroba i cho­ciaż znakomicie dowodził, nie miał przeżyć roku. Wenecjan reprezentowali członek rodziny Tiepolo i kuzyn doży. Obaj byli znacznie bardziej zajęci pilnowaniem sojuszników niż obserwowaniem nas.

Villehardouin wystąpił przed pozostałych i ukląkł przed tronem.

• Wasza Cesarska Mość — rozpoczął stentorowym głosem, który docierał do najdalszych zakątków sali. - W imieniu świę­tej wyprawy krzyżowej dziękuję Bogu, że nasza pomoc przy­czyniła się do przywrócenia ci należnego prawem tronu.

• Dziękuję — rzekł z powagą Izaak, kiedy przetłumaczy­łem słowa Szampańczyka.

• Przynosimy słowa radości i podziękowania Bogu od twojego szlachetnego syna, którego łzy sprawiły, że nasze wojska zmieniły pierwotny cel podróży.

313

-W takim razie nasze modlitwy zostały wysłuchane -odparł cesarz. -1 nie możemy pozwolić, aby wasz święty cel nadal cierpiał z naszego powodu. Życzymy wam łaski bożej i powodzenia w waszych przedsięwzięciach.

Villehardouin się uśmiechnął i rzekł:

- Odejdziemy stąd, kiedy spełnione zostaną warunki po­
rozumienia z twoim cesarskim synem.

— Co to za porozumienie? — spytał cesarz.

- Podporządkowanie cesarstwa i jego Kościoła Rzymo­
wi. Wypłata dwustu tysięcy marek srebrem wojsku za służbę
w twoim interesie. Przekazanie w ramach miłosiernego gestu
rocznej aprowizacji i furażu wyprawie krzyżowej i wystawie­
nie dziesięciu tysięcy zbrojnych, a także zapewnienie im mor­
skiego transportu w ramach naszej wyprawy do Zamorza.

Kiedy skończyłem tłumaczyć, zapadła długa cisza. W koń­cu cesarz się pochylił i przyzwał gestem marszałka Franków. Ten podszedł bliżej.

— Chyba żartujesz — mruknął cesarz.
Przetłumaczyłem to równie cicho.

- Może udalibyśmy się na rozmowę w węższym kręgu -
zaproponował Villehardouin.

To spotkało się z natychmiastowym odzewem. Cesarz, cesarzowa, świeżo mianowani doradcy plus Filoksenites, posłowie i ja przeszliśmy do sąsiedniej komnaty z wielkim dębowym stołem, zwykle używanej podczas kameralnych przyjęć. Filoksenites zamknął drzwi i usiadł koło Aleksego Dukasa, pyszniącego się szatami szambelana.

— A teraz serio porozmawiajmy o warunkach — zagaił
Izaak. — Czego naprawdę chcecie?

314

• Panie, twój syn przystał na warunki porozumienia - od­parł Villehardouin. Rozwinął zwój i położył go przed cesa­rzem. — Jego prawdziwość potwierdził przysięgą i pieczęcią twój królewski zięć, Filip Szwabski.

• Mój syn nie był władny godzić się na nic - stwierdził ze spokojem cesarz. - Nie siedzi na tronie.

-Jeszcze nie - odparł na to z nutką groźby Montmo-rency.

— Poza tym w obecnym stanie rzeczy nierealne jest do­
maganie się spełnienia warunków porozumienia — ciągnął
cesarz. — To prawda, że mój brat uciekł. Ale zabrał z sobą
większą część cesarskiego skarbca. Gdybyście go dopadli
w trakcie tej tchórzliwej ucieczki, moglibyście zaspokoić
wszelkie wasze potrzeby. Szkoda, że daliście mu tak łatwo
zbiec.

Posłowie krzyżowców na krótką chwilę zbili się razem. Do naszego końca stołu dolatywały pełne żalu szepty. Tłu­maczyłem szeptem, co do mnie dotarło, mrucząc cesarzowi do ucha.

— Nasze wojska nadal są pod waszymi bramami — powie­
dział w końcu Villehardouin.

Izaak wzruszył ramionami, mówiąc:

— Ale przedmiot waszych starań przestał istnieć. Pobi­
liście uzurpatora. Jeśli teraz będziecie walczyć, to tylko dla
zysku, nie dla honoru.

• I przewyższamy was liczebnie — rzekł Dukas chrapli­wym głosem, który zaskoczył wszystkich obecnych.

• Przewyższaliście nas liczebnie wczoraj — wycedził kwa­śnym tonem Montmorency. — A jednak byliśmy górą. Może-

315

cie mieć tak dużą armię, jak tylko chcecie. To się nie liczy, kie­dy ucieka. I kto ją poprowadzi? Ten ślepy, trzęsący się starzec?

- Może powinienem wyzwać dożę?—zastanowił się nagłos
Izaak. - Pojedynek dwóch ślepych, trzęsących się orędow­
ników. Moglibyśmy zorganizować sprzedaż biletów i wpły­
wy przeznaczyć na sfinansowanie waszego odejścia.

Frankowie nie wiedzieli, co mają myśleć o tych słowach, ale kuzyn Dandola wręcz zachichotał.

• Słuchajcie. I wy, i my jesteśmy w ciężkiej sytuacji - po­wiedział Villehardouin, rezygnując z przesadnie napuszone­go tonu. - Ciągniemy to rok i nie mamy prawie nic, czym da­łoby się pochwalić. Moi ziomkowie muszą zostać usatysfak­cjonowani. Mamy twojego syna i spadkobiercę, panie. Zgódź się teraz na porozumienie, zrób go współwładcą, jak mu się to należy, i kiedy sytuacja się uspokoi, wypełnij warunki. Do­ceniamy pokaz bogactwa, jaki urządziłeś. W tym mieście zo­stała jeszcze masa złota. Jesteś cesarzem... każ skarbnikowi zebrać fundusze od ludu i będziemy kwita.

• Gdzie mój skarbnik? - mruknął cesarz.

• Tu, panie - szepnął Filoksenites.

• Czy mamy dość złota, żeby na jakiś czas zaspokoić ich żądania?

• Możemy przekazać ratę czy dwie — ocenił Filokseni­tes. - Ale na spłacenie całości potrzeba miesięcy. Nawet lat.

• W takim razie zgodzimy się, ale zwlekaj jak długo się da - powiedział Izaak. Odwrócił się do posłów. - Moi przy­jaciele, nasza wdzięczność jest bezgraniczna, nawet jeśli za­soby są skąpe. Przyjmiemy wasze warunki, potrzebujemy jed­nak czasu na przekonanie naszego ludu. Podporządkowanie

316

ich Kościoła nie zostanie dobrze przyjęte. Prosimy, abyście znów przenieśli obóz do Estanoru, a w dowód dobrej woli natychmiast prześlemy żywność i furaż, co powinno popra­wić morale waszych żołnierzy.

• Zgoda - powiedział tak szybko Villehardouin, że zdra­dził, iż przystałby na dużo skromniejsze ustępstwa.

• Przynieście cesarską pieczęć — rozkazał majestatycznie Izaak.

Doradca szepnął mu coś do ucha.

- No, to znajdźcie coś, co się nada - mruknął cesarz. -
Co za bałagan.

Po chwili dostarczono urzędowo wyglądające utensylia. Uniesiono cesarską dłoń nad odpowiednim miejscem poro­zumienia. Zanurzono gęsie pióro w naczyniu zawierającym mieszkankę atramentu i krwi naszego Zbawcy, relikwię za­chowywaną tylko na największe okazje, i cesarz wyrzekł się cesarstwa.

Przyłożono pieczęcie. Weszliśmy do cesarskiej sali trono­wej i herold obwieścił wstrząśniętym zebranym warunki.

Otworzono szeroko bramy miasta. Po południu Aleksy publicznie uściskał ojca, podczas gdy tłum wznosił niepew­ne wiwaty. Cesarz ogłosił, że chłopiec będzie koronowany pierwszego sierpnia, za dwanaście dni.

• W dzień świętego Piotra w Okowach - powiedział mi Izaak, machając do tłumu. - Aż nazbyt odpowiednia data, nie uważasz, Feste?

• Gdybym był błaznem, skomentowałbym to, panie -stwierdziłem, nie czując się najlepiej w urzędniczym przy­odziewku. — Ale jestem tylko tłumaczem.

317

— Cóż, wolałbym cię jako błazna. Będę potrzebował pew­nej rozrywki. Więcej, powinniśmy urządzić uroczyste igrzy­ska w hipodromie. Trzeba uczcić tę hecę. Biegaj po błaźni strój, mój przyjacielu. Możemy znaleźć innego tłumacza, ale dobry błazen to rzecz rzadka.

Skłoniłem się, pełen wdzięczności i ulgi, po czym odsze­dłem złączyć się z żoną.

I tak cesarstwu został przywrócony pokój.

^{Rozdział XIX}

Unieś głowę, nieszczęsny chłopcze,

kark wyprostuj; nie masz męcej Troi,

nie jestem juz królową Ilionu.

Eurypides, Trojanki

Po wyjściu Feste rozmawiałam chwilę z Niketasem. Wy­szliśmy na balkon, przyglądając się wydającemu rozkazy La-skarysowi. Nie jestem pewna, czy je wypełniano, ale słudzy i żołnierze biegali wkoło, dając przekonujący obraz posłu­szeństwa.

Zauważyłam mojego męża wracającego z Henrykiem, ale nie zwróciłam na to uwagi. Niebawem na dziedziniec zaczę­li przybywać Waregowie, półgłosem przekazując z ust do ust rozkazy. Na jeden znak Laskarys i jego świta znaleźli się w kręgu toporów. Zostali rozbrojeni i odprowadzeni.

• Fascynujące — zachwycił się Niketas. - To chyba najbar­dziej bezkrwawy zamach stanu, jaki widziałem w tym mie­ście.

• Nie poradzili sobie z Eufrozyną - odparłam. - Chyba zobaczę, co się tam u niej wyprawia.

- Opowiedz mi o wszystkim, co zobaczysz - poprosił.
Eufra wyglądała tak, jakby nie spała od dobrych kilku dni.

Włosy miała w nieładzie, koronę na bakier, a makijaż nało-

319

żony na chybił trafił, tak że wyglądała na wiecznie skrzy­wioną. Wrzeszczała na każdą służącą i damę dworu, która miała nieszczęście znaleźć się na jej drodze, wymachując przy tym jakimś starym mieczem, który wydobyła nie wie­dzieć skąd.

— Zaatakujemy ich o świcie! — darła się. — Przynieście mi
zbroję. Kiedy mężczyźni uciekli, kobiety odeprą najeźdźców.
Nie będzie poddania się, samobójstw. Kobiety trojańskie
okazały tchórzostwo, to zdrajczynie swojej płci. Przynieście
mi zbroję!

Do pokoju wbiegła Anna, jej druga córka.

— Aresztowali mojego męża! - załkała.

Cesarzowa odwróciła się i wlepiła w nią nieprzytomny wzrok.

• Kto ośmielił się tknąć Laskarysa? — spytała.

• Waregowie! — krzyknęła Anna. — Mówią, że ojciec nie jest już cesarzem.

Eufrozyna wyprostowała się z godnością.

-Ja jestem cesarzem! - wrzasnęła. - Przyprowadźcie mi dowódców Waregów. Sama zetnę im głowy.

Wyglądało na to, że nikomu nie było spieszno wprowa­dzić w życie ten rozkaz.

Z korytarza dobiegały odgłosy zbliżających się kroków.

— Zamknąć i zaryglować drzwi - poleciła cesarzowa. -
Nie wpuścimy ich tutaj.

Służące się zawahały. -Już!-ryknęła.

Dwie kobiety podbiegły do drzwi, zamknęły je i opuściły żelazne zasuwy.

320

- Do tej sali nie ma innego wejścia - obwieściła. - Przy­
nieście mi łuk.

Sama nałożyła cięciwę i strzałę. Drzwi się zatrzęsły i roz­legł się regularny łomot. Kiedy grube deski zaczęły dygotać, nieznacznie przysunęłam się do Eufry. Płynnym ruchem od­ciągnęła cięciwę.

Drzwi poszły w drzazgi. Kiedy pierwszy Wareg wsadził do środka głowę, podbiłam ramię Eufry. Strzała poleciała wysoko i wbiła się w ścianę w połowie odległości między nadprożem a sufitem.

Eufra odwróciła się do mnie rozwścieczona.

-Jak śmiesz...! — zahuczała, unosząc rękę.

Zamachnęła się, ale tym razem byłam przygotowana. Zrobiłam unik i dałam jej dobrze wymierzony, solidny cios w brzuch. Zatoczyła się w tył, nie mogąc przez chwilę złapać tchu, i klapnęła na tron.

Wbiegła masa Waregów i pojmała ją oraz Annę. Do po­koju weszła Eudoksja i zamarła. Jeden z Waregów ruszył do niej, ale dowódca zatrzymał go spojrzeniem. Nałożyli więzy pojmanym i zaczęli je wyprowadzać.

• Nie możecie tego zrobić! - pisnęła Eufra. - Niech mi ktoś pomoże!

• Zaczekajcie — powiedziała Eudoksja.

Waregowie przystanęli i spojrzeli na nią. Podeszła do Eu-frozyny i zerwała jej koronę z głowy.

• Jak możesz mnie porzucić, ty niewdzięczna córko? — zawołała Eufra.

• Matko, jak możesz mnie tak nazywać? - spytała z uśmie­chem Eudoksja. — Wiesz, że będę cię odwiedzać? Zawsze

321

pamiętałam o tym, żeby odwiedzać więźniów. Co powiesz na środę?

Roześmiała się, gdy jej wrzeszcząca matka i siostra zosta­ły wywleczone z komnaty. Służba i damy dworu wykorzysta­ły okazję i uciekły.

Tak więc zostałyśmy tylko dwie. Nie zauważyła mnie dopó­ty, dopóki nie spojrzała w lustro, włożywszy wpierw koronę. Zobaczyła moje odbicie. Zaskoczona odwróciła się na pięcie.

• No i? - spytała. - Jak wyglądam?

• Jeszcze nie jesteś cesarzową— uświadomiłam jej.

• Wiem. Ale jestem bliżej tronu, niż byłam. Przy okazji... nie będziesz mi więcej potrzebna. Miłego dnia, Aglajo.

Po raz ostatni wyszłam z pokoi cesarzowej. Gdzieś z od­dali dobiegło mnie łkanie Eufry. Zatrzasnęły się drzwi i szloch ucichł.

Jestem bez pracy, pomyślałam.

Niketas czekał przy drzwiach sali tronowej. Rozjaśnił się, kiedy mnie zobaczył.

• Chodź - powiedział, biorąc mnie pod ramię. - Odpro­wadzę cię do mojego domu.

• A co z Feste? — spytałam.

• Jest zajęty — odparł, chichocąc. — Prosił mnie, żebym się tobą zaopiekował. Opowiem ci o nim po drodze.

Niketas mieszkał w słusznych rozmiarów pałacu na pół­nocny zachód od Hagia Sophia, w dzielnicy Sforakion. Wej­ście prowadziło przez architektonicznie nijaki, ale mający znakomite walory obronne portyk. Słudzy otworzyli drzwi i przywitali pana z widoczną ulgą. Podobnie jak my, drugi dzień byli bez przerwy na nogach.

322

Otrzymałam pokój dla osoby o znacznie wyższym statu­sie niż mój obecny, z łóżkiem tak miękkim, że zamknęłam oczy, ledwo się na nim rozłożyłam. Kiedy się obudziłam, do­chodziło popołudnie i byłam głodna jak wilk. Zeszłam na dół, gdzie zajęła się mną kucharka, wesoła pięćdziesięciolet­nia niewiasta, która natychmiast odgadła, że jestem brzemien­na, i wielokrotnie napełniała mi talerz. Gruchała miło o swo­ich jedenastu porodach, radziła, jak wychowywać dzieci, rzą­dzić mężem, niezdarną służbą i w ogóle całym światem.

Pełna zarówno pożywienia, jak i rad, podziękowałam mo­jej opiekunce, po czym poczłapałam wzdłuż Mesę do Bla-chernów. Nieprzeliczone tłumy ludzi blokowały drogę. Od jednego z żołnierzy dowiedziałam się, że szykują się powitać wjazd młodego Aleksego. Zadałam sobie w duchu pytanie, ilu dziś wiwatujących zaledwie kilka dni temu obrzucało ka­mieniami jego statek.

Uznałam, że będę miała lepszy widok z klasztoru na szczycie Piątego Wzgórza, i ruszyłam w górę znaną mi dro­gą. Postanowiłam przy okazji wpaść do kochanki Bastianie-go. Byłam ciekawa, jak się jej powodzi.

Dotarłam do bramy. Stała otworem, co mnie zdziwiło. Zajrzałam do środka i ze zgrozą ujrzałam, że domu nie ma. Pozostał stos sczerniałych belek i kamieni, z którego unosił się wątły warkocz dymu.

Usłyszałam ostry zgrzyt wbijanej w ziemię łopaty. Od­wróciłam się i ujrzałam ogrodnika. Pracował, mimo że miał za plecami ruinę. Kiedy się baczniej przyjrzałam, dostrze­głam, że przerzuca ziemię na grób obok ogrodu. Podeszłam bliżej. Przestał pracować i czekał na mnie.

323

• Umarła - powiedział. Łzy spływały mu po twarzy.

• Jak? — spytałam.

Chyba umiał czytać z ruchu warg, gdyż odpowiedział:

• Spałem w tym kącie chatki. Nie słyszałem pożaru. Nie wyczułem na czas dymu. Kiedy się to wreszcie stało, pło­mienie sięgały nieba. Willa zapadła się jak szałas. To stało się tak szybko. Zanim sprowadziłem pomoc, pani nie ży­ła. — Wrócił do zasypywania grobu. — Kiedyś mi powiedziała, że chyba nie przeżyje tego roku - mówił dalej. - Nie chciała księdza, ostatniego rozgrzeszenia, pogrzebu. Zależało jej tyl­ko na tym, żeby była pochowana w ogrodzie. Ze wszystkich odświętnych szat zostawiła sobie jedną do pochówku.

• Jak się nazywała? - spytałam, wyraźnie poruszając usta­mi.

Spojrzał na mnie.

- Dla mnie była „panią".

Rozejrzałam się. Pozostałe domy przy tej ulicy były nie­tknięte. Ogień szalał niżej, wokół podstawy wzgórza. I pożar w tej okolicy zdarzył się w nocy, kiedy gdzie indziej został zgaszony.

Sięgnęłam po grudkę ziemi i krusząc ją, posypałam grób.

- Do widzenia, pani - pożegnałam ją cicho. - Mam na­
dzieję, że tam, gdzie teraz jesteś, znalazłaś go.

Kiedy zapanował jaki taki spokój, na krótko spotkaliśmy się z trubadurami. Wtedy to dowiedzieliśmy się, że Tantalo zginął w walkach o Galatę.

- Tak więc ja przejmuję przywództwo członków ce­
chu — wyniośle obwieścił Raimbaut.

324

Feste potrząsnął głową.

• Ja jestem naczelnym błaznem w Konstantynopolu — rzekł spokojnie. - Nic tego nie zmieniło. Jeśli chcecie znać moje zdanie, to wszyscy trzej jesteście tchórzami i zdrajcami cechu błaznów i postaram się, żeby usunięto was z szeregów cechu.

• Ale... - zaczął trubadur.

• Nie ma żadnych ale! — krzyknął Feste, nagle wstając. — Czy okryłeś się wystarczającą chwałą, żeby zaimponować Montferratczykowi, Raimbaut? Czy twój miecz wypił dość krwi, żebyś pozyskał dozgonną wdzięczność Bonifacego? Tu jest teraz pokój i nie dzięki tobie. Osiągnięto go dzięki naszym staraniom. Nie uczyniłeś niczego, aby nazywać się naszym przywódcą.

• Ten pokój nie przetrwa, Feste — powiedział Gaucelm.

• Więc kiedy będzie zagrożony, wymyślimy coś innego. Jeśli będziemy was potrzebować i uznamy, że możemy wam zaufać, może nawiążemy z wami kontakt. Do tego czasu nie ważcie się zbliżyć do tego miasta!

Wypadł z namiotu, Plossus i ja podreptaliśmy za nim. Za­uważyłam przyglądającego mi się rycerza. Zdjął hełm.

- Sebastianie! - zawołałam.

Feste i Plossus zatrzymali się i patrzyli. Mój brat bliźniak spozierał to na nich, to na mnie. Podszedł kilka kroków. Ale potrząsnął głową, założył z powrotem hełm i odszedł.

Kilka dni potem, kiedy zebraliśmy się w hipodromie, by­liśmy w nietypowym dla naszego fachu, ponurym nastroju. Przyszliśmy przećwiczyć występ zamówiony z okazji koro-

325

nacji. Poza tym nie było wielkiego popytu na nasze usługi. Płossus zarobił trochę na boku, oprowadzając po mieście grupki oniemiałych z wrażenia krzyżowców

• Przysięgam, że można opowiedzieć Frankom najbar­dziej niesamowite bzdury, i łykną każdą — zwierzył się. — Opowiadam im, że zwierzęta na fryzie poruszają się, kiedy nikt na nie nie patrzy, a oni będą się gapić i czekać. Opo­wiadam im, że sceny na kolumnie przepowiadają przyszłość miasta, mimo że tak naprawdę są to tylko ilustracje biblijnych opowieści, a ich zatyka i tylko powtarzają: „Co? Faktycznie?" Gdyby tylko prawdziwe były ich przechwałki o złocie, które niby zdobyli, całkiem nieźle by się nam wiodło.

• Ale do tego szczęśliwego dnia róbmy to, co jest nam sądzone robić — rzekł Feste, kiedy minęliśmy stajnie i po­zdrowili luzaków.

Wcześniej, oczywiście, kilkakrotnie występowaliśmy w hi­podromie, ale dziwnie się czułam, kiedy ćwiczyliśmy na­sze numery i jedynymi naszymi widzami były posągi. Stały wszędzie, zajmowały koronę stadionu i walczyły między sobą o miejsce na euriposie, długiej elipsie zajmującej środek sta­dionu. Na końcach stały pary niezwykle wysokich kolumn, a w środku sławna kolumna wężowa, kiedyś zdobiąca wyrocz­nię delficką — trzy splecione węże podtrzymujące wielką misę.

Siedliśmy z brzegu euriposu, naprzeciwko Kathismy, pię­trowej loży cesarskiej, z której mieli nas oglądać nasi nowi mecenasi. Trudno nam było wykrzesać jakikolwiek entu­zjazm do prób. Byliśmy znużeni, emocjonalnie wyczerpa­ni po wysiłkach ostatniej bitwy. Ja wciąż żałowałam, że nie postarałam się bardziej pomóc kochance Bastianiego. A na

326

domiar złego Feste był w ponurym nastroju po śmierci Tan­tala.

• Ale sam powiedziałeś, że zdradził cech — wytknął mu Plossus, kontynuując rozmowę, która ciągnęła się od rana.

• Powiedziałem i nadal tak myślę - przyznał Feste. — Ale znałem go od lat. W tych warunkach jego chwila słabości była wybaczalna.

• Tylko dlatego że nie żyje — odpalił młodszy bła­zen. — Gdyby żył, wykopałbyś go z cechu razem z tamtą trójką.

— Może. Ale był z nich najlepszy
Oparł się o lwa z brązu i przymknął oczy.
Plossus zeskoczył na bieżnię.

• To nie nastrój do zabawy - warknął. - Jak zamierzasz rozbawić tłum, skoro sam nawet nie potrafisz się uśmiech­nąć?

• Daj spokój, chłopcze - mruknął Feste, nie otwierając oczu.

• Co ci doskwiera? - nie dawał za wygraną Plossus. — To powinien być również nasz triumf. Doprowadziliśmy do końca wojnę, zanim zaczęła się rządzić własnymi prawami. Ze względu na ciebie żal mi Tantala, ale nie pojmuję, czemu się tak długo gryziesz.

• Kto zabił Bastianiego? - nagle spytał Feste. — Kto zabił damę jego serca? Gryzę się tym, że nadal nie znamy odpo­wiedzi na te pytania.

• Nie wiem i nie sądzę, żeby to miało znaczenie. Bastia­niego pewnie zabił Viadro albo Ranieri.

327

• Mówili, że tego nie zrobili.

• Czy nie uważasz, że ktoś zdolny do morderstwa jest również zdolny do kłamstwa? — spytał Plossus.

• Tak, oczywiście. Ale nie w tym wypadku. I obaj zginęli, zanim spłonęła willa kochanki.

• To mógł być wypadek albo przypadek — zauważył Plossus. — W każdym razie zacznijmy od tego, że to nigdy nie był problem cechu i teraz, kiedy świat się zmie­nił, nawet nasz cesarski skarbnik przestał się tym intere­sować.

• To prawda - powiedziałam.

Mój małżonek spojrzał na mnie i spytał:

• Czy myślisz, że jego kochanka była ofiarą wypadku?

• Nie. Ale nie mam pojęcia, jak znaleźć jej mordercę, i już nie jestem pewna, czy warto się tym kłopotać.

Feste wstał i przeciągnął się, a potem skoczył nad głową Plossusa, robiąc w powietrzu fikołka i zgrabnie lądując za młodszym kolegą.

— Proszę - rzekł. - Lepiej?
Plossus uśmiechnął się szeroko.

— Wiesz, o wielki wodzu, jest metoda, której nie wziąłeś
pod uwagę - powiedział. - A masz ją przed nosem.

— Jaka to metoda, mój chłopcze? - spytał Feste.
Plossus tanecznym krokiem podbiegł do euriposu i wzniósł

ręce przed kolumną wężową.

— Wysłuchaj mnie! — zawołał. — O wyrocznio starożyt­
nych, której moce wróżebne przekraczały po wielekroć zdol­
ności śmiertelników naszego pokroju. Wezwijmy je, obudź­
my duchy z ciągnącego się przez wiele stuleci snu. - Opadł

328

na kolana. - Witaj, o, wyrocznio! Błagamy cię, odpowiedz na nasze żarliwe modły. Daj nam znak, który ukoi umysł naszego przywódcy.

• To herezja! — zbeształam go. — Nie chcę w tym uczest­niczyć.

• Poza tym źle się do tego zabrałeś - powiedział Feste, uśmiechając się po raz pierwszy od kilku dni. - W misie po­winny dymić jakieś kadzidła albo oliwa, a tłum młodziutkich dziewic winien falować jak opętany.

• Tak? — spytał Plossus, wijąc się przed nim.

• Nieźle - ocenił go Feste. - Ale czy ty nadajesz się na młodziutką dziewicę?

• Tylko bez osobistych wycieczek — zastrzegł się Plos­sus. — Ale mogę ci ujawnić, że...

Przerwał. Zamyślony Feste wpatrywał się w coś nad jego głową.

• Już gdzieś to widziałem - wymamrotał.

• Co? - spytał Plossus.

• Pst — szepnęłam. - Znam tę jego minę.

Patrzyliśmy na niego, kiedy obchodził euripos, ze wszyst­kich stron przyglądając się kolumnom. Zatrzymał się i po­woli uśmiechnął.

• Coś ci wpadło do głowy, czy tak? — spytałam.

• Chyba tak - przyznał. -1 myślę, że przez cały czas mia­łaś rację.

• No, proszę, proszę - powiedziałam zadowolona. - Naj­wyższa pora, żebyś uznał mój punkt widzenia. Miło mi to słyszeć. Dziękuję.

- Proszę.

329

• A teraz, drogi małżonku, byłbyś tak łaskaw i wyjaśnił mi dokładnie, względem czego miałam rację.

• Wyobraź sobie „jak", a dojrzysz „kto" - powiedział. -Czy macie trochę wolnego czasu na małą wyprawę?

• Teraz? - spytał Plossus.

• Właśnie.

- Ale co z naszą próbą?
Feste westchnął.

• Pokażemy „Dwóch zalotników", „Owczareczkę i ow­cę", potem ty coś na szczudłach i skończymy trójkową żon-glerką. Maczugi, topory i pochodnie. Wystarczy?

• Czy tym razem mógłbym być Pierwszą Owcą? - popro­sił Plossus.

• Tak, możesz być nawet Pierwszym Baranem — zgodził się ze znużeniem Feste. — Chodźmy.

• Dokąd się wybieramy? — spytałam.

• Do dawnego pokoju Bastianiego.

_{Rozdział XX}

Ravelli: No, to moje rozwiązanie...

Kapitan Spaulding: Chodźmy i odbieramy nagrodę.

Nasze rozwiązanie, twoje rozwiązanie. Zasługa wspólna.

Animal crackers*, scen. George S. Kaufman i Morrie Ryskind

W takim tempie szliśmy w kierunku weneckiej dzielnicy, że Plossus musiał pociągnąć mnie za przyodziewek, abym nieco zwolnił.

• Coś nie tak, chłopcze? - warknąłem. - Nie potrafisz dotrzymać kroku starcowi?

• Pńmus, zwrócisz na nas uwagę wszystkich, roztrącając ludzi z taką szybkością- powiedział. - Secundus, coś kołacze mi się po głowie, że jedno z nas jest w ciąży, chociaż w tej chwili nie pamiętam dobrze które. Brak mi tertius.

Zwolniłem, czekając, aż moja żona do nas dołączy.

• Biorąc pod uwagę, że do tej pory prawie nie kiwnąłeś palcem, żeby pojmać sprawcę, twój obecny pośpiech jest ra­czej dziwny, nie sądzisz? - spytała.

• Chcę dotrzeć na miejsce, zanim on się tam znajdzie -odparł.

• To ci dopiero strategia - skomentował Plossus. - Prze-

* Film braci Mara.

331

ciętny łaps chciałby dopaść mordercę, kiedy ten jest na miej­scu zbrodni. Ale ty zawsze byłeś za subtelniejszym podej­ściem.

Przed domem Vitalego znaleźliśmy się koło południa. Na szczęście gospodarza nie było. Zajrzałem do sieni i nie do­strzegłem żywej duszy.

- Dobra - powiedziałem. - Chodźcie. Broń w pogoto­
wiu.

Spojrzeli po sobie. Aglaja się uśmiechnęła, a Plossus wzruszył ramionami, kiedy ruszyli za mną.

Bastiani mieszkał i umarł na drugim piętrze, ale ja przysta­nąłem na pierwszym. Przez chwilę słuchałem, by się upew­nić, czy nikogo nie ma. Potem podszedłem w głąb korytarza. Były tam trzy pary drzwi. Zapukałem do środkowych. Nie usłyszałem odpowiedzi, więc delikatnie je otworzyłem.

Pokój służył za magazyn. Po prawej półki z piętrzący­mi się stosami bielizny pościelowej, drewno na opał i stare meble, po lewej narzędzia. Zapaliłem lampę i uniosłem ją, szukając, aż znalazłem.

- Świetnie - powiedziałem. - Chodźcie ze mną.
Zaprowadziłem ich na drugą stronę korytarza, do pokoju

Jana Aprenosa i Tullia. Myśliwego i cieśli nie było w domu, ale zostawili narzędzia pracy. Z uchwytów na ścianie zdjąłem trzy włócznie i podałem je Plossusowi, potem wziąłem tar­czę myśliwego i wręczyłem ją żonie.

- Czy idziemy na polowanie? - spytała Aglaja.

- A ty co będziesz niósł? - spytał Plossus.
Sięgnąłem po małe metalowe narzędzie, leżące przy gło­
wach łóżka Tullia.

332

- Z powrotem do magazynu, jeśli łaska - poleciłem.
Poszli za mną wyraźnie zdziwieni.

- Problemem zawsze było to, jak zabito Bastianiego, jeśli
żaden współbiesiadnik podczas kolacji ani potem kochanka
nie podali mu trucizny — powiedziałem. — Zastanawialiśmy
się też, co to byłaby za trucizna, skoro wystarczyło mu sił,
aby zabezpieczyć drzwi zasuwą i zatkać szparę w drzwiach.
W tej chwili jesteśmy pod jego pokojem. Aglajo, gdzie we­
dług ciebie było wezgłowie łóżka Bastianiego, biorąc pod
uwagę, że oba te pomieszczenia mają identyczne wymiary?

- Gdzieś tu. - Wskazała miejsce po lewej stronie.
Odebrałem od Plossusa włócznie i ustawiłem je ostrzem

do podłogi.

- Patrzcie - rzekłem, opuszczając lampę.

W miejscu, które wskazała Aglaja, były trzy niewielkie za­głębienia.

• Ktoś już wcześniej ustawiał tu włócznie — zauważył Plossus.

• Chyba zaczynam rozumieć; co się tu działo - powie­działa moja bystra żona.

Umieściłem ostrza włóczni w zagłębieniach, a drzewca związałem w środku długości kawałkiem linki. Drzewca nie­mal sięgnęły sufitu. Podniosłem lampę i wskazałem to, co wcześniej zauważyłem. W deskach sufitu magazynu i zara­zem podłogi pokoju Bastianiego było wiele drobnych dziu­rek, a drewno w tym miejscu miało ciemniejszy odcień niż gdzie indziej.

- Ciekaw jestem, co za korniki wydrążyły te dziury? — spy­
tał Plossus.

333

- Korniki uzbrojone w narzędzia. To chyba nieźle wró­
ży — powiedziałem, unosząc narzędzie leżące wcześniej koło
pryczy Tullia. Był to świder. Średnica wiertła odpowiadała
rozmiarom dziurek w suficie.

— A to? — spytała Aglaja, unosząc tarczę.
Odebrałem ją od niej i ostrożnie umieściłem na włócz­
niach. Dokładnie zakryła sczerniały fragment sufitu.

- Oto trójnóg - powiedziałem. - Sprawdźmy, co tu palo­
no na ofiarę.

Zdjąłem tarczę, odwróciłem ją, po czym przejechałem palcem po jej wnętrzu i zademonstrowałem czarną opuszkę. Powąchałem palec i podsunąłem go pod nos Aglai i Plossu-sowi.

• Węgiel drzewny - wyjaśniłem. - Kładli na tarczy żarzą­cy się węgiel drzewny i przystawiali ją do sufitu. Dym miał ujście tylko przez te dziurki. Znali dziwactwo Bastianiego, wiedzieli, że uszczelnia drzwi przed hałasem. W ten sposób sam wydał na siebie wyrok śmierci.

• To go zabiło? - zdumiał się Plossus. — Dym z żarzącego się węgla?

- Wpadłem na ten pomysł, kiedy przypomniałeś mi o ko­
lumnie wężowej. Bastiani umarł w zatęchłym, pozbawio­
nym świeżego powietrza pokoju, a kiedy jego sąsiedzi wy­
ważyli "drzwi, Vitale dostał ataku kaszlu i mało nie zemdlał.
Słyszałem opowieści o nieostrożnych pomocnikach kowal­
skich, którzy oddali ducha, gdyż pracowali w zamkniętych
kuźniach, opalanych węglem drzewnym. Założę się, że tak
zginął nasz kupiec, i to też tłumaczyłoby, dlaczego miał pur­
purową twarz.

334

-Więc według ciebie to Tullio go zabił - stwierdziła Aglaja. - Lub Tullio i Aprenos? Dlaczego?

- O to musimy ich zapytać - powiedziałem. -1 jeśli mnie
słuch nie myli, oto wraca nasz myśliwy.

Wpierw doleciały nas pomruki Aprenosa, który po ko­lejnym południowym pojedynku z dzbanem piwa, potykając się, lazł po schodach. Patrzyliśmy na korytarz, gdy myśliwy wszedł do swojego pokoju. Najpierw usłyszeliśmy ciszę, a potem potok przekleństw. Widocznie Aprenos dostrzegł brak włóczni i tarczy. Wybiegł, zmierzając do głównego wyj­ścia, ale kątem oka dostrzegł nas w pokoju naprzeciwko.

- Co tu robicie, do diabła? — zaczął wojowniczo.

Ale wnet urwał. Ujrzał trójnóg przy ścianie, tarczę w mo­im ręku i krew uciekła mu z twarzy.

• Chcielibyśmy z tobą pomówić — oznajmiłem mu. Skłonił głowę, lecz zaraz runął w dół schodów.

• Plossus, bierz! - powiedziałem.

Kiwnął głową, nie pobiegł jednak za Aprenosem scho­dami, tylko w przeciwnym kierunku, do pokoju. Chwilę stał przy oknie, po czym wyskoczył na zewnątrz.

Rozległ się krzyk, głuchy łomot, a potem odgłosy, jakie wydaje człowiek, kiedy jest wleczony po schodach. Pojawił się Plossus, ciągnąc za sobą Aprenosa. Zawlókł go na środek magazynku i bezceremonialnie złożył na podłodze.

- Chciałem, żeby był przytomny — rzekłem.

- No, to na drugi raz bądź dokładniejszy - odparł Plossus.

Przewrócił Aprenosa na brzuch, zawiązał mu ręce za ple­cami, po czym siadł na nim i tłukł otwartymi rękami po twa­rzy, aż w końcu niemiłosiernie cucony otworzył oczy.

335

• Czego chcecie? — spytał, kiedy ujrzał nasze twarze nad sobą.

• Mam dla ciebie ofertę - wyjaśniłem mu. - Powiesz nam, kto cię najął, żebyś zabił Bastianiego.

— A kto mówi, że go zabiłem? - spytał wyzywająco.
-Ja. I twoja reakcja na widok tego trójnogu potwierdza

moje oskarżenie. Mów, kto cię najął.

• A w zamian? — spytał.

• Puścimy cię.

— Nęcące, ale nie ma mowy - powiedział Tullio. Stanął
właśnie w progu. - Witaj, Feste. Stawiasz tę obiecaną ko­
lejkę?

W obu dłoniach trzymał topory o krótkich drzewcach.

— Ta sama oferta dotyczy ciebie — zaproponowałem mu,
kiedy całą trójką odwróciliśmy się do niego.

Uniósł topory.

• W grę wchodzą pewne zasady postępowania - wyjaś­nił. — Zachowanie pewnych reguł, zwłaszcza po zapłacie z góry.

• Sugeruję, żebyś odłożył te toporki, jeśli chcesz dalej żyć - powiedziałem, odsuwając się od Plossusa, a jeszcze da­lej od Aglai. -Jest nas troje. Ja mam sztylet i nóż, moja żona parę sztyletów, a Plossus... hm, szczerze mówiąc, nie wiem, czego używa*nasz przyjaciel.

• Och, coś się wymyśli — rzucił lekko młodszy członek cechu.

Tullio omiótł nas spojrzeniem.

— Nie jesteście zwykłymi błaznami - rzekł.

-Tak jak ty nie jesteś zwykłym cieślą- uprzytomniłem

336

mu. — Wygodna profesja, kiedy trzeba zaaranżować wypa­dek. I masz również talent truciciela.

Lekko się skłonił, nie spuszczając oczu z naszych rąk.

• Czy możesz nam zagwarantować bezpieczeństwo? — spytał nagle.

• Nie tylko bezpieczeństwo, ale znam kogoś, kto mógłby świetnie wykorzystać wasze umiejętności.

Spojrzał na towarzysza i opuścił rękę.

— Więc stoi — powiedział z rezygnacją. Odwrócił się do
drzwi, ale w tym samym momencie okręcił się jak fryga
i cisnął we mnie toporem.

Nie pozostało mi nic innego, jak go złapać.

— Naprawdę, żona rzuca we mnie mocniej takimi zabaw­
kami - powiedziałem.

Ale już był martwy. Osuwał się w progu. Miał dwa szty­lety w piersiach.

— Mój pierwszy - powiedział Plossus.

• Może — rzekła z powątpiewaniem Aglaja. Odwróciłem się do Aprenosa, który trząsł się z przerażenia.

• Oferta nadal aktualna - powiedziałem.

• Możesz się powiesić - odparł, plując na nas. Spojrzałem na niego ze smutkiem.

— Podejrzewam, że te wasze reguły postępowania wyma­
gają od ciebie pomszczenia śmierci przyjaciela.

Nie odpowiedział. Przełożyłem toporek do prawej dłoni.

• Przykro mi. Ale nie mogę spędzić reszty życia, ogląda­jąc się przez ramię.

• Już nie gadaj, tylko zrób to szybko — warknął, zamyka­jąc oczy.

337

Spełniłem tę prośbę.

Plossus rozwiązał mu ręce. Zostawiliśmy sztylet Aglai w ciele cieśli i złożyliśmy jednego trupa obok drugiego. Ręce obu umieściliśmy na broni.

• Co o tym myślicie? - spytałem, patrząc na zakompono­waną scenkę.

• Trudno oprzeć się wrażeniu, że się nawzajem pozabija­li - stwierdziła Aglaja.

• Nie sądzę, żeby ktoś im się dokładnie przyglądał - do­dał Plossus. — Hej, może Filoksenites zechce, żebyś przepro­wadził w tej sprawie śledztwo.

• Wynośmy się stąd - rozkazałem i cicho, nie zauważeni wyszyliśmy z domu i weneckiej dzielnicy.

• No, to koniec — westchnął Plossus, gdy wracaliśmy do domu Choniatesa.

• Nie, nie koniec - zaoponowała Aglaja. - Nie wiemy, kto ich najął.

• Nie mogę niczego dowieść, ale mam całkiem zgrabną hipotezę — powiedziałem.

• Wysłuchajmy jej — zareagował ochoczo Plossus.

• Bastiani i dama jego serca byli kochankami. Wiemy, że była mężatką, ale nie mamy pojęcia, kim był jej mąż. Nie pozbawiono jej życia od razu po sprzątnięciu Bastianiego, ale dopiero w ndc ucieczki Aleksego i przywrócenia na tron Iza­aka. Myślę, że zbieg w czasie tych wydarzeń ma znaczenie.

• Dlaczego? - zdziwiła się Aglaja.

• Jej małżonek mógł zabić ich oboje, ale postanowił, że najpierw zamorduje kochanka. Z jakiegoś powodu ją zosta­wił przy życiu, musiał jednak zabić potem. Kiedy ostatni raz

338

ją spotkałem, właśnie szła do Chalke. Tullio i Aprenos też tam byli pod pozorem odwiedzin przyjaciela. Mam wrażenie, że przyszła do więzienia zobaczyć się z mężem, może błagać o wybaczenie. Czy je otrzymała czy nie, tego nigdy się nie dowiemy. Ale kiedy Izaak został uwolniony i jego poplecz­nicy również, mąż musiał się jej pozbyć, jeśli chciał wykonać kolejny krok.

• Jaki? — spytał Plossus.

• Ożenek z kobietą wysokiego stanu i wpływową.

• Z Eudoksją- szepnęła Aglaja. - Kochanka Bastianiego była żoną Aleksego Dukasa. Ale czemu wcześniej pozwolił jej żyć?

• Zabezpieczał się — wyjaśniłem. — Siedząc za kratami, wykorzystywał dwie kobiety, które niezależnie od siebie sta­rały się o jego uwolnienie. Lecz gdy wyszedł na wolność, potrzebował tylko jednej z nich. Małżeństwo z bratanicą ce­sarza, która jedyna z rodziny uzurpatora odwiedzała Chal­ke i okazywała współczucie więźniom, przypieczętuje jego wpływy w Blachernach. Wcześniej był mężem zbiedniałej kobiety, zdradzającej go, kiedy gnił w więzieniu. Teraz jest szambelanem i członkiem rodziny cesarskiej. To poważny krok w górę.

• I nie ostatni - dodała Aglaja. - Eudoksją marzy o koro­nie cesarzowej. Odnoszę wrażenie, że Dukas nie ma poważ­nych obiekcji wobec tego pomysłu.

— Lepiej ostrzegę Filoksenitesa - powiedziałem.

Jako że w pałacu wrzały przygotowania do koronacji, ce­sarski skarbnik był niezwykle zajęty. Sporządzał listę wrogów

339

obecnego porządku, przy czym aby na nią trafić, wystarczy­ło być zamożnym. Odwet państwa miał postać podatków i konfiskat. Podejrzewałem, że przy okazji Filoksenites wy­równywał osobiste rachunki. Kiedy w końcu dostałem się przed jego oblicze, złośliwie rozkoszował się odnalezieniem pełnego złota skarbczyka w ogrodzie jednego z kuzynów Eufrozyny.

• Ten idiota nigdy w życiu nie parał się ogrodnictwem — zaśmiewał się. - A tu nagle zaczyna coś bełkotać o zielo­nym groszku, marchewce i że zawsze przepadał za pieleniem grządek w pełnym skwarze. Wystarczyło wbić łopatę i trafi­liśmy na skrzynię.

• Dobra robota — rzekłem.

• A więc, Feste, jakie wieści?

— Dowiedziałem się, kto zabił Bastianiego.
Usiadł za stołem i zmarszczył czoło.

• Masz pojęcie? Zupełnie o tym zapomniałem. No cóż. Dobrze. Więc kto?

• Czy słyszałeś o parze najemnych morderców znanych jako Myśliwy i Cieśla?

• Tylko pogłoski. Niektórzy mówią, że to Cieśla postarał się o zapadnięcie podłogi w pałacu w Blachernach. Tyle że zamiast złapać w pułapkę cesarza, zrobił inwalidę z Paleolo-ga. Chcesz powiedzieć, że to oni zabili Bastianiego?

-Tak.

• A gdzie są teraz?

• W piekle.

Odchylił się w krześle, bawiąc się pierścieniem na palcu i bacznie mnie obserwując.

340

- Słyszałem o dwóch takich, którzy wczoraj pozabijali się
nawzajem w weneckiej dzielnicy — rzekł. — To byli oni?

Wzruszyłem ramionami i powiedziałem:

• Chyba się poswarzyli.

• Przykre. - Uśmiechnął się. - Po tym, jak Wil i Fil ze­szli z tego świata, przydałaby mi się taka parka. No, trudno. I podejrzewam, że skoro tamci stracili życie, nigdy się nie dowiesz, kto ich najął.

- Tak prawdę mówiąc... - zacząłem, ale urwałem.
Nigdy wcześniej nie widziałem pierścienia, który nosił.

Był to szmaragd osadzony w emaliowanym krzyżyku na zło­tej obrączce. Filoksenites dostrzegł moje spojrzenie i pod­niósł go, tak że rozjarzył się w świetle.

• Ładny, no nie? — spytał. — Dar od nowego patrona.

• Krzaczastobrewego — rzekłem.

- Tak. Hojnego nawet w żałobie. Niedawno stracił żonę.
Tragiczne. Zabawne, jak jeden płonący, niesiony wiatrem
węgielek potrafi wybrać i zniszczyć ten a nie inny dom. Ale
sam jestem zabawny, opowiadając w przytomności błazna
o figlach losu.

Chwilę patrzyłem mu w oczy. Wytrzymał mój wzrok.

• Morderca stoi przy tronie cesarstwa - powiedziałem.

• Drugi na nim siedzi - rzekł na to. - Wokół stoi kilku kolejnych, a następni wżenili się w cesarską rodzinę lub cze­kają za kulisami. Jeśli cesarz jest silny i sprytny, cesarstwo rozkwita. Jeśli nie, to ten, który jest silny i sprytny, zostaje cesarzem. Tak było zawsze.

• Czasem następca jest tylko ambitny i ma szczęście.

• Lepszy taki niż nijaki. Izaak jest stary i słaby, Alek-

341

sy młody i słaby. Nie zamierzam dopuścić do utraty cesar­stwa.

—Już je utraciłeś.

Westchnął.

- Myślę, że na ciebie czas — powiedział.
Wstałem. Uniósł dłoń.

— Źle mnie zrozumiałeś — dodał. — Czas, żebyś opuścił
Konstantynopol. Zabierz ze sobą żonę. Podobno spodziewa
się dziecka. Moje gratulacje. Powinno dorastać w bezpiecz­
nym miejscu, nie sądzisz?

- A Plossus?

— On może zostać. To dopiero młodziak. Utalentowany,
ale żaden Feste. A poza tym umie mnie rozśmieszyć. Odejdź,
błażnie. Wiem, że pierwszego dnia miesiąca występujesz na
igrzyskach. Spodziewam się, że drugiego nie pozostanie tu
po tobie nawet ślad. I dopilnuję tego.

Podczas igrzysk Izaak i jego syn zajmowali miejsca na jednakowych złotych tronach. Ci, którzy zasiadali obok nich w Kathismie, mówili wieloma językami. Niewielu po grec­ku. Dukas siedział tam, skąd mógł obserwować wszystko i wszystkich. Był rozluźniony i spokojny, jak tylko potrafi być człowiek, który umie cierpliwie czekać.

Jakaś część mojej osoby pragnęła złapać najbliższą broń i cisnąć ją w to miejsce, w którym spotykały się te krzaczaste brwi. Ale był i miał pozostać poza moim zasięgiem.

Zdusiliśmy nasze uczucia i poprzestaliśmy na rolach bła­znów. Biorąc pod uwagę, że występujemy dla wielojęzycznej publiczności, przede wszystkimi pokazaliśmy pantomimy.

342

Ale „Dwóch zalotników" odegraliśmy po grecku, tak aby ślepiec na tronie mógł przynajmniej trochę się rozerwać.

Po skończonym występie podszedł do nas Filoksenites i podał mi woreczek srebra. Nie pożegnał się słowem, a my nie chcieliśmy niczego od niego usłyszeć.

Wróciliśmy do pałacu Niketasa. Oczekiwało nas trzech trubadurów.

• Posłałeś po nas, szlachetny panie? - spytał, kłaniając się, Raimbaut.

• Tak - rzekłem. - Aglaja i ja zostaliśmy wygnani.

• Wiemy. Szkoda. Ale nas czterech zostaje. Chętnie przyj­mę odpowiedzialność za grupę.

• Świetnie. Oczywiście, zgodnie z zasadami cechu mam prawo wyznaczyć mojego następcę. Wyznaczam Plossusa.

• Co? — wrzasnął Raimbaut.

• Śmieszne — sprzeciwił się Giraut. — To dopiero młodziak. Byliśmy w cechu, kiedy jego jeszcze nie było na świecie.

• Plossus jest naczelnym błaznem w Konstantynopolu — powiedziałem. - Będziecie przedstawiać mu raporty i słuchać jego zaleceń. Jeśli się dowiem, że odszedł przedwczesną śmier­cią, rzucę wszystko i wrócę tu. Dopadnę waszą trójkę i zabiję. Nie będę w przebraniu błazna, nie wyzwę was po rycersku, tylko użyję wszelkich podłych, niskich sposobów, które znam, a znam ich dość, żeby was wykończyć. Zrozumiano?

Spojrzeli po sobie, a potem na Plossusa.

• Plossus, zgoda — powiedział Gaucelm.

• Panowie - zagaił nowy naczelny błazen cesarskiego miasta. — Mam kilka pomysłów, które pragnąłbym z wami omówić. Spotkamy się jutro na forum Arkadiusza.

343

Aglaja i ja spakowaliśmy trochę rzeczy, które nabyliśmy po pożarze. Wstaliśmy o świcie. Niketas towarzyszył nam do stajni. Plossus postarał się wstać jeszcze wcześniej i przygo­tował nasze konie do drogi.

Gospodarz kolejno nas uściskał.

— Pozostańcie przy życiu, moi przyjaciele — powiedział. —
Musimy się postarać, żeby ten świat znów się śmiał.

-Trzymaj się, Niketasie - odparłem. - Któregoś dnia musimy znów razem usiąść i poplotkować.

Plossus czynił heroiczne wysiłki, aby powstrzymać łzy.

- Naprawdę planowałem, że niebawem będę kierował
błaznami w tym mieście - wyjąkał. - Tylko miałem nadzieję,
że wytrzymacie tu jeszcze kilka miesięcy, zanim was wyko­
pię.

— Dasz sobie radę, chłopcze — pocieszyłem go. — Pilnuj
się. Jak będziesz musiał się ukryć, idź do ojca Izajasza. I ni­
gdy nie pij wina Filoksenitesa.

Uściskał mnie, potem odwrócił się do mojej żony.

• Nie ma nikogo takiego jak ty - szepnął. - A szkoda. Stanęła na palcach i delikatnie go pocałowała.

• Żegnaj, Plossusie - powiedziała.

Pomógł jej dosiąść klaczy. Ja wskoczyłem na Zeusa i wpierw pokonaliśmy krótki dystans do publicznej bramy, prowadzącej przez podwójny mur.

Tam zaczynała się via Egnatia, stara rzymska droga wzniesiona w czasach świetności cesarstwa. Udaliśmy się na zachód. Jakieś dwie mile od miasta Aglaja poprosiła o krótki postój. Zsunęła się z konia i wyjęła z juków łopatkę.

— Zaczekaj tu - rzuciła mi i udała się w zarośla.

344

Siedziałem sobie, rozmyślając o tym, jak ciężarna żona potrafi opóźnić podróż. Niebawem wróciła. Ku mojemu zaskoczeniu niosła drewnianą skrzynkę. Podeszła do mnie i otworzyła ją. W środku był mieszek z taką ilością złota, że para błaznów mogła za nią żyć lata.

• Moje zarobki u Eufrozyny — wyjaśniła. — Kiedy była hojna, potrafiła być naprawdę rozrzutna.

• Słów mi brak. — Byłem pod wrażeniem.

Wsunęła mieszek do juków, dosiadła klaczy i po raz ostat­ni obejrzała się na miasto.

• Podobało mi się tam - wyznała.

• Było ciekawie, niebezpiecznie i musieliśmy się starać — powiedziałem. —Jak mogło ci się nie podobać?

Uśmiechnęła się do mnie.

— Ciekawie, niebezpiecznie i musieliśmy się starać — po­
wtórzyła. — Będziesz zachwycony ojcostwem.

^Koda

Wyjdę na błazna. William Szekspir, Hamlet, akt I, scena 3

Do Redestos dotarliśmy w kilka dni. Alfons czekał na nas w zacisznej tawernie, przygrywając na lutni. Okazał wyraźną ulgę, która niebawem zamieniła się we wściekłość, gdy się dowiedział, że jego koledzy trubadurzy zwrócili się przeciw­ko cechowi. Natychmiast wyruszył wspomóc Plossusa.

Trzy dni potem znaleźliśmy się w Tessalonice. Wtedy to moja żona oświadczyła, że w obecnym stanie nie ruszy wię­cej nawet palcem u nogi, że jestem ordynusem, skoro wy­obrażałem sobie, że ruszy, zwłaszcza biorąc pod uwagę, iż kolejny etap podróży ma być przez góry, podczas gdy zbliża się zima, a z nią bandy rozbójników i stada wilków, i jeśli so­bie wyobrażam, że narazi na szwank nasze maleństwo tylko dlatego...

Tak naprawdę przystałem na pobyt przy pierwszych sło­wach. Zamierzałem wskazać, że jest dopiero koniec sierpnia i że zdołamy przed zimą pokonać góry, ale przecież nie mo­głem jej pozbawić przyjemności wygłoszenia dobrego sta­romodnego kazania, kiedy już doprowadziła się do takiego wzburzenia.

Zostaliśmy z Grubym Bazylim, którego ucieszyło nasze

346

towarzystwo. Często występowaliśmy w duetach, podczas gdy Klaudia (od tego momentu muszę znów używać naszych cechowych imion - Aglaja i Feste zostali w Konstantynopo­lu) akompaniowała nam na różnych instrumentach, siedząc z boczku na wygodnej poduszce. Poza tym śpiewała i dorzu­cała wszelkie sprośne uwagi, które tylko jej wpadły do gło­wy. Podczas miesięcy spędzonych w Tessalonice zaliczyliśmy najsympatyczniejsze występy w naszej wspólnej karierze.

Na wschodzie sprawy potoczyły się swoim, to znaczy ponurym i katastrofalnym tokiem. Izaak po objęciu tronu powrócił do dawnego zepsucia i oddał ducha, zanim rok się skończył. Mogła mu w tym dopomóc żona, mógł syn, czy też po prostu byle kto mający do niego dostęp. W tym mo­mencie nie miało to znaczenia.

Aleksy IV nadawał się na tron jak wół do karety, a o je­go zasadach moralnych ogólnie nie warto wspominać. We wszystkim opierał się na Aleksym Dukasie i szybko roztrwo­nił resztki władzy, którą zachował majestat cesarski. Dukas ze spokojem i bez hałasu zdobywał wsparcie arystokracji i urzędników cesarstwa, szykując się do przewrotu, który na­stąpił w środku nocy. Filoksenites kolejny raz postarał się o poparcie Waregów. Kiedy kolejne próby otrucia chłopca się nie udały, Dukas wziął w swoje ręce sprawę, a także cię­ciwę, i został Aleksym V.

Lud nazywał go Murzuflos, Krzaczastobrewy. Powstał przeciwko krzyżowcom i nazwał zawarte przez Izaaka oraz jego syna porozumienia pozbawionymi treści i sprzecznymi z boską wolą. Grecy go poparli, gotowi poprzeć każdego, kto sprzeciwiłby się najeźdźcy.

347

Wybuchły jeszcze dwa wielkie pożary. Pierwszy, gdy miej­scowi powstali przeciwko mieszkańcom weneckiej dzielnicy. Ogarnięci furią skierowali swój gniew również przeciwko pi-zańczykom, przybyszom z Amalfi i genueńczykom. Tamci zbiegli przez Złoty Róg do obozu krzyżowców. W ten spo­sób Grecy osiągnęli niemożliwe: zjednoczyli przybyszów z Italii.

Gdy już sprawa krzyżowców została wzmocniona tyloma tysiącami zbrojnych, ostateczny wynik nie budził żadnych wątpliwości. Nauczeni doświadczeniem wenecjanie udo­skonalili technikę wojskową. Po kolejnych nieudanych po­dejściach do negocjacji złączyli w pary kilka gigantycznych statków handlowych i znów posłali je na Złoty Róg, przy­stawiając pomosty do murów. Murzuflos okazał się marnym dowódcą wojskowym i poszedł za przykładem teścia. Uciekł z miasta. Po raz pierwszy od wzniesienia murów Konstanty­nopola wróg zdobył miasto od zewnątrz.

Jeśli chodzi o najdoskonalszy opis rzezi i zniszczenia, które niebawem nastąpiły, muszę was odesłać do kronik spisanych przez Niketasa Choniatesa. Tylko on oddał sprawiedliwość prawdzie. Nic w tym zaskakującego, że został dziejopisem. Czym właściwie jest historia, jeśli nie zapisem plotek? Kilka lat później, kiedy wraz z żoną byliśmy na dworze cesarza Fryderyka II, trafiłem na egzemplarz dzieła Niketasa. Sam autor przeżył, chociaż tylko cudem, straciwszy pałac i więk­szość dobytku na rzecz krzyżowców.

Murzuflos i Eudoksja postanowili uciec do ojca i oddać się na jego łaskę. Aleksy powitał zięcia i potraktował go jak rodzinę. Oczywiście, chcę przez to powiedzieć, że kazał go

348

oślepić. Murzuflos tułał się przez jakiś czas, po czym wpadł w ręce krzyżowców. Ci postawili go na kolumnie Teodozjusza, zakręcili kilka razy i pchnęli przed siebie, śmiejąc się, kiedy ru­szył na oślep. Kiedy spadał, śmieli się jeszcze mocniej.

Aleksy III odzyskał córkę, którą mógł wydać za mąż, i dał ją jakiemuś królowi, kolejny raz skazując dziecko na okrutny los. Jak długo się dało, grał rolę cesarza kurczącego się ce­sarstwa, ale pieniądze mu się skończyły, wojsko go porzuciło i został ujęty przez łacinników. Nie pozbawili go życia. Ska­zali go na dożywotnie więzienie z Eufrozyną, los zapewne gorszy od śmierci.

Po Riku wszelki słuch zaginął. Może cech wie, co się z nim działo, ale ja nie. Tak to czasem bywa w naszej profesji. Pracujesz z kimś w jednej części świata, potem każdy z was rusza Bóg wie gdzie i nigdy więcej o sobie nie słyszycie. Do­brze się bawiłem z tym konusem. Czasem się zastanawiali­śmy, czy udało mu się nawiązać kontakt z flecistką. Sami na­tknęliśmy się na nią znowu, w odmiennych okolicznościach, ale to zupełnie inna historia.

Krzyżowcy tej krucjaty nigdy nie dotarli do Ziemi Świętej, wydatkowawszy większość swojej energii na rozdrapywanie resztek cesarstwa. Doża zmarł wkrótce po podboju Kon­stantynopola. Powiadają, że wątpia wybuchły mu z ciała, ale to pewnie tylko pobożne życzenia. Montferratczyk zginął w bitwie z Bułgarami, walcząc o władzę nad jakimś pozba­wionym znaczenia skrawkiem ziemi. Powiadają, że Raim-baut zginął wraz z nim, chociaż to nic pewnego. Nikomu nie chciało się złożyć o tym pieśni.

A Plossus do dziś jest naczelnym błaznem w Konstanty-

349

nopolu i ogólnie biorąc, mądrość cechowa sławi go jako jed­nego z największych błaznów w historii. No cóż, mój uczeń, jak by nie było. Uważamy, że udało mu się w końcu dopaść Filoksenitesa. Mam nadzieję, że to prawda.

Kiedy z perspektywy starości oceniam czwartą krucjatę i wysiłki cechu zmierzające do jej powstrzymania, widzę, że były nadaremne. Ale to nie znaczy, że przegraliśmy. Garst­ka ludzi w pstrych błaźnich strojach powstrzymała pierwszy atak i przez trzy lata udaremniała złupienie Konstantyno­pola. Możecie powiedzieć: No, ale i tak doszło do gwałtów, rzezi i bezczeszczenia miejsc świętych, więc ile to warte? Od­powiem krótko i prosto: trzy dodatkowe lata życia tysięcy lu­dzi. A jeśli uznacie, że to tylko odwlekanie nieodwołalnego, to pozwólcie, że was zapytam: Mając wybór między śmiercią dzisiaj i za trzy lata, co byście woleli?

Tak myślałem.

Przetrwały kroniki Niketasa i pieśni Raimbauta, które śpiewa się do dziś. Nie tak zły spadek, jak się o tym pomyśli. Mamy szczęście, jeśli coś po nas zostaje, czy to kamień, czy pieśń, czy opowieść.

Czy dziecko.

Większość opowieści zaczyna się z urodzeniem, a kończy ze śmiercią. Ale to opowieść błazna. Skoro zaczęła się od śmierci, niech skończy się na urodzeniu.

Rankiem dwunastego dnia od narodzenia Chrystusa, w dzień Trzech Króli, Gruby Bazyli i ja galopowaliśmy wszerz i wzdłuż Tessaloniki, szukając trzeźwej położnej. W końcu dopadliśmy kwaśnej, lecz kompetentnej niewiasty i zataszczyli ją do domu Grubego Bazylego. Mój kamrat siłą

350

trzymał mnie na mrozie, podczas gdy bezradny wsłuchiwa­łem się we wrzaski żony.

Niebawem po zachodzie słońca i ostatnim jęku rozległ się piskliwszy i słabszy głosik. Akuszerka wyszła i po raz pierwszy się uśmiechnęła. Uściskałem tę kobietę, której wcześniej nigdy w życiu nie spotkałem, jakby była moją. ro­dzoną siostrą.

Wszedłem do środka. Moja żona była bielutka bez pomo­cy bielidła, ale nigdy nie widziałem jej szczęśliwszej. Skinęła na mnie, jakbym potrzebował jakiegokolwiek nalegania, aby do niej podejść. W jej ramionach wydzierała się wniebogłosy drobniutka czerwona na buzi dziewczynka.

— Poznaj swoją córkę - powiedziała Klaudia.

Usiadła i podała mi małą. Wziąłem ją w ramiona, jeszcze nie dowierzając, ale z wielką radością.

Mówi się, że noworodki się nie uśmiechają, że nie umie­ją tego robić. Przysięgam na pierwszego błazna, naszego Zbawcę, że kiedy moja córeczka otworzyła oczy i po raz pierwszy mnie zobaczyła, gaworzącego do niej w błaźnim makijażu, uśmiechnęła się i serce mi stopniało.

• Szlachetna pani, wyznaję, że muszę złamać przysięgę, którą ci niegdyś złożyłem - powiedziałem.

• Co za przysięgę, błaźnie? — spytała z uśmiechem żona.

• Kiedy braliśmy ślub, przysiągłem, że nigdy nie poko­cham żadnej kobiety poza tobą. Ale wyznaję, że muszę uczy­nić w mym sercu miejsce dla tej kruszynki.

• Nie spodziewałam się niczego innego.

• Jak ją nazwiemy? — spytałem, siadając obok na łóżku i podając jej naszą córkę.

351

• Już znalazłam dla niej imię — rzekła Klaudia. — Porcja. Mam nadzieję, że nie będziesz miał żadnych obiekcji.

• Porcja — powtórzyłem, obracając na języku to imię.

• Tak. Będzie kobietą, której mężczyźni będą słuchali, a jeśli nie, to ze zgubą dla siebie*.

- To mi się podoba. Porcja to jest to. Córka błaznów, uro­
dzona w dzień Trzech Króli.

Pod koniec marca śniegi stopniały na tyle, że żona zgo­dziła się podjąć podróż. Nabyliśmy muła, dodając jeszcze jedno stworzenie do pary naszych koni, pożegnaliśmy się z naszym gospodarzem i kolejny raz wjechaliśmy na via Egnatia. Zamierzaliśmy się udać na zachód, do Dyrrachium, potem na północ, odwiedzić dzieci Klaudii w Orsynie, po czym przebyć Adriatyk i powrócić do domu cechowego.

Około Wielkanocy minęliśmy Jezioro Ochrydzkie. Klau­dia opanowała sztukę karmienia i przewijania dziecięcia, nie schodząc z konia, co było poważnym wyzwaniem dla obu stron. Zajmowała się maleństwem, kiedy nagle ściągnęła wo­dze klaczy. Natychmiast dobyłem miecza, ale potrząsnęła głową i wskazała na drogę.

Ktoś niezdarnie narysował na jej środku okrąg, kupkami kamieni wyznaczył kierunki geograficzne i napisał dziwne łacińskie zaklęcia.

• Myślę, że to jakiś czarodziejski krąg - powiedziałem.

• Tak - zgodziła się żona.

Przez chwilę tylko wpatrywaliśmy się w to coś.

* Aluzja do jednej z postaci Kupca weneckiego W. Szekspira.

352

• To może być jakaś pułapka — stwierdziła.

• Tak - zgodziłem się. Znowu się przyglądaliśmy.

- Oczywiście, nie wierzę w żadne czary - rzekła stanow­
czo.

- Ani ja — dodałem z równą mocą.
Popatrzyliśmy po raz ostatni.

• Ale ostrożność nigdy nie zawadzi — powiedziałem, kie­rując Zeusa wokół kręgu.

• Nigdy - zgodziła się Klaudia, podążając moim śladem.

Udaliśmy się dalej, nie przejmując się niczym, ale przy­siągłbym, że słyszałem, jak ktoś schowany za drzewem szpetnie zaklął:

- A niech to wszyscy diabli porwą!

Nota historyczna

Historia to w większej lub mniejszej mierne brednie.

Henry Ford

Mamy nadzieję, że wraz z tymi kronikami błazna Teofi­la więcej światła padnie na przyczyny leżące u początku czwartej wyprawy krzyżowej. Wśród uczonych całego świa­ta przez dziesiątki lat toczyła się debata względem tego, czy cel wyprawy od początku został wypaczony przez wenecjan, którym zależało na eliminacji handlowego rywala (pogląd zwolenników Bizancjum), czy też zmiana nastąpiła później, po podbiciu zimą Żary i pod naciskiem Germanów, którzy wykorzystali jako narzędzie małoletniego Aleksego (opinia zwolenników Wenecji). Francuski historyk, Achille Luchaire, napisał w roku 1907, że problemu nie rozwiązano, i nie wygląda na to, aby kiedykolwiek mogło się to udać. Inny zajmujący się średniowieczem historyk, pisząc o konferencji zorganizowanej w latach osiemdziesiątych XX w., stwierdza, że podział między dwoma obozami okazał się tak głęboki, iż prawie doszło do bójki.

Przynajmniej ja z przyjemnością zapłaciłbym, żeby obej­rzeć ten spór. Wyobrażam sobie, że zwolennicy dwóch miast zajmują pozycję po obu stronach wielkiego pola. Jedni i drudzy dostają rozłożoną na części mangonelę (machinę

354

wojenną, rodzaj katapulty), instrukcję użytkowania zawartą w trzynastowiecznym rękopisie i kupę kamieni. Ostatni hi­storyk, który przetrwa, otrzymuje prawo do sporządzenia obowiązującej wersji.

Moje skromne badania na tym polu przekonały mnie, że tak naprawdę historykom przede wszystkim zależy na pogrą­żeniu innych historyków. Zwykle odbywa się to za pomocą sprytnie sporządzonych przypisów („Profesor Taki a Taki nie bierze pod uwagę...", „Z niewiadomego powodu pani Taka a Taka oparła się na mylnej wykładni..." „Herr Sia­ki jedynie powtarza jak papuga dawno obaloną tezę, że..." i tak dalej). Jest jednak rozsądne źródło wiedzy na ten temat, książka Donalda E. Quellera i Thomasa F. Maddena The Fourth Crusade: The Conąuest of Constatinople (II wyd.) Autorzy, mimo że bezwstydnie wychwalają wenecki punkt widzenia, przynajmniej omawiają przeciwne poglądy, zanim zmiażdżą je we wspomnianych wyżej przypisach, a bibliografia, którą się posługują, jest bardzo obszerna.

Podjąłbym jednak dyskusję z ich konkluzją, jakoby cel krucjaty uległ zmianie w jej trakcie. Cytują oni argument Johna Pryora, który twierdzi, że skoro wenecjanie poświęcili wiele czasu na zbudowanie transportowców dla jazdy, wy­posażonych w rampy pozwalające na szybki wyładunek na brzeg, może to jedynie oznaczać, iż ich celem było wybrze­że o piaszczystych plażach, a takie ma Egipt. Lecz przecież wenecjanie również budowali gigantyczne transportowce z przesadnie długimi bukszprytami (drzewce na dziobie okrętu w linii wzniosu pokładu). Były to jedyne skuteczne machiny wojenne przeciwko murom Konstantynopola od

355

ich powstania, dopóki dziewięć wieków później nie wy­szczerbiły ich tureckie działa. Dalej projekt Orła, którego dziób wykończono grubymi płatami metalu, co w sam raz posłużyło do przerwania wielkiego łańcucha, strzegącego Złotego Rogu. Te wielkie jednostki od początku projekto­wano i budowano do niecnych celów. Biorąc pod uwagę, jak dobrze mieszkańcy weneckiej dzielnicy znali układ murów nadmorskich w okolicy Złotego Rogu, wszystko składa się na logiczny plan — i to taki, który sporządzono na długo przed tym, zanim flota w ogóle opuściła Wenecję. A trans­portowce dla koni spisały się znakomicie, kiedy wylądowano i zaatakowano Galatę.

Raport Teofila wyjaśnia przynajmniej jedną małą tajem­nicę pierwszego oblężenia, mianowicie to, jakim cudem we­necka flaga pokazała się na baszcie murów nadmorskich. Mimochodem wspomina o tym Geoffroy de Villehardouin, który potwierdza, „że ponad czterdziestu żołnierzy z całą powagą zapewniło go, iż widzieli banderę świętego Marka powiewającą ze szczytu jednej z baszt, ale nikt z nich nie wiedział, kto ją tam umieścił". Nawet dysponując pomostem abordażowym, niełatwo się wedrzeć z morza na mury wyso­kości czterdziestu stóp. Nie dziwi, że krzyżowcy korzystali z pomocy wenecjan mieszkających w mieście.

Szczególny podziw w wypadku tej właśnie bitwy budzi liczba relacji, które przetrwały. Wspomniałem kronikę Geof-froya de Villehardouin. Dostępny jest przekład M.R.B. Shaw (Viking Press). Geoffroy opisuje dużą część negocjacji na wysokim szczeblu, jak również opis całego zdarzenia z woj­skowego punktu widzenia, podkreślając moralną przewagę

356

krzyżowców w ogólności, Franków w szczególności, a jego samego przede wszystkim.

Rzadki i fascynujący opis wojny z racji tego, iż sporządzo­no go z punktu widzenia prostego żołnierza, można zna­leźć we wspomnieniach Roberta de Clari, przetłumaczonych przez Edgara Holmesa McNeala i opublikowanych przez University of Toronto Press. Ten, jakby się dziś żargono­wo powiedziało, trep, był w ogniu kilku bitew, w tym osta­tecznego szturmu na mury nadmorskie podczas drugiego oblężenia w 1204 roku. Również oprowadza czytelnika po mieście, chociaż podaje tyle błędnych tropów, że można by pomyśleć, iż to Plossus był jego psotnym przewodnikiem. Robert de Clari przekazuje w równej mierze plotki, fakty, mity i zasłyszane wiadomości, ale tworzy nieco cyniczniej szy odpowiednik egoistycznych usprawiedliwień pana z Ville-hardouin.

W końcu grecki punkt widzenia (czyli mieszkańców Konstantynopola) przedstawia nasz stary przyjaciel Niketas Choniates i kolejny raz odsyłam czytelników do cudownego tłumaczenia Harry'ego J. Magouliasa, O City of Byzantium, Annals of Niketas Choniates, wydanego przez Wayne State University Press. Choniates był najlepszym dziejopisem, jaki mógł się przytrafić temu katastrofalnemu wydarzeniu, a jego lament nad miastem łączy szczegółowy raport z poetyckim wdziękiem, dzięki czemu otrzymujemy dzieło o wielkiej uro­dzie i sile oddziaływania, dorównujące prorockim księgom Starego Testamentu.

Wydarzenia rozpoczęte przez czwartą wyprawę krzyżo­wą nadal się toczą. Gdyby krzyżowcy nie podbili Konstan-

357

tynopola, być może cesarstwo zachowałoby dość sił, by dwa i pół wieku później wytrzymać nawałę Turków. Napór tych ostatnich na Europę i stworzenie imperium osmańskiego doprowadziły do powstania długowiecznych narodowo­ściowych nienawiści, które kulminowały podczas I wojny światowej. Ziarna muzułmańsko-katolicko-prawosławnych podziałów, zasiane w wyniku rozpadu imperium osmań­skiego, do naszych czasów skutkowały wojnami domowymi i czystkami etnicznymi na Bałkanach.

4 maja 2001 papież Jan Paweł II odwiedził prawosławne­go arcybiskupa Aten, Christodoulosa. W niezwykłym sym­bolicznym geście papież modlił się do Boga o przebaczenie katolikom grzechów przeciwko prawosławnym, zwłaszcza czwartej krucjaty. „Jak mogliśmy wtedy nie dostrzec działa­jącej w sercu ludzkim mysteńum iniąuitatiś? — powiedział wów­czas. — Tylko do Boga należy sąd i stąd też polecamy ciężki bagaż przeszłości Jego nieskończonej łasce, błagamy Go o zaleczenie ran, które nadal przysparzają cierpienia duchowi prawosławnej wiary. Razem musimy działać na rzecz tego zaleczenia, jeśli wyłaniająca się teraz Europa ma być wier­na swojej tożsamości, która tworzy nierozdzielną całość z chrześcijańskim humanizmem wspólnym Wschodowi i Za­chodowi".

Może potrzebujemy następnego cechu błaznów, żeby po­mógł nam przywrócić pokój udręczonemu światu.

Fragmenty murów miasta nadal stoją. Jeśli uda się wam wyprawić w podróż do Stambułu, obejrzyjcie je i wspomnij­cie ten fragment z Choniatesa: „Kiedy zostawiliśmy za sobą Miasto, inni powrócili, dzięki Bogu, i głośno lamentowali

358

nad swoim nieszczęściem, ale ja rzuciłem się, jak stałem, na ziemię i czyniłem wyrzuty murom, gdyż one jedyne po­zostały beznamiętne, że ani nie roniły łez, ani nie spoczęły w ruinach na ziemi, gdyż dalej stały prosto. Jeśli tych istot, dla których ochrony zostałyście wzniesione, już nie ma, zo­stały doszczętnie zniszczone ogniem i wojną, po co nadal stoicie? I kogo teraz będziecie chronić...?"

Źródła

William Szekspir Wieczór Trzech Króli, tłum. Leon Ulrich, Warszawa 1980.

Biblia Tysiąclecia, Poznań-Warszawa 1970.

Podziękowania

Poza tymi, których autor wymienia w nocie historycznej, chciałby z całego serca podziękować tym, których dzieła po służyły mu cenną pomocą. Oto oni:

Pierre Gilles, HJ. Chaytor, Horatio Brown, Sigfus Blon-dal, Michael Maclagan, Rodolph Guilland, Bryan Tsangadas, Benjamin Hendrickx, Grinna Matzukis, Adele La Barre Sta-rensier, Anna Muthesius i wielu współpracowników Eywit-ness Travel Guides: Istanbul (1988), zwłaszcza autor niezwy­kłej ilustracji na ss. 20-21.