Literatura i kultura modernizmu (wiadomości wstępne i liryka)

Sprawdzian wiadomości

Grupa iI

1. Przeczytaj poniższy fragment, a następnie:

a) na podstawie analizy refrenu (druga strofa) określ trzy sposoby budowania muzyczności w utworze,

b) zinterpretuj symboliczny obraz poetycki wykreowany w wierszu.

Leopold Staff Deszcz jesienny (fragment)

Przez ogród mój szatan szedł smutny śmiertelnie

I zmienił go w straszną, okropną pustelnię...

Z ponurym, na piersi zwieszonym szedł czołem

I kwiaty kwitnące przysypał popiołem,

Trawniki zarzucił bryłami kamienia

I posiał szał trwogi i śmierć przerażenia...

Aż, strwożon swym dziełem, brzemieniem ołowiu

Położył się na tym kamiennym pustkowiu,

By w piersi łkające przytłumić rozpacze,

I smutków potwornych płomienne łzy płacze...

 

To w szyby deszcz dzwoni, deszcz dzwoni jesienny

I pluszcze jednaki, miarowy, niezmienny,

Dżdżu krople padają i tłuką w me okno...

Jęk szklany... płacz szklany... a szyby w mgle mokną

I światła szarego blask sączy się senny...

O szyby deszcz dzwoni, deszcz dzwoni jesienny...

2. Wskaż jedno podobieństwo i trzy różnice między symbolem a alegorią.

symbol	alegoria

3. Przeczytaj poniższy fragment, a następnie:

a) wypisz z tekstu epitet metaforyczny,

b) wypisz z tekstu synestezję,

c) rozpoznaj kierunek artystyczny obecny w utworze,

d) podaj trzy argumenty na poparcie swojego zdania,

e) udowodnij, iż w wierszu został przedstawiony pejzaż mentalny.

Kazimierz Przerwa-Tetmajer Widok ze Świnicy do Doliny Wierchcichej (fragmenty)

Taki tam spokój... Na gór zbocza

światła się zlewa mgła przezrocza,

na senną zieleń gór. […]

Ponad doliną się rozwiesza

srebrzystoturkusowa cisza

nieba w słonecznych skrach.

Patrzę ze szczytu w dół: pode mną

przepaść rozwarła paszczę ciemną –

patrzę w dolinę, w dal:

i jakaś dziwna mię pochwyca

bez brzegu i bez dna tęsknica,

niewysłowiony żal...

4. Przeczytaj poniższy fragment, a następnie:

a) rozpoznaj kierunek artystyczny obecny w utworze,

b) podaj trzy argumenty na poparcie swojego zdania,

c) podaj tytuł księgi biblijnej, do której nawiązuje autor,

d) określ, na czym polega to nawiązanie.

Jan Kasprowicz Dies irae (fragmenty)

Trąba dziwny dźwięk rozsieje,

ogień skrzepnie, blask ściemnieje,

w proch powrócą światów dzieje.

Z drzew wieczności spadną liście na

Sędziego straszne przyjście,

by świadectwo dać Psalmiście... […]

Miliardy krzyży,

opromienione okręgami tęczy,

z padolnych Styksów powstają głębiny

w Pańskiego gniewu nieskończony dzień

i rosną, rosną w jakiś straszny las [...].

5. Przeczytaj poniższy fragment, a następnie:

a) przedstaw kreację Boga w utworze (wskaż cztery cechy),

b) objaśnij, co łączy postawę podmiotu lirycznego wiersza z postawą Konrada z III cz. Dziadów Adama Mickiewicza.

Jan Kasprowicz Dies irae (fragment)

Mą duszę pali wieczna, niezamknięta rana!

Któż mi lekarstwo poda?

Ojcze rozpusty! Kyrie elejson.

Nic, co się stało pod sklepem niebiosów,

bez Twej się woli nie stało!

Kyrie elejson!

O źródło zdrady! Kyrie elejson!

Przyczyno grzechu

i zemsty, i rozpaczy szaleńczego śmiechu!

Kyrie elejson!

Sądź, Sprawiedliwy!

Krusz światów posady,

rozżegnij wielki pożar w tlejącej iskierce,

na popiół spal Adama oszukane serce

i płacz!

Z nim razem płacz, kamienny, lodowaty Boże!

6. Nazwij postawę ujawniającą się w tekście oraz podaj trzy argumenty na poparcie swojego zdania.

Jan Kasprowicz Księga ubogich (fragmenty)

Ach! Dokąd wy tak spieszycie,

O ludzie, tęsknotą gnani?

Tu las jest, tu potok szumi,

Wyzwolon z głaźnej otchłani... […]

Pozbywa się moje serce –

O ludzie, żyjący nadzieją! –

Wszelakiej skazy, gdy widzę,

Jak trawy śmiać się umieją. […]

Nie ma tu nic szczególnego...

Bo jakiż cud tu być może,

Gdzie w wieczór na górskich szczytach

Żagwią się ognie boże?

Zagasły!... Że zgasły tak prędko –

O ludzie, żywota chciwi! –

l że zagasnąć musiały,

Nikt tu się temu nie dziwi.

7. Określ ramy czasowe epoki.

8. Objaśnij znaczenie i genezę trzech nazw epoki:

a) neoromantyzm,

b) modernizm,

c) Młoda Polska.

9. Uzupełnij tabelę dotyczącą kierunków artystycznych modernizmu.

	kierunek	charakterystyka (dwie cechy)
Claude Monet
Edvard Munch
Gustav Klimt

10. Przedstaw trzy główne założenia koncepcji moralności autorstwa Friedricha Nietzschego.

11. Opisz młodopolską koncepcję miłości i śmierci wyrażoną w poniższych fragmentach wiersza.

Kazimierz Przerwa Tetmajer Ja, kiedy usta... (fragmenty)

Ja, kiedy usta ku twym ustom chylę,

nie samych zmysłów szukam upojenia,

ja chcę, by myśl ma omdlała na chwilę,

chcę czuć najwyższą rozkosz – zapomnienia. […]

Błogosławiona śmierć, gdy się posiada,

czego się pragnie nad wszystko goręcej,

nim twarz przesytu pojawi się blada,

nim się zażąda i znowu, i więcej...

12. Przeczytaj poniższy fragment, a następnie:

a) nazwij postawę wyrażoną w utworze,

b) podaj nazwisko filozofa, którego poglądy były inspiracją dla modernistycznej postawy zilustrowanej w utworze,

c) scharakteryzuj tę postawę (wskaż cztery cechy),

d) przedstaw kreację podmiotu lirycznego.

Kazimierz Przerwa-Tetmajer Koniec wieku XIX (fragment)

Cóż więc jest? Co zostało nam, co wszystko wiemy,

dla których żadna z dawnych wiar już nie wystarcza?

Jakaż jest przeciw włóczni złego twoja tarcza,

człowiecze z końca wieku?... Głowę zwiesił niemy.

R 13. Uzupełnij tabelę dotyczącą twórczości poetów europejskiego modernizmu.

autor	tytuł	problematyka
	Padlina
Paul Verlaine
	Moja Bohema

R 14. Przeczytaj poniższe fragmenty, a następnie:

a) scharakteryzuj modernistyczną koncepcję artysty i sztuki ukazaną w obu utworach,

b) określ, na czym polega polemiczność eseju Przybyszewskiego wobec przekonań poprzedniej epoki,

c) w wierszu Tetmajera wskaż dwa środki służące dynamizacji wypowiedzi.

Stanisław Przybyszewski Confiteor (fragmenty)

Sztuka nie ma żadnego celu, jest celem sama w sobie, jest absolutem, bo jest odbiciem absolutu – duszy. […]

Sztuka tendencyjna, sztuka pouczająca, sztuka-rozrywka, sztuka-patriotyzm, sztuka mająca jakiś cel moralny lub społeczny przestaje być sztuką, a staje się biblia pauperum dla ludzi, którzy nie umieją myśleć lub są zbyt mało wykształceni, by móc przeczytać odnośne podręczniki – a dla takich ludzi potrzebni są nauczyciele wędrowni, a nie sztuka. […]

Artysta stoi ponad życiem, ponad światem, jest Panem Panów, niekiełznany żadnym prawem, nieograniczany żadną siłą ludzką. Jest on zarówno święty i czysty, czy odtwarza największe zbrodnie, odkrywa najwstrętniejsze brudy, gdy oczy w niebo wbija i światłość Boga przenika.

Kazimierz Przerwa-Tetmajer Evviva l’arte! (fragmenty)

Evviva l’arte!¹ Niechaj pasie brzuchy

nędzny filistrów naród! My, artyści,

my, którym często na chleb braknie suchy,

my, do jesiennych tak podobni liści,

i tak wykrzykniem; gdy wszystko nic warte,

evviva l’arte! […]

Evviva l’arte! W piersiach naszych płoną

ognie przez Boga samego włożone:

więc patrzym na tłum z głową podniesioną,

laurów za złotą nie damy koronę,

i chociaż życie nasze nic niewarte:

evviva l’arte!

¹ Evviva l’arte! (franc.) – Niech żyje sztuka!

R 15. Wskaż trzy cechy parnasizmu obecne w poniższym wierszu.

Kazimiera Zawistowska Herodiada

Czy wiesz co rozkosz? Czy Cię nie poruszy

Szept bladych kwiatów w takie noce parne?

Pójdź!... ja Ci włosy me rozplotę czarne,

Wężem pożądań wejdę do Twej duszy!

Płomiennym szeptem odemknę Twe uszy,

Podam Ci usta drżące i ofiarne,

I ust Twych ogniem ciało Twe ogarnę,

Aż pieszczot moich fala Cię ogłuszy!...

Pójdź!... ja rozkoszą śćmię Tobie Jehowę..

Zapomnisz, twarzą padłszy na me łono,

Pijąc źrenice me błyskawicowe...

Lecz pójdź!... bo czasem w oczach mi czerwono.

I z piekielnymi zmagam się widmami,

I wiem, że dłonie krew mi Twoja splami.