Dziecięce obrazki są prawdziwą kopalnią informacji – pokazują uczucia, pragnienia, lęki, a nawet charakter autora! Przyjrzyj się więc uważnie rysunkom swojej córki lub syna i zobacz, jak odbiera świat.
FOTO ART: Rozszyfruj rysunki dziecka
Już dwuletni malec chętnie bierze do ręki kredki i kreśli na papierze linie i kółka. Rok później prace stają się coraz dokładniejsze, a dziecko przenosi na papier to, co mu najbliższe: rodziców, dom, rodzeństwo, ulubione zwierzęta. Dla psychologów, którzy interpretują te rysunki, znaczenie ma każdy ich szczegół – np. to, czy dłonie braciszka są narysowane tak, że widać niemal każdy palec, czy też w ogóle nie ma ich na obrazku. Ważne jest również, czy dzieło zajmuje całą kartkę, czy tylko róg; jak duże są postacie i jakich malec używa kolorów.
Kto jest w domu najważniejszy
Najłatwiej jest to wyczytać z rysunku rodziny. W interpretacji istotna jest kolejność rysowania postaci. Jeśli najpierw powstanie tata, oznacza to, że maluch postrzega ojca jako osobę dominującą w rodzinie. Jeśli do tego postać taty została uwidoczniona z licznymi szczegółami (np. z nieodłączną fajką), znajduje się na środku arkusza lub jest dużo większa od innych, wtedy nie ma wątpliwości: w oczach dziecka ojciec zajmuje w domu najważniejszą pozycję. Oczywiście może to być mama, dziadek lub siostra, zależy której z tych osób maluch przypisuje specjalne znaczenie.
Kogo kocha, kogo lubi
Najbliżej siebie kilkulatek rysuje osobę, z którą czuje się najsilniej związany emocjonalnie. O głębokiej więzi świadczy też trzymanie się za ręce lub kierowanie ich ku sobie. Jeśli na rysunku mama i tata są przedstawieni z rękami, a siostra czy brat bez rąk, to wyraża silne przywiązanie do rodziców i nieporozumienia z rodzeństwem. Czego mogą dotyczyć konflikty? Choćby zabierania zabawek. Dziecko wie, że młodszego braciszka trzeba kochać, więc nie przyznaje się do złości na niego. Swoje uczucia ujawnia pośrednio – na obrazku pozbawia go rąk, żeby już niczego nie zabierał. Oznaką nieporozumień są też przedmioty rozdzielające osoby z rodziny. Gdy malec pomiędzy sobą a ojcem umieszcza szafę czy drzewo, oznacza to, że nie czuje się przy nim bezpiecznie. Być może tata jest zbyt stanowczy lub za dużo wymaga od potomka.
Ewa Maciocha, psychoterapeutka
Instytut Psychiatrii i Neurologii w Warszawie
Przede wszystkim nie sterujmy małym artystą. Pozwólmy dziecku kierować się jego własną wyobraźnią. Darujmy sobie uwagi na temat różowych liści na drzewie, nie śmiejmy się z nieba znajdującego się na dole kartki. Chwalmy prace malca i dużo z nim na ten temat rozmawiajmy. Gdy maluje np. rodzinę, unikajmy podpowiedzi w rodzaju: “Zapomniałeś dorysować włosów tacie”. Warto natomiast pytać o narysowane osoby: kto jest najmilszy , najszczęśliwszy, a kto bywa niemiły, smutny, i dlaczego. To bardzo ważne! Pamiętajmy, że sam rysunek, bez rozmowy o nim, absolutnie nie wystarczy, by poznać prawdziwe uczucia i myśli dziecka.
A co zrobić, gdy w obrazkach coś nas zaniepokoi? Bo np. wszystkie prace są niestaranne czy ponure. Wtedy w żadnym wypadku nie krytykujmy, lecz wybierzmy się z dzieckiem do psychologa. Specjalista najlepiej odczyta wiadomości zaszyfrowane w rysunkach i podpowie, jak wyjść naprzeciw ukrytym potrzebom malucha.
Z kim ma na pieńku
Osoby, które wzbudzają w dziecku niepokój, niechęć czy inne przykre uczucia, są rysowane z brzegu, w kącie lub z dala od innych postaci. Niektóre dzieci w ten sposób przedstawiają swoje rodzeństwo. To ważny sygnał: mogą czuć się zazdrosne o brata lub siostrę. Zdarza się tak np. wtedy, gdy w domu pojawia się małe dziecko, któremu rodzice poświęcają więcej czasu. Ale uwaga! Osoba budząca zazdrość czy niechęć może też zostać w rysunku pominięta. Dziecko zwykle tłumaczy potem jej nieobecność, mówiąc, że zabrakło miejsca na kartce. Jednak w rzeczywistości maluch po prostu nie akceptuje tego członka rodziny lub się go boi. Oznaką silnego lęku bywa również wyeliminowanie z rysunku wszystkich domowników poza tym jednym, który wzbudza w dziecku zbytni respekt.
Osoby, które w życiu dziecka nie odgrywają szczególnej roli, są rysowane zazwyczaj jako ostatnie. Bywa, że maluch na końcu rysuje samego siebie. Co to oznacza? Prawdopodobnie ma poczucie, że mało liczy się w rodzinie. Najgorzej, gdy w ogóle nie umieszcza siebie na rysunku rodziny. To bardzo niepokojący sygnał! Dziecko może się czuć odrzucone emocjonalnie przez najbliższych i pozbawione ich miłości.
Odkryj klucz do jego charakteru
Psycholodzy są zgodni: sposób, w jaki dziecko rysuje, wiele mówi o jego usposobieniu. Na co warto zwrócić uwagę? Głównie na rozmiar i grubość kreski. Linie długie, rysowane z rozmachem i z dużą siłą nacisku, świadczą o energii, odwadze, pewności siebie, a nawet o gwałtowności malca. Na rysunku dziecka nieśmiałego czy pełnego obaw linie są delikatne, posunięcia kredką niepewne, a postacie nieraz tak małe, że na kartce papieru zostaje mnóstwo pustego miejsca. Zamaszyste, chaotyczne, szybkie pociągnięcia kredki cechują dziecko nadpobudliwe.
Zdarza się, że w całym delikatnym rysunku jedna postać jest namalowana specjalnie mocno. O czym to świadczy? Dziecko wiąże z tą osobą bardzo silne emocje – może to być miłość, podziw lub odwrotnie: gniew, wręcz agresja. Uwaga! Agresję malucha mogą wyrażać także przedmioty służące do walki, np. karabin czy nóż, które dziecko umieszcza w swoich rękach.
1,5 roku do 2 lat – bazgroły dziecka nie przedstawiają żadnej sensownej treści, najczęściej są to linie, które bezładnie splatają się ze sobą,
2–4 lata – na obrazkach pojawiają się postacie ludzkie, większość z nich to “głowonogi”,
4–6 lat – dziecko próbuje coraz dokładniej odwzorować świat, rysuje domki, kwiaty, słońce,
6–9 lat – postacie i przedmioty są ujmowane coraz bardziej realistyczne, drzewa mają liście, a dom okna i komin.
Poznaj język barw
Pogodny, wesoły, życzliwie nastawiony do świata malec najczęściej wybiera jasne, ciepłe barwy: czerwoną, żółtą, pomarańczową. Dziecko spokojne, zrównoważone chętnie sięga po kredkę zieloną, niebieską, fioletową. Rysunki ponure, z przewagą czerni i brązu, sygnalizują, że mały twórca jest w złym nastroju lub że brakuje mu poczucia bezpieczeństwa. Także wtedy, gdy malec najpierw długo się zastanawia, co ma narysować, a potem oddaje pracę ubogą w szczegóły i nie dokończoną, należy przypuszczać, że coś go gnębi. Być może potrzebuje po prostu więcej pieszczot i zabaw z rodzicami.
Postać mało kolorowa, namalowana bez szczegółów, mówi o złych relacjach dziecka z tą osobą – malec raczej nie żywi wobec niej przyjaznych uczuć. Natomiast ktoś, kogo dziecko przedstawiło za pomocą większej liczby barw niż innych, często jest kimś najbardziej podziwianym.
Znaki zapisane na twarzy
Jeśli na dziecięcym rysunku wszyscy się uśmiechają, a przy tym nikt nie jest pominięty czy wyobcowany, to możemy być spokojni – dziecko dobrze się czuje w swojej rodzinie i postrzega ją jako szczęśliwą. Gorzej, gdy postacie są smutne, złe lub mają srogie miny. Dlaczego? Taka praca wskazuje na przykre emocje związane z sytuacją w domu – maluch może np. przeżywać ciągłe kłótnie pomiędzy rodzicami.
Osoby pozbawionej twarzy lub odwróconej tyłem maluch nie akceptuje. Warto wtedy zapytać dziecko, kim ona jest i czemu właśnie tak została przedstawiona. Wiele dzieci zdradza w ten sposób swoje pragnienie ograniczenia kontaktów z tą osobą – może to być np. ojciec alkoholik.
O CZYM MÓWIĄ NAM RYSUNKI DZIECI.
"Spontaniczne obrazki są jak mapa, która przedstawia "wewnętrzny krajobraz".
Z jednej strony pokazane są tam przeszkody, które trzeba pokonać,
a z drugiej zasoby i drogi, na które można wstąpić."
/Gertraud Schottenloher/
ARTETERAPIA jest sztuką interpretowania zachowania dziecka, a także jego prac plastycznych jako pewnej formy wyrazu. Celem jej nie jest wyjaśnianie jakiegoś "właściwego" znaczenia danych prac plastycznych: wypowiedzi plastyczne tworzą jedynie podkład do wyrażenia wewnętrznych odczuć malującego i oceniającego. Pracy plastycznej dziecka nie można uważać za zbiór znaków, które należy rozszyfrować według jakiejś sztywnej reguły. Nie oznacza to jednak, że nie istnieją próby objaśnień pewnych symboli.1
Wnikliwa obserwacja prac plastycznych dzieci i samego procesu twórczego może pomóc w odczytaniu ich stanu emocjonalnego, poziomu rozwoju intelektualnego, społecznego, sposobu postrzegania świata, a także tego, co jest dla nich istotne, co je cieszy, co niepokoi. Prowadzący zajęcia plastyczne mający bezpośredni kontakt z dzieckiem w czasie jego pracy twórczej, powinien umieć dostrzegać charakterystyczne znaki emocjonalne czy rozwojowe zawarte w pracach plastycznych. Zauważone deficyty można wyrównywać, przeciwdziałać niepokojącym zmianom i co bardzo istotne - stymulować sfery lepiej rozwinięte.2
Istnieją dwa sposoby analizy prac plastycznych: analiza treściowa i analiza formalna. Analiza treściowa, jak wskazuje sama nazwa, polega na uchwyceniu specyfiki treści interesującej prowadzącego, na przykład można zorientować się, jakie sytuacje powodują w dziecku lęk czy poczucie zagrożenia. Od strony formalnej można analizować kolorystykę, poziom staranności pracy, dynamikę kreski i rytm w ekspresji. Analiza ta uwzględniać może także umiejscowienie i wielkość postaci, emocje, jakie wyrażają w swoich gestach czy mimice, sposób przedstawienia osób i przedmiotów, ich wzajemny stosunek (proporcje, bliskość), ilość nagromadzonych szczegółów oraz całość kompozycji (prosta, zagmatwana), stopień zwięzłości, zajętą przestrzeń na kartce.3
W trakcie analizy, aby była ona pełna, należy wziąć pod uwagę pracę jako całość oraz rozważyć kombinacje poszczególnych czynników. Interpretacja powinna także uwzględniać wiek, dojrzałość, stan emocjonalny, tło społeczne, kulturowe i doświadczenia badanej jednostki.4
Istnieją znaki i elementy charakterystyczne dla prac plastycznych dziecka, które służyć mogą pomocą w interpretacji tych wypowiedzi. Wskaźniki te dają interpretującemu kilka punktów oparcia, co, do których zgodzili się teoretycy i badacze tej dziedziny. Podanych informacji nie należy jednak dogmatyzować, nie można także na podstawie wyłącznie jednego wskaźnika stawiać formalnej diagnozy.5
1. Kolory preferowane przez dziecko
1. Szary, różne odcienie szarości - lęk, niepokój, niepewność.
2. Czarny - poczucie zagrożenia, tłumiona agresja.
3. Jasne, czyste barwy - pogoda, poczucie bezpieczeństwa. 6
4. Dominujące plamy czerwieni, oranżu, żółci - wysoki poziom agresji, niepokój.
5. Jasne, ledwo widoczne kolory - próba ukrycia swych prawdziwych przeżyć.
6. Ciemne kolory - oznaka depresji. 7
2. Sposób rysowania - cechy graficzne
1. Silne, mocne, gwałtowne linie - ekstrawertyzm, pewność siebie, nadpobudliwość ruchowa.
2. Słabe, drżące, ledwo widoczne, niewyraźne linie - introwertyzm, poczucie niepewności, nieśmiałość, lęk, zahamowanie.
3. Zarysowanie wcześniej stworzonego rysunku - poczucie niskiej wartości, brak pewności siebie, tendencje depresyjne.
4. Niski poziom staranności - silne napięcia psychiczne.
5. Wysoki poziom staranności - dobre przystawanie, wielostronny rozwój.8
3. Powtarzające się znaki emocjonalne
1. Ziemia, silnie zaznaczone podłoże - potrzeba oparcia, poczucie zagrożenia.
2. Dom, nieproporcjonalnie duży - konflikt w rodzinie, brak poczucia bezpieczeństwa w domu rodzinnym.
3. Wiatr - niepokój, potrzeba stałości otoczenia.
4. Nawracające elementy, często geometryczne - stany lękowe.
4. Usytuowanie elementu najistotniejszego w wykonywanej pracy (cechy te dotyczą przede wszystkim postaci ludzkiej)
1. Centralne - spokój wewnętrzny, poczucie bezpieczeństwa.
2. Górne, powyżej środka - tendencje ucieczkowe, izolacyjne.
3. Dolne, poniżej środka - tendencje depresyjne, poczucie zagrożenia.
5. Postać ludzka
1. Bardzo mała - introwertyzm, nieprzystosowanie społeczne.
2. Bardzo duża - ekspansywność, nadmierna aspiracja.9
3. Zaczernianie pustych pól - niepokój; twarzy - poważnie zaburzony, negatywny wizerunku siebie; rąk - przejaw agresji.
4. Brak dłoni - zakłopotanie, poczucie nieprzystosowania.
5. Brak rąk - poczucie winy z powodu odczuwanej wrogości lub seksualności, nieprzystosowanie, bezradność; założone na piersiach - wrogość, podejrzliwość; trzymane za plecami - niechęć do kontaktów interpersonalnych; zawieszone ramiona - brak przystosowania.
6. Wyszczerzone zęby - agresywność słowna, niedojrzałość.
7. Bliskie osoby (rodzina) stojące daleko od siebie, niedotykające się - konflikt rodzinny, osłabione więzi w rodzinie.10
W książce "Rysunek dziecka" P. Wallon przedstawia najważniejsze tendencje występujące w pracy plastycznej dziecka z deficytami rozwoju. Często w pracach takiego dziecka dostrzec można stereotypowość, ubóstwo wypowiedzi, prace te zawierają elementy dziwne i potworne. Dziecko lękliwe i pełne zahamowań rysuje bardzo małe postacie, zaś to, które ma o sobie wysokie mniemanie nadaje im bardzo duże rozmiary. Wzór dziecka niestałego emocjonalnie jest chwiejny i niedokończony, dziecko cierpiące na obsesje gromadzi szczegóły i stereotypy, zaś zatrwożone nie rysuje rąk.11
Najczęstszym symptomem zaburzeń emocjonalnych jest lęk. W pracy plastycznej może się tłumaczyć przez zahamowanie czynności: wzór jest niewyraźny, linie niestałe, niekiedy przerywane. Poczucie winy wyraża się przez kreskowanie, które może się zakończyć na jednolicie czarnym rysunku, jeśli uczucie to jest głębokie. Niewyraźny, zamazany rysunek może odpowiadać poczuciu braku osobowości. Czasami rysunek znajduje się w okręgu, jest otoczony magicznym, ochronnym kręgiem (mandalą). W innych wypadkach lęk wyraża się przez wykonanie niekompletnej postaci. Postać pozbawiona górnych kończyn mówi o poważnych problemach w kontakcie z otoczeniem. Brak kończyn dolnych wyraża poczucie niebezpieczeństwa.
Jeżeli chodzi o agresję, to uwydatnia się ona niekiedy w sposób widoczny: postać przybiera postawę wojowniczą, może mieć wielkie zęby, wzdęty brzuch związany z fantazjami pożerania.12
Rysunek dziecka nadpobudliwego cechuje duża postać o agresywnym wyglądzie, narysowana w sposób gwałtowny i karykaturalny. Rysunek taki jest nabazgrany, groteskowy. Charakterystycznym wydaje się powiększenie rozmiarów postaci z ogromną głową, owalnym tułowiem i skróconymi nogami.
Odwrotnie jest u dziecka z objawami depresji. Rozmiary jego postaci są zredukowane, wzór jest niewyraźny, kreskowany lub cieniowany, z małogłowiem, w ciemnych odcieniach. Przedstawione otoczenie jest smutne (drzewa nie mają liści, chmury są czarne). Czasami rysunek wypełnia całą kartkę, jakby z lęku przed zostawieniem wolnej przestrzeni lub jest schowany w jednym z rogów kartki.13
Przyglądając się twórczości dzieci z zaburzeniami powstałymi na tle społecznym można zauważyć wielką różnorodność. Klimat ich prac jest niespokojny, z niewielką liczbą postaci i bezosobowym stylem. Na kartce małego formatu wypowiedź plastyczna jest zorganizowana wokół symetrii pionowej. Można na niej odnaleźć groby, okaleczone postacie z licznymi szczegółami w różnych kolorach. W przypadku opóźnienia rozwojowego dziecka styl jest prymitywny, kreski są chwiejne, jednobarwne. Niedojrzałość afektywna tłumaczy się niekiedy przez kreski bardzo lekko naszkicowane. Postać odcięta w połowie przez brzeg kartki wyraża ograniczenie wywołane przez otoczenie dziecka. Jeżeli dziecko jest nieakceptowane przez matkę, rysunki są skoncentrowane, w którymś z rogów kartki, z domami o zamkniętych oknach. Agresywność, która jawi się u dzieci niedostosowanych społecznie jest wyraźniejsza niż u dzieci, których rozwój przebiega w sposób prawidłowy.14
R. Gloton i C. Cero bardzo trafnie określili wypowiedź plastyczną dziecka jako opowiadanie, które chce być wysłuchane i katalog rzeczy, o których dziecko chce nam opowiedzieć. Rysunki dzieci mają nieocenioną wartość dla dorosłych, bo w niej mali artyści wyrażają swe lęki, marzenia i pragnienia. Wszystko, co ma dla nich istotne znaczenie, można odnaleźć na zamalowanej kartce papieru. Informacje "odczytane", w konfrontacji z danymi uzyskanymi w trakcie wywiadu, pozwalają nam bliżej poznać dziecko, lepiej zrozumieć jego zachowanie, zasygnalizować niepokojące zmiany oraz wyjść naprzeciw ich ukrytym potrzebom. Zawsze jednak należy pamiętać, aby tych wskaźników, zawsze odczytywanych indywidualnie, nie dogmatyzować i nie stawiać formalnej diagnozy tylko na podstawie jednego z nich.
Autor opracowania: mgr Jolanta Szarkowicz-Baca,
nauczycielka w Szkole Podstawowej nr 15 w Tarnowie.
Bibliografia:
1. Por. P. Wallon, A. Cambier, D. Engelhart, Rysunek dziecka, Warszawa 1993, WSiP, s.160.
2. Por. D. Minta, Terapeutyczne znaki w ekspresji plastycznej dziecka, "Plastyka i Wychowanie" 1995, nr1, s.24-25.
3. Por. E. Głowacka, Rysunek jako jedna z metod projekcyjnych, "Plastyka i Wychowanie" 1998, nr 5, s.33.
4. Por. G.D. Oster, P. Goud, Rysunek w psychoterapii, Gdańsk 1999, GMP, s.36.
5. Por. G.D. Oster, P. Goud, op.cit., s.36.
6. Por. D. Minta, op.cit., s.24.
7. Por. G.D. Oster, P. Goud, op.cit., s.24-25.
8. Por. E. Głowacka, op. Cit., s.24-25.
9. Por. D. Minta, op.cit., s.24-25.
10. Por. G.D. Oster, P. Gould, op. Cit., s.36-37.
11. Por. P. Wallon, A. Cambier, D. Engelhart, op. Cit., s.136.
12. Por. op. cit.,s.147-148.
13. Por. op. cit., s.153.
14. Por. P. Wallon, A. Cambier, D. Engelhart, op. Cit., s.157.
Analiza rysunku – należy do metod projekcyjnych. Często stosowaną techniką jest Test
Rysowania Rodziny, który interpretuje się w trojakim aspekcie: sprawności graficznej, struktury formalnej, treści.
W przypadku formy uwzględnia się rozległość i siłę linii, ekspansywność rysunku, rozmieszczenie poszczególnych elementów w przestrzeni. Analizując treści, uwzględnia się umieszczenie postaci badanego wśród innych, kolejność rysowania poszczególnych postaci, pomijanie niektórych postaci, dodatkowe ozdabianie lub zubożanie ich w porównaniu z innymi postaciami umieszczonymi na rysunku.
Analizując kolejność rysowania, zwracamy uwagę na rysowanie postaci w pierwszej i ostatniej kolejności.
Analizując rozmieszczenie postaci w przestrzeni możemy zauważyć, ze niektóre z nich stoją blisko siebie, trzymają się za ręce, albo też są od siebie oddalone lub pominięte.
Przy interpretacji tego testu bierze się również pod uwagę reakcje emocjonalne dziecka podczas wykonywania rysunków poszczególnych postaci. (A. Frydrychowicz Poznań 1984)
Kolejną techniką jest analiza dokumentów
Według W. Zaczyńskego „dokumentem tedy jest każda rzecz mogąca stanowić źródło informacji, na podstawie której można wydawać uzasadnione sądy o przedmiotach, ludziach i procesach”. (W. Zaczyński, Warszawa 1995)
Technika ta służy do gromadzenia wstępnych danych opisowych, a także ilościowych informacji o badanej sytuacji czy zjawisku. Jest również techniką poznawania biografii jednostek i opinii wyrażonych w dokumentach. Technika ta służy również do obiektywnego, systematycznego i ilościowego opisu jawnej treści przekazów informacyjnych. Badanie i analiza dokumentów jako technika gromadzenia wiedzy należy do najstarszych procedur badawczych.
Następną techniką dostosowaną do badań jest technika socjometryczna. Jest ona definiowana jako zespół czynności werbalnych manipulacyjnych mających na celu poznanie uwarunkowań, istoty i przemian nieformalnych związków międzyosobowych w grupach rówieśniczych.
Badanie socjometryczne polega na podaniu wszystkim członkom danej grupy kilku specjalnie skonstruowanych pytań, które pozwolą określić różne rodzaje stosunków społecznych, jak na przykład zaufanie, sympatię, popularność.
Dzięki socjometrii można uzyskać dość dużo informacji nie tylko o grupach formalnych, lecz także poznać ich hierarchie.
Do najczęściej stosowanych technik socjometrycznych należy: J.L. Moreno, w której badany odpowiada na nie więcej niż pięć pytań, pytania związane z wyborem osób z danej grupy.
Z innych technik socjometrycznych na uwagę zasługuje w szczególności plebiscyt życzliwości i niechęci, technika „ Zgadnij kto?” i technika szeregowania rangowego. Techniki te zalicza się do nietypowych technik socjometrycznych lub zbliżonych do klasycznej techniki socjometrycznej. Pod względem wartości poznawczej nie są one bynajmniej gorsze od tamtej.
RYSUNEK RODZINY-ARKUSZ OBSERWACYJNY
Nazwisko i imię ....................................wiek............................................
Data urodzenia ....................................................data badania..............
Szkoła Podstawowa.........................., klasa ....................
Nastrój badanego: pogodny, niespokojny, apatyczny, lękowy, rozdrażniony, podniecony
Stosunek do badania: bardzo zainteresowany, zainteresowany, nie zainteresowany, bierny, negatywistyczny.
Zachowanie badanego podczas rysowania: (momenty zahamowania, niechęć do rysowania którejś z postaci, wypowiedzi dziecka itp.)
NP. Chłopiec w skupieniu tworzył pracę plastyczną. Widoczne było duże zaangażowanie i chęć tworzenia. Trudność sprawiało uchwycenie prawidłowych proporcji postaci Kolejność rysowania:
W czasie kiedy badany rysuje, zaznaczyć w prostokącie cyframi kolejność rysowania postaci w takim układzie przestrzennym w jakim rozmieszczone zostały na rysunku. Po ustaleniu w rozmowie z badanym kogo postać przedstawia, zaznaczyć obok cyfr.
Wywiad z dzieckiem
1.Opowiedz mi o rodzinie którą narysowałeś, co to za rodzina?
2.Powiedz i pokaż kogo narysowałeś na swoim rysunku.
3. Kto w tej rodzinie jest najbardziej miły, dobry? Dlaczego?
4. Kto w tej rodzinie jest najmniej miły, dobry? Dlaczego?
5. Komu w tej rodzinie jest najlepiej, kto jest najbardziej szczęśliwy? Dlaczego?
6. Komu w rej rodzinie jest najgorzej, kto jest najmniej szczęśliwy? Dlaczego?
7. Czy chciałbyś coś zmienić w tej rodzinie?
8. Dlaczego nie narysowałeś.................................................?(w przypadku kiedy dziecko rysując własną rodzinę pomija na rysunku postacie wchodzące w jej skład)..
Inne wypowiedzi badanego dotyczące własnej rodziny
Analiza treści rysunku
Cechy rysunku poszczególnych postaci;
1.Rysowanie postaci w pierwszej kolejności.
2.Wyraźne powiększenie postaci w porównaniu z innymi.
3.Najwieksze ozdobienie postaci.
4.Rysowanie postaci w ostatniej kolejności.
5.Wyraźne zmniejszenie postaci w porównaniu z innymi.
6.Najmniejsze ozdobienie postaci.
7. Wyraźne odsunięcie postaci od pozostałych.
8.Pominiecie postaci.
M – matka O – ojciec S – sam D – dziecko (przy rysunku „jakiejś” rodziny)
Usytuowanie postaci względem siebie
a) postacie umieszczone obok siebie: M, O, D, D, DS
b) postacie połączone rękami:
Inne uwagi dotyczące treści rysunku ( zagospodarowanie płaszczyzny obrazu, rodzaj linii ,proporcje,ruch).
Podsumowanie wniosków wynikających z badań.
Wzór; Na podstawie pracy plastycznej i rozmowy z dzieckiem można stwierdzić, że dziecko czuje się odtrącone i ma zaniżony obraz własnej osoby nad którą dominuje rodzeństwo i rodzice. Dziecko przedstawiło siebie jako ostatnią postać, mniejszą od pozostałych bez większych detali. Jest to wynikiem emocjonalnego nastawienia, wyolbrzymienia tych elementów, które mają dla dziecka znaczenie uczuciowe. Postacią, z którą dziecko czuło się najbardziej emocjonalnie związane była matka. Przedstawiona została na rysunku w pierwszej kolejności oraz ozdobiona dodatkowymi detalami, koralami, guzikami i kieszeniami. Widoczne silne kontrasty walorowe o przewadze pomarańczu i żółci, świadczą o braku równowagi emocjonalnej i bezpieczeństwa.
OCENA UCZNIA
Główną przyczyną trudności dziecka w szkole jest nieprawidłowe funkcjonowanie rodziny. Na podstawie rysunku można stwierdzić, czy dziecko ma niezaspokojone podstawowe potrzeby miłości, ciepła i bezpieczeństwa. Zaspokojenie tych potrzeb stymuluje osiągnięcia rozwojowe. Dziecko ,które ma zapewnione poczucie bezpieczeństwa i jest chronione od lęków, rozwija się szybciej i lepiej w zakresie umysłu, sprawności fizycznej i kontaktów społecznych. Rodzina jest środowiskiem wychowawczym, w którym tkwią największe możliwości wszechstronnego rozwoju człowieka. Niezaspokojenie bliższego kontaktu z rodzicami powoduje opóźnienie rozwoju psychoruchowego i pojawianie się nieprawidłowych reakcji nieadekwatnych do badanego bodźca. Dziecko przez kontakt z dorosłymi pobudzane jest do aktywności. Systematyczny kontakt dziecka z rodzicami wpływa na kształtowanie się u niego pozytywnego obrazu samego siebie oraz obrazu świata. Z potrzebą samorealizacji łączy się potrzeba szacunku. Rodzice nie powinni krytykować wysiłków dziecka, poniżać i naginać siłą do idealnego wzoru, ponieważ zaspokojenie potrzeby szacunku prowadzi do wytworzenia u dziecka poczucia własnej wartości oraz wiary we własne siły i pewności siebie.
Dzieci w rodzinie formułują swe postawy, kształtują sposób bycia, ustalają normy moralne. Rodzice powinni posiąść wiedzę o rozwoju dziecka, zacieśnić kontakty ze szkołą i wspólnie z nauczycielem wspierać dziecko w jego rozwoju. Interpretacja przysłów oraz analiza postępów w nauce pozwalają przypuszczać, że sprawność umysłowa chłopca kształtuje się poniżej przeciętnej. Niedobór bodźców kształtujących wyobraźnię i zdolność logicznego myślenia oraz słownictwo wpłyną na gorsze funkcjonowanie dziecka w szkole i opóźnienie procesów poznawczych. Brak konsekwencji rodziców i małe zainteresowanie rodziców dzieckiem spowodowało zmniejszenie motywacji do nauki. Rozwój dziecka należy stymulować przez zacieśnienie kontaktów z rodzicami oraz dostosowanie wymogów ze strony nauczyciela do możliwości dziecka. Ważne jest, aby dziecko czuło się dowartościowane, akceptowane i pozytywnie motywowane. Należy tak dobierać metody działań, aby w pracy z uczniem wcielać piękną formułę Marii Montessori „Dopomóż mi, abym stał się samodzielny”.
W pracy z dzieckiem należy zachować spokój i rozsądek. Nie można pozwolić, aby niepokój udzielał się dorosłym. Należy zwracać uwagę na staranne wykonanie prac oraz ich ukończenie, a także utrzymanie zainteresowania na zadaniu poprzez dobieranie zadań twórczych. Należy stopniowo wydłużać czas trwania zadania i nasilać stopień trudności. Wzmacniać poczucie własnej wartości poprzez pozytywne ukierunkowanie, na przykład poprosić o starcie tablicy, rozdanie pomocy lub wykonanie innej pożytecznej czynności. Dziecko powinno siedzieć blisko nauczyciela. W zabawach, w których bierze udział powinny być jasno określone zasady. Po zajęciach ruchowych należy stosować ćwiczenia według P. Dennisona lub ćwiczenia wymagające skupienia, spokoju. Dziecko powinno mieć zapewnioną w domu atmosferę akceptacji i spokoju. Należy być konsekwentnym w ustalaniu reguł, obowiązków. Osoba dorosła winna kontrolować swoje emocje. W kontakcie z dzieckiem, nie wolno reagować wybuchowo, gwałtownie. Należy zapewnić poczucie bezpieczeństwa, dając do zrozumienia, że jest kochane, mimo konsekwencji ze strony dorosłego. Stawiane wymagania powinna cechować jasność i klarowność, aby dziecko znało swoje obowiązki i wiedziało jak ma się zachować w danej sytuacji. Obowiązki domowe powinny być dostosowane do jego możliwości. Należy chwalić za dobre wykonanie zadanie oraz doceniać trud włożony w pracę, choćby dziecko wykonało ją mniej dokładnie. Ważne jest, aby dzienny rozkład zajęć dziecka był uporządkowany, miał jasną strukturę: odpowiednią i tę samą porą wstawania, oglądania telewizji, kolacji i snu. Należy ograniczyć czas spędzany przed telewizorem, wyeliminować programy o treści agresywnej. Rodzice powinni poświęcić codziennie trochę czasu na rozmowę i zabawę, aby dziecko czuło się kochane i akceptowane.
Bibliografia:Frydrychowicz A.: Rysunek Rodzinny. Projekcyjna metoda badania stosunków rodzinnych. Poznań 1984.Łobocki M.: Metody badań pedagogicznych. Warszawa 1978.Łobocki M.: Wprowadzenie do metodologii badań pedagogicznych. Kraków 2001. Pomykało W.: Encyklopedia Pedagogiczna, Warszawa 1997. Pilch T. :Zasady badań pedagogicznych. Warszawa 2001.Skorny Z.: Obserwacje, interpretacje i charakterystyki ,Warszawa 1968.Zaczyński W. Praca badawcza nauczyciela, Warszawa 1995.
Opracowała URSZULA PAJONK nauczyciel SZKOŁY PODSTAWOWEJ NR 17 IM .JANA PAWŁA II W MYSŁOWICH