Wyrok

z dnia 20 marca 1998 r.

Sąd Apelacyjny w Łodzi

I ACa 136/98

Sprzeczne z zasadami współżycia społecznego oraz kolidujące z zasadą wolności pracy, i tym samym za naruszające prawo osób fizycznych do wyboru miejsca pracy i charakteru zatrudnienia, jest stosowanie w umowie dwóch podmiotów gospodarczych ograniczeń polegających na nakładaniu na tę ze stron, która zatrudni pracownika drugiej strony, obowiązku zapłaty kary umownej (art. 353¹ k.c. i art. 10 § 1 k.p.).

OSA 1999/1/1, OSAŁ 1998/2-3/23, Pr.Pracy 1998/11/45, Pr.Gosp. 1998/11/52, OSP 1999/3/62

34050

Dz.U.1998.21.94: art. 8; art. 10

Dz.U.1964.16.93: art. 58; art. 353(1)

glosa aprobująca: Kuczyński T. OSP 1999/3/62

przegląd orzeczn.: Trzaskowski R. PS 2002/3/63

Sentencja

Sąd Apelacyjny w Łodzi, po rozpoznaniu w dniu 20 marca 1998 r. na rozprawie sprawy z powództwa Zdzisława B. i Zdzisława K. - wspólników spółki cywilnej Agencja "Certus" Oddział w S. przeciwko "FM Polska" Spółce z ograniczoną odpowiedzialnością w M. o zapłatę kwoty 31.076,13 zł, na skutek apelacji powodów od wyroku Sądu Wojewódzkiego w Łodzi z dnia 31 października 1997 r., sygn. akt (...), oddala apelację.

Uzasadnienie faktyczne

Zdzisław B. i Zdzisław K. - wspólnicy spółki cywilnej Agencja "Certus" Oddział w S. domagali się zasądzenia od "FM Polska" Spółki z ograniczoną odpowiedzialnością w M. kwoty 31.076,13 złotych, w tym: 4.164,13 złotych skapitalizowanych odsetek za opóźnienie w płatności należności za 1995 r., 19.324,80 złotych wynagrodzenia za ochronę obiektu pozwanego w okresie od dnia 1 do 22 stycznia 1996 roku, 4.587,20 zł wynagrodzenia za ochronę domu w dniach od 22 kwietnia do 8 maja 1995 roku i 3 tys. złotych kary umownej przewidywanej w § 12 umowy z dnia 22 czerwca 1995 roku za zatrudnienie pracownika powodów.

W toku procesu strona pozwana uznała powództwo w zakresie kwoty: 4.164,13 złotych z tytułu skapitalizowanych odsetek i 19.324,80 złotych wynagrodzenia za ochronę obiektu pozwanego.

Wobec częściowej zapłaty powodowie ograniczyli powództwo i ostatecznie domagali się zasądzenia kwoty 1.648,42 zł z ustawowymi odsetkami od dnia 26 września 1996 roku, kwoty 13.526,84 zł z ustawowymi odsetkami od dnia 1 lutego 1996 roku oraz 3 tys. zł i 4.587,20 zł z żądaniem pozwu.

Strona pozwana merytorycznie ustosunkowała się do roszczeń o zapłatę kwoty 3.000 złotych i 4.578,20 złotych. Podniosła, iż kara umowna nie należy się powodom, gdyż wyrazili zgodę na zatrudnienie przez pozwanego Piotra M. - pracownika powodów, co wyłącza stosowanie § 12 umowy z dnia 22 czerwca 1995 roku. Jeżeli zaś chodzi o wynagrodzenie za ochronę obiektu pozwanego w W., to strony nie łączyła żadna umowa i brak jest podstaw do żądania wynagrodzenia. Wyrokiem z dnia 31 października 1997 r. Sąd Wojewódzki w Łodzi zasądził od "FM Polska" Spółki z o.o. w M. solidarnie na rzecz Zdzisława B. i Zdzisława K. - wspólników spółki cywilnej Agencja "Certus" Oddziału w S. kwotę 15.175,26 złotych z ustawowymi odsetkami od kwoty 13.526,84 złotych od dnia 1 lutego 1996 roku i od kwoty 1.648,42 złotych od dnia 26 września 1996 r. oraz kwotę 8.131,60 złotych tytułem zwrotu kosztów procesu, oddalił powództwo w zakresie kwoty 7.587,20 złotych i umorzył postępowanie w sprawie w pozostałej części.

Sąd pierwszej instancji poczynił następujące ustalenia faktyczne.

W dniu 22 czerwca 1998 r. strony zawarły kolejną umowę, zgodnie z którą powodowie zobowiązali się do ochrony od dnia 22 czerwca 1995 roku magazynu wysokiego składowania wraz z wszelkim mieniem znajdującym się w nim. W postanowieniu § 12 w punkcie 1 i 2 tej umowy strony umówiły się, że "w czasie trwania umowy oraz okresie jednego roku od jej ustania, bez względu na formę jej rozwiązania, zleceniodawca i zleceniobiorca zobowiązują się do niezatrudnienia bez uprzedniej pisemnej zgody aktualnych lub byłych pracowników drugiej strony występujących jako osoby fizyczne bądź jako pracownicy innej firmy. Za pracowników uważa się osoby zatrudnione na umowę o pracę lub umowę zlecenie. W razie naruszenia zobowiązania określonego w punkcie 1., strona naruszająca zobowiązuje się zapłacić drugiej stronie tytułem kary umownej kwotę 3.000 złotych za każdego zatrudnionego z tym, że istnieje wymóg pisemnego jej wezwania do rozwiązania umowy z konkretnie wskazanymi osobami. Spełnienie powyższego żądania w terminie 14 dni zwalnia od obowiązku uiszczenia kary umownej". Piotr M. był zatrudniony przez powodów do ochrony obiektów pozwanej spółki do czerwca 1995 roku. Wykonywał pracę na podstawie umowy zlecenia. Chciał zmienić pracę i pracować po uzyskaniu odpowiednich kwalifikacji jako operator wózków widłowych. Taką możliwość miał zatrudniając się w pozwanej spółce. Nie znał treści umowy stron i nie wiedział o zakresie zatrudniania się u pozwanego. Pracę u pozwanego podjął po dniu 5 lipca 1996 roku. O jego zatrudnieniu zadecydował dyrektor Patrice R., który poinformował kierownika działu kadr, iż "szefowie agencji" zgodzili się na zatrudnienie Piotra M. w spółce. W piśmie z dnia 12 lipca 1995 r. powodowie zwrócili się do strony pozwanej z żądaniem rozwiązania umowy o pracę z Piotrem M., powołując się na § 12 umowy z dnia 22 czerwca 1995 r. Strona pozwana nie zastosowała się do żądania powodów. Powodowie zawierając w umowie z dnia 22 czerwca 1995 roku treść § 12 mieli na celu zabezpieczanie się przed utratą pracowników, których koszt przygotowania do służby ochroniarskiej wynosił około 3.000 złotych. Na tę kwotę składają się koszty szkolenia teoretycznego i praktycznego, umundurowanie i wyposażenie w postaci pasa, pałki, radiotelefonu i broni. Powodowie nie zawierali z pozwaną spółką pisemnej umowy o strzeżenie obiektu przy ul. Radłowej 2 w W. w okresie od dnia 22 kwietnia do dnia 8 maja 1995 roku. Powód Zdzisław B. prowadził rozmowy z Patrice R. w sprawie ochrony budynku hotelowego w W., w którym mieszkał. Powodowie zorganizowali ochronę budynku hotelowego przy ul. Radłowej 2 w W. Pozwana spółka nie miała domu w W. W wykazie lokali i nieruchomości, jakimi dysponowała pozwana spółka w okresie styczeń - maj 1995 roku była wymieniona nieruchomość w R. przy ul. Środkowej 3. Patrice R. od dnia 10 sierpnia 1994 roku do dnia 11 sierpnia 1995 roku był zameldowany w R. przy ul. Środkowej 3, a w okresie od dnia 18 marca do dnia 3 sierpnia 1996 roku w M. przy ul. Ługowej 30. Powodowie w lipcu 1997 roku zwracali się do zarządu pozwanej spółki we Francji o udzielenie informacji, czy usługa ochrony budynku przy ul. Radłowej 2 w W. była zlecona przez spółkę "FM Polska", czy też przez Patrice R. prywatnie, lecz nie otrzymali odpowiedzi.

Poczyniwszy takie ustalenia, Sąd Wojewódzki w Łodzi powołując się na art. 353¹ k.c. uznał, że treść § 12 umowy stron z dnia 22 czerwca 1995 roku jest sprzeczna z zasadami współżycia społecznego, gdyż stosowanie się stron do jego treści prowadzi do ograniczenia prawa osoby fizycznej do wyboru miejsca pracy i charakteru zatrudnienia. Na podstawie oświadczeń powodów, że pracownik może się zwolnić z pracy u nich i zatrudnić w każdej innej firmie poza zleceniodawcą należy w ocenie Sądu przyjąć, że zasadą jest udzielenie przez powodów zgody, która musi nastąpić w formie pisemnej na zatrudnienie pracowników przez zleceniodawcę.

Sąd stwierdził nadto, że część wyposażenia ochroniarza może być wykorzystana przez innych pracowników (pas, pałka, broń itp.). Rozstrzygając spór w części dotyczącej żądania zapłaty wynagrodzenia za ochronę budynku przy ul. Radłowej 2 w W. - Sąd uznał, że powództwo w tej części nie może być uwzględnione wobec nieprzedstawienia przez powodów dowodu na okoliczność, że pozwana spółka zleciła strzeżenie tego obiektu. O kosztach procesu Sąd orzekł na podstawie art. 100 k.p.c., rozdzielając je stosunkowo.

Apelację od wyroku Sądu Wojewódzkiego w Łodzi wnieśli powodowie, zaskarżając go w części oddalającej powództwo co do kwoty 3.000 złotych i orzekającej o kosztach procesu.

Skarżący zarzucili:

1) naruszenie prawa materialnego - art. 353¹ k.c. przez uznanie, że treść umowy łączącej strony w zakresie kary umownej jest sprzeczna z zasadami współżycia społecznego,

2) sprzeczność istotnych ustaleń Sądu z treścią zebranego w sprawie materiału przez uznanie, że którykolwiek z powodów wyraził zgodę na zatrudnienie Piotra M. w pozwanej spółce oraz że treść umowy stron narusza prawa pracowników,

3) naruszenie art. 100 k.p.c. w zakresie orzeczenia o kosztach postępowania w sprawie poprzez zasądzenie kwoty 8.131,60 złotych, zamiast kwoty 9.265,50 złotych.

W oparciu o powyższe zarzuty powodowie domagali się zmiany wyroku i uwzględnienia powództwa w części zaskarżonej, ewentualnie uchylenia wyroku i przekazania sprawy sądowi pierwszej instancji do ponownego rozpoznania.

Uzasadnienie prawne

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje:

Apelacja nie zasługuje na uwzględnienie.

Sąd Wojewódzki - wbrew zarzutom skarżących - dokonał prawidłowych ustaleń faktycznych i właściwej interpretacji przepisów prawa materialnego i prawidłowo przyjął, że w świetle art. 353¹ k.c. treść umowy łączącej strony w zakresie kary umownej, jest sprzeczna z zasadami współżycia społecznego i narusza prawa pracowników.

Stosownie do art. 353¹ k.c., strony zawierające umowę mogą ułożyć stosunek prawny według swego uznania, byleby jego treść lub cel nie sprzeciwiały się właściwości (naturze) stosunku, ustawie ani zasadom współżycia społecznego. Z przepisu tego wynika, że swoboda stron w określaniu stosunku zobowiązaniowego nie jest absolutna, gdyż ograniczona jest zarówno co do treści, jak i celu. Ograniczenie polega na tym, że treść lub cel umowy nie mogą być sprzeczne z właściwością stosunku, ustawą i zasadami współżycia społecznego. Strony zawierające w dniu 22 czerwca 1995 roku umowę, uzgodniły treść § 12 nakładającego na tę ze stron, która zatrudni pracownika drugiej strony, obowiązek zapłaty kary umownej w kwocie 3.000 złotych, z tym, że przewidziały możliwość zwolnienia od tego obowiązku, jeżeli nastąpi rozwiązanie umowy z konkretnie wskazaną osobą na pisemne żądanie drugiej strony.

Powyższe unormowanie - jak wynika z jego treści - rodzi określone skutki nie tylko między stronami, ale ma także wpływ na sytuację pracowników, przez ograniczenie ich prawa do swobody wyboru zakładu pracy. Zgodnie zaś z przepisami Kodeksu pracy, każdy ma prawo do swobodnie wybranej pracy, a nawiązanie stosunku pracy, bez względu na jego podstawę prawną, wymaga zgodnego oświadczenia woli pracodawcy i pracownika (art. 10 § 1 k.p. i art. 11 k.p.).

Dobrowolność pracy oparta na zgodnych oświadczeniach woli zakładu pracy i pracownika, obejmuje po stronie pracownika swobodę wyboru zawodu i zakładu pracy. Wolność pracy polega także na niedopuszczalności zmuszania pracownika do pozostania w zatrudnieniu. Niedopuszczalne jest również, aby strony kształtując stosunek zobowiązaniowy, zawierały w umowie postanowienia naruszające prawa ich pracowników.

W tej sytuacji stwierdzić należy, że sprzeczne z zasadami współżycia społecznego oraz kolidujące z zasadą wolności pracy, i tym samym za naruszające prawo osób fizycznych do wyboru miejsca pracy i charakteru zatrudnienia, jest stosowanie w umowie dwóch podmiotów gospodarczych ograniczeń polegających na nakładaniu na tę ze stron, która zatrudni pracownika drugiej strony, obowiązku zapłaty kary umownej (art. 353¹ k.c. i art. 10 § 1 k.p.).

Zarzut więc apelacji naruszenia przez sąd pierwszej instancji art. 353¹ k.c. jako bezzasadny, nie może odnieść skutku.

Nie jest też uzasadniony kolejny zarzut apelacji, a mianowicie naruszenia przez Sąd Wojewódzki art. 100 k.p.c. W razie stosunkowego rozdzielenia kosztów procesu roszczenie o częściowy zwrot tych kosztów przysługuje nie tylko powodowi względem pozwanego, ale i pozwanemu względem powoda. W tej sprawie obie strony złożyły wnioski o zasądzenie kosztów procesu. Obliczając ostateczny wynik stosunkowego rozdzielenia kosztów procesu, należy w równym stopniu uwzględnić koszty poniesione przez powoda, jak i koszty poniesione przez pozwanego. Wysokość poniesionych przez strony kosztów, nie jest kwestionowana w apelacji.

Powód wygrał proces w 76%, a jego koszty wyniosły kwotę 12.278,40 złotych, pozwany więc winien zwrócić powodowi kwotę 9.331,58 złotych (76% z kwoty 12.278,40 zł). Powód zaś jest winien pozwanemu 24% jego kosztów. Skoro koszty pozwanego wyniosły kwotę 5.000 złotych, to powód jest obowiązany zwrócić pozwanemu kwotę 1.200 złotych (24% z kwoty 5.000 zł).

Stosując zasadę stosunkowego rozdzielenia kosztów procesu, sąd pierwszej instancji prawidłowo przyjął, że powodowi od pozwanego należy się zwrot kosztów procesu w kwocie 8.131,58 złotych (9.331,53 zł - 1.200 zł).

Z tych wszystkich względów, Sąd Apelacyjny w Łodzi uznał apelację powodów za bezzasadną i oddalił ją w oparciu o przepis art. 385 k.p.c.