Wprowadzenie do pedagogiki

Prof. zw. dr hab. Bogusław Śliwerski

Wykład 1

9.11.2008

Zaliczenie przedmiotu:
[e-mail]

Praca pisemna (esej):

MYŚLEĆ JAK PEDAGOG

• do 10 stron maszynopisu (wersja elektroniczna)

• Co to znaczy – być pedagogiem? myśleć jak pedagog? odczuwać jak pedagog? działać jak pedagog?

• Do 5 stycznia 2009

Adres: [e-mail]

- Nieprzesłanie tekstu skutkuje pisaniem testu wiadomości z ćwiczeń i wykładów.

Literatura do samokształcenia
WYBÓR LITERATURY ROZSZERZAJĄCEJ DO PODSTAW PEDAGOGIKI

1. Ablewicz K., Heremeneutyczno-fenomenologiczna perspektywa badań w pedagogice, UJ, Kraków 1994

2. Czerepaniak-Walczak M., Pedagogika emancypacyjna, Gdańsk: GWP 2006

3. Dróżdż A., Mity i utopie pedagogiczne, Wydawnictwo Naukowe Akademii Pedagogicznej, Kraków 2000

4. Duraj-Nowakowa K., Źródła podejść do pedagogiki, Kielce: Świętokrzyska Szkoła Wyższa 2005

5. Edukacja w świecie współczesnym. Wybór tekstów z pedagogiki porównawczej wraz z przewodnikiem bibliograficznym i przewodnikiem internetowym, red. Roman Leppert, Oficyna Wydawnicza „Impuls“, Kraków 2000

6. Ewolucja „ogólności“ w dyskursach pedagogicznych, red. Teresa Hejnicka-Bezwińska i Roman Leppert, Wydawnicvwto Uniersytetu im. Kazimierza Wielkiego w Bydgoszczy, Bydgoszcz 2005

7. Filozofia a pedagogika. Studia i szkice, red. Piotr Dehnel i Piotr Gutowski, Wydawnictwo Naukowe Dolnośląskiej Szkoły Wyższej Edukacjai TWP, Wrocław 2005

8. Folkierska A., Pytanie o pedagogikę, Wydawnictwo UW, Warszawa 1983

9. Gałkowski S., Rozwój i odpowiedzialność. Antropologiczne podstawy koncepcji wychowania moralnego, Wyd. KUL, Lublin 2003

10. Gnitecki J., Wprowadzenie do pedagogiki ogólnej, WN PTP Oddział w Poznaniu, Poznań 2006

11. Gnitecki J., Wstęp do ogólnej metodologii badań w naukach pedagogicznych, tom 1, Status metodologiczny nauk pedagogicznych, WN UAM, Poznań 2006

12. Górniewicz J., Kategorie pedagogiczne. Odpowiedzialność, podmiotowość, samorealizacja, tolerancja, twórczość, wyobraźnia, Olsztyn: WSP 1997

13. Gutek G.L., Filozoficzne i ideologiczne podstawy edukacji, wstęp i red. naukowa Bogusław Śliwerski, Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne, Gdańsk 2003.

14. Hejnicka – Bezwińska T., W poszukiwaniu tożsamości pedagogiki. Świadomość teoretyczno-metodologiczna współczesnej pedagogiki polskiej. Geneza i stan, WSP Bydgoszcz 1989

15. Hejnicka-Bezwińska T., Tożsamość pedagogiki. Od ortodoksji ku heterogeniczności, Wydawnictwo 69, Warszawa 1997

16. Hejnicka-Bezwińska T., Pedagogika ogólna, warszawa: WAiP 2008

17. Herzog W., Pedagogika a psychologia. Zarys wzajemnych relacji, Wydawnictwo WAM, Kraków 2006

18. Konceptualizacje przedmiotu badań pedagogiki, red. Krzysztof Rubacha, Kraków: Oficyna Wydawnicza „Impuls“ 2008

19. Krueger H.-H., Wprowadzenie w teorie i metody badawcze nauk o wychowaniu, Gdańsk: GWP 2005.

20. Kubiak-Szymborska E., Zając D.: Wokół podstawowych zagadnień teorii wychowania. - Bydgoszcz: Wydawnictwo Wers s.c., 2002

21. Ku pedagogii pogranicza, red. Zbigniew Kwieciński, Lech Witkowski, Toruń: Wydawnictwo UMK 1990

22. Kunowski S., Podstawy współczesnej pedagogiki, Wyd. Salezjańskie, Łódź 1981

23. Kunowski S., Problematyka współczesnych systemów wychowania, Kraków: Oficyna Wydawnicza „Impuls“ 2000

24. Kwaśnica R., Dwie racjonalności. Od filozofii sensu ku pedagogice ogólnej, IKN Wrocław 1987

25. Kwieciński Z., Tropy-ślady – próby. Studia i szkice z pedagogiki pogranicza, Wyd. Edytor, Poznań-Toruń 2000

26. Kwieciński Z., Między patosem a dekadencją. Studia i szkice socjopedagogiczne, Wrocław: Wydawnictwo Naukowe DSWE TWP 2007

27. Łobocki M. Teoria wychowania w zarysie”, Kraków: Oficyna Wydawnicza „Impuls”, 2003

28. Melosik Z., Postmodernistyczne kontrowersje wokół edukacji, Wyd. Edytor, Toruń - Poznań 1995

29. Metodologia pedagogiki zorientowanej humanistycznie, red. Dariusz Kubinowski, Marian Nowak, Kraków: Oficyna Wydawnicza „Impuls” 2006

30. Możliwości rozwijania i wykorzystywania teoretycznej wiedzy pedagogicznej, red. S. Palka, Zeszyty Pedagogiczne UJ, Zeszyt 22, Kraków: Wydawnictwo UJ 1995

31. Nauki pedagogiczne a praktyka edukacyjna. Red. Stanisław Palka, Prace Pedagogiczne, Zeszyt 10, Wydawnictwo UJ, Kraków 1989.

32. Nowak M., Podstawy pedagogiki otwartej, Redakcja Wydawnictw KUL, Lublin 1999.

33. Nowak M., Teorie i koncepcje wychowania, Warszawa: WAiP 2008

34. Nussbaum M.C., W trosce o człowieczeństwo. Klasyczna obrona reformy kształcenia ogólnego, przeł. Astrid Męczkowska, Wrocław: Wydawnictwo DSW 2008

35. Oblicza pedagogii, red. Katarzyna Jarkiewicz, Wyższa Szkoła Filozoficzno-Pedagogiczna Ignatianum, Wydawnictwo WAM, Kraków 2005

36. Orientacje w metodologii badań pedagogicznych, red. Stanisław Palka, Wydawnictwo UJ, Kraków 1998

37. Palka S., Pedagogika w stanie tworzenia. Wyd. UJ, Kraków 1999

38. Palka S., Pedagogika w stanie tworzenia. Kontynuacje, Wyd. UJ, Kraków 2003

39. Palka S., Metodologia. Badania. Praktyka pedagogiczna, Gdańsk: GWP 2006

40. Pedagogiczne drogowskazy, red. Barbara Juraś-Krawczyk, Bogusław Śliwerski, Oficyna Wydawnicza „Impuls”, Kraków 2000

41. Pedagogika filozoficzna, Idee pedagogiki filozoficznej, red. naukowa Sławomir Sztobryn, Bogusław Śliwerski, Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, Łódź 2003

42. Pedagogika i edukacja wobec nadziei i zagrożeń współczesności, Materiały z III Ogólnopolskiego Zjazdu Pedagogicznego, pod red. J. Gniteckiego i J. Rutkowiak, PTP, Warszawa-Poznań 1999.

43. Pedagogika jako formacja intelektualna. Refleksje we współczesnym dyskursie humanistycznym, red. Janusz Gnitecki, PTP Oddział w Poznaniu, Poznań 2005

44. Pedagogika ogólna. Tradycja. Teraźniejszość. Nowe wyzwania, red. Teresa Hejnicka – Bezwińska, WSP Bydgoszcz 1995

45. Pedagogika ogólna a filozofia nauki. Wybrane problemy poznawcze i konteksty dydaktyczne, red. Andrzej Pluta, Wydawnictwo WSP w Częstochowie, Częstochowa 1997

46. Pedagogika ogólna. Problemy aksjologiczne, red. Teresa Kukołowicz i Marian Nowak, Wyd. KUL, Lublin 1997.

47. Pedagogika. Leksykon Wydawnictwa Naukowego PWN, red. Bogusław Milerski, Bogusław Śliwerski, WN PWN, Warszawa 2000.

48. Pedagogika. Podręcznik akademicki, red. Bogusław Śliwerski, tom 1-3, Gdańsk: GWP 2006.

49. Pedagogika. Podręcznik akademicki, red. Zbigniew Kwieciński, Bogusław Śliwerski, tom I – II, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2003

50. Pedagogika społeczna. Podręcznik akademicki, red. Ewa Marynowicz-Hetka, tom 1-2, Warszawa: WN PWN 2007

51. Pedagogika u progu trzeciego tysiąclecia, red. Aleksander Nalaskowski i Krzysztof Rubacha, UMK Toruń 2001

52. Podstawowe pojęcia pedagogiczne. Agresja - interdyscyplinarność, red. Dieter Lenzen, przekład Jerzy F. Materne i Peter W. Materne, Berlin – Szczecin 2003

53. Pogranicza pedagogiki i nauk pomocniczych, red. Stanisław Palka, Wyd. UJ, raków 2004

54. Problemy, antynomie, dylematy i kontrowersje w myśleniu o pedagogice i edukacji (na dziesięciolecie Zespołu Problemowego Pedagogiki Ogólnej Komitetu Nauk Pedagogicznych Polskiej Akademii Nauk), red. Teresa Hejnicka-Bezwińska, Akademia Pedagogiczna im. Kazimierza Wielkiego, Bydgoszcz 2003

55. Przemiany w naukach o wychowaniu - idee, koncepcje, rzeczywistość edukacyjna, (red.) Wiesława Korzeniowska, Oficyna Wydawnicza „Impuls, Kraków 2002

56. Racjonalność pedagogiki. Red. Teresa Hejnicka –Bezwińska, WSP Bydgoszcz 1995

57. Retter H., Komunikacja codzienna w pedagogice, tłum. Magdalena Wojdak-Piątkowska, Gdańsk: GWP 2005

58. Rozwój pedagogiki ogólnej. Inspiracje i ograniczenia kulturowe oraz poznawcze, red. Andrzej Bogaj, Akademia Świętokrzyska im. Jana Kochanowskiego w Kielcach, Warszawa - Kielce 2001

59. Rubacha K., Metodologia badań nad edukacją, Warszawa: WAiP 2008

60. Rybicki R. FSC., Wprowadzenie do pedagogiki chrześcijańskiej, Kuria Metropolitalna, Częstochowa 1997

61. Schulz R., Wykłady z pedagogiki ogólnej. Perspektywy światopoglądowe w wychowaniu, tom I, Wydawnictwo UMK, Toruń 2003

62. Schulz R., Wykłady z pedagogiki ogólnej. O integralną wizję człowieka i jego rozwoju, tom II, Wydawnictwo UMK, Toruń 2007

63. Spory o edukację. Dylematy i kontrowersje we współczesnych pedagogiach, red. Z. Kwieciński, L. Witkowski, IBE, Wyd. Edytor, Toruń 1993.

64. Szmyd J., Wyzwania i poszukiwania edukacyjne. Szkice z pogranicza filozofii wychowania, Wydawnictwo Naukowe Akademii Pedagogicznej w Krakowie, Kraków 2002

65. Szymański M.J., Studia i szkice z socjologii edukacji, IBE, Warszawa 2000

66. Śliwerski B., Współczesne teorie i nurty wychowania, Oficyna Wydawnicza „Impuls”, Kraków 1998 (V wyd. 2007).

67. Śliwerski B., Pedagogika dziecka. Studium pajdocentryzmu, Gdańsk: Pedagogika GWP 2007

68. Teoretyczne podstawy pedagogiki, red. S. Palka, Skrypty Uczelniane nr 562, Wyd. UJ, Kraków 1987

69. Witkowski L., Edukacja i humanistyka. Nowe konteksty humanistyczne dla nowoczesnych nauczycieli, IBE, Warszawa 2000

70. Wołoszyn S., Nauki o wychowaniu w Polsce w XX wieku. Próba syntetycznego zarysu na tle powszechnym, Wyd. Strzelec, Kielce 1998.

71. Wprowadzenie do pedagogiki. Wybór tekstów, red. T. Jaworska, R. Leppert, OW Impuls, Kraków 2001

72. Wprowadzenie do pedagogiki ogólnej, Zagadnienia wybrane, red. Janina Kostkiewicz, WNS KUL , Filia Stalowa Wola 1999.

73. Zagadnienia teorii pedagogicznej, red. Stanisław Palka, Zeszyty Naukowe UJ, Prace Pedagogiczne. Zeszyt 3, Wyd. UJ, Kraków 1986

74. Źródła do dziejów wychowania i myśli pedagogicznej, Wybór i opracowanie Wołoszyn S., Tom III – Księga druga, Wyd. Strzelec, Kielce 1998.

www.sliwerski.osoba.pl

Struktura eseju:

źródło: dowolny podręcznik z pedagogiki 2000-2008

• I część wypowiedzi: W czym przekonuje mnie teoria? (przypisy do źródeł)

• II część: osobiste podejście – w świetle własnych doświadczeń życiowych, zawodowych, społecznych itp. Jak ja to postrzegam? Co sam o tym myślę?

Potoczna teoria

• rodzaj osobistej, zdroworozsądkowej wiedzy o wychowaniu i kształceniu,

• zbiór wewnętrznie ze sobą powiązanych przekonań czy idei na temat istoty, genezy, celów, uzasadnień i sposobów wychowywania czy kształcenia innych.

• przeciwieństwo wiedzy naukowej,

• bardzo silne powiązanie z praktyką wychowania i kształcenia,

• przednaukowe poznanie; w sposób naturalny, biograficzny,

• zawiera elementy wiedzy proceduralnej i deklaratywnej,

Potoczna teoria wychowania

• jest traktowana w kategoriach prawd, samych przez się oczywistych,

• dominują w niej informacje epizodyczne,

• artykułowana za pomocą języka codziennego, potocznego

• nie jest w pełni uświadamiana sobie przez autora.

naukowa teoria

• przedmiotem badań jest usystematyzowana, spójna i uporządkowana wiedza o wychowaniu lub kształceniu, jego celach, treściach, metodach, formach, środkach i uwarunkowaniach.

naukowa teoria

• Wyposaża w wiedzę o interesujących nas zjawiskach, występujących między nimi związkach i ich charakterze oraz wynikających z nich następstwach.

• Jest zbiorem uporządkowanych prawidłowości, które stanowią wewnętrznie spójne konstrukcje logiczne.

James Dobson - Prof. of Pediatrics at
the University of Southern California
(Warszawa 1992, 1993)

Dla dobra dziecka

• dziecko jest niedoskonałym, pełnym złych instynktów i zadatków surowcem, który należy ukształtować w odpowiedni sposób.

• Należy kontrolować i niwelować te zachowania, które dorośli uważają za niewłaściwe, a umacniać te, które są z ich punktu widzenia odpowiednie.

koncepcja wychowania

• jak wychować dzieci zdyscyplinowane i posłuszne woli swoich rodziców?

• podstawowymi elementami w wychowaniu są władza i autorytet, bez których „w relacjach międzyludzkich ma miejsce nieunikniony chaos, zamęt, nieporządek”.

posłuszeństwo

• pożądaną cechą dziecka jest bezwzględne posłuszeństwo
  wobec władzy, począwszy od
  władzy rodzicielskiej po każdą inną.

• Relacje między wychowawcą a dzieckiem opierają się na permanentnej kontroli, budzeniu poczucia niepewności i lęku.

• Rodzic posiada całkowitą władzę, rządzi dzieckiem.

Dyscyplina

• nie jest środkiem do osiągnięcia określonych celów, ale jest zasadniczą wartością w życiu autorytarnego rodzica.

• „Podstawowym celem stosowania dyscypliny wobec dziecka jest zdobycie i utrzymanie jego szacunku”

• twarda dyscyplina i rygor decydują o szacunku dla dorosłego;

• Relacje z dzieckiem to nieustanna walka, którą musi wygrać dorosły, aby ugruntować swoją władzę i autorytet.

Rola kar w wychowaniu

• Silną wolę dziecka należy łamać za pomocą kar, rozumianych jako wymierzanie sprawiedliwości.

• W bezpośredniej konfrontacji zawsze musi być zwycięzca – dorosły i pokonany – dziecko.

• najważniejsze są kary fizyczne – narzędzie nauczania, które umożliwia powstrzymanie szkodliwego zachowania;

• Wymierzane kary powinny być bolesne, bo tylko wtedy gwarantują skuteczność.

nagradzanie

• nagrody materialne (pieniężne) to skuteczny instrument warunkujący kształtowanie się właściwych postaw i zachowań.

• należy dążyć do tego, by dobre zachowanie powtarzało się, a złe zostało wyeliminowane.

• dziecko cały czas ma czuć respekt przed władzą i dominacją rodziców.

• W ten sposób przyswaja sobie narzucony mu odgórnie system wartości, zachowań i postaw.

samowzmacnianie pozytywne

Pedagogika

• jako teoria naukowa

powstaje w wyniku wiedzy o wychowaniu zdobytej drogą eksplikacji wspartej na scjentystycznym paradygmacie i/lub dzięki wyjaśnieniu hermeneutycznemu czy fenomenologicznemu w wyniku rozumienia czy dociekania istoty faktów wychowawczych.

• jako ideologia

tkwi w programach i deklaracjach ideowych partii, społeczeństw, aktach ustawodawczych państw, encyklikach i adhortacjach kościołów, cechując się wyłącznością, ekskluzywnością, zamykaniem się na inne racje, ksenofobią, by sprzyjać indoktrynacji własnych ideałów czy własnego systemu wartości

W zależności od celów badań

• teorie nieempiryczne,
  które dzielą się na:
  teorie normatywne
  i metateorie (teorie formalne);

• teorie empiryczne –

które dzielą się na:
teorie optymalizacyjne
i teorie eksplikacyjne.

Badania podstawowe

to badania nieempiryczne, teoretyczne generujące teorie, modele, koncepcje, wytwarzające - a nie odzwierciedlające - wiedzę o (w dużej mierze postulowanej, idealizacyjnej) rzeczywistości.

Celem badania - sama teoria, by wzbogacić naszą o niej wiedzę, w efekcie czego powstaje metateoria.

Mogą stać się źródłem dla powstania nowych teorii bądź też doprowadzić do zmiany statusu istniejących już teorii.

Herbert Gudjons - metateoria

METATEORIA WYCHOWANIA

• analizuje różne teorie procesów pedagogicznych;

• odkrywa i systematyzuje prawidłowości i niezmienniki wychowania i samowychowania człowieka - względnie nieograniczone czasowo (występujące współcześnie, ale i w różnych okresach w przeszłości) i względnie nieograniczone przestrzennie (występujące w Polsce, ale także w innych krajach, innych kręgach kulturowych i cywilizacyjnych).

Teorie eksplikacyjne

• Teorie nastawione na badania podstawowe – poszukujące uogólnień pozwalających wyjaśniać coraz szersze zakresy zdarzeń lub sądów o nich.

• Dzięki tym badaniom odkrywamy zależności dotyczące przebiegu i realizacji określonych procesów.

Badania stosowane

• Podejmowane z myślą uzyskania odpowiedzi na określone pytania typu praktycznego.

• Pozawalają na poznawanie nowych faktów lub na odkrywanie nowego spojrzenie na nie, nowej perspektywy.

• Efektem są - teorie normatywne lub teorie optymalizacyjne.

Teorie normatywne

• nie powstają w wyniku prowadzenia badań empirycznych, gromadzenia faktów, choć mogą z nich korzystać, ale formułują za pomocą metody logicznej dedukcji zbiór założeń i norm, które mają na celu organizowanie w sposób zgodny z nimi działań praktycznych.

• Chcąc osiągnąć postulowany stan rzeczy, przyjmują – najczęściej z filozofii lub innych nauk społecznych - zbiór dających się uzasadnić założeń (dyrektyw) i zachęcają do uruchamiania działań, które w świetle tych przesłanek będą prowadzić logicznie do oczekiwanego efektu.

Racje dla norm pedagogicznych lokuje się w:

• W zdaniach empirycznych, sprawdzalnych ostatecznie poprzez faktycznie istniejącą w teraźniejszości lub przeszłości taką lub inną rzeczywistość np.

„Skoro żyjemy w ustroju X, to powinniśmy wychowywać zgodnie z jego założeniami” (podejście eksplikatywne),

Racje dla norm pedagogicznych lokuje się w:

2) W zdaniach o wartościach, bazując na jakiejś ocenie np.

„To a to jest wartościowe, cenne, więc powinno być realizowane.”

(podejście aksjologiczne)

Racje dla norm pedagogicznych lokuje się w:

3) w innych zdaniach normatywnych np.

„Wychowanie powinno uspołeczniać, więc uspołecznianie powinno się realizować” (podejście formalno-normatywne).

Teorie empiryczne

• rozwiązują problemy badawcze wyłącznie na drodze gromadzenia danych, które poddane są analizie rachunkowej.

• poszukują uogólnień pozwalających wyjaśniać coraz szersze zakresy zdarzeń lub sądów o nich.

• Dzięki tym badaniom odkrywamy zależności dotyczące przebiegu i realizacji określonych procesów.

Teorie empiryczne
optymalizacyjne

• rozwiązują problemy badawcze wyłącznie na drodze gromadzenia danych, które poddane są analizie rachunkowej.

• Powstanie teorii optymalizacyjnych czy prakseologicznych określa, jakie są warunki niezbędne do wystąpienia postulowanego stanu rzeczy.

 
Typy teorii

Typologia orientacji i podejść do teorii pedagogicznych

• I. Podejście socjologiczne: teoria społeczeństwa wychowującego, w którym proces wychowania jest zdeterminowany przede wszystkim oddziaływaniem na jednostkę podstawowych mikro –, mezo- i makrostruktur społecznych, środowisk wychowawczych czy sił społecznych.

Przedstawiciele:

• 1) Florian Znaniecki (1882-1958)

• 2) Zygmunt Mysłakowski (1890-1971)

• 3) Romana Miller (1906-1983)

Najważniejsze dzieła:

Zygmunt Mysłakowski

II. Podejście normatywne do teorii pedagogicznych

II. Podejście normatywne: bazuje na filozofii człowieka (antropologii filozoficznej), aksjologii i/lub teorii kultury określając wartości i cele, jakimi powinno kierować się wychowanie człowieka. W zależności od preferowanych źródeł najczęściej źródłem teorii są albo określone ideologie, albo wybrany kierunek antropologii filozoficznej.

Tak rozumiane teorie są zbliżone do nauk praktycznych, w których pojęcia i normy jako prawa teoretyczne są przekształcane w normy działań pedagogicznych.

II a) Podejście normatywno - ideologiczne:

• Kazimierz Sośnicki (1883-1976)

• Heliodor Muszyński (ur. 1931)

Najważniejsze dzieła:

II b) Podejście normatywno - filozoficzne:

• Stefan Kunowski (1909-1977)

• Karol Kotłowski (1910-1988)

• Władysław Cichoń (1924-1987)

Najważniejsze dzieła:

Podejście filozoficzne

WSPÓŁCZESNE KIERUNKI PEDAGOGIKI
geneza badań porównawczych

Josef

Hendrich

Prądy filozoficzne we współczesnej pedagogice

Praga 1926

Rozprawa Josefa Hendricha jest:

• Reakcją na rozwój pedagogiki empirycznej, na jej dążenia do pełnego uniezależnienia się od filozofii;

• Krytyką fałszywego przekonania o możliwości uwolnienia się pedagogiki od filozofii (ped. empiryczna jest pochodną filozofii pozytywistycznej).

Klasyfikacja prądów i kierunków wg Josefa Hendricha

• Pozytywistyczne:

• behawioryzm;

• pedagogika eksperymentalna

• pedagogika marksistowska

2. Neokantyzm

• pedagogika społeczna (Paul Natorp)

3. Woluntarystyczny intuicjonizm (Henri Bergson)

4. Pedagogika noologiczna (Rudolf Eucken)

5. Absolutny spirytualizm (Giovanni Gentile)

6. Pedagogika bliska mistyce i religijności (F.H. Hayward, A. Freeman, V. Hope, R. Steiner)