Ćwiczenia warg:

*	Wymawianie na przemian „a” - „o” lub „e” - „o” przy maksymalnym oddaleniu od siebie górnej i dolnej wargi- zabawa w naśladowanie „syreny policyjnej”
*	Oddalanie od siebie kącików ust, jak przy „i” - zbliżanie do siebie kącików ust (ściąganie warg) jak przy „u” , wymawianie ich na przemian- zabawa w naśladowanie „karetki”
*	Cmokanie- dziecko udaje, że stara się rozdzielić sklejone wargi
*	Gwizdanie
*	Zabawa w rybi pyszczek- gwałtowne otwieranie i zamykanie buzi jak rybka
*	Wargi wysunąć do przodu, ściągnąć je (jak przy gwizdaniu) i przesuwać w kąciki ust: w prawo, w lewo, a następnie wykonywać nimi ruchy okrężne
*	Ssanie wargi górnej, a potem dolnej
*	Zdmuchiwanie z dolnej wargi papierowych skrawków gazety
*	Nadymać policzki przy zwartych wargach
*	Nadmuchiwanie baloników, puszczanie baniek mydlanych
*	Nadymać policzki z uwolnieniem nagromadzonego w jamie ustnej powietrza- zabawa w dziurawy balonik
*	Nadymać policzki na zmianę lewy i prawy, przesuwać powietrze z jednej strony jamy ustnej do drugiej przy zwartych wargach
*	Wciągać policzki do jamy ustnej (policzki ściśle przylegają do łuków zębowych, wargi tworzą zajęczy pyszczek)- jak zajączek
*	Przy zaciśniętych zębach zaciskać i rozluźniać wargi (zwarcie ma być silne)- zabawa w słabego i silnego
*	Dmuchać na płomień świecy, skrawki papieru, watkę, piłeczkę pingpongową...
*	Cmokanie (powstający szmer przypomina pocałunek)
*	Przy otwartej buzi wciągać w głąb jamy ustnej wargi, tak by całkowicie zasłaniały zęby górne i dolne
*	Wargę górną położyć możliwie najdalej na wargę dolną i wykonywać ruchy ssania; to samo ćwiczenie wykonujemy przy ułożeniu wargi dolnej na górną

Ćwiczenia języka:

*	„Głaskanie podniebienia” czubkiem języka, jama ustna szeroko otwarta, lub zlizywanie z podniebienia masy czekoladowej, miodu, dżemu, rozmiękczonego wafelka
*	Kląskanie
*	Dotykanie czubkiem języka na zmianę do górnych zębów, a następnie do górnej wargi przy maksymalnym opuszczeniu żuchwy
*	Język w kształcie grota wykonuje poziome ruchy wahadłowe od jednego do drugiego kącika ust
*	Ruchy koliste języka w prawo i w lewo wewnątrz jamy ustnej
*	Oblizywanie lub „odliczanie” zębów
*	Wykonywać najpierw wolne, potem coraz szybsze ruchy na boki, w górę i w dół językiem w powietrzu - jak wąż; następnie stopniowo cofać język w głąb jamy ustnej
*	Wolno, następnie coraz szybciej masować czubkiem języka zęby, następnie wałek dziąsłowy, podniebienie
*	Żuć język, udawać ssanie cukierka
*	Naśladować grę na trąbce lub na bębenku
*	Ostrzyć czubek języka o górne zęby, przy szeroko otwartych ustach
*	Masować język poprzez nagryzanie czubka języka zębami
*	Szybko unosić i opuszczać język w kierunku dolnych i górnych zębów, przy szeroko otwartych ustach i nieruchomej żuchwie
*	Wymawiać ttt najpierw wolno, potem coraz szybciej przy szeroko otwartych ustach
*	Wymawiać ddd najpierw wolno, potem coraz szybciej przy szeroko otwartych ustach
*	Szybko wymawiać / (lllll...), a następnie sylaby: la, lo, le, lu
*	Szybko, naprzemiennie wymawiać głoski t, d (ćwiczenie pomocne przy nauce głoski „r”)
*	Zdmuchiwać skrawek papieru umieszczony na czubku języka (ćwiczenie polecane przy nauce wymowy głoski cz)
*	Ująć brzegi języka między zęby trzonowe, a czubek unosić do wałka dziąsłowego i opuszczać
*	Rozluźniony język podnieść do podniebienia twardego i lekko go dotknąć
*	Wahadełko- kierowanie języka w kąciki ust bez dotykania warg i zębów

Ćwiczenia języka — ćwiczenia mają­ce na celu doskonalenie zmiany kształtu i położenia masy języka oraz precyzyjności i szybkości ruchów specyficznych dla arty­kulacji głosek. Ćwiczenia języka rozpoczyna się od du­żych ruchów na zewnątrz jamy ustnej.

Przy­kłady ćwiczeń (według stopnia trudności):

l) wysuwanie języka na zewnątrz i cofanie w głąb jamy ustnej; język wykonuje pozio­me ruchy ze skrajnej pozycji przedniej do skrajnej tylnej; w pozycji przedniej jest wy­dłużony i zaostrzony (nie dotyka warg), w pozycji tylnej — masa języka jest maksy­malnie skrócona;

2) przy opuszczonej żuchwie język w pozycji spoczynkowej (neutralnej) przesuwa się do tyłu do skraj­nej pozycji i następnie powraca do poprzed­niego położenia;

3) wysuwanie języka na zewnątrz jamy ustnej w kształcie grotu;

4) wysuwanie na zewnątrz jamy ustnej ję­zyka w kształcie grotu i wykonywanie poziomych ruchów wahadłowo od jednego do drugiego kącika ust (język nie powinien dotykać wargi dolnej, należy unikać współ-ruchów żuchwy);

5) wysuwanie języ­ka na zewnątrz jamy ustnej w postaci roz­płaszczonej (kształt łopaty); język może zajmować różne pozycje względem warg i zębów: a) jest ułożony między wargami, które kontaktują się z nim od góry i od dołu, b) opiera się na wardze dolnej, c) nie do­tyka zębów i warg, d) jest ułożony między zbliżonymi siekaczami, e) oparty jest jedy­nie na siekaczach dolnych;

6) lekko wysu­nięty z jamy ustnej język opiera się na dolnej wardze i przyjmuje na przemian kształt łopaty i grotu;

7) rozszerzanie i zwę­żanie masy języka wewnątrz jamy ustnej, opieranie go o dolne, a następnie o górne siekacze;

8) wysuwanie języka na zewnątrz jamy ustnej w kształcie łopaty i gro­tu, język nie dotyka zębów i warg;

9) wy­suwanie daleko na zewnątrz jamy ustnej ję­zyka, który wykonuje kolisty ruch w lewo i w prawo;

10) zaginanie wysuniętego ję­zyka w kształcie łopaty możliwie najwy­żej w kierunku nosa (język ściśle przylega do górnej wargi), a następnie ten sam układ na dolnej wardze;

11) zaginanie wysunię­tego języka w kształcie grotu możliwie najwyżej w kierunku nosa (język ściśle przy­lega do górnej wargi), a następnie ten sam układ na dolnej wardze;

12) zaginanie wy­suniętego języka w kształcie łopaty możliwie najwyżej do wędzidełka wargi gór­nej a następnie ten sam układ do wędzideł­ka wargi dolnej;

13) zaginanie zaostrzonego języka do góry i do dołu, wewnątrz i na zewnątrz jamy ustnej (język nie dotyka do warg);

14) oblizywanie zębów i zewnętrznej powierzchni dziąseł pod wargami w prawo i w lewo, usta są zamknięte;

15) oblizywanie warg: przód języka wykonuje ruch kolisty po czerwieni warg, najpierw w prawo, po­tem w lewo;

16) oblizywanie warg ze stop­niowym zwiększaniem wielkości ich otwar­cia;

17) oblizywanie warg ze stopniowym zwiększaniem średnicy ruchów języka, lek­ko rozchylone wargi pozostają nieruchome;

18) język w kształcie grotu układamy na wardze górnej, wciągamy go w głąb jamy ustnej; język ślizga się po powierzchni sie­kaczy, dziąseł, podniebienia twardego moż­liwie jak najdalej w kierunku jamy gardło­wej, a następnie w ten sam sposób powraca do pozycji wyjściowej;

19) język w kształ­cie łopaty układamy na wardze górnej, wciągamy go w głąb jamy ustnej; język śli­zga się po powierzchni siekaczy, dziąseł, pod­niebienia twardego możliwie jak najdalej w kierunku jamy gardłowej, a następnie w ten sam sposób powraca do pozycji wyj­ściowej;

20) przy opuszczonej żuchwie ruch języka na przemian do górnych i dol­nych dziąseł;

21) przy otwartej jamie ustnej przód języka dotyka na przemian ostatnich zębów trzonowych po obu stronach żuchwy i szczęki (unikać współruchów żuchwy).

22) Dotykanie zaostrzonym przodem języka różnych punktów w jamie ustnej:

poszczególnych górnych i dolnych zębów, podniebienia twardego i miękkiego;

23) ułożenie języka w kształcie rulonika;

24) język ułożony w kształcie rulonika, dmuchamy w ten sposób, że powietrze przepływa tylko przez rulonik;

25) przy nieruchomym języku w kształcie rulonika rozciągamy wargi na boki;

26) (ćwiczenie przygotowujące do artykulacji i s, z) język ułożony w kształcie rulonika wewnątrz jamy ustnej tuż za zębami; po zbliżeniu siekaczy i spłaszczeniu warg dmuchać powietrze przez rulonik

27) kilkakrotnie zagwizdać;

28) ułożenie języka w kształcie łyżeczki;

29) (ćwiczenie przygotowujące do artykulacji sz, ż), przy układzie języka w kształcie łyżeczki wewnątrz jamy ustnej zbliżamy siekacze, zaokrąglamy wargi i dmuchamy na język; jeśli boki języka zostaną dociągnięte do górnych zębów otrzymamy prawidłowe brzmienie głosek szumiących;

30) (ćwiczenie przygotowujące do artykulacji głosek k, g) unoszenie i opuszczanie tyłu języka; przód języka opiera się o dolne zęby lub dziąsła, tył języka wykonuje rytmiczne ruchy, unosząc się i opadając na dno jamy ustnej;

31) przyciskanie górnej powierzchni przodu języka do podniebienia twardego tuż za dziąsłami;

Boki języka zakrywają zęby górne; przy tym układzie należy opuszczać i unosić żuchwę;

32) przyciskanie górnej powierzchni przodu języka do podniebienia twardego tuż za dziąsłami; boki języka zakrywają. zęby górne; przy lekko opuszczonej szczęce, nagłe oderwanie języka od podniebienia z charakterystycznym szmerem (mlaskanie);

33) przyciskanie górnej powierzchni przodu języka do podniebienia twardego tuż za dziąsłami; boki języka zakrywają zęby górne; przy tym układzie spłaszczanie i zaokrąglanie warg przy pod­niesionej i opuszczonej szczęce;

34) język ułożony płasko przylega do bocznych zę­bów i dziąseł szczęki górnej, luźny przód języka wykonuje ruch do zębów górnych i dolnych, następnie do górnych i dolnych dziąseł;

35) (ćwiczenie przygotowujące do artykulacji głoski r) język ułożony płasko przylega do bocznych zębów i dziąseł szczę­ki górnej; język wielokrotnie uderza o dzią­sła górne, następnie zaleca się kilkakrotnie wymówić głoski t (ttttt) i d (dddd); w dal­szej części ćwiczeń zalecamy zbliżyć przód języka do dziąseł na odległość około l mm i dmuchać na język. Przykłady zabaw dla dzieci:

l) zabawa Języczek na defiladzie;

2) Chory kotek— dzieci słuchają bajecz­ki Stanisława Jachowicza czytanej przez logopedę (lub nauczyciela), a w momentach, w których mowa o jedzeniu (wymieniane są nazwy potraw, które lubi kotek), oblizują się;

3) zabawa Języczek-wędrowniczek,

4) za­bawa Parskanie źrebaczka;

5) zabawa Koci grzbiet.

Ćwiczenia języka należy prowadzić tak długo, aż ćwi­czący będzie umiał położyć język ściśle tam, gdzie chce z dostateczną szybkością i do­kładnością.

Cwiczenia głosowe

Wykonywanie tych cwiczen jest bardzo przydatne bo powoduja

rozluznienie krtani i masa.

Głos kierowany jest wtedy na podniebienie i masuje je.

Ziewanie – dobrze jest, po przebudzeniu nabrac powietrza, łagodnie,

przez nos i ziewajac wypowiadac „aaaaa” lub „mmmmm”. Cwiczenie

to powoduje dotlenienie mózgu, drenie krtani. Głoska „aaa” cwiczy

doskonale podniebienie, czyli prawidłowe przełykanie !!!

Spiewanie samogłosek; Głosno , wawo – „AAAA” , w rónej tonacji i

układzie.

Nasladowanie echa – wypowiedziec słowo „echo” i powtarzac coraz

ciszej.

Wypowiadanie głosno głosek „t”, „p” – papapapa, popopo, pypypya.

Im wiecej, dłuej chory wykonuje te cwiczenia tym dłuej dobrze je.

A wiadomo, e wraz z rozwojem choroby coraz trudniej choremu własciwie

ułoyc jezyk. Chory po prostu nie wie jak go ułoyc w jamie ustnej.

Gimnastyka jezyka jest trudna dla chorego. Jest to mudna praca dla

niego. Jednym z cwiczen jest przyklejenie opłatka do podniebienia i próby

jego odklejenia.

„Spiarka” – umiescic kes jedzenia na podniebieniu np. nutelli

i zlizywanie jej, przy otwartych ustach. Jest to bardzo dobre

cwiczenie.

„Konik” – wydawanie dzwieków nasladujacych klaskanie konia

„Winda” – wyciaganie naprzemienne jezyka raz do górnej wargi raz

do dolnej.

Oblizywanie jezykiem warg

„Cukierek” – nasladujemy przekładanie cukierka z jednej strony na

druga

„Młotek” - cwiczenie bardzo trudne – udawanie wbijania gwozdzia

Hyrafa, słon – polega na próbie zwiniecia jezyka w trabke,

Zmeczony pies – wysuniecie jezyka na zewnatrz i wydawanie

„hahahaha”

Nasladowanie głosu pojazdu ‘drrrrrrrryyy”

Cwiczen tych nie odpuszczamy choremu bo masuja jezyk i cwicza jego

gietkosc.

Cwiczenia warg

Od sprawnosci warg zaley to jak chory je, czy umie objac wargami

szklanke, łyke . Zapobiega to slinieniu sie, wypuszczaniu pokarmu.

Balonik – nabrac powietrze w policzki ,nadac je i przebic palcem

„Grubas”- nabrac powietrze i jak najdłuej przytrzymac

„Niejadek” – sciskac mocno wargi

”Parskanie – „prrrrrrr”

Wypowiadanie – „S”, „Dz”, „I” „O”

Udawanie dzwieków stray poarnej

Zabawa w „kto jest silniejszy” – umiescic kartke papieru miedzy

wargami z chorym, z dwóch stron. Kto dłuej utrzyma kartke? To

samo cwiczenie z przytrzymaniem wargami rurki miedzy nosem

a wargami. Dobrym cwiczeniem warg jest ich nagryzanie.

Bardzo dobrym sposobem na mowe jest głosne czytanie przez chorego.

W sklepach sa dostepne tzw. wierszyki logopedyczne. Specjalne zestawy

słów, które gimnastykuja usta.

Cwiczenia sprawnego połykania

Sa b. wane bo zapobiegaja przyszłym zachłysnieciem. Cwiczenia te

naley wykonywac na slinie, a nie na płynach, Wypowiadanie wyrazów na

głoski „li”, „lilililililila”

Po kadym połknieciu pokarmu chrzakac. Jeeli cos utkwiło w przełyku –

schylic głowe i mocno chrzaknac. W drastycznych sytuacjach podejsc od

tyłu do chorego, objac rekoma na wysokosci oładka i wykonac

zdecydowanie ruch tzw. „hak”, ucisk przepony. Pamietac te o tym by

chory nie pił zbyt goracych napojów, bo stwierdzono, e ma obniona

wraliwosc na temperature i łatwo moe sie poparzyc. Nie czuje po prostu,

e płyn jest zbyt goracy.

Bardzo przydatnymi cwiczeniami jest cwiczenie uchwy – np. przesuwanie

szczeki w prawo, w lewo, ucie gumy, ssanie.

GIMNASTYKA BUZI I JĘZYKA

1. Parsknięcie (naśladowanie konia) - wykonuj je przy zamkniętych wargach i lekko zaciśniętych zębach. To najlepszy rozluźniający aparat mowy przerywnik, więc parsknij sobie po każdej serii ćwiczeń.

2. Kilka razy szeroko otwórz i zamknij usta, układając je w pozycji poszczególnych samogłosek (najlepiej w kolejności "a", "o", "u", "e", "i", "y". Na razie rób to bezdźwięcznie. Pamiętaj o parsknięciu.

3. Lekko otwórz usta, dolną szczęką zataczaj w poziomie jak najrówniejsze koła 10 razy w jedną i 10 w drugą stronę (powinieneś wyglądać jak krową przeżuwająca trawę).

4. Podobne okręgi tym razem zataczaj w pionie.

5. Wysuwaj szczękę na przemian daleko do przodu i do tyłu.

6. Zaciśnij zęby, układaj usta na przemian w szeroki uśmiech i wąziutki dziubek.

7. Zaciśnij zęby, ustami stulonymi w dziubek staraj się dotknąć na przemian ucha lewego i prawego.

8. Zamknij usta. W przestrzeni między wewnętrzną stroną warg i zębami zataczaj językiem okręgi kilka razy w jedną stronę i kilka w drugą.

9. Otwórz usta. Zataczaj okręgi jak najmocniej wysuniętym językiem, tym razem po zewnętrznej stronie warg - kilka razy w jedną i drugą stronę.

10. Przy lekko rozchylonych ustach bardzo szybko przeprowadzaj koniuszek języka z jednego kącika ust w drugi. Ćwiczenie to można wykonywać również baaardzo powoli (jest wtedy jeszcze trudniejsze).

ĆWICZENIA GŁOSOWE

1. Naśladuj warkot silnika motocyklowego na różnych wysokościach dźwięku. Najpierw używaj jedynie warg, potem języka, na koniec warg i języka. Warto parsknąć!

2. Kilkakrotnie jak najgłośniej przeciągle cmoknij.

3. Kilka razy szeroko otwórz i zamknij usta, układając je w pozycji poszczególnych samogłosek - "a", "o", "u", "e", "i", "y", tym razem rób to głośno.

4. Głośno i wyraźnie wypowiadaj połączenia: "abba, obbo, ubbu, ebbe, ibbi, ybby"; "assa, osso, ussu, esse, issi, yssy". Wybierz sobie różne spółgłoski i łącz je z samogłoskami według powyższego wzoru. Każda głoska musi być słyszalna!

5. W różnym tempie wypowiedz: "da-ta-za-sa-dza-ca-na-ła"; "di-ti-zi-si-dzi"; "zia-sia-dzia-cia-nia"; "ga-ka-ha-cha"; "gia-kia-hia-chia".

6. W różnym tempie powiedz: "brim, bram, bram, bram, brom"; "trim, tram, tram, tram, trom"; "krim, kram, kram, kram, krom" itd.