Etyka zawodowa opiekuna osób starszych i niepełnosprawnych

Praca z człowiekiem chorym, niepełnosprawnym czy niedołężnym, w wielu wymiarach przekracza jego prywatność i odbywa się na obszarze intymności.

Od opiekuna oczekiwana jest wrażliwość, dyskrecja, delikatność i szacunek, które pozwolą podopiecznemu czuć się komfortowo i bezpiecznie. Etyka tworzy standardy kierujące zachowaniem.

Etyka: „ogół zasad, norm postępowania obowiązujących w danej zbiorowości, moralność, nauka o moralności, filozofia moralności”.

Etyka zawodowa: „zespół zasad i norm określających, jak z moralnego punktu widzenia powinni zachowywać się przedstawiciele danego zawodu”.

*Źródło: Mały słownik języka polskiego

Pracownicy instytucji niosących pomoc osobom tej pomocy wymagających i oczekujących, muszą w szczególności dobrze znać oraz rzetelnie i z wielkim zaangażowaniem stosować się do własnej etyki zawodowej.

Jest to ważne, dlatego że opiekun kieruje swoją pomoc do człowieka, który własnymi siłami i możliwościami nie pokona trudnej sytuacji życiowej, w jakiej się znajduje, co może być/ jest dla niego krępujące. Jego los zależy od tych, którzy do takiego pomagania zostali wybrani. Głównym celem obok pomocy jest poszanowanie godności człowieka.

Zasady etyczne w pracy w opiece:

 poszanowanie godności osobistej

 szacunek

 zaufanie

 uczciwość

 tolerancja

 zaangażowanie

 opiekuńczość

 życzliwość

 empatia

 gotowość do niesienia pomocy

 wrażliwość na krzywdę i nieszczęście

 równość wszystkich ludzi

 bezpieczeństwo

 odpowiedzialność

• Odpowiedzialność

W etyce to szczególna gotowość świadomego i rozumnego kierowania swoim postępowaniem ze względu na określone zasady. W pracy socjalnej oczekiwane jest aby osoba opiekująca się innymi posiadała wysokie morale osobiste i zawodowe.

Odpowiedzialność jest wartością, na której osadza się relacja opiekuńcza. Przez odpowiedzialność należy rozumieć „możność a zarazem pewną szczególną gotowość świadomego i rozumnego kierowania swoim postępowaniem ze względu na określone reguły; wzięcie na siebie skutków własnego działania, do czego człowiek, jako osoba moralna czuje się wewnętrznie przymuszony, bowiem musi je on przypisać samemu sobie, własnej decyzji, swojej własnej woli”.

Zatem można mówić o odpowiedzialnym działaniu opiekuna, o ponoszeniu i braniu przez niego odpowiedzialności zarówno za podejmowane decyzje, jak i za podopiecznego, czy w końcu pociągnięciu opiekuna do odpowiedzialności za efekty swoich działań. Kwestia odpowiedzialności nabiera większego znaczenia, jeśli podopieczny w relacji opiekuńczej przejawia wysoki poziom bezradności w zaspokajaniu swoich potrzeb. Wówczas poziom odpowiedzialności opiekuna wzrasta.

Po czym rozpoznać, że opiekun jest osobą odpowiedzialną?

Człowiek odpowiedzialny to ten, który

• posiada świadomość własnych obowiązków i sposobów ich realizacji

• jest świadom konsekwencji własnego postępowania i podejmowanych decyzji

• konsekwentnie dąży do realizacji własnych, racjonalnie zaplanowanych działań

• jest gotowy poddać własne racje pod osąd innych

• nie podejmuje się zadań przekraczających jego własne możliwości w zakresie umiejętności, sprawności czy kompetencji

• dąży do zdobycia niezbędnych kwalifikacji

• działając ocenia możliwości i stan drugiego człowieka

• jest godny zaufania, dba o powierzone mu dobro.

• Wrażliwość

Wrażliwość na drugiego człowieka to uważne dostrzeganie jego osoby ze skupieniem na szczegóły. Detale, często zapominane, stanowią budulec relacji oraz wzajemnego zrozumienia.

W komunikacji występuje rozróżnienie:

• Patrzeć – Widzieć / Zobaczyć

• Słyszeć – Słuchać / Usłyszeć

• Powiedzieć – Wytłumaczyć / Wyrazić

• Rozumieć – Zrozumieć

• Poznawać – Poznać

• Interesować się – Zainteresować się

• Przypominać sobie – Pamiętać

• Próbować – Spróbować

Osoby, które komunikują swój stan obecny (to co myślą, czują, potrzebują) nie zawsze wyrażają je w słowach, które mają odpowiednie znaczenie – nazewnictwo. Te same słowa mogą być rozumiane inaczej, dlatego bardzo ważne jest doprecyzowanie co mówiący ma na myśli i sprawdzenie, czy dobrze jest to zrozumiane (zadawanie pytań)

„Pisanie nie polega jedynie na wyrażaniu myśli, to także głęboka zaduma nad wymową każdego słowa” Paulo Coelo

Wrażliwe wsparcie opiera się o:

kontakt

• obecność „tu i teraz”

• wsparcie emocjonalne (wspólne przeżywanie emocji)

• kontakt np. telefoniczny, listowny

• kontakt cielesny (trzymanie za rękę, przytulenie)

• zgoda na „ważną” propozycję lub delikatna odmowa z uzasadnieniem (starsze osoby często chcą zrobić innym przyjemność w zakresie jaki potrafią, lub jaki sami interpretują jako ważne, wartościowe – wypicie kawy / herbaty, oglądnięcie wspólnie zdjęć, propozycja przeczytania książki, artykułu itp.)

• pomoc w sprawach tzw. bieżących

• spacer (tzw. tak po prostu, do muzeum, kina – z wrażliwością na komfort osoby niedosłyszącej, niedowidzącej, nieznającej języka obcego i nie potrafiącej szybko przeczytać napisów filmu)

• gesty (słodycze, kwiaty, potrzebne – drobiazgi, pamięć o świętach osobistych i np. religijnych)

empatia

• wczucie się w sytuację innych

• współprzeżywanie uczuć innych

• współczucie • współodczuwanie myśli innych

• umiejętności przyjęcia sposobu myślenia innej osoby

• spojrzenie z perspektywy na sytuacje rzeczywiste

• patrzenie „sercem”  rozmowa

• słuchanie

• zadawanie pytań (wskazujących na zainteresowanie tematem)

• wypowiedzi (nienaruszające wartości, wiary, szacunku)

• odpowiadanie (wolno, językiem prostym, zrozumiałym)

• mówienie (o rzeczach, które nie naruszają wartości, wiary, tożsamości i nadziei)

• wspólne milczenie (dawanie czasu na myślenie, przeżywanie emocji, cieszę)

• unikanie krytyki • porady (doradzanie)

Wsparcie dla osób starszych powinno dawać im możliwość samodzielności na tyle, na ile faktycznie można. Rozmowa, pomoc może przynosić ulgę, ale może również zawstydzać i budować dystans. Osoby, które opiekują się starszymi ludźmi powinny brać pod uwagę wszystkie sfery (fizyczną, intelektualną, psychiczną) i dostosować swoją pomoc tak, aby nie naruszyć poczucia własnej wartości, potrzeby szacunku i serdeczności swoich podopiecznych.

• Szacunek

Szacunek wyraża się w tolerancji, akceptacji inności oraz wyrażania miłości (sympatii, wrażliwości, ciepła). Poszanowanie poglądów innych ludzi jest sprawą kluczową w pracy z drugim człowiekiem. Szacunek wiąże się w dużej mierze ze zrozumieniem innych ludzi oraz z postawą konformistyczną (dostosowaniem się do innych).

Nie wszyscy muszą myśleć, czuć, rozumieć dokładnie tak jak my. Nie powinno się tego oczekiwać, wymuszać, narzucać.

Tolerancja to poszanowanie czyichś poglądów, wierzeń, upodobań, różniących się od własnych.

*Słownik PWN

Szacunek wyrażany jest przez:

• Akceptowanie poglądów i opinii

• Akceptowania zachowań

• Akceptowanie zwyczajów (rodzinnych, kulturowych, religijnych)

• Kultura osobista – grzeczność, takt, dobre maniery

• Podziw, uznanie, docenianie

• Dbałość o dobro innych (wzgląd na innych)

• Poszanowanie cudzej własności

• Równe traktowanie innych

Zachowanie, które nie wyraża akceptacji (tolerancji, szacunku) może powodować krzywdę. Nie każdy potrafi wyrazić swój pogląd czy zranione uczucia słowami czy gestem. Można jednak oczekiwać, że zmieni swoje zachowanie, nabierze dystansu i niechęci kontaktu. Starość ma swoje trudne „strony” zarówno dla tych, którzy ją przeżywają, rodziny jak i opiekunów.

„Starość nie chroni przed miłością. Ale miłość czasem potrafi nas ochronić przed starością.”

Jeanne Moreau

Pomimo prawdopodobnych niełatwych sytuacji, zachowań, słów, które może usłyszeć opiekun, warto przyjąć, że osoba wyrażająca je przeżywa przykre, bolesne emocje i daje im w ten sposób upust. Nie można zgadzać się na wszystko, ale czasami – przez szacunek – można wiele „nie zauważyć”, „nie słyszeć”, „nie widzieć”.

Szacunek okazujemy poprzez:

• uśmiech, przyjazne patrzenie w oczy osobie mówiącej do nas

• spokojny i niezbyt głośny ton

• kulturalny język (proszę, przepraszam itp.)

• przywitanie , pożegnanie (dzień dobry, do zobaczenia)

• przedstawianie się (nawiązując kontakt)

• pytanie o zgodę osób we wspólnym pomieszczeniu (pokoju), zanim zrobimy coś, co może zakłócić ich spokój lub komfort

• zapamiętywanie imienia i nazwiska i prawidłowe ich używanie

• grzeczne gesty (przepuszczanie przez drzwi, ustępowanie miejsca w środkach transportu)

• pomoc

• udzielanie informacji

• prawdomówność, słuchanie bez przerywania

• punktualność

• sprzątanie po sobie

• dbanie o cudze dobro

• mówienie z życzliwością o innych

• powstrzymywanie się od krytykowania (siebie i innych)

• nieużywanie cudzych rzeczy bez zgody właściciela

• noszenie stroju stosownego do okazji

Brak szacunku (lekceważenie) przejawia się przez:

• wulgarny język (obraźliwe określenia i epitety, wyzwiska)

• krzyk

• przerywanie komuś wypowiedzi

• niezwracanie uwagi na osobę, która mówi (słuchanie nie patrząc w oczy i nie przerywając swoich zajęć)

• spóźnianie się  niedotrzymywanie słowa

• bałaganienie we wspólnym pomieszczeniu, pozostawianie po sobie nieporządku

• przekręcanie czyjegoś imienia i nazwiska

• krytykowanie ( zwłaszcza publiczne, w obecności innych)

• nieodpowiedni do okazji strój

• brak higieny

• lekceważenie potrzeb innych ludzi

• pożyczanie cudzej własności bez zgody właściciela

• czytanie cudzej korespondencji

• zaglądanie – pod nieobecność gospodarzy i bez ich zgody – do szaf, szuflad, toreb itd.

• Obowiązek życzliwości

Kolejną wartością w pracy zawodowej opiekuna osoby starszej jest życzliwość, która najczęściej kojarzy się z przyjazną postawą (miły, uczynny), bezinteresownością czy uprzejmością. Mówiąc o życzliwości ma się na myśli działania dla czyjegoś dobra oraz postawę, która wywołuje to działanie.

• Wartości służące potrzebie zaufania

Ważną wartością w pracy opiekuna osoby starszej jest prawdomówność, która jest podstawą do zaufania w relacji opiekuńczej.

Z prawdomównością wiąże się poufność, która nakazuje opiekunowi zachowywanie w ścisłej tajemnicy informacji, które uzyskał od podopiecznego lub jego najbliższych w wyniku realizacji procesu opiekuńczego. Opiekun nie może udostępniać informacji o podopiecznym osobom do tego nie uprawnionym bez jego zgody. Oprócz poufności ważna jest lojalność, a więc taka postawa opiekuna, która jest nacechowana prawością, rzetelnością, uczciwością a nawet wiernością do podopiecznego.

• Dobro podopiecznego

Miarą właściwej postawy opiekuna do podopiecznego jest jego dobroć, a więc uwalnianie podopiecznego od cierpienia, stwarzanie mu dobrych warunków życia, okazywanie mu życzliwości i serdeczności. Nakaz dobroci wymaga od opiekuna postawy wrażliwości uczuciowej na cudze radości i cierpienia. Dobroć w czynnościach opiekuna przejawia się nie tylko w sprawnej technicznej opiece, ale również w dostrzeganiu i zaspokajaniu psychospołecznych potrzeb podopiecznego. Wymaga to od opiekuna, oprócz wykonywania czynności rutynowych, działań w sferze potrzeb bezpieczeństwa, afiliacji i samorealizacji podopiecznego, na tyle na ile pozwala mu jego stan zdrowia. Czynienie dobra przez opiekuna należy rozpatrywać na dwóch poziomach: na świadczeniu usług korzystnych z punktu widzenia zdrowia i życia podopiecznego oraz na równoważeniu plusów i minusów określonych zabiegów medycznych czy czynności opiekuńczych.

8