Mieczysław Żywczyński, Historia powszechna 1789-1870, Warszawa 2002.

Rozdział pierwszy: Francja przed rewolucją.

Kapitalizm i filozofia Oświecenia była tak rozwinięta, że formy ustrojowe stawały się coraz bardziej nieprzystosowane. Tak działo się w Anglii, Holandii i Francji. Powstała nowa klasa - burżuazja.

We Francji rewolucja była gwałtowna z powodu: + dużego konserwatyzmu ekonomicznego + czynnikami feudalnymi.

Dane statystyczne Francji: + 26 mln mieszkańców zwartych pod względem religijnym i etnicznym (97% katolików, 84% to mieszkańcy wsi) + Paryż liczy pół miliona mieszkańców.

Rozróżnienie na trzy stany: + kler – 70 tys. duchowieństwa i 60 tys. zakonników, korzystał z przywileju honorowego, kultowego, sądowniczego i podatkowego, 10% ziemi było w jego posiadaniu, płacił państwu zwykłą dziesięcinę i ofiarę darmową, był bardzo zróżnicowany pod względem majątkowym + szlachta dzieląca się na rodową i urzędniczą miała przywileje honorowe i ekonomiczne, duże zróżnicowanie ekonomiczne (właściwie trzy grupy: dworska, rodowa przebywająca na wsi, urzędnicza), łącznie liczyła do 200 tys. osób + stan trzeci to mieszczaństwo, wolni chłopi, mieszczaństwo to burżuazja handlowa i przemysłowa, poza tym to też właściciele plantacji, bankierzy, grupa urzędników państwowych, wolne zawody (adwokaci, lekarze, nauczyciele), mieszczaństwo było rozgoryczone upośledzeniem prawnym, niżej stało drobnomieszczaństwo (rzemieślnicy, drobni kupcy) i proletariat (robotnicy, czeladnicy i biedota).

Wieś francuska: + 5/6 ziemi należało do chłopów i miast, poza nimi należy wymienić dzierżawców, winiarzy, bezrolnych + chłopi płacili duże podatki (gruntowy, pogłówny, dwudziestego grosza), łącznie 60% dochodu.

Rok 1788 był katastrofalny dla rolników. W 1786 zawarto traktat Edena z Wielką Brytanią powodujący napływ tańszej produkcji z wysp. Wskutek głodu zaczęli grasować rozbójnicy.

28 kwietnia 1789 – w Paryżu wybucha powstanie

Rozdział drugi: Rewolta uprzywilejowanych.

Już w II połowie XVIII wieku mało ludzi wierzyło w ustrój Francji. Ludwik XIV miał hegemonię w Europie, ale doprowadził kraj do ruiny finansowej, głównie przez toczone wojny. Po nim (Ludwik XV) następuje dyskredytacja monarchii.

Rządy Ludwika XVI (1774-1792): + żona jego to Maria Antonina, córka Marii Teresy z Austrii + 1784 – sprawa naszyjnika zakupionego przez kardynała de Rohan dla królowej, była to kompromitacja korony i Kościoła + deficyt w 1774 wynosił 300 mln liwrów + miały miejsce nieudane reformy podatkowe Turgota + później ministrem finansów został Necker + w 1781 ogłosił on sprawozdanie z finansów państwa, został za to usunięty w tym samym roku + 1787 – nieudane reformy Calonne + na arenie międzynarodowej miała miejsce porażka w sprawie Holandii, która prosiła o pomoc w walce z Prusami, Francja nie udzieliła pomocy + 1788 – powrót Neckera do ministerstwa finansów.

Wobec takich wypadków burżuazja wyciągnęła wnioski: + król bez pieniędzy jest bezsilny + nie może liczyć na wojsko + Ludwik XVI jest mało energiczny.

Państwo nie mogło już dalej pożyczać pieniędzy, więc 24 stycznia 1789 król ogłosił zebranie Stanów Generalnych (było to przedstawicielstwo trzech stanów, nie zwoływane od 1614) na dzień 1 maja 1789.

Stronnictwa przed zebraniem Stanów Generalnych: + anglicy, którzy głosili kompromis szlachty i burżuazji + amerykanie, głoszący, że klasą rządzącą jest burżuazja.

W styczniu 1789 E. Sieyes wydaje „Co to jest stan trzeci”, gdzie odpowiada, że jest to naród.

Rozdział trzeci: Stany Generalne. Utworzenie Konstytuanty.

Wybory do Stanów Generalnych: + dwa pierwsze stany wybierały bezpośrednio + stan trzeci głosował pośrednio (dwustopniowo na wsi, trzystopniowo w mieście) + wyborcy dawali deputowanym listę skarg.

Skład Stanów Generalnych: + 291 – stan pierwszy + 270 – stan drugi + 578 – stan trzeci + brak chłopów i robotników.

5 maja 1789 – otwarcie Stanów w Wersalu

17 czerwca 1789 – przyjęto wniosek Sieyesa o tym, że stan trzeci uznaje się za Zgromadzenie Narodowe

20 czerwca 1789 – zamknięcie sali gdzie zbierał się stan trzeci, przechodzi on do sali do gry w piłkę, gdzie przysięga uchwalić konstytucję

Król na wydarzenia nie zareagował w ogóle. Wszystkie stany połączyły obrady.

9 lipca 1789 – Zgromadzenie Narodowe uznaje się Zgromadzeniem Narodowym Konstytucyjnym

Rozdział czwarty: Rewolucja ludowa w Paryżu.

12 lipca 1789 – wiadomość o usunięciu przez króla ministra Neckera powoduje wzburzenie ludu, dzień później zorganizowano komitet w stolicy i gwardię mieszczańską

14 lipca 1789 – wtargnięcie ludu do Bastylii (kierował nią Launay) w celu zdobycia broni dla gwardii, uwolniono przy tym siedmiu więźniów

Merem Paryża zostaje Bailly, a komendę nad gwardią otrzymuje La Fayette.

17 lipca 1789 – król udaje się z Wersalu do Paryża

Rozdział piąty: Rewolucja municypalna i chłopska. Zniesienie przywilejów feudalnych.

Bracia królewscy i wielu arystokratów opuściło Francję z obawy przed wzburzeniem ludu. Zaczęły się pogłoski o spisku arystokratycznym. W wielu miastach naśladowano przykład Paryża.

Tymczasem na wsi przestano płacić powinności feudalne. Przeszedł nastrój „wielkiego strachu”, czyli obawa przed rozbójnikami podpłaconymi przez arystokratów. Zgromadzenie Narodowe bojąc się rozruchów chłopskich, w dniu 4 sierpnia 1789 powzięło decyzję o zniesieniu ciężarów feudalnych. Poza tym pozostały dalej ciężary ekonomiczne, ale zniesiono dziesięcinę.

Rozdział szósty: Deklaracja Praw Człowieka i Obywatela. Stronnictwa polityczne we Francji 1789-1791.

26 sierpnia 1789 – uchwalono Deklarację Praw Człowieka i Obywatela, niektóre ustępy przypominały Deklarację praw z 1776 przyjętą przez Wirginię i Massachusetts.

Treść Deklaracji: + głosiła prawa naturalne i niezbywalne (wolność, własność, braterstwo) + suwerenność ludu + równość wobec prawa + tolerancja religijna + wolność słowa + niepozbawialność własności + miała 17 paragrafów.

5 października 1789 – kobiety manifestują z powodu braku chleba, pod przewodnictwem Maillarda udają się do Wersalu, król zostaje przeniesiony do Paryża na stałe

Podział na frakcje w Zgromadzeniu Narodowym: + prawica to grupa arystokratów i wyższy kler, była przeciwna konstytucji, chciała silnej władzy króla, należał do niej Maury + „przyjaciele konstytucji monarchistycznej”, inaczej anglicy, chcieli monarchii konstytucyjnej + konstytucjonaliści, zwolennicy ustroju amerykańskiego, był wśród nich Sieyes i Talleyrand oraz La Fayette + lamethani (od trzech braci Lameth), chcieli króla tylko jako ozdobę + druga grupa lewicowa (pierwsza to lamethani), byli bardziej konsekwentni niż lamethanie, ale te same poglądy, wśród nich był Buzot, Robespierre.

W Zgromadzeniu największym mówcą był Mirabeau.

Kluby francuskie: + powstawały na wzór angielskich + Klub zwany bretońskim powstał 30 kwietnia 1789, należeli do niego Bailly, Sieyes, Mirabeau, Robespierre, po wielu zmianach nazw, od września 1792 nazwani Stowarzyszeniem Jakobinów Przyjaciół Wolności i Równości, tworzyli liczne filie na prowincji + od kwietnia 1790 część deputowanych odeszła, w 1791 elementy te, umiarkowane zakładają klub w klasztorze feuillantów + latem 1790 powstaje Stowarzyszenie Przyjaciół Praw Człowieka i Obywatela, zwane Klubem Kordelierów, miało ono czuwać nad nie łamaniem praw, należeli do niego Danton i Marat.

Wielką rolę polityczną odgrywała prasa.

Rozdział siódmy: Konstytucja 1791 roku.

10 października 1789 – Talleyrand składa wniosek o uznanie dóbr kościelnych za własność narodową, w zamian miano płacić pensje duchowieństwu, chciano aby Kościół uratował w ten sposób budżet państwa, ostatecznie 2 listopada 1789 przegłosowano ten wniosek

Wypuszczono asygnaty, które wymieniano na ziemię kościelną, wkrótce zastąpiły one pieniądz metalowy. Ziemię kościelną kupowali chłopi, którzy potem musieli bronić rewolucji, aby nie stracić ziemi.

Wkrótce zniesiono zakony (pozostawiono zakony charytatywne i nauczające).

12 lipca 1790 – ustawa cywilna o duchowieństwie, głosiła ona wybieralność biskupów i proboszczów, którzy mieli otrzymywać pensje

27 listopada 1790 – ustalono obowiązek przysięgi kleru na ustawę cywilną, złożyło ją około 50% księży, powstało w ten sposób rozdwojenie kleru, w późniejszym okresie ustawę tą potępił papież

14 czerwca 1791 – prawo La Chapeliera, które zakazywało robotnikom organizowania się w związki

25 czerwca 1791 – po nieudanej ucieczce króla (został on rozpoznany w Varennes) następuje jego internowanie w pałacu, został też zawieszony w czynnościach

17 lipca 1791 – manifestacja ludowa w imieniu zdetronizowanego króla, zakończyła się ona rzezią na Polu Marsowym

14 września 1791 – konstytucja otrzymuje sankcję królewską, tym samym przywrócono króla na stanowisko

Treść konstytucji: + prawdziwymi obywatelami są właściciele + cztery kategorie wyborców (bierni, którzy pozbawieni byli głosu, czynni, mogący wybierać elektorów, elektorzy, wybierali kler i byli deputowanymi do parlamentów oraz wybieralni) + zatrzymano niewolnictwo.

Konstytuanta wprowadziła podział na 83 departamenty dzielące się z kolei na dystrykty, kantony i najniżej na gminy. W ten sposób nastąpiła decentralizacja władzy.

Rozdział ósmy: Zgromadzenie Prawodawcze. Początek wojny z Austrią.

Nikt z członków Konstytuanty, na wniosek Robespierre, nie mógł zasiadać w Zgromadzeniu Prawodawczym.

1 października 1791 – pierwsze zebranie Zgromadzenia Prawodawczego, zwanego Legislatywą.

Skład Legislatywy: + 264 feuillantów, zwolenników konstytucji + mniej liczna była lewica, głównie jakobini (Brissot) z żyrondystami, którzy reprezentowali średnie mieszczaństwo + najliczniejsze było centrum.

Na zebraniach klubów zaczęli odgrywać dużą rolę sankiuloci (nosili długie spodnie) czyli sklepikarze, rzemieślnicy, proletariat. Byli oni zwolennikami równości politycznej.

Wszyscy (król, żyrondyści, La Fayette) zaczęli dążyć do wojny, aby zmienić swoją sytuację (oprócz Robespierre). Wysłano do elektora trewirskiego ultimatum o usunięciu z jego terytorium emigrantów francuskich, które zostało spełnione.

Powołano więc nowy rząd z żyrondystą Janem Rolandem i Karolem Dumouriezem jako ministrem wojny.

25 marca 1792 – ultimatum w kierunku cesarza (1 marca zmarł Leopold II, jego syn Franciszek II jeszcze się nie koronował), nie było na nie odpowiedzi, więc Francja wypowiedziała wojnę Austrii.

Rozdział dziewiąty: Wpływ Rewolucji Francuskiej na kontynentalną Europę (1789-1791).

Zainteresowanie Rewolucją spowodowane było popularnością mody francuskiej na świecie.

Wkrótce też podejmowano, przy pomocy mas ludowych, próby zmian ustroju feudalnego, jak chociażby w Kolonii i na terenie Wielkiego Księstwa Toskanii.

W Brukseli 10 stycznia 1790 proklamowano utworzenie Zjednoczonych Stanów Belgijskich, po raz pierwszy wprowadzono oficjalne wyrazy: belgijski i Belgia. Cesarz Leopold II zmuszony był tam cofnąć prawie wszystkie reformy Józefa II.

Także w Europie Środkowej powitano hasła Rewolucji z zapałem (Kant, Fichte, Klopstock, Goethe).

W Hiszpanii tępiono pisma pochodzące z Francji.

W Rosji, Katarzyna II kazała wszystkim Rosjanom wracać z Francji.

Rozdział dziesiąty: Wielka Brytania pod koniec XVIII wieku.

Z żywym zainteresowaniem przyjęto w Wielkiej Brytanii wieści z rewolucyjnej Francji.

Sama Anglia pierwszą fazę rewolucji burżuazyjnej przeszła już w XVII wieku, wiek XVIII to już faza rewolucji przemysłowej.

Organizacja państwa Wielkiej Brytanii: + władza królewska ograniczona przez parlament + o składzie Rady Gabinetowej decydował przywódca większości parlamentarnej + izba wyższa parlamentu to Izba Lordów (biskupi anglikańscy, lordowie szkoccy, lordowie dziedziczni angielscy) + izba niższa to Izba Gmin (posłowie wybierani przez hrabstwa, miasta i uniwersytety) + udział w wyborach traktowany był jako przywilej + podział na okręgi wyborcze był już bardzo stary, a przez to nieproporcjonalny do liczby mieszkańców (tak zwane zgniłe miasteczka) + ogólnie biorąc było to państwo rządzone przez oligarchię szlachecko-burżuazyjną, wśród której przeważała arystokracja ziemska + istniały dwie partie polityczne – wigowie (nie chcieli dopuścić do zwiększenia roli króla) i torysi (kładli nacisk na prawa króla i Kościoła, konserwatyści).

Arystokracji, jako właścicielom ziemskim, zależało na wysokiej cenie zboża.

Wpływ Rewolucji Francuskiej: + powstają liczne kluby polityczne + działalność Edmunda Burke, który najpierw popierał ruchy liberalne, ale potem przestraszył się wpływu rewolucji w Irlandii i Belgii, w 1790 opublikował „Uwagi nad rewolucją we Francji” gdzie wystąpił zdecydowanie przeciwko Rewolucji, był zwolennikiem tronu, religii i Kościoła oraz podkreślał rolę przeszłości, której nie można zmieniać, a jedynie naprawiać poprzez powolne zmiany, czyli ewolucję, był zwolennikiem zasady interwencji, przez to wszystko stał się przez to jednym z głównych przedstawicieli konserwatyzmu + po 1792 Anglicy już wrogo odnosili się do Rewolucji Francuskiej.

Przeciwko Burke wystąpił Tomas Paine, który w 1791/1792 wydał „Prawa człowieka”, gdzie bronił zasady suwerenności ludu, chciał zniesienia przywilejów rodowych i klasowych oraz wprowadzenia powszechnego prawa wyborczego.

Rozdział jedenasty: Sytuacja międzynarodowa w latach 1789-1791.

Podczas wybuchu Rewolucji Francuskiej Wielka Brytania z jej premierem Williamem Pittem z zadowoleniem patrzyła na kłopoty francuskie.

Inne, główne sprawy międzynarodowe Europy: + wojna szwedzko-rosyjska (1787-1790) zakończona pokojem kompromisowym w Varala 14 sierpnia 1790 + sprawa Turcji, z którą od 1787 wojnę prowadziła Rosja i Austria, przewaga tych państw wzrosła po wygranych przez rosyjskiego generała Aleksandra Suworowa bitew pod Fokszanami i Rymnikiem (1789), wzmocnienie Austrii było nie na rękę Prusom, stąd konferencja w Reichenbach, gdzie doszło 27 lipca 1790 do umowy austriacko-pruskiej, na jej mocy Austria wycofała się z wojny z Turcją bez nabytków terytorialnych, potwierdzono to pokojem w Swisztowie w 1791, Rosja dalej prowadziła działania i pod koniec 1790 zdobyła twierdzę Izmaił, skończyła wojnę pokojem w Jassach (1792), dzięki któremu Rosja zyskiwała wybrzeże Morza Czarnego i zgodę Turcji na zabór Krymu + sprawa Polski i II zaboru w 1793.

Rozdział dwunasty: Wojna Austrii i Prus z Francją. Druga Rewolucja Francuska.

Nadzieje Żyrondystów, na przejęcie władzy w czasie trwania krótkiej wojny okazały się nierealne. Wojsko francuskie stało bowiem na niskim poziomie, już 30 kwietnia 1792 Francuzi uciekli z pola bitwy.

6 lipca 1792 – Prusy wypowiadają Francji wojnę

11 lipca 1792 – ustawa „ojczyzna w niebezpieczeństwie”, która była ogłoszeniem stanu wojennego i wezwania do broni wszystkich obywateli

25 lipca 1792 – Karol Wilhelm Ferdynand, książę brunszwicki wydaje odezwę w której zapowiadał ukaranie winnych Rewolucji i w najgorszym wypadku zburzenie Paryża

10 sierpnia 1792 – lud wkracza siłą do pałacu królewskiego (Druga Rewolucja), przestraszone Zgromadzenie Prawodawcze zawiesza Ludwika XVI w czynnościach

Pod koniec sierpnia zaczął się pierwszy terror rewolucyjny. Zaczęto ścigać rodziny emigrantów i nie zaprzysiężonych księży.

2-5 września 1792 – masowe mordy zdrajców w więzieniach, tzw. septembryzacja

20 września 1792 – pierwsze zebranie Konwentu

Przyczyny wolnego posuwania się armii sprzymierzonych: + niechęć generałów pruskich i austriackich do siebie + ludność nie przyjmowała wojsk entuzjastycznie + opady deszczowe.

20 września 1792 – starcie pod Valmy, pierwsze zwycięstwo Francuzów

Kolejne podboje francuskie: + Nicea, Bazylea (utworzono tam republikę Raurację), włączenie Sabaudii, zajęcie Moguncji, + tym samym granicę oparto na Renie + bitwa pod Jemappes (6 listopada 1792) + zajęcie Belgii.

Rozdział trzynasty: Upadek monarchii we Francji. Początek pierwszej koalicji.

Organizacja Konwentu: + 749 deputowanych + większość monarchistów, ale zastraszonych + prawica to żyrondyści reprezentujący średnie mieszczaństwo i żądający autonomii prowincji + lewica to jakobini, inaczej „góra”, Danton, Marat i Robespierre + centrum, zwane „równiną” bądź „bagnem”, Sieyes.

15 stycznia 1793 – zadecydowano że Ludwik XVI jest winien zamachu na narodzie

21 stycznia 1793 – wykonano wyrok śmierci na królu

24 stycznia 1793 – na wiadomość o śmierci króla francuskiego Wielka Brytania wydaje Francji wojnę, prawdziwym powodem było zagarnięcie przez Francję Belgii

Wojnę Francji wypowiedziała także Hiszpania, Parma, Toskania, Królestwo Neapolu i Portugalia. Poza tym Francja wypowiedziała wojnę Holandii i Państwu Kościelnemu.

Przyczyny słabości sprzymierzonych: + brak jednorodnych interesów + zainteresowanie mocarstw wschodnich kwestią Polski.

Przebieg działań wojennych: klęska Francji pod Neerwinden (1793), ucieczka paktującego z wrogiem Dumourieza, zajęcie przez Austriaków Belgii, wkroczenie od południa Hiszpanów.

Powstanie w Wandei: + przyczyną był przymusowy pobór do wojska + hasłem stała się obrona religii i monarchii + słabość wskutek małej organizacji armii.

Rozdział czternasty: Dyktatura jakobinów.

W lipcu, sierpniu i wrześniu 1793 wybuchały rozruchy głodowe.

Specyfika ugrupowania jakobinów: + nie stanowili oni partii politycznej w dzisiejszym rozumieniu + brak zwartej organizacji i programu + wyrażali ogólne pragnienia drobnomieszczaństwa + prawo własności uważali za nienaruszalne.

5 kwietnia 1793 – utworzenie Komitetu Ocalenia Publicznego

Organizacja Komitetu Ocalenia Publicznego: + był on właściwym rządem Francji + weszło do niego 7 członków centrum, wśród nich Bertrand Barere de Vieuzac, ale prawdziwym kierownikiem był Danton

2 czerwca 1793 – gwardia narodowa otoczyła Konwent, który pozwolił aresztować 29 swoich członków, w tym przywódców żyrondystów, tym samym rozpoczęła się dyktatura jakobinów, czyli drobnomieszczańska faza rewolucji

24 czerwca 1793 – Konwent uchwala drugą konstytucję, czyli konstytucję I roku

Konstytucja I roku: + projekt jej opracował przyjaciel Dantona: Marie Herault de Sechelles + wstępem do niej była ujęta w 33 punkty nowa Deklaracja Praw Człowieka i Obywatela, o wiele bardziej demokratyczna niż poprzednia + po raz pierwszy nałożono na państwo obowiązek zapewnienia oświaty i pomocy biednym + każdy Francuz ukończywszy 21 lat miał prawo głosu + władzą prawodawczą było Ciało Prawodawcze + najwyższa władza wykonawcza należała do Rady Wykonawczej + ustawy Ciała przechodziły przez referendum ludowe.

Od razu ogłoszono referendum, w którym wyrażono zgodę na tą konstytucję, ogłoszono ją 10 sierpnia 1793. Jednakże od razu ją zawieszono i nigdy nie weszła w życie.

13 lipca 1793 – Karolina Corday d’Armont morduje Marata

27 lipca 1793 – do Komitetu Ocalenia Publicznego wchodzi Robespierre.

Komitet miał groźnych przeciwników w hebertystach (Komuna Paryska) i Konwencie (Danton).

Drugą ważną instytucją był Komitet Bezpieczeństwa Publicznego, kierował on tajną policją i wyszukiwaniem wrogów rewolucji. Nastąpiło wielkie nasilenie terroru, w ciągu 4 miesięcy wymordowano 4000 ludzi.

22 września 1792 – wprowadzono nowy kalendarz republikański

10 listopada 1793 – święto ku czci Rozumu, było ono przejawem dechrystianizacji

4 marca 1794 – nieudana próba powstania ludowego w Paryżu, po nim zaczęto aresztować hebertystów, a Klub Kordelierów przez nich opanowany przestał istnieć

5 kwietnia 1794 – Danton, główny przeciwnik Robespierre zostaje zgilotynowany

8 czerwca 1794 – zainaugurowanie kultu Istoty Najwyższej

Program polityczny Robespierre: + utrzymywano środki przeciwko bogaceniu się + próby strajków stłumiono surowo + uznawał kontynuację terroru za konieczną

10 kwietnia 1794 – dekret odmawiający oskarżonym obrońcy, tym samym rozpoczął się Wielki Terror

27 sierpnia 1794 – aresztowanie przez Konwent m. in. Robespierre i Saint Justa (przewrót 9 thermidora), przyczyną był jego drobnomieszczański plan polityczny, któremu przeciwna była burżuazja oraz terror jaki prowadził

Robespierre i aresztowanych zdołano uwolnić, ale został jednak ponownie aresztowany i 28 sierpnia został zgilotynowany wraz z innymi przywódcami jakobinów. Zwycięzcy tego przewrotu zostali nazwani termidorianami. Tym samym zakończyła się dyktatura jakobinów i rewolucja w ogóle.

Rozdział piętnasty: Wojna pierwszej koalicji z Francją. Sprawa polska w latach 1793-1795.

23 sierpnia 1793 – powołano do wojska wszystkich mężczyzn pomiędzy 18 a 25 rokiem życia

Organizacja armii francuskiej: + stosowanie amalgamatu, czyli przemieszania doświadczonych żołnierzy z nowymi + usuwano nieudolnych dowódców + brak sztabu generalnego, rekompensowane to było działalnością Łazarza Carnota, świetnego organizatora + atakowano wielkimi masami i przełamywano tym front + stosowanie tyraliery.

Wiosną 1794 widać było wyraźnie przewagę Francuzów.

26 czerwca 1794 – bitwa pod Fleurus, Francuzi zwyciężając, pod dowództwem Jourdana, zajmują Belgię

Przyczyny klęski koalicji: + rząd hiszpański stracił chęć z powodu widoków na rozbiór Francji, a nie jej ratowanie + monarchie wschodnie zajęte były sprawą Polski.

9 luty 1795 – wycofuje się z koalicji Toskania

5 kwietnia 1795 – pokój w Bazylei z Prusami, tym samym koalicja zaprzestała działań wojennych, później podpisano pokój z Holandią (Republika Batawska) i Hiszpanią, która straciła część wyspy Santo Domingo.

Rozdział szesnasty: Termidorianie i Dyrektoriat.

Po przewrocie Komitet Ocalenia Publicznego został pozbawiony swej władzy. Rozwiązano także Komunę Paryską i klub jakobinów. Zniesiono maksimum cen co spowodowało zwyżkę cen. Zaczęła się ogromna bieda i nędza wśród mas ludowych. Jednocześnie rozpoczął się „biały terror” to jest ściganie jakobinów i ich zwolenników, zwano ich terrorystami bądź królobójcami.

22 sierpnia 1795 – uchwalenie nowej konstytucji (5 fructidora roku III) wraz z nową deklaracją, ale ta nakładała także na obywatela obowiązki

Konstytucja 5 fructidora roku III: + władza prawodawcza w rękach dwuizbowego parlamentu złożonego z Rady Pięciuset i Rady Starszych + podział na obywateli czynnych (płacących podatek bezpośredni) i biernych (właściciel majątku) + władza wykonawcza należała do 5 dyktatorów wybieranych na 5 lat przez Radę Starszych + tolerancja religijna + całkowita swoboda handlu + nienaruszalność własności prywatnej + ogólnie miała charakter burżuazyjny.

5 października 1795 – powstanie monarchistów, które zostało stłumione przez Bonapartego na rozkaz Barrasa, który później odgrywał główną rolę wśród dyktatorów

marzec 1796 – powstaje Sprzysiężenie Równych, której inicjatorem był Grakchus Babeuf, działał tam też Filip Buonarrotti

Program polityczny Sprzysiężenia Równych: + prowadzenie ustroju komunistycznego, w którym ziemia i środki są własnością wspólną + doprowadzić do tego miało powstanie ludowe

26 maja 1797 – Babeuf i jego współpracownicy zostali aresztowani i skazani na śmierć, poglądy Babeufa spopularyzował później Buonarrotti

3 września 1797 – nieudana próba zamachu stanu przez monarchistów (18 fructidora), udaremniona przez wojska Bonapartego, rozpoczął się drugi okres Dyrektoriatu, miał on wrogów wśród jakobinów jak i monarchistów

Rozdział siedemnasty: Wielka Brytania i Irlandia w latach 1795-1799.

Zyski Wielkiej Brytanii z prowadzenia wojny z Francją: + zagarnięcie kolonii francuskich + zagarnięcie niektórych rynków zbytu w Europie + zagarnięcie kolonii holenderskich

Straty Wielkiej Brytanii z prowadzenia wojny z Francją: + ogromny deficyt spowodowany płaceniem zasiłków w złocie swoim sprzymierzeńcom + przez to wzrosły podatki, co spowodowało wzrost niezadowolenia ludności i ogólne ruchy przeciw państwu, dlatego w latach 1794 – 1795 zawieszono Habeas Corpus z 1679

Sprawa Irlandii: + ujarzmiona ostatecznie w 1691 + zaczęto dyskryminować tam katolików + miała swój parlament + właściwe rządy należały do kliki zamkowej to jest grupy arystokratów + duża emigracja do Ameryki + lata 80 XVIII wieku to pewne ustępstwa dla Irlandczyków, np. bierne prawo wyborcze + powstał ruch irlandzki, od 1775 kierowany przez Henry Grattana + pod wpływem rewolucji francuskiej rząd brytyjski poszedł na ustępstwa, dano katolikom czynne prawo wyborcze + ruch irlandzki sparaliżowała walka katolickich chłopów z właścicielami protestanckimi + 1796 wyprawa francuska do Irlandii, pod dowództwem generała Hoche, nie dostała się jednak na wyspę + po nim zaczęto prześladowania co w 1798 doprowadziło do otwartego powstania + zakończyło się ono klęską na wzgórzu Vinegar w czerwcu 1798 + w 1800 doprowadzono do Unii, czyli zlikwidowano parlament irlandzki i 100 deputowanych zasiadło w Izbie Gmin a 28 w Izbie Lordów.

Rozdział osiemnasty: Wojna kontynentalna w Europie w latach 1795-1797. Włochy pod koniec XVIII wieku.

W Austrii bano się wpływu Rewolucji. W 1794 powstało tam Stowarzyszenie Równości i Wolności z Ignacym Martinovicem, rok później zostało rozbite. Zaostrzono kurs polityczny w Austrii.

Organizacja frontu armii francuskiej: + górny Ren, dowódcą Jan Moreau + środkowy Ren, dowódcą Jan Jourdan + front włoski, dowódcą Bonaparte

Jourdan został pobity pod Ambergiem, pod Wurzburgiem i pod Altenkirchen, wobec czego musiał się wycofać, a zanim zrobił to Moreau. Tymczasem Bonaparte rozbił armię austriacką i piemoncką.

15 maja 1796 – król sardyński Wiktor Amadeusz III podpisuje pokój w Paryżu, oddaje Francji Niceę i Sabaudię

Dalszy przebieg kampanii włoskiej: + pobicie armii austriackiej pod Lodi + wjazd Napoleona do Mediolanu i proklamowanie Republiki Lombardzkiej + w czerwcu 1796 armia francuska wkracza do Państwa Kościelnego + zaczęły się ogromne rabunki dzieł sztuki + pokonanie armii austriackiej Davidowicza pod Lonato + kolejna klęska Austrii pod Castiglione + wybuch powstania mieszczaństwa, które chciało znieść stosunki feudalne, zostało ono poparte przez Bonapartego + proklamowanie 16 października 1796 Republiki Cispadańskiej + 15-17 listopada 1796 bitwa pod Arcole + bitwa pod Rivoli i kapitulacja Mantui + 19 luty 1797 po nieudanym wystąpieniu zbrojnym Państwo Kościelne musi podpisać pokój w Tolentino, zrzeczenie się Awinionu + 18 kwietnia 1797 wobec postępów armii Napoleona oraz Moreau i Jordana Austria godzi się na preliminaria pokojowe w Leoben, w zamian za straty w Niemczech w Włoszech otrzymuje ona Wenecję + przekształcenie Genui w Republikę Liguryjską + połączenie Republik Lombardzkiej i Cispadańskiej w Republikę Cisalpińską, która była zaczątkiem zjednoczenia Włoch + 17 października 1797 ostateczny pokój z Austrią w Campo Formio (ustalony w Passariano).

Postanowienia pokoju w Campo Formio: + cesarz zrzeka się Lombardii, Belgii i posiadłości na zachód od Renu z wyjątkiem Kolonii w zamian za co otrzymuje Wenecję.

15 luty 1798 – wojska francuskie wkraczają do Rzymu, proklamowano republikę i internowano papieża Piusa VI

styczeń 1798 – Fryderyk de Laharpe i Piotr Ochs po porozumieniu się z Napoleonem inicjują powstanie w Szwajcarii, do tego kraju wkroczyły wojska francuskie, uchwalono konstytucję, centralistyczną, Szwajcaria została zamieniona w Republikę Helwecką

Rozdział dziewiętnasty: Wyprawa do Egiptu. Druga koalicja antyfrancuska. Zamach stanu 18 brumaire’a.

Sytuacja polityczna Egiptu: + w VII wieku podbity przez Arabów + kraj zależny od Turcji, rządził tam pasza + oddziały zbrojne złożone z mameluków, czyli dawnych niewolników

Przebieg kampanii egipskiej: + 19 maja 1798 wyruszenie wojsk z Tulonu + po drodze zajęto wyspę Maltę + 21 lipca 1798 rozbicie armii paszy koło piramid i wkroczenie do Kairu + 1 sierpnia 1798 zniszczenie przez admirała angielskiego Nelsona floty francuskiej pod Abu Kirem + wyruszenie Francuzów do Palestyny + 17 kwietnia 1799 rozbicie pod górą Tabor nadciągającej armii tureckiej + nieudane oblężenie Akki i powrót wojsk francuskich do Egiptu + liczne reformy francuskie w Egipcie jak powołanie przedstawicielstwa narodowego, nie dały one jednak rezultatu ponieważ muzułmanie odnosili się nadal wrogo do chrześcijan + 22 sierpnia 1799 wskutek beznadziejnej sytuacji Napoleon bez wojska ucieka z Egiptu.

Sytuacja we Włoszech: + państwo neapolitańskie atakuje Francuzów i zajmuje Rzym + szybko jednak Francuzi odzyskują straty i wkraczają do Neapolu 23 stycznia 1799, ogłoszono tam Republikę Partenopejską.

Powstała druga koalicja antyfrancuska złożona z: Wielkiej Brytanii, Turcji, Rosji, Austrii, Neapolu.

Przebieg walk z drugą koalicją: + początkowe klęski Francuzów, m. in. zajęcie przez Rosjan Wysp Jońskich, Anglicy zajmują Maltę, wycofanie się z Neapolu + na czele armii sprzymierzonych stanął Aleksander Suworow + 17-19 czerwca 1799 bitwa nad rzeką Trebia, klęska Francuzów + ofensywa rosyjska w Szwajcarii, bitwa pod Zurychem i klęska wojsk rosyjskich + oburzony niedostateczną pomocą dla swoich wojsk car Paweł I wycofuje je z teatru wojny.

Widać było we Francji że systemu termidoriańskiego nie da się utrzymać, gospodarka zaczęła się pogarszać wskutek długotrwałej wojny. Chciano stworzyć ustrój podobny do monarchicznego, zaczęto myśleć o dyktaturze generała.

9 listopada 1799 dokonano przewrotu 18 brumaire’a za sprawą Sieyesa, Roger-Ducosa i Talleyranda. Wszyscy dyrektorzy złożyli swój urząd. Na drugi dzień Rady powołały na konsulów Sieyesa, Ducosa i Bonapartego. Tym samym w 1799 skończyła się ostatecznie Wielka Rewolucja Francuska.

13 grudnia 1799 – nowa konstytucja ułożona przez Bonapartego

Ustalenia nowej konstytucji (konstytucja VIII roku): + cztery zgromadzenia prawodawcze + władza wykonawcza powierzona na 10 lat konsulom + pierwszym konsulem został Bonaparte, drugim Cambaceres, trzecim Lebrun.

Rozdział dwudziesty: Układ sił politycznych w Europie w latach 1801-1805.

Wojna z Austrią: + Napoleon przechodzi przez przełęcz św. Bernarda + 14 czerwca 1800 bitwa pod Marengo, Bonaparte zmuszony do odwrotu, ale z pomocą przyszła mu dywizja Desaix i Francuzi bitwę wygrali + 3 grudnia 1800 Moreau wygrywa bitwę pod Hohenlinden i otwiera drogę do Wiednia + 9 luty 1801 pokój z Austrią w Luneville.

Postanowienia pokoju w Luneville: + w zasadzie powtórzenie pokoju z Campo Formio + granicę Rzeszy i Francji wyznaczono na Renie.

Republika Cisalpińska została przemianowana na Republikę Włoską, której prezydentem został Napoleon.

2 kwietnia 1801 – admirał Nelson atakuje Kopenhagę i Dania wycofuje się ze związku państw bałtyckich, które były przyjazne Francji

25 marca 1802 – traktat pokojowy Francji z Wielką Brytanią w Amiens

Warunki pokoju w Amiens: + Wielka Brytania otrzymuje Cejlon od Holandii i Trynidad od Hiszpanii i zwraca Maltę Zakonowi Joannitów + Francja wycofuje oddziały z Państwa Kościelnego i Królestwa Neapolu + pokój w obu państwach wywołał radość.

1801 – nabycie od Hiszpanii Luizjany

1803 – sprzedanie Stanom Zjednoczonym Luizjany

W celu stłumienia na Haiti powstania Napoleon wysłał tam wojska, które opanowały sytuację. Jednakże w 1802 zaczęto tam przywracać niewolę co wywołało kolejne powstanie.

1 stycznia 1804 – Haiti proklamuje niepodległość

Już w maju 1803 wrócono do wojny Wielkiej Brytanii z Francją. Bonaparte zaczął gromadzić wojsko w Boulogne celem inwazji na wyspy angielskie.

25 kwietnia 1803 – decyzja sejmu Rzeszy o sekularyzacji dóbr kościelnych i mediatyzację, czyli wcielenie posiadłości rycerskich Rzeszy do państw większych, przestało w ten sposób istnieć 112 stanów Rzeszy, ziemie otrzymały m. in. Prusy, Bawaria, zostało tylko sześć wolnych miast (Hamburg, Lubeka, Brema, Frankfurt nad Menem, Augsburg, Norymberga)

23 marca 1801 – zamach na cara Pawła I, następcą zostaje Aleksander I

Przyczyny antagonizmu rosyjsko-francuskiego: + zaniepokojenie hegemonią Francji + zwiększający się wpływ rosyjski w Turcji + wpływy francuskie na Bałkanach.

Rozdział dwudziesty pierwszy: Dzieje wewnętrzne Francji w latach 1799-1813.

1802 – plebiscyt w którym wyborcy opowiedzieli się za dożywotnim konsulatem Napoleona

Reformy Napoleona: + uporządkowanie podatków i zorganizowanie urzędników podatkowych + uzyskanie równowagi budżetowej + w 1800 utworzenie Banku Francji + nowe pieniądze papierowe + przywrócenie bezpieczeństwa na drogach publicznych + popieranie przemysłu + kraje podbite zaczęto traktować jako rynek zbytu dla towarów francuskich, dzięki czemu do nowych podbojów zaczęła dążyć także burżuazja + przywrócono tytuły szlacheckie + emigrantom pozwolono wrócić do kraju + utworzono legię honorową + 15 lipca 1801 podpisano w Paryżu konkordat przywracający swobodę kultu, przetrwał on do 1905 + reforma administracji polegająca na mianowaniu wyższych urzędników lokalnych przez głowę państwa, ustrój ściśle centralistyczny + reforma sądownictwa, także scentralizowanie + Kodeks Napoleona + kodeks handlowy + kodeks karny

Kodeks Napoleona: + ułożony przez komisję przy współudziale Bonapartego + ogłoszony 21 marca 1801 + stwierdzał wolność osobistą i równość obywateli + wolność sumienia + świecki charakter małżeństwa + nienaruszalność prawa własności + zakaz tworzenia robotniczych stowarzyszeń zawodowych + odpowiadał on interesom burżuazji

Rząd brytyjski ukuł zamach na Napoleona. Grupą zamachowców dowodził Jerzy Cadoudal, wódz szuanów bretońskich. Zamach się nie udał i spiskowców złapano. Jeden z nich wskazał na Ludwika d’Enghien przebywającego w Badenii. Został on wbrew prawu międzynarodowemu porwany i rozstrzelany 21 marca 1804. Na tą wiadomość Rosja zerwała stosunki dyplomatyczne z Francją.

18 maja 1804 – plebiscyt decyduje o powołaniu Bonapartego na cesarza

2 grudnia 1804 – uroczystość koronacji Napoleona I, został zaproszony na nią papież Pius VII, później Bonaparte koronował się na króla Włoch, oba państwa były rządzone na wzór absolutny

11 sierpnia 1804 – Franciszek II ogłasza się także dziedzicznym cesarzem Austrii, jako Franciszek I

Rozdział dwudziesty drugi: Europa Środkowa w latach 1805-1807.

Utworzono w 1805 trzecią koalicję anty-francuską. Złożona ona była z Rosji, Wielkiej Brytanii, Austrii, Szwecji i Królestwa Neapolu.

Hiszpania stanęła po stronie Francji wskutek działań Wielkiej Brytanii, aby odebrać jej kolonie.

Działania morskie:

21 października 1805 – admirał Nelson ze swoją flotą niszczy połączone floty francusko-hiszpańskie koło przylądka Trafalgar

Działania lądowe: + 15 października 1805 – kapitulacja armii austriackiej generała Macka pod Ulm + zajęcie Wiednia + 2 grudnia 1805 –decydująca bitwa pod Austerlitz, „bitwa trzech cesarzy” (Napoleon, Aleksander I, Franciszek I) + 26 grudnia 1805 – pokój z Austrią w Preszburgu

Postanowienia pokoju w Preszburgu: + Austria traci Wenecję, Istrię i Dalmację na rzecz Francji oraz Tyrol na rzecz Bawarii + mianowanie książąt bawarskiego i wirtemberskiego królami, co było wyrazem utracenia wszelkiego znaczenia Austrii w Rzeszy + wielkim księciem Bergu został Joachim Murat, szwagier Napoleona + mediatyzacja około 70 drobnych stanów Rzeszy.

Zależni od Napoleona książęta utworzyli 12 lipca 1806 Związek Reński, ogłoszono jego protektorem Napoleona. Zadeklarowali także wystąpienie z Rzeszy, która tym samym przestała istnieć.

6 sierpnia 1806 – Franciszek I zrzeka się tytułu cesarza rzymskiego, istniejącego od 962

1806 – Republika Batawska zostaje przemianowana na Królestwo Holandii z Ludwikiem, bratem Napoleona jako królem

Królem w Neapolu został Józef, także brat Napoleona.

Prusy dowiedziały się o pertraktacjach Francji z Wielką Brytanią i omawianym oddaniem Hanoweru Anglii, który należał do Prus. Stąd wysłały ultimatum do Napoleona.

Słabość armii pruskiej: + do wojska brano ludzi najbiedniejszych + stara taktyka + dowództwo w rękach ludzi starych.

Przebieg wojny z Prusami (IV koalicja do której wchodziła także Wielka Brytania): + 14 października 1806 – klęska pruska (książę Hohenlohe) pod Jeną oraz pod Auerstedt + w ciągu tygodnia Prusy zostały rozgromione + Napoleon 27 października 1806 wjechał do Berlina

21 listopada 1806 – podpisanie w Berlinie dekretu o blokadzie kontynentalnej Wysp Brytyjskich

Dalszy przebieg działań wojennych z udziałem wojsk rosyjskich: + operacje wojskowe na Mazowszu, bitwy pod Pułtuskiem i Gołyminem + 8 luty 1807 – bitwa pod Iławą, nierozstrzygnięta + 14 czerwca 1807 – zwycięstwo francuskie pod Frydlandem + 25 czerwca 1807 - spotkanie cesarzy na rzece Niemen w Tylży + 7 lipca 1807 – podpisanie pokoju z Rosją

Postanowienia pokoju w Tylży: + Prusy tracą ziemie na zachód od Łaby i ziemie drugiego i trzeciego rozbioru Polski + utworzenie Księstwa Westfalii z królem Hieronimem, bratem Napoleona + ziemie polskie pod nazwą Księstwa Warszawskiego otrzymał Fryderyk August + Rosja zrzeka się Wysp Jońskich, ale otrzymuje obwód białostocki i ogłasza blokadę kontynentalną + w Księstwach Naddunajskich miał pozostać status quo.

Wojna rosyjsko-szwedzka: + Szwecja nie chciała podporządkować się żądaniom rosyjskim co do przystąpienia do wspólnego sojuszu + w 1808 Rosjanie wyparli Szwedów z Finlandii, później wkroczyli do Szwecji + w Szwecji zdetronizowano Gustawa IV i na króla wybrano Karola XIII (1809-1818) + 5 września 1809 pokój w Fredrikshamm, Szwecja zrzeka się Finlandii i Wysp Alandzkich oraz przystępuje do blokady kontynentalnej.

Rozdział dwudziesty trzeci: Hegemonia Francji w Europie w latach 1807-1813.

Wrzesień –październik 1808 – spotkanie Napoleona z Aleksandrem I w Erfurcie

Organizacja armii napoleońskiej: + służba trwała 5 lat + ludzie żonaci i mający dzieci byli zwolnieni od służby wojskowej + istniała specjalna gwardia cesarska + propagowano kult Napoleona + od 1807 obok wojsk francuskich pojawiły się regimenty obce, jak holenderskie czy polskie, starano się je umieszczać daleko od ojczyzny.

Wielka Brytania wobec blokady kontynentalnej korzystała tylko z portów portugalskich, dlatego też Napoleon postanowił zaatakować Portugalię.

27 października 1807 – traktat w Fontainebleau, w którym Hiszpania godzi się na przemarsz wojsk francuskich za część Portugalii

Wojska francuskie zamiast przemaszerować przez Hiszpanię zaczęli ją okupować, zdetronizował Karol IV, a władzę objął Ferdynand VII. Napoleon uznał tą zmianę za bezprawną i kazał mu również abdykować, a na tron hiszpański powołał Józefa, swego brata. W Hiszpanii wybuchło powstanie przeciwko wojskom francuskim.

Przyczyny powstania w Hiszpanii: + lęk szlachty i kleru przed utratą przywilejów + chłopi odnosili się wrogo do ludzi obcych, czyli Francuzów + lekceważenie przez Francuzów uczuć religijnych ludu hiszpańskiego + rabunki.

Organizacja ruchu anty-francuskiego w Hiszpanii: + w 1808 powołano w Aranjuez Najwyższą Juntę Centralną, która od 1810 obradowała w Kadyksie + chcąc przelicytować Francuzów wprowadzała liberalne reformy + 11 marca 1812 uchwalono konstytucję wzorowaną na francuskiej z 1791 + obradował także hiszpański parlament, czyli Kortezy.

22 lipca 1808 – generał francuski Dupont kapituluje pod Bailen

30 sierpnia 1808 – kapituluje w Cintra (Portugalia) generał Junot

Po tych wydarzeniach do Hiszpanii przybył Napoleon, jego wojska po zdobyciu wąwozu Somosierra wkroczyły do Madrytu.

Klęski Francji na Półwyspie Iberyjskim skłoniły państwa do stworzenia V koalicji złożonej z: Austrii, Wielkiej Brytanii, Hiszpanii i Portugalii.

Przebieg walk podczas V koalicji: + klęski Napoleona pod Aspern i Esslingen + mimo to wkroczenie Francuzów do Wiednia + wygrana Bonapartego pod Wagram w dniu 6 lipca 1809 + klęski Austrii na terenie Księstwa Warszawskiego, m. in. pod Raszynem + 14 października 1809 podpisano pokój w Schonbrunn.

Postanowienia pokoju w Schonbrunn: + Austria traci Triest, resztę Istrii i Krainę na rzecz Francji, Salzburg na rzecz Bawarii i okręg tarnopolski na rzecz Rosji + traciła także ziemie trzeciego zaboru polskiego na rzecz Księstwa Warszawskiego + łącznie straty Austrii wynosiły 1/3 terytorium.

Dalsza ekspansja Francji: włączenie Państwa Kościelnego i uwięzienie papieża Piusa VII + po ucieczce Ludwika Bonapartego z Holandii także ten kraj został wcielony do Francji + w grudniu 1810 przyłączono miasta hanzeatyckie oraz wybrzeże Niemiec po Danię + szwedzki król Karol XIII adoptował marszałka Jana Bernadotte.

Rozdział dwudziesty czwarty: Wielka Brytania w latach 1806-1813.

Sytuacja w Wielkiej Brytanii: + zanotowano wzrost cen na zboże co przynosiło zyski właścicielom ziemskim + główną przyczynę nędzę robotnicy widzieli w zastosowaniu maszyn + pojawił się luddyzm (od Neda Ludda, który pierwszy zniszczył maszynę), czyli ruch niszczenia maszyn + 1812 – formalne powstanie przeciw maszynom, krwawo stłumione przez rząd + rozwój religijności, zwany agnostycyzmem + Kościół anglikański tracił wiernych, którzy przechodzili do takich sekt jak baptyści, kwakrzy, metodyści + kładziono nacisk nie tyle na obrzędowość, co na pomoc innym + w 1804 założono Brytyjskie i Zagraniczne Towarzystwo Biblijne + odżył ruch Niskiego Kościoła stawiający na działalność charytatywną + sekty zaczęły działalność na rzecz zniesienia niewolnictwa, głównym jej propagatorem był William Wilberforce + Izba Gmin w 1807 uchwaliła zniesienie handlu niewolnikami, który i tak przynosił nikłe zyski.

Rozdział dwudziesty piąty: Stany Zjednoczone w latach 1789-1814.

1789 – wchodzi w życie konstytucja uchwalona w 1787

Wcześniej, bo 6 kwietnia 1788 na prezydenta został wybrany Jerzy Waszyngton.

1791 – uzupełnienie konstytucji poprawkami, zwanymi Kartą Praw

Stany Zjednoczone obejmowały pas ziemi nad Atlantykiem od rzeki Missisipi po linię Wielkich Jezior. Miały 4 mln ludności. Pod koniec XVIII wieku Stany Zjednoczone znajdowały się na drugim miejscu ( po Anglii) w dziedzinie handlu morskiego na Atlantyku.

Podział polityczny w Stanach Zjednoczonych: + federaliści, którzy rekrutowali się z członków bogatej burżuazji, dążyli do silnej władzy centralnej, najlepiej monarchii z silną władzą wykonawczą, ich przywódcą był Aleksander Hamilton + anty-federaliści bądź republikanie rekrutowali się z drobnych i wielkich właścicieli ziemskich, dążyli oni do utworzenia społeczności wolnych i równych właścicieli, ich przywódcą był Tomasz Jefferson + pierwszy prezydent Stanów, tj. Waszyngton był federalistą + w latach 1801-1809 prezydentem był Jefferson.

Gospodarka Stanów: + rząd spłacił pożyczkę od obywateli wziętą w czasie wojny o niepodległość + nałożono specjalny podatek na alkohol, co wywołało w 1794 „powstanie o whisky”, krwawo stłumione + w 1791 otwarto bank federalny, który emitował banknoty + wszystkie te reformy przeprowadził Hamilton.

Polityka zagraniczna: 1803 – odkupienie od Francji Luizjany, oznaczało to wzrost państwa o 100% + w konflikcie napoleońskim Stany chciały zachować neutralność, ale to się nie udało + w 1812 prezydent James Madison wypowiedział wojnę Wielkiej Brytanii, jako że angielscy agenci namawiali Indian do wywołania konfliktu + w 1814 Anglicy zajęli Waszyngton + 24 grudnia 1814 podpisano pokój w Gandawie na zasadzie status quo ante + wojna ta przyczyniła się do wytworzenia amerykańskiego patriotyzmu + w 1814 Francis Scott Key napisał hymn amerykański.

Rozdział dwudziesty szósty: Prusy w latach 1806-1812.

Po klęsce zwolennikiem reform w Prusach był Karol von Hardenberg, chciał on zlikwidować dwutorowość władzy centralnej, to jest istnienia i gabinetu i rady ministrów. Jednakże w Tylży Napoleon kazał odsunąć od władzy Hardenberga, na jego miejsce król przyjął Karola Steina.

Reformy Steina w Prusach: + zniesienie dziedzicznego poddaństwa chłopów w 1807 + swobodny handel ziemią + w 1808 zreorganizowano samorząd miast, gdzie mieszczaństwo otrzymało prawo wybierania własnych magistratów + zniesiono radę gabinetową i kolegialny zarząd ministerstw i wprowadzono jednoosobowe ministerstwa.

8 września 1808 – układ z Francją, 140 mln franków odszkodowania i ustalenie siły zbrojnej Prus na poziomie 42 tys. żołnierzy, po tym układzie Stein uciekł do Czech, a później do Rosji

Nowym kanclerzem został Hardenberg.

Reformy Hardenberga: + sekularyzacja majątków kościelnych ewangelickich i katolickich w 1810, aby spłacić kontrybucję + reformy rolne w latach 1807-1816 doprowadziły do utrzymania folwarków i wielkich gospodarstw.

Reformy wojskowe generała Gerharda Scharnhorsta: + oczyszczenie korpusu z ludzi odpowiedzialnych za klęskę z Francją + zniesienie bicia żołnierzy + założenie szkoły wojennej + system rezerw, czyli zwalniania żołnierzy co miesiąc i przyjmowania nowych.

Reformy szkolne Wilhelma Humboldta: + już w 1717 wprowadzono obowiązek szkolny, tam gdzie są szkoły + w „Mowach do narodu niemieckiego” z 1808 Fichte mówił o szkole jednorodnej i wszechstronnej + Humboldt zlikwidował szkoły stanowe + trójstopniowe szkolnictwo + założenie uniwersytetu w Berlinie w 1810, gdzie obok działalności nauczającej prowadzono także badania.

Rozdział dwudziesty siódmy: Księstwo Warszawskie i Rosja w latach 1807-1812. Klęska Napoleona w Rosji 1812 roku.

W 1810 Bernadotte rządzący już w Szwecji nawiązał poufną korespondencję z Rosją, co zaowocowało w 1812 tajnym układem szwedzko-rosyjskim.

Od 1809 toczyła się wojna Rosji z Turcją. Zakończyła się ona 28 maja 1812 pokojem w Bukareszcie. Na jego mocy Rosja otrzymała Besarabię, a walcząca Serbia otrzymała ograniczoną autonomię.

1809 – Michał Sperański przedstawia reformy liberalne, które miałyby być przeprowadzone w Rosji

1810 – powstaje Rada Państwa w Rosji

1811 – otwarcie portów rosyjskich na handel z Wielką Brytanią

Przyczyny antagonizmu francusko-rosyjskiego: + blokada kontynentalna była ruiną gospodarczą dla Rosji, bo wywożono do Wielkiej Brytanii drzewo i zboże + nienawiść Aleksandra I do Napoleona.

Wojska napoleońskie atakujące Rosję liczyły 674 tys. żołnierzy, wojska rosyjskie zaś liczyły 218 tyś. żołnierzy.

24 czerwca 1812 – wojska francuskie przechodzą Niemen, tym samym wkraczają do Cesarstwa Rosyjskiego

Faktycznym wodzem wojska strony rosyjskiej był Barclay de Tolly.

17 sierpnia 1812 – nierozstrzygnięta bitwa pod Smoleńskiem, Aleksander I mianuje głównodowodzącym Kutuzowa

5-7 września 1812 – bitwa pod Borodino, miała ona na celu osłonięcie Moskwy, została nierozstrzygnięta

14 września 1812 – Napoleon w Moskwie

24 października 1812 – po wycofaniu się z Moskwy nastąpiła bitwa pod Małojarosławcem

W tym samym czasie, po klęsce Napoleona, Turcja korzystając z zaangażowania Rosji, w 1813 Turcy zdobyli Belgrad i złamali ruch niepodległościowy Serbów.

Rozdział dwudziesty ósmy: Zwycięstwo szóstej koalicji. Pierwszy pokój paryski 1814 roku.

28 luty 1813 – podpisanie w Kaliszu układu Prus z Rosją, tym samym Fryderyk Wilhelm III przeszedł na stronę rosyjską

Działania wojenne po klęsce w Rosji: + mimo rozbicia Napoleona w Rosji, w 1813 pojawił się on nad Łabą z nową armią + wygrane Francji pod Lutzen i pod Budziszynem + następnie podjęto decyzję o zawieszeniu.

Austria chciała pokoju z Napoleonem i powrotu do granic z 1792, ale Napoleon nie godził się na to.

12 sierpnia 1813 – Austria wypowiada wojnę Francji, co jest początkiem szóstej koalicji złożonej z Austrii, Rosji, Prus, Szwecji i Wielkiej Brytanii, wodzem naczelnym sojuszników był Karol Schwarzenberg

16-19 października 1813 – bitwa pod Lipskiem, zwana „bitwą narodów”, przegrana Napoleona który miał dwukrotnie mniejsze siły, tj. 150 tys. przeciwko 300 tys., w czasie bitwy na stronę koalicji przeszło wojsko saskie

Działania wojenne w Hiszpanii: + w 1813 generał angielski Wellington pokonał pod Vitorią Francuzów + 7 października 1813 Francuzi cofając się znaleźli się z powrotem na swoim terytorium.

Działania wojenne we Włoszech: + król neapolitański Joachim Murat zaczął pertraktacje z Metternichem + zmuszony sytuacją wojenną Beauharnais, wicekról Włoch zrzekł się władzy + w maju 1814 uroczyście do Turynu wjechał król sardyński Wiktor Emanuel I, do Rzymu wrócił papież Pius VII.

Widząc klęskę Napoleona niektórzy dygnitarze jak Talleyrand i Fouche zaczęli wiązać się z monarchistami.

9 marca 1814 – układ czterech mocarstw (Austria, Prusy, Rosja, Szwecja) w Chaumont, gdzie powzięto decyzję o usunięciu Napoleona z tronu

31 marca 1814 – kapitulacja Paryża

2 kwietnia 1814 – Senat uchwala detronizację Napoleona

11 kwietnia 1814 – ugoda z Napoleonem w Fontainebleau, została podpisana głównie z powodu nalegań Aleksandra I

Postanowienia ugody w Fontainebleau: + Napoleon zachowuje tytuł cesarski + otrzymuje w dożywocie wyspę Elbę + 2 mln franków rocznie + Maria Luiza otrzymała Parmę.

30 maja 1814 – podpisanie w Paryżu pokoju, tzw. pierwszy pokój paryski, został on ratyfikowany przez Austrię, Rosję, Prusy, Szwecję, Portugalię, Hiszpanię.

Warunki pierwszego pokoju paryskiego: + Francja otrzymuje granice z 1792 + brak mowy o odszkodowaniach wojennych + powiększenie terytorium Holandii + inne sprawy europejskie miał uregulować specjalny kongres + ogólnie warunki pokoju nie były zbyt ciężkie, aby nie zrażać Francuzów do koalicji.

Sytuacja w Skandynawii: + Danię jako sprzymierzeńca Napoleona, w 1813 zaatakował Bernadotte + Dania musiała się zgodzić na pokój kiloński 14 stycznia 1814.

Warunki pokoju kilońskiego: + zrzeczenie się przez Danię Norwegii, ale pozostawienie przy sobie Wysp Owczych, Islandii i Grenlandii + Dania otrzymała nadto Pomorze szwedzkie i wyspę Rugię.

Mimo niechęci Norwegów i początkowej walce o niepodległość, dnia 4 listopada 1814 Storthing (norweski parlament) uchwalił wybranie na króla, władcę Szwecji, Karola XIII.

Rozdział dwudziesty dziewiąty: Kongres Wiedeński.

Organizacja Kongresu: + miał odbyć się w ciągu dwóch miesięcy od 30 maja, ale główni władcy przybyli we wrześniu + o sprawach najważniejszych miało decydować sześć mocarstw (Austria, Rosja, Prusy, Francja, Wielka Brytania, Hiszpania) + do niektórych narad powoływano także Szwecję i Portugalię + do poszczególnych zagadnień powołano 10 komitetów + nigdy nie otwarto ani nie zamknięto obrad Kongresu + łącznie do Wiednia przybyło 100 tys. cudzoziemców.

Reprezentanci poszczególnych krajów: + Austria – Metternich i baron von Wessenberg + Wielka Brytania – Robert Castlereagh, Karol Steward, Artur Wellington + Rosja – Karol Nesselrode, Gustaw Stackelberg i Adam Czartoryski + Prusy – Hardenberg i Humboldt + Francja - Talleyrand + poza tym było wiele mniejszych państw + ogólnie na Kongresie było dwóch cesarzy (Rosja i Austria) oraz czterech królów (Prusy, Dania, Bawaria, Wirtembergia).

W czasie obrad Kongresu kierowano się zasadą równowagi europejskiej (tutaj przodowała Wielka Brytania) i legitymizmu (była za nią Francja).

Sprawy załatwiane na Kongresie: + Księstwo Warszawskie - 11 lutego 1815 ustalono, że Prusy otrzymają 2/5 Saksonii, na wschodzie zaś Poznań, Bydgoszcz, Gdańsk i Toruń, Austria otrzymała obwód tarnopolski, z Krakowa utworzono wolne miasto, reszta Księstwa Warszawskiego miała być związana konstytucją z Rosją, Prusy utworzyły Wielkie Księstwo Poznańskie + podział Niemiec, utworzono tam Związek Niemiecki złożony z 34 państw i 4 wolnych miast, należeli do niego z racji posiadanych ziem królowie Wielkiej Brytanii (mieli Hanower), Holandia (Luksemburg) i Dania (Holsztyn), przewodnictwo nad Związkiem miała Austria, nie przywrócono państewek niemieckich skasowanych po 1803, Prusy otrzymały Westfalię i Pomorze Szwedzkie oraz Rugię, Szwajcaria miała otrzymać 3 kantony + sprawa Włoch, przywrócenie Państwa Kościelnego, Austria z powrotem otrzymuje Lombardię, Wenecję i Dalmację, 3 maja 1815 został pod Tolentino pokonany Murat, król Neapolu, który musiał opuścić swoje państwo, Neapol i Sycylia zostały połączone pod berłem Ferdynanda IV Burbona + połączono Belgię z Holandią, tworząc Niderlandy + sprawa Szwajcarii, została ona federacją 22 kantonów, jednocześnie została potwierdzona wieczysta neutralność tego kraju + deklaracja o zniesieniu handlu niewolnikami, ale wobec braku daty, co do jej obowiązywania pozostała ona martwą literą + przyjęcie regulaminu dyplomatycznego, który przetrwał do XX w.

Akt końcowy podpisano 9 czerwca 1815 i złożono go w Wiedniu.

Rozdział trzydziesty: Cesarstwo „100-dniowe”.

Ludwik XVIII, nowy król Francji nadał Kartę Konstytucyjną.

Postanowienia Karty Konstytucyjnej: + równość obywateli wobec prawa + równość podatków + swoboda sumienia + parlament złożony z dwóch izb (Izba Deputowanych i Izba Parów).

1 marca 1815 – Napoleon widząc niezadowolenie z rządów Ludwika XVIII ląduje we Francji

Napoleon zająwszy Paryż ogłosił „akt dodatkowy do konstytucji” autorstwa Beniamina Constanta.

Postanowienia „Aktu dodatkowego” : + monarchia konstytucyjna + wolność prasy.

Państwa koalicyjne dysponowały około 800 tys. żołnierzy, natomiast Francja miała 275 tys. żołnierzy, z czego 124 tys. mógł wykorzystać Napoleon. Wyruszył on w kierunku Belgii, aby pokonać tam armie Bluchera i Wellingtona. Tego drugiego zaatakował 18 czerwca 1815 pod Waterloo (koło Mont-Saint-Jean). Jednakże podczas bitwy nadciągnęła armia Bluchera i Francuzi zaczęli się wycofywać co skończyło się ich klęską.

8 lipca 1815 – powrót Ludwika XVIII do Paryża

22 czerwca 1815 – Napoleon podpisuje swoją drugą abdykację, po 113 dniach rządów

20 listopada 1815 – drugi pokój paryski

Warunki drugiego pokoju paryskiego: + Francja pozostaje w granicach z 1790, tj. traci okręg Saary + musi zapłacić 700 mln franków kontrybucji + zmuszona jest do oddania dóbr sztuki zagarniętych we Włoszech.

5 maja 1821 – po wywiezieniu na wyspę św. Helenę Napoleon umiera na raka żołądka

1815 – 1849

Rozdział trzydziesty pierwszy: Rozwój nauk przyrodniczych, techniki i przemysłu w pierwszej połowie XIX wieku

Odkrycia z dziedziny astronomii: + 1845 – Urban Le Verrier i John Adams podają na podstawie obliczeń pozycję Neptuna, rok później zauważa go Johann Galle + inny znany astronom tego okresu to John Herschel.

Odkrycia z dziedziny chemii: + John Dalton w 1808 przedstawia teorię atomu i wzoru chemicznego + Humphry Davy tworzy teorię elektrochemiczną.

Odkrycia z dziedziny fizyki: + 1820 – Hans Oersted odkrywa pole magnetyczne wytwarzane przez prąd elektryczny + 1826 Jerzy Ohm określa stosunek napięcia prądu do jego siły i oporu + Michał Faraday stworzył podstawy elektrotechniki, w 1823 skroplił chlor.

Wynalazki techniczne: 1807 – Robert Fulton buduje pierwszy statek parowy + 1863 – zaczęto budować statki o konstrukcji stalowej + 1814 – Jerzy Stephenson buduje pierwszy parowóz, w 1825 oddaje do użytku pierwszą linię kolejową na trasie Darlington – Stockton.

Pierwsza linia kolejowa we Francji powstała w 1828.

Gospodarka na terenie Niemiec: + 1818 – Prusy znoszą w swoim kraju wszystkie cła wewnętrzne + 1828 unia celna Prus z Hessen-Darmstadt + 1834 – Związek Celny liczy 5 państw, w 1836 miał już w swoim składzie 26 państw + 1835 – pierwsza linia kolejowa w Niemczech na trasie Furth – Norymberga.

W Austrii pierwsza linia kolejowa powstała w 1832 na trasie Linz – Budweiss.

Zakończenie rewolucji przemysłowej: Wielka Brytania – 1830 + Francja, Belgia i Niemcy dopiero około połowy XIX wieku + inne kraje do końca XIX wieku.

Cyklicznie powtarzają się kryzysy spowodowane nadprodukcją, nieurodzajem, najwcześniej zaczęły się one w Wielkiej Brytanii.

Rozwój przemysłu krępowały cechy i korporacje, dlatego od początku XIX wieku burżuazja zaczęła walkę o ich likwidację.

Rozdział trzydziesty drugi: Ideologia konserwatywna w Europie.

Ideolodzy konserwatyzmu i ich poglądy: + w 1816 Karol von Haller ogłasza pierwszy tom „Restauration...” w którym daje uzasadnienie ideologii konserwatywnej, od tej książki lata 1815-1848 zwane są okresem restauracji + Haller głosił, że państwo jest jak rodzina, a panujący jest jego głową + Józef de Maistre wprowadzał państwo absolutne z woli Boga i z prawa natury + Ludwik de Bonald, który odwoływał się do chrześcijaństwa i tradycji ludów + Adam Muller udowadniał, że państwo idealne musi być stanowe i absolutne + 1819 – Chateaubriand zaczyna wydawać pismo monarchiczne „Conservateur”, stąd nazwa konserwatyzmu + Fryderyk Stah, który wyprowadzał państwo absolutne z woli Boga, był on największym teoretykiem konserwatyzmu w połowie XIX wieku.

Pod wpływem konserwatywnym zaczęło się odrodzenie religii, ukuto formułę „ołtarz i tron”. W ostatnich latach restauracji zwolenników katolicyzmu zaczęto nazywać ultramontanami, od „za górami”, czyli za Alpami (chodzi o papieża).

Rozdział trzydziesty trzeci: Sprawa chłopska w Europie w latach 1815-1848.

Na 200 mln mieszkańców Europy w 1815 przeszło 90% mieszkało na wsi.

Sytuacja chłopów w Wielkiej Brytanii: + zanikła drobna własność + brak świadomości społecznej chłopstwa i tym samym ruchu zorganizowanego tej klasy + sytuację robotnika trochę poprawiała działalność gmin wypłacających zasiłki dla najuboższych oraz działalność charytatywna sekt kalwińskich + odpływ chłopstwa do miasta w drugiej połowie XIX spowodował poprawę bytu chłopów, ponieważ zmniejszyła się liczba rąk do pracy na wsi.

Sytuacja chłopów we Francji: + chłopi zaczęli być główną podporą monarchii, ponieważ zapowiadała ona długi okres pokoju.

Sytuacja chłopów w Niemczech na zachód od Łaby: + znikło poddaństwo osobiste chłopów + sytuację utrudniało dzielenie ziemi między dzieci

Sytuacja chłopów w Niemczech na wschód od Łaby: + w Prusach reforma agrarna dokonała się w latach 1807-1811, pozostała tylko sprawa odszkodowań, które musiano spłacać w rencie zbożowej lub pieniężnej.

Sytuacja chłopów w Austrii: + całkowicie feudalne stosunki + unormowano stosunki pańszczyźniane w normy prawne już za Józefa II (1780-1790).

Sytuacja chłopów w Rosji: + za korzystanie z ziemi chłopi musieli odrabiać pańszczyznę albo uiszczać świadczenia w gotówce bądź naturze + ziemia należała do gminy, czyli miru, który rozdzielał ją dla chłopów.

Wolni chłopi byli na Półwyspie Iberyjskim i Apenińskim, przeważał tam system wielkiej własności. W krajach skandynawskich nie znano niewoli włościan, do 1810 dokonało się tam uwłaszczenie. Klasy nie były tak hermetyczne i awans możliwy był drogą zdobycia odpowiedniego majątku.

W całej Europie ruchy chłopskie nie były zorganizowane i miały charakter lokalny. Chłopi nie prowadzili walki politycznej.

Rozdział trzydziesty czwarty: Liberalizm.

Nazwa „liberalizm” pochodzi od łacińskiego przymiotnika „wolny” (liber). W znaczeniu politycznym został użyty po raz pierwszy w 1812 przez Kortezy hiszpańskie. Początkowo oznaczało reakcję przeciw absolutyzmowi monarchów i nierówności społecznej. Punktem wyjścia tej ideologii była wolność człowieka, którą zaczęto stosować nie tylko w polityce, ale również w gospodarce, religii, kulturze.

Wszystkich obywateli państwa miały obowiązywać takie same prawa, ustalone przez ogół. Stąd liberałowie wprowadzali ustrój konstytucyjny, wolność prasy, słowa, zebrań publicznych, zwalczali cenzurę i przywileje stanowe.

Od 1848 twierdzono, że prawo głosu mają tylko jednostki odpowiednio wykształcone i samodzielne ekonomicznie. Było to wynikiem wystąpień ludu o charakterze radykalnym. Dlatego też nastąpił podział na liberałów umiarkowanych i radykalnych, których zaczęto nazywać demokratami.

W ekonomii liberalizm gospodarczy nosi miano laissefairyzmu (od francuskiego: pozwólcie działać). Głosił on konieczność wolności działania jednostki i wolność konkurencji. Wśród jego prekursorów jest Adam Smith.

Rozdział trzydziesty piąty: Romantyzm.

Ideologia Oświecenia: + dominował klasycyzm, który szukał uzasadniania norm estetycznych w wymaganiach rozumu + nawiązywanie do tradycji antycznych.

W końcu XVIII wieku pojawia się romantyzm.

Pojęcie romantyzmu: + sięgał do średniowiecznej poezji + był postawą opozycyjną wobec świata + kładzenie nacisku na pierwiastki uczuciowe + stworzono teorię mówiącą, że narody są organizmami + zajmowanie się sztuką ludową + ze względu na różne odmiany romantyzmu, nie głosił on jednolitych poglądów politycznych.

Twórcy okresu romantyzmu: + Franciszek de Chateabriand + Alfred de Vigny + Wiktor Hugo + Jerzy Byron + Walter Scott + James Cooper + Edgar Poe + Aleksander Puszkin + Henryk Heine + Jan Goethe, który jednak tworzył w okresie romantyzmu, ale był jednym z ostatnich klasyków + Ludwik van Beethoven + Franciszek Schubert + Francisco de Goya + Eugeniusz Delacroix.

Rozdział trzydziesty szósty: Ruchy narodowe.

Pionierem ruchów narodowych była burżuazja. Jednym z pierwszych teoretyków narodowości był Jan Herder. Ekspansja napoleońska przyczyniła się do obudzenia świadomości narodowej.

Ruch narodowy w Niemczech: + wojna 1812-1813 zawiodła nadzieje burżuazji + kryzys gospodarczy pogłębił świadomość narodową + krzewiła się ona głównie wśród młodzieży uniwersyteckiej + w 1815 założono Związek Studentów w Jenie + w 1817 wygłoszono kilka przemówień narodowych + 1819 – Karol Sand morduje reakcjonistę Augusta Kotzebuego, co powoduje, że na zjeździe w Karlsbardzie rządy niemieckie ustanawiają policyjny nadzór nad uniwersytetami + ruch niemiecki nie miał jasno określonych celów, jedni chcieli pełnego zjednoczenia, inni federacji.

Ruch narodowy we Włoszech: + składały się w 1815 z państw: Sardynia, Parma, Modena, Lukka, Toskania, Państwo Kościelne, Królestwo Obojga Sycylii, ziemie austriackie (Lombardia i Wenecja) + od czasów starożytnych brak było jednego państwa włoskiego + ruch zmierzający do zjednoczenia Włoch w XIX wieku nazwano „Risorgimento” + zwrócony był głównie przeciwko Austrii.

Ruch narodowy w Czechach: + proces nasilenia świadomości zaczął się w drugiej połowie XVIII wieku + była to głównie walka burżuazji czeskiej przeciwko bogatej burżuazji niemieckiej oraz chłopów czeskich ze szlachtą niemiecką + zainteresowanie językiem czeskim, m. in. Gelasius Dobner, Franciszek Percl, Józef Dobrovsky + wojny napoleońskie wprowadziły do ruchu czeskiego postulaty polityczne + 1816 – wprowadzenie do szkół języka czeskiego + 1818 – w Pradze utworzono Muzeum Narodowe + nowe pokolenie działaczy czeskich to Jan Kollar, Wacław Hanka, Franciszek Palacky.

Na Słowacji ruch narodowy przeszedł dopiero przez fazę etnograficzną.

Ruch narodowy na Ukrainie: + do końca XIX wieku nazywali się Rusinami + jednym z jego pionierów był poeta Taras Szewczenko + nie wysuwano hasła niezależności politycznej.

Ruchy narodowe na Bałkanach: + Chorwaci i Słoweńcy byli katolikami + Czarnogórcy i Serbowie byli wyznania prawosławnego + część Bośniaków byli muzułmanami + dwa własne ośrodki państwowe, tj. Serbia i Czarnogóra.

Ruch narodowy Serbów: + 1813 – upada państwo serbskie + 1815 – nowe powstanie Serbów pod wodzą Miłosza Obrenowica + pasza belgradzki w imieniu sułtana zezwolił na autonomię Serbii.

Ruch narodowy w Czarnogórze: + zjednoczona władzą wspólnego biskupa prawosławnego, władyki, od 1697 urząd ten był w posiadaniu dynastii Petrowiciów + ruchowi temu pomagała czynnie Rosja + 1830-1851 rządy Piotra II, który stworzył wspólny senat i sąd.

W 1818 Vuk Karadzic opracowuje pierwszy słownik serbsko-chorwacki. Wśród Chorwatów pionierem ruchu narodowego był Ljudevit Gaj. W pierwszej połowie XIX wieku plemiona jugosłowiańskie nie miały wspólnej świadomości narodowej.

Ruch narodowy w Bułgarii: + warstwa bogatych chłopów zwanych czorbadżi + 1806 – pierwsza książka w języku bułgarskim + wojny rosyjsko-tureckie w 1812 i 1828 rozbudziły nadzieje Bułgarów + w Bułgarii działał także Adam Czartoryski.

Ruch narodowy na Węgrzech: + 1527 – królem Węgier zostaje Ferdynand I, co powoduje złączenie tego kraju z cesarstwem + cały czas Habsburgowie chcieli zatrzeć odrębność Węgier + Madziarzy stanowili tylko 1/3 swego kraju, reszta to Słowacy, Ukraińcy, Chorwaci, Serbowie, Rumuni i Niemcy + Stefan Szechenyi propagował program przebudowy ustroju rolnego na wzór angielski + jego przeciwnikiem był Lajos Kossuth.

Ruch narodowy w Rumunii: + zamieszkiwali głównie księstwa naddunajskie, tj. Mołdawię i Wołoszczyznę + hospodarami tych krajów byli Grecy + pionierem odrodzenia był Jerzy Lazar + w 1821 wybuchło powstanie chłopskie kierowane przez Teodora Vladimirescu, krwawo stłumione + z powodu niechęci sułtana do Greków, zaczęto obsadzać księstwa naddunajskie Rumunami.

Rozdział trzydziesty siódmy: Tajne organizacje polityczne.

Typy towarzystw tajnych: + muzułmański + chiński + europejsko-amerykański.

Tajne towarzystwa muzułmańskie: + głosiły nawrót do nauk Mahometa + gdy istnienia grupy nie dało się ukryć podejmowano walkę z władcą + przykłady takich towarzystw to wahhabici w Arabii, babici w Persji.

Tajne towarzystwa chińskie: + charakter religijny + charakter ludowy.

Tajne towarzystwa europejsko-amerykańskie: illuminaci, powstali oni w 1776 w Bawarii, głosili hasło powrotu ludzkości do stanu natury i zlikwidowania państw + loże masońskie,

Organizacja lóż masońskich: + inaczej wolnomularskie + powstały one w Anglii + podział według krajów istnienia + skupiały całą elitę umysłową + wielkim mistrzem we Francji był Ludwik Filip Orleański + wszyscy członkowie masonów zaaprobowali dyktaturę Napoleona + jednakże ci, którzy byli przeciwni Napoleonowi po 1800 założyli towarzystwo filadelfów, po 1807 powstała organizacja adelfów, która przyciągnęła filadelfów, głównym przywódcą adelfów był Filip Buonarroti + po 1815 nastąpił kryzys wolnomularstwa spowodowany tezą o jego udziale w wywołaniu Rewolucji Francuskiej.

Organizacje węglarskie: + inaczej karbonarskie + ustrój hierarchiczny + za najważniejszy cel uważali zjednoczenie Włoch + łączyli się w namioty + w 1820 wywołali powstanie w Neapolu i na Sycylii + po 1831 zaczynają upadać, najdłużej utrzymali się w Hiszpanii, do 1868.

W 1818 powstało, założone przez Buonarrotiego, stowarzyszenie Wzniosłych Mistrzów Doskonałych, jego celem było wprowadzenie republiki demokratycznej we Włoszech.

Tajne stowarzyszenia w omawianych latach były modne.

Tworzono także organizacje mające na celu paraliżowanie działalności radykalnych związków. Przykładem tego jest Zakon Orański założony w 1795 przez arystokratów irlandzkich w celu walki z ruchem narodowym Irlandii.

Rozdział trzydziesty ósmy: Państwa Świętego Przymierza w latach 1815-1830.

Projekt Świętego Przymierza był pomysłem cara Aleksandra I. Od 1815 był on pod wpływem mistyczki Barbary von Krudener, jednakże pomysł federacji państw car przejął od Franciszla Baadera. Tekst przymierza został poprawiony przez Metternicha i podpisany 26 września 1815.

Treść Świętego Przymierza: + monarchowie złączeni braterstwem będą okazywać sobie pomoc + będą w stosunkach międzynarodowych kierowali się nakazami religii i sprawiedliwości + zaproszono do niego wszystkich monarchów z wyjątkiem sułtana Turcji.

Udziału odmówił papież Pius VII i regent Wielkiej Brytanii, książę Jerzy. Do 1817 akt podpisało 16 państw większych i drobnych niemieckich. W 1820 zaproszenia nie przyjęły Stany Zjednoczone.

Kongresy państw Przymierza: + 1818 – Akwizgran + 1819 – Karlsbad + 1820 – Opawa + 1821 – Lublana + 1822 – Werona.

Gdy w 1822 brytyjskim ministrem spraw zagranicznych został Jerzy Canning zaniechano zjazdów.

W Austrii okres 1815-1848 nazwano erą Metternicha, były to czasy reakcji i cenzury. W Prusach szlachta wyznawała swoisty liberalizm z powodu utraty wielu przywilejów stanowych na rzecz monarchii. W Rosji panowała arakczejewczyzna, czyli rządy generała Arakczejewa, który za zezwoleniem cara Aleksandra I decydował prawie o wszystkim.

Ruch opozycyjny w Rosji: + był najmniej silny + 1816 – powstaje Związek Ocalenia Publicznego stawiający sobie za cel walkę z ustrojem + 1818 – powstaje Związek Dobra Publicznego z Pawłem Pestlem + 1821 – powstaje Towarzystwo Południowe w Tulczynie i Towarzystwo Północne w Petersburgu, bardziej umiarkowane + 1825 – śmierć Aleksandra I, 14 grudnia wybucha powstanie dekabrystów w Petersburgu, po jego stłumieniu car Mikołaj I (1825-1855) zastosował represje.

Rozdział trzydziesty dziewiąty: Francja w latach 1815-1830.

Po drugim powrocie Ludwika XVIII rozpoczął się biały terror, czyli ściganie wszystkich ludzi będących po stronie Napoleona. Stworzyło to konsolidację ruchu bonapartystów, rewolucjonistów i liberałów. Wybrana w 1815 Izba Deputowanych była w większości monarchiczna, zwana była izbą niezrównaną.

Jednakże Ludwik XVIII niezadowolony z poczynań tej Izby, w 1817 zarządził nowe wybory. W nowej Izbie burżuazja miała własne stronnictwo, tzw. niezależnych z Jakubem Lafitte i Casimirem Perier na czele. Ich teoretykiem był Beniamin Constant.

Od 1824 rządził we Francji Karol X (1824-1830). Był on przeciwnikiem konstytucji, prowadził takie prawa jak: śmierć za świętokradztwo, miliard odszkodowania dla emigrantów, ograniczył wolność prasy. Jego rządy zraziły do monarchii burżuazję.

Socjalizm utopijny: + Henryk de Saint-Simon, który widział kryzys społeczny jako wynik toczącej się rewolucji, chciał on zakończyć rewolucję przez stworzenie nowego społeczeństwa, rządzonego przez ludzi pracy + Saint-Simon dał początek szkole, którą prowadzili dalej Armand Bazard i Bartłomiej Enfantin + saintsimoniści domagali się zniesienia dziedziczenia dóbr, socjalizacji środków produkcji + z czasem zaczęli tworzyć coraz bardziej zamkniętą sektę + przeciwnikiem saintsimonistów był Karol Fourier, który proponował stworzenie organizacji spółdzielczych, inaczej falang, z których miało składać się całe społeczeństwo + oba kierunki nie wywarły wpływu na robotników francuskich.

Rozdział czterdziesty: Państwa włoskie w latach 1815-1830.

W Piemoncie król Wiktor Emanuel I w 1814 przywrócił prawodawstwo z 1770. W całych Włoszech zniesiono Kodeks Napoleona. Włochy ponownie pogrążyły się rozbiciu politycznym i ekonomicznym. Jednakże Włochy północne stały wyżej pod względem ekonomicznym i gospodarczym, aniżeli ich południowa część. Ośrodkami żywego ruchu narodowego stała się Lombardia, Piemont oraz Neapol.

W 1820 wybuchło powstanie w Neapolu, zorganizowane przez karbonariuszy. W 1821, na kongresie państw Przymierza, Ferdynand I, król neapolitański, poprosił o pomoc Austrię. Jej wojska wkroczyły do Królestwa Neapolu i pokonały powstańców.

W 1821 wybuchło podobne powstanie w Piemoncie. Celem tam było utworzenie federacji państw włoskich pod przewodnictwem króla piemonckiego. Także ono zostało opanowane przez wojska Austrii.

Rozdział czterdziesty pierwszy: Hiszpania i powstanie w Ameryce Południowej i Środkowej.

Ziemie amerykańskie należące do Hiszpanii podzielone były na cztery wicekrólestwa: + Nowa Hiszpania (Meksyk) + Nowa Grenada (Santa Fe de Bogota) + Peru (Lima) + La Plata (Buenos Aires).

Podział społeczny w koloniach hiszpańskich: + Hiszpanie przysłani z metropolii + Hiszpanie urodzeni w Ameryce, tzw. Kreole + Metysi, czyli mieszańcy rasy białej i kolorowej + Indianie, którzy stanowili przeszło połowę mieszkańców Ameryki hiszpańskiej + Murzyni, niewolnicy.

Za czasów Karola III (1759-1788) Hiszpania zaczyna przechodzić okres reform w duchu Oświecenia, w koloniach w 1777 wprowadzono intendentury, aby obniżyć wydatki państwa.

W koloniach najbardziej aktywni politycznie byli Kreole.

Przebieg działań ruchów narodowych w Środkowej i Południowej Ameryce: + w nową fazę weszły one po powstaniu Stanów Zjednoczonych i Rewolucji Francuskiej + 1806 – Franciszek de Miranda próbuje, bezskutecznie wywołać powstanie w Wenezueli + odmówiono uznania za króla Józefa Bonapartego i powstały autonomiczne junty + 1810-1811 wybuchają powstania w całej hiszpańskiej Ameryce + 9 lipca 1814 niepodległość ogłasza Argentyna, gdzie dowództwo objął Jose de San Martin + 1816 – Simon Bolivar podejmuje wyprawę z Haiti i doprowadza do wyzwolenia Wenezueli i Kolumbii + 1819 – proklamowano utworzenie republiki Kolumbii z prezydentem Bolivarem.

Powstanie w Hiszpanii: + pod koniec 1819 dochodzi do przygotowań Hiszpanii do interwencji w Ameryce, ale spiskowcy z Rafaelem Riego ogłaszają w 1820 powstanie w Hiszpanii + na kongresie w Weronie w 1822 zobowiązano Francję do interwencji w Hiszpanii + z łatwością wprowadzono ponownie rządy Ferdynanda VII.

Dalszy przebieg działań w Ameryce hiszpańskiej: + 1820 – powstanie w Meksyku, cesarzem ogłasza się Augustyn I (1821-1823) + 1821 – niepodległość ogłaszają Nikaragua, Honduras, Kostaryka, Gwatemala, Salwador, tym samym panowanie hiszpańskie ograniczyło się do Peru + 1824 – bitwa pod Ayacucho, która zadecydowała o niepodległości Ameryki Południowej (przegrana Hiszpanów) + 1826 - kongres państw amerykańskich w Panamie, zjednoczenie okazuje się nierealne, w tym samym roku uniezależnia się od Brazylii Urugwaj + 1830 rozpad Wielkiej Kolumbii na Kolumbię, Wenezuelę i Ekwador + państwa Świętego Przymierza były za interwencją w Ameryce, ale sprzeciwiała się temu Wielka Brytania handlująca z koloniami oraz Stany Zjednoczone, które w 1823 wystosowały deklarację nie mieszania się państw europejskich do spraw amerykańskich, była to tzw. doktryna Monroe, która miała za zadanie pozyskanie sympatii mieszkańców Ameryki hiszpańskiej + ze swoich posiadłości Hiszpania ocaliła tylko Kubę i Puerto Rico i Filipiny w Azji.

Sytuacja w Brazylii: + utrzymała najdłużej kontakt z metropolią, czyli Portugalią + w 1807 uciekł do tego kraju książę regent Jan + 1815 – ogłoszenie Brazylii królestwem + Jan VI przeniósł się do Portugalii i pozostawił w Brazylii syna Pedro + 1822 – wybucha powstanie w Brazylii, Pedro przyjmuje tytuł cesarza.

Rozdział czterdziesty drugi: Turcja i powstanie Grecji.

Przyczyny słabości Turcji: + rozkład ustroju feudalnego + wzrost uświadomienia narodów uciskanych + niepomyślne wojny z Rosją.

Organizacja państwa tureckiego: + na szczycie drabiny feudalnej stali wyłącznie wyznawcy islamu + chrześcijanom zostawiono prawo własności i swobodę wyznania + rzemiosło i handel było w rękach chrześcijan + w państwie wysoką pozycję mieli Grecy, z nich to Turcy rekrutowali tłumaczy, dyplomatów i gubernatorów krajów naddunajskich, oni to podczas Rewolucji Francuskiej przejęli od Francuzów handel lewatyński.

Ruch narodowy Greków: + w końcu XVIII wieku zaczynają pojawiać się towarzystwa tajne, zwane eteriami, których celem było odzyskanie niepodległości + 1814 – powstaje w Odessie Filike Etaireia, ona to w 1821 wywołała nieudane powstanie ludów bałkańskich pod dowództwem Aleksandra Ypsylanti + w kilka miesięcy później, z inicjatywy tego stowarzyszenia, rozpoczęto powstanie w Grecji + 1822 – Zgromadzenie Narodowe greckie zwołane do Epidauros proklamuje niepodległość Grecji, zniesienie niewoli i konstytucję + sułtan Mahmud II (1808 – 1839) nie mogąc poradzić sobie z ruchem, wezwał na pomoc paszę Egiptu, Mohameda Alego + pasza egipski w 1825 zdobywa Missolungi i prawie cały półwysep grecki.

Przyczyny interwencji mocarstw w Grecji: + opinia całej Europy była po stronie greckiej, szerzył się filhellenizm + zmniejszenie handlu czarnomorskiego wskutek zamknięcia przez Turków Bosforu + car Mikołaj I chciał podnieść swój autorytet.

Do koalicji przystąpiły państwa: + Rosja + Wielka Brytania + Francja.

Przebieg działań wojennych: + październik 1827 – bitwa floty egipsko-tureckiej z francusko-brytyjską pod Navarino, klęska mahometan + Francja i Wielka Brytania działały bezpośrednio w Grecji bojąc sie tam wpływów rosyjskich + Rosja w latach 1828 – 1829 zajęła część Armenii i zajęła Adrianopol + rosyjskimi wojskami dowodził Paskiewicz i Dybicz + 14 września 1829 – pokój adrianopolski.

Ustalenia pokoju adrianopolskiego: + Rosja otrzymuje wschodnią Armenię, kaukaskie wybrzeże Morza Czarnego + została potwierdzona autonomia Serbii, Mołdawii i Wołoszczyzny.

3 luty 1830 – konferencja w Londynie dotycząca sprawy greckiej, ustalono, że kraj ten uzyska niepodległość

Wynikiem powstania Grecji było rozbicie równowagi europejskiej z czasów kongresu wiedeńskiego, ponieważ Rosja zdobyła większe wpływy na Bałkanach niż Austria.

Pierwsze lata niepodległości Grecji: + 1828 – prezydentem zostaje Capodistrias + 1831 - zamordowanie prezydenta + 1833 – Wielka Brytania, Francja i Rosja narzucają Grekom księcia bawarskiego Ottona + 1844 – brak reform podczas rządów Ottona prowadzi do zamachu stanu i uchwalenia konstytucji.

W Księstwach Naddunajskich do 1833 miała miejsce okupacja rosyjska, rządził tam Paweł Kisielow.

Rozdział czterdziesty trzeci: Ruchy rewolucyjne w latach 1830 – 1832, ich geneza i następstwa.

Ruch rewolucyjny we Francji: + marzec 1830 – Karol X po złożeniu adresu przez Izbę Deputowanych o odpowiedzialności ministrów, rozwiązuje parlament + 26 lipca 1830 – jako że po raz drugi została wybrana opozycja do parlamentu, Karol X ogłasza rozporządzenia: o rozwiązaniu parlamentu, o wprowadzeniu cenzury prewencyjnej, o nowym prawie wyborczym, które pozbawiało głosu burżuazję, ponieważ mieli prawo głosować tylko właściciele ziemscy + 27 lipca 1830 – zaczynają się rozruchy na terenie Paryża, do 29 lipca opanowano całe miasto, zwane są one w historii „trzema dniami chwały” + 2 sierpnia 1830 – abdykuje Karol X + 7 sierpnia 1830 – jako monarchę wybrano Ludwika Filipa I orleańskiego, syna Filipa Egalite + głównymi przywódcami rewolucji lipcowej byli Adolf Thiers, La Fayette i Laffitte + wprowadzono konstytucję podkreślającą odpowiedzialność ministrów przed parlamentem, bardzo niewiele zmieniono co do cenzusu wyborczego + powstała właściwie monarchia burżuazyjna.

W późniejszym okresie we Francji zaczęły dominować dwa stronnictwa: + Stronnictwo Ruchu (La Fayette), które było za monarchią częściowo demokratyczną + Stronnictwo Oporu (Guizot, Perier), które utrzymywało, że ten ustrój jest najlepszy.

Rewolucja w Belgii: + kongres wiedeński uznał zjednoczenie Holandii i Belgii pod berłem Wilhelma I (1815 – 1840), syna ostatniego przed rewolucją namiestnika Niderlandów + król ten miał także we władaniu Wielkie Księstwo Luksemburg + w kraju tym Belgowie pomimo mniejszości byli upośledzeni pod względem prawnym + cała Belgia była katolicka, a Holandia kalwińska + na większość katolików belgijskich ogromny wpływ miał publicysta Lamennais + w 1828 doszło do unii politycznej liberałów z klerykałami belgijskimi + 25 sierpnia 1830 wystawiono operę Aubera „Niema z Portici”, która zawierała momenty rewolucyjne, stało się to okazją to rozruchów + 4 października 1830 – proklamowano niepodległość Belgii + wskutek powstania listopadowego w Królestwie Polskim car Mikołaj I nie mógł interweniować w Belgii + najbardziej na niepodległości Belgii zależało Wielkiej Brytanii, dlatego zwołała ona do Londynu konferencję pięciu mocarstw, w 1831 uchwalono na niej rozdział Belgii od Holandii i ustalono jej neutralność.

1831 – kongres belgijski uchwala konstytucję, była ona bardzo liberalna, proklamowała bowiem suwerenność ludu, równość wszystkich wobec prawa, odpowiedzialność ministrów przed parlamentem, rozdział Kościoła od państwa, wolność prasy, wyznania, utrzymano jednak cenzus pieniężny w wyborach do parlamentu

W tym samym roku królem belgijskim został Leopold książę sasko-koburski. Holandia dopiero w 1839 zgodziła się na niepodległość Belgii.

Ruchy rewolucyjne we Włoszech: + 1831 – powstanie karbonariuszy w Modenie, Bolonii i Parmie + nie wysunięto jednak postulatu zjednoczenia Włoch, lecz tylko kwestię praw politycznych + powstanie uśmierzyły wojska austriackie + w Państwie Kościelnym co jakiś czas wybuchały powstania ludu i cały czas papież musiał korzystać z pomocy wojsk austriackich.

Nieudane powstania karbonariuszy zraziły Włochów i od 1831 zaczęli oni wstępować do nowej organizacji noszące nazwę Młode Włochy. Została ona założona przez Józefa Mazzini. Wspólnym celem miała być walka o niepodległość Włoch (gdzie miała zapanować republika), miano także korzystać z pomocy innych narodów.

Ruch rewolucyjny w Niemczech: + 1832 – obchód rocznicy konstytucji bawarskiej w Palatynacie, z zapałem mówiono tam o zjednoczeniu Niemiec + 1833 – nieudana próba wywołania powstania we Frankfurcie nad Menem.

1834 – Mazzini tworzy w Szwajcarii Młodą Europę, która miała być koordynatorem działań poszczególnych jednostek (Młode Włochy, Młoda Polska, itd.), przyszła Europa miała być urządzona podobnie jak Szwajcaria, czyli miała skupiać federację kantonów.

W omawianym okresie tylko we Francji i Belgii burżuazja zdobyła władzę.

Rozdział czterdziesty czwarty: Monarchia burżuazyjna we Francji w latach 1830 – 1848.

Przedstawicielami bogatej burżuazji we Francji byli Rothschild, Eichtal i Hottinguer. Premier Guizot rzucił hasło: „Bogaćcie się”.

Przeciwnicy monarchii Ludwika Orleańskiego: + średnia burżuazja z powodu zaistnienia nowej arystokracji pieniądza + mieszczaństwo, która reprezentowała odłam republikański, nawiązujący do rewolucji, bonapartyści oraz katolicy.

1840 – sprowadzenie do Francji zwłok Napoleona

Ruch robotniczy we Francji: + nadal obowiązywało prawo La Chapeliera o zakazie stowarzyszeń robotniczych + 1831 – powstanie robotników w Lyonie, miało za poprawę sytuacji ekonomicznej, stłumione przez Soulta + 1834 – drugie powstanie w Lyonie, zaczęło wysuwać także postulaty polityczne, krwawo stłumione + 1841 – parlament uchwala zakaz pracy dzieci do lat 8 w niektórych fabrykach, spowodowane to było nędzą ludzi przybywających do wojska + do 1848 ruch robotniczy nie był masowy.

Koncepcje socjalizmu utopijnego: + głównym teoretykiem fourieryzmu stał się Wiktor Considerant, propagator spółdzielni produkcyjnych + działał także Lamennais, który krytykował ówczesny ustrój społeczny + w 1840 Ludwik Blanc rzucił hasło nowej organizacji pracy, w której każdy człowiek powinien otrzymywać narzędzia pracy i wykształcenie oraz miejsce pracy, w tym celu państwo powinno tworzyć wielkie zakłady pracy + w 1841 Stefan Cabet wydał „Podróż do Ikarii”, w której propagował ideał pełnego komunizmu + Ludwik Blanqui i Armand Barbes propagowali komunizm w duchu Babeufa, jednakże jako środek ku temu służący widzieli rewolucję + w 1840 Piotr Proudhon wydał broszurę „Co to jest własność?”, w której twierdził, że własność jest kradzieżą, uznawał tylko posiadanie jeżeli związane jest z pracą, uważał za najszczęśliwsze społeczeństwa te które żyją w stanie anarchii, potępiał tym samym państwo.

Rozdział czterdziesty piąty: Wielka Brytania w latach 1815 – 1846.

Wielka Brytania starała się utrzymać na kontynencie równowagę sił pomiędzy mocarstwami.

Kolonie brytyjskie: + wszystkie kolonie, poza Indiami, podlegały ministrowi wojny + dopiero w latach 30. XIX wieku zaczęło się wielkie zainteresowanie koloniami + w Wielkiej Brytanii zaczął się ogromny wyż demograficzny, dlatego w 1793 Jeremiasz Bentham wystąpił z propozycją kierowania do kolonii nadwyżki ludności + 1830 – Edward Wakefield zakłada Stowarzyszenie Kolonizacyjne, on i jego zwolennicy nazywani „radykalnymi imperialistami” propagowali wysyłanie do kolonii zwartych grup ludzi.

Gospodarka brytyjska: + lata 1832 – 1870 to ostatni okres rewolucji przemysłowej w Wielkiej Brytanii, nosi on miano maszynowego okresu kapitalizmu + główną gałęzią przemysłu staje się przemysł ciężki + rozwój kolei + giełda w Londynie staje się największa na świecie.

Sprawy monarchii brytyjskiej: + od 1820 władzę (wcześniej jako regent) obejmuje książę Walii, Jerzy IV (1820 – 1830), stał się on bardzo niepopularny + 1830 – 1837 to lata panowania Wilhelma IV, również niepopularny + w 1837 do władzy dochodzi Wiktoria I, siostrzenica króla Belgów, jako że była kobietą nie mogła rządzić w Hanowerze, tym samym zerwano unię personalną z tym krajem trwającą od 1714 + 1840 – Wiktoria żeni się z księciem Albertem Sachsen-Coburg-Gotha.

Trudności ekonomiczne Wielkiej Brytanii: + Europa po kongresie wiedeńskim zaczęła bronić się przed tanimi brytyjskimi towarami systemem ceł ochronnych + państwa europejskie nie mogły spłacić długów wobec Anglii, ponieważ stały się niewypłacalne + zaczęło napływać tańsze zboże z Rosji i Ameryki, jako ochronę przed tym rząd Roberta Liverpoola wprowadził prawa zbożowe, czyli wysokie cła na zboże importowane + wzrosło też bezrobocie spowodowane rozpuszczeniem głównej części wojska po 1815 + rok 1816 był nieurodzajny.

Zaczął rodzić się ruch radykalny.

Przedstawiciele ruchów radykalnych: + Francis Place, który domagał się reformy parlamentu + William Cobett, przywódca robotników zwalczający burżuazję + 1819 – wielki mityng antyrządowy na St. Peter’s Field koło Manchesteru, rząd używa wojska do rozpędzenie tłumów, tą masakrę nazwano masakrą w Peterloo (ironiczna aluzja do Waterloo) + słabość ruchu polegała na braku szerszego programu, wysuwano tylko reformę parlamentu.

1824 – Józef Hume stawia w Izbie Gmin wniosek o uchwaleniu prawa o organizacjach robotniczych, które zostało uchwalone; w ten sposób mogły zacząć działać legalne stowarzyszenia robotników

Sprawa irlandzka: + 1823 – powstaje Stowarzyszenie Katolickie na czele z Danielem O’Connel.

1827 – powstaje uniwersytet w Londynie, nie miał on wydziału teologicznego

1829 – rząd przeprowadza równouprawnienie katolików z anglikanami, co do zasiadania w parlamencie i do piastowania większości urzędów państwowych

1832 – ustawa zmieniająca prawo wyborcze

Zmiana prawa wyborczego: + reforma przeprowadzona przez rząd wiga Karola Greya + ogólnie były to trzy ustawy, ponieważ osobno ustalono je dla Walii i Szkocji + skasowała ona 56 zgniłych okręgów wyborczych + prawo udziału w wyborach mieli właściciele dochodu rocznego i dzierżawcy płacący przynajmniej 10 funtów dzierżawy + w okręgach miejskich prawo głosu otrzymali ci wszyscy, którzy posiadali nieruchomości + reforma ta miała podstawowe znaczenie ponieważ do wyborów dopuszczała nie tylko właścicieli ziemskich + w sumie jednak większość narodu nadal nie miała prawa głosu.

Ruch robotniczy w Wielkiej Brytanii: + reprezentował go John Dorethy i Robert Owen + Owen dążył do zniesienia własności prywatnej, drogę do tego upatrywał, nie w rewolucji, ale w tworzeniu przez robotników organizacji + Owen był prekursorem brytyjskiego ruchu syndykalistycznego + 1833 – Owen zakłada Ogólnokrajowy Związek Związków Zawodowych, inaczej zwany Unią, wysuwał on postulaty ośmiogodzinnego dnia pracy, głosowania powszechnego i corocznych wyborów do parlamentu.

1834 – wskutek wzburzenia ogarniającego wieś rząd uchwala prawo o ubogich, nakazywało ono tym którzy otrzymywali zasiłek od gminy, przebywanie w specjalnych domach pracy

Dalsze dzieje ruchu robotniczego: + w latach 1836 -1839 najaktywniejsze było Londyńskie Stowarzyszenie Robotników założone przez Williama Lovetta, głosiło ono, że tylko przejęcie władzy przez robotników może doprowadzić do poprawy ich losu + Lovett przy współpracy Place opracował sześciopunktowy program, który głosił potrzebę powszechnego prawa wyborczego, dorocznego parlamentu, tajnego głosowania, pensji dla posłów, zniesienia cenzusu majątkowego dla posłów, równych okręgów wyborczych + punkty te były składane w petycjach do Izby Gmin, później punkty te nazwano Kartą Ludu + od nazwy Karty ruch na rzecz petycji nazywany jest czartyzmem + wśród czartystów był Feargus O’Connor, który był zwolennikiem walki nielegalnej + 1839 – Izba Gmin odrzuca Kartę Ludu + zaczęło się wzburzenie ludu, które zostało stłumione + ruch czartystów został przez pewien czas złamany + 1840 – utworzono Ogólnokrajowe Stowarzyszenie Czartystów, które miało zwartą organizację, było ono pierwszą partią polityczną robotników, rok później jej przewodniczącym został O’Conoor.

Do 1847 ustalono kilka praw robotniczych, jak zakaz pracy kobiet i dzieci pod ziemią, zakaz pracy dzieci w niektórych gałęziach przemysłu.

Reformy państwowe: + 1833 - zniesienie niewolnictwa w całym Imperium Brytyjskim + 1835 – prawo o miastach, rozszerzające udział mieszkańców w samorządach + 1839 – nadzór państwowy nad szkołami.

W latach 1830 – 1841 sprawowali władzę wigowie, którzy stracili ją na wskutek nieumiejętnej polityki finansowej.

Rozdział czterdziesty szósty: Azja Zachodnia i Południowa w pierwszej połowie XIX wieku.

Największe kraje Azji pierwszej połowy XIX wieku to Chiny i Turcja.

System polityczny Turcji: + w teorii władza sułtana rozciągała się na całe państwo, ale poszczególni paszowie i bejowie zdobyli na początku XIX wieku niezależność + pewną grupę ludów nazywano Arabami, oni to penetrowali Afrykę jako misjonarze islamu.

Sytuacja islamu: + nie stworzył silnej więzi religijnej i kulturalnej + podział od czasów średniowiecznych na sunnitów i szyitów + tworzono sekty religijne jak wahhabici, która opanowała na początku XIX wieku Mekkę, Medynę i całą Arabię oraz sekta babitów, którzy kładli nacisk na życie moralne, potępiali wojnę, w 1850 wywołali oni nieudane powstanie, po czym zniknęli po prześladowaniach.

Inne państwa azjatyckie: + Birma, w której pod koniec XVIII wieku pojawili się Anglicy, w 1824-1826 próbowali oni uzależnić kraj od siebie, zdobyli część kraju, w 1852 odcięli Birmę od morza, najwybitniejszym z władców Birmy był król Mindon + Syjam, który zaczął ekspansję w kierunku Kambodży, w 1836 zajął Laos stając się najsilniejszym państwem na Półwyspie Indochińskim + Annam, czyli Wietnam, gdzie w 1787 zdobył władzę Nguyen-Anh, który rządził przy pomocy francuskiego biskupa Pigneau de Behaine, w 1802 ogłosił się Nguyen-Anh cesarzem przyjmując imię Żja Long, w 1825 jego syn rozpoczął prześladowania chrześcijan.

Rozdział czterdziesty siódmy: Ekspansja światowa państw europejskich w pierwszej połowie XIX wieku.

Spośród państw kolonialnych tylko dwa nie brały udziału żywszego udziału w ruchu kolonialnym, była to Hiszpania i Holandia. Hiszpania nie zmieniła swego systemu kolonialnego, natomiast w Holandii generalny gubernator Indii Wschodnich, Jan Van den Bosch zaczął w 1830 stosować, głównie na Jawie i Sumatrze system kultur. Polegał on na poświęceniu przez każdego rolnika 1/3 ziemi pod uprawę określonych produktów i sprzedawać je państwu po określonych cenach.

Portugalczycy mieli małe skrawki wybrzeża w Angoli, Mozambiku i Indiach. Głównym towarem, który wywozili byli Murzyni.

W pierwszej połowie XIX wieku nowe kolonie zdobywali Rosjanie, Amerykanie ze Stanów Zjednoczonych, Anglicy i Francuzi.

Kolonizacja rosyjska: + państwo to kierowało się głównie względami politycznymi, a nie ekonomicznymi + do Rosji należała pod koniec XVIII wieku cała Syberia po Ocean Spokojny z Kamczatką i Alaską + kolonie te rządzone były przez naczelników okręgowych, ale ich władza poza miastami była nominalna + świadoma rosyjska ekspansja państwowa szła w kierunku terenów pomiędzy Uralem a Irtyszem, gdzie przebywały plemiona Kazachów, Turkmenów, Kirgizów, tereny te należały do państw feudalnych: Kokandy, Chiwy i Buchary + w połowie XIX wieku Rosjanie opanowali terytoria zamieszkane przez Kazachów, ponieważ od 1830 terenami tymi interesowała się Wielka Brytania

Ekspansja na Kaukazie: + innym kierunkiem ekspansji był Kaukaz, tamtejsze państwo, Gruzja, w 1801 poddało się władzy Rosji + cały Kaukaz został opanowany przed 1830, Turcja musiała się z tym pogodzić w pokoju adrianopolskim w 1829 + górale kaukascy stale wzniecali powstania, głównym powodem była obrona zagrożonego muzułmanizmu + szczególną nienawiścią do Rosji odznaczali się wyznawcy tarikatu (inaczej droga do zbawienia), zwani muridami, główną ich siedzibą był Dagestan + w 1834 na czele muridów staje Szamil, wywołał on duże powstanie, został ujęty dopiero w 1859 + 1836 – 1859 powstanie Adygejczyków na Kaukazie pod wodzą Muhammeda Ekmina + 1864 – na Kaukazie zaprowadzono surowe rządy wojskowe poprzez wywóz górali kaukaskich na Syberię.

Ekspansja brytyjska w Afganistanie: + 1839 – wyprawa brytyjska do Afganistanu, udało zająć się Kabul, ale w 1841 wybuchło powstanie i wojska musiały się wycofać.

Ekspansja brytyjska w Azji (oprócz Indii) i Australii: 1819 – Kompania Wschodnioindyjska kupuje od miejscowego sułtana wyspę Singapur + 1839 – zagarnięcie Adenu + 1839 – 1840 – aneksja Nowej Zelandii.

Ekspansja brytyjska w Afryce: + 1837 – rozszerzenie kolonii w Kraju Przylądkowym, osadnicy holenderscy, zwani Boerami, wycofują się na północ tworząc republikę Natal + 1843 - anektowanie przez Wielką Brytanię Natalu, ale większość Boerów wycofuje się na zachód tworząc nową republikę zwaną Oranią + 1848 – zajęcie przez Brytyjczyków Oranii, Boerzy tworzą Transwaal.

Ekspansja brytyjska w Indiach: + były one konglomeratem wielu ludów i języków + z religii najbardziej rozpowszechniony był hinduizm i islam + teoretycznie aż do 1858 Indie były pod władzą muzułmańskiego padyszacha rezydującego w Delhi, ale pod koniec XVIII wieku była ona teoretyczna + w 1798 Anglicy władali tylko Bengalem i częścią wybrzeża wschodniego Indii + cały czas Anglicy w Indiach kierowali się zasadą władania pośredniego, tj. zostawiali miejscowych książąt, ale uzależniali ich od siebie + w 1798 gubernatorem generalnym został Ryszard Wellesley, który zmusił sułtana Tipu (był on popierany przez Francuzów) do korzystnego dla Wielkiej Brytanii traktatu + do 1803 pokonano Maratów, w tym samym roku Anglicy wkroczyli do Delhi, odtąd cesarz miał tylko tytuł i pensję + Wellesley zmusił książąt indyjskich do przymierzy subsydiarnych tj. płacenia Wielkiej Brytanii za oddziały wojskowe, tym samym rozpoczął systematyczny podbój Indii + 1813 – Kompania Wschodnioindyjska straciła monopol na handel z Indiami, odtąd także kupcy prywatni mogli handlować z tym krajem + 1814 – 1816 Nepal uznaje protektorat brytyjski + 1824 – 1826 zagarnięto część Birmy + 1843 – podbicie emiratu Sindh + 1846 – poddaje się Kaszmir + silniejszym państwem na terenie Indii był kraj Sikhów, był on reformowany w duchu europejskim przez Maharadżę Randżita, jednakże po jego śmierci, do 1849 Brytyjczycy opanowali to państwo, odtąd Sikhowie dostarczali Wielkiej Brytanii najlepszych i najwierniejszych oddziałów + od 1849 całe Indie były pod panowaniem brytyjskim + władza nad tymi terenami przejął generalny gubernator, tym samym zmniejszyło się znaczenie Kompanii + rozpoczął się okres jednoczenia Indii, który był wynikiem wprowadzenia języka angielskiego, wspólnej waluty + około 100 tys. Anglików potrafiło utrzymać kraj mający 200 mln mieszkańców + Indie dostarczały Wielkiej Brytanii nie tylko podatków, ale również tanich surowców (bawełna, jedwab) i stały się świetnym rynkiem zbytu + Indie były nazywane „perłą korony brytyjskiej”.

Ekspansja brytyjska w Kanadzie: + chętnie popierano osadnictwo angielskie z powodu dużej liczby Francuzów na tych terenach + w 1791 utworzono tam dwie prowincje: Dolna i Górna Kanada, które miały swoje zgromadzenia narodowe + 1837 – powstanie ludności w Kanadzie dowodzone przez Wiliama Mackenzie, zostało ono krwawo stłumione + 1840 – połączenie obu prowincji + 1854 – przeprowadzono sekularyzację majątków kleru anglikańskiego i zniesiono przywileje wielkich właścicieli ziemskich.

Ekspansja brytyjska w Australii: + od 1788 przysyłano tam przestępców + Mac Arthur poprzez krzyżowanie wyhodował gatunek owcy, która dawała wartościową wełnę, stało się to przyczyną że Australia stała się największym eksporterem wełny + masowo wydobywano tam złoto + pod względem politycznym do 1829 Australia miała tylko jedną prowincję.

Oprócz tych kolonii Wielka Brytania posiadała wyspy na Oceanie Spokojnym, Gujanę i część Antyli w Ameryce i wiele stacji handlowych w Afryce.

Kolonie francuskie: + podczas wojen napoleońskich Francja straciła większość kolonii, pozostało jej tylko kilka wysp w archipelagu Antyli i na Oceanie Indyjskim oraz Gujana + właściwie ekspansja kolonialna Francji rozpoczęła się w 1830, kiedy to został zajęty Algier przez armię generała Bourmonta + powodem ataku na Algierię było szerzące się tam piractwo, a nominalnie obraza konsula francuskiego przez deja Algieru + 1834 – Ludwik Filip ogłasza Algierię posiadłością francuską + jednakże aż do 1847 trwały walki w Algierii.

Rozdział czterdziesty ósmy: Hiszpania i Portugalia w latach 1833 – 1846.

Sytuacja w Hiszpanii: + w 1833 umarł Ferdynand VII, który prowadził bardzo represyjną politykę + zostawił on mianowaną przez siebie trzyletnią córkę Izabellę, za którą jako regentka miała rządzić Maria Krystyna + na mocy prawa salickiego z 1713 Don Karlos, brat Ferdynanda VII ogłosił się królem, tym samym rozpoczęła się wojna domowa w Hiszpanii.

Sytuacja w Portugalii: + wojna domowa wybuchła w Portugalii, gdzie w 1826 zmarł Jan VI + cesarz brazylijski Don Pedro zrzekł się tronu portugalskiego na rzecz swej córki Marii, ale nie uznał tego brat Pedra Don Miguel i sam ogłosił się królem + w 1834 ogłoszono panowanie pełnoletniej Marii II da Gloria (1834-1853).

Miguel i Karlos dostali poparcie moralne Rosji, Austrii i Prus. Pomoc dla Marii Krystyny zaoferowała Wielka Brytania z Francją, ale niewiele ona wpłynęła na przebieg wojny. Maria Krystyna zgromadziła wokół siebie burżuazję, natomiast Karlos otaczał się arystokracją. W 1839 udało się usunąć z Hiszpanii karlistów. Jednakże w 1840 Maria Krystyna musiała opuścić Hiszpanię, ponieważ do władzy doszedł generał Espartero, który stał się dyktatorem wojskowym, rządził on do 1843. Wtedy to do pełnoletności doszła Izabella II, podczas jej rządów o wszystkim decydował generał Narvaez. W 1845 wprowadzono w Hiszpanii konstytucję.

Rozdział czterdziesty dziewiąty: Państwa włoskie w latach 1832 – 1846.

We Włoszech po 1832 wszystkie rządy odznaczały się konserwatyzmem, prym w tym wodzili: król Obojga Sycylii Ferdynand II (1830-1859) i papież Grzegorz XVI (1831-1846). Wszelki ruch rewolucyjny załamywał się na wskutek obojętności chłopów i braku poparcia ze strony większości burżuazyjnej.

Kierunki liberałów włoskich: + umiarkowany, który stawiał sobie za cel federację państw włoskich, głównym jego przedstawicielem był Vincenzo Gioberti, który w 1843 wydał „O prymacie moralnym i kulturalnym Włochów”, gdzie głosił, że przywódcą konfederacji włoskiej powinien zostać papież, tym samym stworzył on podwaliny ruchu neogwelfickiego, natomiast Cesare Balbo był za przewodnictwem Piemontu + radykalny, zwany federalizmem republikańskim, widzieli oni w papiestwie główną przeszkodę w zjednoczeniu Włoch, chcieli oni obalić monarchie i wprowadzić republiki.

Rozdział pięćdziesiąty: Kraje niemieckie i Austria w latach 1833 – 1846.

Gospodarka krajów niemieckich: + lata 30 XIX wieku to początek w tym regionie rewolucji przemysłowej + 1827 – Alfred Krupp zakłada zakłady w Essen + rozwój żeglugi parowej i kolei żelaznych + industrializacji towarzyszył upadek rzemiosła + 1842 – powstanie w Pieszycach tkaczy płótna + 1839 – w Prusach zabroniono zatrudniać dzieci poniżej 9 lat.

Początki ruchu socjalistycznego w Niemczech: + przed 1830 poglądy o przebudowie społecznej szerzył Ludwik Gall + 1830 – emigranci niemieccy tworzą w Paryżu Niemiecki Związek Ludowy z Jakubem Venedey i Teodorem Schuster na czele + 1836 Schuster tworzy Związek Sprawiedliwych o tendencjach komunistycznych, po kilku latach Związek zanikł, ale ponowił działalność w Londynie + pierwszą niemiecką książkę komunistyczną napisał Wilhelm Weitling w 1838.

Sytuacja polityczna w Niemczech: + po 1833 wznowiono ostrą reakcję + Rosja miała bardzo dużo do powiedzenia w sprawach niemieckich + 1834 – liberałowie Karol van Rotteck i Fryderyk Dahlmann wydają „Staats-Lexikon” gdzie stwierdzają, że odsunięcie mas od prawa głosu jest słuszne + w sferze literatury romantycznej zaczął się kształtować nurt zwany Młodymi Niemcami, jego przedstawicielem był Ludwik Borne i Henryk Heine + w dziedzinie filozofii największym autorytetem cieszył się Jerzy Hegel, stworzył on system zwany heglizmem, głosił on, że państwo jest najwyższą formą ewolucji + zaczęła się też krytyka chrześcijaństwa, była ona głoszona przez Fryderyka Strauss i Ludwika Feuerbach + w 1840 na tron pruski wstąpił Fryderyk Wilhelm IV (1840-1861) + 1842 – zebranie delegatów prowincjonalnych sejmów stanowych dla narady budowy kolei żelaznej, wysunięto na nim postulat zwołania przedstawicielstwa ogólnokrajowego + 1847 – zwołanie wybranych przez sejmy stanowe delegatów, nowa instytucja zyskała nazwę sejmu zjednoczonego, był to pierwszy w dziejach Prus parlament.

Sytuacja polityczna w Austrii: + 1835 – 1848 rządy Ferdynanda I, był on niedorozwinięty umysłowo, dlatego w jego imieniu rządziła konferencja państwowa, złożona z arcyksięcia Ludwika, Metternicha i Franciszka Kolovrata, zwana ona była „rządem trzech starców” + starano się odgradzać Austrię od Europy, aby nie dotarły do niej tendencje wolnościowe, w owym okresie kraj ten zwany był „Chinami Europy” + dla sytuacji wewnętrznej groźne były ruchy wolnościowe Włochów, Polaków i Czechów + po 1830 zaczęła dojrzewać także opozycja na Węgrzech + w Austrii panowała jeszcze pańszczyzna.

Rozdział pięćdziesiąty pierwszy: Rosja w latach 1825 – 1853.

W latach 1825 – 1855 panował w Rosji car Mikołaj I. Założono w tym czasie III oddział kancelarii carskiej z Beckendorffem na czele, który tropił spiski i wszelkie działania przeciwko caratowi. W czasie panowania Mikołaja I zebrano wszystkie obowiązujące prawa od 1649. Aby rozważyć sprawę chłopską powołano tajne komitety. Nic jednak nie zmieniono w tej sprawie i zaczął się wzrost liczby buntów chłopskich.

W latach 30 XIX wieku zaczął rozwijać się przemysł maszynowy w Rosji. Cesarstwo, mimo ogromnych bogactw naturalnych, eksportowało do Europy tylko drewno i zboże. Burżuazja rosyjska ze względu na swą małą liczbę i odgrodzenie od innych stanów nie mogła odegrać żadnej roli politycznej. Czynnikiem opozycji stała się światlejsza szlachta.

Ruch opozycyjny w Rosji: + 1836 – Piotr Czaadajew ogłasza „List filozoficzny” + zaczął się ruch słowianofilów, twierdzących, że Rosja musi iść własną drogą i trzymać się samowładztwa i prawosławia + ich przeciwnikami byli zapadnicy, zwolennicy kultury zachodniej, byli oni liberałami, w ich lewym skrzydle był Aleksander Hercen (w 1847 wyjechał na zachód) i Wissarion Bieliński + w Petersburgu działało koło pietraszewców wyznające ideologię rewolucyjno-demokratyczną.

Rozdział pięćdziesiąty drugi: Sprawa polska w latach 1831 – 1846.

Po powstaniu listopadowym rozpoczęły się w Królestwie Polskim surowe rządy namiestnika Paskiewicza.

Rozdział pięćdziesiąty trzeci: Sprawa „wschodnia” w latach 1829 – 1844.

Przez „sprawę wschodnią” rozumiano w XIX wieku problem Turcji i jej krajów wasalnych.

Wpływy państw europejskich na Półwyspie Bałkańskim: + Rosja dążyła do panowania cieśnin czarnomorskich i Stambułu + Austria uważała te tereny za ziemie własnej ekspansji + Wielka Brytania obawiała się usadowienia Rosjan nad Bosforem i wzmocnienia państwa tureckiego, co mogłoby przeciąć szlak komunikacyjny z Indiami + Francja zainteresowana była sprawami gospodarczymi w tym rejonie.

Sytuacja polityczna w Turcji: + 1808-1839 rządy Mahmuda II, sprowadził on oficerów pruskich, aby zmodernizować armię + w Egipcie usadowił się pasza Mehmed Ali, który zlikwidował mameluków w 1811 i dążył do zupełnej autonomii od sułtana tureckiego, opanował on Sudan oraz Mekkę i Medynę + Mehmed Ali zajął także zbrojnie Syrię, która należała do sułtana + 1832 – pasza egipski pokonuje wojska tureckie pod Konya + Rosja jednak szybko pomogła sułtanowi, a pasza egipski podpisał pokój w Kutahya, który dał mu dożywotnio Palestynę, Syrię i Cylicję + w zamian za pomoc sułtan zgodził się na opiekę cara rosyjskiego nad wyznawcami religii greckiej w Turcji + 1838 – układ handlowy Wielkiej Brytanii z Turcją, pozwalał on na handel kupców angielskich na terenie Turcji, w ten sposób upadło tureckie rzemiosło + 1839 – Mahmud II rozpoczyna wojnę z paszą egipskim, ale doznał klęski w bitwie pod Nizib + w tym samym roku zmarł sułtan, a pasza egipski nie chciał uznać następstwa jego syna, sądził że z pomocą Francji zdobędzie tytuł sułtana + 1840 konferencja w Londynie państw: Wielka Brytania, Rosja, Austria, Prusy i Turcja, ustalono, że w Turcji pozostanie status quo + we Francji zapanowało na wieść o tym traktacie wzburzenie, zaczęły się szerzyć ruchy nacjonalistyczne, podobnie na to odpowiedziały Niemcy, gdzie powstała pieśń „Niemcy ponad wszystko” Augusta Hoffmana + jednakże do wojny nie doszło ponieważ działania Brytyjczyków (blokada Aleksandrii) i Austrii spowodowały wycofanie się paszy egipskiego z Syrii + Mehmed Ali utrzymał swą dziedziczną władzę w Egipcie, ale pod protektoratem sułtana + 1841 – Wielka Brytania, Rosja, Francja, Austria, Prusy i Turcja podpisały w Londynie konwencję, na mocy której Bosfor i Dardanele zostały zamknięte dla wszystkich statków wojennych.

Rozdział pięćdziesiąty czwarty: Stany Zjednoczone w latach 1814 – 1850.

Okres po 1815 nazywany jest erą optymizmu.

Główne problemy w życiu amerykańskim: + ekspansja terytorialna + rozwój przemysłu krajowego + ustalenie ustroju politycznego + stosunek do Kanady i innych państw amerykańskich.

Rozwój terytorialny: + 1803 – nabycie od Francji Luizjany + 1819 – Hiszpania odstępuje Florydę Stanom Zjednoczonym + dalej nastąpiła ekspansja na zachód + plemiona Indian zaczęły walczyć z Amerykanami, ale były skazane na klęskę wskutek zacofania + emigracja do Stanów bardzo wzrosła, wśród niej najwięcej było Niemców i Irlandczyków + w związku z ekspansją zaistniała potrzeba powoływania nowych stanów, w 1821 Unia liczyła już 23 stany, w 1845 powstał stan Teksas, który został przyłączony z ziem Meksyku, gdzie panowała anarchia + pociągnęło to za sobą wojnę meksykańsko-amerykańską w latach 1846-1848, wskutek niej Meksyk stracił nie tylko Teksas, ale i cały kraj na zachód od Teksasu (pokój w Guadalupe) + w 1853 ustaliła się dzisiejsza granica południowa Stanów Zjednoczonych.

Rozwój przemysłu krajowego: + wyraźne granice pomiędzy stanami południowymi, gdzie hodowano bawełnę, trzcinę cukrową a północnymi, gdzie rozwijał się przemysł + rozwojowi przemysłowemu towarzyszyły wynalazki takie jak żniwiarka Mac Cornicka, kombajn, maszyna do pisania, maszyna do szycia (1829), rewolwer Colta (1835) + 1840 – odkryto w Kalifornii złoto + podczas tego okresu zaczęła też się rozwijać walka klas, w 1835 robotnicy amerykańscy przeprowadzili ustawę o dziesięciogodzinnym dniu pracy.

Sytuacja polityczna: + dawni federaliści nazywani byli wigami, a czasem narodowymi republikanami, mieli oni za sobą poparcie przemysłowców północy + anty-federaliści nazywali się demokratami, skupiali siły robotników wielkich miast, domagali się utrzymania niewoli Murzynów + 1829 - wódz demokratów, Andrew Jackson zostaje prezydentem, on to wprowadził zwyczaj zmianę wyższych urzędników podczas zmiany prezydentury + Jackson rozwiązał banki Stanów Zjednoczonych i utworzył rezerwaty dla Indian, rządził do 1837 + 1820 – kompromis Missouri, polegał on na przyjmowaniu dwóch stanów, jednego gdzie panowało niewolnictwo, oraz drugiego bez niewolnictwa, poza tym granicę niewolnictwa ustalono na 36º 30’ równoleżniku.

Rozdział pięćdziesiąty piąty: Kraje Dalekiego Wschodu w pierwszej połowie XIX wieku.

Największym państwem Azji Wschodniej były Chiny.

Sytuacja Chin: + należała do nich Mandżuria, Mongolia, część Turkiestanu i państwa wasalne, Korea i Tybet + rządziła tam od XVII wieku dynastia mandżurska + całe państwo miało ustrój feudalny, na czele drabiny stał cesarz + władza centralna była bardzo słaba + urzędy można było zdobyć poprzez pieniądze + położenie chłopów była bardzo trudne, renta feudalna wynosiła większość plonów, w latach 1796-1804 miało miejsce powstanie chłopskie, zainicjowane przez sektę Biały Lotos, z trudem pokonane przez cesarstwo + 1796-1820 panowanie cesarza Kiu-King, w 1815 zaczął on prześladowania chrześcijan + 1820-1850 panowanie cesarza Tao-Kuang + główne punkty handlowe z cudzoziemcami znajdowały się w: Kiachta (tam przybywali kupcy rosyjscy) i Kanton + Anglicy w handlu zamiast płacić srebrem zaczęli wprowadzać opium + 1839 rząd chiński rekwiruje Brytyjczykom opium + 1840 ekspedycja brytyjska do Chin, zajęcie Hongkongu + 1842 – wojska brytyjskie zagrażają Pekinowi, cesarz godzi się na traktat pokojowy w Nankin, na jego mocy Wielka Brytania otrzymuje Hongkong, otwarcie pięciu portów dla handlu zagranicznego, prawo utrzymywania w portach chińskich swoich statków wojennych oraz otrzymała kontrybucję w wysokości 20 mln funtów + w okresie późniejszym takie traktaty zawarły inne państwa, jak Stany Zjednoczone, Rosja i Francja, w nich też pozwolono na szerzenie wiary chrześcijańskiej w Chinach + wskutek napływu tanich produktów europejskich rzemiosło chińskie zaczęło podupadać.

Sytuacja Japonii: + na czele państwa stał „syn nieba”, tenno, w Europie zwany mikado + jednakże mikado nie miał żadnej władzy, od 1603 państwem rządził w jego imieniu szogun, który pochodził z dynastii Tokugawa + chłopi byli wolni, ale przytwierdzeni do swej ziemi + samurajowie była to szlachta przebywająca na dworze w Edo + istniała też klasa kupców i lichwiarzy + Japonia stosowała politykę izolacjonizmu, do portu w Nagasaki wolno było przybywać tylko Holendrom + w XIX wieku rozpoczął się kryzys wewnętrzny, był on spowodowany: potężniejącą klasą kupców, powstawaniem manufaktur i klasy przemysłowców, pauperyzacją części samurajów, stałymi bunty chłopskie.

Rozdział pięćdziesiąty szósty: Geneza ruchów rewolucyjnych z lat 1846 – 1849.

Całość dziejów ruchów rewolucyjnych z lat 1846 – 1849 można podzielić na dwa okresy: 1846-1847, który był niejako wstępem do ogólnej rewolucji, 1848-1849 to drugi etap, właściwa rewolucja. Ten drugi okres można podzielić na fazy: styczeń-maj 1848 to faza zwycięstw, czerwiec-październik 1848 to faza przesilenia rewolucji, od października 1848 następuje odpływ i likwidacja rewolucji.

Czynniki ogólne ruchów rewolucyjnych tego okresu: + rozwój przemysłu i burżuazji pozostający w coraz większych sprzecznościach z systemem politycznym (poza Francją) + wyrośnięcie nowego pokolenia, nie znającego skutków niszczących rewolucji + działalność pisarzy krytykujących ówczesne stosunki, jak Wiktor Hugo, Karol Dickens + ogromny rozwój nauk ścisłych powodował rozszerzenie się poglądów pozytywistycznych, antyfeudalnych i antyklerykalnych + lata 1846-1848 były okresem głodu w Europie, ostatniego na tak wielką skalę do czasów I wojny światowej, jego powodem była zaraza kartoflana.

Rozdział pięćdziesiąty siódmy: Mazzini. Powstanie polskie w 1846 roku.

Po 1845 wzmógł się ruch rewolucyjny we Włoszech, choć jego hasła demokratyczne zrażały zamożniejszą burżuazję. W tym samym roku wybuchło nieudane powstanie w Rimini. W 1846 doszło także do skutku powstanie polskie, ale szybko upadło. Jego następstwem było wcielenie Krakowa do Austrii oraz podkopanie autorytetu Metternicha wskutek rzezi galicyjskiej.

Rozdział pięćdziesiąty ósmy: Włochy od czerwca 1846 do początku marca 1848 roku.

1 czerwca 1846 umarł, ogólnie nie lubiany, papież Grzegorz XVI, 16 czerwca tego roku został wybrany na papieża Pius IX. Papież ten zaczął robić pewne posunięcia liberalne i reformy, jednakże nie był liberałem, dokonywał przemian ponieważ uważał je za konieczne. Rezultatem tego było wprowadzanie reform także w innych państwach Półwyspu Apenińskiego.

Tylko król Obojga Sycylii, Ferdynand II nie chciał nawet myśleć o reformach. W styczniu 1848 wybuchło powstanie w Palermo i Ferdynand II zmuszony więc był 10 lutego 1848 ogłosić konstytucję, która jednak była mało liberalna. Inni władcy włoscy musieli pójść tą drogą i zaczęli również ogłaszać konstytucje, zrobił to nawet papież.

Jednakże burżuazja także chciała zjednoczenia Włoch, unia celna Piemontu, Toskanii i Państwa Kościelnego, jej nie wystarczała.

Rozdział pięćdziesiąty dziewiąty: Wojna domowa w Szwajcarii.

Tarcia polityczne w Szwajcarii spowodowane były sporami na tle wyznaniowym, katolików z protestantami i liberałów, zwanych radykałami z klerem katolickim i protestanckim.

Siedem kantonów katolickich utworzyło dla swej obrony, przed kantonami liberalnymi, związek zwany Sonderbund. Liczył on na pomoc Austrii i Rosji. Kantony liberalne zażądały jego rozwiązania, a gdy to się nie stało kantony katolickie zostały zaatakowane. W tym samym roku wojska Sonderbundu zostały rogromnione. Interwencja państw Świętego Przymierza nie doszła do skutku wobec sprzeciwu Wielkiej Brytanii. Od września 1848 zaczęła obowiązywać nowa konstytucja w Szwajcarii, przekształciła ona związek państw w państwo związkowe. Uprawnienia kantonów zostały ograniczone na rzecz dwóch izb prawodawczych i siedmioosobowej rady związku.

Rozdział sześćdziesiąty: „Widmo komunizmu” w latach 1846 – 1849. Początki socjalizmu naukowego.

Od 1839 działał w Londynie Związek Sprawiedliwych, miał on charakter międzynarodowy dzięki współpracy z czartystami i Komunistycznym Komitetem Korespondencyjnym działającym z Marksem i Engelsem w Brukseli.

Karol Marks w 1842 został redaktorem gazety „Rheinische Zeitung”, jednak w rok później została ona zamknięta, a Marks przeniósł się do Paryża. Stamtąd na żądanie rządu pruskiego został wydalony i osiadł w Brukseli.

W 1845 Fryderyk Engels wydał „Położenie klasy robotniczej w Anglii”, w tym samym roku zaprzyjaźnił się z Marksem.

W 1847 miał miejsce zjazd w Londynie podczas którego ustalono zmianę nazwy ze Związku Sprawiedliwych na Związek Komunistów. Jego program mieli ułożyć Marks i Engels, który poleceniu temu dali wyraz w postaci „Manifestu partii komunistycznej” napisanego w lutym 1848. Był to pierwszy program socjalizmu naukowego, w chwili ogłoszenia nie wywarł on jednak większego znaczenia.

W omawianym okresie za komunistów uchodzili niemal wszyscy przeciwnicy ówczesnych ustrojów.

Rozdział sześćdziesiąty pierwszy: Rewolucja lutowa we Francji.

Prawą ręką króla Ludwika Orleańskiego był minister Guizot.

Przyczyny kryzysu rządu francuskiego: + nieurodzaj lat 1846-1847 + masowe bankructwa manufaktur i fabryk oraz wzrost bezrobocia + oskarżenia o defraudacje ludzi uczestniczących w rządach + porażki w polityce zagranicznej, jak nie poparcie sprawy Krakowa w 1846, osłabienie wpływów w Szwajcarii i na Wschodzie + zaczęły się masowe bankiety podczas których krytykowano rząd.

Przebieg rewolucji lutowej we Francji: + rząd Guizota zapowiedział zakaz bankietowania w dniu 22 luty 1848 + 23 luty 1848 miała miejsce masakra robotników na Placu Kapucynów + 24 luty 1848 rozpoczęła się walka z oddziałami wojska + Ludwik Filip abdykuje na rzecz swego wnuka + w Izbie Deputowanych ukonstytuował się rząd w skład którego wchodzili: Lamartine, Ludwik Blanc i robotnik Albert + rząd ten ogłosił republikę, powszechne głosowanie i zniósł niewolnictwo w koloniach + sprawami robotników miała zająć się komisja luksemburska na czele z Blanc i Albert + utworzono specjalne warsztaty narodowe dla robotników + 23 kwietnia 1848 odbyły się pierwsze w historii Francji demokratyczne wybory, dały one zwycięstwo burżuazji + 15 maja 1848 tłumy robotników ogłosiły rozwiązanie Zgromadzenia Narodowego i powołano nowy rząd z Blanquim na czele + powstanie to było źle przygotowane i szybko upadło, wielu robotników aresztowano, zaczęły się represje + 23 czerwca 1848 wybuchło kolejne powstanie robotników, walczył z nimi minister wojny Ludwik Cavaignac, który stłumił je 26 czerwca 1848 + okazało się, że liberałowie zerwali z robotnikami i nastawiają się na przymierze z reakcyjnymi elementami + 4 listopada 1848 konstytucja, która wprowadziła głosowanie powszechne, jedną izbę prawodawczą, prezydent miał być wybierany co 4 lata w plebiscycie.

W czasie plebiscytu na prezydenta wybrano Ludwika Napoleona Bonapartego.

Rozdział sześćdziesiąty drugi: Rewolucja w państwach niemieckich.

Przyczyny szczegółowe ruchów rewolucyjnych w Niemczech: + kryzys rzemiosła + sprawa chłopska + sprawa zjednoczenia narodowego.

Przebieg rewolucji w Niemczech: + 1847 – lewicowi liberałowie w Wielkim Księstwie Badenii, pod przewodnictwem Gustawa von Struve i Fryderyka Heckera wysunęli postulat ogólno-niemieckiego parlamentu + wiadomości o wypadkach we Francji wywołała ogólne podniecenie + 5 marca 1848 zjazd w Heidelbergu podjął inicjatywę zwołania parlamentu + książęta niemieccy zezwolili na parlament z racji powstania chłopskiego jakie wybuchło na terenie Niemiec + masowe zebrania zaczęły odbywać się w Berlinie i Wiedniu, żądania konstytucji wysunął też sejm węgierski w Preszburgu + 15 marca z zajmowanego stanowiska ustąpił Metternich + 18 marca król pruski Fryderyk Wilhelm IV wydał odezwę „Do moich kochanych berlińczyków”, w której wzywał do spokoju w mieście i obiecał wycofać wojsko z Berlina + prezesem rządu pruskiego został Ludolf Camphausen + liberałowie jednak nie zrobili nic, aby rewolucję pogłębić, powodem był strach przed reakcją, przed sprawą polską i przed rewolucją społeczną + w dniach od 31 marca do 3 kwietnia obradował tymczasowy parlament we Frankfurcie, dokonał tam się rozłam na radykałów, chcących znieść władzę książąt i na umiarkowanych, którzy mieli przewagę + tymczasowy parlament ogłosił powszechne wybory do parlamentu, które miały odbyć się we wszystkich krajach Związku Niemieckiego oraz w Prusach Wschodnich i Zachodnich, po czym rozwiązał się + część demokratów badeńskich próbowała wprowadzić republikę poprzez powstanie zbrojne, ale akcja ta zawiodła, powstańcy zostali pobici pod Kandern 20 kwietnia 1848 + wybory parlamentarne nie były demokratyczne

Parlament frankfurcki: + na 573 deputowanych nie było ani jednego robotnika + był to pierwszy w historii parlament ogólno-niemiecki + pierwsze zebranie plenarne parlamentu odbyło się 18 maja 1848 w kościele św. Pawła we Frankfurcie nad Menem + skrajna prawica ze skrzydłem katolickim i protestanckim liczyła 50 deputowanych, była ona konserwatywna i wroga rewolucji, należał do niej von Radowitz, Dollinger, centrum liczyło połowę deputowanych, stało na stanowisku suwerenności ludu, ale nie chciało zmieniać ustroju, lewica chciała zerwania z istniejącymi rządami i proponowała republikę federacyjną (Robert Blum) bądź przejawiała tendencje socjalistyczne (Wilhelm Wolff) + parlament zaczął swe obrady gdy w Prusach następowało już przesilenie rewolucji + parlament nie uchwalił żadnych regulaminów obrad.

Dalszy przebieg rewolucji w Niemczech: + na regenta wybrano księcia Jana, dlatego że był Habsburgiem + zniesiono Radę Związkową + 9 sierpnia 1848 powołano rząd na czele z Karolem von Leiningen + Wielkie Księstwo Poznańskie przyłączono do Rzeszy, podobnie postąpiono w sprawie Tyrolu, zupełnie też zaprzeczano niezależności narodu czeskiego.

Sprawa Szlezwiku i Holsztynu: + król duński, Fryderyk VII (1848-1863) chciał wcielić obydwa te autonomiczne księstwa do Danii + Holsztyn był niemiecki, natomiast Szlezwik tylko w części miał mieszkańców niemieckich + w kwietniu 1848 w imieniu Związku Niemieckiego wojska pruskie wkroczyły do księstw + Wielka Brytania bała się usadowienia Prus w tej części Bałtyku i zagroziła wojnę w obronie Danii + Prusy podpisały zawieszenie wojny w Malmo 26 sierpnia 1848, gdzie powołano komisję, która miała rządzić księstwami.

Rozdział sześćdziesiąty trzeci: Ruchy rewolucyjne 1848 roku w Austrii.

Antagonizmy w monarchii habsburskiej: + antagonizm w stosunku do rządu cesarskiego + antagonizmy narodowe + antagonizmy społeczne.

Działalność spiskowa i rewolucja na terenie Austrii: + 1846 – powstaje w Czechach tajna organizacja Repeal, która za cel postawiła sobie walkę z absolutyzmem, wyzwolenie chłopów i utworzenie republiki demokratycznej, ona to w 1848 ogłosiła żądanie zwołania sejmu czeskiego i powołała Komitet Świętowacławski + w marcu 1848 sejm węgierski w Preszburgu uchwalił ustawy konstytucyjne, które sankcjonował Ferdynand I + 25 marca 1848 tego samego zażądali na Zgromadzeniu Narodowym również Chorwaci, powołano chorwacką armię na czele z Józefem Jelaciciem + sejm węgierski uchwalił zniesienie pańszczyzny za odszkodowaniem + rząd centralny w Wiedniu próbując przekonać do siebie chłopstwo sam zaczął znosić przywileje feudalne, czym rzeczywiście przeciągnął chłopów na swoją stronę + w Czechach ruch rewolucyjny był słaby ze względu na brak poparcia ze strony burżuazji, głównie niemieckiej, która obrażona była za zbojkotowanie w Czechach wyborów do parlamentu frankfurckiego, Czesi bowiem nie uznali się częścią Rzeszy.

Zjazd słowiański: + 2 czerwca 1848 rozpoczął się w Pradze zjazd słowiański, który pomyślany był jako przeciwwaga dla Niemców i Węgrów, na nim uczestniczyli: Palacky, który był przewodniczącym zjazdu (Czechy), Karol Libelt (Polacy), Słoweńcy (Stanko Vraz), Słowacy (Ljudovit Stur), Ukraińcy, Dalmatyńczycy, Chorwaci, Serbowie + na zjeździe liberałowie czescy wysunęli program austroslawizmu, czyli zjednoczenia wszystkich Słowian austriackich + 12-17 czerwca 1848 wybuchło powstanie w Pradze, które przerwało obrady zjazdu.

Sytuacja we Wiedniu: + 25 kwietnia 1848 ogłoszono konstytucję, która wzorowana była na konstytucji belgijskiej, ogłosił ją cesarz, uznawała odrębny charakter włoskich krajów oraz Węgier, wprowadziła wolność wiary i sumienia, wolność prasy, nowe prawa miały być wprowadzane za zgodą Izby Deputowanych i Senatu + 22 lipca 1848 zebrał się ogólno-austriacki parlament + 26 lipca 1848 zatwierdzono wniosek o zniesieniu pańszczyzny za odszkodowaniem + 6 października 1848 na wieść o wymarszu wojska w celu pogromu Węgrów wybuchło powstanie w Wiedniu + miasto zostało okrążone i poddało się dopiero 31 października 1848, prawie do końca dowodził Wiedniem Józef Bem + 1 listopada 1848 – prezesem rady ministrów zostaje Feliks Schwarzenberg + Ferdynand I musiał abdykować na rzecz Franciszka Józefa (1848-1916), syna Zofii bawarskiej + nadal jednak trwało powstanie na Węgrzech.

Rozdział sześćdziesiąty czwarty: Rewolucja 1848 roku we Włoszech.

Przebieg rewolucji na ziemiach włoskich: + 22 marca 1848 – garnizon austriacki opuszcza Wenecję, ogłoszono tam republikę z Danielem Maninem na czele + powstanie objęło wszystkie ziemie włoskie należące do Austrii + chciano wywołać wojnę wyzwoleńczą z Austrią, na wodza wojsk widziano Karola Alberta, króla piemonckiego + Piemont razem z Toskanią wypowiedziały wojnę Austrii + 27 lipca 1848 – przegrana bitwa pod Custozzą, wygrywa ją austriacki generał Radetzky + rozruchy objęły także później Państwo Kościelne, papież Pius IX musiał uciekać z Rzymu + 9 lutego 1849 w Państwie Kościelnym ogłoszono zniesienie władzy doczesnej papieża i przekształcenie w Republikę Rzymską.

Rozdział sześćdziesiąty piąty: Przesilenie rewolucji we Francji. Napoleon III.

Prezydent Francji Ludwik Napoleon Bonaparte był synem młodszego brata Napoleona I, Ludwika i pasierbicy Napoleona Hortensji Beauharnais.

Na początku rządów wprowadzono pozbawienie 1/3 liczby wyborców prawa głosu, w ten sposób próbowano bronić się przed wpływami lewicy, demokratów i socjalistów. W nocy z 2 na 3 grudnia 1851 Ludwik Napoleon przeprowadził zamach stanu aresztując przywódców monarchistów i republikanów. Jeszcze w tym samym miesiącu przeprowadzono plebiscyt, w którym opowiedziano się za zmianą konstytucji. 14 stycznia 1852 ogłoszono nową konstytucję, wzorowaną na konstytucji napoleońskiej, dawała ona ogromną władzę prezydentowi, który wybierany był na 10 lat i odpowiedzialny był tylko przed narodem.

W 1852 Ludwik zapowiedział ogłoszenie cesarstwa, które zostało przyjęte w plebiscycie. W ten sposób zaczął swe rządy Napoleon III (1852-1870).

Rozdział sześćdziesiąty szósty: Klęska rewolucji w Prusach i w małych państwach niemieckich.

Pruskie Zgromadzenie Narodowe było bardziej demokratyczne niż francuskie. Jednak od jesieni 1848 konserwatyści zaczynają odzyskiwać dawne znaczenie i coraz mniej liczą się z parlamentem pruskim. 2 listopada 1848 premierem został z woli króla, zdecydowany reakcjonista, Fryderyk von Brandenburg. 15 listopada nastąpiło ostatnie posiedzenie Zgromadzenia, ponieważ w Berlinie ogłoszono stan oblężenia, a parlament przepędzono. 5 grudnia 1848 król nadał Prusom nową konstytucję.

Konstytucja pruska: + równość wobec prawa + wolność prasy + odpowiedzialność ministrów przed dwuizbowym parlamentem + król miał prawo veta absolutnego.

28 marca 1849 – ogłoszono konstytucję uchwaloną przez parlament frankfurcki

Konstytucja parlamentu frankfurckiego: + Niemcy miały być federacją państw z dziedzicznym cesarzem, wspólnym rządem i dwuizbowym parlamentem.

Tego samego dnia na cesarza wybrano Fryderyka Wilhelma IV, króla Prus. Ten jednak odmówił, nie chciał bowiem korony z rąk ludu, ale książąt i królów Niemiec.

Sytuacja w Austrii: + parlament obradował w Kromieryżu pod przewodnictwem Franciszka Smolki + 4 marca 1849 ogłoszono konstytucję, ale była ona nadana przez Franciszka Józefa I, według niej Austria miała być krajem jednolitym, kraje koronne posiadały sejmy, ale były one pozbawione większego znaczenia.

Po przekreśleniu prac parlamentów w Berlinie, Frankfurcie i Kromieryżu reakcja zwyciężyła niemal w całych Niemczech.

Przyczyny porażki rewolucji w Niemczech: + rok 1848 był bardzo urodzajny, staniała żywność + biurokracja i feudałowie zmienili taktykę i zaczęli wykorzystywać słabe strony postępowania liberałów, jak chociażby to, że w wielu rejonach znieśli pańszczyznę + burżuazja nie mogła zdobyć się na energiczną walkę.

Na wieść o nie przyjęciu przez króla saskiego, Fryderyka Augusta II konstytucji frankfurckiej wybuchło powstanie w Dreźnie (walczył tam m. in. Bakunin), które później przeniosło się na inne rejony. Szybko jednak zostało ono opanowane przez wojska pruskie. Podobne rozruchy objęły Palatynat, Badenię, gdzie wojskami dowodził Ludwik Mierosławski.

30 maja 1849 – zagrożony wojskami pruskimi parlament frankfurcki przenosi się do Stuttgartu, gdzie ostatnie zebranie parlamentu miało miejsce 19 lipca 1849

Rozdział sześćdziesiąty siódmy: Klęska Włoch w 1849 roku. Cavour.

2 marca 1849 – pod naciskiem opinii, król piemoncki, Karol Albert, zrywa zawieszenie broni z Austrią i zaczyna działania wojenne, dowództwo wojsk sardyńskich objął Wojciech Chrzanowski

23 marca 1849 – klęska Piemontu w bitwie pod Novarą, tego samego dnia Karol Albert abdykował na rzecz swego syna Wiktora Emanuela II (1849-1878)

W sierpniu poddała się także Wenecja.

Nie chcąc supremacji austriackiej na Półwyspie Włoskim, Francja wysłała do Rzymu swoje wojska pod dowództwem Oudinota, który w lipcu 1849 zdobył Rzym. Tym samym papież Pius IX odzyskał swoją władzę. Wszędzie we Włoszech zapanowała reakcja, wszystkie konstytucje zostały odwołane. Jedynie w Piemoncie król zachował konstytucję i się do niej stosował.

W sierpniu 1849 podpisano pokój pomiędzy Piemontem a Austrią w Mediolanie. Piemont zmuszony był zapłacić odszkodowanie.

1852 – Kamil Cavour zostaje premierem w państwie piemonckim

Rozdział sześćdziesiąty ósmy: Węgierski ruch rewolucyjny w latach 1848 – 1849.

Sytuacja na Węgrzech: + 1847 – wzrost nastrojów rewolucyjnych, głównym liderem opozycji przeciwko Wiedniowi staje się Lajos Kossuth i Szandor Petofi, twórca „Młodych Węgier” + marzec 1848 – wybucha powstanie na Węgrzech, zastraszony dwór wiedeński godzi się na utworzenie rządu węgierskiego + z początku przeważał pogląd o całkowitym uniezależnieniu się od Habsburgów, jego przedstawicielem był Kossuth + Węgrzy zdawali się nie zauważać innych narodów mieszkających w obrębie ich ziem, jedynym ich programem w tej sprawie była madziaryzacja + dlatego też dwór wiedeński zaczął oddziaływać na inne narody, takie jak Chorwaci, Słowacy i Rumuni, widział ich jako przeciwwagę dla Węgrów + utworzono przy pomocy bana Chorwacji Józefa Jelacicia wojsko przeciwko Węgrom + 8 października 1848 – utworzono Węgierski Komitet Obrony z Kossuthem na czele, dopiero teraz zaczęto przygotowywać się do wojny + 14 kwietnia 1849 – ogłoszono deklarację niepodległości Węgier i detronizację Habsburgów, głową państwa został Kossuth + Austria poprosiła o pomoc w tłumieniu powstania węgierskiego cara Mikołaja I, ten zgodził się, bojąc się przeniesienia powstania na ziemie polskie + 9 sierpnia 1849 – Józef Bem kapituluje pod Temeszwarem + na Węgrzech rozpoczął terror generał Haynau.

Rozdział sześćdziesiąty dziewiąty: Próba „odgórnego” zjednoczenia Niemiec w latach 1849 – 1850.

Promotorem zjednoczenia Niemiec z inicjatywy książąt niemieckich był Józef von Radowitz. Przeciwne temu były Bawaria i Wirtembergia z powodu swej korzystnej sytuacji w Niemczech, której nie chciały stracić.

28 maja 1849 – „związek trzech królów” z udziałem Prus, Saksonii i Hanoweru, chciano stworzyć Związek Północnoniemiecki

Pod groźbą cara Mikołaja I rozwiązano ten Związek, Rosja nie chciała bowiem zjednoczonych Niemiec.

29 listopada 1850 – konferencja w Ołomuńcu, Prusy zrzekają się powołania unii pruskiej (czyli zjednoczenia Niemiec)

W maju 1851 postanowiono przywrócić dawny Związek Niemiecki, powołany w 1815. Tym samym zjednoczenie odgórne Niemiec zostało zahamowane przez cara Mikołaja I.

Rozdział siedemdziesiąty: Ruchy rewolucyjne 1848 roku w Portugalii, Hiszpanii, Belgii, Danii, Szwecji, Wielkiej Brytanii i na Półwyspie Bałkańskim.

Ruchy rewolucyjne w Portugalii: + od 1842 trwały rządy dyktatorskie Antoniego Costa-Cabrala + 1846 – wybucha powstanie, Costa-Cabral musi uciekać rządy obejmują liberałowie + 1847 – powstanie przeciwko rządom liberałów, ale upada ono na wskutek pomocy Wielkiej Brytanii dla rządu.

Ruch rewolucyjny w Hiszpanii: + 1848 – generał Narvaez rozwiązuje Kortezy, wybuchają powstania w różnych miastach, ale dzięki wojsku udaje się Narvaezowi je stłumić.

Ruch rewolucyjny w Belgii: + od 1845 kraj przeżywa nieurodzaj zboża i kartofli + 1847 - założenie Towarzystwa Demokratycznego, próbowało ono wywołać powstanie, ale to się nie udało, ponieważ burżuazja uzyskała już taką pozycję (władzę miała frakcja liberalna) o jaką walczono w innych krajach.

W Holandii w 1840 odszedł od władzy Wilhelm I, oskarżany o utratę Belgii. Jego syn, Wilhelm II (1840-1849) sam zgodził się na oddanie władzy liberałom. Ogłoszono także w 1848 konstytucję, miała ona już charakter liberalny.

W Szwecji w latach 1818-1844 rządził absolutystycznie Karol XIV Jan Bernadotte. Dopiero jego syn, Oskar I (1844-1859) wprowadził łagodniejsze rządy.

W Danii opozycja liberalna wystąpiła już za rządów Chrystiana VIII (1839-1848). Za jego następcy, Fryderyka VII (1848-1863), nadano konstytucję w 1849.

Ruch rewolucyjny wśród Serbów: + jego przywódcami byli Stratimirovic i Miletic + w maju 1848 zwołano Skupsztinę (zgromadzenie przedstawicieli narodu), poparła ona dwór wiedeński, głównie dzięki działalności Rajacicia + Serbowie uczestniczyli w walkach przeciwko Węgrom, jednak po wygraniu sprawa autonomii serbskiej nie doszła do skutku.

Ruch rewolucyjny w Księstwach Naddunajskich: + do Mołdawii wkroczyły na wieść o rozruchach wojska rosyjskie i stłumiły wszelkie ruchy + na Wołoszczyźnie już od 1843 powstanie przygotowywało stowarzyszenie Sprawiedliwość i Braterstwo + wywołano ono powstanie w 1848, hospodar mołdawski Jerzy Bibescu musiał uciekać, powstał liberalny rząd + w tym samym roku wkroczyło na Mołdawię wojsko tureckie, które stłumiło rewolucję + w maju 1849 zawarto konwencję rosyjsko-turecką mówiącą o mianowaniu hospodarów przez Turcję w porozumieniu z Rosją.

Rozdział siedemdziesiąty pierwszy: Wielka Brytania w latach 1846 – 1849.

W Wielkiej Brytanii w latach 1846-1848 nie było rewolucji ponieważ istniała tam zupełnie odmienna sytuacja społeczna i polityczna. W Anglii burżuazja już nie musiała walczyć o zasadnicze prawa polityczne.

Sytuacja w Wielkiej Brytanii: + 1845 – zaraza niszczy plony kartofli w Irlandii, w latach późniejszych sytuacja ta powtarzała się, na dodatek nie obrodziło zboże + 1846 – uchwalono wobec tego zniesienie ceł na zboże + mimo tego sytuacja w Irlandii nadal była katastrofalna, ponieważ zboże potaniało i dzierżawcy musieli go coraz więcej oddawać za dzierżawę ziemi + 1848 – Stowarzyszenie Czartystów podejmuje kolejną petycję do parlamentu londyńskiego, znowu się nie powiodła, nastąpiły liczne aresztowania.

Przyczyny klęski ruchu czartystów: + zostali okrzyczani jako jakobini, a wszyscy bali się rewolucji francuskiej + czartystom brak było jednolitego programu + nie został on poparty przez klasę robotniczą, ponieważ część z niej zaczęła coraz więcej zarabiać.

Po 1843 zaczęły powstawać trade uniony. Gromadziły one fundusze na cele związkowe.

Na lato 1848 przewidziano wybuch powstania w Irlandii i Anglii, jednakże rząd zawiesił Habeas Corpus Act i dokonał aresztowań przywódców. Wielka Brytania uniknęła rewolucji, ale liczba aresztowanych dorównywała takiej samej liczbie w innych krajach europejskich.

W 1849 zniesiono akty nawigacyjne z lat 1650-1672, które zakazywały obcym statkom handlu z koloniami brytyjskimi oraz przywożenie towarów do Anglii. Było to uznanie swobody handlu międzynarodowego.

Rozdział siedemdziesiąty drugi: Bilans ruchów rewolucyjnych w latach 1846 – 1849.

Skutki ruchu rewolucyjnego Wiosny Ludów: + reakcyjne rządy europejskie zaczęły znowu gorliwie popierać religię i Kościoły + z rewolucji najbardziej skompromitowane wyszło państwo austriackie, ponieważ podczas powstania węgierskiego potrzebowało pomocy Rosji + poza Rosją wszędzie zniknęła pańszczyzna + nastąpiło ożywienie świadomości narodowej wielu narodów + poza Francją, po raz pierwszy wzięły udział w życiu politycznym masy ludowe + zachwiał się także autorytet warstw panujących.

1849-1870

Rozdział siedemdziesiąty trzeci: Rozwój przemysłu i rolnictwa po 1848 roku.

Wiosna Ludów na terenie Europy Środkowej była wystąpieniami przeciwko maszynom i przemysłowi, który odbierał rynek zbytu rzemieślnikom i rękodzielnikom. Liberałowie, którzy obejmowali podczas rewolucji rządy mieli zupełne odmienne poglądy, głosili bowiem wolność ekonomiczną.

Po Wiośnie Ludów na terenie Niemiec, rządy zaczęły krępować rozwój przemysłu, aby przekonać do siebie robotników. Jednakże powoli wszystkie kraje niemieckie musiały zgodzić się na swobodę ekonomiczną, Austria zrobiła to w 1859, a Prusy w 1869.

Rozwój techniki: + 1851 – położono podwodny kabel elektryczny na dnie kanału La Manche + 1861 – podjęto skuteczną próbę przesłania mowy ludzkiej na odległość (telefon) + po 1848 zaczyna się produkcja zapałek + 1861 szewskie maszyny do szycia wynalezione przez Mc Kaya + 1856 – Henryk Bessemer wynalazł ulepszoną metodę wytwarzania stali z surówki żelaznej, co umożliwiło masową produkcję stali + 1867 – Mikołaj Otto buduje silnik gazowy.

Przeglądowi nowych wynalazków poświęcano wystawy międzynarodowe, w 1851 odbyła się taka wystawa w Londynie.

Projekt wykopania Kanału Sueskiego wysunął Ferdynand de Lesseps. Utworzył on towarzystwo akcyjne dla budowy kanału. Mimo protestów Anglików kanał przekopano w latach 1859-1869.

Gospodarka: + największy rozwój przemysłu po 1848 zanotowała Wielka Brytania, na drugim miejscu stała Francja + 1860 – oba te państwa podpisują traktat handlowy + Francję zaczynał także doganiać Związek Celny + z innych krajów europejskich tylko Belgia, Czechy, Styria, Dolna i Górna Austria, częściowo Lombardia i Piemont mogły się wykazać rozwojem przemysłu + cechą charakterystyczną przemysłu tego okresu jest jego koncentracja w rękach coraz mniejszej liczby ludzi + od połowy XIX wieku zaczął się rozkwit towarzystw akcyjnych + ogromną rolę odgrywały giełdy i banki.

Po kryzysie w latach 1846-1847 następny nastąpił w 1857 i rozpoczął się od Stanów Zjednoczonych. Kolejny miał miejsce w 1866 i był związany z wojną secesyjną w Stanach Zjednoczonych i skurczeniem się napływu bawełny do Europy.

Rozwój nauk rolniczych przyczynił się do wzrostu produkcji rolnictwa. W omawianym okresie zaczęto wprowadzać na większą skalę buraki, cukier buraczany zaczął wypierać cukier trzcinowy.

Rozdział siedemdziesiąty czwarty: Sprawa robotnicza. Socjalizm.

W drugiej połowie XIX wieku poprawia się sytuacja ekonomiczna robotników.

Sytuacja sprawy robotniczej w Wielkiej Brytanii: + 1848 – ruch czartystów załamał się + związki zaczęły grupować tylko robotników wykwalifikowanych + 1858 – zaczynają powstawać rady między-związkowe, miały one ogromną siłę, dlatego, aby ułagodzić robotników w 1867 przeprowadzono drugą reformę wyborczą, która rozszerzyła prawo wyborcze na szerokie koła średniego i drobnego mieszczaństwa + nie doszło na terenie Wielkiej Brytanii do zjednoczenia partii robotniczej.

Sytuacja sprawy robotniczej we Francji: + bano się robotników, ale Napoleon III postanowił skorzystać z ich poparcia + 1862 – pozwolono jechać robotnikom na wystawę londyńską + 1864 – została zniesiona ustawa La Chapeliera z 1791, odtąd robotnicy mogli się zrzeszać.

Sytuacja sprawy robotniczej w Niemczech: + do 1862 istniały tylko oświatowe związki robotnicze + ogromnym powodzeniem cieszyły się poglądy Hermana Schultze-Delitzscha, który poprawę robotników wiązał z zakładaniem spółdzielni + później wśród robotników popularność zdobył Ferdynand Lassalle, który głosił potrzebę demokratycznych wyborów + 1863 – Lassalle tworzy Powszechny Niemiecki Związek Robotniczy, jednak należały do niego tylko pruskie partie + 1869 – zjazd w Eisenach, na którym August Bebel i Wilhelm Liebknecht doprowadzają do zjednoczenia delegatów związków południowoniemieckich i saskich (byli oni poza partią Lassalla), powstaje w ten sposób pierwsza marksistowska partia robotnicza pod nazwą Socjaldemokratyczna Partia Robotnicza.

W Związku Komunistów nastąpił rozłam, ponieważ część członków chciała rewolucji w Niemczech, na co nie chciał się zgodzić Marks i Engels. Przenieśli się oni do Kolonii, ale tam władze pruskie zlikwidowały ten komitet, zwany komitetem kolońskim w 1852. W tym samym roku rozwiązał się Związek Komunistów w Londynie.

Ważnym wydarzeniem było spotkanie robotników francuskich z angielskimi podczas wystawy w Londynie w 1862. Jednak dopiero 28 września 1864 odbył się mityng robotników różnych narodowości w hali Św. Marcina w Londynie, na którym uchwalono utworzenie Międzynarodowego Stowarzyszenia Robotników, czyli I Międzynarodówka. Status międzynarodówki opracował Marks, który reprezentował robotników Niemiec, Holandii i Rosji.

Status I Międzynarodówki: + nawiązanie do „Manifestu komunistycznego” z 1848 + wezwanie wszystkich proletariuszy z różnych krajów do łączenia się + wyzwolenie klasy robotniczej powinno być dokonane przez nią samą + organizacja międzynarodówki była demokratyczna + władzą naczelną miał być corocznie zwoływany kongres delegatów, który ze swego grona powoływał komitet generalny + siedzibą kongresu miał być Londyn + podkreślał konieczność walki politycznej + zniesienie stałego wojska + żądanie przywrócenia niepodległości Polsce

Pierwszy kongres międzynarodówki odbył się 3-8 września 1866 w Genewie. W łonie międzynarodówki toczono walkę z proudhonizmem, który miał licznych zwolenników wśród robotników francuskich.

Drugi kongres międzynarodówki odbył się 2-8 września 1867 w Lozannie. Na nim proudhoniści przegłosowali zalecenie stowarzyszeń produkcyjnych jako najlepszy środek poprawy doli robotników. Komitet generalny stanął wobec innych ruchów odśrodkowych jak trade-unistów brytyjskich, którzy byli gotowi do kompromisu z liberałami i zwolenników Bakunina, który nie stworzył własnej koncepcji, ale kierował się ku anarchizmowi Proudhona i odrzucał wszelki polityczny ucisk.

Trzeci kongres międzynarodówki miał miejsce 6-19 września 1868 w Brukseli, poniósł tam porażkę Bakunin oraz proudhoniści.

IV kongres odbył się w Bazylei w dniach 6-11 września 1869. Po raz pierwszy uczestniczyły w nim Stany Zjednoczone. Wezwał on do robotników do tworzenia związków zawodowych i łącznia się w organizacje ogólnopaństwowe. Po raz kolejny przegrał na nim Bakunin, który w 1868 założył Międzynarodowe Przymierze Demokracji Socjalistycznej, mającej być częścią Międzynarodówki, a w rzeczywistości zmierzające do jej opanowania.

W 1867 Marks wydał pierwszy tom „Kapitału”.

Rozdział siedemdziesiąty piąty: Religia w konfrontacji ze światem około połowy XIX wieku.

Ze wszystkich największych religii (islam, hinduizm, buddyzm, konfucjanizm), największą ewolucję w XIX wieku przeszło chrześcijaństwo.

1839 – skasowanie w Rosji Kościoła greckokatolickiego i wcielenie go do Cerkwi prawosławnej

Protestantyzm zaczął przechodzić okres renesansu, zaczął się okres konfesjonalizmu, popieranego przez państwa niemieckie.

Ożywienie w Wielkiej Brytanii religijności przejawiało się wzrostem wpływu katolicyzmu i większą aktywnością sekt.

Klasycznym krajem sekt protestanckich były Stany Zjednoczone. Najbardziej wpływowi byli tam metodyści i baptyści.

Katolicyzm zwiększył swój status posiadania w Stanach Zjednoczonych, Afryce i Azji. Po 1848 katolicyzm zaczął przeżywać kryzys w Europie.

Niektórzy z katolickich działaczy podkreślali konieczność prawnego zagwarantowania robotnikom minimum egzystencji. Wśród nich był Lamennais i Wilhelm Ketteler.

W 1864 papież Pius IX wydał encyklikę „Quanta cura” w której potępił główne błędy nowożytne: racjonalizm, gallikanizm, socjalizm, wolność prasy, sumienia, równość wyznań i całą doktrynę liberalną. Do tej encykliki został dołączony syllabus, czyli wykaz błędów. W 1869 Pius IX zwołał sobór watykański, na nim ogłoszono dogmat nieomylności papieża w sprawie wiary i moralności.

Rozdział siedemdziesiąty szósty: Nauka, literatura, sztuka i muzyka w drugiej połowie XIX wieku.

W nauce miejsce romantyzmu, wskutek jego porażki w latach 1848-1849, zajął pozytywizm i materializm, wierzący w siłę nauki. Już od 1830 pozytywizm głosił August Comte. Omawiany okres charakteryzował się ogromnym postępem w dziedzinie organizacji świata nauki.

Najgłośniejszym odkryciem było dokonanie analizy spektralnej w latach 1857-1860 przez Gustawa Kirchhofa, co zastosowano w badaniach astronomicznych. W 1869 Dymitr Mendelejew odkrył periodyczny układ pierwiastków. W 1859 Karol Darwin wydał „O pochodzeniu gatunków”, gdzie utrwalił teorię o ewolucji organizmów.

Rozwój medycyny: + 1847 – zastosowanie podczas operacji chloroformu.

Rozwój filozofii: + rozpowszechniony był pogląd pozytywistyczny + w Niemczech zaczęli się pojawiać zwolennicy powrotu do Kanta.

W historii zaczęto odrzucać wszystkie założenia metafizyczne.

W architekturze najpopularniejszym stylem stał się neogotyk, materiałem budowlanym stało się żelazo.

W malarstwie zaczął w latach 60. XIX wieku pojawiać się impresjonizm.

Najwybitniejszym twórcą muzycznym tego okresu był Giuseppe Verdi.

Rozdział siedemdziesiąty siódmy: Wielka Brytania w latach 1848 – 1870.

Na czoło konserwatystów, czyli torysów zaczął wysuwać się Beniamin Disraeli.

Sprawa Irlandii: + 1849 – Izba Gmin uchwaliła, że zadłużone majątki mają być przymusowo sprzedawane, co sprawiło masowe eksmisje chłopów irlandzkich + w latach sześćdziesiątych zaczęli do Irlandii wracać emigranci, głównie członkowie założonego w Ameryce w 1858 stowarzyszenia fenianów, które stawiało sobie za cel utworzenie republiki irlandzkiej na drodze walki zbrojnej i terrorystycznej, w samej Irlandii zaczęły się wtedy zamachy.

Najpopularniejszym człowiekiem owych czasów w Wielkiej Brytanii był długoletni minister spraw zagranicznych, Henry Temple Palmerston. Dopiero po jego śmierci w 1867 przeforsowano ustawę o reformie wyborczej. Wprowadzała ona nowy podział okręgów wyborczych i rozszerzała prawa wyborcze na zamożniejszych robotników w miastach.

W 1868 do władzy doszedł odłam liberałów i William Gladstone został premierem (1868-1874). Przeprowadził on rozdział Kościoła anglikańskiego od państwa i uchwalił zakaz samowolnych eksmisji w Irlandii, czym została uspokojona sytuacja w tym kraju. Dzierżawcy irlandzcy otrzymali także prawo wyborcze. Wprowadzono także powszechny obowiązek szkolny. Od czasów Gladstone wigowie stali się ostatecznie partią liberalną.

Rozdział siedemdziesiąty ósmy: Wojna krymska i jej następstwa.

Przyczyny dla których car Mikołaj I sądził, że czas na interwencję w Turcji jest najlepszy: + Austria z tytułu wdzięczności za pomoc rosyjską przeciw Węgrom powinna być neutralna + Wielka Brytania nie powinna dojść do porozumienia z Francją ze względu na swą nieufność do Napoleona III.

Na początku 1853 Mikołaj I wysunął propozycję podziału Turcji pomiędzy Wielką Brytanię a Rosję, która jednak została odrzucona. Następnie została podniesiona sprawa miejsc świętych (Jerozolima, Betlejem), które były pod opieką katolickich i prawosławnych mnichów. Bowiem ambasador rosyjski Mienszykow zażądał od sułtana Abd-ul-Medżida I uznania praw Rosji do tych miejsc. Ultimatum to zostało odrzucone, ponieważ Turcję poparła Wielka Brytania i Francja. Więc w lipcu 1853 Rosja zajęła księstwa naddunajskie.

Przebieg wojny krymskiej: + październik 1853 – sułtan zachęcony postawą państw zachodnich wypowiada wojnę Turcji + listopad 1853 – Paweł Nachimow z flotą rosyjską rozbija pod Synopą flotę turecką + Francja i Wielka Brytania zażądały od Rosji ewakuacji wojsk z księstw naddunajskich, gdy to nie nastąpiło 31 marca 1854 wypowiedziały jej wojnę + państwa zachodnie spróbowały wysadzić desant na Wyspach Alandzkich i koło Warny, ale te akcje nie udały się + rząd austriacki wysuwa pod adresem Rosji cztery punkty: zrzeczenie się protektoratu nad Księstwami Naddunajskimi, swoboda żeglugi na Dunaju, rewizja konwencji o cieśninach z 1841 i zrzeczenie się opieki nad prawosławnymi w Turcji + wrzesień 1854 – desanty sprzymierzonych lądują na Krymie + do wojny przystępuje również Piemont ponieważ premier tego kraju, Cavour był przekonany, że na przyszłym kongresie pokojowym zostanie poruszona sprawa włoska + dowództwo wojskowe Rosji, m. in. Mienszykow było fatalnie nie przygotowane do wojny + wrzesień 1855 – generał sprzymierzonych Pelissier zdobywa po trzymiesięcznym oblężeniu Sewastopol + w 1855 po śmierci cara Mikołaja I, nowy car Aleksander II (1855-1891) zgodził się na pokój + pokój podpisał w Wiedniu 1 lutego 1856, godząc się na warunki traktatu paryskiego z dnia wcześniejszego, podpisanego przez Wielką Brytanię, Francję, Sardynię, Austrię, Prusy i Rosję.

Warunki pokoju po wojnie krymskiej: + Rosja zrzeka się zdobyczy terytorialnych na Kaukazie + nie może trzymać floty wojennej na Morzu Czarnym + Księstwa Naddunajskie zachowały autonomię pod protektoratem Turcji.

Zwycięsko z wojny wyszła tylko Wielka Brytania, osłabiła ona bowiem nacisk Rosji na Turcję. Francja natomiast nie odniosła żadnych korzyści, dlatego też Napoleon III po wojnie zaczął szukać porozumienia z Rosją. Poważną porażkę odniosła Austria, ponieważ zaczęła być zupełnie izolowana w polityce. Wojna krymska ostatecznie zakończyła Święte Przymierze, wskutek rozbieżności jakie powstały pomiędzy Austrią a Rosją.

Rozdział siedemdziesiąty dziewiąty: Włochy w latach 1849 – 1865.

Północne Włochy weszły po 1849 na drogę rozwoju kapitalistycznego. Zaczęto stosować maszyny na dużą skalę, co spowodowało rozwój przemysłu jedwabniczego, bawełnianego i metalurgicznego. Środkowe i południowe Włochy nadal jednak pozostały krajami przeważnie rolniczymi.

Liberalna burżuazja po 1849 wysuwała hasło federacji państw włoskich. Tylko mazziniści wysuwali plan utworzenia Włoch na drodze rewolucji.

Sprawę włoską zaczął popierać Napoleon III, chciał on w ten sposób ostatecznie przekreślić postanowienia kongresu wiedeńskiego i upokorzyć Austrię. Zaprosił on do Plombieres w 1858 Cavoura, aby omówić plan postępowania we Włoszech. Cavour chciał dołączyć do Piemontu tylko Lombardię i Wenecję, co jeszcze bardziej było na rękę Napoleonowi III. Francja w zamian za poparcie Piemontu miała otrzymać Sabaudię i Niceę. Cavour wziął na siebie sprowokowanie wojny z Austrią. Wcześniej jednak zapewnił też sobie neutralność Rosji.

Austria sama wysłała w 1859 ultimatum w kierunku Sardynii o zaprzestaniu zbrojeń, po jej odrzuceniu Austria rozpoczyna wojnę.

Przebieg wojny: + wojskami austriackimi dowodzi generał Gyulai + sytuacja Austriaków pogorszyła się gdy do Włoch wkroczyły wojska francuskie pod dowództwem Napoleona III + Austriacy przegrali starcia pod Montebello i Magentą (4 czerwca 1859) oraz pod Solferino + bitwa pod Solferino natchnęła Jana Dunanta, aby założyć międzynarodową organizację pomocy rannym żołnierzom, co zrealizował w 1863 w postaci Czerwonego Krzyża + nieoczekiwanie Napoleon III zaproponował zawieszenie broni, co nastąpiło 12 lipca 1859 w Villafranca.

Powody zawarcia rozejmu w Villafranca: + we Włoszech zaczęto usuwać władców i proklamować przyłączenie do Piemontu, co nie było na rękę Francji + postawa Prus, które czuły się zagrożone + Rosja bała się rewolucji we Włoszech, co pociągnęłoby także rewolucję na jej ziemiach.

Warunki rozejmu w Villafranca: + Austria zrzeka się na rzecz Francji Lombardii (która została przekazana dalej Piemontowi) + do Toskanii, Parmy i Modeny mieli wrócić prawowici władcy.

10 listopada 1859 – ostateczny pokój w Zurychu, zgodzono się, że sprawę władców włoskich rozstrzygnie przyszły kongres pokojowy, jednak do jego zwołania nie doszło.

We środkowych Włoszech przeprowadzono w 1860 plebiscyt, w którym większość opowiedziała się za przyłączeniem do Piemontu. W ten sposób przyłączono Toskanię, Modenę, Parmę i Romanię do Królestwa Sardynii. Po przeprowadzeniu plebiscytu w Sabaudii i Nicei zostały one przyłączone do Francji.

Do Piemontu nie zostało przyłączone tylko Królestwo Obojga Sycylii. Jednak i tam wybuchały zamieszki. Mazziniści postanowili poprzeć ten ruch i wysłał wyprawę na czele z Garibaldim. 11 maja 1860 Garibaldi w tzw. wyprawie tysiąca wylądował na Sycylii. Szybko zdobył całą Sycylię i wkroczył do Neapolu. Powodzenie Garibaldiego tłumaczy się tym, że głosił rozdanie chłopom ziem królewskich i zniesienie uciążliwych przywilejów arystokracji i kleru.

Garibaldi podporządkował się jednak królowi sardyńskiemu i nie poparł mazzinistów chcących republiki demokratycznej. Jeszcze w 1860 przyłączono Królestwo Obojga Sycylii do Piemontu.

18 luty 1861 – w Turynie zbiera się pierwszy ogólno-włoski parlament, na mocy jego uchwały Wiktor Emanuel II przyjmuje tytuł króla Włoch

Poza Włochami pozostała Wenecja i Rzym, gdzie papież Pius IX nie chciał zgodzić się na żadne zmiany. W 1862 nieudaną próbę zdobycia Rzymu podjął Garibaldi. W 1864 wojsko francuskie opuściło Rzym, ale Włochy zgodziły się go nie atakować. W 1865 przeniesiono stolicę z Turynu do Florencji.

Rozdział osiemdziesiąty: Sytuacja międzynarodowa w latach 1856 – 1863. Powstanie styczniowe.

Sytuacja w Wielkiej Brytanii: + w owych latach ministrami spraw zagranicznych był Palmerston i Russell+ w latach 1857 – 1859 była zajęta tłumieniem wielkiego powstania w Indiach + w 1861 interweniowała z Francją i Hiszpanią w Meksyku + musiała też zwrócić uwagę na wojnę secesyjną, ponieważ niedaleko była jej kolonia, Kanada + z Napoleonem III utrzymywała poprawne stosunki + poparła zjednoczenie Włoch, widząc w nich przeciwwagę dla Francji + dobre stosunki utrzymywała też z Prusami i Rosją.

Sytuacja międzynarodowa na Bałkanach: + 1858 – niezależność zdobyła Czarnogóra + 1861 – zjednoczenie Księstw Naddunajskich.

Sytuacja w Prusach: + 1858 – władzy zrzeka się nerwowo chory Fryderyk Wilhelm IV, regentem został, a od 1861 królem, Wilhelm I (1861 – 1888) + 1862 – mianowanie Ottona von Bismarcka-Schonhausena na premiera, znany był on ze swych reakcyjnych poglądów.

Sytuacja w Austrii: 1851 – patent sylwestrowy, zniesienie konstytucji z 1849 + do 1852 premierem był Feliks Schwarzenberg, po nim premierem był Aleksander Bach + zaczęto przeprowadzać reformy mające na celu scentralizowanie państwa, w duchu konserwatywnym + po przegranej wojnie z Francją w 1859 musiano jednak przeprowadzić reformy w duchu liberalnym + 1860 – dyplom październikowy, zapowiadał on utworzenie sejmów krajowych, jego pomysłodawcą był Agenor Gołuchowski + dyplom spotkał się z rozczarowaniem liberałów i cesarz dał dymisję Gołuchowskiemu, powołując na premiera Antoniego Schmerlinga + Schmerling przygotował nową konstytucję ogłoszoną 26 lutego 1861.

Konstytucja Schmerlinga: + powołano dwuizbową Radę Państwa, izbę niższą tworzyli delegaci sejmów krajowych + była ściśle centralistyczna, uwzględniała interesy Niemców.

Sytuacja w Rosji: + po wojnie krymskiej zaczęła się nasilać krytyka ustroju carskiego + 19 luty 1861 Aleksander II ogłasza reformę chłopską, znosiła ona niewolę chłopską, dawała im parcele z których mieli uiszczać czynsz lub pańszczyznę + 1861 – założenie organizacji „Ziemia i Wola” przez Ogariowa, chciała ona wywołać rewolucję.

W 1863 została podpisana umowa Alvenslebena pomiędzy Prusami a Rosją pozwalająca woskom rosyjskim przekraczać granicę Prus w celu ścigania polskich wojsk powstańczych.

Rozdział osiemdziesiąty pierwszy: Ameryka Północna w latach 1850 – 1869.

Sytuacja w Kanadzie: + rząd brytyjski nie chciał tam zaostrzać sytuacji z powodu sąsiedztwa Stanów Zjednoczonych i groźby ewentualnego przejścia na stronę tego kraju + 29 marca 1867 – rząd brytyjski przyjął akt o brytyjskiej Ameryce Północnej, Kanada stała się federacją, w celu odróżnienia jej od innych kolonii brytyjskich otrzymała nazwę dominium.

Sytuacja Stanów Zjednoczonych przed wojną secesyjną: + do 1861 pogłębiło się bardzo zróżnicowanie stanów północnych (przemysłowych) z południowymi (rolnicze) + stany południowe stosowały niewolnictwo, na 9 mln mieszkańców, około 4 mln było murzyńskimi niewolnikami + w 23 stanach niewolnictwo było już zniesione + po 1830 abolicjonizm (ruch na rzecz zniesienia niewolnictwa) zaczął się wzmagać + 1854 – wigowie tworzą partię republikańską, postawiła ona sobie za cel wzmocnienie państwa, wprowadzenie ceł ochronnych i zniesienie niewolnictwa + 1860 – prezydentem zostaje republikanin, Abraham Lincoln + 20 grudnia 1860 stan Karolina Południowa ogłasza wystąpienie z Unii, czyli inaczej secesję + w połowie 1861 takich stanów było już razem 11, stworzyły one Skonfederowane Stany Ameryki, wybrały one na prezydenta Jeffersona Davisa, który miał rezydować w Richmond.

Przebieg wojny secesyjnej: + naczelnym wodzem konfederatów został Robert Lee + federaliści mieli po swej stronie 23 stany i 2 milionową armię (konfederacja miała tylko 850 tys.), ale nie mieli, w przeciwieństwie do Południa, dobrego korpusu oficerskiego + po stronie Północy walczył Ulisses Grant i William Sherman + federaliści mieli w ręku całą flotę i blokowali porty południowe + 1 stycznia 1863 – Abraham Lincoln ogłasza zniesienie niewolnictwa we wszystkich stanach, choć do konstytucji ta poprawka weszła dopiero w 1865 + do 1862 przewagę miały stany południowe + 1-3 lipca 1863 miała miejsce bitwa pod Gettysburgiem, po jej przegraniu generał Lee musiał się wycofać + 9 kwietnia 1865 – Lee musiał kapitulować pod Appomattox.

Przyczyny wygrania wojny przez Unię: + przewaga liczebna w ludziach i materiale wojennym stanów północnych + panowanie na morzu federalistów.

Skutki wojny secesyjnej: + pochłonęła 600 tys. zabitych + zbiory bawełny dopiero za 10 lat osiągnęły dorównały zbiorom sprzed wojny + 14 kwietnia 1865 został zabity prezydent Lincoln, jego następcą został Andrew Johnson.

30 marca 1867 Stany Zjednoczone kupiły od Rosji Alaskę za 7,2 mln dolarów.

Rozdział osiemdziesiąty drugi: Ameryka Łacińska w latach 1830 – 1870.

W 1835 prawie wszystkie dziś istniejące państwa środkowo i południowoamerykańskie, z wyjątkiem Panamy były już niezależne.

Ogólna sytuacja polityczna w Ameryce Południowej: + 1830 rozpada się Wielka Kolumbia, po wystąpieniu z niej Wenezueli i Ekwadoru + 1839 – rozpadają się także Stany Zjednoczone Ameryki Środkowej (należały do nich Gwatemala, Salwador, Honduras, Nikaragua i Kostaryka) + rozpoczęła się era caudillismo, czyli zagarniania władzy przez ambitne jednostki + w pańłstwach amerykańskich miała miejsce walka polityczna pomiędzy liberałami (związani byli z obcym kapitałem) a katolikami (zwolennikami konserwatyzmu).

Sytuacja w Brazylii: + rządził w niej cesarz Pedro I (1822 – 1831), który abdykował ponieważ prowadził politykę taką samą jak za czasów kolonialnych + na tron wstąpił jego syn Pedro II (1831 – 1889) + kraj potrzebował rąk do pracy, zaczęto więc sprowadzać Murzynów, później rozpoczęła się emigracja z krajów europejskich + krajem rządziły dwie zwalczające się grupy: wielcy właściciele ziemscy i bogata burżuazja.

Sytuacja w Meksyku: + 1823 – obalenie cesarza Augustyna I, utworzono republikę federacyjną, ciągle jednak panował zamęt + skorzystały z tego Stany Zjednoczone zajmując w latach 1846-1848 prawie połowę terytorium Meksyku + po 1855 rozpoczął się okres reform, który zapoczątkował Benito Juarez + 1857 – uchwalenie konstytucji wprowadzającej rozdział Kościoła od państwa + zaczęło się powstanie ludowe w obronie Kościoła + państwa europejskie zażądały odszkodowań dla swoich obywateli + gdy Meksyk odmówił spłaty odszkodowań, w 1862 Wielka Brytania, Hiszpania i Meksyk wysłały ekspedycję do tego kraju + umowa z Meksykiem w Soledat powstrzymała wojska hiszpańskie i brytyjskie + Francja natomiast wysłała ekspedycję pod wodzą generała Forey, Napoleon III chciał bowiem stworzyć państwo pod opieką Francji, które przeciwstawiłoby się Stanom Zjednoczonym + 10 lipca 1862 – po zdobyciu przez Francuzów stolicy Meksyku, proklamowano monarchię i koronę cesarską ofiarowano bratu cesarza Austrii, Maksymilianowi + 1867 – pod naciskiem Stanów Zjednoczonych Francja musiała wycofać swoje wojska z Meksyku, cesarz Maksymilian został sam w kraju i został rozstrzelany w tym samym roku + na prezydenta ponownie powołano Juareza + wyprawa meksykańska stała się kompromitacją Napoleona III.

Sytuacja w Nikaragui: + w Nikaragui chciano wybudować kanał łączący Atlantyk z Oceanem Spokojnym + 1855 – do Nikaragui przybywa William Walker, finansowany przez kapitalistów ze Stanów Zjednoczonych, kazał wybrać się na prezydenta Nikaragui, ale w 1860 został rozstrzelany + tym samym pogrzebano sprawę kanału.

Sytuacja w Kolumbii: + w latach 1832-1837 rządził tam dyktator Francisco Santander + 1858 – Kolumbia staje się związkiem ośmiu luźno związanych państw pod nazwą Konfederacja Granadyjska + 1863 – udaje się przywrócić jedność Kolumbii.

Sytuacja w Wenezueli: + zwana była „Francją Ameryki” + rządzili tam dyktatorzy, jak Jose Paeza i bracia Monagas + od 1857 anarchia zaczęła przechodzić w stan wojny domowej + 1870 – kres wojnie domowej kładzie dyktator Antonio Blanco.

Sytuacja w Ekwadorze: + najbardziej zacofane państwo południowoamerykańskie + w latach 1859 – 1875 rządził tam Gabriel Moreno, który wprowadził rządy teokratyczne + państwo zaczęło uchodzić za wzór państwa katolickiego, ponieważ tylko katolicy posiadali określone prawa.

Sytuacja w Boliwii: + panowała tam anarchia i tyrania, brak tam jakichkolwiek cezur.

Sytuacja w Peru: + najdłużej utrzymały się tam rządy hiszpańskie + gospodarka oparta była na wywozie guano + w latach 1845 – 1862 rządził tam dyktator Ramon Castilla + wskutek braku rąk do pracy zaczęto sprowadzać do tego kraju Chińczyków + było trzecie pod względem wielkości w Ameryce Południowej, ale nigdy nie odgrywało większej roli politycznej + 1861 - Hiszpania podejmuje próbę uzależnienia od siebie Peru, spotyka się jednak z koalicją Chile, Boliwii, Ekwadoru i Peru (1865) + ostatecznie w 1871 Hiszpania zrzekła się swych pretensji do Peru, była to ostania próba uzależnienia politycznego części Ameryki od mocarstwa europejskiego.

Sytuacja w Chile: + 1833 dyktator Joaquin Prieto przeprowadza uchwalenie konstytucji + w kraju zaczęło się ogromnie rozwijać górnictwo + stało się przez to najbogatszym krajem południowoamerykańskim.

Sytuacja w Argentynie: + 1818 – utworzono Zjednoczone Prowincje La Plata (Paragwaj, Argentyna, Boliwia i Urugwaj) + 1825 po rozpadzie Prowincji, powstaje Republika Argentyńska + do 1831 panowała w tym kraju anarchia + 1833 Wielka Brytania zagarnia Falklandy, które nominalnie należały do Argentyny + 1835 – Juan de Rosas jednoczy Argentynę w jedno, scentralizowane państwo + w 1852 Rosas na wskutek drakońskich metod jakie stosował, zmuszony jest uciekać z Argentyny, Buenos Aires występuje w tym roku z federacji, stolicą stała się Parana + 1862 – bitwa pod Pavon, zwyciężają wojska Buenos Aires i nastąpiło połączenie.

Sytuacja w Urugwaju: + od 1839 do 1852 panowała w nim anarchia, zwana „wielką wojną”, była to wojna domowa pomiędzy kolorowymi a białymi (nazwy od opasek, które nosili ich zwolennicy) + w latach 1843 – 1846 walczył po stronie kolorowych Józef Garibaldi.

Sytuacja w Paragwaju: + 1631 – 1767 na terenie tego kraju istniało państwo jezuickie + większość mieszkańców stanowili Indianie Guarani + 1810 junta uchwala niezależność od Hiszpanii + 1811 Argentyna próbuje uzależnić od siebie Paragwaj, ale przegrywa bitwę pod Tacuari + 1816 dyktatorem zostaje Jose de Francia, który rządził do 1840 + wprowadził on równość wszystkich wobec prawa, skasował inkwizycję, sprzedał majątki kościelne, tym samym stworzył jedyne w Ameryce Południowej demokratyczne państwo + Francia utrzymywał izolację od innych krajów, stąd nazwa „Chiny Ameryki” + 1864 – 1870 wojna Paragwaju z Brazylią i Urugwajem, Paragwaj wojnę przegrał, blisko połowa mieszkańców poniosła w jej wyniku śmierć.

Hiszpania utrzymała swe panowanie tylko na wyspach amerykańskich z wyjątkiem Santo Domingo. Zachodnia część tej wyspy, zwana Haiti, była wolna od 1803. Ale prowadzono tam ustawiczne walki, w 1808 utworzono tam dwa państwa, mulackie i murzyńskie. Część wschodnia w 1821 oddzieliła się od Hiszpanii i utworzyła republikę. Rok później wszystkie państwa zjednoczyły się. W 1844 Pedro Santana proklamował republikę w Santo Domingo, które zwane odtąd było Dominikaną.

Sytuacja na Kubie: + 1854 – rząd Stanów Zjednoczonych składa propozycję Hiszpanii odkupienia od niej Kuby + Hiszpania odrzuca propozycję Stanów Zjednoczonych + 1868 – wybucha powstanie na Kubie, na czele rządu staje tam Carlos de Cespedes, wielu działaczy chce aby Kuba weszła w skład Stanów Zjednoczonych + 1878 – wskutek nie poparcia przez Stany Zjednoczone powstania na Kubie, kończy się ono klęską, a wyspa wraca pod panowanie Hiszpanii.

Wszystkie kraje Ameryki Łacińskiej były uzależnione od obcych kapitalistów.

Rozdział osiemdziesiąty trzeci: Sprawa zjednoczenia Niemiec w latach 1859 – 1866. Klęska Austrii.

Powody dla których zjednoczenie Niemiec było nieuniknione: + przynależność prawie wszystkich państw niemieckich do Związku Celnego + rozwój sieci kolejowej przyczynił się do silniejszego związania księstw niemieckich + zjednoczenia pragnęli demokraci i socjaliści niemieccy + szczególnie po zjednoczeniu Włoch bujnie zaczął się rozwijać niemiecki ruch narodowy + po przegranej wojnie Rosja zaczęła w sprawach niemieckich stawać po stronie pruskiej.

Gdy Bismarck obejmował rządy nie liczył się w ogóle z przedstawicielstwem parlamentarnym. Rządził bez uchwały budżetu, która zależała od parlamentu, potem zaś rozwiązał sejm. Do 1866 ignorował uchwały sejmowe, w 1863 wprowadził ostrą cenzurę prasy.

Sprawa Szlezwiku i Holsztyna: + 1850 – Wielka Brytania, Austria, Francja, Rosja i Szwecja podpisują protokół londyński, gwarantował on granice Danii + 1863 – umiera król duński Fryderyk VII i tron obejmuje po nim jego szwagier Chrystian IX, według prawa nie mógł on być królem w księstwach niemieckich + Bismarck przekonał Austrię, że nie powinien w tej sprawie występować Związek Niemiecki, ale tylko Prusy i Austria + luty 1864 – Prusy i Austria rozpoczynają wojnę z Danią + wojska działały pod dowództwem marszałka Wrangla, pokonały one wojska duńskie w bitwie pod Duppel + 20 października 1864 – pokój w Wiedniu, Dania zrzeka się księstw na rzecz Prus i Austrii + w obu księstwach ustanowiono kondominium, czyli wspólne rządy austriacko-pruskie + sierpień 1865 umowa Austrii z Prusami w Gastein, Prusy otrzymały Szlezwik, a Austria Holsztyn.

Przebieg konfliktu prusko-austriackiego: + październik 1865 – spotkanie Bismarcka z Napoleonem III w Biarritz, gwarantuje ono neutralność Francji w przyszłym konflikcie, poza tym Prusy uzyskały sojusz z Włochami + Prusy rozpoczęły konflikt + liczba wojska mniej więcej była po obu stronach taka sama, ale Prusy miały przewagę techniczną, poza tym szefem sztabu generalnego był świetny strateg Helmut Moltke + 3 lipca 1866 bitwa pod Sadową, klęska Austrii + na froncie włoskim Austria wygrała bitwę pod Custozzą, ale nie przesądziła ona losów wojny + 23 sierpnia 1866 – pokój w Pradze.

Warunki pokoju praskiego: + Austria godzi się na rozwiązanie Związku Niemieckiego + miała powstać nowa organizacja niemiecka, ale bez udziału Austrii + zrzeka się także praw do Szlezwiku i Holsztynu + płaci 40 mln talarów kontrybucji wojennej.

Na mocy pokoju w Wiedniu Włosi otrzymali Wenecję od Austrii.

1 lipca 1867 zaczęła obowiązywać konstytucja, która tworzyła państwo związkowe, w którym Prusy miały głos decydujący, nosiło ono nazwę Związku Północnoniemieckiego.

Organizacja Związku Północnoniemieckiego: + władza prawodawcza należała do rady związkowej i sejmu + wybory były powszechne + władza wykonawcza należała do kanclerza + prezydentem Związku był zarazem królem Prus + prezydent Związku miał ogromną władzę, miał m. in. prawo weta absolutnego.

Państwa południowoniemieckie (Badenia, Wirtembergia) Bismarck zastraszył postawą Francji, co skłoniło je do współpracy.

Austria załamana po wojnie z Prusami obawiała się wzrostu żądań Węgrów, dlatego 3 kwietnia 1867 uchwalono, że cesarstwo austriackie i królestwo węgierskie będą połączone unią personalną i rzeczową. Każde z tych państw miało mieć własny ustrój wewnętrzny, własny parlament i rząd. Do zagadnień wspólnych zaliczono politykę zagraniczną, wojsko i skarb. Przyjęto nazwę Monarchii Austriacko-Węgierskiej (Austro-Węgry). Jednocześnie uchwalono zmiany w konstytucji (tzw. konstytucja grudniowa), które przetrwały do 1918. Rozgoryczeni Czesi zaczęli demonstrować swoje niezadowolenie, ponieważ spodziewali się przekształcenia państwa w federację.

Rozdział osiemdziesiąty czwarty: Państwa i narody Półwyspu Iberyjskiego w latach 1848 – 1870.

Sytuacja w Hiszpanii: + 1851 – ustępuje dyktator Ramon Narvaez + 1854 – pucz wojskowy wynosi do władzy generała O’Donnella, zaczęły się rządy burżuazyjne, nie zostały jednak przeprowadzone żadne reformy + 1868 – kolejna rewolucja, daje ona władzę generałowi Serrano i Prim, rok później dokonano detronizacji Izabelli II i przyjęto konstytucję, która wprowadzała wolność wyznania (po raz pierwszy w Hiszpanii) i monarchię konstytucyjną, była to piąta rewolucja w XIX wieku.

Sytuacja w Portugalii: + brak przemysłu, kraj rolniczy + władzę niemal dyktatorską objął Saldanha + lata 1861 – 1889 to panowanie Ludwika, najlepszego władcy Portugalii XIX wieku + nie przeprowadzono jednak w tym kraju żadnych reform.

Rozdział osiemdziesiąty piąty: Belgia, Holandia i państwa skandynawskie w latach 1848 – 1870.

Sytuacja w Belgii: + rządzili tam Leopold I (1830 – 1865) i Leopold II (1865 – 1909) + w polityce zagranicznej opierali się na Wielkiej Brytanii + po 1848 weszła ona w stadium rewolucji przemysłowej + do 1877 przy władzy utrzymywali się liberałowie.

Sytuacja w Holandii: + rządził tam Wilhelm III (1849 – 1890) + przy władzy byli również liberałowie + od 1839 z Holandią było połączone unią personalną Wielkie Księstwo Luksemburg.

Sytuacja w Szwecji i Norwegii: + miały one charakter rolniczy + 1865 – przeprowadzono reformę parlamentu.

Sytuacja w Danii: + najbardziej zaawansowana gospodarczo z krajów skandynawskich + posiadała ogromną flotę handlową + wojna z Prusami przyczyniła się do wzrostu ruchu skandynawizmu, czyli współdziałania państw skandynawskich + w Danii chłopi stali na bardzo wysokim poziomie intelektualnym z powodu tworzenia od 1844 uniwersytetów ludowych.

Rozdział osiemdziesiąty szósty: Państwa i narody Półwyspu Bałkańskiego w latach 1855 – 1870.

Po wojnie krymskiej sułtan był zmuszony wydać deklarację praw ludności chrześcijańskiej, która otrzymała równe prawa z ludnością muzułmańską, jednakże nigdy takiego równouprawnienia nie wcielono w życie.

Traktat paryski z 1856 postanowił, że w Księstwach Naddunajskich zostaną zwołane przedstawicielstwa narodowe, tzw. divan i postanowią one o dalszym ustroju tych krajów. W 1859 Rumuni wybrali na hospodara w obu księstwach Aleksandra Kuzę. W 1861 zjednoczył on oba księstwa w państwo rumuńskie. Zwierzchnictwo Turcji nad Rumunią pozostało tylko nominalne, mimo płaconego trybutu. W 1864 Aleksander Kuza przeprowadził zamach stanu i dokonał reformy agrarnej, która dała chłopom ziemię na własność. W 1866 Kuza musiał uciekać z kraju przed opozycją jaka wytworzyła się przeciwko niemu. Księciem Rumunii został w tym samym roku Karol Hohenzollern-Sigmaringen.

Sytuacja w Serbii: + w 1839 abdykował Miłosz Obrenovic, jego następca, Michał także został obalony na skutek absolutystycznych rządów + na księcia wybrano Aleksandra (1842 – 1858) + na czoło w życiu politycznym wysunął się Ilija Garasanin, ułożył on program zjednoczenia wszystkich narodów jugosłowiańskich + od 1849 Serbia znalazła się znowu pod protektoratem rosyjskim + 1853 – sułtan turecki potwierdza autonomię Serbii + 1858 – sejm (skupsztina) pozbawia władzy Aleksandra Karadjordjewica, a jego następcą mianuje Miłosza Obrenowicia + lata 1860 – 1868 to rządy syna Miłosza, Michała, powziął on plan stworzenia wielkiego państwa jugosłowiańskiego, złożonego z Serbii, Czarnogóry i Bułgarii + projekty te przestraszyły Turcję i w 1867 wycofała swoje wojska z Serbii, odtąd Serbia była faktycznie niezależna + Michał został jednak zamordowany przez agentów rodu Karadjordjewiciów, rządy w imieniu niepełnoletniego kuzyna Michała, Milana (1868 – 1888) objęła regencja.

Sytuacja w Czarnogórze: + pierwszym świeckim księciem Czarnogóry był Daniło (1851 – 1860) + w 1858 odparł wyprawę turecką na ten kraj, odtąd rozpoczęła się jego faktyczna niezależność Czarnogóry.

Sytuacja w Grecji: + chciała ona wystąpić po stronie Rosji w czasie wojny krymskiej, ale Francja i Wielka Brytania zmusiły ją do ogłoszenia neutralności + 1862 – wybuchła rewolucja, król Otton I abdykował + aby przekonać do siebie Grecję, Wielka Brytania oddała temu krajowi Wyspy Jońskie i dzięki temu królem greckim został Jerzy I (1863 – 1913), kandydat brytyjski + 1864 – uchwalono liberalną konstytucję + 1866 na Krecie zamieszkanej przez Greków, a należącej do Turcji wybucha powstanie, ale mocarstwa decydują tylko o jej autonomii, a nie o przyłączeniu do Grecji + Grecja w omawianym okresie rozwijała się bardzo świetnie pod względem ekonomicznym i gospodarczym.

Rozdział osiemdziesiąty siódmy: Kraje Dalekiego Wschodu w drugiej połowie XIX wieku.

Sytuacja w Chinach: + 1847 – Hung-Su-tsuan wywołuje bunt, założył on sektę i głosił równość oraz konieczność sprawiedliwego podziału dóbr, jego nauki w pewnej części oparte były na Biblii + 1851 przywódcy powstania ogłaszają utworzenie państwa Tai-Ping (Wielka Szczęśliwość), uczestników powstania zaczęto nazywać tajpingami + 1864 upada powstanie tajpingów z powodu braku stworzenia przez nich systemu produkcji i pomoc jaką okazały państwa europejskie i Stany Zjednoczone rządowi mandżurskiemu + 1856 – Wielka Brytania rozpoczyna wojnę z Chinami ,wkrótce przyłączona się do niej Francja + 1858 – pokój w Tiencinie, Chiny zobowiązały się do zapłacenia kontrybucji, otwarcia swoich portów dla handlu zagranicznego i dania swobody w swoim kraju kupcom europejskim + w 1860 mocarstwa europejskie ponownie zaatakowały, zajmują Pekin, w tym samym roku podpisano pokój w Pekinie, który był potwierdzeniem układów tiencińskich, po nim Wielka Brytania i Francja postanowiły pomóc Chinom w ujarzmieniu tajpingów, aby mogli swobodnie eksploatować kraj.

Sytuacja w Korei: + 1863 – 1874 władzę sprawuje regent (tewonkun) Li-Ha-Yn + 1866 zapoczątkowanie prześladowań chrześcijan + nieudały się podejmowane przez Francję i Stany Zjednoczone ekspedycje do tego kraju + Korea pogrążyła się w jeszcze większym izolacjonizmie.

Sytuacja w Japonii: + także stosowała zasadę izolacji, ale pozwalała przez port Nagasaki handlować Holendrom + 1853 – wizyta floty amerykańskiej i komandora Perry w Japonii + 1854 – układ japońsko-amerykański w Kanagawie, otwarto dla Stanów Zjednoczonych dwa porty japońskie, później podobne układy zawarto z Wielką Brytanią i Rosją + wskutek tych traktatów wytworzyła się opozycja złożona z samurajów, mieszczan i chłopów + 1868 – szogun Keiki pokonany w bitwie, poddaje się łasce cesarza Mutsuhito (1867 – 1912, jego okres panowania nazwano Meidżi, czyli światłymi rządami), który objął rządy bezpośrednio + w tym samym roku ogłoszono pierwszą japońską konstytucję.

Rozdział osiemdziesiąty ósmy: Ruch kolonialny państw europejskich w drugiej połowie XIX wieku.

Kolonizacja w Indonezji: + sułtanat Brunei znajdował się pod nominalnym protektoratem Holandii, jednak Wielka Brytania systematycznie dążyła do uzależnienia od siebie całego sułtanatu + zaniepokojeni Holendrzy do 1860 podbili pozostałą część Borneo.

Kolonizacja brytyjska w Afryce: + 1854 – wycofanie się z Oranii, gdzie wkroczyli Burowie + 1869 – odkryto w Oranii diamenty.

W latach 1857 – 1858 wybuchło powstanie w Delhi i w środkowych Indiach. Zostało ono rozpoczęte przez służących w armii brytyjskiej żołnierzy Hindusów, zwanych sipajami. Gdy Anglicy opanowali powstanie, skazali na wygnanie cesarza Bahadura Szacha. Tytuł cesarski przywrócono w 1877, gdy przyjęła go królowa Wiktoria.

W 1858 odebrano władzę nad krajem Kompanii Wschodnioindyjskiej, odtąd miał ją sprawować gubernator generalny jako wicekról. W 1861 uchwalono nowy system administrowania krajem, zreformowano sądownictwo i podatki.

Francuska polityka kolonialna: + 1848 – dotychczasowe kolonie ogłoszono terytorium francuskim, jednakże odebrano ten tytuł koloniom w 1852 + od XVI wieku Francja sprawowała opiekę nad chrześcijanami w państwie tureckim + 1860 – ekspedycja do Wietnamu, który został podbity, który zaczęto nazywać Kochinchiną + 1867 – zdobycie Kambodży + do 1865 podbito także cały Senegal w Afryce.

Rosyjska polityka kolonialna: + do 1860 opanowano Kraj Ussuryjski, założono tam w tym samym roku Władywostok + prowadzono wojnę z chanatem Kokandy, w 1865 zdobyto Taszkent + w okresie późniejszym władcy Buchary i Kokandy musieli uznać się za wasalów cara rosyjskiego + 1873 – zostaje pokonana Chiwa, tym samym Rosja zdobywa całą Azję Środkową + Rosja zawarła traktat z Wielką Brytanią, strefą wpływów brytyjskich został Afganistan, a Chiwa została strefą wpływów rosyjskich.

Rozdział osiemdziesiąty dziewiąty: Afryka.

W 1847 powstała pierwsza niezależna republika murzyńska w Afryce, Liberia. Zdobył sobie sławę w tym czasie David Livingstone, podróżnik, który pierwszy przeszedł w poprzek Afrykę Południową.

Plemiona afrykańskie charakteryzowały różne ustroje społeczne, od pierwotnej wspólnoty rodowej po własność prywatną typu feudalnego. Wiele plemion znajdowało się w zasięgu oddziaływania islamu.

Istniało silne państwo także w Afryce Wschodniej. Zależało ono do imama Omanu Saida (1806 – 1856).

Na terenie Sudanu istniały liczne państwa książąt zwanych marabutami. W latach 1853 – 1856 dokonało się zjednoczenie Etiopii, gdzie władzę objął Teodor II (1855 – 1868).

Nad Zatoką Gwinejską mieli swoje państwo Aszanci. Na wschód od rzeki Wolty rozciągało się państwo Fonów, Dahomej. W 1851 utworzono pierwszą kolonię w rejonie Zatoki Gwinejskiej, był to Lagos.

Na Madagaskarze mieszkali Malgasze. W XIX cała wyspa została zjednoczona w jedne państwo.

Po 1862 do wzajemnej kontroli statków przewożących nielegalnie niewolników przystąpiły Stany Zjednoczone, co zakończyło handel niewolnikami na zachodzie.

Rozdział dziewięćdziesiąty: Wojna francusko-niemiecka w latach 1870 – 1871.

Po detronizacji Izabelli II Hiszpania zaproponowała tron Leopoldowi Hohenzollern-Sigmaringen. Gdy dowiedziała się o tym Francja uznała to za zachwianie równowagi europejskiej. Ambasador francuski Benedetti interweniował w Ems u króla pruskiego, a ten zgodził się na wycofanie kandydatury Leopolda. Wilhelm I powiadomił o tym Bismarcka, a tę notę tą (depesza emska) ogłosił w sposób zniekształcony w prasie. Czytelnicy uznali, że Prusy zerwały stosunki dyplomatyczne z Francją.

Przebieg wojny francusko-pruskiej: + 19 lipca 1870 Francja wypowiada wojnę Prusom + francuska mobilizacja odbyła się bardzo nieudolnie + francuski marszałek Marie Mahon musiał wycofać się z Alzacji + 2 września 1870 armia francuska kapituluje pod Sedanem, do niewoli dostał się Napoleon III + 27 października 1870 kapituluje Metz + 28 stycznia 1871 – zawieszenie broni w Wersalu + 28 luty 1871 – Zgromadzenie Narodowe w Bordeaux uznaje preliminaria pokojowe z cesarstwem niemieckim, Francja oddaje mu Alzację i 1/3 Lotaryngii, musi też zapłacić 5 miliardów franków.

10 maja 1871 podpisano pokój we Frakfurcie nad Menem. Powtarzał on warunki wcześniejszych preliminariów pokojowych.

Rozdział dziewięćdziesiąty pierwszy: Zjednoczenie Niemiec i Włoch.

18 stycznia 1871 w sali lustrzanej w Wersalu dokonano oficjalnego proklamowania cesarstwa niemieckiego.

20 września 1870 wojska włoskie wkraczają do Rzymu, tym samym zakończyło się zjednoczenie Włoch.

Janusz Pajewski, Historia powszechna 1871 – 1918.

1871 – 1914

Rozdział pierwszy: Stosunki ludnościowe.

Przyczyny wzrostu ludności: + postęp medycyny i higieny + wzrost oświaty + rozwój przemysłu i zwiększone z tym zapotrzebowanie rąk do pracy.

We wzrostem ludności w latach 1871 – 1914 wiąże się emigracja ze wsi do miast, oraz z regionów przeludnionych do innych części świata.

Skutkiem wyżu demograficznego był wzrost liczby miast, w Europie pojawiły się nowe, milionowe metropolie (z okresu dawniejszego był to Paryż, Londyn, Berlin, Nowy Jork) jak Rio de Janeiro, Buenos Aires, Bombaj, Kalkuta, Pekin, Tokio, Osaka.

Do 1914 wywędrowało z Europy 34 mln ludzi, z czego 25 mln osiedliło się w krajach zamorskich. Głównymi krajami wychodźstwa była Wielka Brytania i Niemcy. Pod koniec XIX wieku ruch emigracyjny uległ jednak zahamowaniu. W Niemczech i Francji zaczęło się zjawisko odwrotne, czyli napływ obcych robotników do tych krajów. Od końca XIX wieku główne kraje wychodźstwa to państwa rolnicze Europy Środkowej, Południowej i Wschodniej. Ze wszystkich krajów największe liczby wychodźców ściągały Stany Zjednoczone. Do 1900 przybyło tam 14 mln cudzoziemców.

Rozdział drugi: Życie gospodarcze. Imperializm.

Główne wynalazki końca XIX wieku: + 1876 – Aleksander Bell wynalazł telefon + 1879 - Thomas Edison buduje żarówkę + 1884 – Charles Parsons buduje turbinę parową + Karl Benz i Gottlieb Daimler skonstruowali silnik spalinowy w 1885 + 1895 – bracia August i Louis Lumiere opatentowali aparat do wykonywania i wyświetlania zdjęć ruchomych + 1893 – Rudolf Diesel skonstruował wysokoprężny silnik spalinowy.

W tym czasie wzrosła też liczba linii kolejowych. Krajami o największej gęstości kolei były Stany Zjednoczone, Wielka Brytania, Belgia i zachodnie prowincje Niemiec. W okresie późniejszym koleje zaczęły przechodzić z rąk prywatnych do sektora państwowego, wyjątkiem pozostawały tutaj Stany Zjednoczone.

W żegludze istniały wielkie spółki okrętowe, często porozumiewały się ze sobą i przejmowały całą niemal komunikację morską.

Wielkie inwestycje transportowe: + 1869 – otwarcie Kanału Sueskiego, w tym samym roku powstała w Ameryce pierwsza kolej transkontynentalna + 1902 – zakończenie budowy kolei transsyberyjskiej + 1914 – otwarcie Kanału Panamskiego.

Żegluga powietrzna nie odgrywała w tamtym czasie żadnego znaczenia. W 1884 bracia Renard zbudowali balon kierowany. W 1903 bracia Wright dokonali pierwszego przelotu samolotu.

W gospodarce najważniejszym surowcem był węgiel. Do 1898 pierwszeństwo w jego wydobyciu należało do Wielkiej Brytanii, ale od tego roku na czoło wybiły się Stany Zjednoczone. Drugim ważnym surowcem była ropa naftowa.

Największymi dostawcami płodów rolnych były Stany Zjednoczone, Kanada i Argentyna oraz Rosja.

W ostatnim dziesięcioleciu XIX wieku w gospodarce dochodzi do znamiennych przemian. Większe przedsiębiorstwa zaczynają wchłaniać te mniejsze. Powoli też duże przedsiębiorstwa zaczynają współpracować ze sobą.

Takie formy prawno-ustrojowych koncentracji to: + kartele, które dzielą rynek zbytu + syndykaty, czyli zjednoczenia dla wspólnej sprzedaży towarów bądź kupna surowców + trusty, to pełne zjednoczenie własności przedsiębiorstw + koncerny, które wiązały poszczególne przedsiębiorstwa na podstawie wspólnej finansowej zależności od grupy kapitalistów.

Te wszystkie zjednoczenia przedsiębiorstw nazywane były monopolami. Są one często zrzeszeniami międzynarodowymi. W 1907 powstał monopol w dziedzinie elektryczności, pomiędzy AEG (Niemcy) a GEC (Stany Zjednoczone) co do rozgraniczenia stref zbytu obu przedsiębiorstw.

Dla polityki międzynarodowej ważna jest kwestia umieszczanych kapitałów w poszczególnych krajach.

Kierunki umieszczania kapitałów: + Wielka Brytania kierowała prawie połowę do brytyjskich posiadłości zamorskich, pozostała część to przede wszystkim Stany Zjednoczone + Francja dużą część kapitału umieszczała w Rosji + Niemcy swój kapitał umieszczali we własnych koloniach i Europie, głównie w Austro-Węgrach.

Kapitaliści wysoko rozwiniętych krajów domagali się aby ich rządy rozszerzały ekspansję kolonialną i chroniły rodzimy przemysł przed konkurencją zagraniczną. Stąd powrócono do protekcjonizmu, tylko Wielka Brytania, Belgia i Holandia nie przyjęły systemu celnego. Rosja zrobiła to w 1877, Niemcy w 1879, Francja w 1881.

Omawiany okres to lata zwyżek, ale też następujących kryzysów. W 1873 okres depresji wystąpił najpierw w Austrii, Niemczech i Stanach Zjednoczonych, a potem ogarnął inne kraje i trwał do 1895. Potem aż do 1929 trwał czas dobrej koniunktury.

Rozdział trzeci: Życie polityczne.

Rozwój gospodarczy pomniejszał wszędzie znaczenie szlachty.

W Europie w 1910 poza Francją, Szwajcarią i Portugalią wszędzie panowały monarchie. Dzielimy je na absolutne, konstytucyjne i parlamentarne.

System polityczny Wielkiej Brytanii: + była monarchią parlamentarną + parlament ma władzę ustawodawczą + rząd mianowany był przez króla, ale był powoływany z woli parlamentu + miała ona system dwupartyjny, składał się on z konserwatystów i liberałów.

Ważnym czynnikiem życia politycznego było wprowadzanie powszechnego głosowania. We Francji zostało ono ogłoszone w 1848, w Związku Północnoniemieckim w 1867, w cesarstwie niemieckim w 1871.

System polityczny Stanów Zjednoczonych: + rządził prezydent + kongres miał tylko funkcje kontrolne.

W omawianym okresie zanikły elitarne kluby polityczne grupujące małe liczby ludzi, zaczęły powstawać stronnictwa masowe.

Rozdział czwarty: Kolonializm.

W drugiej połowie XIX wieku obserwuje się wyścig kolonialny. Przyczynę tego ruchu trzeba upatrywać w kapitalizmie.

Kolonie były potrzebne państwom jako: + źródła surowców, przykłady: do wojny secesyjnej głównym dostawcą bawełny były Stany Zjednoczone, jednak gdy wojna przerwała dostawy dla angielskich fabryk, Wielka Brytania zaczęła zakładać własną produkcję bawełny w Indiach i później w Egipcie, wynalezienie motoru spowodowało wyścig za złożami nafty + rynki zbytu, przykłady: do kolonii wywożono towar najgorszy i z brakami, nie nadający się do sprzedaży w Europie + wywóz kapitałów, przykłady: kapitał szukał taniej siły roboczej i bogactw naturalnych, poza tym intratne były pożyczki krajom afrykańskim czy południowoamerykańskim + bazy wojskowe, przykłady: wiele kolonii brytyjskich miało wymiar strategiczny, jak Malta, Cypr, Singapur.

Program kolonialny wychodził z założenia, że posiadanie kolonii podniesie zamożność metropolii.

Rozdział piąty: Kwestia robotnicza.

Powstanie pierwszych partii robotniczych: + Niemcy – 1863 + Dania – 1878 + Francja 1879-1880 + Belgia 1885 + Norwegia 1887 + Austria 1888 + Szwecja 1889 + Włochy 1892 + Wielka Brytania 1893 + Rosja 1875, od 1883 istniała tam organizacja marksistowska Wyzwolenie Pracy.

W ruchu robotniczym znaczną rolę odgrywały związki zawodowe. Zostały one zalegalizowane: + Belgia – 1866 + Austria 1870 + Wielka Brytania 1870-1876 + Hiszpania 1881 + Francja 1884 + Niemcy 1890 + Rosja 1906.

Naczelne miejsce w ruchu robotniczym zajmowała socjaldemokracja niemiecka. Podstawę teoretyczną działalności partii robotniczych dały prace Marksa i Engelsa, szczególnie „Manifest komunistyczny” z 1848. W 1867 wydał też Marks pierwszy tom „Kapitału”, drugi tom wyszedł w 1885, a trzeci w 1894.

Marks i Engels rozwinęli teorię walki klas. Polegała ona na: + pojęciu klas, które związane jest z określonymi fazami rozwoju produkcji + walka klas prowadzi nieuchronnie do dyktatury proletariatu + owa dyktatura jest przejściem do zniesienia wszelkich klas i do społeczeństwa bezklasowego. Kolejno według teorii walki klas władzę mieli sprawować: właściciele niewolników, feudałowie, burżuazja.

Na gruncie ruchu marksistowskiego wyrósł kierunek zwany reformizmem. Był on prawym, oportunistycznym skrzydłem partii socjalistycznych. Zamiast walki rewolucyjnej, jaką zapowiadał marksizm, kierunek ten domagał się reform społecznych i widział możliwość przejścia do socjalizmu drogą ewolucji.

W 1899 we Francji do rządu burżuazyjnego wszedł jako minister handlu socjalista, Aleksander Millerand. Tym samym otworzył nową epokę w życiu politycznym, tj. współpracę w zarządzaniu państwem burżuazyjnym między klasami panującymi a klasą robotniczą. Nazwane to zostało millerandyzmem.

Istniał także kierunek rewizjonistyczny, który filozofii marksistowskiej przeciwstawiali neokantyzm. Głównym wyrazicielem rewizjonizmu był Eduard Bernstein. Dowodził on, że teza o nieuchronnym załamaniu się kapitalizmu nie znalazła potwierdzenia. Przejście do socjalizmu, według niego, miało dokonać się na drodze dekoncentracji przemysłu i w drodze reform organicznych, które wymagają czasu.

Na tle sporu marksistów z rewizjonistami powstał kierunek zwany centryzmem. Ograniczał on rolę marksizmu do pola ekonomicznego. Główną rolę wśród centrystów zajmował Karl Kautsky i Victor Adler.

Przeciwnikami marksizmu w ruchu robotniczym był także anarchizm. U jego podłoża leżała teza, że źródłem wszelkiego zła jest państwo i wywierany przez nie przymus. Nazwę swoją wziął z książki Pierre Proudhona „Co to jest własność”. Pośród anarchistów występowały dwie tendencje: + indywidualistów, którzy chcieli odrzucić wszelką organizację społeczną + anarchistów-kolektywistów, dążących do utworzenia społeczeństwa współdziałającego na zasadzie dobrowolnego porozumienia. Jego teoretykiem był Michał Bakunin i Piotr Kropotkin. Siłę, która miała obalić panujący system był według nich chłop, a nie robotnik. Nowy ustrój miał polegać na łączeniu się jednostek w grupy wytwórcze, te zaś w większe federacje.

Kropotkin w książce „Pomoc wzajemna” wykazywał, że pomoc taka jest charakterystyczna nie tylko dla ludzi kulturalnych i barbarzyńców, ale także dla zwierząt. Przez to stał się on głównym wyrazicielem anarcho-komunizmu.

Wśród anarchistów byli także zwolennicy terroru indywidualnego, tzw. propagandy czynu.

Przeciwko anarchistom występowały partie socjalistyczne. Bakunin wraz ze swymi zwolennikami został wykluczony z I Międzynarodówki.

Kontynuacją anarchizmu był anarchosyndykalizm, który największe wpływy zdobył we Francji. Największą rolę przypisywali oni związkom zawodowym, inaczej syndykatom. Nowemu społeczeństwu przewodzić miała federacja związków zawodowych. Na przełomie stuleci w Europie Zachodniej i Środkowej przeważał reformizm, a w krajach romańskich Europy Południowej dużymi wpływami cieszył się anarchizm.

Rozdział szósty: II Międzynarodówka.

W 1876 została rozwiązana I Międzynarodówka. W 1889 otworzyły swe obrady w Paryżu, w tym samym dniu, jednocześnie dwa międzynarodowe kongresy robotnicze. Pierwszy był zwołany przez marksistów, drugi przez possybilistów. Z uchwał tego pierwszego wyłoniła się II Międzynarodówka. Najwybitniejsi spośród jego uczestników to Edouard Vaillant, Jules Guesde, Paul Lafargue, Wilhelm Liebknecht, August Bebel, Jerzy Plechanow i Piotr Ławrow.

Podjęto na nim decyzję o świętowaniu dnia 1 maja. Po raz pierwszy obchody tej uroczystości miały miejsce w 1890. Mimo, że kongres paryski nie powziął oficjalnej uchwały o powołaniu II Międzynarodówki, to w praktyce od tego zaczęła swoją działalność.

W następnych latach odbywały się zjazdy II Międzynarodówki: + 1889 – Paryż + 1891 Bruksela + 1893 Zurych (konieczność walki o powszechne głosowanie) + 1896 Londyn (żądał zniesienia stałych armii) + 1900 Paryż (głosił, że wstąpienie socjalisty do rządu burżuazyjnego jest kwestią taktyczną, powołano Międzynarodowe Biuro Socjalistyczne z siedzibą w Brukseli, miał on zadania informacyjne) + 1904 Amsterdam (sprawa współpracy partii socjalistycznych z burżuazyjnymi) + 1907 Sttutgart (kwestia wojny, podkreślono, że proletariat powinien występować przeciwko wojnom, a jeżeli takie wybuchną to powinien wykorzystywać je dla swoich celów, aby przyspieszyć upadek kapitalizmu) + 1910 Kopenhaga + 1912 Bazylea.

Rozdział siódmy: Burżuazja wobec kwestii robotniczej.

Próbę rozwiązania kwestii społecznej dał socjalizm z katedry. Jego zwolennikami był Lujo Brentano, Gustaw Schmoller i Adolf Wagner. W 1872 założyli oni Stowarzyszenie dla Polityki Socjalnej. Podstawą socjalizmu z katedry było takie ulepszenie ustroju kapitalistycznego, aby nie trzeba było go obalać.

Innym kierunkiem był solidaryzm. Jego przedstawicielem był Leon Bourgeois. Głosił on, że masy pracujące cierpią najsrożej, jeżeli bieg interesów jest w zastoju i kapitał nie przynosi procentu. Wskazywano tym samym na zbieżność interesów klasy posiadającej i mas pracujących.

W praktyce stosowano różne środki rozwiązania kwestii robotniczej. Było to wprowadzanie ochrony dzieci i kobiet, ubezpieczenia, skracanie dnia pracy. Pierwsze ministerstwo pracy zostało założone w Belgii w 1895, następnie w Stanach Zjednoczonych. W wielu państwach zaczęto też zawierać umowy zbiorowe, wtedy o lepsze warunki pracy mogły walczyć związki zawodowe. Najważniejsze osiągnięcia w tym zakresie osiągnięto w cesarstwie niemieckim, gdzie istniała silna i zorganizowana klasa robotnicza, oraz w Australii i Nowej Zelandii, gdzie brakowało rąk do pracy.

Rozdział ósmy: Kwestia narodowa i nacjonalizm.

W końcu XIX wieku pojawił się kierunek zwany nacjonalizmem. Nie Był on patriotyzmem, ale ideologią, która uważa za najwyższe i ostateczne kryterium własnego narodu. System protekcjonizmu i wysokich barier celnych zwany jest nacjonalizmem gospodarczym.

Zwyrodniałym przejawem nacjonalizmu jest rasizm, klasyfikuje on narody według cech fizycznych i umysłowych. Najwybitniejszym głosicielem rasizmu był Joseph de Gobineau i Houston Chamberlain. Jednakże w XIX wieku rasizm nie miał większego znaczenia.

Rozdział dziewiąty: Kwestia żydowska i syjonizm.

Ostatnie dziesięciolecia XIX wieku zrodziły nowoczesny antysemityzm. Miał on obok tradycyjnych uprzedzeń także podłoże gospodarcze.

W 1881 wyszła anonimowo w Berlinie broszura „Samowyzwolenie”. Głoszono w niej terytorializm, czyli emigrację Żydów z krajów gdzie są prześladowani do kraju, który mógłby stać się ich siedzibą narodową. W 1896 ukazała się książka Teodora Herzla „Państwo żydowskie”, głosił we niej, że należy uzyskać przyznanie Żydom prawa do Palestyny, a następnie przeprowadzić szeroką akcję przesiedleńczą. Był to program syjonizmu, przyjęty przez kongres żydowski w Bazylei w 1897.

Inne kierunki narodowo-żydowskie to: + syjonizm duchowy, którego wyrazicielem był Uszer Gincberg, głosił on, że Palestyna jest ośrodkiem duchowym Żydów + autonomizm, który dążył do autonomii kulturalnej, językowej i szkolnej w krajach zamieszkanych przez Żydów, głównym ideologiem tego kierunku był Szymon Dubnow.

Na początku XX wieku rząd brytyjski ofiarował kolonię angielską Ugandę w Afryce Wschodniej jako teren masowej kolonizacji Żydów. W 1917 sekretarz stanu Balfour w imieniu rządu brytyjskiego wystosował pismo zwane Deklaracją Balfoura. W piśmie tym zapowiadał utworzenie w Palestynie siedziby narodowej Żydów. Po pierwszej wojnie światowej utworzono w Palestynie terytorium mandatowe Ligi Narodów i oddano je Wielkiej Brytanii.

Rozdział dziesiąty: Europa w okresie przewagi niemieckiej.

10 maja 1871 stanął we Frankfurcie nad Menem pokój kończący wojnę francusko-niemiecką. Poddana Francja oddała Niemcom Alzację i wschodnią Lotaryngię, oraz zobowiązała się zapłacić kontrybucję w wysokości 5 miliardów franków w złocie.

Niemcy odtąd dążyły do utrzymania dobrej koniunktury politycznej, tak aby nie walczyć na dwa fronty, tj. przeciwko Francji i Rosji. Jednak dopiero w 1873 podpisano tajną konwencję pomiędzy Niemcami a Rosją oraz pomiędzy Rosją a Austrią, gdzie przyłączył się cesarz niemiecki. W 1875 wybuchł tzw. alarm wojenny, spowodowany uchwaleniem przez francuskie Zgromadzenie Narodowe reformy wojskowej polegającej na wprowadzeniu czwartych batalionów, powodowały one lepsze przygotowanie kadry oficerskiej i szybszą mobilizację. Niemcy zaczęły grozić wojną, ale zostały powstrzymane przez noty brytyjskie i rosyjskie mówiące o zachowaniu pokoju w Europie. Była to pierwsza skaza na sojuszu trzech cesarzy.

Sprawa wschodnia: + 1875 – powstanie w tureckiej prowincji Hercegowinie + 1876 – powstanie w Bułgarii, w tym roku doszły pogłoski o krwawych represjach tureckich i Serbia oraz Czarnogóra wypowiedziały wojnę Turcji + Rosja chciała zaatakować Turcję, ale bała się Austrii, upewniając się, że Niemcy nie pomogą jej w wypadku wojny z Austrią, w 1877 podpisała z Austrią konwencję, na mocy której Austria przyrzekła neutralność w wypadku wojny turecko-rosyjskiej, w zamian za to Rosja zgodziła się na zajęcie przez Austrię Bośni i Hercegowiny + po tym ustalono też współdziałanie z Rumunią.

Wojna rosyjsko-turecka: + kwiecień 1877 wypowiedzenie wojny Turcji + z Rosjanami współdziałała Rumunia i powstańcy bułgarscy + styczeń 1878 Rosja zajmuje Adrianopol, droga do Stambułu jest wolna, na to mocarstwa europejskie nie mogły się zgodzić + 3 marca 1878 – po groźbie rządu brytyjskiego podpisano w San Stefano pokój wstępny.

Postanowienia pokoju w San Stefano: + utworzenie Księstwa Bułgarii + Rumunia otrzymuje Dobrudżę, w zamian oddaje część Besarabii + powiększono także Serbię i Czarnogórę + tym samym europejskie posiadłości tureckie zostały rozdzielone + ponadto Turcja oddawała Rosji Ardahan, Batum i Kars na Kaukazie.

Szybko przeciwko temu pokojowi wystąpiła Wielka Brytania i Austria. Widziały one w nim zachwianie równowagi europejskiej. Rosja zdecydowała się więc na zwołanie kongresu do Berlina.

Kongres berliński: + obrady toczyły się pod przewodnictwem Bismarcka od 13 czerwca do 13 lipca 1878 + utworzono Księstwo Bułgarii, w lennej zależności od Turcji + powstała autonomiczna Rumelia Wschodnia, która leżała w Turcji + zmniejszono nabytki Serbii i Czarnogóry + europejskie posiadłości tureckie nie były już rozdzielone + Rumunia, Serbia i Czarnogóra uzyskały zupełną niezależność od Turcji, czego wyrazem było przyjęcie w 1881 przez Rumunię tytułu królestwa, a przez Serbię w 1882 + Bośnia i Hercegowina została tymczasowo przyznana Austro-Węgrom.

W wyniku tego kongresu Wielka Brytania otrzymała od Turcji Cypr, chociaż nominalnie do 1914 władcą tej wyspy pozostawał sułtan. Kongres berliński załamał ostatecznie sojusz trzech cesarzy.

W 1879 rozpoczęły się negocjacje pomiędzy Niemcami a Austro-Węgrami (prowadził je z tej strony Juliusz Andrassy). Ostatecznie taki sojusz został podpisany w Wiedniu 7 października 1879, był on skierowany przeciwko Rosji. Obowiązywał on właściwie do 1918.

W 1881 podpisano też traktat trójcesarski, gdzie w razie wojny sojusznicy obiecali sobie neutralność.

W 1882 Dwuprzymierze (z 1879) zostało rozszerzone na Włochy. Były one rozczarowane postawą Francji, która w 1881 ogłosiła protektorat nad Tunezją. W 1883 podpisano w Wiedniu traktat austriacko-rumuński, do którego przyłączyły się Niemcy.

Trzech cesarzy poróżniły koleje bułgarskie. Rosja chciała, aby biegły one w kierunku północ-południe, ale Austria chciała ich w kierunku wschód-zachód (względy strategiczne obu państw). Poza tym w 1887 stanęła sprawa następstwa tronu w Bułgarii (był to kryzys bułgarski) , ponieważ książę Bułgarii Aleksander Battenberg abdykował z powodu zatargu z Rosją. W 1887 księciem Bułgarii został Ferdynand sasko-kobursko-gotajski, poddany austriacki. Tym samym umowne rozgraniczenie strefy rosyjskiej i austriackiej zostało naruszone. Niemcy w tym czasie poparły Rosję i podpisały w 1887 traktat reasekuracyjny z Rosją.

W tym samym roku podpisano porozumienie śródziemnomorskie pomiędzy Austrią, Włochami i Wielką Brytanią. Jako cel określono status quo na Wschodzie. Był on podpisywany za wiedzą Bismarcka. Cały ten system zwie się bismarckowskim systemem sojuszy. Aby ten system utrzymać potrzeba było dobrego dyplomaty, ale Bismarck w 1890 odszedł od rządów w Niemczech. Jego miejsce zajął Leo von Caprivi.

Jednakże tak naprawdę system ten rozpadł się wcześniej. W 1887 Rosja odmówiła uznania wybranego księcia bułgarskiego. Niemcy związane z Rosją traktatem reasekuracyjnym, nie poparły Rosji i zamknęły swoją giełdę dla pożyczek rosyjskich. Rosja zwróciła się z prośbą o pożyczkę do Francji, gdzie otrzymała 500 mln franków.

Rozdział jedenasty: Rosja przed pierwszą rewolucją.

Główne ośrodki przemysłu rosyjskiego: + Petersburg, przemysł maszynowy + Moskwa, fabryki włókiennicze + Zagłębie Donieckie, wydobycie węgla i żelaza, górnictwo i hutnictwo + Królestwo Polskie, przemysł włókienniczy.

W 1892 przystąpiono do budowy kolei syberyjskiej.

Państwo rosyjskie było ogromnym właścicielem ziemskim, do niego należało 60% lasów. W 1892 tekę skarbu objął Sergiusz Witte, który był wyrazicielem burżuazji rosyjskiej. Aby przyciągnąć obce kapitały, w 1897 ustalono kurs dotychczasowego rubla papierowego. W tym samym roku dokonano spisu ludności, który wykazał, że Rosja ma 125,6 mln mieszkańców.

Reformy Aleksandra II: + 1861 – reforma włościańska i zniesienie poddaństwa + 1864 - utworzenie ziemstw i wprowadzenie nowego ustroju sądowego, która spowodowała niezawisłość sędziego i jego nieusuwalność, utworzenie adwokatury + 1870 – nowy zarząd miast, ustanowiono dumy, czyli rady miejskie + 1874 reforma wojskowa, Dymitra Milutina, skrócono czas służby do 6 lat i wprowadzono losowanie co do poboru + ukoronowaniem tych reform miała być konstytucja autorstwa M. Loris-Melikowa, ale śmierć cara w 1881 przeszkodziła tym zabiegom.

Nowy monarcha, Aleksander III widział ocalenie caratu w stosowaniu represji i bezwzględnej reakcji. Jego doradcą był Konstanty Pobiedonoscew. Przeprowadzono w tym czasie atak na autonomię Finlandii oraz na Niemców mieszkających w prowincjach nadbałtyckich. W 1887 minister oświaty, I. Delijanow wydał okólnik mówiący o przyjmowaniu do gimnazjum tylko chłopców z rodzin zamożniejszych. Była to słynna ustawa „o dzieciach kucharek”.

W 1894 na tron wstąpił Mikołaj II.

Ruch rewolucyjny: + 1874 – 1877 około 2 tys. młodych działaczy „poszło w lud” aby pozyskać chłopów dla własnej sprawy, wyprawa ta nie dała żadnego skutku + 1876 – powstaje organizacja Ziemla i Wola, program jej zwano narodnickim, jego przedstawicielem był Sergiusz Krawczyński, w organizacji tej powstał kierunek terrorystyczny, w szóstym zamachu spowodował on śmierć cara Aleksandra II w 1881 + 1879 – Ziemla i Wola ulega rozłamowi, wyłoniły się z niej organizacje: Narodnaja Wola, dążąca do obalenia istniejących form państwowych i Czornyj Pieriedieł, który chciał oddać całą ziemię chłopom.

Ruch robotniczy: + 1875 – założono Związek Południoworosyjski w Odessie, jego inicjatorem był E. Zasławski, postawiono sobie za cel propagandę wśród robotników + 1878 – powstaje Północny Związek Robotników Rosyjskich w Petersburgu, który zakładał obalenie istniejącego ustroju politycznego + 1877 – miał miejsce proces pięćdziesięciu, pierwszy z większych procesów robotników + 1883 – Plechanow zakłada pierwszą organizację marksistowską - Wyzwolenie Pracy, które rozpowszechniało założenia socjalizmu i zwalczało poglądy narodników + 1885 – strajk w fabryce Morozowa w Oriechowie + 1895 – powstaje w Petersburgu z inicjatywy Lenina Związek Walki o Wyzwolenie Klasy Robotniczej, stał się on zalążkiem partii rewolucyjnej + marzec 1898 na zjeździe przedstawicieli organizacji socjaldemokratycznych w Mińsku postanowiono zawiązać Socjaldemokratyczną Partię Robotniczą Rosji + 1899 – Lenin wydaje „O rozwoju kapitalizmu w Rosji”, która wykazywała, że Rosja poszła drogą kapitalizmu + 1900 zaczyna wychodzić pismo „Iskra”, prowadziło ono walkę z eserowcami (powstali jako partia w 1901), którzy głosili zniesienie prywatnej własności ziemi i równego jej podziału + sierpień 1903 w Brukseli, a później w Londynie odbył się drugi zjazd Socjaldemokratycznej Partii Robotniczej Rosji, został na niej przegłosowany program Lenina, zakładał on jako ostateczny cel rewolucję socjalistyczną, a bliższe cele to obalenie caratu i ustanowienie republiki.

Pierwszy ruch opozycyjny przejawił się też w organach państwowych. Najpierw nastąpiło to w ziemstwach, od 1900 ich członkowie zbierali się na bankietach. W 1903 zawiązali oni tajny Związek Wyzwolenia, pragnął on aby w Rosji zapanował ustrój konstytucyjny. Z tego zrzeszenia w 1905 wyłonią się kadeci, czyli stronnictwo konstytucyjno-demokratyczne.

Rozdział dwunasty: Zjednoczone Niemcy.

18 stycznia 1871 nastąpiła proklamacja króla Prus, Wilhelma I, na cesarza Niemiec. Uroczystość ta odbyła się w galerii zwierciadlanej w Wersalu. W tym samym roku uchwalono konstytucję.

Ustalenia konstytucji niemieckiej: + Niemcy stanowiły federację 22 monarchii i trzech wolnych miast (Hamburg, Brema i Lubeka) + na czele Niemiec stoi król Prus jako dziedziczny cesarz niemiecki, sprawował on rządy za pomocą jedynego ministra zwanego kanclerzem Rzeszy + Rada Związkowa czyli Bundesrat składała się z 58 pełnomocników mianowanych przez rządy wszystkich państw niemieckich + parlament Rzeszy zwał się Reichstagiem i składał się z 397 posłów wybieranych w głosowaniu powszechnym + kompetencje władz Rzeszy obejmowały wojsko, politykę zagraniczną, walutę, cła, ustawodawstwo w dziedzinie prawa cywilnego i karnego, pocztę oraz kolonie.

Taki ustrój zapewniał przewagę Prusom.

Struktura społeczna Niemiec: + najsilniejszą warstwą byli junkrzy, czyli szlachta, która posiadała dobra na wschód od Łaby + burżuazja stosunkowo późno zdobyła sobie wpływ na bieg spraw politycznych w Niemczech + bardzo blisko współpracowali ze sobą junkrzy i burżuazja w celu utrzymania przy władzy warstw posiadających.

W tych warunkach szybko rozwijał się przemysł, górnictwo. Wysoką pozycję zaczęły zajmować banki, takie jak Deutsche Bank, Dresdner Bank.

Okres od 1871 do 1874 nazywany jest w gospodarce niemieckiej „czasem założycielskim”. Spowodowane to jest mnóstwem firm i przedsiębiorstw założonych w tym czasie, bowiem napłynęło wtedy złoto z Francji, które ożywiło spekulacje pieniężne. Zakończył się on w maju 1873, kiedy to nastąpił krach na giełdzie wiedeńskiej, spowodowało to kryzys także w Niemczech. W tym samym czasie rząd niemiecki wprowadził cła ochronne, spowodowane to było dowozem tańszego zboża z Ameryki oraz wyrobami żelaznymi z Wielkiej Brytanii, które konkurowały z przemysłem Zagłębia Reńskiego.

Stronnictwa polityczne w Niemczech: + konserwatyści, opierali się oni na junkrach, w każdej dziedzinie reprezentowali poglądy skrajnie zachowawcze, dominowali w sejmie pruskim, w parlamencie Rzeszy mieli mniejsze znaczenie, jednym z ich działaczy był Ernst von Heydebrandt + wolnokonserwatyści, zwali się Partią Rzeszy, cechował ich umiarkowany konserwatyzm, w niektórych sprawach zbliżali się do narodowych liberałów + stronnictwo narodowo-liberalne było polityczną reprezentacją burżuazji, popierało kolonializm, budowę silnej floty, ich przywódcą był Johannes von Miquel + Niemiecka Partia Postępowa, opierała się ona na średniej i drobnej burżuazji, jej przywódcą był Eugen Richter + Centrum było wyrazicielem dążeń katolików niemieckich, wiązało ze sobą żywioły niechętne Prusom, jego liderem był Ludwig von Windthorst.

Sprawa Kulturkampfu: + w Prusach po 1850 Kościół katolicki miał korzystne położenie + po 1870 zaczęto uchwalać ustawy, które miały na celu odebranie Kościołowi tej uprzywilejowanej pozycji, Bismarck bowiem myślał, że partia Centrum reprezentuje wszystkich ludzi będących przeciwko zjednoczonym Niemcom + 1871 – paragraf kazalnicy, wprowadził on karę dla duchownych, którzy z ambony występowaliby przeciwko rządowi + 1872 – usunięcie z Niemiec zakonu jezuitów + 1875 – wprowadzenie obowiązkowych ślubów cywilnych + w Prusach w latach 1873 – 1875 uchwalono tzw. ustawy majowe, które wprowadzały obowiązkowy egzamin państwowy z filozofii, historii i literatury niemieckiej oraz prawo rządowego weta przy obsadzaniu stanowisk kościelnych + duchowieństwo w ogromnej większości nie podporządkowało się zarządzeniom władz + w 1878 na Stolicy Apostolskiej zasiadł Leon XIII, który za cenę ugody z Niemcami, chciał umożliwić swobodną działalność Kościoła w Niemczech, także Bismarck obawiał się narastającego ruchu robotniczego i chciał przeciągnąć na swoją stronę katolików + z biegiem lat zaprzestano egzekwować niektóre ustawy antykościelne, a niektóre zawieszono + skutkami Kulturkampfu było utrzymanie ślubów państwowych, nadzór państwa nad szkołą i wypędzenie jezuitów.

Kwestia robotnicza: + w ciągu lat powiększanie się przemysłu doprowadziło do wzrostu liczby robotników, nastąpił zatem brak mieszkań i wzrost cen żywności + wszystko to spowodowało spadek płac realnych robotników + wskutek prześladowań ruchu socjalistycznego, oba kierunki, tj. eisenachczycy i lassalczycy połączyli się na zjeździe w Gotha w maju 1875 w Socjalistyczną Partię Robotniczą Niemiec z siedzibą w Hamburgu + w programie partii znalazło się „spiżowe prawo płacy” i zrzeszenia oparte na pomocy państwowej + 1878 dwa zamachy na Wilhelma I spowodowały agitację rządową przeciwko socjalistom i w tym samym roku uchwalono prawo zakazujące socjalistycznych zrzeszeń i druków, obowiązywała ona do 1890 + chcąc ograniczyć ruch robotniczy, od 1883 zaczęto wprowadzać ustawy społeczne, uchwalono ubezpieczenia od chorób, wypadków i inwalidztwa, tym samym Niemcy stanęły na pierwszym miejscu w Europie pod względem ustawodawstwa społecznego + 1889 masowy strajk w Zagłębiu Ruhry, wydaje się, że ustawy anty-socjalistyczne nie przynoszą skutku + 1890 – uchwała o przedłużeniu ustawy anty-socjalistycznej nie przechodzi w parlamencie.

W 1890 Bismarck odszedł ze stanowiska kanclerza. W dziedzinie zagranicznej osiągnął cel, ponieważ zdołał utrzymać pozycję Rzeszy w Europie, natomiast w polityce wewnętrznej doznał niepowodzenia, nie złamał ani katolicyzmu, ani klasy robotniczej.

Rozdział trzynasty: „Nowy kurs” w Niemczech.

Następcą Bismarcka został Leo von Caprivi. W latach 1891 – 1894 zawarto traktaty handlowe z Austro-Węgrami, Włochami, Belgią, Serbią, Rumunią i Rosją. Zwie się je traktatami Capriviego. W zamian za obniżenie cła na zboże, Niemcy dostawały różne udogodnienia dla wywozu swych artykułów przemysłowych. Spowodowało to ożywienie handlu niemieckiego.

Za rządów Capriviego Niemcy weszły w fazę polityki światowej, zwanej Weltpolitik, tym samym rozpoczęli wyścig o podział świata.

W 1891 Niemcy posiadali Niemiecką Afrykę Południowo-Zachodnią, Togo, Kamerun, zajęte w 1884 oraz Niemiecką Afrykę Wschodnią zajętą w 1885. W Oceanii należała do Niemiec od 1884 część Nowej Gwinei i Archipelag Bismarcka. W następnych latach Rzesza zmusiła Chiny do wydzierżawienia Kiau-czou (1898). W 1911 w drodze umowy z Francją zyskali Niemcy część Kongo Francuskiego.

Inny kierunek lądowy imperializmu niemieckiego to Bliski Wschód. Bank Niemiecki uzyskał od Turcji koncesję na budowę linii kolejowej ze Smyrny do Ankary, w ten sposób została zapoczątkowana kolej bagdadzka.

W 1891 założono Powszechny Związek Niemiecki, od 1894 występujący pod nazwą Związku Wszechniemieckiego. Grupowała ona ludzi cieszących się autorytetem, jej zadaniem było propagowanie haseł nacjonalistycznych i zaborczych. Głównym ideologiem nacjonalizmu niemieckiego był Heinrich von Treitschke. Teoretyczne podstawy planów zaborczych Niemiec dał Friedrich Ratzel. Podkreślał on w swoich pracach konieczność powiązania nauk społecznych z nauką o ziemi. Uważał państwo za organizm, walkę zaś o byt uważał za walkę o przestrzeń.

W okresie rządów Capriviego wprowadzono dalsze ustawy społeczne, jak odpoczynek niedzielny, zakaz zatrudniania dzieci do lat 13, maksymalny 11 godz. dzień pracy dla kobiet.

Ruch socjalistyczny: + partia socjaldemokratyczna wobec złagodzenia sytuacji postanowiła opracować nowy program + zajęto się tym na zjeździe w Erfurcie w 1891, uchwalono tam program erfurcki, głównym jego redaktorem był Karl Kautsky.

Program erfurcki: + powszechne głosowanie + 8 godzinny dzień pracy + zakaz pracy dla dzieci + nie domagano się republiki demokratycznej.

Cały czas rosły wpływy socjalistów w społeczeństwie. W 1912 uzyskali oni w wyborach 1/3 głosów.

W okresie późniejszym nastąpiło nieformalne rozbicie socjaldemokracji niemieckiej. Na przykład lewica była reprezentowana przez Karl Liebknecht, który wysuwał na czoło internacjonalizm, poza tym była grupa opanowana przez centryzm i rewizjonizm.

Rozdział czternasty: Monarchia Austro-węgierska.

Lata 1867 – 1918 to okres w dziejach monarchii habsburskiej zwany okresem dualizmu. Państwo austriackie (Przedlitawia) i węgierskie (Zalitawia) związane były unią rzeczową. Osobne miejsce zajmowała Bośnia i Hercegowina, które w okresie 1878 – 1908 pozostawały pod zarządem austro-węgierskim. Po 1908 zostały one anektowane.

Obok spraw narodowościowych, w Austro-Węgrach istniał także problem społeczny oraz nierównomierność rozwoju gospodarczego.

System polityczny Austro-Węgier: + cesarz Franciszek Józef swym długim panowaniem jak i oddaniem państwu zdobył sobie wielki autorytet + decydował o nominacjach premiera i ministrów w Austrii + parlament austriacki zwany Radą Państwa był dwuizbowy (Izba Panów i Izba Posłów) + od 1873 zaczęto stosować wybory bezpośrednie w czterech kuriach + początkowo do rządów powoływano liberałów niemieckich (gabinet Adolfa Auersperga 1871-1879) + za ich rządów wypowiedziano konkordat, wprowadzono nadzór państwa nad szkolnictwem + opozycja liberałów co do okupacji Bośni zraziła cesarza i od 1879 do 1893 rządził gabinet Edwarda Taaffego, który oparł się na konserwatystach.

Ruch czeski: + na czoło wysunęli się młodoczesi, którzy chcieli federalistycznego ustroju monarchii, równouprawnienia z Niemcami + jego przedstawicielami był Karol Kramar i Tomasz Masaryk.

W latach 1895 – 1897 tekę premiera miał Kazimierz Badeni. Wprowadził on piątą kurię głosowania powszechnego oraz wydał rozporządzenia językowe dla Czechów.

Ruch robotniczy: + 1878 – powstaje w Czechach partia socjaldemokratyczna + 1888/1889 zjazd w Hainfeld, na którym zostaje utworzona Socjaldemokratyczna Partia Austrii pod przewodnictwem lekarza Victora Adlera + swoją partię nazywali „małą międzynarodówką” + w swoistych warunkach zaczął zdobywać zwolenników kierunek rewizjonistyczny, zwany austromarksizmem, który zwracał uwagę na kwestię narodowościową i domagał się autonomii kulturalnej + 1899 zjazd w Brnie uchwala program brneński, który domagał się przekształcenia Austrii w federację demokratyczną, problemy te później zostały opracowane przez Otto Bauera i Karla Rennera.

Ruch chrześcijańsko-społeczny: + przedstawicielem tego ruchu był Karol Lueger, burmistrz Wiednia + wprowadzał hasła antysemickie.

Zaczął się także szerzyć ruch wszechniemiecki. Żądał on przyłączenia Austrii do Rzeszy, jego przywódcą był Georg Schonerer.

W latach 1900 – 1904 rządził gabinet Korbera. Próbował on osłabić walkę narodowościową poprzez spajanie więzów gospodarczych poszczególnych krajów.

W 1907 po raz pierwszy zastosowano powszechne głosowanie. Myślano też o przebudowie państwa austriackiego. W 1905 Aureliusz Popovici wydał książkę „Stany Zjednoczone Wielkiej Austrii” gdzie pisał o nowym podziale Austrii na terytoria narodowe, obdarzone rządami i sejmami. Takie myśli krążyły też wśród współpracowników Franciszka Ferdynanda, syna cesarza. Spodziewano się, że plany te uda się zrealizować po śmierci Franciszka Józefa.

Na Węgrzech następowała madziaryzacja. Czołowym mężem stanu był Koloman Tisza, sprawował on rządy na Węgrzech w latach 1875 – 1890.

Ruch robotniczy na Węgrzech: + nie łączyli się z Austriakami + 1880 – powstała Powszechna Robotnicza Partia Węgier, postawiła sobie za cel powszechne głosowanie + 1890 – powstaje Socjaldemokratyczna Partia Węgier.

W polityce zagranicznej uwaga Austro-Węgier skupiona była na Bałkanach.

Rozdział piętnasty: Wielka Brytania wczesnej ery imperializmu.

System polityczny Wielkiej Brytanii: + trzonem rządzącym była burżuazja + dwa zmieniające się stronnictwa polityczne: konserwatyści, dawni torysi i liberałowie, dawni wigowie + nie ma konstytucji, tworzą ją różnorodne normy prawne i zwyczaje + u szczytu stoi król, który panuje, ale nie rządzi + pełnię władzy ma parlament i rząd + parlament to Izba Lordów i Izba Gmin + reforma Disraelego z 1867 obniżyła cenzus majątkowy wyborców, obdarzyła prawem głosu drobnomieszczaństwo i część bogatszych robotników + reforma Gladstone z 1884 jeszcze bardziej obniżyła cenzus majątkowy i przyznała prawo wszystkim mężczyznom mieszkającym we własnych domach, wówczas to z 7 mln mężczyzn, czynne prawo wyborcze miało 5 mln + głosowanie powszechne wprowadzono w 1918.

Kwestia robotnicza: + 1871 – związki zawodowe (Trade Unions), grupujące wykwalifikowanych robotników zostały zalegalizowane + 1881 powstaje Federacja Demokratyczna, od 1884 zwana Federacją Socjaldemokratyczną, na jej czele stał Harry Hyndman, głównymi celami Federacji był: ośmiogodzinny dzień pracy, nacjonalizacja banków i kolei, progresywny podatek dochodowy + 1884 zawiązuje się Towarzystwo Fabiańskie, było ono przeciwnikiem działalności rewolucyjnej, a zwolennikiem stopniowego przekształcania kraju w duchu socjalistycznym, jego przywódcą był Bernard Shaw + po 1890 zaczął powstawać ruch unionistów, czyli robotników niewykwalifikowanych + 1893 – powstała Niezależna Partia Pracy, na jej czele stanął James Hardie, w swych koncepcjach zbliżony był do Towarzystwa Fabiańskiego.

Kwestia irlandzka: + Irlandczycy znosili ucisk społeczny, polityczny i religijny + 1879 zawiązanie Ligi Ziemskiej na czele z Michael Davitt, który wszczął akcję niepłacenia czynszów, zwanej inaczej bojkotem od Charlesa Boycotta, który stał się jego ofiarą (właściciel ziemski) + 1881 – ustawa Gladstone „trzy F”, czyli niski czynsz, chroniony prawem termin dzierżawy i wypłata odszkodowania opuszczającemu farmę dzierżawcy za dokonanie inwestycji + mimo tego akcja terrorystyczna wzmogła się + 1886 próbowano dać autonomię Irlandii (ustawa Home Rule) i tym samym dać Irlandii osobny parlament w Dublinie, ale parlament nie przyjął tej uchwały + w ten sposób powstała frakcja unionistów nie chcąca autonomii Irlandii.

Polityka zagraniczna Wielkiej Brytanii: + stosowanie „wspaniałego odosobnienia” czyli nie zawieranie umów wojskowych z innymi państwami + liczyła głównie na swoją potęgę finansową i potęgę morską + na morzu stosowali zasadę „poziomu dwóch potęg” tzn. flota brytyjska miała być potężniejsza niż dwie najsilniejsze floty po brytyjskiej flocie wojennej + armia lądowa była stosunkowo niewielka + 1876 – królowa Wiktoria zostaje proklamowana cesarzową Indii, rok wcześniej wykupiono od kedywa Egiptu pakiet akcji Towarzystwa Kanału Sueskiego, aby zapewnić bezpieczną drogę do Indii + 1882 – opanowanie Egiptu.

Nacjonalizm brytyjski: + 1867 – Charles Dilke publikuje książkę „Większa Brytania”, gdzie zawarł nacjonalistyczną myśl brytyjską + w czasie wojny burskiej 1899-1902 zaczął się kierunek jingoizmu, czyli skrajnego nacjonalizmu brytyjskiego.

Rozdział szesnasty: Imperializm brytyjski.

Spośród wszystkich państw świata Wielka Brytania jako pierwsza wkroczyła w epokę imperializmu. Z końcem XIX wieku Wielka Brytania utraciła zdecydowanie swe dotychczasowe monopolistyczne stanowisko w przemyśle i handlu. Od 1887 zaczęto umieszczać na wyrobach znaki fabryczne co do kraju pochodzenia.

W 1884 założono Imperialną Ligę Federacyjną, która skupiała czołowych polityków obu stronnictw w celu prowadzenia jednorodnej polityki kolonialnej.

Przedstawiciele imperializmu brytyjskiego: + John Seeley, który napisał „Ekspansja Anglii”, gdzie dowodził, że imperium brytyjskie odpowiada potrzebie narodów je zamieszkujących + Joseph Chamberlain, prowadził on akcję mającą na celu zespolenie gospodarcze kolonii z metropolią.

Rozszerzanie posiadłości brytyjskich: + 1886 – zajęcie Górnej Birmy + 1898 – zajęcie Wejhawej, w tym samym roku zajęto Sudan + 1899 – 1902 wojna burska i zajęcie Transwalu i Oranii.

Brytyjskie kolonie dzieliły się na te zamieszkane przez ludność rodzimą oraz kolonie gdzie osadnikami byli głównie Anglicy. W koloniach pierwszego typu rządy sprawował gubernator mianowany przez rząd londyński, wyłączne od tej zasady były Indie. Kolonie drugiego typu zdobyły samorząd z przedstawicielstwem narodowym, bądź też szerszą autonomię z własnym rządem. Istniały też dominia uznające naczelne zwierzchnictwo Korony brytyjskiej, a poza tym luźno były one związane z metropolią. Przed I wojna światową dominiami były: Kanada od 1867, Związek Australijski od 1901, Nowa Zelandia od 1907, Związek Południowej Afryki od 1910.

Największy kapitał Wielka Brytania zainwestowała w Kanadę i Nową Fundlandię. W chwili wybuchu pierwszej wojny światowej około 60% terenów kolonialnych, tj. mniej więcej czwarta część kuli ziemskiej wchodziła w skład imperium brytyjskiego. Pośród ludności imperium biali stanowili zaledwie siódmą część.

Rozdział siedemnasty: Francja – Komuna Paryska.

Wojna francusko-niemiecka zakończyła się faktycznie, gdy francuski Rząd Obrony Narodowej przyjął 28 stycznia 1871 ciężkie warunki rozejmu. Obejmował on m. in. oddanie fortów Paryża. Dnia 8 lutego 1871 Francuzi wybrali posłów do Zgromadzenia Narodowego, które miało rozstrzygnąć o najważniejszych sprawach Francji. Znaczną większość zdobyli monarchiści. Szefem władzy wykonawczej republiki, który łączył w sobie funkcję głowy państwa i naczelnika rządu został Adolf Thiers. Zgromadzenie Narodowe zatwierdziło rozejm i podpisało pokój z Niemcami.

Przebieg działań Komuny Paryskiej: + 18 marca 1871 – rząd nakazuje odebranie paryskiej Gwardii Narodowej armat, zakupionych ze składek Paryżan + akcja wojska nie udaje się, ponieważ żołnierze sympatyzują ze zbuntowanym ludem + wojsko zostało wycofane, w Paryżu władzę objął Komitet Centralny, który zarządził wybory + 28 marca 1871 zaczęła działać Komuna, którą wybrał lud paryski, było w niej 25 robotników, większość stanowili rewolucyjni radykałowie + w Komunie skrystalizowały się kierunki zwane „większością”, która nie widziała różnicy pomiędzy Wielką Rewolucją a tym co się działo w Paryżu, nie zawsze przykładali wagę do reform społecznych, ale za to chcieli silnej władzy rewolucyjnej i rozprawienia się z przeciwnikami, duży wpływ na ten kierunek miał Louis Blanqui, który jednak nie brał udziału w Komunie, uważał on, że największym złem jest własność środków produkcji; istniała także „mniejszość”, która zwracała dużą uwagę na reformy społeczne, ale nie zgadzała się z bezwzględną walką z przeciwnikami, wśród niej byli proudhoniści, widzieli oni Komunę jako władzę Paryża, a nie Francji + w końcu kwietnia utworzono Komitet Ocalenia Publicznego + w kwietniu wydano też Deklarację do ludu francuskiego, zwana później testamentem Komuny, żądała ona autonomii dla wszystkich miejscowości, aby rozwinąć w pełni działalność człowieka + naczelnym organem Komuny był Komisja Wykonawcza + została zniesiona armia z przymusowego zaciągu, jej miejsce zajęła Gwardia Narodowa + ustalono minimum płacy + w działaniach Komuny zapisali się także Polacy, m. in. Jarosław Dąbrowski, Walery Wróblewski + 21 maja 1871 wojska rządowe zaczęły atakować Paryż + Dąbrowski zginął podczas walk + 27 maja 1871 stolica została zdobyta + zdobywcy przystąpili do bezwzględnych represji + Komuna Paryska istniała 72 dni.

Rozdział osiemnasty: Francja – początki III Republiki.

10 maja 1871 zawarto we Frankfurcie nad Menem pokój z Niemcami. Pierwszym szefem rządu został Thiers (1871 – 1873). W marcu 1873 dzięki rozpisanej przez rząd pożyczce Francja mogła spłacić kontrybucję i wojska okupacyjne zostały wycofane z ziemi francuskiej.

Urzędujące Zgromadzenie Narodowe miało w swym składzie większość monarchistów, którzy dzielili się na legitymistów, zwolennicy starszej linii Burbonów (linia Karola X), orleanistów, stronników gałęzi Ludwika Filipa oraz na bonapartystów. Jednakże kłótnie co do przyszłego ustroju (monarchia z konstytucją, czy bez niej) oraz flagi narodowej (trójkolorowa czy burbońska) podzieliły monarchistów nie mogących się zjednoczyć. Powoli też zaczęła postępować republikanizacja kraju.

Po Thiersie prezydentem został Mac-Mahon (1873 – 1879), który znany był z poglądów rojalistycznych. W 1875 uchwalono wniosek o wyborze prezydenta przez Senat i Izbę Deputowanych, które połączone były w Zgromadzenie Narodowe. W 1879 na prezydenta został wybrany Jules Grevy (1879 – 1887), który z przekonania był republikaninem, w tym samym roku stolicę przeniesiono z Wersalu do Paryża, a „Marsyliankę” uznano za hymn narodowy.

W 1875 uchwalono konstytucję, na którą składały się właściwie trzy ustawy.

Konstytucja III Republiki: + na czele państwa stoi prezydent wybierany na 7 lat przez Zgromadzenie Narodowe + Senat wybierały departamentalne kolegia wyborcze, a Izbę Deputowanych tworzono na podstawie wyborów powszechnych, równych i tajnych + była ona próbą przeszczepienia angielskich wzorów, ale nieudaną ponieważ we Francji nie było systemu dwupartyjnego + utrzymano centralizację.

Stąd też wzięły się stałe zmiany rządów, ponieważ rzadko kiedy miały one poparcie obu izb parlamentarnych. Największą rolę w rządzeniu III Republiką odgrywała burżuazja, dopiero na dalszym miejscu była arystokracja rodowa.

Sytuacja sprawy robotniczej: + do końca XIX wieku Francja nie znała ustawodawstwa społecznego + 1876 pierwszy kongres robotniczy + 1879 powstaje Francuska Partia Robotnicza, kierowana była przez Jules Guesde i Paul Lafargue, jej program został uchwalony w Hawrze + 1882 dochodzi do rozłamu w partii i powstaje ruch possybilistów, tj. zwolenników reform ograniczonych, ale możliwych do zrealizowania, przewodzili im Benoit Malon i Paul Brousse, bardzo często opanowywali samorządy lokalne + innym odłamem byli blankiści, którzy najwięcej uwagi poświęcali walce politycznej + 1886 – zawiązuje się Narodowa Unia Związków Zawodowych + 1895 powstaje Generalna Konfederacja Pracy, która grupowała związki zawodowe + zaczęło się kształtować skrzydło kolektywistów, którzy chcieli uspołecznienia środków produkcji i wzięcia przez proletariat udziału w walce politycznej + 1905 Francuska Partia Robotnicza, possybiliści i blankiści łączą się za staraniem Jean Jaures we Francuską Partię Socjalistyczną.

We Francji nie istniały zwarte organizacje partyjne, ale jedynie pewne kierunki. Były to: + lewica republikańska, która reprezentowała wielką burżuazję + radykałowie, czyli reprezentacja polityczna drobnej burżuazji, tym kierunkiem przewodził Georges Clemenceau.

Na życie polityczne wielki wpływ miały banki oraz zrzeszenia przemysłowców. Istniały we Francji warunki korzystne dla wywozu kapitałów.

W polityce zagranicznej wytworzyły się dwa poglądy: + zbliżenie do Niemiec, jego przedstawicielem był Gabriel Hanotaux + tworzenie sojuszy skierowanych przeciwko Niemcom, ten pogląd reprezentował Theophile Delcasse.

Ekspansja kolonialna III Republiki: + 1881 – protektorat nad Tunezją + 1884 – protektorat nad Annamem + 1885 – utworzenie Konga Francuskiego i protektorat nad Madagaskarem + 1891 – aneksja Tahiti + 1893 – zajęcie Dahomeju + 1896 – aneksja Madagaskaru + 1912 – protektorat nad Marokiem.

Rozdział dziewiętnasty: Francja – kryzysy III Republiki.

W 1886 ministrem wojny zostaje Georges Boulanger, zdobył on wielką popularność. Zwany był „generałem Odwet”, który miałby odzyskać Alzację i Lotaryngię. Jednakże został pokonany przez swoich przeciwników politycznych i w 1891 popełnił samobójstwo. Z tym generałem związany jest kierunek zwany bulanżyzmem, który domagał się podniesienia roli Francji na tle Europy oraz usprawnienia machiny rządowej.

Sprawa Kanału Panamskiego: + 1880 Ferdinand de Lesseps zawiązuje spółkę akcyjną dla budowy kanału w Ameryce Środkowej + 1884 prace nad budową kanału stanęły, ponieważ zabrakło funduszy, wypuszczono obligacje loteryjne za zgodą parlamentu + 1892 – ogłoszono bankructwo spółki, przy okazji wyszły na jaw przekupstwa wyższych urzędników i parlamentarzystów + sprawa została okrzyknięta „aferą panamską” + część personelu musiała odejść z życia politycznego + w wyniku nowych wyborów do parlamentu, większość uzyskali umiarkowani.

W latach 1880 – 1882 doszło do porozumienia z katolikami, którzy w większości byli zwolennikami monarchii. W 1892 papież Leon XIII wydaje encyklikę w której wezwał wiernych do pojednania się z republiką. Część katolików porzuciła zasadniczą opozycyjność i wyraźnie opowiedziała się za republiką, tych nazwano przyłączonymi.

Sprawa Dreyfusa: + 1894 – kapitan artylerii Alfred Dreyfus, Alzatczyk żydowskiego pochodzenia, został aresztowany pod zarzutem szpiegostwa na rzecz Niemiec + sąd wojenny skazał go na zesłanie na Wyspę Diabelską w Gujanie Francuskiej + 1896 – nowy szef kontrwywiadu francuskiego podpułkownik Picquart składa ministrowi wojny raport o niewinności Dreyfusa + dowództwo wojskowe nie życzy sobie dalszego śledztwa, boi się ono skompromitowania sądu wojennego + Picquart zostaje usunięty z szefostwa kontrwywiadu + cała sprawa podzieliła Francję na dwa obozy: antydreyfusistów, którymi byli monarchiści, nacjonaliści, antysemici i katolicy; dreyfusistów, którymi byli socjaliści, część burżuazji, intelektualiści (Emil Zola) + 1898 – otwarty list Zoli do prezydenta republiki, gdzie oskarżał wojskowy wymiar sprawiedliwości + władze wojskowe ogłaszają nowy dokument mający udowodnić winę Dreyfusa, ale okazuje się on fałszerstwem, ten fakt spowodował, że proces został wznowiony + 1899 sąd wojskowy skazuje Dreyfusa na 10 lat więzienia + prezydent republiki ułaskawia Dreyfusa + 1906 – Dreyfus dostępuje pełnej rehabilitacji.

W 1899 powołano nowy rząd, w którym nie było ludzi zamieszanych w sprawę Dreyfusa. Jego premierem był Rene Waldeck-Rousseau, a ministrem handlu został Aleksander Millerand, pierwszy socjalista francuski w rządzie.

W kwestii współpracy z rządem burżuazyjnym nastąpił rozłam w łonie socjalistów. W 1899 odbył się kongres w Paryżu, za objęciem ministerstw wypowiadał się Jaures, a przeciwko współpracy byli Jules Guesde i Edouard Vaillant. Kongres potępił socjalistom wchodzić do rządów burżuazyjnych, ale zaraz potem uchwalono, że mogą nastąpić wyjątki, kiedy partia może współdziałać z rządami. W 1900 obradował międzynarodowy kongres socjalistyczny w Paryżu, przyjęto na nim wniosek Kautsky, który potępiał współpracę, ale uznawał ją w niektórych wypadkach.

Za sprawą Milleranda uchwalono we Francji w 1900, 11 godzinny dzień roboczy. Później zaś wprowadzono przymusowy odpoczynek niedzielny w 1906 i emerytury robotnicze w 1910.

Wskutek sprawy Dreyfusa zaczęła się niechęć społeczeństwa do armii. W 1905 uchwalono ograniczenie czasu służby wojskowej do dwóch lat. Taka niechęć była obecna także w stosunku do Kościoła. W 1904 odebrano zakonnikom prawo nauczania młodzieży, rok później został wypowiedziany konkordat z 1801 i uchwalono rozdział Kościoła od państwa, większa część majątku kościelnego uległa konfiskacie.

Na początku XX wieku we Francji obserwuje się ruch zwany „przebudzeniem narodowym”, który był wywołany agresywną polityką Niemiec.

Rozdział dwudziesty: Przymierze francusko – rosyjskie.

Przyczyny przymierza francusko – rosyjskiego: + sytuacja polityczna, ponieważ w 1887 Niemcy nie odnowiły z Rosją traktatu reasekuracyjnego i tym samym car musiał szukać nowego sojusznika + czynniki gospodarcze, ponieważ skarb rosyjski pożyczał pieniądze od Francji od 1888 + 1891 przedterminowo odnowiono traktat Trójprzymierza, co spowodowało poczucie zagrożenia w Europie i Rosji + w 1893 miała miejsce wolna celna pomiędzy Rosją a Niemcami.

Przebieg zbliżenia Francji z Rosją: + 1891 wizyta floty francuskiej w Kronsztadzie + w tym samym roku nastąpiło pierwsze porozumienie między Francją a Rosją + 1892 konwencja wojskowa pomiędzy tymi krajami, nie ma jednak na niej podpisów członków rządów + 1893/1894 wymiana listów pomiędzy ministrami spraw zagranicznych Rosji i Francji, oba państwa uznają konwencję wojskową z 1892 i tym samym nabrała ona mocy wiążącej, mówiła ona, że Rosja w wypadku ataku Niemiec na Francję miała zaatakować Rzeszę i odwrotnie, gdyby Niemcy zaatakowały Rosję.

Rozdział dwudziesty pierwszy: Delcasse i Entente Cordiale.

W czerwcu 1898 ministrem spraw zagranicznych został Theophile Delcasse, uważał on za głównego wroga Niemcy.

Stosunki francusko-włoskie: + po zjednoczeniu Włochy znajdowały się w konflikcie z Francją, prowadziły z nią wojnę celną + jednakże w końcu XIX wieku Włochy poniosły klęskę celną i chciały zatarg z Francją zlikwidować + Włochy chciały rozwinąć swą ekspansję w Afryce Północnej i dlatego potrzebowały ugody z Francją + 1898 traktat handlowy włosko-francuski, kończy on wojnę celną + 1902 tajny układ polityczny, Włochy zobowiązują się do neutralności w wypadku wojny niemiecko-francuskiej.

Zbliżenie angielsko-francuskie: + zwolennikiem ugody z Francją był król brytyjski, Edward VII + rokowania były prowadzone w Londynie przez lorda Lansdowne i Paula Cambona + 1904 podpisanie układów, które zapoczątkowały Entente Cordiale.

Niemcy chciały wykorzystać sprawę Maroka. Ich polityka sprowadzała się do roszczeń względem tego kraju, sądzili, że Wielka Brytania niedostatecznie udzieli wsparcia Francji, do której należało Maroko. W 1905 cesarz Wilhelm wylądował w Tangerze i oświadczył, że składa wizytę sułtanowi jako niezależnemu władcy. Nastąpił kryzys międzynarodowy, Delcasse musiał odejść z rządu i w 1906 zwołano konferencję w Algeciras w Hiszpanii. Francję poparła tam Wielka Brytania, Rosja, Stany Zjednoczone, Włochy. Niemcy mogły tylko liczyć na Austro-Węgry. Uchwalono, że policję w Maroku zorganizuje Francja z Hiszpanią, a kapitaliści francuscy, angielscy, hiszpańscy i niemieccy mieli zorganizować marokański bank państwowy.

W 1907 podpisano układy pomiędzy Wielką Brytanią a Rosją, dotyczyły one spraw Azji Środkowej, Persji i Afganistanu.

Powstało tą drogą Trójporozumienie (Francja, Wielka Brytania, Rosja), które stanęło naprzeciw Trójprzymierza (Niemcy, Austro-Węgry, Włochy).

Rozdział dwudziesty drugi: Włochy.

W lipcu 1870 wycofano garnizon francuski z Rzymu, powodem była wojna Francji z Niemcami. W tym samym roku wojska włoskie zajęły Rzym, który ogłoszono stolicą Królestwa Włoch. Papież Pius IX nie uznał zaboru Rzymu.

Rozwój gospodarczy Włoch był bardzo niejednorodny. Na północy rozwijał się przemysł i działała zamożna burżuazja, natomiast na południu przeważały stosunki feudalne i nie było przemysłu. Kryzys gospodarczy spowodowany był brakiem węgla i żelaza na terenie Włoch.

Status królestwa regulowała konstytucja Królestwa Sardynii nadana przez Karola Alberta w 1848.

Konstytucja włoska: + ustrój monarchiczny z koroną dziedziczną w domu sabaudzkim + rząd odpowiedzialny przed przedstawicielstwem narodowym: Senatem i Izbą Deputowanych.

We Włoszech panowali kolejno: + Wiktor Emanuel II + Humbert I + Wiktor Emanuel III.

Rządy sprawowała prawica, która dążyła do umocnienia państwa i ugruntowania zjednoczenia. W 1876 do rządów doszła lewica, m. in. Agostino Depretis i Francesco Crispi, którzy stanęli na gruncie rojalistycznym.

Ruch robotniczy we Włoszech: + 1882 – zaczyna działać Włoska Partia Robotnicza + 1892 zjazd w Genui, została tam zawiązana Włoska Partia Pracy, od 1895 nazywająca się Włoską Partią Socjalistyczną, uchwalono program oparty na marksizmie i odcięto się od anarchizmu + na Sycylii zaczęły tworzyć się związki robotnicze, tzw. Fasci + na początku XX wieku wydano wiele ustaw socjalnych.

Czołowym politykiem włoskim początku XX wieku był Giovanni Giolitti.

Polityka zagraniczna: + 1882 zawarcie z Niemcami i Austro-Węgrami traktatu Trójprzymierza, został on w mocy aż do I wojny światowej

Ekspansja kolonialna Włoch: + 1881 zajęcie portu Assab nad Morzem Czerwonym + 1885 powstaje kolonia Erytrea + 1896 próba zajęcia Etiopii, kończy się ona klęską wojsk włoskich pod Aduą + 1911 wojna o podbój Trypolitanii i Cyrenajki, które należały do Turcji, zakończyła się ona pokojem w Ouchy w 1912, który ustalał zwierzchnictwo Włoch nad Trypolitanią i Cyrenajką.

We Włoszech zaczął też się szerzyć ruch nacjonalistyczny, jego przedstawicielami byli Enrico Corradini i Gabriele D’Annunzio.

Rozdział dwudziesty trzeci: Państwa Półwyspu Iberyjskiego.

Sytuacja Hiszpanii: + 1870 – po rewolucji z 1868 królem zostaje wybrany książę Amadeusz sabaudzki, młodszy syn króla włoskiego Wiktora Emanuela II + 1873 abdykacja Amadeusza, który nie otrzymał poparcia duchowieństwa ani arystokracji, Kortezy nie mogąc znaleźć kandydata na króla, proklamują republikę w 1874 + jeszcze w tym samym roku republika upada, ponieważ siły burżuazji i proletariatu nie były jeszcze dość silne + królem został ogłoszony Alfons XII, syn Izabeli II, tym samym dokonała się restauracja bourbońska + gospodarka hiszpańska zaczęła się w tym okresie rozwijać, przemysł koncentrował się głównie na północy, w Katalonii, główne pozycje w gospodarce hiszpańskiej zajmował kapitał obcy + Katalonia, kraj Basków zaczął pod koniec XIX wieku przejawiać partykularyzm, wzmógł się on w 1909 podczas strajku w Barcelonie + w ruchu robotniczym dużą rolę odgrywał anarchizm + w 1898 Hiszpania przegrała wojnę ze Stanami Zjednoczonymi, utraciła Kubę, Puerto Rico i Filipiny.

Sytuacja Portugalii: + pod względem gospodarczym i politycznym była uzależniona od Wielkiej Brytanii + 1910 wojskowy zamach stanu znosi monarchię Braganzów, króla Manuela II i wprowadza republikę.

Rozdział dwudziesty czwarty: Kraje Półwyspu Bałkańskiego.

Sytuacja w Grecji: + była monarchią konstytucyjną + panował tam Jerzy I + jego dążenia szły w kierunku zjednoczenia ziem zamieszkałych przez Greków + 1897 wojna grecko-turecka, zakończyła się przegraną Grecji, Kreta uzyskała jednak autonomię + wojny bałkańskie w latach 1912-1913 przyniosły Grecji Janinę, Saloniki, Kawalę, wyspy na Morzu Egejskim.

Sytuacja Serbii: + miała być strefą wpływów monarchii habsburskiej + panowała tam dynastia Obrenoviciów (Milan I, Aleksander I), szukała ona poparcia w Austro-Węgrach + 1885 Serbia atakuje Bułgarię, przegrywa, ale Austria grozi wojną, więc Bułgarzy wycofują się z Serbii + wojna ta i rozwiązłe życie króla Milana I doprowadziło do jego abdykacji w 1899, ale także jego syn, Aleksander I nie był popularny + 1903 Aleksander I zostaje zamordowany, skupsztina wybiera na tron Piotra Karadjordjevicia, tym samym do władzy doszli zwolennicy Rosji, a przeciwnicy Austrii + 1906 austro-serbska wojna celna zwana „wojną świńską”, ponieważ chodziło o handel nierogacizną + wojnę wygrała Serbia, ponieważ została poparta przez kapitał francuski.

Sytuacja w Bułgarii: + 1878 zostało utworzone Księstwo Bułgarii w lennej zależności od Turcji + do 1885 przeprowadzono wykup ziemi dla włościan bułgarskich + pierwszym władcą odnowionej Bułgarii był Aleksander Battenberg + 1885 powstanie w Rumelii Wschodniej, części autonomicznej Turcji, proklamowano tam księciem Battenberga + Turcja uznała ten fakt, w ten sposób obie części Bułgarii zostały połączone + Serbia nie była z tego zadowolona i wypowiedziała wojnę Bułgarii w 1885, ale przegrała bitwę pod Sliwnicą i całą kampanię + zawarto traktat w Bukareszcie w 1886 na zasadzie status quo + 1886 wrogie stanowisko Rosji skłania Aleksandra do abdykacji + 1887 władcą wybrano sasko-koburskiego-gotajskiego Ferdynanda + 1908 ogłosił on niezależność od Turcji, niepodległość i ogłosił się królem Bułgarii + dużą rolę odgrywała kwestia macedońska, która poróżniała Grecję, Serbię i Bułgarię.

Sytuacja w Rumunii: + 1866 księciem zostaje Karol I z domu Hohenzollernów, w 1881 zostaje on królem + gospodarka rumuńska była prowadzona w sposób przestarzały + 1883 traktat z Austro-Węgrami.

Rozdział dwudziesty piąty: Turcja i Persja.

Turcja była krajem o gospodarce ekstensywnej i bardzo zacofanej. Gdy w latach 1875-1876 wybuchły powstania w Bośni i Hercegowinie, poparte przez Serbię i Czarnogórę, powstała grupa „nowych Osmanów”, którzy chcieli przeciwdziałać zacofaniu w oparciu o europejskie wzory, jej przedstawicielami byli Namik Kemal i Ziya pasza oraz Midhat.

Sytuacja w Turcji: + 1876 Midhat przyczynia się do abdykacji dwóch sułtanów i oddania korony Abdulowi Hamidowi + jako wielki wezyr Midhat ogłasza w tym samym roku konstytucję, która była bardzo liberalna, m. in. równość wobec prawa, wolność prasy, obowiązkowe nauczanie + po kongresie berlińskim sułtan jednak odsunął reformy i Midhata od rządów + 1880 Abdul Hamid wydaje nową ustawę, zreorganizowano wymiar sprawiedliwości, zarząd finansów i administrację, jednak nigdy nie weszła ona w życie + 1881 edykt muharremski (nazwa od nazwy miesiąca po turecku), który tworzył Zarząd Długu Publicznego Ottomańskiego, czyli wprowadzenia kontroli międzynarodowej nad finansami tureckimi + 1899 Niemcy dostają koncesję na budowę linii do Bagdadu.

Kwestie wewnętrzne osłabiające państwo tureckie: + sprawa Ormian, którzy zamieszkiwali północny-wschód Turcji, ale także mieszkali w Stambule, gdzie zajmowali się handlem, rząd turecki na wieść o ruchach narodowowyzwoleńczych pośród Ormian (głównie nad granicą rosyjską) zaczął od 1893 organizować masowe rzezie tej ludności + sprawa Greków, w 1896 wybuchło powstanie Greków na Krecie, w 1897 na wieść o mobilizacji Grecji, Turcja wypowiada temu państwu wojnę, tureckie wojska wcześniej ćwiczone przez oficerów niemieckich, pokonały Greków, w 1897 podpisano pokój w Stambule, który dał Turcji, tylko nieznaczną korektę granic i odszkodowanie, w 1899 cztery mocarstwa ustaliły, że Kreta stanowi państwo korzystające z autonomii + kwestia macedońska, w Macedonii walczyli ze sobą Bułgarzy, Serbowie i Grecy oraz Macedończycy, sprawa ta nie została uregulowana.

Ruch młodo-turecki: + zaczął się po 1905, kiedy to Rosja przegrała wojnę z państwem azjatyckim (Japonia) + przyczyną była także rewolucja w Rosji, która pobudziła nacjonalizm turecki i chęć zmian + jego początków należy szukać od tajnej organizacji założonej w 1889, była ona wzorowana na włoskich karbonariuszach + organizacją młodo-turecką była „Jedność i Postęp”, ona to sprawiła, że garnizony wojskowe w Macedonii podniosły bunt + 1908 sułtan Abdul Hamid nie mógł wykorzystać zbuntowanego wojska i ogłosił przywrócenie konstytucji z 1876 + 1909 sułtan próbuje dokonać zamachu stanu, ale nie udaje się to i musi abdykować, na tron powołano Mehmeda V + tak naprawdę władzę uchwycił triumwirat złożony z wezyra Talaata, Enwera i Dżemala + młodoturcy zaczęli głosić program panottomanizmu, czyli zespolenia w jeden naród wszystkich narodowości zamieszkujących Turcję + młodoturcy w polityce zagranicznej zaczęli opierać się na Niemcach.

Sytuacja w Persji: + była polem rywalizacji Rosji i Wielkiej Brytanii + 1872 Anglicy uzyskują na 70 lat prawo eksploatowania bogactw naturalnych w tym kraju + rządy szacha były absolutne, ale nieudolne + 1906 wybuch powstania w Teheranie, powody były takie same jak w przypadku rewolucji młodoturków, zwołano parlament zwany medżlis + 1907 uchwalono konstytucję, dawała ona podstawy do obrony kraju przed obcym kapitałem, w tym samym roku zaniepokojone mocarstwa, Rosja i Wielka Brytania podzieliły Persję na trzy strefy: północną, wpływów rosyjskich, południową-wschodnią wpływów angielskich oraz środkową, czyli mieszaną + 1911 medżlis zostaje rozwiązany.

Rozdział dwudziesty szósty: Mniejsze państwa Europy.

Charakterystyka mniejszych państw europejskich: + należały do nich: Szwecja, Norwegia, Dania, Holandia, Belgia, Wielkie Księstwo Luksemburg oraz Szwajcaria + miały różne źródła dobrobytu, w Szwecji był to przemysł metalurgiczny i drzewny, w Danii rolnictwo, w Norwegii żegluga.

Holandia i Belgia: + miały znaczne posiadłości kolonialne + do Holandii należały Indie Holenderskie (Jawa, Sumatra, Celebes, część Borneo i Nowej Gwinei), wyspa Curacao w Antylach i Surinam + Belgia miała w Afryce, Kongo.

W Skandynawii najważniejszym wydarzeniem politycznym było zerwanie unii Norwegii ze Szwecją, która została zawiązana w 1814. Przyczyną rozłamu była chęć mianowania własnych konsulów, którzy do tej pory byli wybierani tylko przez Szwedów. W 1905 Storthing, czyli parlament norweski uchwalił zerwanie unii, w tym samym roku Szwecja uznała niepodległość Norwegii, a król Oskar II zrzekł się tronu norweskiego. Norwedzy wybrali na króla Haakona VII, który był królewiczem duńskim.

Rozdział dwudziesty siódmy: Podział Afryki.

W połowie XIX wieku mapa Afryki była biała, z powodu małego zbadania rejonów tego kontynentu. W 1914 jedynym państwem niepodległym była Etiopia. W akcji podziału Afryki wzięły udział mocarstwa: Francja, Wielka Brytania, Niemcy i Włochy oraz Belgia i Portugalia.

Ekspansja francuska w Afryce: + 1881 – ogłoszenie protektoratu nad Tunezją + opanowała Mauretanię, Senegal, Gwineę Francuską i stworzyła Francuską Afrykę Zachodnią + 1885 protektorat nad Madagaskarem + 1912 utwierdzenie protektoratu nad Marokiem, tym samym afrykańskie imperium francuskie stało się największą posiadłością kolonialną w tej części świata.

Ekspansja angielska w Afryce: + punktem oparcia był Kraj Przylądkowy, zdobyty na Holendrach w 1806 + 1885 – zajęcie Beczuany + do 1890 zajęli Rodezję + 1899 zdobycie Sudanu + 1899 – 1902 wojna z Burami, zdobyli tym samym Transwal i Oranię + 1910 – utworzenie dominium, Związek Południowej Afryki.

Ekspansja niemiecka w Afryce: + stosunkowo późno podjęli ekspansję kolonialną + 1883 - kupiec Franz Luderitz na mocy układów z naczelnikami murzyńskimi zajmuje ziemie nad zatoką Angra Pequena, Wielka Brytania zatwierdza ten układ, w ten sposób powstała Niemiecka Afryka Południowo-Zachodnia + 1884 powstają kolonie Togo i Kamerun + 1885 powstaje Niemiecka Afryka Wschodnia + 1911 traktat z Francją, na jego podstawie kolonie niemieckie powiększyły się o część Konga Francuskiego.

Ekspansja włoska w Afryce: + do 1885 zajęli Erytreę + do 1912 podbili Trypolitanię i Cyrenajkę.

Ekspansja belgijska w Afryce: + z inicjatywy króla belgijskiego Leopolda II powstało w 1885 Wolne Państwo Kongo, którego właścicielem był sam król + 1908 Kongo zostaje kolonią belgijską.

Sprawa Egiptu: + 1869 – otwarcie Kanału Sueskiego + 1875 – kedyw egipski Izmail zaciągnął duże pożyczki w bankach europejskich i zmuszony był sprzedać Anglikom swój pakiet akcji Kanału, rok później jednak kedyw musiał ogłosić bankructwo + wierzyciele utworzyli Kasę Długu Egipskiego, która w praktyce objęła całe życie gospodarcze Egiptu + Francja i Wielka Brytania zmusiły Izmaila do abdykacji i powołali Tewfika + 1881 najbardziej uciemiężeni wieśniacy, czyli fellachowie wywołują wrzenie, na ich czele staje Arabi i doprowadza on do mianowania rządu, który przestał spełniać polecenia rządów europejskich + 1882 flota angielska bombarduje Aleksandrię, Francja wycofuje się z działań wojennych + w tym samym roku armia angielska pod Tall-al-Kabir pokonuje armię Arabiego, tym samym przywrócono poprzedni stan + Anglicy nie ogłosili nad Egiptem protektoratu, kedyw do 1914 był lennikiem sułtana, przedstawicielem Wielkiej Brytanii był w Egipcie konsul generalny, do 1907 był nim Evelyn Baring + panowanie Anglików w Egipcie spowodowane było zapewnieniem pewności co do spłaty długów egipskich, władanie Kanałem Egipskim oraz nadzorem nad uprawą bawełny.

Sytuacja w Sudanie: + na czele powstania staje derwisz Mohammed Ahmed, który ogłosił się Mahdim + 1883 mahdyści pokonują armię egipską, powstaje państwo feudalno-teokratyczne + 1885 umiera Mahdi, na czele tego państwa staje kalif Abdullahi + 1896 – 1899 ekspedycja angielska pod dowództwem Horatio Kitchenera zdobywa Sudan + w Sudanie zaprowadzono kondominium anglo-egipskie.

Działania francuskie w Afryce: + chcieli połączyć swoje posiadłości w Afryce Zachodniej z punktami oparcia nad Morzem Czerwonym + 1896 rozpoczęła się ekspedycja kapitana Marchanda, w 1898 dotarła ona do Faszody, kilka tygodni później dotarł tam Kitchener i kazał Francuzom opuścić ten teren + Francja nie była przygotowana do wojny i musiała ustąpić.

Sprawa Etiopii: + 1889 – 1913 to lata panowania Menelika II + 1889 traktat z Włochami w Ucciali, mogli oni rozszerzać swą kolonię w Erytrei + 1893 Włochy ogłosiły, że objęły protektorat nad Etiopią, na co Menelik II odpowiedział zerwaniem traktatu + 1895 Włochy wkraczają do Etiopii + 1896 bitwa pod Aduą, druzgocąca porażka Włochów.

Powstanie kolonii belgijskiej w Kongo: + w Afryce Zachodniej powstało państwo Kongo, w którym warstwą zwierzchniczą zwano mfumu + 1880 Pierre de Brazza zawarł z wodzem murzyńskim Makoko układy, na podstawie których kraj ten przeszedł pod panowanie Francji, powstało w ten sposób Kongo Francuskie + wcześniej, bo w 1876 Leopold II, król belgijski utworzył Międzynarodowe Towarzystwo Afrykańskie w celu badania Czarnego Lądu + 1880-1884 król belgijski pozyskuje dla siebie Henry Stanleya, podróżnika i odbywa on podróż, podczas której zawarł układy mające na celu przyłączenie ziem afrykańskich do Belgii + 1885 międzynarodowa konferencja w Berlinie postanawia utworzyć w Afryce Wolne Państwo Kongo, którego władcą został król belgijski + 1908 państwo to przechodzi z rąk króla na państwo belgijskie + Europejczycy dochody z Konga czerpali dzięki kauczukowi i kości słoniowej oraz złocie i diamentom.

Sytuacja w Afryce Południowej: + 1652 Holendrzy zakładają Kapsztad + Holendrów przybywających do tego kraju nazywano Burami, od holenderskiego boer, czyli chłop + 1806 – Kraj Przylądkowy zajmują Anglicy + 1835 – 1840 gdy parlament brytyjski w 1833 uchwalił zniesienie niewolnictwa w koloniach, Burowie przenieśli się na północ, ich wędrówki zwane są treekami + wtedy to założyli Oranię i Transwal, czyli Republikę Południowoafrykańską + 1867 odkrycie złoża diamentów w Oranii + 1877 Wielka Brytania ogłasza aneksję republik burskich + 1881 Burowie wygrywają z Anglikami pod Majuba Hill, zawarto pokój w Pretorii, który uznał niepodległość Transwalu + 1889 powstaje Brytyjska Kompania Południowoafrykańska, którą kierował Cecil Rhodes, zainteresowana ona była eksploatacją złóż diamentów i złota + zajęto kraje murzyńskie i stworzono kolonię angielską zwaną Rodezją + do państw burskich zaczęli ściągać cudzoziemcy, głównie Anglicy, zwani tam byli uitlanderami, odmawiano im praw politycznych + 1896 nieudana interwencja angielska pod wodzą Leandra Jamesona, cesarz niemiecki Wilhelm II wysłał do Transwalu telegram gratulacyjny z tego powodu, co wzburzyło opinię angielską + październik 1899 wybuch wojny burskiej, w tym samym roku Burowie wygrywają pod Kimberley i Ladysmith + 1902 pokój kończący wojnę burską, republiki burskie utraciły niezależność + 1909 utworzenie dominium pod nazwą Związek Południowej Afryki, składał się on z Kraju Przylądkowego, Natalu, Oranii i Transwalu.

Rozdział dwudziesty ósmy: Stany Zjednoczone.

Emigracja do Stanów Zjednoczonych: + „stara emigracja” na którą składali się Anglicy, Irlandczycy, Niemcy oraz mieszkańcy krajów skandynawskich + „nowa emigracja”, czyli Polacy, Węgrzy, Słowacy, Czesi, Włosi, Żydzi.

Istniała także emigracja chińska i japońska, ale ta była niemile widziana w Stanach. Od 1882 zabroniona była emigracja z Chin, a od 1907 z Japonii.

W gospodarce zapanowały monopole, ich właścicielami byli: John Rockefeller, który opanował produkcję ropy naftowej, Andrew Carnegie, który dominował w przemyśle stalowym. Po wojnie secesyjnej, na południu zrujnowani plantatorzy musieli parcelować swe posiadłości i wyprzedawać je. W ten sposób wielkie majątki zostały zastąpione farmami.

Aby skolonizować tereny słabo zaludnionych, w 1862 uchwalono ustawę o nadziałach, która mówiła że każdy pełnoletni mężczyzna mógł osiedlić się na Zachodzie i założyć tam gospodarstwo, po 5 latach ziemia ta stawała się własnością osadnika.

System polityczny Stanów Zjednoczonych: + głową państwa jest prezydent wybierany na 4 lata + obdarzony on jest pełnią władzy wykonawczej w sprawach wspólnych dla wszystkich stanów, jak waluta, handel, cła, polityka zagraniczna, siły zbrojne + ministeria zwane są departamentami, na ich czele są sekretarze stanu + władzę ustawodawczą sprawuje kongres złożony z Senatu i Izby Reprezentantów + w okresie od wojny secesyjnej do wyboru Woodrow Wilsona w 1912 u steru byli wciąż republikanie, z wyjątkiem dwóch prezydentur Grovera Clevelanda.

Kwestia robotnicza: + brak jednolitego ustawodawstwa społecznego we wszystkich stanach + 1866 pierwszy w dziejach Stanów Zjednoczonych kongres robotników w Baltimore, zostaje zawiązana Narodowa Unia Pracy, jej postulatami był ośmiogodzinny dzień pracy + 1886 zorganizowana została Amerykańska Federacja Pracy, jako ogólnokrajowe zrzeszenie związków zawodowych, pierwszym przewodniczącym został Samuel Gompers + 1 maja 1886 w Chicago podczas wielkiego wiecu robotniczego rzucona została bomba na policjantów, nastąpiły aresztowania, wykonano cztery wyroki śmierci, dzień ten później uznano za święto międzynarodowe klasy robotniczej.

Propagatorzy socjalizmu w Stanach Zjednoczonych: + 1876 zawiązuje się Partia Robotnicza + 1897 za sprawą Eugene Debsa powstaje Amerykańska Partia Socjaldemokratyczna.

Po pewnych wahaniach, farmerzy założyli trzecią partię polityczną, Partię Ludową Stanów Zjednoczonych. Powodem była zła sytuacja ekonomiczna rolników.

Prezydent Theodore Roosevelt podjął walkę z monopolami, ale nie osiągnął zasadniczych zmian. Część republikanów niezadowolona z działalności monopoli zerwała z partią i utworzyła stronnictwo postępowe. Wystąpiło ono z Rooseveltem jako kandydatem na prezydenta, ale odniosła ona porażkę. Prezydentem w 1912 został Woodrow Wilson. W 1914 wprowadził on ustawę Clayton Antitrust Act, która ograniczała swobodę działalności trustów.

Rozdział dwudziesty dziewiąty: Stany Zjednoczone wchodzą na arenę polityki światowej.

Z końcem XIX wieku wielkim uznaniem cieszyła się teoria nawalizmu, stworzona przez Alfreda Mahana.

Teoria nawalizmu: + Stany Zjednoczone muszą posiadać dużą flotę, aby wyprzeć przeciwnika z oceanów + trzeba zająć wyspy na Pacyfiku, przede wszystkim archipelag Hawajów + powinny mieć przewagę na Morzu Karaibskim + należy wybudować kanał środkowoamerykański łączący oceany.

Polityka kolonialna Stanów Zjednoczonych: + 1878 – założenie stacji węglowej w Pago Pago na wyspie Tutuila w archipelagu Samoa + 1898 – Hawaje stają się posiadłością Stanów Zjednoczonych, w tym samym roku uzyskują także wyspę Guam.

Sprawa Kuby: + 1895 wybucha powstanie przeciwko rządowi hiszpańskiemu, surowe represje hiszpańskie niszczą kraj, uderza to we wszystkich, którzy handlują z Kubą, przede wszystkim w Amerykanów + 1898 wylatuje w powietrze w porcie w Hawanie amerykański okręt wojenny „Maine”, w tym samym roku Stany Zjednoczone wydają wojnę Hiszpanii + wojna trwała krótko, Amerykanie opanowali Kubę i wysadzili wojska na Filipinach oraz zawładnęli Puerto Rico + w grudniu 1898 zawarto pokój w Paryżu, Hiszpania uznała niepodległość Kuby, zrzekła się tytułem odszkodowania Puerto Rico oraz oddała Stanom za 20 mln dolarów Filipiny.

Stany Zjednoczone zgodziły się na niepodległość Kuby, ale mogła ona zawrzeć z obcym państwem układu, który zagrażałby jej niezależności, nie mogła zaciągać pożyczek, których nie mogłaby spłacić, przyznała Stanom prawo interwencji dla ochrony jej niepodległości oraz musiała oddać Stanom tereny potrzebne do utworzenia stacji węglowych. Wszystkie te warunki noszą miano poprawki Platta, od nazwiska senatora Orville Platta.

W 1902 rząd kubański objął zarząd nad wyspą. W 1906 wybuchło powstanie na Kubie, stłumione przez Stany Zjednoczone, ich wojska pozostały na wyspie do 1909.

W 1900 Puerto Rico zostało przyłączone do Stanów Zjednoczonych.

Sytuacja na Filipinach: + gdy powstańcy pod wodzą Emilio Aguinaldo zorientowali się że Amerykanie zmierzają do zagarnięcia Filipin, wystąpili przeciwko Stanom Zjednoczonym + 1899 ogłoszono niepodległą republikę filipińską + 1902 ruch narodowy na Filipinach został zdławiony, a wyspy zostały anektowane.

Sprawa kanału panamskiego: + od 1850 wiązała Stany Zjednoczone umowa z Wielką Brytanią, że żadne z tych państw nie będzie miało wyłącznej kontroli nad kanałem środkowoamerykańskim + 1901 Wielka Brytania uznaje że Stany mogą same wybudować kanał + 1903 gdy Kolumbia nie chciała się zgodzić na budowę kanału w okolicach panamskich, Stany Zjednoczone wywołały powstanie, które proklamowało niezależną Republikę Panamską, która odłączyła się od Kolumbii + 1914 otwarto Kanał Panamski.

Rozdział trzydziesty: Kraje Ameryki Łacińskiej.

Ustrój krajów Ameryki Środkowej oparty był na wielkiej własności ziemskiej. Posiadłości te nazywały się fazendą w Brazylii, estancia w Argentynie, hacienda w Meksyku. We wszystkich państwach Ameryki Łacińskiej panował ustrój republikański (w Brazylii od 1889). Jednakże bardzo często na czele kraju stawała rewolta wojskowa zwana pronunciamento. Wtedy to na czele kraju stawiano generała zwanego caudillo.

Sytuacja w Brazylii: + 1888 regentka

35