W POSZUKIWANIU TOŻSAMOŚCI

POLSKIE PARADOKSY NADZIEI

• historia:

• po wojnie:

• Wyka Życie na niby

• Kott Mitologia i realizm

• Osmańczyk Sprawy Polaków

• Dąbrowska Szkice o Conradzie

• Miłosz Zniewolony umysł

• Strzelecki Humanizm socjalistyczny, Próby doświadczeń

• 50- te

• znikome zainteresowania esejem

• 60-te

• Stempowski Eseje dla Kassandry

• 70- te

• powrót do eseju

• cechy eseju:

• nieokreśloność (Sławiński)

• formy (międzygatunkowa)

• dystans wobec stereotypów myślowych

• podmiotu (niesprecyzowana rola autora)

• szlacheckie gawędziarstwo i nowoczesna erudycja (Miłosz)

• problemem węzłowym- kryzys świadomości europejskiej (Kowalczyk)

• charakterystyka:

• impuls krajowy do wydawania esejów na emigracji→ 1957 „Czytelnik” postanawia wydać eseje Jerzego Stempowskiego (nie doszło jednak do tego

PODRÓŻE DO PIEKIE Bolesław Miciński

JERZY STEMPOWSKI (1894- 1969)

• charakterystyka:

• Literatura oderwana od wielkich spraw narodu i ludzkości, od wielkich mitów nie ma żadnego znaczenia

• niechęć wobec awangardy

• docenianie Kafki, Joyce'a, Hemingwaya

• przeciw sztuce omfaloskopicznej- zapatrzonej w swój pępek

• pochwała realizmu, a wręcz naturalizmu

• twórczość:

• Europa 1938- 1939 1939

• esej o kryzysie świadomości europejskiej

• Monachium 1938- to tu Francja i Anglia przypieczętowały upadek swojej hegemonii w Europie, wydając ją na pastwę hitleryzmu i komunizmu

• zachód odstąpił od swoich europejskich zasad i doprowadziło to do upadku misji kulturalnej

• brak katastrofizmu (choć tytuł Eseje dla Kassandry wielu zmylił)

• Współczesna formacja humanistyczna, Klimat życia i klimat literatury

• sprzeczność zdobyczy europejskiej cywilizacji a jej dekadencji humanistycznej

• W dolinie Dniestru

• duch humanizmu i kultury jest wciąż żywotny na peryferiach

• Esej dla pięknej Heleny

• wciąż oparciem może być kultura klasyczna

STANISŁAW VINCENZ

• charakterystyka:

• z rodziny prowansalskiej, która na Podolu zajęła się wydobyciem ropy naftowej

• rzeka Czeremosz

• „ojczyzna człowiecza”

• wg Miłosza znajdujemy u niego wiarę w ciepłą, wzbogacająca antropologię, zapewniającą wiarę, że ani nie jesteśmy samotni, ani cudowność nie przeminęła

• twórczość:

• z Ignacym Blumenfeldem tłumaczenie Rudolfa Marii Holzapfla Wszechideału

• Na wysokiej połoninie

• Prawda starowieku

• Po stronie pamięci 1965

• Dialogi z Sowietami 1966

• cykl zamówiony w konsekwencji spotkania Kennedy'ego z Chruszczowem w 1961→ wyszła w Instytucie

• brak antyrosyjskich wątków

• naruszenie stereotypu Sowietów

• Tematy żydowskie 1977

• holocaust

CZESŁAW MIŁOSZ

• twórczość:

• Kontynenty 1958

• Świadectwo poezji 1983

autobiograficzno- filozofujące

• Rodzinna Europa 1959

• wschodni Europejczyk

• spór o duszę katechety z biologie (Naphty z Settembrinim)

• Oskar Miłosz

• wycofanie się Eurpoy z części środkowo- wschodniej- powód powstałych na Litwie waśni

• marksizm jako narzędzie do imperialnych podbojów

• wg Dąbrowskiej - „współczesny Pan Tadeusz”

• Widzenia nad Zatoką San Francisco 1969

• można traktować jako kontynuację Rodzinnej Europy

• gminność i trywialność Ameryki

• mianuje się tutejszym everymanem→ przekonuje go demokracja

• techniczny rozwój nie zniszczył tutaj rodzimej puszczy

• Prywatne obowiązki 1972

• Ziemia Urlo 1977

• Ogród nauk 1979

• Rok myśliwego 1990- pozory dziennika

MIECZYSŁAW JASTRUN

• Mit śródziemnomorski 1962

• rozczarowanie w stosunku do Europy

• kultura europejska musi wciąż rewidować swoje mity→ nie oznacza to ich śmierci, ale odnowę

SPIŻOWA BRAMA. NOTATNIK RZYMSKI - Tadeusz Breza 1960

• analiza Kościoła jako skostniałej instytucji oddanej grze ziemskich potęg

• jednostkowe sprawy w Watykanie

• uznany za esej kostiumowy w stosunku do KC PZPR

• podejrzliwie przyjęty na emigracji, poparcie w „Tygodniku Powszechnym” ks. Kuca

**************** PO PAŹDZIERNIKU 1956 ************************

ANDRZEJ STAWAR (1900- 1961)

• charakterystyka:

• właśc. Edward Janus

• pismo „Pod Prąd” (z Romanem Jabłonowski) tu pod pseudonimem Pawła Treski artykuły o stalinizmie w ZSRR

• zakaz publikowania

• po 1956- przypomina swoje przedwojenne szkice

• wywodzi się z marksizmu

• niechęć do niego w kraju→ wiadomość o chorobie→ wyjazd

• opieka i śmierć w Maisons- Laffaite

• twórczość:

• 1961 pośm. Pisma ostatnie

• rewolucja w perspektywie kulturalnej jako zjawisko europejskie i podległe europejskim standardom

• opis rewolucji bolszewickiej (nie stalinizmu w Polsce)

LESZEK KOŁAKOWSKI (ur. 1927)

• charakterystyka:

• tradycja marksistowska

• twórczość:

• Główne nurty marksizmu. Powstanie, rozwój, rozkład 1976- 78

• analiza zwyrodnień i elementów doktryny, które do tego doprowadziły

eseistyka filozoficzno- kulturalna

• Pochwała niekonsekwencji. Pisma rozproszone... 1989

• Obecność mitu 1972

• przełamanie marksistowskiego „światopoglądu naukowego” i panhistoryzmu

• rozróżnienie: nauki wyjaśniającej i wiary rozumiejącej

• mit jest ogólnokulturowy, to pytania wyrastające z potrzeby wiary w trwałe wartości

**** ESEJ Z POGRANICZA FILOZOFII I NAUKI ****

STANISŁAW CAT- MACKIEWICZ (1898- 1966)

• charakterystyka:

• esej literacko- kulturowy

• esej biograficzny

• piłsudczyk, geranofil→ Bereza→ premier rządu londyńskiego→ kraj (eseistyka)

• twórczość:

• o Stanisławie Auguście

• o Dostojewskim

JAN KOTT (1914- 2001)

• charakterystyka:

• wykładowca we Wrocławiu, Warszawie i Stony Brook (USA)

• doradca teatralny, recenzent

• w świecie Króla Leara i Sen nocy letniej gra się wg jego interpretacji

• twórczość;

• Szekspir współczesny 1965

• Zjadanie bogów 1986

PETERSBURG Jarosława Iwaszkiewicza 1976

• w 1971 Iwaszkiewicz przyjmuje Leninowską Nagrodę Pokoju

• idea powrotu Rosji do Europy pomimo przeciwieństw (idea w Rosji niemodna)

MARIA KUNCEIWICZOWA

• Fantomy 1971

• Natura 1975

• odpowiadają tematyce Cudzoziemki i Leśnikowi

• polemika z polską biernością, stadnością i nacjonalizmem (sama podróżowała wiele)

****** INNI- NOWSZE POKOLENIA ****

• Stanisław Lem

• Jan Józef Szczepański Przed nieznanym trybunałem 1975

• podstawą przeżycie hitleryzmu i stalinizmu

• wierność zasadom conradowskim

• Adam Michnik

• Z dziejów honoru w Polsce

• demokratyczne wyznanie wiary

• w odróżnieniu od Rosji, w Polsce nie ma ludzi zbędnych

• Don Kichot i wyzwiska

• o znaczeniu T. Manna i innych twórców w walce z faszyzmem

• dedykowane Stanisławowi Barańczakowi

1

---