Zabytki Krakowskie w Szwecyi Aleksander Czołowski (1902)

ALEKSANDER CZOŁOWSKI.

ZABYTKI KRAKOWSKIE

W SZWECYI

K R A K O W IE 1902

W D R U K A R N I »CZASU« o

ODBITKA Z V. ROCZNIKA KRAKOWSKIEGO.

b -

U }^ -o b 'C !-]

NAKŁADEM AUTORA.

ZABYTKI KRAKOWSKIE I SZWECYI

d daw na już szerokie warstwy naszego społeczeństwa i koła badaczy

są przekonane, że Szwecya posiada niejeden zabytek wywieziony

Przeszłość zupełnie usprawiedliwia przypuszczenie. Dość bowiem przy

pomnieć sobie K arola Sudertnańskiego, Gustawa Adolfa, K arola Gustawa,
K arola X II i ic-h najazdy, zwycięstwa i łupieże, dokonane na ogromnych
przestrzeniach Polski, które pozbawiły ją niezliczonych rzeczy, mających

praktyczne znaczenie i nieocenionych skarbów dla historyi i kultury na
rodowej.

Tradycya szwedzkich łupiestw i wywożenia zdobyczy — za morze, do

Szwecyi, utrzym yw ała się żywo z pokolenia na pokolenie. Pod jej wpływem

już kró l Stanisław A ugust zwrócił swą uw agę i na szwedzkie zbiory. Nę

ciła go szczególnie możliwość odkrycia w nich nowych źródeł do historyi

Polski, zaginionych k ron ik i roczników średniowiecznych. D la przekonania

się pod tym względem w yprawił w roku 1789 ks. J a n a A lbertrandego do

Szwecyi, opatrzywszy go funduszam i i poleceniami.

Ośm miesięcy przepędził uczony badacz w Sztokholmie; zwiedził Upsalę

i inne m iasta, poszukując wyłącznie polskich zabytków rękopiśmiennych
i wiele z nich bądź odpisał dosłownie, bądź też streścił dokładnie. Przy
ówczesnym atoli stanie archiwów i bibliotek nie widział ich wszystkich —
a na inne zabytki nie zwracał nawet uwagi. Rezultaty zaś swych badań
zostawił w rękopisie p. t. Iter Sveticum *).

W r. 1810 jeździł do Szwecyi z polecenia i kosztem ks. A dam a Czar

toryskiego, Felicyan B iern ack i, który nietylko zebrał nowe wiadomości
o rękopisach, lecz wiele z nich przywiózł do P u ław w darze od k ró la i za
kładów naukowych.

Po nim dla tych sam ych celów zwiedzał Szwecyę E ustachy hr. Tysz

kiewicz w r. 1843. W idział wiele i starał się wiele zobaczyć, o ile to wów-

N A P ISA Ł

ALEKSANDER CZOŁOWSKI.

z Polski.

') "W Bibl. XX. Czartoryskich w Krakowie rkp. Nr. 2418.

czas było możliwem i u porządkow ań ęm. Pierw szy też zwrócił uw agę na

zabytki nietylko rękopiśm ienne, ale i inne Polskę obchodzące. Dzieło jego

p. t.

„Listy ze Szwecyi"'

, z licznym i szczegółami, zaczerpniętymi także z ręk o

pisu ks. A lbertrandego, jest najważniejszem, co w tym przedmiocie posia

dam y drukow anego, jakkolw iek b ra k m u formy naukowej i fachowych
wiadomości.

Następnie wydane opisy Szwecyi przez A.. Przeździeckiego, T. Tripp-

lina, W. Engestróma mają wartość wyłącznie turystycznych wrażeń.

W roku 1895 jeździł do Szwecyi D r A leksander H irschberg za mate-

ry ałam i do czasów D ym itrów Samozwańców i badając archiw um państwowe,

bibliotekę królew ską i u p salską, w y d a ł1) tytuły ich rękopisów do Polski
się odnoszących, w edług szwedzkich drukow anych i pisanych katalogów,
które je często mylnie określają.

W ysłany w rok u 1897 przez R adę m iasta Lwowa do Szwecyi, dla

w yszukania i opisania zabytków wywiezionych ztąd przez K aro la X II

w roku 1704, m iałem sposobność poznać dokładnie najważniejsze zbiory

szwedzkie, uporządkow ane obecnie bardzo umiejętnie. Jak k o lw iek misya

moja była ściśle określoną, nie ograniczyłem się na niej, lecz starałem ja k

najwięcej zobaczyć i opisać, co Polskę obchodzi lub z P olski wywiezionem

zostało, starałem się przedewszystkiem uzupełnić to, czego nie widzieli moi

poprzednicy lub o czem niedokładne podali wiadomości. Poparcie i wpływy

wielce zasłużonego rodaka, ś. p. H en ry k a Bukowskiego, utorow ały mi drogę
do niedostępnych naw et zbiorów i ułatw iły w arunki badań, które nie po
zostały bez rezultatu. W śród pomyślnych okoliczności zwiedziłem zbiory

publiczne, archiw a, biblioteki, arsenały, kościoły, zbiory pryw atne króla

i m agnatów tak, że wTcale dokładny m am przegląd tego wszystkiego, co

Polskę pośrednio lub bezpośrednio dotyczyć może.

Głównego plonu dostarczył stołeczny Sztokholm , następnie Upsala,

zam ki królew skie w Gripsholm i D rottningholm i zam ek hrabiów Brahe
w Skokloster. W innych mniejszych zbiorach, gdzie być nie mogłem, sta
rałem się przynajm niej zebrać dokładne o nich w iadom ości; starałem się
też zbadać, gdzie i ja k ginęły tu łupy z P olsk i zabrane i pod tym wzglę

dem ze źródeł szwedzkich nader ciekawe zebrałem szczegóły.

Nie b ra k w istocie w Szwecyi polskich zabytków, pierwszorzędnej

nieraz w artości, lecz w porównaniu z tem, o czem m am y wiadomości, że
zostało nam zabrane, trzeba powtórzyć za ks. A lbertrandym , że „nie jest
ta k w ielka ich obfitość, ja k nasi z podania przodków sobie wróżyli". Z tro

feów bowiem tylu zwycięzkich bitew i potyczek, z zdobyczy tylu miast,

zamków, kościołów i dworów, z łupów w ysyłanych do Szwecyi n a setkach

wozów, szkut i statków ładownych — utrzym ało się dzisiaj tylko około
dw ustu sztandarów, zabranych nam n a polu bitew, cztery działa, z których
dw a Zygm unta A u g u sta, odlewu słynnego Oswalda B aldnera w Norym
berdze 1557 ro k u , a trzecie K rzysztofa R adziw iłła odlane przez H erm ana

—

') W K w artalniku historycznym r. 1896

M eltzfelda w Nieświeżu 1602 roku — należą do najpiękniejszych okazów
w Europie, dalej kilkadziesiąt sztuk broni siecznej, ręcznej, palnej i Przy
borów wojennych, pliki aktów polskich, około stu portretów, obrazów i ry
sunków, tyleż rękopisów, kilkanaście planów m iast i twierdz, kilk aset k sią
żek z różnych bibliotek polskich i k ilkanaście innych przedmiotów. Nie
b rak też zabytków, odnoszących się do Polski, ale szwedzkiego pochodzenia,

ja k planówT bitew, pochodów i m iast w Polsce, obrazów historycznych, por

tretów polskich, a wreszcie relacyj, aktów i korespondencyj, które n atu ra ln ą

drogą dyplom atycznych stosunków zebrały się w ciągu wieków. Ponadto
nie znajdzie się nic więcej.

K raków , który w wojnach szwedzkich w latach 1655 do 1657 i w la

tach 1702 do 1706 ta k strasznem u uległ złu pieniu, darem nieby dziś szukał

w Szwecyi swoich zabytków, kosztowności i dzieł sztu k i, w ydartych mu

i wywiezionych przez szwedzkich kom endantów K aro la G ustaw a i K a

rola, X II. Te znikły n a zawsze.

Z początku X V III w ieku było atoli zabytków polskich w Szwecyi

daleko więcej. Oto sam ych spiżowych dział i moździerzy z P olski przyw ie

zionych liczono tu wtedy prawie t r z y s t a sztuk, a pomiędzy niemi było
trzydzieści cztery, zabranych po bitwie kliszowskiej z K rakow a przez K a
rola X II w roku 1702.

fakcie tym wspomina E razm O tw ino w sk i') w te słow a: „Na zimę

(1702) Szwed lubo wyszedł z K rakow a, ale zabrał z cejkhauzu Rzeczypo
spolitej i z zam ku wszystkie arm aty spiżowe i jednej nie zostawiwszy. —
Z abrał też wszystkie p raep a ra to ria bellica, jakiekolw iek się znaleźć mogły.
Miasto K raków zawczasu pochowało było w ziemię swoje a rm a ty 2), a ta k
Szwed nie wiedząc o n ich , ośm tylko m iejskich burzących arm at wziął,
które stały w F loryańskiej bram ie i M ikołajskiej furcie. W zięli też Szwedzi

wiele łańcuchów w ielkich, które były do zam ykania ulic przy narożnych

kam ienicach1'.

A. G rab o w sk i3) podaje współczesny spis, w edług którego Szwedzi za

brali wtedy 42 dział i 3 moździerze, a więc widocznie nie wszystkie doszły

do Szwecyi, gdzie niebawem wraz z innym i spotkał je podobny los zagłady.

W iadomo, że po śm ierci K aro la X II Szwecya znalazła się n ad brze

giem ruiny finansowej. Ludność zmniejszyła się w skutek długoletnich wojen,
skarb świecił pustkam i — a dochody nie w ystarczały n a opędzenie najpo
trzebniejszych wydatków. W krytycznej tej chwili zwrócono uw agę n a n a

gromadzone po różnych miejscach trofea wojenne, a zwłaszcza n a działa
i moździerze, których było praw ie tysiąc spiżowych i postanowiono je spie
niężyć. W tym celu 379 sztuk, między niemi wiele polskich, przelano na

m etal, z którego wybijano ta la ry w kw adratow ych płytach wielkiego kształtu

') Dzieje Polski pod panowaniem Augusta II. Kraków 1849, str. 46 i 94.

2) Zabrał je następnie w r. 1706 w liczbie 80 sztuk król August I I do Saksonii, gdzieby

za niem i szukać należało.

3) Starożytności histor. polskie, T. I, str. 366.

—

Część m ałą zachowano, a resztę rozprzedano n a publicznych licytacyacb

w latach 1721 do 1724. W zachowanych k atalogach tych licytacyj przew a
żają działa z różnych m iast P o lsk i zabrane, oznaczone tylko w edług wa-

gom iaru (ciężaru kuli), bez bliższych opisów. Znalazły się między niemi
i owe krakow skie w liczbie tylko 25 sztuk, reszta ich została widocznie
przedtem przelaną na pieniądze. K upow ali je n a licytacyacb. miejscowi
i zagraniczni kupcy n a wagę m etalu i w ten sposób zniszczono je lub roz

prószono po całym świecie. K rakow skie nabyli kupcy aż z P o rtu g alii —
dla portugalskich k o lo n ii!

Na szczęście atoli jeszcze przed zniszczeniem i licytacyam i — kazano

na wieczną rzeczy pam iątkę sporządzić rysunki wszystkich ważniejszych
dział i moździerzy, z których każd a sztuka była zaopatrzona napisem, wy
rytym w ozdobnym kartuszu, gdzie i kiedy została zabraną.

R ysunki wspomniane, przechowane dziś w Archiwum Muzeum Arty-

leryi w Sztokholmie, w ykonał nader starannie porucznik szwedzki, Thelott,

na 474 tablicach, oprawnych w trzy album y, form atu wielkiego podłużnego

folio. Pierw szy z nich przedstaw ia 268 dział, zdobytych w chronologicznym

porządku w latach 1598 do 1679, d rug i i trzeci 482 dział, zdobytych w la

tach 1700, 1701 i 1702, a więc tylko w pierwszym okresie wojen K aro la X II.
Z dalszego okresu zwycięskich bojów tego k ró la nie m a nic, chociaż są
pewne dane, że zdobywane w tym czasie przez niego działa i inne trofea,
o ile icli nie niszczono n a miejscu, odsyłano do Szwecyi. Praw dopodobne

więc, że n a odrysowanie ich w szystkich nie starczyło już czasu. To atoli,
co nam przechowały owe album y, m ające ty tu ł:

Uihiingar ofwer nagra

gambla swenska Metali-Stycken

...

Tropheer,

daje już wyobrażenie o całości,

a zarazem przedstaw ia nieoceniony m atery ał do historyi artyleryi wogóle,
a polskiej w szczególności. Sam ych bowiem polskich dział i moździerzy
mamy w nich odrysowanych 272 sztuk, a m iędzy niemi 34 sztuk, zabra

nych z K rakow a, ta k m iejskich, ja k koronnych i innych.

R eprodukcye wszystkich tych rysunków byłyby ze wszechm iar pożą

dane. N im to atoli nastąpi, sądzę, że nie będzie dla K rakow a obojętnem,
dowiedzieć się o cząstce tego, co niegdyś posiadał w swych m urach , a co

mu siłą w ydarto i zniszczono. Podaję przeto poniżej zmniejszone podobizny
rysunków owych zabranych w r. 1702 moździerzy i dział i w edług rysunku
opisuję każdą sztukę z osobna.

M O Ź D Z I E R Z E .

f i g .

i. Większego wagomiaru, z gronem czyli traubą w kształcie głowy

zwierzęcej (lwa lub wołu). Na polu komorowem w ozdobnym kartuszu na
pis

: FROM HOLDY.S > B i B O ' D E r U J D l X G H A V SS E N r IW .TW S * W O L F F r A B T JL E E I r R E G N I r

g e n e k a l i s * 1664.

Zapał ujęty

m aszkaron. Pod nim n a otoku obręczy

d en n e j

: m e

f v i

i t

* a n d k e a s t f r a n k e

... Pole czopowe rozszerzone

orna

mentowane w karpią, łu s k ę , z dwoma ucham i czyli delfinami. N a polu wy-

—

lotowem, w laurowym wieńcu monogram króla Jan a Kazimierza z kró
lewską koroną. Pod nim napis:

e x p e r i e n t i a

Obręcz wylotowa (refa) profi

lowana.

f i g

. 2.

Stożkowo ku dołowi zwężony z grubymi czopami pod zapałem

w miejscu grona. Zapał z muszlową osłoną od dołu. Pole komorowe gład

kie. Pole środkowe rozszerzone, z śladami ornamentyki i z delfinami.

Pole wylotowe gładkie. Obręcz wylotowa profilowana. Na otoku w ylotu:

F E C IT

JO H A N N E S

W IT T W E R G E R

A N N O

1701

G E D A N I.

D Z I A Ł A .

f i g

. 3.

Najstarszego typu, graniaste, bez ozdób, z dnem płasko ucię-

tem , bez grona. Pole zapałowe i czopowe dziesięcioboczne. Delfinów nie
ma. Pole wylotowe sześcioboczne, u góry herb m. Krakowa (otwarta brama

o trzech wieżach). Obręcz wylotowa profilowana.

f i g

. 4.

Częściowo graniaste, z dnem płasko ściętem. Zamiast grona

wydłużona sztaba z ornamentyką. Obręcz denna, szeroka, okrągła. Pole za

pałowe dziesięcioboczne z napisem

s i g i s m v n d v s

r e x

p o l o n i a e

m e

f a c e r e

o b d i ń a y i t

Na wstędze rok

1514.

Pod nim czteropolowa tarcza z herbami

Polski i Litwy. Pole czopowe dziesięcioboczne, ujęte z góry i z dołu okrąg

łym szlakiem stylizowanych łodyg i liści. Delfinów nie ma. Pole wylotowe

okrągłe, bez ozdób. Przy obręczy wylotowej podobny szlak. Obręcz wylo

towa szeroka, gładka, ku wylotowi rozszerzona.

f i g

. 5.

Podobnego typu. Zamiast grona długa czworograniasta sztaba.

Obręcz denna szeroka, okrągła. Pole zapałowe graniaste, dwunastoboczne.
Na wstędze rok

1518.

Pod nim tarcza z herbem m. Krakowa. Pole czopowe

dziesięcioboczne, ujęte z góry i z dołu okrągłym szlakiem stylizowanych

liści i łodyg. Delfinów nie ma. Pole wylotowe okrągłe, bez ozdób. Przy
obręczy wylotowej podobny szlak. Obręcz wylotowa szeroka, gładka, ku
wylotowi rozszerzona.

f i g

6. Podobnego typu. Dno płasko ścięte, z sztabą zamiast grona.

Obręcz denna i pole zapałowe sześcioboczne. Na wstędze rok

1518.

Pod nim

tarcza z herbem m. Krakowa. Pole czopowe dwunastoboczne. Delfinów nie

ma. Pole wylotowe okrągłe, bez ozdób. Przy obręczy wylotowej szlak sty

lizowanych liści. Obręcz wylotowa szeroka, gładka, ku wylotowi rozszerzona.

f i g

7. Większego wagomiaru, z gronem o głowie lwiej. Część denna

profilowana. Na polu zapałowem kartusz wstęgowy z napisem:

a n

° *

d o i

1519 T C 0N S V 1.E S T CRAO T O P A T O IS K I

S IN G E R

E T

K A IM A T P R O C U R A

F IE R I » F E N T .

Niżej tarcza z herbem m. Krakowa. Pole czopowe ujęte od góry profilo

w aniem i szlakiem z stylizowanych liści. Zam iast delfinów głowy Turków.

Pole wylotowe gładkie. P rzy obręczy wylotowej szlak z stylizowanych liści
i łodyg. Obręcz wylotowa profilowana.

f i g

. 8.

Długie, wąskie, skrom nie ornamentowane. Grono gładko profi

lowane, wydłużone. Zapał na szlaku ozdobny. N a polu zapałowem, na

wstędze ro k

1529.

Między każdą cyfrą rozeta. Poniżej dwie tarcze, górą ku

sobie nachylone, z herbam i Polski i Litwy. Przy czopach i przy obręczy

wylotowej szlak z stylizowanych liści i obręcze sznurowe. Delfinów nie

ma. Obręcz wylotowa szeroka i gładka.

f i g

. 9.

Podobnego typu i w agom iaru. N a wstędze rok

® 1 ® 5 ® 2 ® 9 ®

P od nim tarcza z herbem Gozdawa lub Bonarowa. Delfinów nie ma. Przy

czopach i przy szerokiej obręczy wylotowej, listw y sznurowe.

f i g

. 10.

Podobnego typu i wagom iaru. N a wstędze rok 1 + 5 + 2 + 9.

Pod nim dwie tarcze górą k u sobie nachylone. N a jednej herb Gozdawa

lub Bonarowa. Delfinów nie ma. P rzy czopach i przy szerokiej obręczy,

szlak stylizowanych liści i listw y sznurowe.

f i g

li. Podobnego typu i w agom iaru. N a wstędze ro k 1 ® 5 © 2 ® 9.

Pod nim tarcza z herbem Gozdawa lub Bonarowa. Delfinów nie ma. Przy

zapale, czopach i przy szerokiej obręczy wylotowej szlaki ta k samo styli

zowanych liści.

f i g

Podobnego typu i wagomiaru. N a wstędze ro k

Pod nim tarcza z orłem polskim. Niżej d ru g a tarcza z herbem Gozdawa
lub Bonarowa. Delfinów nie ma. P rzy czopach szlak sznurowy i stylizo
wanych liści; przy szerokiej obręczy wylotowej podobny szlak sznurowy.

f i g

. 13.

Podobnego typu

w agom iaru. N a wstędze rok 1 ® 5 ®

® 9.

Pod nim korona i dwie tarcze górą ku sobie nachylone. Na jednej Orzeł,

na drugiej Pogoń. Delfinów nie ma. P rzy czopach i przy szerokiej refie
obręcze sznurowe z szlakiem stylizowanych liści.

f i g

. 14.

Podobnego typu i wagomiaru. Obręcz denna równej szerokości

z polem zapałowem. N a wstędze rok e 1 ® 5 ® 2 ® 9 ® Pod nim korona

i dwie tarcze górą k u sobie nachylone. N a jednej Orzeł, n a drugiej Pogoń.

Przy zapale, m iędzy czopami i przy refie, szerokie szlaki stylizowanych liści.

f i g

15.

Podobnego w agom iaru, częściowo graniaste. Obręcz denna

szeroka, o k rąg ła i odstająca. Pole zapałowe i czopowe dwunastoboczne.

P rzy zapale obręcz sznurowa. N a wstędze rok ® 1 ® 5 ® 2 ® 9 ® Pod nim
korona i dwie tarcze górą ku sobie nachylone. N a jednej Orzeł, na drugiej

Pogoń. Delfinów nie ma. Pole wylotowe okrągłe, bez ozdób. Przy szerokiej
refie obręcz sznurow a z szlakam i z obu stron z stylizowanych liści.

—

f i g . 16.

Podobnego ty p u ja k poprzednie, mniejszego atoli wagomiaru.

Obręcz denna szeroka, okrągła. Grono walcowate, ujęte przy nasadzie i przy
końcu pękam i stylizowanych liści. Pole zapałowe dwunastoboczne. N a
wstędze rok ® 1 ® 5 ® 2 ® 9 ® P od nim korona i dwie tarcze. N a jednej

Orzeł, na drugiej Pogoń. Pole czopowe również dwunastoboczne. Delfinów

nie ma. Pole wylotowe okrągłe, gładkie. P rzy zapale, czopach i przy sze
rokiej refie obręcze sznurowe z szlakam i z stylizowanych liści.

f i g . 17.

Płaskorzeźbami bogato ornamentowane. Grono gładkie, wy

dłużone, zakończone spłaszczoną kulą. Na polu zapałowem Orzeł polski na
tarczy, trzymanej przez dwóch nagich mężów, którzy drugą ręką wznoszą
nad tarczą koronę. Niżej w obramieniu prostokątnem napis:

t r a c k

b i n

IC H r G E N A N T

B E I

D E K » S L A N G EN T B IN

IC H

W OI,

B E K A N N T

1542.

Z a p a ł n a

ozdobnym szlaku; przy nim wyżej d ru gi szlak z wypukłych, stylizowanych
liści. Pole czopowe ozdobione szeroką k arp ią łuską. Powyżej czopów w p ła

skorzeźbie głowa smoka, którego odstające uszy zastępują miejsce delfinów,
a z paszczy jego wychodzące pole wylotowe, zdobią trzy ogniste języki.
Obręcz wylotowa szeroka, u nasady profilowana.

fig.

18.

W ęgierskie, prawdopodobnie w r. 1657 na Rakoczym zdobyte.

Dno półkolisto w ypukłe, profilowane, z gronem w kształcie walca. Pole

denne profilowane. Pole zapałowe gładkie, z uszami zam iast delfinów, ujęte
z góry i. z dołu półokrągłemu obręczami. N a gładkiem polu wylotowem,
na ukos tablica w k artuszu z napisem : m ichael * bidi t p refectv s * abciS »
mynkach

e t

comes t de

b e re g h

r 1547.

Obręcz wylotowa profilowana.

f i g

19.

Dno płasko ścięte, z gronem w kształcie muszli. N a polu za

pałowem prostokątna tablica w kartu szu bez napisu. Pod nią tarcza z her

bem m. K rakow a. N a obręczy dennej ro k 1 o 5 ° 6 o 7. Pole czopowe z del
finami. Obręcz wylotowa profilowana.

f i g . 20.

K rótkie, mniejszego w agom iaru, o dnie zakończonem ozdo

bnym szlakiem i głową lw a, trzym ającego w paszczy kółko. Część przy
zapale ozdobiona pękam i lwiej grzywy. N a polu zapałowem pod koroną
tarcza czteropolowa z orłam i i herbem M yszkowskich-Gouzagów w środku.

W yżej tarczy m ały kartusz z napisem :

t e n d i t * p e r t a r d v a t v i k t v s

i osoba

stojącego mężczyzny przy pałaszu. Niżej tarczy większy k artusz z n ap isem :

F E RD IN A ND V 8

M Y SZ K O W SK I

M A RCIO

D E

M IRÓ W

C A P IT A N E V S

G R O D E C E N S IS

S IB I

p o s t e r i t a t i

r F iE R i

c u r a v i t

Pole czopowe z wielkimi, ozdobnymi delfi

nami i szerokim ozdobnym szlakiem u góry. Na polu wylotowem owalny

kartusz z napisem

o p v s

s c i

f r a n c i

a v g v s t i n i

m d c x x i i i i

Przy refie szlak

ozdobny, szeroki. Refa profilowana i z ozdobną listwą w pośrodku.

f i g

21. Większego wagomiaru z traubą w kształcie grona winnego.

Część denna profilowana. Nad zapałem napis:

l y d w i g

w i c h t e n d a h l

g v s

—

m i c h

r z v

d a n z i g

N a polu zapałowem duża czteropolowa tarcza z herbam i

P olski i L itw y i z herbem szw edzkim W azów we środku. N ad tarczą,
ujętą łańcuchem z zwieszającem się złotem runem , korona królew ska. Nad
nią n a p is :

s i g i s m v n d v s

r e x

p o ł o s i a e

e t

s v e c

[

a e

Pod tarczą

a n n o

1629.

Pole czopowe gładkie z delfinam i, ujęte z obu stron profiłowanemi obrę

czami i podwójnym szlakiem stylizow anych liści i koni u góry. Podobny
szlak przy refie. N a polu wylotowem płaskorzeźba sokoła (?) z podniesio-
nem i do lotu skrzydłam i. Pod nim w podłużnym kartuszu napis:

s c h t ń g

D IC H » M E IN

t . . .

STOS

A V F

D IE

F E lN D

Y B R F O L G

D IE

VNSZ

W ID E R

S E IE N

1628.

Obręcz wylotowa silnie profilowana.

f i g . 2 2 .

Podobnego zupełnie typu i w agom iaru ja k poprzednia. Nad

zapałem n a p is :

g o s s

m i c h

i . y d w i g

w i c h t e n d a h l

* zu »

d a n z i g

1633.

N a polu

zapałowem napis:

m a t e r i a m

s i g i s m v n d v s

f o r m a m

o m i n ę

f a v s t o

’

k e x

v l a d i s l a v s

r e g n o

i n e y n t e

d e d i t ,

niżej duża tarcza z snopkiem Wazów.

Pod tarczą:

a n n o

d n i

y v ę ' x y

h i

v l a d i s l a i

q v a r t i .

.. Na

polu wylotowem płaskorzeźba rysia. Pod nim w podłużnym kartu szu n a p is :

S C H IO N

V O N

Y..

. G L E IC II

W Ó L

8 C H R E IN

D E R

l.Y C U S

W E N

e r

D IE

Z A N E N

B L E C K T .

f i g

. 23.

W iększego w agom iaru, z gronem gładkiem , profilowainem. N a

polu zapałowem owalny kartusz z herbem Szreniaw a; po bokach litery :

i .

. c .

w. s.

.. s.

Pole czopowe z delfinami, oddzielone z góry i z dołu

profiłowanemi obręczami. Niżej delfinów tarcza, ozdobiona koroną królew

sk ą, z herbem m. K rakow a. P o bokach korony ro k 16—39. Pole wylotowe
gładkie. Refa profilowana.

f i g

. 24.

Małego w agom iaru, bogato ornam entow ana szlakam i stylizo

w anych liści i ozdobnemi listwami. Grono w kształcie owocu ananasowego.

N a polu zapałowem tarcza z labram i i koroną. N a tarczy herb R adw an (?),
po bokach litery

i n

Pole czopowe z delfinami. N a polu wyloto

wem u góry w m ałym kartu szu ro k

1634.

Refa ozdobna.

f i g

. 2 5.

W iększego w agom iaru, z dnem profilowanem. T rau b a w k ształ

cie grona winnego. N a polu zapałowem napis:

s i g i s m v n d v s

m a t e r i a m

FORM A M

OM1NE

FA V STO

R E X

VI.ADKSI.AVS

R E G N O

IN E V N T E

D E D IT .

Niżej

W e

wieńcu laurow ym dwie tarcze herbowe, n ak ry te koronam i królew skiem i
i skrzyżowanemi berłam i. N a tarczy prawej snopek herbow y W azów. Pod

wieńcem:

a n n o

d n i

m d c x x x v i i

v l a d i s l a i

q v a r t i

c v r a

j o a n n e s

p l a t t e r

o b e r s t e r

r ih

m i c h

v d v i c h

y i c h t e n d a h l

y (;os y

m i c h

Pole czopowe z del

finami, ujęte z dołu i z góry profiłowanemi obręczami. N a dolnej N r 4. 16.

Pole wylotowe gładkie. Refa profilowana.

f i g

. 26.

Sześć dział większego w agom iaru i tego samego typu, ozdo

bionych profiłowanemi obręczami i szlakam i stylizowanych liści. T rau b a

—

w kształcie winnego grona. Na polu zapałowem n apis:

s i g i s m v n d v s

A V O V ST V S T M A TE R IA M r FORMAM r O M IN Ę » F A V 8 T «

R E X

YLAD1.SLAYS

D E D IT

a n n o

1639.

Niżej w otoku laurowym dwie ukoronowane tarcze obok siebie.

Na lewej Orzeł polski, na prawej snopek herbowy Wazów. Pod niemi:

v i . \ i ) i b i . A i

q v a r t i

SENTTO.

Dalej ku zapałowi, pod szlakiem stylizowanych

liści:

P R O C V

A N T E

PA V LO t G R O D Z IC K I r A R T IL L E R IA E

P R A E F E C T O t ME r F E C IT r

d a n i e l

t y m

Pole czopowe z delfinami, gładkie. Na polu wylotowem pła

skorzeźba Apostoła z podpisem: s.

m a t h e y s

Na innych pięciu podpisy:

S. P E T R V S , S. JA C O B Y S M IN O R , S. A N D R EA S , S. P H I L I P P Y S , S. M A TH IA S.

Refa pro

filowana.

f i g

. 27.

Dwa działa większego wagomiaru i tego samego typu, o dnie

wypukłein, z gronem gładkiem, profilowanem. Część denna profilowana.

Na polu zapałowem monogram króla Jan a Kazimierza. Niżej pod koroną
królewską czteropolowa tarcza herbowa Polski i Litwy i z herbem Wazów

w środku. Pod nią napis:

s e r e n i s s i m i

p k i n c i p i s

j o h a

c a s i m

p o l

e t

R E G IS

P O T E N T IS

CO R O N

F IE R I

FA C T V M a PR O O Y RA N TE *

C H R IS T O P H O IiO

G R O D ZIC K I

A R T a R E G

P R E F

TVM A ME * F E C a Y A R S .W IA E

1652.

Pole czopowe z delfinami, ujęte z dołu i z góry profiłowanemi obręczami.
Pole wylotowe gładkie. Refa profilowana.

Na polu wylotowem drugiego działa, w wieńcu laurowym, ozdobio

nym u góry skrzydlatą główką aniołka, n ap is:

s e r e n i s

p r i n c

j o a n

c a s

P O L

SV E C

R E G

p ,

iT E N T IS S IM I

CO liO N

A N N O

F IE R I

FACTYM

PR O C Y -

liA N T E

C H R IS T

G R O D ZE

A R T 1L R E

C E N T R A L I.

f i g

28.

Tureckie, mniejszego wagomiaru,

delfinami. Dno kształtu

kopuły z gronem ozdobnem. Na polu zapałowem i wylotowem napisy arab
skie. Na polu wylotowem, bliżej refy dwa półokrągłe ucha z kółkami; Refa
profilowana.

N a każdem z powyższych dział wyryto już w Szwecyi ozdobny k a r

tusz z herbem szwedzkim i n ap isem :

m e d

g v d s

h i e l p

a f

k o n

c a r l

x n

t a g i t

m e d

s t a

d e n

c r a c a y

a d a

o c t o b e r

17 0 2 ,

tj . : „Za pomocą

Boga i króla K aro la X II zdobyte z m iasta K rakow a 2 października 1702“.

Napisy nadto w fig. 3, 6 i 19 w ym ieniają także i pułkow ników : Jak ó b a

i K asp ra Sperlingów i B uchw alda, jako tych, którzy byli pomocni przy

zdobyczy.

Oprócz rysunków opisanych dział, zabranych z Krakowa, a dziś już

nie istniejących, przechowują się w Stockholmie jeszcze trzy inne zabytki,
dotyczące bezpośrednio Krakowa, a mianowicie:

A rc h iw u m p a ń s tw o w e (Riks-Arkwet) posiada obraz przedstawiający:

Wjazd koronacyjny króla Jana Kazimierza do Krakowa dnia 14 stycznia

1649 r.

Jest to współczesna, miejscami uszkodzona, akwarela., a dołączona do

drukowanej współcześnie relacyi p. t . : Eigentliche undt ausfuhrliche Rela-

tion

welcjier Qesta.lt Ikro Kónig. Majestat Joannes Casimirus Anno 1640

den 14 Januarii m it hoch ansehnlicher Fracht undt koniglichen Ceremonien
Ihren Einzug gehalden, Dantzig. 4°.

W ykonana jest na pasie papieru wy

sokim 27 cm., a około 10 metrów długim i na płótno naklejonym . Robota
bardzo staran n a, a rzecz sam a n ader ważna dla historyi k u ltu ry polskiej.
Przedstaw ia bowiem z w ielką dokładnością ówczesne stroje i uzbrojenia

magnatów, szlachty, wojska, m ieszczan krakow skich, służby, dalej powozy,

chorągwie, uprzęż i ozdoby koni itd. A k w arela ta ze wszechm iar zasługuje
na reprodukcyę.

A r c h i w u m w o j n y (

Kongl

Krigs-Arkwet)

w oddziale kartograficz

nym, obok w ielu planów m iast i tw ierdz polskich, zawiera też i dw a plany
K rakow a. Z tych pierwszy, w ykonany przez inżynierów szwedzkich w r. .1702
m a ty tu ł:

Oeometrisches Plan roni Schloss Wawel und die Stadt bei dem:

Craca)u: Mitt dehro Herumbligenden dazu behorigen wercken und rorstddten
ais auch wo Ihro Konigliche Maystdt won Schweden Carl der X I I Im ersten
ankamwfte mit dehro Armee Sich hardt daransetzsten den

5/ib

augusH und

es auch selben abendt um

7 TJhren unter dhero gehorsam braclite etc.

P ian ten w ykonany nadzwyczaj starannie koloram i i piórem — dla

topografii starego K rakow a posiada pierw szorzędne znaczenie. Z drobiaz

gową bowiem dokładnością podaje wszystkie szczegóły sytuacyjne miasta,
zam ku i przedmieść, oznacza każdy dom, kościół i ważniejszą budowę —
a zarazem uwidocznia rozkład wojsk szwedzkich w chwili przybycia pod
K raków K aro la X11 dnia 15 sierpnia 1702 r. Z dołączonej w naturalnej

wielkości, podobizny, najlepiej każdy osądzi w artość tego planu.

P lan d ru g i w temże archiw um p. t . :

Plan von Cracau

(długi 53 cm.,

szeroki 43 cm.), przedstaw ia K raków n a początku X V III wieku i z K ra

kow a zdaje się zabrany. W ykonany starannie kolorami. O bjaśnienia nie

mieckie. Oznaczono w nim forty fikacye i ulice bez pojedynczych domów.

Obok wymienionych zabytków, niew ątpliw ie niejedna z pam iątek pol

skich, zachow ana dotąd w Szwecyi może pochodzić z K rakow a, lecz b rak

n a to pewnego oznaczenia.

>X-c-