29

REHABILITACJA W PRAKTYCE 2/2009

FIZYKOTERAPIA

Pola magnetyczne, jako forma terapii fizykalnej, dają praktycznie nieograniczone możliwości stosowania w zakładach
lecznictwa zamkniętego i otwartego, w medycynie sportowej, a nawet w warunkach domowych (magnetostymulacja).
Wprowadzone w latach 70. XX wieku do wspomagania leczenia złamań, znajdują obecnie swoje miejsce w leczeniu nie
tylko narządów ruchu, ale również wewnętrznych, oka, ucha oraz chorób układu nerwowego, w tym psychicznych. Rośnie
ich znaczenie w profilaktyce chorób cywilizacyjnych.

Pola magnetyczne

niskiej częstotliwości

– zastosowanie w praktyce

Z

byt szerokie możliwości zastoso-
wań budzą niekiedy kontrowersje

co do działania wymienionych pól jako
panaceum. Oczywiście żadna z metod
fizykalnych nie ma takich właściwości.
Zgromadzono do tej pory ogromną
wiedzę na ten temat, choć jeszcze wię-
cej wątpliwości wymaga wyjaśnienia.
Istnieją jednak potwierdzone naukowo
sposoby zastosowań praktycznych pól
magnetycznych, które to zostały przed-
stawione w poniższym artykule.

Pola magnetyczne towarzyszą wszyst-

kim zjawiskom elektrofizjologicznym,
które są opisywane przez te same prawa,
co zjawiska elektromagnetyczne. Teorię
pola magnetycznego opisał Maxwell
w 1873 roku i ujął ją w formie dwóch
praw; wokół zmiennego pola magne-
tycznego wytwarza się zmienne wiro-
we pole elektryczne (pierwsze prawo
Maxwella), a wokół zmiennego pola
elektrycznego wytwarza się zmienne
wirowe pole magnetyczne. To ostat-
nie, drugie prawo Maxwella, znajduje
zastosowanie w produkcji urządzeń
stosowanych do leczniczej aplikacji pól
magnetycznych. Jednostką indukcji pola
magnetycznego jest 1 Gaus (Gs), co od-
powiada 10

-4

T (tesli), czyli 10 Gs = 1 mT.

Dla porównania – pole magnetyczne
Ziemi wynosi 0,5 Gs.

Uwzględniając indukcję i częstotliwość

stosowanych w zabiegach fizykalnych
pól magnetycznych niskiej częstotliwości,
podzielono je na magnetoterapię i magne-
tostymulację (Sieroń i wsp.). W magne-
toterapii stosowane są pola magnetyczne
o częstotliwości poniżej 100 Hz i in-
dukcji magnetycznej od 0,1 do 20 mT.
Jest to zatem rząd wielkości indukcji
dwu-, trzykrotnie większy niż indukcja
pola magnetycznego Ziemi. Natomiast
w magnetostymulacji stosuje się zwykle

pola o większej częstotliwości, sięgające
nawet do 2000-3000 Hz oraz indukcji
zwykle od 1 pT do 100 μT i zbliżone
indukcją do stałego ziemskiego pola ma-
gnetycznego. Modulacja podstawowych
przebiegów pola magnetycznego w ma-
gnetostymulacji powoduje powstanie fal
mających obwiednie o częstotliwości
mniejszej – od kilku do 100 Hz.

Działanie pól magnetycznych na ma-

terię ożywioną można tłumaczyć przede
wszystkim poprzez mechanizmy rezonan-
sowe. Efektami ww. mechanizmów będą
m.in.: zwiększenie ogólnego transportu
przez błony biologiczne, zwiększenie
absorpcji białek, stymulacja tworzenia
prostaglandyny E, stymulacja aktywności
cyklazy adenylowej, zwiększenie zawar-
tości DNA w komórce, wpływ na rytmy
mózgowe i stany behawioralne oraz
działanie na komórkową odpowiedź
immunologiczną.

Wpływ na funkcje biologiczne za-

znacza się w zakresie częstotliwości
od bardzo niskich, poprzez fale radio-
we i mikrofale, do promieniowania
optycznego. Pole elektromagnetyczne
jonizujące jest w stanie wpływać na wią-
zania cząsteczkowe i jego silne działanie
na procesy biologiczne jest udowodnio-
ne. Również pole elektromagnetyczne
niskiej częstotliwości, ale o znikomym
działaniu termicznym, może wywierać
silny wpływ na funkcje organizmu,
natomiast mechanizmy tego zjawiska
nie są do końca wyjaśnione.

Pola magnetyczne niskich częstotliwo-

ści stosowane w fizjoterapii dają jedynie
efekty pozatermiczne:
• efekt bioelektryczny powodujący norma-

lizację potencjału błony komórkowej,

• efekt biochemiczny, który opiera się

na zwiększonej aktywności enzymatycz-
nej i procesach związanych z ATP,

• efekt bioenergetyczny, będący czyn-

nikiem stymulującym odżywianie
oraz wzrost komórek i regulującym
procesy prowadzące do regeneracji.
Pola magnetyczne powodują zatem

zmiany w organizmie, podobne do wy-
stępujących w czasie wysiłku fizycz-
nego, wspomagając procesy odnowy
biologicznej.

Zalety aplikacji

Magnetoterapia i magnetostymulacja
mogą być stosowane w pewnych przy-
padkach alternatywnie do leczenia far-
makologicznego. Dotyczy to zwłaszcza
leków niesteroidowych przeciwzapalnych,
stosowanych najczęściej jako leki prze-
ciwbólowe, jak również nadużywanych
środków przeciwdepresyjnych, uspoka-
jających i leków nasennych.

Ponadto, pola stosowane w fizjotera-

pii mają korzystny wpływ ze względu
na występowanie biologicznej histerezy
(tj. długotrwałego działania po zasto-
sowaniu pola), a także brak efektów
niepożądanych związanych z tą metodą
terapii. Zjawisko to jest szczególnie
korzystne w warunkach zmian środo-
wiskowych powodowanych rozwojem
cywilizacji. Uważa się bowiem, że ich
zastosowanie może zmniejszać skutki
chorób uważanych za cywilizacyjne,
a nawet w wielu przypadkach działać
profilaktycznie.

Pole magnetyczne ma właściwości prze-

nikające równomierne przez wszystkie
tkanki, toteż istnieje możliwość wykony-
wania zabiegów poprzez ubranie, gips,
bandaże itp., które nie stanowią przeszko-
dy dla pola magnetycznego. Obecność
metalu nie jest przeciwwskazaniem
do stosowania zabiegu. Ma to znaczenie
w rehabilitacji osób z wszczepami meta-
lowymi lub po endoprotezoplastykach.

30

REHABILITACJA W PRAKTYCE 2/2009

FIZYKOTERAPIA

Zastosowanie

W celu dobrania parametrów pól ma-
gnetycznych dla uzyskania optymalnego
efektu przeciwbólowego (badania własne)
objęto badaniem sześć grup chorych, cier-
piących z powodu bólów dolnego odcinka
kręgosłupa. Zastosowano Viofor firmy
Med & Life w systemie M1P1 dwa razy
dziennie po 8 minut, aplikując program
M2P2 i M3P2 1 raz dziennie. Stosowano
pole magnetyczne generowane przez Al-
phatron o indukcji 2,9 mT, częstotliwości
40 Hz, prostokątnym kształcie impulsu
w czasie 20 minut, a także aplikowano
pole magnetyczne generowane przez
urządzenie Bemer 3000. W badaniu
uwzględniono również w jednej z grup
efekt placebo.

We wszystkich leczonych grupach

pacjentów uzyskano statystycznie istotną
różnicę punktów w skalach bólu przed
i po leczeniu. Niemniej jednak najsilniej
przeciwbólowo działa program M1P1
urządzenia Viofor JPS, a nieco słabiej
programy M2P2 i M3P2. Działanie ma-
gnetoterapii o podanych powyżej para-
metrach i magnetostymulacji Bemerem
w zakresie działania przeciwbólowego
obserwowano na poziomie placebo.

Skutki biologiczne występujące

w magnetoterapii i magnetostymulacji
są w wielu punktach zbieżne, szczegól-
nie podobne mechanizmy występują
w działaniu przeciwbólowym, aczkol-
wiek w magnetostymulacji wyraża się
ono silniej, prawdopodobnie ze względu
na niezaburzone wydzielanie endogennej
melatoniny.

W powyższym badaniu stwierdzono

również, że klasyczna magnetoterapia
wykazuje silniejsze działanie miorelaksu-
jące niż jakakolwiek magnetostymulacja.
A to z kolei prowadzi do jej zastosowania

Przeciwwskazania do stosowania magnetoterapii

Przeciwwskazania bezwzgl

ędne

Przeciwwskazania wzgl

ędne

• poddawanie ca

łego ciała działaniu pola

magnetycznego niskiej cz

ęstotliwości

w okresie wzrostu

• czynna gru

źlica

• ci

ężkie przypadki grzybicy

• choroby infekcyjne przebiegaj

ące

z wysok

ą temperaturą, posocznica

• nowotwory z

łośliwe

• cukrzyca m

łodzieńcza

• ci

ąża

• zespo

ły psychosomatyczne

• nadczynno

ść tarczycy

• radioterapia
• stany po przeszczepach narz

ądów

• padaczka, przeciwwskazane aplikacje

na g

łowę

• krwawienia z przewodu pokarmowego
• niewydolno

ść wieńcowa

(przeciwwskazane stosowanie na klatk

ę

piersiow

ą)

• ci

ężkie choroby naczyniowe

• rozruszniki serca lub innego rodzaju

biostymulatory

• pacjenci cierpi

ący na bezsenność

nie powinni by

ć poddawani terapii

w godzinach nocnych

• nadwra

żliwość na pole magnetyczne

Tabela 2

Tabela 1

Mechanizmy dzia

łania pola magnetycznego niskiej częstotliwości

na o

środkowy układ nerwowy

• zmniejszenie ilo

ści wolnych rodników

• wzrost poziomu substancji wysoko energetycznych w tkance mózgowej i erytrocytach
• zmniejszenie ilo

ści mediatorów zapalenia

• poprawa transportu przez b

łony komórkowe i mitochondrialne

• poprawa warto

ści reologicznych krwi

• poprawa utleniania tkankowego
• nasilenie procesów regeneracyjnych
• stymulacja wzrostu aksonów neuronów nieuszkodzonych
• nasilenie procesu rozga

łęziania i różnicowania neurytów

• ograniczenie bliznowacenia oko

łonerwowego

• przyspieszenie powrotu funkcji w

łókien z zaburzeniami czynnościowymi

• poprawa unaczynienia obszaru t

ętnic szyjnych związana z działaniem wazodilatacyjnym

• zmniejszenie reakcji emocjonalnych wywo

łanych stresem

• wp

ływ na czynność kory mózgowej – zmiany w zapisie EEG

• pola magnetyczne zbli

żone częstotliwością do sieciowych, a także stosowane

w badaniach rezonansu magnetycznego zaburzaj

ą percepcję, koncentrację i pamięć

• poprawa nastroju u pacjentów z zespo

łami afektywnymi opornymi na leczenie

farmakolo giczne

31

REHABILITACJA W PRAKTYCE 2/2009

FIZYKOTERAPIA

w chorobach i stanach, w których wy-
stępuje spastyczność. Obserwowano jej
zmniejszenie w stwardnieniu rozsianym,
stanach po urazach ośrodkowego układu
nerwowego, udarach mózgu oraz chorobie
Parkinsona. Pola magnetyczne nie tylko
działają przeciwspastycznie, mają bowiem
bardzo szeroki wpływ na tkankę mózgo-
wą, co przedstawiono w tabeli 1.

Wyniki terapii

Uwzględniając powyżej przytoczone
mechanizmy, stosowano (badania wła-
sne) pole magnetyczne niskiej częstotli-
wości po udarach mózgu (20 zabiegów
po 20 minut), w magnetoterapii (grupa
I – placebo, grupa II – indukcja 5,6 mT,
częstotliwość 10 Hz, sinusoidalny kształt
impulsu, grupa III – indukcja 2,8 mT,
częstotliwość 10 Hz, sinusoidalny kształt
impulsu) i magnetostymulacji – grupa
IV (program M1P1 Viofor JPS System,
16 minut dziennie). Zabiegi stosowano
tak wcześnie, jak to było możliwe w pod-
ostrym stanie udaru (1.-8. tydzień).
Uzyskane rezultaty wskazują na istotny
dobroczynny wpływ pól magnetycznych
u pacjentów III i IV grupy. Istotna poprawa
neurologiczna i funkcjonalna była obser-
wowana u pacjentów ambulatoryjnych
w badaniach kontrolnych po 12 miesią-
cach. Pola magnetyczne zastosowane
we wczesnym okresie po udarze, przy
polecanych powyżej parametrach, wydają
się być optymalne do uzyskania efektu
terapeutycznego. Ponieważ nie obserwo-
wano żadnych działań niepożądanych,
mogących mieć związek z zastosowanymi
polami, można polecić tę metodę fizykalną
jako bezpieczną i wartą popularyzacji
w praktyce klinicznej. Ponadto liczne pra-
ce potwierdzają kliniczne zastosowania
pól magnetycznych w różnego rodzaju
zespołach nerwicowych i zaburzeniach
afektywnych.

Dowiedziono dostatecznie, że pola

magnetyczne niskiej częstotliwości mogą
być stosowane w migrenowych bólach
głowy, schorzeniach tkanki łącznej,
reumatoidalnym zapaleniu stawów oraz
zesztywniającym zapaleniu stawów krę-
gosłupa. W stanach zapalnych obserwuje
się istotną redukcję mediatorów zapalenia
(Sieroń i wsp.). Inne prace potwierdzają
wpływ na regulację autonomiczną układu
krążenia, a także regulację fizjologicznych
parametrów metabolicznych. Dodatkowe
znaczenie ma fakt skutecznego oddziały-
wania pól magnetycznych w powikłanych
zespołach metabolicznych, w cukrzycy
(retinopatia, angiopatia, polineuropatia
cukrzycowa) i osteoporozie.

Wyniki działania pól magnetycznych

sugerują, że magnetoterapia i magne-
tostymulacja są korzystne u pacjentów
ze zmianami zwyrodnieniowymi stawów,
w tym również stawu kolanowego, opor-

nymi na konwencjonalne leczenie, przy
braku widocznego, znaczącego efektu.

Zastosowano również (badania własne)

pola magnetyczne jako czynnik ułatwia-
jący wchłanianie substancji leczniczej
(magnetoforeza), przy założeniu, że obie
aktywne składowe tego procesu wykazują
wzajemny synergizm w działaniu. Jest
to nowa metoda wspomagająca przeni-
kanie leku przez bariery biologiczne.
Badanie wskazało, że magnetoforeza
z zastosowaniem Ketoprofenu w żelu
jest skuteczną formą leczenia, zwłasz-
cza u pacjentów hospitalizowanych,
w przypadku których skuteczność
działania utrzymywała się przez 30 dni
po leczeniu

Na rynku farmaceutycznym pojawiają

się cały czas nowe leki, niektóre z nich
są do użytku zewnętrznego. W przypad-
ku magnetoforezy jest ważne, aby lek
został zastosowany na podłożach, które
umożliwiają przenikanie przez skórę,
jednocześnie biorąc pod uwagę możliwość
wystąpienia efektów niepożądanych, za-
równo ze strony zastosowanego specyfiku,
jak i pola magnetycznego. Uwzględniając
zalety stosowania leków miejscowo,
powinno się zachęcać fizjoterapeutów
do ich stosowania w innowacyjnej me-
todzie – magnetoforezie.

Nie należy zapominać, jak w każdej

terapii fizykalnej, o przeciwwskaza-
niach, szczególnie bezwzględnych
w stosowaniu pól magnetycznych. Są one
podobne dla magnetoterapii i magneto-
stymulacji.

Przeciwwskazania do stosowania

magnetostymulacji:
• bezwzględne – czynna choroba no-

wotworowa, gruźlica, ciąża, implanty
elektroniczne, stany po przeszczepach
narządów,

• względne – padaczka, meteopatia

i nadwrażliwość, radioterapia; nie
jest wskazane stosowanie programów
magnetostymulacji M2P2 i M3P3
w przypadku niepłodności męskiej
na tle niedoboru hormonalnego, szcze-
gólnie dotyczy to programu M3P3, nie
powinno zalecać się magnetostymulacji
w programach M2P2 i M3P3 osobom
ze skłonnością do zespołu SAD (seaso-
nal affective disorder).
Przeciwwskazania do stosowania

magnetoterapii są przedstawione w ta-
beli 2.

Właściwości pola magnetycznego,

w tym: jego dostępność, atermiczność,
niewysoki koszt zabiegów, łatwość
w stosowaniu, przenikliwość przez każdą
substancję, w tym ubranie, gips, znikome
zagrożenie działaniami niepożądanymi
mogą stanowić zachętę do szerszego jego
stosowania w rehabilitacji.



M

ARTA

W

OLDA

ŃSKA

-O

KO

ŃSKA