186

Probl Hig Epidemiol 2008, 89(2): 186-187

Blaski i cienie nauczania higieny i epidemiologii na wydziale
lekarskim

The ups and downs of teaching hygiene and epidemiology at the Medical Faculty

A

NDRZEJ

G

RZYBOWSKI

Katedra Higieny i Epidemiologii, Uniwersytet Medyczny w Łodzi

In the course of medical studies, training in hygiene and epidemiology
aims at demonstrating links between individual ecological and social
conditions of human life on one hand and health condition of humans
and spread of diseases in the population on the other. Risks for health
result both from changes in the naturqal environment, linked to
civilization and economical development, and from alterations in ways
of life, enforced by the former. Recognition of limits in body adaptive
potential to changing conditions of living, work and learning on one
hand and of mechanism of unfavourable effects exerted by a plethora of
various environmental factors on the other permits to undertake
decisions and to conduct prophylactic and therapeutic activities. Such
decisions, in the form of health programmes are formulated in the
arsenal of medical knowledge but they are not always sufficiently
employed.

Key words:

teaching programmes, health programmes, prophylactic

activities, medical studies, hygiene, epidemiology

Celem nauczania higieny i epidemiologii w trakcie studiów medycznych
jest ukazanie związków pomiędzy indywidualnymi ekologicznymi
i społecznymi uwarunkowaniami życia ludzi a stanem ich zdrowia oraz
rozpowszechnieniem chorób w populacji. Zagrożenia dla zdrowia wynikają
zarówno ze zmian środowiska naturalnego związanych z rozwojem
cywilizacyjno-ekonomicznym, jak i z e zmiany sposobu życia
wymuszanego przez ten rozwój. Poznanie granic możliwości
adaptacyjnych organizmu do zmieniających się warunków bytowania,
pracy i nauki z jednej strony oraz mechanizmów niekorzystnego
oddziaływania wielorakich czynników środowiska z drugiej, umożliwia
podejmowanie decyzji i prowadzenie działań profilaktycznych
i leczniczych. Takie decyzje przyjmujące formę programów zdrowotnych
znajdują się także w arsenale wiedzy lekarskiej, acz nie zawsze są
dostatecznie wykorzystywane.

Słowa kluczowe:

programy nauczania, programy zdrowotne, działania

profilaktyczne, studia medyczne, higiena, epidemiologia

Adres do korespondencji / Address for correspondence

Prof. dr hab. med. Andrzej Grzybowski
Katedra Higieny i Epidemiologii
ul. Jaracza 63, 90-251 Łódź
tel. [phone], fax [phone]
e-mail: [e-mail], [e-mail]

© Probl Hig Epidemiol 2008, 89(2): 186-187

www.phie.pl

Nadesłano: 11.03.2008
Zakwalifikowano do druku: 27.05.2008

praca wygłoszona na Konferencji „

DOSKONALENIE NAUCZANIA

W MEDYCYNIE PREWENCYJNEJ / IMPROVEMENT OF TEACHING
IN PREVENTIVE MEDICINE” w Gródku n/Dunajcem w dniach
6-8 marca 2008

Systematyczne rozpoznawanie czynników zagro-

żenia chorobami zakaźnymi i niezakaźnymi, uświa-
damianie o istnieniu tych zagrożeń oraz o możliwo-
ściach ich likwidacji lub minimalizacji może w istot-
ny sposób wpływać na kształtowanie zachowań proz-
drowotnych społeczeństwa, skutkujących przedłu-
żeniem czasu trwania i poprawą jakości życia. Zubo-
żanie o tę wiedzę i umiejętności adeptów sztuki me-
dycznej, poprzez nie do końca przemyślane decyzje
w sferze konstrukcji programów nauczania, ograni-
cza przyszłemu lekarzowi możliwości korzystnego
i skutecznego oddziaływania na świadomość
zdrowotną i stan zdrowia ludzi zmuszonych do funk-

cjonowania w złożonym ekosystemie bytowania, na-
uki i pracy [1].

Usytuowanie nauczania tego przedmiotu na III

roku studiów jest niekorzystne z uwagi na nieprzy-
gotowanie merytoryczne słuchaczy po II roku stu-
diów. Epidemiologia i higiena nie są przedmiotami
teoretycznymi, a o ich poziomie wśród znacznej czę-
ści absolwentów medycyny świadczą dość częste zda-
rzenia epidemiczne w wysokospecjalistycznych jed-
nostkach pomocy medycznej. Dodatkowo likwidacja
egzaminu (jedynego na studiach lekarskich w Uni-
wersytecie Medycznym w Łodzi obejmującego epi-
demiologię szczegółową). Doświadczenie uczy, iż
egzamin stanowi część rangi ważności nadawanej
przedmiotowi przez studentów a co za tym idzie mo-
tywacji do studiowania. Przykładami ilustrującymi
powyższe tezy są:

187

Grzybowski A. Blaski i cienie nauczania higieny i epidemiologii na wydziale lekarskim

• zmniejszenie o 22,5% liczby godzin nauczania

i przeniesienie tego przedmiotu z VI na III roku
studiów jest niekorzystne z uwagi na nieprzygo-
towanie merytoryczne słuchaczy

• likwidacja egzaminu na studiach lekarskich w UM

w Łodzi obejmującego epidemiologię szczegó-
łową. Doświadczenie uczy, iż egzamin stanowi
istotną część rangi ważności nadawanej przed-
miotowi przez studentów, a co za tym idzie moty-
wacji do studiowania. Potwierdzenie tego poglą-
du możemy już znaleźć po analizie półtorarocz-
nego okresu nauczania w postaci znacznego ogra-
niczenia liczby ocen bardzo dobrych i dobrych,
a wzrostu ocen niedostatecznych

• tragiczny wręcz brak lekarzy epidemiologów

i związany z tym równie tragiczny brak profesjo-
nalnych kierowników zespołów do spraw zaka-
żeń zakładowych w znaczącej części polskich pla-
cówek szpitalnych

• niewielkie zainteresowanie specjalizacją z epide-

miologii wśród absolwentów wydziałów lekar-
skich.

Zespół Katedry ma za sobą udane próby modyfi-

kacji sposobu nauczania zmierzające do uzyskania
znacznej aktywności studentów na studiach lekar-
skich, dentystycznych i zdrowia publicznego [2,3].
Na terenie placówek szkolnych wielogodzinne zaję-
cia z zakresu szeroko pojętej promocji zdrowia, obej-
mującej przekazanie wiedzy metodą dyskusji i odpo-
wiedzi na pytania w zakresie aktualnych epidemicz-
nych zagrożeń zdrowia, prowadzili co najmniej od
1995 roku studenci VI roku Wydziału Lekarskiego.
Niestety, z przyczyn wyżej przytoczonych studenci
III roku nie są w stanie zastąpić swoich poprzedni-
ków.

Innym nurtem aktywizujących zajęć były profi-

laktyczne badania stanu zdrowia jamy ustnej dzieci
przedszkolnych, połączone z wywiadami oraz z for-
mułowaniem indywidualnych zaleceń w rozmowach
informacyjnych dla rodziców/opiekunów [3,4].
Głównymi przesłankami potwierdzającymi zasad-
ność prowadzenia zajęć dydaktycznych i dalszego
doskonalenia wybitnie angażujących się studentów,
ale także uczniów, są:

• jednoznacznie pozytywne opinie formułowane po

odbyciu zajęć przez studentów i młodzież szkolną;
nie należało do rzadkości przedłużanie zajęć w od-
powiedzi na zapotrzebowanie społeczności szkol-
nej, a nawet realizacja dodatkowych spotkań kosz-
tem studenckiego czasu

• liczne podziękowania ze strony szkół i rodziców
• wymierne korzyści utylitarne w postaci profesjo-

nalnych zajęć podnoszących każdego roku wie-
dzę prozdrowotną uczniów 20 liceów, 6 gimna-
zjów oraz sporego zastępu 6-latków i ich rodzi-
ców z 10 przedszkoli [4] .

Po ostatniej reformie programów nauczania

w roku 2006 kontynuacja tak wartościowego dorob-
ku dydaktycznego została w znacznej mierze ograni-
czona. Zasłona dymna w postaci „konieczności do-
stosowania programów do standardów UE” nie od-
powiada na wszystkie nasze wątpliwości. Kilkudzie-
sięcioletnie doświadczenie profesora, epidemiologa,
konsultanta wojewódzkiego i kierownika wielu spe-
cjalizacji pozwala mi dostrzegać zagrożenia na przy-
szłość wynikające z braku przystosowania progra-
mów studiów medycznych w obszarze epidemiologii
do współczesnych zapotrzebowań i wyzwań.

1. Grzybowski A. Współczesne zagrożenia zdrowia człowie-

ka przez patogeny biologiczne [w:] Jethon Z, Grzybowski
A (red): Medycyna zapobiegawcza i środowiska. PZWL,
Warszawa 2000, s. 388-413.

2. Grzybowski A, Grzybowska K, Dziuda-Gorzkowska M,

Nowacka E. Interdyscyplinarne dokonania dydaktyczne
i naukowe. Probl Hig Epidemiol 2006, 87(4): 404-411.

Piśmiennictwo / References

3. Szatko F, Grzybowski A. Aktywizujące formy nauczania

studentów medycyny - sposób na doskonalenie relacji le-
karz-pacjent. Med Dydakt Wychow 2000; 32: 52-62.

4. Szatko W, Zimna-Walendzik E, Grzybowski A. Zasady mo-

nitoringu zdrowotnego jamy ustnej dzieci z łódzkich przed-
szkoli z wykorzystaniem aktywizujących form nauczania
studentów [w:] Postępy w profilaktyce i leczeniu prze-
wlekłych chorób niezakaźnych. Materiały IV Seminarium
CINDI Spała 28-29.X.1999, Łódź 2000; 2: 192-197.