1. Sens ideowy pojęcia prawica

•

Broni porządku społeczno-politycznego, przeciwstawia się doktrynom lewicy

•

Pierwotnie stosunek do rewolucji francuskiej – odrzucenie idei rewolucyjnych, stosunek
do rewolucji przemysłowej – rezerwa do przemian społecznych i industrializacji

•

Wymiary prawicy:
◦

metapolityczny – "mistyka polityczna"

◦

wymiar polityczny – autorytet i cel władzy – silna władza niezależna od sfery
kościelnej, ekonomicznej itp. Hierarchia.

◦

społeczno-ekonomiczny – ochrona własności prywatnej, odrzucenie komunizmu
(gospodarki centralnie planowanej)

2. Odmiany ideologiczne prawicy

•

można skrajna prawica prawicy, skrajna prawica, centro prawica, lewo prawica, itd.

•

powinno: tradycjonalistyczna (kontrrewolucyjna), konserwatywna (ewolucjonistyczna),
liberalna (demokratyczna), narodowa (nacjonalistyczna), autorytarna, rewolucyjno-
konserwatywna, nowo-prawica

•

skrajność prawicy zależy od obecnej sceny politycznej (czas i przestrzeń)

3. Sens ideowy pojęcia centrum

•

Znajduje się między prawicą a lewicą, według niektórych lewica i prawica istnieją tylko
dlatego, że istnieje centrum

•

postrzegane jako polityczna stabilizacja, ciągłość,

•

"szerokie centrum" – od centrolewicy po centroprawicę (prof. Bartyzel)

•

"centrum idealne" – abstrakcyjne 0, w praktyce zawsze istnieje wychylenie ku L lub P

4. Odmiany ideologiczne centrum

•

liberalne – między konserwatyzmem a socjalizmem

•

ludowe – między nacjonalizmem a socjalizmem

•

chrześcijańsko-demokratyczne – między konserwatyzmem i nacjonalizmem a
liberalizmem i socjalizmem

•

"ekstremistyczne" (prof. Bartyzel) związane z ideologiami narodowo-radykalnymi, np.
faszyzm nie jest ani prawicą ani lewicą

5. Sens ideowy pojęcia lewica

•

radykalna przebudowa w duchu egalitarnym i laickim (równość + oddzielność państwa
od kościoła)

•

optymizm antropologiczny

•

aprioryzm (nastawienie na rozum)

•

Inżynieria społeczna -

•

Antytradycjonalizm

•

Postęp

•

Egalitaryzm

•

Ludowładztwo

•

Kosmopolityzm – idee braterstwa

6. Odmiany ideologiczne lewicy

•

Przedmarksistowska
◦

Jakobińska - Francja 1789 -upaństwowienie i sys. egalitarny pod kontrolą państwa

◦

Socjalizm utopijny – Saint-Simon, rewolucja bez przemocy, przez perswazję

◦

Kierunki rozwoju:
▪

Socjaldemokracja – społeczeństwo socjalne przy pomocy podatków i opieki socj.

▪

Leninizm – wszystko podporządkowane zdobyciu władzy przez partię komunist.

▪

Nowa Lewica – odrzucenie socjaldem., marksizmu, leninizmu. (mylnie Neomar.)

•

Marksizm
◦

Marks i Engels,

◦

Teoria odczłowieczenia (alienacji)

◦

Teoria materializmu historycznego

7. Diada ideologiczna: prawica – lewica /sens

przeciwstawienia/

Kryterium

Lewica

Prawica

Metapolityczne

Przekonanie o społecznym
rozmiarze władzy, relatywizm
światopoglądowy, racjonalizm,
humanizm, uniwersalizm

Transcendentalne pochodzenie
władzy, uznanie niezmiennego
charakteru pewnych instytucji i
norm społecznych tj. rodzina,
moralności, itd.

Antropologiczne

Optymizm antropologiczny
(wiara w człowieka, jego
naturalną dobroć, rozumność i
zdolność do ukierunkowanej
zmiany rzeczywistości)

Pesymizm antropologiczny
(nieufność wobec człowieka,
uznanie go za istotę
niedoskonałą, skażoną
grzechem, niezdolną do
samokreacji świata)

Religijne

Ateizm lub agnostycyzm
(religia jako forma "fałszywej
świadomości", odebranie jej
społecznego znaczenia, przez
zmniejszenie jej roli do
poglądów jednostki)

Teizm (religia odgrywa ważną
rolę w funkcjonowaniu
społeczeństwa)

Polityczne

Podmiotowo słaba i podzielona
władza, jednak o szerokim
zakresie działania
(przedmiotowo rozległa),
demokratyzm (prymat rządów
ludu)

Silna i skoncentrowana władza
podmiotowa oparta na
autorytecie, przedmiotowo
ograniczona (do wybranych
dziedzin), republikanizm
(prymat dobra wspólnego)

Ekonomiczne

Etatyzm (popieranie interwencji
państwa w procesy gospodarcze
w celu "poprawiania" lub
zastępowania wolnego rynku),
fiskalizm i progresywizm
podatkowy

Liberalizm gospodarczy (różnie
rozumiany, ale co do zasady
uważany za naturalną i
prymalną wolność
gospodarczą), redukcjonizm
podatkowy

Społeczne

Egalitaryzm, kosmopolityzm,
indywidualizm, wiara w postęp

Elitarzym, tradycjonalizm,
komunitaryzm, ograniczone
zaufanie do zmiany

Obyczajowe

Permisywizm (czyli postawa
społeczno-moralna
charakteryzująca się akceptacją
wobec różnych zachowań,
pozostawiająca swobodę
wyboru jednostce w kwestiach
moralnych i obyczajowych).

Rygoryzm (bezwzględne
przestrzeganie tradycyjnych
norm moralnych i obyczajów
obowiązujących w danej
grupie, sprzeciw wobec
relatywizmu moralnego).

Podsumowując, warto przyjrzeć się różnicom w poglądach partii lewicowych i
prawicowych.

zagadnienie

Lewica

prawica

Kara śmierci

przeciw

za

aborcja

za

przeciw

Badania genetyczne

za

przeciw

Małżeństwa
homoseksualne

Za. Rodzina jako zjawisko
dynamiczne.

Przeciw. Małżeństwo to
związek kobiety i mężczyzny.

eutanazja

za

przeciw

Wpływ kościoła na
życie społeczne

Przeciw. Postuluje laicki
charakter państwa.

Za. Kościół jako gwarant
przestrzegania zasad
moralności.

Religia w szkołach

przeciw

za

Stosunek do tradycji

Otwarty, poddający ją krytyce.

Zamknięty, niechętny rewizji.

Stosunek do narodu

Podejrzliwie traktuje tą
kategorię, woli pojęcie
„społeczeństwo”

Pozytywny, naród to „rodzina
rodzin”

podatki

Progresywne.

Liniowe.

Polityka społeczna

Szeroko rozbudowane
programy polityki społecznej.

Ograniczenie programów
społecznych do minimum.

8. Ewolucja historyczna prawic/y/; prawica „stara” i „nowa”

•

Zgromadzenie Narodowe we Francji 1789 r.

•

Burke – początki konserwatyzmu
◦

1790 – Rozważania o Rewolucji we Francji

◦

rewolucja jako niedozwolone zerwanie ciągłości historycznej. Naród dziełem wielu
generacji.

•

de Maistre -
◦

rewolucja jest zaprzeczeniem wizji świata Boga i jest sprzeczna z prawami natural.

◦

ludzie sprzeciwiając się prawom natural. doprowadzają do kary nałożonej przez
Opatrzność w postaci rewolucji

•

Maurras
◦

nacjonalizm integralny

◦

podejście aksjologiczne – rozum sam może poznać rzeczywistość bez objawienia.
Rozum sam odkrywa prawo natury. Katolicyzm przekaźnikiem grecko-rzymskiego
porządku

◦

rewizja idei monarchistycznej – zdesekralizowanie monarchii.

◦

Rewizja konserwatywnej wizji hierarchi społ. - lud nie jest zdolny do samodzielnego
myślenia, trzeba nim kierować. Kierować ma mieszanka nowej szlachty ze starą.

•

Nazizm, Faszyzm
◦

Nazizm całkowiecie przeciwstawny do liberalizmu jako ultraprawicowy

◦

prawicowa doktryna Nazizmu powstała w okresie międzywojennym we Włoszech,
głosząc kult państwa, silne przywództwo, terror państwowy i solidaryzm społeczny.

◦

Faszyzm podkreślał wrogość wobez liberalizmu i komunizmu

9. Ewolucja historyczna lewicy/; lewica „stara” i „nowa”

•

Zgromadzenie Narodowe we Francji 1789 r.

•

De Saint Simon:
◦

stworzyć nowe społeczeństwo rządzone przez ludzi pracy, bankierów i techników

◦

zniesienie dóbr

◦

dążenie do rozwoju

◦

3 klasy społeczne: naukowcy (odp. za rozwój nauki), posiadający (przemysłowcy,
finansujący naukowców), pozostali (pracujący)

◦

Rada Newtona – niemal boscy naukowcy – władza zwierzchnia nad światem

•

Marks
◦

historyczna walka klas

◦

monarchai -> dyktatura proletariatu -> komunizm

•

Socjaldemokracja
◦

państwo powinno budować państwo socjalne za pomocą systemu podatkowego i
państwowej opieki socjalnej,

◦

znieść wszelkie własności

◦

etatyzm – upaństwowienie

◦

w ostatnich latach socjaldemokracje skupiły się na problemach światopoglądowych
tj. popieranie mniejszości narodowych, seksualnych, rasowych

◦

walka o demokrację i prawa człowieka

◦

dziś do lewicy najczęściej zalicza się organizacje o poglądach
socjaldemokratycznych, zielonych, anarchistycznych i komunistycznych.

10. Sens ideowy pojęcia konserwatyzm

•

idea tradycji – najważniejsza. To co nowe jest gorsze

•

idea człowieka
◦

działania ludzi są nieracjonalne, szczególnie w polityce

◦

rozum ma dwie sfery: teoretyczną (świat idei) i praktyczną (osadzony w historii,
doświadczeniu, mający wpływ na rzeczywistość)

◦

ludzie są egoistami, zawężają altruizm do rodziny i przyjaciół

•

ideal antyegalitaryzmu – człowiek zbyt chwiejny racjonalne i moralnie

•

idea społeczeństwa – organiczne, wspólnotowe (nie jednostkowe), hierarchiczne
(fundamenty społ. tworzą rodziny oparte na tradycji, o której przypomina szkoła i ╬ )

•

idea prawa – prawa nie mają charakteru naturalnych. Problemy jednostki najlepiej
rozwiązuje prawo rozwiązujące problemy wspólnoty. Prawo do wolności i własności.
Wolność realną wyznacza posłuszeństwo obywatela wobec autorytetów i prawa.

•

idea gospodarki – konserwatyzm tradycyjny przeciwny wolnemu rynkowi.
Konserwatyzm liberalny akceptuje wolny rynek

•

idea państwa – nierówność, elitaryzm, autorytet i hierarchia. Monarchia > Demokracja

•

idea zmian społecznych – zmiany conajwyżej stopniowe i ewolucjonistyczne (ciągłość).
Dopuszczenie do reakcjonizmu w celu przywrócenia starego porządku.

11. Główne nurty myśli konserwatywnej /powszechnej/

•

Konserwatyz brytyjski – za myślą Burke
◦

władzę powinna sprawować arystokracja (posiada dziedziczną własność,
wykształcenie i styl bycia właściwy do uprawiania polityki)

◦

religia – rozbudza nadzieje biednych, skłania do skromności bogatych

◦

zmiany rozważne – tylko rządzące elity są zdolne do tego, a ta wolność niestety jest
dostępna dla wszystkich

◦

praktyka polityczna powinna kierować się doświadczeniem (próby i błedy, eksplora.)

◦

konserwatyzm paternalistyczny – elity arystokratyczne mają cechy ojcowskiej
opiekuńczości wobec społeczeństwa

◦

konserwatyzm liberalny – leseferyzm (wolna gosp.) lub interwecjonizm socjalny

•

Konserwatyzm niemiecki -
◦

występują dwa rodzaje konserwatyzmu w Niemczech:
▪

legitymizacyjny (ideologia polityczne rządzącej wówczas szlachty pruskiej,
głosił hasła umocnienia stanów pruskich, tj. króla, urzędników, wojska, państwa)

▪

filozoficzny (idealizował przeszłość)

◦

Fichte – filozofia czynu – wzywała naród niemiecki do utworzenia silnego państwa

◦

konserwatyzm kontrewolucyjny (mylnie rewolucyjny) – szybkie rozstrzygnięcie
konfliktów społ. Na drdze kontrrewolucyjnej ingerencji w procesy historyczne.
Zmierzanie do zuepłnego rozbicia pozostałości liberalizu

◦

konserwatyzm ekologiczny

◦

konserwatyzm technokratyczny – problematyka socjalna

•

Konserwatyzm amerykański
◦

powstał w związku z rozczarowaniem liberalizmem i kryzysów ekonomicznych

◦

konserwatyzm indywidualistyczny
▪

darwinizm społeczny – walka o byt społeczny i powodzenie ekonomiczne

▪

apologia – obrona i usprawiedliwienie wielkiego bogactwa (państwo nie
ingeruje)

▪

krytyka demokracji burżuazyjnej (liberalny) – elitaryzm niezgodny z demokracją

◦

konserwatyzm organiczny -
▪

interwencjonizm państwowy

▪

odbudowanie wspólnoty międzyludzkiej wyniszczonej indywidualizmem liber.

◦

Neokonserwatyści – byli liberałowie, obawiający się wzrastającej przestępczości
▪

wzrost ekonomiczny na kapitalistycznym wolnym rynku, w razie potrzeby
korygowanym przez interwencję rządową

▪

USA powinno bronić demokracji, szerzyć ją również poza swoimi granicami

12. Sens ideowy przeciwieństwa: konserwatyzm umiarkowany – tradycjonalizm

Konserwatyzm umiarkowany

Tradycjonalizm (K. radykalny?)

Sprzeciw wobec postępujących zmian
wynikał z naruszenia pewnego rytmu zmian,
gwałtowności rewolucji i jej kompleksowy
charakter.

Sprzeciw wobec postępujących zmian
wynikał z przeświadczenia o
fundamentalnym znaczeniu religii dla
porządku politycznego. Odrzucali oni
koncepcję umowy społecznej, podkreślając,
że władza i prawo pochodzą od Boga.

Zmiany powinny być umiarkowane,
stopniowe. Troska o tradycję, ale też
powolne reformy ograniczone do wadliwych
elementów ustroju.

Człowiek jest istotą złą i zdeprawowaną, a
taka postać nie zasługuje na wolność lecz
potrzebuje silnej tradycji, która będzie
strażnikiem jego tożsamości moralnej

13. Główni przedstawiciele myśli konserwatywnej /powszechnej/

•

Edmund Burke
◦

(powyżej – K. Umiarkowany)

◦

(wcześniej – K. Brytyjski)

•

Louis Bonald
◦

prawdziwym stanem natury jest wyłącznie życie społeczne

◦

panowanie należy do monarchy na mocy od Boga. Ustrój niemonarchiczny jest
jedynym ustrojem naturalnym.

◦

hierarchiczność

◦

własność prywatna

◦

rewolucja jako herezja spowodowana pychą umysłu przeciwko dziełu Boga

◦

władza państwowa na równi z władzą kościelną (wzajemna kontrola)

•

Joseph de Maistre
◦

rewolucja zaprzeczeniem wizji świata Boga (rodzina, własność, społeczeństwo i
władza pochodzą od stwórcy)

◦

przeciwstawiał rozumowi:
▪

autorytety

▪

przesądy

▪

tradycję

▪

idee wrodzone

▪

pierwszeństwo uczucia nad poznaniem racjonalnym

•

Nicolas Davila
◦

przeciwnik demokracji (odrzucenie suwerenności Boga)

14. Ewolucja historyczna konserwatyzmu /powszechnego/

•

w klasycznej postaci był nurtem reakcyjnym, tradycjonalistycznym, skupiającym się na
dążeniu do zachowania lub przywrócenia monarchii oraz religijnych fundamentów
państwa
◦

równolegle rozwijał się K. umiarkowany – monarchia konstytucyjna,
kompromisowy wobec liberalizmu

•

najbujniejszy rozwój we Francji – de Maistre i de Bonald

•

w drugiej połowie XIX wieku filozofia polityczna K. słabła (faza minimalistyczna)

•

K. zmuszony do szukania nowych formuł – umacnianie liberalizmu, demokracji,
pojawienie się socjalizmu (następnego głównego wroga)

•

Konserwatyzm podejmował nowe kwestie (robotnicza)

•

po II WŚ konserwatyzm został praktycznie wyeliminowany ze sfery władzy, edukacji i
mediów.

•

Po Soborze Watykańskim II – K. katolicki stracił też oparcie w społecznym nauczaniu
Kościoła (np. boskie źródło władzy)

15. Rozwój historyczny konserwatyzmu w Polsce

•

kształtował się powoli.

•

konserwatyści polscy byli rozproszeni i niezintegrowani

•

3 nurty:
◦

reakcyjny – prowincjonalizm (Opatrzność Boża), organicyzm społeczny,
tradycjonalizm

◦

ewolucyjny – potrzeba oświaty, fabryk, broni, przemysłu i handlu w warunkach
wolności ekonomicznej

◦

emigracyjny – obóz polityczny Hotel Lambert – niepodległość można osiągnąć
poprzez pokojowe rozwiązania; przywódcą Adam Czartoryski

•

K. polski największe nasilenie miał od powstania styczniowego (1863) ale niedługo
potem osłabła

•

1869 – opublikowanie „Teki Stańczyka” - lojalność wobec zaborców, katolicyzm jako
światopogląd, szanowanie tradycji, zmiany ewolucyjne jako droga przeobrażeń społ.

•

w okresie 20-lecia międzywojennego o ideach K. nie było głośno

•

po II WŚ. publikowano idee K. w „Tygodniku Powszechnym”

•

1989 – nadal nie przebudziła się myśl K. w Polsce

16. Główni przedstawiciele myśli konserwatywnej w Polsce

•

Jan Woronicz (XVIII / XIX w.) - losami narodu kieruje Opatrzność, Polacy zasłużyli na
swój los, a odkupienie mogą zyskać dzięki pokucie

•

Henryk Rzewuski (koniec XVIII – XIX w.)
◦

prowidencjonalizm – Opatrzność źródłem prawdziwej cywilizacji zawartej w religii
chrześcijańskiej, najlepiej zorganizowanej w Kościele Katolickim

◦

organizycm

◦

tradycjonalizm

•

Antoni Walewski – (XIX w.) - konserwatysta reakcyjny

•

Hotel Lambert – nurt emigracyjny – Adam Czartoryski (XVIII / XIX w.)
◦

organicyzm (praca organiczna)

◦

szanse na odzyskanie niepodległości wiązał z lojalnością wobec Rosji

•

Andrzej Zamoyski – (XIX w.) - tj. Czartoryski

•

Władysław Jaworski – (XIX / XX w.)
◦

K. opierał na racjonaliźmie

◦

hierarchia: religia, tradycja, lojalizm, legalizm, własność prywatna, ewolucjonizm

◦

silna władza prezydenta

17. Sens ideowy pojęcia liberalizm

•

indywidualistyczna i naturalistyczna koncepcja człowieka

•

egalitaryzm,

•

uniwersalizm (niezmienność natury ludzkiej)

•

wolność osobista i/lub polityczna i gospodarcza jednostki jako najwyższa wartość;

•

odrzucenie religijnej legitymizacji władzy

•

antropologiczna nieufność do instytucji państwa i władzy (zbyt ograniczony rząd)

•

antropologiczny optymizm ogólnie

•

oprobata dla zmiany w życiu społecznym (ale nie gwałtownej i całościowej)

•

potocznie: postawa przyzwolenia („otwartości”) wobec wszelkich mniemań i zachowań
ludzkich

•

4 wartości liberalimu (S. Holmes):
◦

demokracja

◦

wolność jednostki

◦

bezstronność (równość wobec prawa)

◦

osobiste bezpieczeństwo (prawowita przemoc trzymana tylko przez agencje
rządowe)

18. Główne nurty myśli liberalnej /powszechnej/

•

Leseferyzm – państwo nie ingeruje w gospodarkę, prywatyzacja, obniżenie podatków,
zniesienie barier celnych. Zwiększenie swobód obywatelskich

•

Libertarianizm – nieograniczone dysponowanie własną osobą i własnością. Rola
państwa ograniczona do minimum

•

Libertynizm – skrajna wolność w różnych postaciach

•

Liberalizm konserwatywny – liberał w gospodarce, konserwatysta w życiu społecznym

•

Neoliberalizm – monetaryzm (państwo → walka z inflacją i kontrola podaży) oraz teoria
racjonalnych oczekiwań (większe ograniczenie państwa → bank centralny i rząd
zajmują się polityką fiskalną i monetarną)

•

Liberalizm katolicki – np. zniesienie celibatu, dopuszczenie kobiet do kapłaństwa

•

Socjoliberalizm - interwencja państwa w celu zapewnienia przetrwania socjalnie
najbiedniejszym.

•

Zielony liberalizm – szukanie sposobu zmniejszenia szkód

19. Sens ideowy przeciwieństwa: liberalizm klasyczny – liberalizm postępowy

•

Czynnikiem wyrożniającym liberałów postępowych jest aprobata dla demokracji
społecznej i gospodarczej.

•

?liberalizm klasyczny nie opowiadał się tak całkiem za demokracją, która jednak jest
lepsza od monarchii. Raczej dąży do minimalistycznej roli państwa.

20. Liberalizm a demokracja; sens ideowy pojęcia demoliberalizm

•

ideologiczna łączność składająca się z:
◦

Demokracji (suwerenność ludu, rządy większości, powszechne i równe prawo
wyborcze)

◦

Liberalizmu (autonomia jednostki, prawa człowieka, gwarancje praw mniejszości)

•

Połączenie to polegało na tym, że forma ustrojowa – rządu reprezentatywnego – wzięta
została z ideologii i praktyki liberalnej, natomiast jej treść zdemokratyzowano przez
ustąpienie liberałów przed postulatem powszechnego i równego prawa wyborczego.

21. Znaczenie pojęcia liberalizm: a/ polityczny; b/ religijny; c/ moralno-obyczajowy; d/

gospodarczy
a) polityczny

◦

zasada leseferyzmu,

◦

skrajny indywidualizm (np. autonomia gospodarcza producentów od państwa)

◦

nieograniczona własność prywatna, a człowiek jest jednostką gospodarującą

◦

państwo
▪

jako "stróż nocny",

▪

kontrola uczciwej gry na wolnym rynku

▪

prowadzenie działalności przekraczającej możliwości prywatnych jednostek (np.
budowa dróg, kolej)

◦

obywatele mają wolność słowa i myśli, prawo do wyboru zawodu i zrzeszania się

b) religijny

◦

wolny Kościół w wolnym państwie lub mistyka demokratyczna

◦

dążenie do demokratyzacji Kościoła

◦

wykazywanie zbieżności między nauką Kościoła a zasadami kapitalizmu

◦

demitologizacja Ewangelii i zredukowanie wiary do uczucia religijnego

c) moralno-obyczajowy

◦

przyzwolenie na każdy sposób „samorealizacji” jaki zostanie przez kogokolwiek
ogłoszony

◦

utylitaryzm (to co dobre jest użyteczne, miarą słuszności postępowania -
użyteczność)

d) gospodarczy

◦

konieczność istnienia pełnej swobody działalności podmiotów gospodarczych, która
w warunkach wolnej konkurencji i zapewnienia przez państwo nienaruszalność
prywatnej zapewni szybki rozwój gospodarki

22. Główne odmiany liberalizmu gospodarczego

•

Leseferyzm (klasyczny?) - państwo maksymalnie ograniczone, gwarantujące prawa i
wolności. Państwo nie ingeruje w działalność ekonomiczną.

•

Liberalizm socjalny (socjoliberalizm) – ważne, by państwo było w stanie udzielić
obywatelowi pomocy w razie potrzeby.

•

Ordoliberalizm – społeczna gospodarka rynkowa. wyjątkiem ingerencji są te obszary
gospodarki, które chociaż nierentowne są potrzebne społecznie

•

Neoliberalizm – wolność gospodarcza stoi na pierwszym miejscu. Dopiero później
wolność polityczna.

23. Ewolucja historyczna liberalizmu /powszechnego/

•

liberalizm wyrasta z odrzucenia klasycznych założeń polityki

•

Machiawelli – (XV / XVI w.) celem polityki nie jest realizacja ideału czałowieka i
państwa, ale realizacja interesów, stworzenie państwa najlepiej zaspokajającego
potrzeby. Kryterium oceny polityki jest skuteczność a nie sprawiedliwość. Monarchia.

•

Hobbes – (XVI / XVII w.) Prawo ma być tak skonstruowane, by jak najlepiej
odpowiadać na potrzeby człowieka. Ma służyć jego interesom. Autorytaryzm.

•

Liberalizm Klasyczny – John Locke (XVI – początek XVIII w.)
◦

naturalne prawa człowieka (do życia, wolności, własności, obrony tych praw)

◦

wszyscy są wolni i równi

◦

ludzie organizują się --> społeczeństwo --> władza --> ochrona praw natury

◦

podział władzy na ustawodawczą, wykonawczą (rządzenie i sąd) i federacyjną

(zagraniczną)

•

Adam Smith (XVII w.)
◦

liberalizm ekonomiczny (gospodarczy)

◦

zadaniem państwa jest ochrona wolnego rynku

◦

państwo nie interweniuje w gospodarkę, jedynie utrzymuje nierentowne (dla
prywatnych przedsiębiorstw), ale potrzebne obszary gospodarki

◦

wielkość rządu ma być dostosowana do zamożności obywateli

24. Główni przedstawiciele myśli liberalnej /powszechnej/

•

John Locke

•

Benjamin Constant
◦

podział władzy na 6 segmentów
▪

reprezentacji stałej (dziedziczna)

▪

reprezentacji opinii (wybierana)

▪

królewska

▪

balansująca system polityczny

▪

sądowa

▪

samorządowa

◦

utylitaryzm (dobre to co pożyteczne)

◦

równość wszystkich ludzi

◦

państwo "nocnym stróżem"

•

John Mill
◦

wolność jest środkiem do szczęściam (nie jest celem)

◦

indywidualizm

◦

prawdziwie wolny (szczęśliwy) człowiek podnosi szczęscie reszty społeczeństwa

◦

społeczeństwo dzieli na
▪

burzuację

▪

proletariat

▪

klasę średnią – trzyma system w równowadze

◦

prawa kobiet

◦

państwo ingeruje przy zagrożeniu praw jednostki

•

Alexis de Tocqueville
◦

rewolucja i jej konsekwencje są nieuniknione

◦

wartość hierarchii

◦

demokracja – pozbawia hierarchi, najważniejsze jest odpowiednie wychowanie

◦

państwo zabezpiecza przed centralizacją i chroni arystokratyczny system wartości

◦

wolność jest przywilejem, dążenie do wolności kształtuje i aktywizuje człowieka

•

Monteskiusz
◦

trójpodział władzy (ustawodawcza, wykonawcza i sądownicza)

25. Rozwój historyczny liberalizmu w Polsce

•

Liberalizm europejski był związany ściśle z „trzecim stanem” (mieszczaństwem),
natomiast struktura społeczeństwa polskiego była aż do ponad XX w. szlachecko-
chłopska oraz agrarna. Do tego mieszczaństwo w Polsce było w przeważającej części
niepolskie (np. Żydzi).

•

w końcu XVIII wieku – w okolicach rewolucji francuskiej i Sejmu Czteroletniego
zaczęły się przyjmować: liberalizm arystokratyczny, mieszczański i radykalny

•

w 1904 wyłonił się wyraźny lewicowy nurt liberalizmu w postaci demokracji
postępowej

•

w okresie międzywojennym liberałowie lewicowi mieli (postępowcy) mieli większy
wpływ od prawicowych. Po przewrocie majowym utworzyli lewicę sanacyjną.

•

PRL – działały podziemne partie o powiązaniach liberalnych, antykomunistycznych, np.
Partia „Niepodległość”, Ruch Polityki Realnej, Ruch Młodej Polski.

•

III RP – liberalizm stał się szczególnie popularny. Powstaje Centrum im. Adama Smitha
w Warszawie. Działalność Balcerowicza.

•

Liberałowie gdańscy odstępują od prywatyzacji na rzecz Narodowych Funduszy
Inwestycyjnych. Formacja ta wyodrębniła się ponownie w 2001 pod nazwą PO.

26. Główni przedstawiciele myśli liberalnej w Polsce

•

Hugo Kołątaj,

•

Stanisław Staszic

•

Wincenty i Bonawentura Niemojowscy (przed I WŚ)
◦

wolność polityczna, podział władzy, swobody obywatelskie

◦

prawo naturalne (wolność)

•

Adam Krzyżanowski (II RP)
◦

etatyzm lub interwencjonizm źródłem zaburzeń systemu ekonomicznego

•

Roman Dybowski (Liberalny Konserwatyzm)

•

Stefan Kisielewski (PRL)
◦

ojciec liberalizmu polskiego

◦

ludzie równi, wolny rynek, zdecentralizowanie produkcji

◦

prawo własności, które daje wolność

◦

wolność gopodarcza jest warunkiem wolności politycznej

•

Mirosław Dzielski
◦

polityka to realizowanie własnych celów poprzez: przymus, przemoc, lub walkę.

◦

Tolerancja religijna,

◦

demokracja i równość

◦

wolność – 3 płaszczyzny
▪

egzystencjonalna (mamy wybór)

▪

metafizyczna (możemy wybrać dobro czy zło)

▪

zgodna z chrześcijańskim pojmowaniem godności człowieka

◦

ograniczenie państwa do minimum

27. Sens ideowy pojęcia socjalizm

•

egalitaryzm (uspołecznienie własności )

•

^ zniesie różnice klasowe i wyzysk

•

własność społeczna

•

centralne planowanie i sterowanie gospodarką

28. Główne odmiany ideologii socjalistycznej /powszechnej/

•

socjaldemokracja
◦

interwencjonizm państwowy w ramach gospodarki rynkowej

•

socjalizm utopijny
◦

ideologia mająca na celu zniesienie własności prywatnej jako źródła wyzysku i
zamianę dotychczasowych stosunków wspólnotą

•

socjalizm rewolucyjny
◦

opowiada się za nagłą i fundamentalną zamianą społeczną

29. Socjalizm a demokracja; sens ideowy pojęcia socjaldemokracja

•

budowa ustroju i społeczeństwa socjalistycznego poprzez demokratyczne reformy

30. Marksizm a inne odmiany socjalizmu (28)

•

marksizm – walka klas – klasa panująca to ta, która aktualnie posiada środki produkcji.
Ostatecznym celem rozwoju jest ogólnoświatowa rewolta, w wyniku której władzę i
środki produkcji powinna przejąć klasa robotnicza.
◦

Społeczeństwo ma charakter ewolucyjny i dialektyczny – ścierają się przeciwieństwa

31. Ewolucja historyczna socjalizmu /powszechnego/

•

początek XIX w. Saint -Simon, Fourier i Owen

•

1848 – Manifest komunistyczny

•

rządy bolszewików – rozłam ruchu socjalistycznym – leninizm i komunizm, socjalizm
umiarkowany

32. Główni ideolodzy socjalizmu /powszechnego/

•

Robert Owen -
◦

scentralizowanie gospodarcze

◦

wychowaniem i kształceniem powinno zajmować się państwo

◦

emancypacja kobiet – zwiększenie ich udziału w życiu publicznym

◦

źle zorganizowane społ. -> złe wychowanie -> zły człowiek i instytucje polityczne
-> przestępstwa

◦

w złym społeczeństwie rozdział dóbr jest nieracjonalny i powoduje przestępczość

•

Charles Fourier
◦

koncepcja idealnej organizacji społeczeństwa opartego na wspólnotach
▪

falanster (1 wspólnota) = 1620 ludzi o rżnych namiętnościach do pracy

▪

kiedyś będzie Kongres Falansterów rządzący falansterami

▪

dobra organizacja wspólnego życia zlikwiduje sprzeczność między naturą ludzką
a przymusem

33. Sens ideowy przeciwieństwa: socjaldemokracja – komunizm

•

Socjaldemokracja zakłada zachowanie równych proporcji pomiędzy kapitalizmem a
socjalizmem, między własnością prywatną a dobrem wspólnym, między jednostką
reprezentującą państwo a obywatelem. Szuka tzw. środka.

•

Komunizm – interakcjonizm, rewolucja jako droga do nowego państwa. Jeden wódz,
jedna partia i dyktator.

34. Rozwój historyczny socjalizmu w Polsce – 5 okresów:

•

1834 – 1892
◦

•

1892-1918
◦

próba zjednoczenia ruchu socjalistycznego w Związku Zagranicznym Socjalistów Pl

◦

Polskca Partia Sccjalistyczna (PPS)

◦

formowanie się zwolenników Piłsudskiego, który coraz mniej ma wspólnego z Socj.

•

Okres międzywojenny
◦

Komunistyczna Partia Robotnicza Polski (później Komunistyczna Partia Polski)

◦

połączenie PPS i PPSD -> pomaga przy przewrocie majowym

•

PRL – od Rosji plynie Komunizm

35. Główni przywódcy i ideolodzy socjalizmu w Polsce

•

Wojciech Gutkowski
◦

wszystkie dzieci ten sam system edukacji

◦

własność publiczna

•

i inni.

36. Sens ideowy pojęcia komunizm (bardziej radykalny socjalizm)

•

walka klas, proletariat jest cool

•

Komuniści jako sposób osiągnięcia swych celów równości i sprawiedliwości
wskazywali "obalenie przemocą całego dotychczasowego ustroju społecznego, a także
wprowadzenie opartego na tej ideologii systemu rządów.

•

Komunizm miałby doprowadzić do zjednoczenia świata i likwidacji biedy i ubóstwa na
nim.

•

Ta ideologia charakteryzowała sie 1 partią ,jednym wodzem i dyktatorem.Była to

ideologia zastraszania ,znęcania się psychicznego.

37. Główne odmiany ideologii komunistycznej

•

Leninizm
◦

zakas frakcyjności w partii (żeby nie było innego zdania niż ierownictwa)

◦

decyzje władz wyższych obowiązują wszystkich poniżej

◦

centralizm – prowadzi do kultu jednostki, partii widzowskiej

•

Trockizm
◦

w rewolucji nie uwzględnia siły chłopskiej

◦

w jednej partii różne zdania i kierunki myślenia

•

Stalinizm
◦

kult wodza

◦

niepodzielna dyktatura

◦

absolutna kontrola

◦

terror

◦

centralne planowanie

◦

militaryzacja

•

Maoizm (Chiny)
◦

rewolucja zbrojna

◦

równowaga jest tylko stanem przejściowym między walkami

◦

skrajnie agalitarny

38. Główni przywódcy i ideolodzy komunizmu

•

Lenin (1870-1924)

•

Trocki (1897-1940 zamordowany na roskaz Stalina)

•

Stalin (1878-1953)

•

Mao Zedong (1893-1976)

39. Interpretacje komunizmu

•

wszyscy niekomuniści ą antykomunistami

•

jako jedno z wcieleń totalitaryzmu – (w sumie po Stalinie ciężko się dziwić)

•

fałszywa religia – porównanie Stalina do papieża, zanik wiary w bogów

•

gnostycyzm –

•

i inne ogólnie duż porównań do wiary

40. Komunizm sowiecki /bolszewizm, stalinizm/ a nazizm niemiecki /hitleryzm/: porównanie

Stalinizm

Nazizm

Inne partie polityczne Zakazane

Zakazane

Sytuacja w kraju

przed zdobyciem

władzy

Wyczerpanie kraju I wojną
światową

Kryzys gospodarczy po
przegranej w I wojnie
światowej, chęć rewanżu po
klęsce

Deklarowane hasła

ideologiczne, cele

1. Zniesienie wyzysku

robotników,

2. Zapewnienie

wszystkim pracy,

3. Zapewnienie

wszystkim
godziwych
warunków życia i
opieki socjalnej,

4. Wytępienie klas

posiadających.

1. Zapewnienie

wszystkim Niemcom
pracy,

2. Zapewnienie

wszystkim Niemcom
godziwej opieki
socjalnej i
warunków życia,

3. Eliminacja

konfliktów
klasowych

4. Rasizm,

antysemityzm

Główni deklarowani

przeciwnicy

Kapitaliści, obszarnicy,
imperialiści

Żydzi, komuniści

Obozy

Obozy pracy

Obozy koncentracyjne

Środki masowego

przekazu

Monopol państwa i partii

Pod pełną kontrolą partii

Własność ziemi

Państwowa

prywatna

Stosunek do religii

Prześladowania

Niechętny

Policja polityczna

NKWD

Gestapo

Cele polityki

zagranicznej

Rozszerzenie komunizmu na
cały świat

„przestrzeń życiowa” =
zawładnięcie Europą

41. Sens i zakres pojęcia totalitaryzm

•

jedna partia, jeden przywódca,

•

rozbudowany aparat terroru

•

centralizacja

•

kult jednostki charyzmatycznej

•

ideologia

42. Sens ideowy pojęcia faszyzm

•

autokratyzm w stylu wodzowskim

•

militaryzm

•

walka z demokracją, komunizmem

•

kontrola nad dużą częścią aspektów społecznych

•

etatyzm (przedsiębiorstwa państwowe)

•

nacjonalizm (skrajnie szowinizm, rasizm – Niemcy)

•

darwinizm społeczny – walka społeczna nieunikniona

•

elitaryzm – coś naturalnego

43. Faszyzm czy faszyzmy? Zjawisko partykularne /włoskie/ czy uniwersalne?

•

Nie jest to zjawisko dotyczące wyłącznie Włoch, tylko z Włochami najczęściej
kojarzone

•

przedstawiciele faszyzmu różnych narodowości, raczej separują siebie od pozostałych
faszyzmów zaznaczając, że każdy jest inny, a jedyne co ich łączy to podstawy doktryny
faszystowskiej jako dążenia do silnego państwa...

•

więc uniwersalność

44. Rozwój historyczny faszyzmu

•

1919 – początek – Mussolini - program
◦

prawo wyborcze dla obu płci

◦

ustanowienie republiki

◦

gwarancje wolności słowa, wyznania, prasy itd.

•

1924 – Narodowa Partia Faszystowska zyskuje większość w parlamencie
◦

stopniowa likwidacja opozycjji

◦

zasada wodza, monopartia, propaganda, cenzura, militaryzm

•

w tym samym czasie w Niemczech do władzy wspina się Hitler
◦

1933 kanclerz Niemiec

◦

nazizm staje się oficjalną dotryną Niemiec

•

nazizm wpływa na faszyzm Włoski – pojawiają się przejawy rasizmu itp. I wzajemnie.

•

po II WŚ obalenie Mussoliniego i powieszenie go z kochanką za nogi w 1946 w
Mediolanie

•

Hitler popełnia samobójstwo w Berlinie

•

faszysm drastycznie zmalał i nie odzyskał już dawnej formy

45. Główni przywódcy i ideolodzy faszyzmu

•

Mussolinii
◦

jednostka jest wartością tylko jako część narodu

◦

pochwała wojny

◦

przeniesienie zainteresowania z proletariatu na producentów

46. Faszyzm: a/ „skrajna prawica”? b/ lewica /„narodowa” odmiana socjalizmu/ c/

„ekstremistyczne centrum”
a) skrajna prawica (Hitlerowska?)

•

dążenie do silnego państwa

•

nacjonalizm

•

przemoc

•

rasizm

•

antysemityzm

•

reakcyjni i niechętni do starych porządków

•

państwo policyjne

b) lewica – narodowa odmiana socjalizmu

•

równość społeczna

•

płatne urlopy

•

pomoc dla ubogich

•

likwidacja bezrobocia

c) ekstremistyczne centrum

•

zaczerpuje po trochu z prawicy i lewicy

47. Nazizm a faszyzm: a/ „kwintesencja” faszyzmu? b/ „przypadek graniczny” c/ zjawisko

pokrewne, lecz odrębne /specyficznie niemieckie/?
a) Kwintesencja faszyzmu

•

antyracjonalizm – rozum hamowany przez uczucia. Trzeba działać a nie gadać

•

walka – darwinizm społeczny

•

przywództwo i elitaryzm – szef i jego elita

•

socjalizm – kapitał dla narodu?

•

Ultranacjonalizm

b) przypadek graniczny

•

czyli niemiecki nazizm czasem uważany też za szczytową lub zwyrodniałą formę
faszyzmu,

c) pokrewność /odrębność faszyzmu Włoskiego z nazizmem Niemieckim

•

nazizm był specyficznie niemiecki

Faszyzm włoski

Nazizm

Umiarkowany rasizm

Prawie bezkrwawe przejęcie władzy

Zachowanie wartości kulturowych (np.:

król)

Dla przeciwników więzienia

Zwycięstwo w I wojnie światowej

Skrajny rasizm

Krwawe przejęcie władzy (noc długich

noży)

Niszczenie dziedzictwa kulturowego

Dla przeciwników obozy koncentracyjne

Upokorzeni traktatem wersalskim

48. Faszyzm a autorytaryzm: pokrewne czy przeciwstawne?

•

Przeciwstawne

Faszyzm

Autorytaryzm

Ruchy faszystowskie wyrastały poza
państwem i zwracały się przeciwko
państwu,
Partie faszystowskie miały charakter
ruchów masowych,
Większość faszyzmów (na czele z
włoskim) była areligijna bądź
antyreligijna.

systemy autorytarne rodziły się z woli
obrony państwa,
Systemom autorytarnym przewodzili z
reguły członkowie wyższych warstw
społecznych,
Większość autorytaryzmów odwoływała się
do chrześcijaństwa (przede wszystkim do
katolicyzmu);

49. Faszyzm a nacjonalizm: genetycznie i ideowo pokrewne czy odrębne?

•

ruchy te powstawały na ogół albo poprzez rozłamy dokonywane przez radykalnych
„opozycjonistów” ugrupowań nacjonalistycznych

•

ideowo raczej trochę różne

50. Interpretacje faszyzmu

•

jako neopogaństwo (inter. chrześcijańska)

•

negacja tradycji przez masy (konserwatyzm)

•

klasyczna – jako choroba moralna na schyłek komunizmu

51. Narodowy radykalizm w Polsce: „faszyzm po polsku”?

•

Naród jako najwyższa wartość

•

oparcie światopoglądu na etyce katolickiej

•

państwo jako forma organizacyhna narodu

•

równość jednostke w służbie dla narodu (obowiązek)

•

władza w państwie dla całego narodu
◦

eliminacja z życia społecznego mniejszości narodowych (Żydzi)

52. Sens ideowy pojęcia autorytaryzm

•

Cechy państwa autorytarnego:
1.dyktatura;
2.najważniejszą wartością jest państwo;
3.Nie są przestrzegane prawa człowieka;
4.Pątępienie zasad demokracji,wolnych wyborów i pruralizmu;
5.Zmusznie społeczeństwa do bierności w życiu politycznym państwa;
6.Wzmacnianie władzy wykonawczej.
7.Brak wolności słowa, stoważyszeń i zgromadzeń.
8.Władza sprawowana przez jedną osobę.

53. Rozwój historyczny i główne przykłady systemów autorytarnych

•

niektórzy doszukują się cech autorytaryzmu we władzy Bonaparte

•

powstaje w wyniku rozkładu ustrojów demokratyczno-parlamentarnych i dla
przywrócenia autorytetu państwa i władzy
◦

upadek monarchuu po 1918, lęk przed bolszewizmem

◦

niezdolność do utworzenia trwałej większości parlamentarnej

◦

zapobieganie rewolucji społecznej i inwazji komunistycznej

•

Polska Piłsudskiego (1929 – 1939), Węgry do 1944, Portugalia do '74, Hiszpania do '75

54. Głowni przywódcy i teoretycy systemów autorytarnych

•

Mustafa Pasza – Turek XIX / XX w.

•

Salazar Antonio de Oliveira – Portugalczyk
◦

Salazaryzm – nacjonalizm, autorytaryzm, antydemokratyzm, antykomunizm,
doktryna oparta na źródle władzy i suwerenności od Boga

•

Piłsudski
◦

odrzucił w konstytucji kwietniowej zasady suwerenności narodu na rzecz silnej,
scentralizowanej władzy państwowej.

◦

Ingerencja w dziedziny zycia

◦

koncentracja władzy w rękach prezydenta

55. Autorytaryzm a konserwatyzm: pokrewieństwa i różnice

•

najbliżej siebie ideowo

•

szacunek dla tradycji i religii, monarchizm, ochrona rodziny i własności prywatnej,

•

władza legitymizuje się poprzez zdolność do zaprowadzenia porządku

•

różnice:
◦

autorytaryzm jest wysoko zmilitaryzowany

◦

ograniczenie autonimii samorządów i uniwersytetów

56. Autorytaryzm a totalitaryzm: podobne czy przeciwstawne?

•

Autorytaryzm:

•

Ograniczony pluralizm zwolniony z odpowiedzialności przed
społeczeństwem

•

Brak dopracowanej, wiodącej ideologii

•

Grupy mają pewien wpływ na procesy polityczne

•

Istnienie tych grup i zakres ich działania zależy od władzy

•

Rządzący polegają na biurokratach, ekspertach, policjantach a nie zwykłych
ludziach

•

Mentalność wypiera ideologię

•

Rezygnacja z ideologii oznacza ograniczenie mobilizacji i identyfikacji mas z
reżimem

•

Jednostki wrażliwe na potrzebę sensu bycia mogą być sfrustrowane

•

Zbiorowa apatia, brak działań, rezygnacja z roszczeń i oczekiwań

•

Ograniczenie praw i wolności obywateli

•

Pozwolenie na istnienie opozycji

•

Totalitaryzm:

•

Centralny ośrodek sprawowania władzy o charakterze monistycznym

•

Pluralizm instytucji i grup istnieje tylko za przyzwoleniem i jest przez nią
wykreowany; nie jest efektem dynamiki procesów społecznych

•

Stosowanie terroru, przymusu dla utrzymania władzy i kontroli

•

Istnienie jednej oficjalnej ideologii, która wyznacza działania polityczne,
określa sens i bieg historii, tworzy ramy interpretacji rzeczywistości; poza
ideologią istnieje tylko herezja

•

Ideologia prowadzi do prześladowań innych systemów, ma wyłączność na
wszystkie dziedziny życia

•

Pożądane jest obywatelskie uczestnictwo, mobilizacja społeczna i
dynamiczna realizacja zadań

•

Wymóg brania udziału w tworzeniu „nowego ładu” i podążanie drogą
wyznaczoną przez ideologię i partię

•

Mimo biurokratycznego charakteru państwa, masowe uczestnictwo w
organizacjach i członkowstwo w partii daje obywatelom poczucie sensu i
przynależności

•

System łamie prawa i wolności obywateli

57. Autorytaryzm w Polsce /obóz „sanacyjny”/

•

Przewrót majowy 1926, rządy do 1939
◦

ograniczenie sejmu

◦

nakładanie podatków

◦

władza silnej ręki

58. Sens ideowy pojęcia nacjonalizm

•

Najważniejsza jest przynależność jednostki do narodu

•

Relatywizm moralny ( wszystko co służy dobru narodu jest słuszne)

•

Celem najważniejszym jest przeżycie i trwanie

•

Podkreślanie znaczenia państwa narodowego

•

Posługiwanie się symbolami

•

Hierarchizacja

59. Główne nurty myśli nacjonalistycznej /powszechnej/

•

Narodowa Demokracja (ruch narodowy) - endecja
◦

poszanowanie prawa i wykorzystanie istniejących prawnych możliwości do
zbudowania sprawnej organizacji skupiającej Polaków

•

Narodowy katolicyzm
◦

status wyznania państwowego na którym oparty jest ustrój państwa

•

Narodowy radykalizm

•

Lewica narodowa – interwencjonizm, opieka socjalna, nacjonalizm, tradycja

60. Główni teoretycy nacjonalizmu /powszechnego/

•

Giuseppe Mazzini – Włoch
◦

wartości moralne

◦

narody jako jednostki posiadające prawo do własnego rządu

•

Tomasz Masaryk – Czech
◦

przyczynił się do odzyskania niepodległości Czech

•

Roman Dmowski
◦

współzałożyciel endencji

◦

narodowe interesy (patriotyzm)

◦

później określił znaczącą rolę Kościoła dla narodu polskiego

61. Sens ideowy przeciwieństwa: nacjonalitaryzm – nacjonalizm „integralny”

•

nacjonalitaryzm – suwerenność narodu, etnicznoć, językowość, rasowość (w zasadzie
narodowości) – państwo jest narodowe gdy jest rasowo jednorakie - demokracja

•

nacjonalizm integralny – odrzuca suwerenność narodu, na rzecz władzy, która działa w
interesie tegoż narodu (choć naród nie ma wpływu na władzę) - autorytaryzm

62. Ewolucja historyczna nacjonalizmu /powszechnego/

•

XV / XVI w. - podział Europy na wiele obozów

•

XVI – Machavelli podejmuje temat rozbicia narodowego jako czynnika budzącego
"świadomość narodową"

•

XVIII – silna świadomość odmienności innych narodów (już nie lud, tylko naród)

•

Rewolucja Francuska – obalenie władzy absolutnej i oddanie jej w ręce narodu

•

nacjonalizmy Wilsona (XIX / XX) – otwarty (demokratyzm terytorialny i polityczny
społeczeństwa) oraz zamknięty (więzy krwii, tradycja, historia...)

63. Nacjonalizm a konserwatyzm: podobieństwa i różnice

•

Podobieństwa:
◦

Nacjonalizm można uznać za skrajny przejaw konserwatyzmu.

◦

Dla obu modeli wspólnota/naród stawiane jest wyżej niż jednostka. Jest to
najdoskonalsza forma życia społecznego.

◦

Obie są negatywnie nastawione do innych państw i dbają o swoje interesy.

◦

Władza państwowa powinna być silna, by móc skutecznie kontrolować państwo

◦

Każdy naród ma własny charakter i tradycje

•

Różnice:
◦

Konserwatyzm:
▪

Tradycja i jej wartości na 1 miejscu

▪

Porządek społeczny ustanowiony przez prawa boskie

▪

Hierarchiczny układ społeczny

▪

Uznanie własności prywatnej

▪

Niechęć do gwałtownych zmian

◦

Nacjonalizm:
▪

Naród stawiany jest na 1 miejscu

▪

Dobro narodu wyznacza porządek społeczny

▪

Jedność grup i klas społecznych

▪

Liczy się dobro ogólne

64. Nacjonalizm a religia: wzajemne relacje i problemy

•

Dmowski podkreślał znaczenie religii i Kościoła jako potężnych czynników narodowej
jedności

•

" oddzielenia u nas katolicyzmu od polskości, oderwania narodu od religii i od Kościoła
jest niszczeniem samej istoty narodu”."

65. Rozwój historyczny nacjonalizmu w Polsce

•

koniec XIX w. - rosnące głosy narodowościowe

•

Liga Polska na emigracji (endencja) – zakłada czynną obronę przed dyskryminacją i
uciskiem ze strony władz zaborczych, walkę o interesy narodu

•

Dmowski tworzy Komitet Narodowy Poslki i podpisuje w imieniu Polski (razem z
Paderewskim) Traktat Wersalski

•

w okresie PRL – tłumiono nacjonalistów

•

po upadku rządów komunistycznych w 1989 roku, myśl nacjonalistyczna na nowo się
odrodziła

66. Główni przedstawiciele myśli narodowej w Polsce

•

Jan Ludwik Popławski
◦

postulował odzyskanie przez Polaków obszarów nad Odrą i Bałtykiem

•

Roman Dmowski
◦

"Myśli nowoczesnego Polaka"

•

Zygmunt Balicki
◦

trzeci z ojców założycieli Narodowej Demokracji

◦

nacjonalizm – uczucie patriotyczne przekuwa w czyn

67. Sens ideowy pojęcia chrześcijańska demokracja (chadecja)

•

oparcie na prawie naturalnym jako podstawie prawa państwowego

•

ścisła wpółpraca instytucji kościoła z instytucją państwową

•

społeczeństwo bezkonfliktowe i harmonijnie się rozwijające poprzez rozwój wartości
etycznych obywateli

68. Rozwój historyczny chrześcijańskiej demokracji w świecie

•

W połowie XIX wieku poddano krytyce społeczne założenia gospodarcze socjalizmu
(odrzucenie własności) oraz liberalizmu (egoizm)

•

Leon XIII opowiada się za demokracją (po raz pierwszy w historii kościoła)

•

użycie przez papieża Leona XIII terminu chrześcijańska demokracja
◦

wiele rozmów na ten temat w świecie chrześcijańskim

•

Pius XI akceptuje stricte polityczną chadecję (byleby nie przeczyła nauczaniu Kościoła)

•

Sobór Watykański II

•

Elekcja Jana Pawła II doprowadziła do zerwania związków chadecji z Watykanem.

69. Chrześcijańska demokracja w Polsce

•

Chadecja nigdy nie stanowiła realnej i samodzielnej siły politycznej, często łączyła się z
innymi ugrupowaniamia (np. z sanacją)

•

ostatecznie w 2000-2001 r. Wchodziła wkład Akcji Wyborczej Solidarność, a potem
współtworzyła PiS