Karłowicz Mieczysław 4

wspólnie (podpisując się: M.K. i J.Ch.) ogłosili swój pierwszy artykuł pt. Kościelec
("Kur. Zakop." 1892, nr 2), a sam K.opublikował również opis turystyczny
Kominiarskiego Wierchu pt. Kominy (tamże 1892, nr 6), wraz z opisem trasy, którą na
ten szczyt sam wyznakował farbą. Owego lata w Zakopanem wystąpił K. po raz
pierwszy i drugi z publ. koncertem jako skrzypek, w sali dawnego Dworu
Tatrzańskiego, zw. kasynem.

Wakacje 1893 i 1894 spędził K. znowu w Zakopanem. W 1893 z przew. Janem
Kubinem wszedł na

Łomnicę

, może też na Rysy i

Wysoką

, a z rodzicami i z

przewodnikiem był na Świnicy. W 1894 zamknął 18-letni K. swój pięcioletni pierwszy
okres poznawania Tatr wspaniałą na owe czasy wycieczką z przew.

Jędrzejem Walą

młodszym

, trawersując Gierlach z

Wielickiej

Batyżowieckiej Doliny

, i wchodząc na

Mięguszowiecki Szczyt

, uważany wówczas za najtrudniejszy ze zwiedzanych szczytów

tatrz. i zaledwie osiem razy zdobyty. Wycieczkę tę opisał K. w obszernym artykule
Wycieczka na króla Tatrzańskiego i na szczyt Mięguszowiecki ("Wędrowiec" 1895, nry
7-10). W lipcu tego lata uczestniczył K. w zakop. pogrzebie

ks. Józefa Stolarczyka

Kończyła się jedna epoka tatern., a wkrótce miała się rozwinąć nowa.

Po ośmioletniej przerwie K. w 1902 wrócił w Tatry i bywał w nich teraz corocznie, a
nawet w 1907 osiadł na stałe w Zakopanem. Lata 1902-09 były dla niego okresem b.
intensywnego chodzenia po górach, lecz zgodnie z nową epoką w taternictwie czasem
jeszcze z przewodnikiem, ale coraz częściej bez niego, samodzielnie, nawet samotnie, i
także w zimie. Wszedł na wiele szczytów od

aż po

, nieraz nowymi drogami. Poznał Tatry jak mało kto w owych latach.

W 1906 z przew.

Klimkiem Bachledą

w nietypowych warunkach odbył 9-dniową

wycieczkę na 9 wybitnych szczytów tatrz., co opisał pt. Po "młodym" śniegu ("Tat."
1907, nr 4), a w 1907 z przew.

Józefem Gąsienicą-Tomkowym

wszedł m.in. na

Ostry

Szczyt

pd. ścianą, drogą zaliczoną wówczas do najtrudniejszych w Tatrach;

wspomnienie o tej wycieczce ogłosił pt. W jesiennem słońcu ("Tat." 1908, nr 3). W
okresie tym większość swych wycieczek odbywał bez przewodnika, m.in. dokonując
pierwszych w ogóle wejść na szereg wybitnych turni:

Wielka Kołowa Turnia

(samotnie

w 1907),

Ciężka Turnia

(w 1908 z

Włodzimierzem Boldireffem

Zadnia Jaworowa

Turnia

(też w 1908 z Boldireffem). Swe samotne wycieczki tatrz. opisał K. pt. Z

wędrówek samotnych ("Pam. TT" 1909).

Działalność K. w taternictwie zim. była krótkotrwała. Wspólnie z

Romanem Kordysem

dokonał on w 1908 pierwszych wejść zim. na Kościelec, przez

Krzyżne

Wołoszyn

Żółtą Turnię

; jest to (bez Żóltej Turni) tematem artykułu K.: Wśród śniegów

tatrzańskich ("Słowo Pol." 7 II 1908 i "Zakopane" 1908, nr 4-5).Od 1905 K. był
członkiem

Sekcji Tur. TT

. Uchylił się od wejścia do jej zarządu, ale uczestniczył w

zebraniach i działalności. W 1908 prowadził na

Giewont

wycieczkę zbior.

zorganizowaną przez STTT. Członkiem

był już od 1893, uczestniczył w zakop.

wiecach członków TT. Razem z

Zaruskim

w 1908 wyznakował farbą szlaki na

Czarny

Mięguszowiecki Szczyt

i na

Niżnie Rysy

, oznaczając je ulubionym swym znakiem

góralskiej » swastyki

Jako jeden z pierwszych zabierał głos w sprawach kultury tur. i stosunku turystów do
ochrony przyrody, np. w artykułach Turyści "włamywaczami" ("Tat." 1907, nr 1) i W
ważnej sprawie (tamże, nr 3). K. jest autorem rozpowszechnionej potem wypowiedzi:
"Szanujcie ciszę i majestat gór". W swym taternictwie K. przywiązywał największą
wagę do przeżyć estetycznych (a nie sportowych) i jest uważany za czołowego
przedstawiciela takiego kierunku (» ideologia taternictwa). Nieraz podkreśla się, że K.
był wzorem i ideałem turysty górskiego.

K. był też jednym z pionierów narciarstwa pol.; traktował narty nie sportowo, lecz jako
ułatwienie w poruszaniu się po Tatrach w zimie. Nauczył się jazdy na nartach na
pierwszym zakop. kursie narc., prowadzonym przez Mariusza Zaruskiego w grudniu
1907, a w rok później pomagał mu w szkoleniu narciarskim. Od 1907 był członkiem
Zakop. Oddziału Narciarzy TT i w 1908-09 jego wiceprezesem.Odbył liczne wycieczki
narc. w Tatry w 1907-09, nieraz samotnie. Używał nart do podejścia podczas swych
wejść zim. na Kościelec, Krzyżne i Żółtą Turnię. Z Kordysem i Zaruskim w 1908
dokonał pierwszego przejścia na nartach trasy z

przez

Szczyrbskiego Jeziora

. Również i w dziejach fotografii

tatrz. zajmuje K. wybitną pozycję. Jego piękne zdjęcia były reprodukowane m.in. w
"Pam. TT" (1907-14), w "Tat." (od 1908), w zbior. wydaniach jego pism (1910, 1957 i
nast.), a niektóre dopiero w kalendarzu ściennym wydanym w 1984.

Wiele swych dzieł symf. skomponował K. w całości lub częściowo w Zakopanem,
dziesięć pieśni ułożył do słów poezji

Kazimierza Tetmajera

, a także utwór na fortepian

do melodeklamacji tekstu tegoż: Na Anioł Pański. Uważa się na ogół, że wiele z
przeżyć górskich K. znalazło swój wyraz w jego twórczości muzycz. Za najbardziej
"tatrzańskie" utwory K. uchodzą Koncert skrzypcowy (1902) i Odwieczne pieśni (1906).
Powtarzana wiadomość jakoby K. skomponował swą pieśń Zawód (do słów Tetmajera)
nad

Popradzkim Stawem

, nie jest prawdziwa, gdyż kompozycja ta powstała w Berlinie

(IV-V 1896). Z lud. muzyką podh. nie ma twórczość kompozytorska K. nic wspólnego.

Już w 1908 K. i Zaruski (pierwszy i gł. inicjator tej idei) przygotowali projekt Tatrz.
Ochotniczego Pogotowia Ratunkowego (TOPR) , ale powstało ono dopiero po śmierci
K.

Dnia 8 II 1909 w czasie samotnej wycieczki narc., mimo swego doświadczenia
górskiego i ostrożności, K. zginął w lawinie śnieżnej na wsch. zboczach

Małego

Kościelca

. Na miejscu katastrofy postawiono w 1909 pamiątkowy kamień granitowy

(Kamień Karłowicza) z napisem: "Non omnis moriar" (nie wszystek umrę). Tu w

rocznicę śmierci K. odbywają się uroczystości ze składaniem kwiatów.

W Zakopanem na

Bystrem

jest ul. Mieczysława Karłowicza (od ok. 1965); w 1902-05

K. mieszkał tam w wilii "Fortunka". Tablicę pamiątkową umieszczono na zakop. willi
"Lutnia" (przy ul. Sienkiewicza), gdzie K. mieszkał od 1 I 1908. Od 1979 jest też w
Zakopanem Szkoła Muzyczna im. Mieczysława Karłowicza, a druga w Krakowie.
Upamiętniony on jest również wierszami, np. Grób Karłowicza

Zygmunta

Lubertowicza

(1922), Przy kamieniu Karłowicza w Tatrach

Józefa Aleksandra Gałuszki

(1932), Biała śmierć

Stanisława Bąkowskiego

(1933), Wspomnienie o Karłowiczu

Leopolda Lewina

(1969) oraz utworem muzycz.

Wojciecha Kilara

Kościelec 1909

(1976).

Wybór pism tatrzańskich K. wydano pt. Mieczysław Karłowicz w Tatrach (Kr.1910),
pod anonim. redakcją

Stefana Komornickiego

, a komplet pism tatrz. K., z dodatkiem

fragmentów jego korespondencji tatrz., ukazał się pt. W Tatrach (Kr.1957, 1959 i 1968,
red.

Jerzy Młodziejowski

). Książka ta stanowi jeden z klasycznych utworów literatury

o Tatrach. Więcej tatrz. korespondencji K. wydali

Adolf Chybiński

i Roman Kordys w

"Wierchach" (już w 1924) oraz w swych książkach Chybiński i Anders (zob. niżej).

Literatura:
Roman Kordys: Karłowicz jako taternik. "Tat." 1909, nr 2. - Adolf Chybiński:
Mieczysław Karłowicz (1876-1909). Kronika życia artysty i taternika. Kr.1949. -
Henryk Anders: Mieczysław Karłowicz w listach i wspomnieniach. Kr.1960. - "SMP"
1, 1964 (Jan Prosnak). - "PSB" 12, 1966-67 (H. Anders). - "Ruch Muz." 1968, nr 8 i 9;
1969 nr 4 (Elżbieta Trenkler). - Z życia i twórczości Mieczysława Karłowicza. Studia i
materiały pod red. Elżbiety Dziębowskiej. Kr.1970.