HISTORIA ARCHITEKTURY NOWOCZESNEJ - CZESKI KUBIZM

1. Kubizm – charakterystyka terminu, geneza stylu.

Po raz pierwszy terminu kubizm użył francuski krytyk sztuki Louis Vauxcelles.

Francuskie cubisme, pochodzi od łacińskiego słowa cubus oznaczającego kostkę lub sześcian.
Termin przyjął się i szybko wszedł do powszechnego użytku, jednak sami twórcy kierunku
unikali jego stosowania. Za prekursorów kubizmu uważa się Hiszpana Pablo Picasso i
Francuza Georges Braque, których inspiracją stała się głównie sztuka Cezanne’a, ale także
twórczość ludów pierwotnych czy sztuka armatorska. W całej historii malarstwa nie było
innego tak intensywnego zerwania z osiągnięciami sztuki, jak to dokonane przez kubistów.
Przede wszystkim, do tej pory malarstwo miało iluzorycznie odzwierciedlać rzeczywistość –
wywoływać na płótnie wrażenie “jak żywej” natury. Kubistom zaś zależało na zdefiniowaniu
rzeczywistości, wydobyciu “stereometrycznej struktury przedmiotów”. Aby to osiągnąć,
stosowali geometryzację, syntezę i odrzucenie perspektywy. U jego podstaw leży
zastosowanie w praktyce słów Cezanne’a iż wszystkie formy obserwowane w naturze można
sprowadzić do prostych brył geometrycznych, takich jak walec kula czy stożek. Miało dawać
to pełniejszy obraz analizowanego obiektu.
2. Środowisko czeskie na początki XX wieku.

Od pierwszych lat XX wieku cechą charakterystyczną czeskiego życia kulturalnego

było świadome poznawanie najważniejszych osiągnięć sztuki europejskiej, szczególnie
intensywnie działo się to w Pradze, która skupiała twórców całego kraju i stała się ośrodkiem
awangardowej myśli. I tak na przykład w 1902 roku odbyła się tam wystawa impresjonistów
francuskich, w 1905 roku zaprezentował się paryski Salon Niezależnych, w 1910 roku
prażanie mogli podziwiać twórczość Picassa, a w 1913 Braquea. Systematyczna uwaga
poświęcana była sztuce nie tylko zachodniej ale całej Europy, wyrażając tym samym
pozbawione uprzędzeń dążenie do poznania i porównywania własnych osiągnięć ze światem,
dając możliwości do nawiązania współpracy. Liczne podróże czeskich twórców, szczególnie
do Paryża – stolicy awangardy i nowej myśli, również przyczyniły się do otwartość na
zjawiska zachodzące w świecie sztuki i sprowadziły powiew nowości z zachodu.
3. Kubizm czeski – zjawisko.
Nurt kubistyczny stanowi jeden z najważniejszych rozdziałów historii współczesnej sztuki
czeskiej. Reakcja na pierwsze impulsy kubizmu po roku 1910 była w Czechach bardzo
intensywna i głęboka, a w ciągu następnych 10-15 lat kierunek ten przeszedł okres rozkwitu.
Szczególne zainteresowanie kubizmem przejawiali absolwenci wyższych szkół praskich z lat
1905-1908. Podjęli oni swoisty bunt przeciwko dotychczasowemu skostnieniu i z otwartością
przyjęli nowości płynące z zachodu. W 1911 roku powstała w Pradze Grupa skupiająca
artystów plastyków, architektów i twórców sztuki stosowanej których programu zakładał
stosowanie reguł kubizmu. Grupa rozpadła się jeszcze przed wybuchem I wojny światowej,
jednak tendencje które pobudziła do życia oddziaływały do połowy lat 20.

4. Twórcy i realizacje.
*JOSEF GOČAR (1880-1945)
Ukończył Wyższą Szkołę wzornictwa w Pradze. Zajmował się architekturą i urbanistyką.
Prócz kubizmu związany był także z modernizmem. Miał ogromny wpływ na przebudowę
wielu czeskich miast. Jego najwybitniejsze najwybitniejszymi kubistycznymi realizacjami
były:
*Dům U Černé Matky Boží (Dom pod Czarną Madonną) w Pradze, 1911-1912
Budynek usytuowany jest na Starym Mieści, przy ulicy Celetnej w pobliży rynku owoców.
Nazwa pochodzi od barokowego posągu, który znajduje się na jego fasadzie. Obecnie jest to
siedziba muzeum kubizmu Galerii Narodowej w Pradze.* Wzniesiony został na miejsce

barokowego budynku, z przeznaczeniem na dom handlowy. Budynek został trafnie
wkomponowany w otoczenie. Gočar zastosował w fasadzie liczne kubistyczne elementy:
kubistyczne wejściowe drzwi, zwielokrotnione okna, mansardowy dach, zgeometryzowaną
balustradę balkonu. W stylu kubistycznym urządzono także wnętrza i zaprojektowano meble.

*Lázeňský dům (Sanatorium) w Bohdanči, 1911-1912
Jest największym budynkiem zaprojektowanym przez Josepha Gočara. Rozplanowanie
budynku wiązało się ściśle z jego przeznaczeniem – sanatorium. *Pacjentom komfort
zapewniać miały przestronne sale, salony do towarzyskich spotkań oraz taras z widokiem na
park zdrojowy.
*Bauerova Vila, (Willa Bauera) w Libodřicach, 1912-1924
Willa jest wyjątkowym przykładem kubizmu, bowiem jest to jedyna czeska rezydencja
wiejska wzniesiona w tym stylu. Została zaprojektowana dla bogatego ziemianina Adolfa
Bauera. *W fasadzie wyróżniają się trzy wykusze ozdobione charakterystycznymi oknami.
Wnętrze również zostało wyposażone w kubistyczne sprzęty, nie przetrwały one jednak do
dzisiaj.

*JOSEF CHOCHOL (1880-1956)
Ukończył architekturę na Politechnice w Pradze oraz Akademię w Wiedniu. Prócz
architektury w sensie praktycznym i teoretycznym, zajmował się urbanistyką i projektował
meble. Był czołowym przedstawicielem czeskiego kubizmu oraz konstruktywizmu.

*Činžovní dům (Dom czynszowy) pod Vyšehradem w Pradze, 1912-1913
Budynek jest przykładem radykalnego zrealizowania założeń kubistycznych w architekturze.
Zauważalna jest ekspresja kątów, odwaga w wykończeniu gzymsów i cienki słup spinający
konstrukcję na całej jej wysokości. Jednym z głównych założeń kubizmu w architekturze było
podkreślenie fasady krawędziami, *układaniem powierzchni pod różnym kątem, tak aby
powstało wrażenie wystających, krystalicznych konstrukcji, co zostało zrealizowane w tym
właśnie projekcie.* Mimo lekkiego dynamizmu budynek został płynnie wkomponowany w
otoczenie.
*Trojdům na Rašínově Nábřeží, Praga 1912-1913
W latach 1912-13 powstała realizacja trzech domów projektu Chochola nieopodal nadbrzeża
Wełtawy. Są to dosyć pokaźnych rozmiarów budynki, przysadziste i ciężkie. *Lekkości
nadają im przełamane płaszczyzny tworzące kryształowe struktury. *


*Kovařovicova Vila (Willa Kovorowica) na Vyšehradzie w Pradze, 1912-1913.

Willę tę charakteryzuje dynamizm i ekspresja fasady z którą kontrastuje otaczająca zieleń
ogrodu. Ostre krawędzie, powierzchnia imitującą kryształową konstrukcję, okna o dużej
powierzchni a nawet *ogrodzenie stylizowane na kubistyczne wysoko umiejscawiają ten
budynek wśród realizacji czeskiego kubizmu.

*PAVEL JANÁK (1899-1904)
Ukończył studia na Politechnice w Pradze, po czym studiował jeszcze w Wiedniu. Odbywał
liczne podróże po Europie zachodniej, zwiedził Francję i Włochy. Prócz projektów
architektonicznych i rozwiązań urbanistycznych, projektował także meble i przedmioty
użytkowe, np. ceramikę, Jego twórczość wpisuję się raczej w nurt modernistyczny, ale można
znaleźć także przykłady kubizmu, jednym z nich jest:
*Dom Fárův nr 13 w Pelhřimovie, 1911-1912

Jest to jeden z domów przebudowanych przez Janáka znajdujących się w miasteczku na.
Budynek ten nie został wzniesiony ale przebudowany z barokowego w kubistycznym stylu i
wkomponowany w zachowaną do dzisiaj zabudowę barokowo-renesansową.





*OTAKAR NOVOTNÝ (1880-1959)
Studiował w Wyższej Szkole Sztuki Użytkowej w Pradze. Był architektem i pisarzem.
Oddziaływała na niego twórczość holenderskich architektów, szczególnie Hendrika
Berlage’a. W swoich projektach realizował założenie modernizmu, kubizmu i
funkcjonalizmu.

*Učitelské domy ulice Elišky Krásnohorské (Domy nauczycielskie przy ulicy Elizy
Krásnohorskéj ) w Pradze, 1919-1921
Przy ulicy imienia narodowej poetki Krásnohorskéj ulokowane zostały dwa kubistyczne
domy w zabudowie szeregowej wraz z trzecim budynkiem ustawionym narożnie, tworząc
razem kształt litery L. *Powtarza się tu dekoracja widoczna w poprzednich realizacjach:
nawiązanie do geometrycznych, ostrych figur, duże okna, płaszczyzny ułożone w strukturę
przypominającą kryształ.

EMIL KRÁLÍČEK (1877 - 1930)
Był absolwentem praskiej szkoły przemysłowej. Związany był ze środowiskiem niemieckim.
W swojej twórczości łączył secesję i kubizm, jak na przykład w:
*Dům Diamant (Domu diament), Praha, 1912-1913 (detal)* czy
* Aptece Adama, Praha, 1911-1913. *obok której ulokowano słynną kubistyczną latarnię.

5. Podsumowanie.
Czeski kubizm był zjawiskiem unikatowym. Jego poprawne funkcjonowanie na tych terenach
świadczy o niezwykłej otwartości i chłonności czeskich twórców. Kubistyczne domy
szeregowe i wille, które budowano od roku 1911 do płowych lat dwudziestych, wtopiły się w
środowiska historyczne miast w sposób bardziej harmonijny, niż jakiekolwiek budowle
późniejsze i do dziś stanowią niezwykły element w przestrzeni miejskiej.