co nam hormony?
artykuł lek. med. Barbary Zalewskiej z Warszawskiego Centrum Osteoporozy "Osteomed" w Warszawie
Hormony są to substancje wytwarzane w organizmie przez gruczoły dokrewne (oraz przez niektóre inne narządy i tkanki), regulujące czynności narządów wewnętrznych.
Pobudzają lub hamują procesy biochemiczne zachodzące w tkankach.
Organizm człowieka składa się z wielu systemów i narządów, których działanie musi być dostosowane do aktualnych potrzeb całego ustroju. Od sprawności ich funkcjonowania zależy nasze zdrowie.
Niezbędny regulator
Od regulacji hormonalnej zależy intensywność pracy narządów i włączanie się w odpowiednim momencie mechanizmów zapewniających stały skład środowiska wewnętrznego (np. stały, prawidłowy poziom cukru we krwi, stałe stężenie wapnia w surowicy).
Stałość środowiska wewnętrznego, tzw. homeostaza, to warunek niezakłóconego funkcjonowania wszystkich narządów.
Gruczoły wydzielające hormony nazywamy dokrewnymi. Nie mają bowiem specjalnych przewodów doprowadzających hormon do miejsca jego działania, lecz wydzielają go bezpośrednio do krwi. Przykładem może być tu np. ślina wyprowadzana ze ślinianek do jamy ustnej czy żółć z wątroby.
Hormon dociera do narządów docelowych z krwią, często przebywając dość odległą drogę z gruczołu, w którym został wytworzony.
Mądry receptor
Skąd hormony "wiedzą", do jakiego narządu mają dotrzeć?
Otóż tkanki docelowe, którym dany hormon jest potrzebny do regulacji ich pracy, mają na powierzchni komórek takie miejsca, które potrafią "rozpoznać" go i "przechwycić" z przepływającej krwi. Są to tzw. receptory.
Tkanki danego narządu nie reagują na krążące we krwi hormony, jeżeli nie posiadają odpowiednich receptorów. Wychwytują tylko te hormony, w receptory których zostały wyposażone przez naturę.
Dzięki takiemu porządkowi rzeczy hormony działają swoiście, tylko na pewne "przypisane" im tkanki i narządy, nie wtrącając się w przemiany biochemiczne tkanek, które nie mają specyficznych dla nich receptorów.
Skąd gruczoły dokrewne wiedzą, kiedy mają wydzielić ze swych tkanek potrzebny hormon?
Otóż gruczoły te pozostają pod kontrolą centralnego układu nerwowego, szczególnie podwzgórza i przysadki, skąd dostają sygnały o zapotrzebowaniu na dany hormon. Czasem wręcz są "popędzane" do produkcji i wydzielenia substancji hormonalnej przez tzw. czynniki (hormony) uwalniające, wytwarzane w przysadce mózgowej.
Swoisty alarm
Niektóre gruczoły dokrewne mają własne "czujniki" (rodzaj receptorów). Alarmują one, że homeostaza organizmu została zakłócona i należy ją szybko przywrócić. Na przykład trzustka dowiaduje się, że wzrósł poziom cukru we krwi, więc szybko wydziela insulinę (hormon trzustkowy), lub przytarczyce odpowiadając na sygnał, że obniżyło się stężenie wapnia we krwi, wydzielają parathormon (hormon przytarczyc).
Insulina natychmiast oddziałuje na odpowiednie tkanki, które przetwarzają i magazynują nadmiar glukozy. Dzięki temu jej poziom we krwi normalizuje się, parathormon zaś pobudza odpowiednie narządy (nerki, przewód pokarmowy, kości), których współdziałanie doprowadza do przywrócenia prawidłowego poziomu wapnia we krwi.
Właściwy poziom hormonów ma zasadnicze znaczenie dla funkcjonowania zdrowego organizmu.
Ich niedobory lub nadmiar są przyczyną ciężkich, najczęściej groźnych dla życia, chorób: niedoczynności lub nadczynności gruczołów dokrewnych.
W następnych numerach będziemy mówić o poszczególnych hormonach, dysfunkcji poszczególnych gruczołów dokrewnych i możliwościach terapii w zaburzeniach hormonalnych.