PROZA SARTRE: 'Wolność jest możliwością powiedzenia nie wobec świata i historii', 'Wolność to właśnie owa wieść wewnątrz człowieka zmuszająca go do tego, by tworzył siebie zamiast być'; MOUNIER: 'W tym, czym jesteśmy i we wszystkim, co robimy udręka miesza się z radością, skłonność do zła z dobrą wolą, nicość z bytem'; CAMUS: 'Absurd rodzi się z tej konfrontacji: ludzkie wołanie i bezsensowne milczenie świata'; F. KAFKA: "Proces" (Józef K.: 'Z kłamstwa robi się istotę porządku świata', 'Nie trzeba wszystkiego uważać za prawdę, trzeba to tylko uważać za konieczne'); M. BUŁHAKOW: "Mistrz i Małgorzata" (Woland do M. Lewity: 'Na co by się zdało dobro, gdyby nie istniało zło i jak by wyglądała ziemia, gdyby z niej zniknęły cienie? Przecież cienie rzucają przedmioty i ludzie. (...) A może chcesz złupić całą kulę ziemską, usuwając z jej powierzchni wszystkie drzewa i wszystko, co żyje, ponieważ masz taką fantazję, żeby się napawać niezmąconą światłością? Jesteś głupi.', 'Rękopisy nie płoną'); Z. NAŁKOWSKA: 'Nie jest się takim, jakim my myślimy, że jesteśmy, ale takim, jakim widzą nas inni', "Granica" ('To, co dla jednych jest sufitem, dla innych jest podłogą i tej granicy nie da się przekroczyć'); W. GOMBROWICZ: "Ferdydurke"; S. WITKIEWICZ: "Szewcy"; B. SCHULTZ: "Sklepy cynamonowe"; SKAMANDER LECHOŃ: "Herostrates" ('A wiosną niechaj wiosnę, nie Polskę zobaczę'); TUWIM: 'Poezjo! Jakie twoje imię? Tworząca? Cóż ty tworzysz? Siebie', "Kwiaty polskie" ('Daj rządy mądrych, dobrych ludzi, mocnych w mądrości i dobroci', 'Poucz nas, że pod słońcem Twoim, nie masz Greczyna ani Żyda', 'Każda niech Polska będzie wielka'), "Ranyjulek", "Colloquium niedzielne na ulicy", "Wiosna - dytyramb", "Mieszkańcy", "Kamienice", "Pogrzeb prezydenta Narutowicza", "Do generała", "Do prostego człowieka"; SŁONIMSKI: 'Ojczyzna moja wolna, wolna, więc zrzucam z ramion płaszcz Konrada'); FUTURYŚCI JASIEŃSKI: "Rzygające posągi", "But w buronierce", STERN: "Słońce w brzuchu", MŁODOŻENIEC: "XX wiek", CZYŻEWSKI: "Pastorałki"; AWANGARDA KRAKOWSKA PRZYBOŚ: "Notre Dame" ('Z miliona złożonych do modlitwy palców wzlatująca przestrzeń!'), "Gmach", "Z Tatr", "Na kołach"; ŻAGARY MIŁOSZ: 20-lecie: "Roki" ('I nienawidzieć pora, co kochałeś, I kochać to, co znienawidziłeś, I twarze deptać tych, którzy milczącą piękność wybrali'), "Obłoki", "W mojej ojczyźnie", "Kołysanka" ('Bo matka kołysze, lula nowego bohatera, w zapachu ognia i spalonych róż'), "Ptaki" ('czemu nad budziłeś? my byśmy powiązani skrzydłami w kolisko drzemali aż do chwili, kiedy On rozdzieli ciebie i nas');
SKAMANDER: Julian Tuwim (1894-1953; 1. tom: Czyhanie na Boga 1918): Do krytyków (zachwyt nad codziennością, zauroczenie samym faktem istnienia), ***Życie? (biologiczna natura człowieka okazuje się wystarczającą racją istnienia), Wiosna (erotyk, miłość przedst. jako tajemnica krwi, serca - ciała), Ranyjulek (radość istnienia, słownictwo gwarowe, potoczne); Wiosna - dytyramb (antyurbanizm, miasto okazuje się niszczącym molochem - bezwzględnym i okrutnym, fizyczna i duchowa agonia człowieka i jego destrukcja moralna), Sitowie (analiza dramatycznego konfliktu między słowem-pojęciem a rzeczą, która pod nim się ukrywa: rzeczą realną, istniejącą, podczas gdy słowo wydaje się martwe), Rzecz czarnoleska (ekspresjonistyczny niepokój o adekwatny wobec rzeczywistości kształt słowa poetyckiego), Zapach szczęścia (dzieciństwo jako czas arkadyjski - szczęśliwy), Mieszkańcy (posługując się kpiną i ironicznym żartem poeta demaskuje prymitywne wzorce życia, zakłamanie, fałsz); poemat satyryczny Bal w operze (rzeczywistość polityczna lat 30. w konwencji groteskowej, wulgaryzmy, kalambury, neologizmy; katastroficzna postawa poety przeczuwającego nadciągającą zagładę wojenną); Kazimierz Wierzyński (1894-1969; 1.tom: Wiosna i wino 1919): ***Jestem, jak szampan lekki (nastrój radości, beztroskiej zabawy), ***Hej! Świat się kręci! (fascynacja samym faktem istnienia), Pieśń ze środka miasta (bolesna refleksja nad kondycją człowieka wobec destrukcyjnych sił cywilizacji), Ojczyzna chochołów (nastrój obawy o przyszłość narodu polskiego, konflikt między ideą wolności Polski Piłsudskiego a słabością i egoizmem społeczeństwa), Skok o tyczce (pochwała młodości, tężyzny fizycznej i sił witalnych człowieka); Jarosław Iwaszkiewicz* (1894-1980; 1. tom: Oktostychy 1919): Szczęście (skrajny estetyzm, wyrażający się przekonaniem o wyższości sztuki nad życiem i artysty - dawcy piękna - nad zwykłym człowiekiem), Erotyk (kreowanie miłości, szukanie pięknych, obecnych w sztuce i kulturze porównań dla wyobrażanych doznań erotycznych), Aubada (- pieśń poranna, fascynacja kulturą Wschodu słownictwo wyrafinowane), Jesień w Warszawie (powszechny dzień, ulica, prozaiczne wydarzenia, potoczne i kolokwialne słownictwo), Do Tadeusza Zielińskiego (znakomitego filologa klasycznego, badacza kultury starożytnej, rzecznika śródziemnomorskiej jedności Europy), Pozdrowienie (pragnienie jedności europejskiej w imię wspólnej tradycji i dziejów - na przekór nastrojom katastroficznym), Do przyjaciela wroga (przekonanie o jednoczącej roli kultury i sztuki mającej chronić przed przemocą, nacjonalizmem i wrogością, dramatyczna sytuacja Polski wobec bezwzględnej geopolityki), XXIV (nastrój niepokoju i lęku egzystencjalnego), Świątynia w Segeście (liryka "kultury" interpretująca arcydzieła dorobku artystycznego śródziemnomorza); Jan Lechoń (1899-1956; 1.tom: Karmazynowy poemat 1920): Herostrates (manifest niejednoznacznej postawy poety, z jednej strony jest silnie związany z tradycją kultury i literatury polskiej, z drugiej pragnie odejść od narodowej przeszłości, która nie pozwala budować przyszłości); Mochnacki (niejednoznaczny stosunek Lechonia do tradycji kultury i literatury polskiej), Toast (motywy bliskie młodopolskiemu poczuciu niemocy, beznadziejności istnienia, wszechobecnej perspektywy śmierci); Antoni Słonimski (1895-1976; 1.tom: Sonety 1918): Rafael (widoczna tradycja sztuki parnasistowskiej); Czarna wiosna (manifestacja ekspresjonizmu, zachwyt nad światem, życiem i wolnością); Smutno mi, Boże (poeta sięga do tradycji romantycznych); Kołysanka (niepokój spowodowany kryzysem kultury i cywilizacji europejskiej, dramatyczna i bolesna refleksja nad możliwym rozwojem wydarzeń - przeczucie zagłady); "SATELICI" SKAMANDRA: Kazimiera Iłłakowiczówna (1892-1983; 1.tom: Śmierć Feniksa i Poezje 1922); Powrót (fascynacja codziennością, pragnie powrotu do prostych rzeczy); Pejzaż (liryka pejzażowa, charakter opisowy i filozoficzno-metafizyczny); Nieświęta męka (liryka osobista, motywy religijne); Maria Pawlikowska-Jasnorzewska (1891-1945; 1.tom: Niebieskie migdały 1922): Miłość, Morze i niebo i Gwiazdy spadające (poetyckie miniatury zakończone zaskakującą puentą; ukazują miłość w sposób bezpośredni i szczery), Na zaduszki (obok motywów erotycznych - problem przemijania, starzenia się, śmierci); Mieczysław Jastrun (1903-1983; 1.tom: Spotkanie w czasie 1929): Wielki wóz (problemy natury filozoficznej i moralnej; nawiązanie do tradycji literatury i kultury polskiej - klasycyzm; poszukiwanie prawdy o ludziach i świecie w różnych obszarach kultury); Bajka (katastrofizm); Jerzy Liebert (1904-1931; 1. tom: Druga ojczyzna 1925): Druga ojczyzna (dramatyczny konflikt między "ziemską" ojczyzną a perspektywą wieczności); Kantyczka moribundów (obraz niszczącej siły choroby i bezradność człowieka); Jeździec (manifest światopoglądu - ostateczną racją istnienia człowieka jest Bóg); AWANGARDA KRAKOWSKA Julian Przyboś (1901-70; 1. tom: Śruby 1925): Cieśle (fascynacja świadomym wysiłkiem twórczym: pracą, dzięki której opanowuje się nieuporządkowaną i amorficzną materię), Dachy (fascynacja rozwojem cywilizacji), Notre-Dame (metaforyczna wizja gotyckiej katedry), Z Tatr (pamięci taterniczki, która zginęła na Zamarłej Turni), Lipiec (motyw autobiograficzny, nawiązanie do mitu ikaryjskiego - koniec roku szkolnego); FUTURYZM I NOWA SZTUKA Stanisław Młodożeniec (1895-1959, 1.tom: Kreski i futureski 1921): XX wiek (bunt wobec tradycyjnych reguł poezjotwórczych) Lato (eksperymenty w warstwie fonetycznej i brzmieniowej), Moskwa (Młodożeniec rozważa społeczne i narodowe miejsce poety futurystycznego, czy powinien działać "tam", gdzie dokonała się rewolucja, czy "tu", gdzie żyje naród); Bruno Jasieński (1901-39; 1.tom: But w butonierce 1921): Rzygające posągi (utwór obrazoburczy, poeta świadomie naigrywa się ze wszystkich, którzy chcieliby widzieć w sztuce źródło estetycznych doznań); Tytus Czyżewski (1885-1945; Pastorałki 1925): Kolenda (artystyczne dążenie do wniknięcia w świat najprostszych emocji, w gwarze góralskiej poszukuje nowej koncepcji języka); Adam Ważyk (1. tom: Semafory 1924): Sierpień (poetyka odległych skojarzeń, asocjacji umożliwiających swobodną grę wyobraźni - nawiązanie do surrealizmu), Postój; 20-lecie c.d. Leopold Staff* (1878-1957; debiut: Sny o potędze 1901): Wysokie drzewa (poezja klasycystyczna, fascynacja przyrodą), Świat (świat - dzieło Boże - to miejsce jedyne dla człowieka, na nim właśnie może on nieustannie odkrywać bogactwo istnienia), Gorce (poczucie jedności bohatera z naturą, a zwłaszcza pejzażem rodzimym - polskim), Ars poetica (manifest poetycki); Bolesław Leśmian (1877-1937; debiut: Sąd rozstajny 1912): Metafizyka (świat i wszelkie istnienie mogą przyjmować formy racjonalnie niepojęte i wymykające się tradycyjnym normom rozumienia); Dziewczyna (życie ludzkie to nieustanne poszukiwanie, przebijanie się przez mur niezrozumienia i przypadkowości); Śnigrobek i Dusiołek (świat poezji jest zaludniony niezwykłymi, fantastycznymi postaciami, fantastyka łączy się z zainteresowaniami tradycją kultury ludowej), poemat Łąka (przyroda jako niezniszczalne źródło istnienia wyraża odwieczne marzenie człowieka o nieśmiertelności), W malinowym chruśniaku (poetyckie wyznanie kochanka, który swoje doświadczenia erotyczne przedstawia z bezwzględną szczerością; miłość jest jedyną stałą wartością), Pan Błyszczyński, Urszula Kochanowska (spotkanie U.K. z Bogiem po śmierci); Władysław Broniewski* (1897-1962; debiut: Wiatraki 1925): Soldat inconnu (doświadczenia frontowe i w ogóle wojenne zrodziły refleksję nad daremnością cierpień żołnierzy, którzy ofiernie poświęcali swe życie walce za Polskę), Poezja (mickiewiczowskie pragnienie poezji czynu, aktywnie przeobrażającej świat i wspomagającej człowieka), Na śmierć rewolucjonisty (ukazanie bohatera w chwili ostatecznej próby, w dramatycznym powikłaniu ich poświęcenia i męstwa z poczuciem osamotnienia; ostatecznie gorycz ustępuje wierze w zwycięstwo sprawiedliwości), Łódź (warunki życia proletariatu), Józef Czechowicz (1903-39; debiut: Kamień 1927): Na wsi (motywy wiejskie łączą się z wizją arkadyjską i wspomnieniem snu dziecięcego i w ogóle dzieciństwa, uosabiającego dobro i bezpieczeństwo), Sam (podmiot lir. staje się "wygnańcem z Arkadii", skazanym na życie w oczekującym apokalipsy świecie), Ballada z tamtej strony (przeczucie rychłego nadejścia śmierci); Modlitwa żałobna (bolesne rozdarcie między świadomością nieuchronnej śmierci a pragnieniem życia - pełnego bogactw i niezwykłości; ŻAGARY Czesław Miłosz* (1911-, debiut: Poemat o czasie zastygłym 1933): Roki (wizja apokalipsy, wizja świata pogrążonego w niepamięci, ulega ostatecznej zagładzie), Obłoki (zapowiedź apokalipsy ujawnia się poprzez obserwację wszechświata i historii); Jerzy Zagórski (1907-84; debiut: Ostrze mostu 1933): Widzenie IV (odwołania do Ewangelii, motyw szatana potęguje pesymistyczny obraz zaniku wszelkich wartości katastrofa); Aleksander Rymkiewicz (1913-83; debiut: Tropiciel 1936): Tropiciel (obraz świata ulega deformacji podkreślającej apokaliptyczny wymiar dziejów); Konstanty Ildefons Gałczyński (1905-53; debiut: powieść poetycka Porfidion Osiełek czyli Klub świętokradców 1929): Serwus, Madonna (podmiot liryczny przybiera postać błazna i prześmiewcy, który ucieka od fałszu świata i cynizmu - w rzeczywistość poezji nie skażonej kłamstwem i obłudą), poemat Koniec świata (autor dochodzi do przekonań bliskich katastroficznemu nurtowi liryki lat 30.), Strasna zaba (ośmiesza konformizm inteligencji, widząc w niej źródło moralnego i społecznego oportunizmu), Szekspir i chryzantemy;