NACZELNE ZASADY POSTĘPOWANIA CYWILNEGO Naczelne zasady postępowania cywilnego są to założenia, pewne konstrukcje, na których opierają się zasady procesowe. Niektóre z nich są sformułowane w przepisach procesowych, jednak większość z nich nie. Zasady te reprezentują pewne wartości, wynikają z całości przepisów, mają większe znaczenie niż poszczególne rozwiązania przyjęte przez ustawodawcę. Triada zasad naczelnych: -zasada prawdy materialnej (obiektywnej)- wszystkie ustalenia, których dokonuje sąd w postępowaniu cywilnym powinny być zgodne ze stanem faktycznym, z prawdą. Sąd powinien dążyć do wszechstronnego zbadania wszystkich okoliczności sprawy i do wyjaśnienia rzeczywistej treści stosunków faktycznych i prawnych oraz w tym celu przedsięwziąć wszelkie możliwe środki. Istotnym czynnikiem tej zasady jest prawdziwość twierdzeń uczestników co do stanu faktycznego i prawnego sprawy. Są oni zobowiązani dawać wyjaśnienia co do okoliczności sprawy zgodnie z prawdą i bez zatajania czegokolwiek. Dotyczy to też problemu kłamstwa procesowego- strony powinny zgłaszać twierdzenia zgodne z rzeczywistym stanem prawnym. Czasem dochodzi do tzw. procesów fikcyjnych- strony umawiają się na wytoczenie fikcyjnego procesu opartego na zmowie dotyczącej manipulacji faktami. Kwestia prawdy pozostaje w sferze działania samych stron. - zasada kontradyktoryjności (sporności)- materiał procesowy gromadzą uczestnicy postępowania, powinni oni przytoczyć odpowiednie okoliczności faktyczne mogące być podstawą rozstrzygnięcia sądowego. Przywiązuje się do niej dużą wagę, jest to zasada ?równości broni?, możliwości zaprzeczenia, konfrontowania stwierdzeń obu stron. Sąd ma obowiązek wysłuchać powoda i pozwanego, jest to podstawowe prawo do obrony -zasada dyspozycyjności ( rozporządzalności)- możliwość rozporządzania przedmiotem postępowania i środkami zaczepnymi i obronnymi w postępowaniu służy podmiotom, których sfery prawnej dotyczy postępowanie. Powód może rozporządzać procesem: zwrócić się lub nie na drogę sądową, zrzec się dochodzonego roszczenia, cofnąć powództwo, ograniczyć kwotę roszczenia, proponować pozwanemu zawarcie umowy. Pozwany może uznać powództwo całkowicie lub częściowo, zgodzić się na zawarcie ugody. Poza pewnymi wyjątkami sąd nie może kontrolować czynności o charakterze rozporządzającym. Pozostałe zasady nadrzędne postępowania cywilnego: -zasada jawności- każdy ma prawo do publicznego rozpatrzenia jego sprawy, a rozpoznanie spraw przed wszystkimi sądami RP odbywa się jawnie. Wiąże się z dostępem publiczności do obserwowania rozprawy, przebiegu postępowania sądowego, zapewnia kontrolę społeczną. Rozróżnia się dwa rodzaje jawności postępowania sądowego: ˇw stosunku do osób trzecich- publiczności (jawność zewnętrzna) ˇw stosunku do stron- uczestnicy mają prawo obserwować jego przebieg (jawność wewnętrzna) -zasada ustności i pisemności- określa formę, w jakiej mogą lub powinny być dokonane czynności postępowania. Polskie postępowanie cywilne opiera się na zasadzie ustności z silnymi ograniczeniami na rzecz zasady pisemności. Wszystkie pisma procesowe muszą być złożone w formie pisemnej, protokół musi być spisany, dlatego przeważa zasada pisemności- wszystko co zostanie powiedziane musi być zapisane. W pewnych okręgach przeważa jednak zasada ustności. Problem dotyczy ustalenia zakresu obowiązywania tych zasad, ograniczenia zasady pisemności na rzecz zasady ustności. -zasada swobodnej oceny dowodów- ważność dowodu nie jest określona ustawowo, oceny tej dokonuje sąd -zasada koncentracji (skupienia) materiału procesowego -zasada równości stron -zasada swobodnego dostępu do sądu -zasada bezpośredniości -zasada umiarkowanego formalizmu procesowego -zasada inicjatywy procesowej organów procesowych i egzekucyjnych POJĘCIE SPRAWY CYWILNEJ Pojęcie sprawy cywilnej: -w znaczeniu materialnym są to sprawy wynikające ze stosunków cywilno- prawnych, jeżeli sprawa nie ma charakteru publiczno- prawnego stosuje się domniemanie, że jest to sprawa z zakresu prawa cywilnego. Charakterystyczna jest równość podmiotów. Istnieją sprawy cywilne w znaczeniu formalnym- nie należą do prawa cywilnego, ale zostają przekazane do postępowania cywilnego, są to z reguły sprawy o charakterze spornym ( z zakresu prawa administracyjnego, a wyjątkowo karnego i in.). Także niektóre sprawy cywilne mogą zostać wyjątkowo przekazane do postępowania administracyjnego. Przed wszczęciem postępowania należy ocenić charakter sprawy. Do rozpoznawania spraw cywilnych powołane są sądy powszechne, o ile sprawy te nie należą do właściwości sądów szczególnych, oraz Sąd Najwyższy. Droga sądowa: -w ścisłym znaczeniu: postępowanie przed sądami powszechnymi i Sądem Najwyższym - w szerszym znaczeniu: postępowanie przed jakimkolwiek sądem, a więc nie tylko powszechnym ale także szczególnym. Dopuszczalność drogi sądowej: -stanowi jedną z przesłanek procesowych postępowania cywilnego. Można ją określić jako kompetencję sądów powszechnych w sprawach cywilnych. Dopuszczalność drogi sądowej zachodzi jeżeli sprawa jest sprawą cywilną i podlega załatwieniu przez sąd powszechny. W KPC nie mówi się o dopuszczalności drogi sądowej, lecz uregulowane są tylko skutki niedopuszczalności tej drogi. Sąd powszechny nie rozstrzyga bowiem w sposób pozytywny o zachodzącej w danej sprawie dopuszczalności drogi sądowej, tj. nie stwierdza, że wniesiona przezeń sprawa podlega przezeń załatwieniu. Natomiast niedopuszczalność drogi sądowej zawsze wymaga stwierdzenia w odpowiednim orzeczeniu. Niedopuszczalność drogi sądowej: -zachodzi jeżeli sprawa nie podlega załatwieniu przez sąd powszechny i może być spowodowana tym, że: ˇ sprawa nie jest sprawą cywilną ani w znaczeniu materialnym, ani w znaczeniu formalnym ˇsprawa jest sprawą cywilną w znaczeniu materialnym, jednak z mocy szczególnego przepisu ustawy została przekazana do załatwienia innemu organowi niż sąd powszechny -niedopuszczalność drogi sądowej może być względna lub bezwzględna: ˇbezwzględna- jeżeli sprawa nie jest sprawą cywilną oraz jeżeli jest sprawą cywilną w znaczeniu materialnym, należy jednak do wyłącznej kompetencji innego organu niż sąd powszechny ˇ względna- może być niedopuszczalnością czasową lub wynikać przemienności drogi sądowej i drogi innego postępowania - niedopuszczalność drogi sądowej sąd bierze pod uwagę w każdym stanie postępowania, istnieje możliwość zgłoszenia zarzutu tej niedopuszczalności. Postępowanie toczące się w razie niedopuszczalności drogi sądowej dotknięte jest nieważnością. WSPÓŁCZESTNICTWO, WIELOŚĆ STRON Współuczestnictwo procesowe- zachodzi, gdy stronę procesową tworzy grupa podmiotów. Dzieli się w zależności od różnych kryteriów na : -materialne i formalne- współuczestnictwo materialne zachodzi w wypadku, gdy przedmiotem sporu są prawa i obowiązki wspólne dla współuczestników albo prawa i obowiązki współuczestników oparte są na tej samej podstawie prawnej i faktycznej. Przy tym współuczestnictwie występuje tylko jeden przedmiot sporu. Współuczestnictwo formalne zachodzi w wypadku, gdy będące przedmiotem sporu roszczenia lub zobowiązania współuczestników są jednego rodzaju i opierają się na jednakowej, tj. takiej samej podstawie faktycznej i prawnej. Przy współuczestnictwie procesowym występuje tyle przedmiotów sporu ilu jest współuczestników. -jednolite i zwykłe- współuczestnictwo jednolite zachodzi, gdy z istoty spornego stosunku lub z przepisu ustawy wynika, że wyrok, jaki ma zapaść dotyczyć ma niepodzielnie wszystkich współuczestników. Oznacza to, że skutek jest taki sam dla każdego współuczestnika, np. unieważnienie małżeństwa. Współuczestnictwo jednolite zawsze jest współuczestnictwem materialnym, współuczestnicy nie mogą być świadkami. Współuczestnictwo nie mające charakteru jednolitego jest współuczestnictwem zwykłym. Może ono być współuczestnictwem materialnym i formalnym. -konieczne i dowolne- współuczestnictwo konieczne zachodzi, gdy z istoty spornego stosunku prawnego lub z przepisu ustawy wynika, że w charakterze danej strony procesowej musi wystąpić więcej niż jeden podmiot. Współuczestnictwo dowolne zachodzi wówczas, gdy z istoty spornego stosunku lub z przepisu ustawy wynika, że w charakterze danej strony może wystąpić więcej niż jeden podmiot. Każdy ze współuczestników może działać w procesie samodzielnie, za wyjątkiem współuczestnictwa jednolitego, przy którym potrzebna jest zgoda wszystkich współuczestników. Każdy ze współuczestników działa we własnym imieniu, w imieniu innych może działać wtedy, gdy jest ich pełnomocnikiem procesowym. Przepisy o współuczestnictwie stosuje się w czterech przypadkach: -jeżeli osoba, na rzecz której powództwo wytoczył prokurator, wstąpi do procesu w charakterze powoda, do udziału prokuratora i tej osoby stosuje się odpowiednio przepisy o współuczestnictwie jednolitym -w wypadku interwencji ubocznej samoistnej do stosunku między interwenientem a stroną, do której przystąpił, stosuje się odpowiednio przepisy o współuczestnictwie jednolitym -w wypadku podmiotowej zmiany powództwa w stosunku między stroną pierwotną i nową stosuje się odpowiednio przepisy o współuczestnictwie -nadzorca sądowy ustanowiony w postępowaniu układowym może w każdym stanie postępowania wziąć udział po stronie dłużnika z uprawnieniami interwenienta ubocznego, do interwencji stosuje się odpowiednio przepisy o współuczestnictwie jednolitym. INTERWENCA GŁÓWNA I UBOCZNA Interwencja główna- jest to powództwo wytoczone przez podmiot trzeci, interwenienta głównego, przeciwko obu stronom toczącego się procesu o ten sam przedmiot. Np. A wystąpił przeciwko B z powództwem o wydanie rzeczy, natomiast C występuje przeciwko A i B z interwencją główną o wydanie tej samej rzeczy. Właściwy do wytoczenia interwencji głównej jest sąd, w którym toczy się proces pomiędzy pozwanymi. Interwencję główną można wytoczyć do chwili zamknięcia rozprawy w I instancji. Między stronami pierwotnego procesu zachodzi współuczestnictwo konieczne. W razie wytoczenia interwencji głównej sąd może z urzędu zawiesić postępowanie w sprawie pierwotnej. Zawieszenie to może trwać aż do uprawomocnienia się orzeczenia kończącego postępowanie interwencyjne, sąd może jednak i przedtem, stosownie do okoliczności, podjąć dalsze postępowanie. Interwencja uboczna- polega na przystąpieniu do procesu obok danej strony procesowej podmiotu mającego interes prawny w tym, aby sprawa została rozstrzygnięta na korzyść tej strony. Np. Sprzedawca rzeczy może zgłosić interwencję uboczną po stronie kupującego, pozwanego o wydanie rzeczy przez osobę trzecią, która twierdzi, że jest jej właścicielem. Zgłoszenie interwencji ubocznej może nastąpić do chwili zamknięcia rozprawy w drugiej instancji. Zgłoszenie to powinno być dokonane w piśmie procesowym, w którym należy wskazać interes prawny, jaki we wstąpieniu ma interwenient, i stronę, do której przystępuje. Każda ze stron może do czasu rozpoczęcia najbliższej rozprawy zgłosić opozycję przeciwko wstąpieniu interwenienta ubocznego. W celu rozpoznania opozycji sąd wyznacza osobną rozprawę. Jeżeli interwenient uboczny udowodni, że ma interes prawny we wstąpieniu do sprawy, sąd wydaje postanowienie o oddaleniu opozycji, w przeciwnym razie- o niedopuszczalności interwencji ubocznej. Każde z tych postanowień podlega zaskarżeniu zażaleniem. Interwenient uboczny jest uprawniony do wszelkich czynności procesowych dopuszczalnych wg stanu sprawy. Uprawnienie to kształtuje się w zależności od rodzaju interwencji: -samoistna, kwalifikowana- zachodzi w wypadku, gdy z istoty spornego stosunku prawnego lub z przepisu ustawy wynika, że wyrok w sprawie ma odnieść bezpośredni skutek prawny w stosunku między interwenientem a przeciwnikiem strony, do której interwenient przystąpił. Do udziału w procesie interwenienta samoistnego stosuje się odpowiednio przepisy o współuczestnictwie jednolitym. Oznacza to, że czynności procesowe interwenienta samoistnego są skuteczne wobec strony, do której przystąpił, jeżeli strona ta sama nie działa. -niesamoistna, zwykła- interwencja nie mająca charakteru samoistnego. Interwenient zwykły nie może dokonywać czynności procesowych sprzecznych z czynnościami strony, do której przystąpił. Interwenient uboczny może dokonywać czynności procesowe od chwili zgłoszenia interwencji. Zgłoszenie opozycji nie pozbawia go tego uprawnienia, dopóki opozycja nie będzie prawomocnie uwzględniona. Wtedy czynności interwenienta będą uważane za niebyłe. Interes prawny to obiektywna potrzeba ochrony prawnej. Interes ten musi być zgodny z prawem, zasadami współżycia społecznego i celem procesu cywilnego. Może on wynikać z zagrożenia majątkowej lub niemajątkowej sfery prawnej powoda. Interes prawny jest przesłanką merytoryczną, którą powód powinien wykazać już przy wytaczaniu powództwa, a fakty uzasadniające interes prawny muszą być przez powoda uzasadnione. Na sądzie natomiast ciąży obowiązek badania interesu prawnego w każdym stanie sprawy. ORZECZENIA SĄDOWE Orzeczenia sądowe- czynności decyzyjne sądów. Orzeczenia mogą mieć postać wyroków, postanowień oraz zarządzeń. Postać orzeczenia zależy od rodzaju sądu, rodzaju postępowania i rodzaju rozstrzyganej kwestii. Należy rozróżnić postać i formę orzeczenia- orzeczenie danej postaci może mieć te samą formę. WYROK- jest to orzeczenie sądu rozstrzygające sprawę co do istoty w procesie. Rodzaje wyroków: I.Ze względu na sposób ustosunkowania się sądu do powództwa: -wyroki uwzględniające powództwo -wyroki oddalające powództwo II.Ze względu na treść: -wyroki zasądzające świadczenia -wyroki ustalające istnienie albo nieistnienie stosunku prawnego lub prawa -wyroki kształtujące stosunek prawny lub prawo III.Ze względu na skutki prawne: -wyroki deklaratywne ( stwierdzające) -wyroki konstytutywne ( prawotwórcze) IV.Ze względu na zakres rozstrzygnięcia: -wyroki pełne -wyroki częściowe -wyroki wstępne -wyroki końcowe -wyroki łączne -wyroki uzupełniające V.Ze względu na sposób wydania: -wyroki kantradyktoryjne -wyroki zaoczne Wyrok pełny jest to wyrok rozstrzygający o całości powództwa. Przez całość powództwa należy rozumieć całość wszystkich zgłoszonych w powództwie roszczeń. Wyrokiem pełnym sąd albo w całości powództwo uwzględnia, albo w całości powództwo oddala, albo częściowo powództwo uwzględnia, a w pozostałej części oddala. Wyrok częściowy to wyrok rozstrzygający o części powództwa. Sąd może wydać wyrok częściowy jeżeli: -wyjaśniona do rozstrzygnięcia została tylko część roszczenia -zostały wyjaśnione tylko niektóre roszczenia objęte powództwem - zostało wyjaśnione tylko powództwo główne albo tylko powództwo wzajemne Wyrok częściowy może być zarówno wyrokiem uwzględniającym jak i Oddalającym powództwo. O pozostałej części sprawy sąd orzeka wyrokiem końcowym. Wyrok wstępny jest to wyrok uwzględniający powództwo co do samej zasady. Wydanie tego wyroku może być aktualne przy powództwach o świadczenia pieniężne albo dotyczące innych rzeczy zamiennych. W powództwach tych występują dwa zagadnienia: zasada ( czy się należy) i wysokość (ile się należy). Rozstrzygnięcie co do zasady stanowi przesłankę możności rozstrzygnięcia co do wysokości. Pozytywne rozstrzygnięcie co do wysokości jest możliwe tylko w razie pozytywnego rozstrzygnięcia co do zasady, negatywne zaś rozstrzygnięcie co do zasady czyni bezprzedmiotowym rozstrzygnięcie co do wysokości. Wyrok wstępny może być tylko wyrokiem uwzględniającym powództwo. Wyrok rozstrzygający co do wysokości jest wyrokiem końcowym. Wyrok łączny jest to wyrok wydany w razie połączenia przez sąd kilku spraw do łącznego rozpoznania i rozstrzygnięcia. Wyrok końcowy- sąd rozstrzyga nim o pozostałych żądaniach powoda ( w wypadku, gdy wcześniej wydany był wyrok częściowy) lub o wysokości roszczenia ( gdy wyrok końcowy jest następstwem wydanego wcześniej wyroku wstępnego). Wyrok końcowy rozstrzygający o wysokości świadczenia może zapaść dopiero po uprawomocnieniu się wyroku wstępnego. W wyroku tym należy rozstrzygnąć o kosztach procesu. Części składowe wyroku- sentencja wyroku składa się z dwóch części, tj. komparycji, czyli części wstępnej oraz tenoru-właściwego rozstrzygnięcia. Komparycja zawiera: -sygnaturę akt -nagłówek w postaci słowa ?wyrok? -zwrot ?w imieniu Rzeczpospolitej Polskiej? -wymienienie sądu -sędziów -protokolanta -prokuratora, jeżeli brał udział w sprawie -datę i miejsce rozpoznania sprawy i wydania wyroku -wymienienie stron -oznaczenie przedmiotu rozprawy W tenorze zawarte jest merytoryczne rozstrzygnięcie sprawy, w którym sąd ustosunkowuje się do zawartego w pozwie żądania. Uzasadnienie wyroku sąd sporządza na żądanie strony zgłoszone w terminie tygodniowym od dnia ogłoszenia sentencji wyroku lub od dnia doręczenia sentencji wyroku oraz gdy wyrok został zaskarżony w ustawowym terminie. Żądanie spóźnione sąd odrzuca na posiedzeniu niejawnym. Natomiast wniosek strony o sporządzenie uzasadnienia orzeczenia, nadany w polskim urzędzie pocztowym przed jego ogłoszeniem nie jest skuteczny, jednak pismo strony zawierające żądanie sporządzenia uzasadnienia wyroku, wniesione przed ogłoszeniem sentencji wyroku, a uzupełnione przez stronę na żądanie sądu w terminie tygodniowym od ogłoszenia sentencji wyroku, uznać należy za wniesione prawidłowo. Uzasadnienie wyroku powinno zawierać wskazanie podstawy faktycznej rozstrzygnięcia: -ustalenie faktów, które sąd uznał za udowodnione -dowodów, na których się oparł -przyczyny dla których innym dowodom odmówił wiarygodności i mocy dowodowej -wyjaśnienie podstawy prawnej wyroku z przytoczeniem przepisów prawa Uzasadnienie wyroku sporządza się w terminie tygodniowym od dnia Złożenia wniosku o sporządzenie uzasadnienia, a gdy wniosek taki nie był złożony- od dnia zaskarżenia wyroku. Wyrok z uzasadnieniem doręcza się tylko stronie, która żądała uzasadnienia. Wydanie wyroku- następuje po uprzednim rozpoznaniu sprawy na rozprawie, poza wyjątkami jakie stanowią wyroki wydane na posiedzeniu niejawnym. Wyrok może być wydany jedynie przez sędziów, przed którymi odbyła się rozprawa poprzedzająca bezpośrednio wydanie wyroku. Sąd wydaje wyrok biorąc za podstawę stan rzeczy istniejący w chwili zamknięcia rozprawy, a co do dowodów przeprowadzonych po zamknięciu rozprawy- w chwili wydania wyroku. POSTANOWIENIA- sąd wydaje orzeczenie w postaci postanowienia, jeżeli kodeks nie przewiduje wydania wyroku. Oznacza to, że sąd wydaje postanowienie, jeżeli rozstrzyga kwestię, której nie może rozstrzygnąć wyrokiem. Ponieważ zaś wyrokiem sąd rozstrzyga co do istoty sprawy, zatem wydaje postanowienie jeżeli rozstrzyga o kwestii nie dotyczącej istoty sprawy. Wszelkie zaś kwestie nie dotyczące istoty sprawy dotyczą postępowania. Sąd wydaje zatem postanowienie, jeśli rozstrzyga w kwestii dotyczącej postępowania, tj. o kwestii proceduralnej. Odnosi się to jednak
|
tylko do procesu, w innych bowiem postępowaniach cywilnych, które nie znają wyroku, sąd rozstrzyga postanowieniem zarówno co do istoty sprawy, jak i o kwestiach proceduralnych. Postanowienia różnią się między sobą: -co do znaczenia, jakie mają dla postępowania: ˇpostanowienia kończące postępowanie w sprawie- są to postanowienia zamykające drogę do wydania wyroku, np. postanowienie o odrzuceniu pozwu. Postanowienia te nie mogą być, przez sąd, który je wydał, zmienione ani uchylone poza pewnymi wyjątkami ˇpostanowienia nie kończące postępowania w sprawie -wszystkie pozostałe postanowienia, np. postanowienie o odroczeniu rozprawy. Postanowienia te mogą być uchylane i zmieniane przez sąd, który je wydał, wskutek zmiany okoliczności sprawy - co do zaskarżalności: ˇpostanowienia zaskarżalne zażaleniem- są to wszystkie postanowienia sądu I instancji kończące postępowanie w sprawie oraz postanowienia nie kończące postępowania w sprawie wymienione w sposób szczególny w ustawie o kosztach sądowych w sprawach cywilnych. Postanowienia zaskarżalne zażaleniem mogą być uchylone przez sąd, który je wydał, jeżeli zażalenie zarzuca nieważność albo jest oczywiście uzasadnione ˇpostanowienia niezaskarżalne- niezaskarżalne są postanowienia nie kończące postępowania w sprawie i nie wymienione w sposób szczególny w ustawie o kosztach sądowych w sprawach cywilnych -co do sposobu wydania, uzasadnienia i doręczenia- na posiedzeniu jawnym postanowienia niezaskarżalne zażaleniem wydaje się przez ich ogłoszenie i wpisanie do protokołu bez spisywania odrębnej sentencji, zaś postanowienia zaskarżalne zażaleniem przez spisanie sentencji i jej ogłoszenie. Stronie działającej bez adwokata, która była nieobecna przy ogłoszeniu postanowienia, sąd z urzędu w ciągu tygodnia od dnia ogłoszenia postanowienia doręcza opis jego sentencji z pouczeniem o terminie i sposobie wniesienia zażalenia. Postanowienie wydane na posiedzeniu niejawnym sąd doręcza z urzędu obu stronom, chyba, że przepis szczególny stanowi inaczej. Postanowień, które dotyczą wyłącznie innych niż strony osób, nie doręcza się stronom, osobom, których te postanowienia dotyczą doręcza się je tylko wówczas, jeżeli nie były obecne na posiedzeniu, na którym postanowienia te zostały wydane. Postanowienia wydane na posiedzeniu jawnym wiążą od chwili ich ogłoszenia, a postanowienia wydane na posiedzeniu niejawnym- od chwili podpisania. -co do wykonalności: ˇpodlegające wykonaniu- wykonalne. Dzielą się na postanowienia wykonalne w drodze egzekucji i postanowienia wykonalne w innej drodze. ˇnie podlegające wykonaniu- niewykonalne ZARZĄDZENIA- w postępowaniu nieprocesowym przepisy szczególne przewidują takie sytuacje, gdy sąd jest obowiązany wydać odpowiednie zarządzenia, których cel i charakter jest odmienny od zarządzeń zapadających w procesie. Skutki tych zarządzeń mogą bowiem dotyczyć stanu faktycznego sprawy, będącej przedmiotem postępowania. Przykładem tych zarządzeń są zarządzenia wydawane przez sąd rodzinny bądź opiekuńczy. APELACJA I KASACJA Apelacja- od wyroku sądu I instancji przysługuje apelacja do sądu II instancji. Apelację od wyroku sądu rejonowego rozpatruje sąd wojewódzki, a od wyroku sądu wojewódzkiego jako I instancji- sąd apelacyjny. Apelację można wnieść od: -nieprawomocnych wyroków wydanych w procesie -postanowień co do istoty sprawy wydanych w postępowaniu nieprocesowym -postanowień dotyczących uznania orzeczenia sądu zagranicznego Podmioty uprawnione do wniesienia apelacji: -uczestnicy postępowania przed sądem I instancji -podmioty nie biorące udziału w postępowaniu I instancji, a chcące przystąpić do procesu i poprzez wniesienie apelacji zgłaszające przystąpienie do postępowania Podstawy apelacji: -zarzut naruszenia prawa materialnego- błędna jego wykładnia albo niewłaściwe zastosowanie -zarzut naruszenia prawa procesowego- może być oparty na nieważności postępowania, niewyjaśnieniu wszystkich istotnych okoliczności dla rozstrzygnięcia sprawy, sprzeczności ustaleń sądu z treścią zebranego w sprawie materiału lub innych naruszeniach KPC -zgłoszenie nowych faktów lub dowodów- warunkiem ich uwzględnienia przez sąd II instancji jest niemożność ich powołania przed sądem I instancji lub późniejsze wyniknięcie potrzeby ich powołania Rozpoznanie sprawy następuje w składzie trzech sędziów. Postanowienia dotyczące postępowania dowodowego na posiedzeniu niejawnym wydaje sąd w składzie jednego sędziego. Apelacja jest pismem procesowym, powinna zawierać: -oznaczenie wyroku, od którego jest wniesiona, ze wskazaniem, czy jest on zaskarżony w całości czy w części -zwięzłe postawienie zarzutów -uzasadnienie zarzutów -powołanie, w razie potrzeby, nowych faktów i dowodów oraz wykazanie, że ich powołanie w postępowaniu przed sądem I instancji nie było możliwe albo, że potrzeba powołania się na nie wynikła później -wniosek o zmianę lub uchylenie wyroku z zaznaczeniem zakresu żądanej zmiany lub uchylenia Apelację wnosi się do sądu, który wydał zaskarżany wyrok, w terminie dwóch tygodni od doręczenia stronie skarżącej wyroku z uzasadnieniem. Po doręczeniu apelacji stronie przeciwnej sąd I instancji przedstawia niezwłocznie akta sprawy sądowi II instancji. Rozprawa przed sądem II instancji odbywa się bez względu na niestawiennictwo jednej lub obu stron. Wydany wyrok nie jest zaoczny. Sąd II instancji orzeka na podstawie materiału zebranego w postępowaniu I instancji oraz w postępowaniu apelacyjnym. Sąd nie ma prawa zmienić lub uchylić wyroku na niekorzyść strony, która wniosła apelację, chyba, że strona przeciwna również wniosła apelację. Sąd II instancji oddala apelację, jeżeli jest ona bezzasadna. Wyrok sądu II instancji jest natychmiast wykonalny, jeżeli kodeks nie stanowi inaczej. Jeżeli przy rozpatrywaniu apelacji powstaje zagadnienie prawne budzące poważne wątpliwości, sąd może to zagadnienie przedstawić do rozstrzygnięcia Sądowi Najwyższemu. Orzeczenie sądu II instancji uprawomocnia się: -z upływem terminu do złożenia wniosku o doręczenie orzeczenia z uzasadnieniem -z upływem terminu do wniesienia kasacji, gdy nie została ona wniesiona -z chwilą odrzucenia kasacji przez Sąd Najwyższy -z chwilą wydania orzeczenia oddalającego kasację Orzeczenia w postępowaniu apelacyjnym: -orzeczenia formalne: ˇodrzucenie apelacji ˇumorzenie postępowania w sytuacji cofnięcia apelacji ˇuchylenie wyroku i odrzucenie pozwu lub umorzenie postępowania -orzeczenia merytoryczne: ˇoddalenie apelacji, gdy jest ona bezzasadna ˇzmiana zaskarżonego wyroku i orzeczenie co do istoty sprawy ˇuchylenie zaskarżonego wyroku, zniesienie postępowania w zakresie dotkniętym nieważnością i przekazanie sprawy sądowi I instancji do ponownego rozpoznania ˇuchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania Kasacja- od wydanego przez sąd II instancji wyroku lub postanowienia kończącego postępowanie w sprawie przysługuje kasacja do Sadu Najwyższego, chyba, że przepis szczególny stanowi inaczej. Kasacja nie przysługuje w sprawach o prawa majątkowe, w których wartość przedmiotu zaskarżenia jest niższa niż 30 000 zł., a w sprawach gospodarczych- niższa niż 50 000 zł. Kasacja nie przysługuje także w sprawach: -o alimenty, gdy dotyczy wysokości świadczeń -o czynsz najmu i dzierżawy -o naruszenie posiadania -o jednorazowe świadczenie z zakresu ubezpieczeń społecznych, przewidziane w przepisach o świadczeniach z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa oraz o określenie podstawy wymiaru składek na ubezpieczenie społeczne -dotyczących świadectwa pracy i roszczeń z tym związanych oraz o zasądzenie świadczenia w naturze lub ich ekwiwalentu, wynikających z postanowień zbiorowych układów pracy -dotyczących zarządu związanego ze współwłasnością lub użytkowaniem -z zakresu przepisów o przedsiębiorstwach państwowych i samorządzie załogi przedsiębiorstw państwowych -dotyczących złożenia przedmiotu świadczenia do depozytu sądowego -w sprawach rejestrowych, z wyjątkiem postanowień sądu II instancji w przedmiocie wpisu lub wykreślenia z rejestru podmiotu podlegającego rejestracji -rozpoznanych w postępowaniu uproszczonym Kasacja może oprzeć się na następujących podstawach: -naruszenie prawa materialnego przez błędną jego wykładnię lub niewłaściwe zastosowanie -naruszenie przepisów postępowania, jeżeli uchybienie to mogło mieć istotny wpływ na wynik sprawy Podstawę kasacji mogą stanowić wyłącznie uchybienia popełnione przez sąd II instancji. Kasacja powinna być sporządzona przez pełnomocnika będącego adwokatem lub radcą prawnym. Może być złożona przez strony procesu, a w postępowaniu nieprocesowym przez uczestników postępowania. Może być złożona również przez interwenienta, zarówno ubocznego jak i samoistnego. Kasację może wnieść prokurator, jeżeli uczestniczył w postępowaniu apelacyjnym, to samo dotyczy organizacji społecznej, inspektora pracy, Rzecznika Praw Obywatelskich. Kasacja powinna zawierać: - oznaczenie orzeczenia, od którego jest wniesiona ze wskazaniem, czy jest ono zaskarżone w całości czy też w części -przytoczenie podstaw kasacyjnych i ich uzasadnienie -przedstawienie okoliczności uzasadniających jej rozpoznanie -wniosek o uchylenie lub zmianę orzeczenia z oznaczeniem zakresu żądanego uchylenia lub zmiany Zasadą jest niedopuszczalność przed Sądem Najwyższym nowych Okolliczności faktycznych i dowodów. Kasację wnosi się w terminie miesięcznym od dnia doręczenia orzeczenia stronie skarżącej. Orzeczenie sądu II instancji doręcza się stronie, która w terminie tygodniowym od ogłoszenia sentencji zażądała doręczenia orzeczenia wraz z uzasadnieniem. Jeżeli strona nie wniosła o doręczenie jej orzeczenia wraz z uzasadnieniem, nie będzie jej przysługiwało prawo do złożenia kasacji. Sąd II instancji przeprowadza badanie wstępne kasacji w ramach tzw. postępowania międzyinstancyjnego. Sprawdza on, czy kasacja została wniesiona w terminie, czy jest dopuszczalna oraz czy pismo procesowe nie zawiera braków formalnych. W wypadku braków formalnych sąd wzywa do ich uzupełnienia. Po rzeprowadzeniu badania wstępnego sąd II instancji niezwłocznie przedstawia kasację wraz z aktami sprawy Sądowi Najwyższemu. Po przekazaniu akt Sąd Najwyższy ponownie prowadzi postępowanie wstępne, które odbywa się na posiedzeniu niejawnym. W wyniku przeprowadzonej kontroli Sąd Najwyższy może: -odrzucić kasacje, w przypadku, gdy uległa ona odrzuceniu przez sąd II instancji -przekazać akta sądowi II instancji celem wezwania strony do uzupełnienia braków formalnych kasacji. Rzecznik Praw Obywatelskich może wnieść kasację w terminie 6 miesięcy od dnia doręczenia kasacji stronie. W razie wniesienia kasacji po upływie terminu określonego podstawą kasacji powinno ponadto stanowić naruszenie przepisów Konstytucji dotyczących wolności i praw człowieka i obywatela. O odmowie przyjęcia kasacji do rozpoznania orzeka na posiedzeniu niejawnym Sąd Najwyższy w składzie jednego sędziego. W tym samym składzie SN może także odrzucić kasację, gdy uległa ona odrzuceniu przez sąd II instancji albo zwrócić ją temu sądowi w celu usunięcia dostrzeżonych braków. SN rozpoznaje kasację w składzie 3 sędziów. Zażalenie do SN przysługuje także na postanowienie sądu II instancji odrzucające kasację. Orzeczenia sądu kasacyjnego: -orzeczenia formalne: ˇodrzucenie kasacji ˇumorzenie postępowania kasacyjnego ˇuchylenie zaskarżonego wyroku i odrzucenie pozwu ˇumorzenie postępowania -orzeczenia merytoryczne: ˇoddalenie kasacji ˇorzeczenie kasacyjne polegające na: uchyleniu zaskarżonego wyroku w całości lub w części i przekazaniu sprawy do ponownego rozpatrzenia sądowi, który wydał wyrok lub innemu sądowi równorzędnemu uchyleniu w całości lub części wyroku sądu I instancji i przekazaniu sprawy do ponownego rozpatrzenia sądowi, który wydał wyrok lub innemu sądowi równorzędnemu uchyleniu zaskarżonego wyroku, zniesieniu postępowania w zakresie dotkniętym nieważnością oraz przekazaniu sprawy do ponownego rozpoznania ˇorzeczenia reformatoryjnego- jeśli nie ma istotnych naruszeń przepisów postępowania, a zachodzi jedynie naruszenie pawa materialnego, Sąd Najwyższy może orzec co do istoty sprawy. DOWODY Pojęcie i przedmiot dowodu- słowo ?dowód? jest używane w KPC w znaczeniu: -środka dowodowego -czynności dowodowej, czyli dowodzenia lub udowodnienia -postępowania dowodowego -wyniku postępowania dowodowego -czynnika przekonującego sąd o istnieniu albo nieistnieniu określonego faktu -dokumentu, przedmiotu oględzin i przedmiotu utrwalającego i przenoszącego obrazy lub dźwięki Przedmiotem dowodu, tj. tym, co podlega w postępowaniu dowodzeniu lub udowodnieniu, są fakty mające dla rozstrzygnięcia sprawy istotne znaczenie. Zasada prawdy materialnej (obiektywnej)- wszystkie ustalenia, których dokonuje sąd w ostępowaniu cywilnym powinny być zgodne ze stanem faktycznym, z prawdą. Sąd powinien dążyć do wszechstronnego zbadania wszystkich okoliczności sprawy i do wyjaśnienia rzeczywistej treści stosunków faktycznych i prawnych oraz w tym celu przedsięwziąć wszelkie możliwe środki. Istotnym czynnikiem tej zasady jest prawdziwość twierdzeń uczestników co do stanu faktycznego i prawnego sprawy. Są oni zobowiązani dawać wyjaśnienia co do okoliczności sprawy zgodnie z prawdą i bez zatajania czegokolwiek. Dotyczy to też problemu kłamstwa procesowego- strony powinny zgłaszać twierdzenia zgodne z rzeczywistym stanem prawnym. Czasem dochodzi do tzw. procesów fikcyjnych- strony umawiają się na wytoczenie fikcyjnego procesu opartego na zmowie dotyczącej manipulacji faktami. Kwestia prawdy pozostaje w sferze działania samych stron. Ciężar udowodnienia- ciężar dowodu, spoczywa na osobie, która z dowodzonego faktu wywodzi skutki prawne. Ciężar udowodnienia spoczywa więc na twierdzącym, a nie przeczącym. Niekiedy jednak ustawa przerzuca ciężar udowodnienia na przeczącego. Generalnym środkiem służącym temu przerzuceniu są domniemania prawne. Środki dowodowe- KPC zna osiem następujących środków dowodowych: -dokumenty -zeznania świadków -opinie biegłych -oględziny -przesłuchanie stron -grupowe badanie krwi -przyrządy utrwalające albo przenoszące obrazy lub dźwięki, jak film, telewizja, fotokopia, fotografia, rysunek, płyty, taśmy, itp. -środki dowodowe nienazwane Dowód z opinii biegłego- w wypadkach wymagających wiadomości specjalnych sąd po wysłuchaniu wniosków stron może wezwać jednego lub kilku biegłych w celu zasięgnięcia ich opinii. Przez wiadomości specjalne rozumie się pewną wiedzę zawodową lub naukową, wykraczającą poza zasób wiadomości potocznych lub zasad doświadczenia życiowego, dostępnych każdemu przeciętnie inteligentnemu i wykształconemu człowiekowi. Biegłym jest osoba, która dysponuje wiedzą specjalistyczną z danej dziedziny nauki, sztuki, techniki lub w zakresie zasad funkcjonowania gospodarki w przemyśle, rolnictwie, budownictwie, handlu, transportu, itp., potrzebną do ustalenia lub oceny określonych faktów, do czego w danym przypadku nie wystarcza wiedza i doświadczenie sędziego. Opinia biegłego zawierająca ocenę przyczyn i skutków określonych zdarzeń lub innych kwestii w świetle stanu wiedzy w danej gałęzi nauki albo w świetle zasad doświadczenia w danej dziedzinie ludzkiej działalności, staje się podstawą ustaleń sądu. Różnicę pomiędzy opinią biegłego a zeznaniem świadka określa się w ten sposób, że zeznanie jest prostą reprodukcją wrażeń odebranych w przeszłości, a opinia biegłego stanowi refleksyjną interpretację znanych już faktów. Funkcja jaką ma do spełnienia biegły w procesie sądowym różni się zatem znacznie od roli świadka. Ze względu na inny zakres i charakter wiadomości jakimi dysponuje każdy z tych środków, ich odmienną pozycję procesową nie można łączyć tych dwóch ról procesowych w jednej osobie. Najczęstszymi przypadkami w praktyce sądowej są powołania na biegłych specjalistów od księgowości, inżynierów i lekarzy. Odróżnia się stałych biegłych sądowych oraz biegłych powoływanych dla poszczególnego wypadku. Stali biegli sądowi powoływani są dla całych okręgów przez prezesa sądu okręgowego. Biegli ci po odebraniu od nich przyrzeczenia wpisywani są na listę biegłych sądu okręgowego. Sąd może jednak powołać do danej sprawy biegłego spoza listy biegłych. Osoba wyznaczona na biegłego może nie przyjąć włożonego na nią obowiązku z przyczyn jakie uprawniają świadka do odmowy zeznań, a ponadto z powodu przeszkody, która uniemożliwia jej wydanie opinii. Strona aż do ukończenia czynności przez biegłego może żądać jego wyłączenia z przyczyn, z jakich można zażądać wyłączenia sędziego. Gdy strona zgłasza wniosek o wyłączenie biegłego już po rozpoczęciu przez niego czynności, zobowiązana jest udowodnić, że przyczyna wyłączenia powstała później lub że przedtem nie była jej znana. Sąd oznacza czy opinia ma być złożona pisemnie czy ustnie. Sąd może również zażądać ustnego wyjaśnienia opinii złożonej na piśmie, może też w razie potrzeby zażądać dodatkowej opinii od tych samych lub innych biegłych. Biegli mogą złożyć opinię łączną. Opinia powinna zawierać uzasadnienie ze wskazaniem przesłanek, które doprowadziły biegłego do sformułowania wniosków końcowych. Sąd może zarządzić okazanie biegłemu akt sprawy i przedmiotu oględzin oraz zarządzić, by brał udział w postępowaniu dowodowym. Do wezwania i przesłuchania biegłych stosuje się odpowiednio przepisy o świadkach z wyjątkiem przepisów o przymusowym doprowadzeniu. Biegły ma prawo żądać wynagrodzenia za stawiennictwo do sądu i wykonaną pracę, a przewodniczący może mu przyzna zaliczkę na poczet wydatków. Oprócz dowodu z biegłych jako osób fizycznych, Kodeks postępowania cywilnego przewiduje także dowód z opinii odpowiedniego instytutu naukowo- badawczego. Jest on szczególnie użyteczny, gdy jest niewystarczająca opinia wydana na podstawie akt sądowych i bezpośredniej obserwacji przedmiotu, lecz potrzebne są informacje dodatkowe, dostępne tylko w drodze badań empirycznych przeprowadzonych za pomocą odpowiedniej aparatury i przez większą liczbę osób. Opinia instytutu naukowo- badawczego powinna zawierać wskazanie osób, które przeprowadziły badania i wydały opinię, powinna też być podpisana przez pracownika uprawnionego do prowadzenia samodzielnych badań naukowych, a jeżeli prowadził je pracownik pomocniczy, powinna być podpisana przez tego pracownika samodzielnego, pod którego kierownictwem była opracowywana. Sąd może zażądać od instytutu dodatkowych wyjaśnień bądź pisemnych, bądź ustnych przez wyznaczoną do tego osobę, może też zażądać dodatkowej opinii sporządzonej przez ten sam lub inny instytut. Instytut, który opracował opinię może żądać wynagrodzenia za wykonaną pracę i za stawiennictwo swoich przedstawicieli na rozprawie. Opinia biegłego wymaga należytego ustosunkowania się do niej, a więc i oceny. Sąd powinien zatem w każdym wypadku sprawdzić, czy opinia nie zawiera niejasności, sprzeczności, luk oraz czy konkluzja jest konkretna i przekonująca. Niedopuszczalne jest więc bezkrytyczne przyjmowanie przez sąd opinii biegłego. Nie należy powoływać biegłego w sprawach, do których rozstrzygnięcia nie są konieczne wiadomości specjalne. Dowód z oględzin- są one obok dokumentu dowodem najbardziej bezpośrednim. Przedmiotem oględzin może być miejsce, osoba lub rzecz. Oględziny osoby mogą się odbywać tylko za jej zgodą. Sąd może zarządzić oględziny bez udziału albo z udziałem biegłych, a stosownie do okoliczności- również w połączeniu z przesłuchaniem świadków. Jeżeli rodzaj przedmiotu oględzin na to pozwala i nie jest to połączone ze znacznymi kosztami, należy przedmiot ten dostarczyć do sądu. W innych wypadkach sąd dokonuje oględzin tam, gdzie znajduje się przedmiot oględzin. Do obowiązku przedstawienia przedmiotu oględzin stosuje się odpowiednio przepisy o obowiązku |
przedstawienia dokumentu. Jeżeli przedmiot oględzin znajduje się u osoby trzeciej, ma ona w związku z zarządzeniem tego dowodu szereg obowiązków o uprawnień. Ocena dowodów- po przeprowadzeniu postępowania dowodowego sąd powinien dokonać oceny jego wyników. Za wyniki postępowania dowodowego należy uważać treść zaprezentowanych w tym postępowaniu środków dowodowych. Polskie postępowanie cywilne opiera się na zasadzie swobodnej oceny dowodów, tzn. że sąd ocenia wyniki postępowania dowodowego według własnego przekonania, poza pewnymi wyjątkami. Swobodna ocena dowodów nie oznacza dowolności, musi bowiem opierać się na kryteriach pozwalających sprawdzić prawidłowość oceny. O prawidłowości oceny dowodów decydują zasady dialektyki i logiki. Dokonana przez sąd ocena dowodów znajduje swój wyraz w uzasadnieniu wyroku. Błędność tej oceny stanowi podstawę środka odwoławczego. Zabezpieczenie dowodów- polega na przeprowadzeniu dowodów przed wszczęciem procesu albo w jego toku, ale wcześniej niż przy normalnym przebiegu procesu mogłoby to nastąpić. Zabezpieczenie dowodów może mieć miejsce w dwóch przypadkach: -gdy zachodzi obawa, że przeprowadzenie dowodu stanie się niewykonalne albo zbyt utrudnione, np. świadek jest śmiertelnie chory -gdy z innych przyczyn zachodzi potrzeba stwierdzenia istniejącego stanu rzeczy, np. aktualnego stanu trwającej budowy Zabezpieczenia dowodów dokonuje się przed wszczęciem procesu na wniosek, a w toku procesu z urzędu. Wniosek o zabezpieczenie dowodu składa się w sądzie właściwym do rozpoznania sprawy, a w wypadkach nie cierpiących zwłoki w sądzie rejonowym, w którego okręgu dowód ma być przeprowadzony. Sąd wzywa zainteresowanych na termin wyznaczony do przeprowadzenia dowodu, jednakże w wypadkach nie cierpiących zwłoki, gdy przeciwnik nie jest znany lub miejsce jego pobytu nie jest znane- nie wzywa się przeciwnika. WYŁĄCZENIE SĘDZIEGO Ze względu na określone powiązania prawne lub faktyczne, jakie mogą zachodzić między sędzią a sprawą mającą być przez niego rozpoznawaną lub zainteresowanymi w jej rozstrzygnięciu podmiotami, strona może mieć uzasadnione wątpliwości co do bezstronności sędziego. Aby takiej sytuacji uniknąć Kodeks przewiduje dwa rodzaje wyłączenia sędziego: -wyłączenie sędziego z mocy prawa- iudex inhabilis- jest to wyłączenie bezwzględne, ma charakter deklaratoryjny. Sędzia jest wyłączony z mocy prawa: ˇw sytuacji, w której jest stroną lub pozostaje z jedną ze stron w takim stosunku prawnym, że wynik sprawy oddziaływa na jego prawa i obowiązki ˇw sprawach swego małżonka, krewnych lub powinowatych w linii prostej, krewnych bocznych do czwartego stopnia i powinowatych bocznych do drugiego stopnia ˇw sprawach osób związanych z nim z tytułu przysposobienia, opieki lub kurateli ˇw sprawach, w których był lub jest jeszcze pełnomocnikiem albo radcą prawnym jednej ze stron ˇw sprawach, w których w niższej instancji brał udział w wydawaniu zaskarżonego orzeczenia, jak i w sprawach o ważność aktu prawnego z jego udziałem sporządzonego lub przez niego rozpoznanego oraz w sprawach, w których występował jako prokurator Ustanie takich przesłanek jak małżeństwo, przysposobienie, opieka lub kuratela, nie ma wpływu na wyłączenie sędziego z mocy prawa. Wydanie orzeczenia przez sąd, w skład którego wchodził sędzia, który podlegał wyłączeniu powoduje nieważność postępowania. Jest to również przesłanka do złożenia skargi o wznowienie postępowania. -wyłączenie sędziego na wniosek strony- iudex suspectus- strona może żądać wyłączenia sędziego, jeśli jego udział w rozpoznaniu sprawy może u strony wywołać wątpliwości co do bezstronności. Powodem żądania wyłączenia sędziego jest sytuacja, gdy między sędzią, a jedną ze stron lub jej przedstawicielem zachodzi stosunek osobisty tego rodzaju, że mógłby wywołać wątpliwości co do bezstronności. Uprawnionym do złożenia wniosku jest wyłącznie strona, uczestnicy postępowania nieprocesowego, interwenient uboczny, prokurator, organizacja społeczna. Wniosek może być złożony w formie pisemnej, jak również ustnie do protokołu w sądzie. We wniosku należy wskazać sędziego, który ma być wyłączony i uprawdopodobnić przyczyny uzasadniające żądanie wyłączenia sędziego. Od chwili złożenia wniosku, sędzia którego dotyczy wniosek, może spełniać tylko czynności nie cierpiące zwłoki. Wniosek o wyłączenie sędziego rozpatrywany jest przez sąd, w którym sprawa się toczy. Rozstrzygnięcie wniosku następuje w drodze postanowienia, które jest wydawane po złożeniu wyjaśnień przez sędziego, którego dotyczy wniosek. W przypadku, gdy sąd stwierdzi, że wniosek o wyłączenie sędziego został zgłoszony w złej wierze, może skazać wnioskodawcę na karę grzywny. KOSZTY PROCESU Koszty postępowania składają się z kosztów utrzymania organów wymiaru Sprawiedliwości oraz kosztów szczegółowych, związanych z dokonywaniem czynności procesowych w konkretnej sprawie. Ustawodawca, chcąc zapewnić dostęp do sądu każdemu podmiotowi potrzebującemu ochrony prawnej, musi odpowiednio regulować wysokość opłat pobieranych na rzecz Skarbu Państwa oraz zasady obciążania kosztami postępowania w danej sprawie, a także sytuacje, gdy dana strona zwolniona jest od ponoszenia kosztów. Zasady orzekania o kosztach- obowiązek zwrotu kosztów procesu ciąży w zasadzie na jednej ze stron procesowych. Na której stronie ciąży ten obowiązek orzeka sąd kierując się zasadami: -zasada odpowiedzialności za wynik procesu oraz zasada kosztów celowych- pierwsza rozstrzyga, która ze stron ma obowiązek zwrócić koszty przeciwnikowi, obowiązkiem tym obciążając stronę przegrywającą sprawę. Zasada kosztów celowych decyduje o tym, jakie koszty podlegają obowiązkowi zwrotu, są to koszty niezbędne do celowego dochodzenia praw i celowej obrony -zasada zawinienia- występuje w trzech sytuacjach: ˇzwrot kosztów należy się pozwanemu mimo uwzględnienia powództwa, jeżeli nie dał powodów do wytoczenia sprawy i uznał powództwo przy pierwszej czynności procesowej ˇniezależnie od wyników sprawy sąd może nałożyć na stronę lub interwenienta ubocznego obowiązek zwrotu kosztów, wywołanych ich niesumiennym lub oczywiście niewłaściwym postępowaniem ˇsąd może zasądzić od świadka, biegłego, pełnomocnika lub przedstawiciela ustawowego, po ich wysłuchaniu, zwrot kosztów wywołanych ich rażącą winą -zasada słuszności- w przypadkach szczególnie uzasadnionych sąd może zasądzić od strony przegrywającej tylko część kosztów albo w ogóle nie obciążyć jej kosztami -zasada kompensaty- jest uzupełnieniem zasady odpowiedzialności za wynik postępowania, ma miejsce: ˇw razie częściowego tylko uwzględnienia żądań koszty będą wzajemnie zniesione lub stosunkowo rozdzielone. Sąd może jednak włożyć na jedną ze stron obowiązek zwrotu wszystkich kosztów, jeżeli jej przeciwnik uległ tylko co do nieznacznej części swego żądania albo gdy określenie należnej sumy zależało od wzajemnego obrachunku lub oceny sądu ˇw procesie, w którym zawarto ugodę, koszty znosi się wzajemnie, chyba, że strony postanowiły inaczej ˇpo stronie przegrywającej sprawę, rozdział kosztów między współuczestników następuje w częściach równych Orzekanie o kosztach- oparte jest na zasadzie unifikacji i koncentracji kosztów procesu. Sąd rozstrzyga o kosztach w każdym orzeczeniu kończącym postępowanie w sprawie w danej instancji. Istnieje także zasada zasądzenia kosztów na wniosek strony wygrywającej, jeżeli reprezentowana jest przez adwokata lub radcę prawnego. Oznacza to, że sąd nie uwzględnia kosztów z urzędu. Zwrotu kosztów można dochodzić tylko w procesie, w którym powstały i od którego wyniku są uzależnione. Orzeczenie o kosztach ma zawsze formę postanowienia, dlatego zaskarżalne jest zażaleniem. Zwolnienie od kosztów sądowych- podmioty słabe ekonomicznie, których nie stać na sfinansowanie postępowania, muszą mieć zapewnioną możliwość rozstrzygnięcia sprawy przed sądem. Zwolnienie od kosztów z mocy ustawy może być całkowite albo częściowe. W całości zwolniona jest: -strona dochodząca ustalenia ojcostwa i roszczeń z tym związanych -strona dochodząca roszczeń alimentacyjnych -prokurator oraz organizacja społeczna -kurator, wyznaczony przez sąd orzekający lub sąd opiekuńczy dla danej sprawy -pracownik dochodzący roszczeń z zakresu prawa pracy lub ubezpieczeń społecznych Zwolnienie częściowe obejmuje zwolnienie od uiszczenia opłat, nie zwalnia natomiast z ponoszenia wydatków. Obowiązku uiszczania opłat nie mają: -Skarb Państwa oraz instytucje państwowe, których zadanie polega na prowadzeniu działalności gospodarczej -gmina oraz związek gmin, chyba, że sprawa dotyczy prowadzonej przez nie działalności gospodarczej Zwolnienie od kosztów z mocy orzeczenia sądu może być całkowite lub częściowe. Warunkami formalnymi zwolnienia od kosztów jest złożenie wniosku o przyznanie zwolnienia i złożenie oświadczenia przez osobę fizyczną, że nie jest w stanie ponieść kosztów wraz z danymi o stanie rodzinnym, majątku i dochodach. Osoba prawna musi natomiast wykazać, że nie ma dostatecznych środków na te koszty. Zwolnienie od kosztów dotyczy jedynie kosztów sądowych. Zwrot kosztów sądowych wyłożonych za stronę przez Skarb Państwa- za stronę zwolnioną od kosztów, tymczasowo ponosi opłaty i wydatki Skarb Państwa. Jednakże w orzeczeniu kończącym sprawę w danej instancji sąd obciąża tymi kosztami przeciwnika procesowego, jeżeli istnieją do tego podstawy.
|