Techniki uczenia

Uczniowie rozpoczynający edukację w szkole uczestniczą w zajęciach prezentujących nowoczesne techniki uczenia się. Celem tych zajęć jest przede wszystkim opanowanie przez uczniów efektywnych technik uczenia się, ponieważ bardzo często problemy w nauce wynikają nie z tego, że nie uczymy się, lecz z tego, że nie potrafimy się uczyć.

Nowoczesne techniki uczenia się

Pięć zmysłów uczestniczy w procesie uczenia się

Wykonaliśmy na początku ćwiczenie polegające na połączeniu 9 punktów czterema liniami prostymi, nie odrywając pisaka od kartki. (Udało Ci się?)

.           .           .

.           .           .

.           .           .

W naszym myśleniu jest wiele paradygmatów, które je zawężają. Opierając się na wcześniejszych doświadczeniach, ograniczamy się do spotkanych wcześniej spostrzeżeń. W przypadku powyższego ćwiczenia polega to na trzymaniu się linii idących wzdłuż boków kwadratu. Podobnie jest z nauką. W naszym życiu jest wiele doświadczeń, przyzwyczajeń, nawyków, które hamują proces nauki. Aby to przezwyciężyć trzeba uruchomić wyobraźnię.

Najprostszym ćwiczeniem jej rozwoju jest pisanie skojarzeń do jakiegoś wyrazu, np. nauka, suwak, ulica. Podajemy wszelkie wyrazy, które w jakikolwiek sposób kojarzą się z podanych hasłem.

W ćwiczeniu wyobraźni bardzo pomaga również rysowanie. Nauczyciel widząc, że dziecko podczas słuchania rysuje na lekcji, nie powinien interweniować, mówiąc np. “Nie baw się, słuchaj uważnie”. Rysowanie pomaga zrozumieć temat, zapamiętać go. Wiadomości będą się kojarzyły uczniowi z “dziełem”, które tworzył podczas słuchania, a obrazy zapamiętuje się lepiej niż same słowa. Warto stosować zasadę, aby przy nauce szczególnie trudnych lekcji malować. Słowo ucieknie z pamięci, natomiast informacje uczeń może sobie przypomnieć dzięki rysunkowi. Nawet, jeśli nie mamy zdolności plastycznych, nie przeszkadza to w zapamiętywaniu. Trzeba rysować tak jak umiemy.

Za tworzenie skojarzeń jest odpowiedzialna prawa półkula mózgu. Podczas mechanicznego zapamiętywania uruchomiona jest tylko lewa. Jeżeli w czasie nauki tworzymy wyobrażenia, uruchamiamy również prawą półkulę i wtedy w procesie nauki współpracują obydwie. Wówczas, nawet, gdy zapomnimy jakiś element, wzór, definicję, skupiamy się na wyobrażeniu stworzonym na ich temat. Pomaga to w odtworzeniu wiadomości.

Radą dla osób, które podczas ważnego egzaminu nagle poczują pustkę w głowie jest całkowite wyluzowanie się. Wówczas należy wyobrazić sobie np. zielonego słonia w czerwonych wielkich okularach. Słoń z podniesioną trąbą, pogwizdując przemierza łąkę. Za moment pojawia się całe stado kolorowych słoni w okularach. Wreszcie jeden ze słoni staje, przewraca się do góry nogami. Za nim następne robią to samo, turlają się po drodze, aż im okulary spadają z trąb.

Tego typu niesamowite historie powodują, że następuje rozluźnienie, odstresowanie, a w wyniku tego odblokowanie pamięci.

Podstawą zapamiętywania jest skojarzenie. Wskazane jest, by zapamiętywaniu materiału towarzyszyły inne elementy, np. właśnie obraz, ruch, zapach czy dźwięk.

W nauce powinny uczestniczyć wszystkie kanały informacyjne, czyli wszystkie zmysły.

Można, jeśli ktoś to lubi, uczyć się pewnych partii materiału w takt ulubionej melodii, nawet tworząc piosenkę, wierszyk itp. Niektórzy zapamiętują lepiej, jeśli tańczą. Szczególnie trudnego materiału, ewentualnie przedmiotu, którego z pewnych względów się nie lubi, powinno się uczyć właśnie z lubianą muzyką. Uruchamiamy ruch, aby kanał informacyjny się otworzył. Jednak melodia nie powinna być ostra, głośna, rozpraszająca, bo będzie zacierała ślady pamięciowe.

Historia jest przedmiotem “ruchliwym”, więc łatwiej się jest jej uczyć w ruchu, np. maszerując, aby wykorzystać również ten kanał informacyjny.

W nauce może również uczestniczyć zapach. Przy nauce trudnego materiału, dla tych, którzy lubią ładne zapachy, wskazane jest, aby zapalić sobie kadzidełko, zapalić świecę zapachową, rozpylić przyjemne perfumy. Później przypomnienie zapachów pomoże w odtwarzaniu wiadomości.

Wiele elementów wpływa na ostateczną ocenę, jaką uczeń otrzymuje. Nawet wstanie do odpowiedzi może być lepsze lub gorsze. Jeżeli słaby uczeń, przygotowany do lekcji, wstaje z ociąganiem się, zaczyna błaznować, wyrażać swoją niechęć, jakby przekazuje informację, że niewiele umie. Często jest to poza, granie roli, ale nauczyciel widzi, że Jasio nie chce iść do tablicy. Wniosek jest jeden: znów się nie przygotował.

Uczeń powinien przećwiczyć wstawanie do odpowiedzi w domu, np. przed lustrem. Należy tę czynność wykonywać pewnie, szybko, aby wyeliminować negatywne sygnały. Nauczyciel odbiera pozytywny przekaz i chce to nagrodzić. Ten szczegół, jak dowodzą badania, też wpływa na ocenę.

Zawsze wskazane jest uczenie się głośno, bo uruchamiamy jeszcze jeden kanał informacyjny.

         Czy muzyka pomaga przy nauce?

Tak, ale nie może być ona ani głośna, ani ostra. Na pewno nie należy włączać radia podczas nauki, gdyż nie wiadomo, co można usłyszeć w następnej chwili. Jesteśmy skupieni, materiał wchodzi nam dobrze do głowy i nagle rozlega się coś głośnego, nieprzyjemnego, przykry komunikat. Koncentracja znika, ponad to ostatnie ślady pamięciowe zostają zatarte.

Najlepiej zrobimy włączając na kilka minut przed nauką muzykę relaksacyjną, np. barokową. Ta ostatnia jest dlatego wskazana, gdyż powoduje wyrównanie oddechu, dostosowanie go do akcji serca, obniżenie napięcia fal mózgowych.

Przez parę minut należy posłuchać melodii, przygotowując się do nauki. Mózg otrzymuje wówczas sygnał, że ma podjąć pracę. Muzyka może być włączona po cichutku również podczas trwania nauki. Do dobrego zapamiętywania jest potrzebne wyciszenie. Po skończeniu pracy należy jeszcze przez kilka minut spokojnie złożyć książki, zeszyty i in., przy włączonej muzyce. Nie można od razu włączać telewizora, komputera, głośnej melodii, gdyż ostatnie ślady pamięciowe zatrą się.

Organizacja uczenia się

1) Pierwsza powtórka

Odtwarzamy w pamięci przebieg lekcji, różne sytuacje, które jej towarzyszyły, aby wytworzyć sobie różne skojarzenia na temat zajęć. Na końcu takiej 3-5 minutowej powtórki należy przypomnieć sobie temat lekcji

2) Uczenie się przedmiotów, które były tego dnia

Jeżeli nie przypomnimy sobie materiału z danego dnia, a zrobimy to dopiero przed następną lekcją, będziemy pamiętać o wiele mniej materiału.

3) Szybkie kilkuminutowe powtarzanie przedmiotów, które będą w ciągu następnych dni

Jeżeli przedmiot jest tylko jeden raz w tygodniu warto powtarzać go codziennie chociaż przez 2-3 minuty.

4) “Douczanie” się przedmiotów, które będą następnego dnia

 Każdy z nas powinien ustalić, w jakich godzinach najskuteczniej się uczy. Dobrze jest później przestrzegać wybranych godzin. Oczywiście nie można sztywno przestrzegać własnych ustaleń. Jeśli pewnego dnia mamy ochotę na spotkanie lub wyświetlają właśnie interesujący program w telewizji itp., oczywiście należy czas nauki w tym dniu przenieść. Jednak w miarę możliwości i w granicach rozsądku uczmy się najczęściej w ustalonym terminie. Większość osób najlepiej chłonie wiedzę w godzinach 20.00 - 21.00. Jednak każdy indywidualnie powinien to sprawdzić.

Przestrzeganie stałych godzin prowadzi do wytworzenia w sobie nawyku. Mózg będzie wiedział, że o wyznaczonej porze należy intensywniej pracować, będzie nastawiony na wysiłek.

Świętą rzeczą, tak samo ważną jak uczenie się, jest robienie przerw w czasie nauki. Po 35 minutach pracy należy odpocząć na ok. 5 min, po 45 przynajmniej 10 min. Po przerwie należy koniecznie zrobić 2-3 min powtórkę tego, czego się już uczyliśmy. Jeśli upłynie druga godzina pracy konieczna jest 15-20 minutowa przerwa, po trzeciej jeszcze dłuższa. Na zakończenie nauki należy, jeśli wcześniej mieliśmy włączoną muzykę, przez chwilę jeszcze jej słuchać, aby “wszystko w głowie się poukładało”, nie zapominając o krótkiej powtórce tego, czego nauczyliśmy się podczas ostatniego seansu (ten materiał nie był powtarzany). Początkowo taki system nauki zabiera więcej czasu niż normalnie, ale już po miesiącu skraca się diametralnie, bo mózg jest przyzwyczajony do innego, efektywniejszego sytemu pracy, a wiedza zdobyta w ten sposób jest o wiele trwalsza.

Zasada przemienności przy ułożeniu przedmiotów podczas nauki

         Uczeń powinien zaczynać pracę od przedmiotu łatwego, tego, który lubi. Konieczne jest to, aby zdobyć pozytywne nastawienie do odrabiania lekcji oraz by odnieść sukcesy i motywować się pozytywnie. Poza tym mózg musi się rozgrzać, aby wykonać intensywną pracę, więc powinien to robić na łatwym, lubianym przez ucznia materiale. Ponadto dziecko nie zniechęci się już na samym początku do uczenia się, jakby to mogło się zdarzyć w przypadku, gdy zabierze się za coś trudnego i nie lubianego.

         Zasada przemienności polega na tym, aby uczyć się przedmiotów łatwych na przemian z trudnymi, przedmiotów ścisłych z przedmiotami humanistycznymi. Kolejność przedmiotów należy dobierać na zasadzie przeciwieństw. Dotyczy to również planu uczniowskiego w szkole. Niedobre dla psychiki ucznia jest ułożenie po jez. polskim historii, następnie j. niemieckiego i np. francuskiego, czy też np. chemii, matematyki i fizyki bezpośrednio po sobie. Jest to korzystne tylko wówczas, jeśli na pokrewnych przedmiotach realizowane są podobne, lub te same tematy, co jest podstawą nauczania blokowego. W przeciwnym wypadku następuje brak wyostrzenia materiału. Ślady pamięciowe z poprzedniej lekcji zacierają się na następnej.

Uczenie się na pamięć

Najlepiej do recytacji przygotowywać się tuż przed snem. Następnie nie oglądając telewizji, nie zajmując się różnymi rzeczami, należy zasnąć. Powtórka powinna nastąpić tuż po przebudzeniu.

Okazuje się, że przysłowiowe kładzenie książki pod poduszkę ma swoje racjonalne wytłumaczenie. Jeśli przed snem powtarzaliśmy materiał, a później schowaliśmy podręcznik pod jasiek (aby już nie wstawać) i jeszcze ewentualnie rano, po przebudzeniu zrobiliśmy krótką powtórkę, nauka na pewno przyniesie odpowiednie efekty.

Zapamiętywanie regułek, zasad

Jeżeli jest nam trudno nauczyć się zdania, można poszczególne wyrazy narysować, uruchamiając wyobraźnię. Mogą być to bardzo nieudolne rysunki, takie, jakie my potrafimy stworzyć. Ważne, aby nam się kojarzyły z odpowiednim zdaniem. Można sobie stworzyć swoisty alfabet rysunkowy. Obrazy łatwiej jest zapamiętać, niż napisane słowa.

Zasady uczenia się przedmiotów sprawiających trudności          

I zasada: Podzielić  

         Materiał trudny do opanowania należy podzielić na krótkie odcinki czasowe: 10 min, następnie 15 minut i 15-20 min. Pomiędzy nie trzeba wpleść przedmioty, które lubimy. Każdy nowy odcinek rozpoczynamy od króciutkiej powtórki tego, czego się wcześniej nauczyliśmy.

II zasada: Zacząć naukę jak najszybciej po lekcji

         Pierwszy raz należy zacząć uczyć się tego samego dnia, w którym był trudny materiał, o czym wspominałam w rozdziale poświęconym organizacji uczenia się. Najlepiej, gdy zrobimy to jak najwcześniej.

         Wynika to z krzywej zapominania. Tego samego dnia ilość wiedzy, którą nasz mózg posiadł jest stosunkowo duża. Jeżeli przypomnimy sobie materiał, pouczymy się, wówczas następuje typowy dla krzywej zapamiętywania wzrost ilości przyswojonego materiału. Następnego dnia podczas nauki trudnej partii następuje kolejny przyrost i tak dalej.

         Gdy zaczynamy naukę po kilku dniach, z lekcji pamiętamy bardzo niewiele, w punkcie startowym do nauczania dysponujemy niewielkimi zasobami. Aby dojść do pożądanej ilości wiedzy, musimy poświęcić na to o wiele więcej czasu i odtworzyć to, czym dysponowaliśmy po lekcji, a co zapomnieliśmy w okresie między lekcją a momentem rozpoczęcia nauki.

Zasada III: Pozytywne nastawienie

Trzeba usilnie pracować nad własnym, pozytywnym wizerunkiem. Stąd kolejną dobrą radą jest to, ϑaby w pokoju, gdzie się uczymy, powiesić na ścianie uśmiechniętą buzię, np.: Warto wypisać również swoje mocne cechy charakteru. Takie zabiegi mają dawać naszemu mózgowi informację, że jesteśmy zdolni, mamy dobre strony, wiele potrafimy.

Ponad to można również umieścić różne pozytywne zdania na swój temat, typu: “Jestem zdolny”, “Mogę się wszystkiego nauczyć”, “Jestem genialnym matematykiem”, “Lubię geografię”. Tekst powinien być pisany drukowanymi, dużymi literami, kolorowymi pisakami. Nie szkodzi, jeśli jest to nie do końca prawdą, że powoduje czasami żarty, śmiech - to pozytywny objaw. Spróbuj, nawet, jeśli to cię śmieszy, jednak próbuj. W pokoju naładowanym pozytywnymi elementami łatwiej się uczyć. Jeśli mimo wszystko mamy złe myśli o sobie należy napisać je malutkimi literkami a następnie przekreślić.

Zasada IV: Odpowiednia motywacja

         Dobrym zwyczajem jest zastanowić się, do czego przyda się uczenie tej partii materiału. Motywacja może być najrozmaitsza, np. uczę się tego przedmiotu, aby zdobyć dobrą ocenę, aby zdać na studia, aby uczestniczyć w teleturnieju “Milionerzy”, aby rozwijać szare komórki własnego mózgu. Ważne jest, aby znaleźć przyczynę, dla której wykonujemy tę pracę. Wówczas będzie łatwiej nauczyć się nawet trudnego materiału.

Zasada V: Tworzenie planu

         Zasada ta jest nieco mniej istotna niż pozostałe, jednak też bardzo usprawnia naukę. Każdego dnia przed przystąpieniem do lekcji uczeń powinien zrobić plan pracy na dzisiaj. Jest to element, który pozwala wyciszyć mózg i przygotować go do pracy, ponadto sprawniej później przebiega proces zdobywania wiedzy.

          Zasady przygotowywania się do egzaminów np. matury

         1) Pierwsza powtórka w ciągu 24 godzin
         2) Druga powtórka między 6 a 10 dniem
         3) Trzecia powtórka około 1 miesiąca
         4) Czwarta powtórka po pół roku
         5) Piąta powtórka przed egzaminem

Trwałość tak przyswojonej wiedzy jest wówczas ogromna.

         Jeśli zdajemy ważny egzamin: w przeddzień wieczorem, tuż przed zaśnięciem należy przy muzyce relaksacyjnej powtarzać sobie, że jesteśmy wspaniali, dokładnie przygotowani do egzaminu, który na pewno doskonale zdamy, jesteśmy wprost genialni. Gdy rano obudzimy się, pierwszą rzeczą, jaka pojawi się w naszym umyśle będzie fakt, że jesteśmy wspaniali. Takie wzmacnianie naszego własnego obrazu w swoich oczach przyczyni się do lepszego, spokojniejszego zdania egzaminu.

Trzy warunki potrzebne do realizacji dowolnego celu

1) Uwierzyć, że możesz to osiągnąć.
2) Uświadomić sobie, że Twoja sytuacja nie zmieni się w żaden czarodziejski sposób. Musisz sam się tym zająć.
3) Pragnąć tego z całego serca.            

 Nielinearny Sposób Notowania

                                         tzw. Mind Mape (Mapy umysłowe)                 

         W referatach, w notatkach, materiale do nauczenia, często przepisuje się całe akapity, słowo w słowo. Później odtworzenie wiadomości jest trudne, gdyż w dużej ilości tekstu trudno znaleźć fragment, który nas interesuje. Nie ma wypunktowanych głównych myśli, jest natomiast strumień tekstu.

         Czasami uczymy się na pamięć pięknych akapitów, aby przekazać je słuchaczom czy nauczycielowi. Potok wykwintnych słów nie zawsze jest zrozumiany przez słuchających.       Prelegent często się boi, że nie dość ładnym językiem przekaże temat. Niepotrzebnie. Najistotniejszym jest, aby być dobrze zrozumianym, oraz by nasi słuchacze zapamiętali z naszych wywodów możliwie najwięcej. Nie zawsze osiągniemy to dzięki pięknym, wyrafinowanym zwrotom. Prostota wypowiedzi często jest lepsza, niż wydumane piękno.

 Lepiej mówić prosto, ale logicznie. Referat powinien zawierać najistotniejsze myśli powiązane w spójną całość. Aby tak przekazać materiał trzeba zrobić notatki, które będą się odznaczały powyższymi cechami. Temu służy “Mind Mape”, w skrócie oznaczona MM.

 Twórcą ich jest wybitny pedagog Tony Buzan, który opracował ten sposób notowania na przełomie lat siedemdziesiątych i osiemdziesiątych.

 Znaczącym jest fakt, że prawie w tym samym czasie w Ameryce, niezależnie od Buzana, wymyślono bardzo podobny sposób notowania. Jeżeli w dwóch miejscach ludzie tworzą, nie kontaktując się ze sobą, przylegające do siebie teorie, świadczyć to może jedynie o ich odkrywczym znaczeniu.

         W Mind Mapach treść jest przemyślana, logiczna, nie ma w nich bezmyślnego przepisywania

         Tworzenie MM nie jest trudne, ale tego typu notatki są zupełnie inne, od tych, które robiliśmy do tej pory, przez to na początku człowiek ma pewne opory w ich stosowaniu.

         Ich ogromną zaletą jest fakt, iż treść mieści się na jednej kartce i całość materiału mamy w zasięgu wzroku. Nie trzeba wertować kartek. W każdej chwili, gdy informacja umknie z pamięci, można na MM “rzucić okiem” i przypomnieć sobie potrzebny materiał.

         Notatka jest przedstawiona przy pomocy kolorowego obrazu, który łatwiej jest zapamiętywany niż duży strumień tekstu, najczęściej jednobarwnego.

         Narysowana MM przypomina neurony, podstawowe komórki nerwowe i może dlatego jest tak łatwo odczytywana przez mózg.

 Oprócz opracowywania tekstów do uczenia się MM są bardzo wygodną formą przydatną w:

• planowaniu

• pisaniu wypracowań

• powtarzaniu materiału

Sposoby szybszego i łatwiejszego zapamiętywania

Tworzenie wyobrażeń, historyjek               

         Aby łatwiej zapamiętać materiał, można tworzyć na ich temat rozmaite historyjki, wyobrażenia.

         Historyjki powinny być barwne, przerysowane, nierealne. Prawdziwe historie wywierają mniejszy wpływ, mniej pobudzają emocje i dlatego gorzej się je zapamiętuje. Ponad to wyobrażenia powinny mieć smak, zapach, kolor, aby uruchomić jak najwięcej zmysłów, które będą uczestniczyły w zapamiętywaniu.

         Dlatego czytając książki powinno się tworzyć obrazy na temat przeczytanych fragmentów. Ucząc się tej umiejętności, lektura początkowo będzie trwała dosyć długo, ale później tworzenie obrazów będzie się odbywać automatycznie.

Tworzenie zdań

         Jeżeli chcemy zapamiętać szereg nazw, można ułożyć zdanie wykorzystując np. pierwsze litery.

Przykład pierwszy:   

Aby zapamiętać kolejność planet układu słonecznego można ułożyć następujące zdanie: Moja Wiecznie Zapracowana Mama Jutro Sama Usmaży Nam Placki.

Merkury        M       Moja

Wenus W       Wiecznie

Ziemia Z        Zapracowana

Mars             M       Mama

Jowisz J        Jutro

Saturn S        Sama

Uran             U        Usmaży

Neptun         N        Nam

Pluton P        Placki

Przykład drugi:

Aby zapamiętać wszystkie spółgłoski, po których piszemy “rz”, można ułożyć następujące zdanie:

Prosiła Babka Tadka, Daj Kawałek Gnatka, Jeszcze Więcej Chrzanu.

“Meblowanie mieszkania”

         Jeżeli chcemy nauczyć się większej partii materiału, np. przygotowujemy się do wygłoszenia referatu i zależy nam na tym, aby materiał był podany w odpowiedniej kolejności oraz by zawierał wszystkie elementy, można je zapamiętać następująco. Temat dzielimy na 3-5 elementów. Każdemu z nich przypisujemy pomieszczenie w naszym mieszkaniu. Wstęp to np. przedpokój; następny element to pokój, inny - kuchnia itp. Teraz każdy element tematu dzielimy na mniejsze części. Im z kolei przypisujemy kolejno poszczególne przedmioty należące do wyposażenia danego pomieszczenia. Wygłaszając referat wyobrażamy sobie, iż wchodzimy do przedpokoju. Przypominamy sobie jakie przedmioty znajdują się kolejno w naszym domu, a przy okazji przychodzą na myśl poszczególne partie materiału.

         Gdy istotna jest kolejność przedmiotów w materiale, który chcemy zapamiętać, należy dużo uwagi poświęcić na zapamiętanie pierwszego elementu. Można np. wyobrazić sobie historyjkę, w której ten pierwszy przedmiot jest monstrualnych rozmiarów. Duże rzeczy zapamiętuje się łatwiej.

Efekt początku i końca

Łatwiej zapamiętuje się elementy wyróżnione na początku oraz na końcu. Najtrudniej zapamiętać środek materiału.

Naukę przedmiotów trudnych należy dzielić na krótkie odcinki, tak aby zawierały jak najwięcej początków i końców, a jak najmniej było w środku.

Długi materiał należy dzielić na krótsze elementy.

Oczywiście konieczne są przy każdym powrocie do nauki kolejne powtórki, o czym pisałam wcześniej

Uczenie się przy muzyce relaksacyjnej

         Na odgłos muzyki relaksacyjnej mamy nawyk skupiania się, przestajemy rozmawiać, przygotowujemy mózg do intensywniejszej pracy. Ten temat omawiałam wcześniej.

Podkreślanie

         Podczas uczenia się można podkreślać najistotniejsze wiadomości. Najlepiej wykonywać to kolorowymi pisakami. Podkreślamy jednak tylko słowa-klucze, aby rzucały się w oczy. Całe podkolorowane zdanie nie spełnia tej roli

Idealny spokój podczas nauki

 Należy nauczyć rodziców i innych domowników, aby nie przeszkadzali podczas nauki. Powrót do zaginionej myśli jest o wiele trudniejszy niż rozwiązanie problemu od samego początku.

---