PRZEPISY REGULUJCE FUNKCJONOWANIE PARTII POLITYCZNYCH W WIETLE USTAWY O PARTIACH POLITYCZNYCH Z DNIA 27 CZERWCA 1997 ROKU
Pierwszy rozdzia ustawy o partiach politycznych z 27 czerwca 1997 roku rozpoczyna art. 1 ust. 1 zawierajcy definicje partii politycznej, wedug której „partia polityczna jest dobrowolna organizacj, stawiajc sobie za cel udzia w yciu publicznym poprzez wywieranie metodami demokratycznymi wpywu na ksztatowanie si polityki pastwa lub sprawowanie wadzy publicznej”.
Ustawa z 27 czerwca 1997 roku zrezygnowaa z okrelenia partii jako organizacji spoecznej (tym mianem okrelaa parti definicja ustawy z 1990 roku - art. 1).
Kolejny element definicji to „cel” i „zasady dziaania”. Ustawa precyzuje, i celem partii jest: „udzia w yciu publicznym”, dokonujcy si poprzez wywieranie metodami demokratycznymi wpywu na ksztatowanie polityki pastwa lub sprawowanie wadzy publicznej.
Cel partii, okrelony w ustawie, nie nakada na ni obowizku uczestniczenia w wyborach. Analogiczne zasady dziaania partii nie musz by rozumiane jako udzia w wyborach. Uczestnictwo w wyborach nie stanowi niezbdnego warunku do utrzymania jej statusu jako partii. Nieobecno partii w elekcji do parlamentu powoduje niemono otrzymania dotacji celowej i dotacji podmiotowej.
Cel oraz zasady dziaania powinien okrela statut i stanowi one obligatoryjny element treci statutu. Ustalajc swoje cele i zasady dziaania, partie ponosz wspóodpowiedzialno za ksztatowanie kultury politycznej zarówno pastwa, jak i obywateli.
Zgodnie z art. 2 ustawy o partiach politycznych, do partii mog nalee jedynie osoby, które ukoczyy 18 lat. Czonkami partii nie mog by osoby nieposiadajce obywatelstwa polskiego. Takie unormowanie wyklucza moliwo przystpienia do partii cudzoziemców o okrelonej przynalenoci pastwowej oraz bezpastwowców.
W myl ustawy, czonkami partii mog by tylko osoby fizyczne. Ustawodawca odbiera jednoczenie moliwo uczestniczenia w strukturach partii osobom prawnym i jednostkom organizacyjnym nieposiadajcym osobowoci prawnej. Ustawa nie wprowadza obowizku posiadania przez czonków partii penej zdolnoci do zdolnoci prawnej. Zgodnie z tym zapisem czonkiem partii moe zosta osoba ubezwasnowolniona czciowo lub cakowicie.
Art. 2 ust. 2 zawiera ogóln norm, i zakaz przynalenoci do partii politycznych, co w istocie sprowadza si do wymogu apartyjnoci okrelonych osób, zdefiniuj odrbne ustawy. Obok wymienionych ogranicze mona napotka w ustawodawstwie na przykad zawieszenie czonkostwa czy zawieszenie dziaalnoci w partii przez osob wykonujc okrelon funkcj.
Do innych zakazów zaliczono: zakaz publicznego manifestowania pogldów politycznych, okrelone osoby i zakaz kierowania si przy wykonywaniu obowizków subowych swoimi przekonaniami politycznymi.
Zakazy te polegaj na wymogu zachowania apolitycznoci lub bezstronnoci przez okrelone osoby, bez zakazywania im czonkostwa w partii.
Rzecznik Praw Obywatelskich wystpi do Trybunau Konstytucyjnego z wnioskiem o stwierdzenie niezgodnoci z Konstytucj RP, Midzynarodowym Paktem Praw Obywatelskich i Politycznych, Europejsk Konwencj o Ochronie Praw Czowieka i Podstawowych Wolnoci ustaw zakazujcych zrzeszania si okrelonej kategorii osób w partie polityczne.
Trybuna w tej sprawie nie przychyli si do proponowanej argumentacji rzecznika uzasadniajc orzeczenie nastpujcym stwierdzeniem:
„Celem regulacji ograniczajcej wolno zrzeszania si w partiach politycznych bya konieczno zachowania bezstronnoci i neutralnoci politycznej okrelonych osób i instytucji. Ustawodawca uczyni adresatami ogranicze te kategorie osób, które odpowiadaj za bezpieczestwa wewntrzne i zewntrzne pastwa bd s zatrudnione na wysokich stanowiskach, peni funkcje kierownicze albo wykonuj obowizki o poufnym charakterze. Zakaz czonkostwa w partiach politycznych osób sprawujcych okrelone funkcje w aparacie pastwowym nie wynika z denia do ograniczenia praw obywatelskich tych kategorii osób, ale zapobiega konfliktom interesów i ról wynikajcych z wykonania suby publicznej i prowadzenia dziaalnoci na rzecz okrelonej partii. Szczególna rola partii politycznych w yciu publicznym powoduje, i za uzasadnione uzna naley ograniczenie wolnoci zrzeszania si tam, gdzie moe zachodzi kolizja pomidzy funkcj, jak speniaj partie polityczne, a kompetencjami przypisanymi osobo wykonujcym wadze publiczn. Wikszo zakwestionowanych przepisów dotyczy sytuacji prawnej funkcjonariuszy szeroko pojtej suby publicznej”.
WYMÓG APARTYJNOCI DOTYCZY:
onierzy zawodowych;
sdziów Sdu Najwyszego;
sdziów sadów powszechnych;
prokuratorów;
funkcjonariuszy urzdu Ochrony Pastwa;
funkcjonariuszy Stray Granicznej
straaków pastwowej Stray Poarnej;
Przewodniczcego i etatowych czonków samorzdowego kolegium odwoawczego;
Sdziów Naczelnego Sdu Administracyjnego;
funkcjonariuszy suby wiziennej;
sdziów Trybunau Konstytucyjnego;
Rzecznika Praw Obywatelskich;
Prezesa Narodowego Banku Polskiego;
Prezesa Najwyszej Izby Kontroli;
wiceprezesów NIK, dyrektora generalnego, pracowników nadzorujcych lub wykonujcych czynnoci kontrolne;
Rzecznika Interesu Publicznego oraz dwóch jego zastpców;
funkcjonariuszy Inspekcji Celnej;
sdziów sdów wojskowych;
generalnego inspektora ochrony danych osobowych;
straników stray gminnych;
urzdników Suby Cywilnej;
Prezesa Instytutu Pamici Narodowej;
Kierownika i pracowników Krajowego Biura Wyborczego.
WYMÓG ZAWIESZENIA CZONKOSTWA W PARTII DOTYCZY:
onierzy w okresie odbywania czynnej suby wojskowej;
czonków Krajowej Rady Radiofonii i Telewizji.
WYMÓG ZAWIESZENIA DZIAALNOCI W PARTII DOTYCZY:
czonków Rady Polityki Pieninej.
NAKAZ APOLITYCZNOCI OBEJMUJE:
urzdników pastwowych zatrudnionych w Kancelarii Sejmu, Kancelarii Senatu, Kancelarii Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej oraz w Biurze Krajowej Rady Radiofonii i Telewizji;
urzdników Suby Cywilnej.
WYMÓG NIEBRANIA UDZIAU W JAKIEJKOLWIEK DZIAALNOCI POLITYCZNEJ OBEJMUJE:
sdziów sdów powszechnych;
sdziów sdów wojskowych;
prokuratorów;
sdziów Sadu Najwyszego;
sdziów Naczelnego Sdu Administracyjnego.
Sdziowie sdów powszechnych, wojskowi oraz prokuratorzy ubiegajcy si o mandat posa czy senatora na okres kampanii wyborczej lub po uzyskaniu mandatu na okres jego wykonywania uzyskuj bezpatny urlop
USTAWODAWCA PODTRZYMA W MOCY ZAKAZ POSIADANIA PRZEZ PARTIE POLITYCZNE JEDNOSTEK ORGANIZACYJNYCH W ZAKADACH PRACY.
STRUKTURA I ZASADA DZIAANIA PARTII POLITYCZNYCH
W artykule 8 zawarto stwierdzenie, i partie polityczne ksztatuj swoj struktur oraz zasady dziaania zgodnie z zasadami demokracji. Zapis ten nasuwa wniosek o wkraczanie ustawy w wewntrzne zasady dziaania partii. Odbywa si to w szczególnoci poprzez wprowadzenie nastpujcych wymaga:
struktury i zasady dziaania partii byy zgodne z zasadami demokracji;
jawno struktur;
powoywania organów partii w drodze wyborów;
podejmowania uchwa wikszoci gosów.
Kwestie struktury i zasad dziaania partii politycznej reguluje statut, który powinien by uchwalony przez zgromadzenie ogólne czonków partii lub zgromadzenie ich demokratycznie wybranych przedstawicieli (art. 9 ust. 2).
Art. 9 ust. 1 precyzuje elementy, jakie powinien zawiera statut:
nazwa, skrót nazwy i siedziba partii;
sposób nabywania i utraty czonkostwa;
prawa i obowizki czonków;
organy partii, w tym organy reprezentujce parti na zewntrz oraz uprawnione do zacigania zobowiza majtkowych, ich kompetencje oraz czas trwania ich kadencji;
tryb dokonywania wyboru organów partii i uzupeniania skadu tych organów;
sposób zacigania zobowiza majtkowych, uzyskania rodków finansowych oraz tryb sporzdzania i zatwierdzania informacji o dziaalnoci finansowej partii;
zasady tworzenia i znoszenia terenowych jednostek organizacyjnych partii;
zasady dokonywania zmian statutu;
sposób rozwizania si partii oraz tryb poczenia z inn parti lub innymi partiami.
Ustawodawca nie rozwizuje kwestii szczegóowych odnonie do celu i struktury oraz zasad funkcjonowania partii, pozostawiajc t materi w gestii partii, która sama okreli owe kwestie w myl zasady autonomii.
Rozwizania zawarte w statucie naley przyj za przepisy prawa wewntrznego organizacji, jak jest partia polityczna. Podstaw dziaalnoci wyznacza cel okrelony przez parti w statucie. W tej kwestii zaj stanowisko Trybuna Konstytucyjny (wykadnia z dnia 24 kwietnia 1996 roku):
„Partia jak kada organizacja musi by w odpowiedni sposób wewntrznie zorganizowana, a wic musi posiada odpowiedni struktur. [...] Struktura partii musi by ujta w odpowiednim dokumencie (penicym rol statutu)”.
Na pierwszym miejscu w statucie ustawodawca wymienia nazw, skrót nazwy oraz siedzib partii. Oczywicie nazwa, jej skrót, a take symbol graficzny partii powinny zasadniczo odznacza si w tej dziedzinie od partii ju istniejcych (art. 11 ust. 5).
Unormowanie w ten sposób sprowadza si do moliwoci korzystania przez parti z ochrony prawnej przewidzianej dla dóbr osobistych. Podobiestwo do innej ju istniejcej partii moe doprowadzi do odmowy ze strony sdu wpisania jej do ewidencji lub sd moe wystpi do partii z wnioskiem o usunicie podobiestw odnonie do nazwy i symboli. Siedziba partii powinna znajdowa si na terytorium Rzeczypospolitej . Jeli pojawi si wtpliwoci co do siedziby, to w takim przypadku za siedzib przyjmuje si siedzib reprezentujcego j organu.
W dziedzinie praw czonków partii przyjmuje si prawo czynnego uczestnictwa w yciu publicznym partii. Wraz z prawami czonek partii ma take obowizki, do których w pierwszym rzdzie zaliczy naley obowizek przestrzegania statutu i uchwa organów partii, realizowania jej programu oraz opacania skadek czonkowskich.
Organy s, bez wtpienia, form reprezentowania partii jako osoby prawnej. Ustawa dopuszcza uksztatowanie w statucie dualnego systemu reprezentacji partii, tj organów, które reprezentuj partie na zewntrz i których rola ogranicza si wycznie do reprezentacji i przewodnictwa w sensie publicznym (np. Przewodniczcy Partii), oraz organów uprawnionych do zacigania zobowiza majtkowych (np. Zarzd Krajowy Partii). Nie usuwa to moliwoci realizowania tych form reprezentacji przez jeden organ. Statut powinien zawiera organy stanowice, organy wykonawczo-kierownicze, organy rewizyjne oraz sady partyjne.
Zasady demokratyczne odnosz si równie do sposobu wyaniania organów partyjnych. Jawno struktur, nieograniczanie liczby kandydatów, demokratyzm zasad wewntrzpartyjnej ordynacji wyborczej, tajno gosowania to zasady, którym powinien by podporzdkowany tryb wyboru i uzupeniania skadu partii.
Statut powinien okrela procedury zacigania zobowiza przez wyznaczenie organu do tego uprawnionego oraz ustalenie reprezentacji (jednoosobowej bd cznej), a take wskazanie pomocników upowanionych do tych czynnoci.
Ustawa nie precyzuje zasad dotyczcych zmiany statutu, przez co sposób uregulowania tej kwestii pozostaje w peni autonomiczn materi statutow partii. Tak rysujce si wymogi ustawowe dotyczce statutu przekonuj, i jest on jedynie wewntrznym dokumentem partii.
Statut to dokument partii zarówno jako organizacji politycznej, jak i dokument osoby prawnej. Wydaje si, i ustawodawca rozwin przede wszystkim wymogi w odniesieniu do statutu jako dokumentu stronnictwa politycznego.
Kady ma prawo wstpienia w struktury organizacyjne oraz posiada pene prawo wystpienia z organizacji. Wolno ta jest powiadczona art. 10 ustawy o partiach politycznych. Wanym elementem przynalenoci do partii jest wypenianie obowizków zwizanych z udziaem w yciu partii, a w szczególnoci: akceptacja statutu i programu partii, podporzdkowanie si decyzjom organów partii.
Akceptacja statutu i programu partii przez czonka wie si z zasad , wedug której czonek partii nie powinien jednoczenie by czonkiem innej partii.
EWIDENCJA PARTII POLITYCZNYCH
Art. 11 ust. 1 nakada na parti obowizek zgoszenia partii do ewidencji, jako niezbdny warunek w procesie tworzenia partii politycznych.
W literaturze przedmiotu wyodrbnia si cztery sposoby tworzenia partii. S t o: system koncesyjny, administracyjny, rejestracyjny i ewidencyjny. Ustawa z 27 czerwca 1997 roku ustanowia system rejestracyjny tworzenia i dziaalnoci partii politycznej.
Ustawa z 1990 roku zakadaa system ewidencyjny - nie mniej jednak tego stanowiska nie podzieli Trybuna Konstytucyjny w swojej wykadni z dnia 24 kwietnia 1996 roku uznajc, e by to system mieszany - tj. ewidencyjno-rejestracyjny.
Ewidencj partii politycznych prowadzi Sd Wojewódzki w Warszawie - VII Wydzia Cywilny i Rejestrowy. Minister Sprawiedliwoci wyda rozporzdzenie z dnia 6 padziernika 1997 roku, w którym okreli wzór i sposób prowadzenia ewidencji partii politycznych oraz szczegóowych zasad wydawania odpisów i wycigów z ewidencji i statutów tych partii.
W myl artykuów rozporzdzenia, dla kadej partii prowadzi si odrbne akta ewidencyjne umieszczone w tzw. Ksidze Ewidencyjnej.
Do dokumentów znajdujcych si w Ksidze zaliczamy m.in. dokumenty skadane przez partie, bdce podstaw wpisania do ewidencji, orzeczenia Trybunau Konstytucyjnego dotyczce partii, a take dane na temat likwidacji partii.
Zgoszenia w sprawie rejestracji partii politycznej dokonuj trzy osoby wchodzce w skad organów uprawnionych (w statucie) do reprezentowania partii na zewntrz oraz zacigania zobowiza majtkowych. Wymienione osoby przyjmuj odpowiedzialno za prawdziwo danych zawartych w zgoszeniu(art. 11 ust. 6).
Ustawa okrela niezbdne elementy, które powinny znale si w zgoszeniu. Zgoszenie obejmuje:
nazw;
skrót nazwy;
okrelenie adresu;
okrelenie siedziby partii;
imiona, nazwiska i adresy osób wchodzcych w skad organów uprawnionych do reprezentacji partii na zewntrz oraz do zacigania zobowiza majtkowych.
Do zgoszenia fakultatywnie partia moe zaczy wzorzec symbolu graficznego partii.
Obligatoryjnie do zgoszenia partii naley doczy:
status partii politycznej;
wykaz obejmujcy imiona, nazwiska, adresy zamieszkania, numery ewidencyjne PESEL i wasnorczne podpisy co najmniej 1000 obywateli polskich, którzy ukoczyli 18 lat i maj pen zdolno do czynnoci prawnych (art. 11 ust. 3 pkt 2).
Ustawa nie wymaga urzdowego powiadczenia podpisów zawartych w wykazie. Wykaz nie jest te list czonków zaoycieli partii ani te list jej przyszych czonków, a jedynie stanowi dowód spoecznego, stosunkowo szerokiego poparcia dla inicjatywy powstania partii.
Partia polityczna z chwil wpisania przez sd do ewidencji uzyskuje osobowo prawn (art. 16). Wraz z nazw, skrótem nazwy i symbolem graficznym na zasadach ogólnych Kodeksu Cywilnego ochronie prawnej podlegaj równie: tajemnica korespondencji, nietykalno siedziby, twórczo naukowa, artystyczna, wynalazcza, racjonalizatorska, do których prawa posiada partia.
Jeli wymienione dobra ulegaj naruszeniu, to partii przysuguje prawo do ich ochrony na zasadach okrelonych w art. 24 Kodeksu Cywilnego. W takim przypadku partia moe:
da zadouczynienia pieninego lub zapaty odpowiedniej sumy pieninej na wskazany cel spoeczny;
da zaniechania narusze;
da, aby osoba, która dopucia si naruszenia, dopenia czynnoci potrzebnych do usunicia jego skutków, w szczególnoci aeby zoya owiadczenie odpowiedniej treci w odpowiedniej formie;
w przypadku zaistniaej szkody sd moe da jej naprawienia na zasadach ogólnych.
Elementem niezbdnym przy zgoszeniu jest okrelenie adresu siedziby partii oraz przedstawienie danych personalnych osób wchodzcych w skad organów uprawnionych do reprezentowania partii na zewntrz oraz do zacigania zobowiza majtkowych, a take statut partii.
W myl ustawy w przypadku powstania zmian w wymienionych elementach, partia jest zobowizana bezzwocznie zawiadomi o tym sd. Zawiadomienie o zmianach nie moe nastpi póniej ni w cigu 14 dni od dnia dokonania zmian. Jest to nowe unormowanie w stosunku do przepisów ustawy o partiach politycznych z 1990 roku.
Jeli partia nie wypeni obowizku przewidzianego art. 19, jest wezwana przez sd do zoenia wyjanie lub uzupeniania brakujcych danych w wyznaczonym przez sd terminie, nie krótszym ni 3 miesice (art. 20).
Jeli partia nadal nie zareaguje na wezwanie, sd obligatoryjnie wydaje postanowienie o wykrelenie wpisu partii z ewidencji. Ponadto, jeeli partia wprowadzi zmiany do statutu, w wyniku których uksztatuje swoj struktur oraz zasady dziaania niezgodnie z zasadami demokracji, sd moe wystpi do Trybunau Konstytucyjnego z wnioskiem o zbadanie zgodnoci z Konstytucj celów lub dziaalnoci partii politycznej. Stwierdzenie przez Trybuna takiej niezgodnoci skutkuje zobowizaniem sdu do wykrelenia partii z ewidencji.
Wpisanie partii do ewidencji nastpuje bezzwocznie (art. 12 ust.1). Zgoszenie moe by uznane za niezgodne z prawem, jeli spenia przesanki materialne i formalne. Do przesanek materialnych nale:
zgodno z Konstytucj celów lub zasad dziaania partii politycznej okrelonych w statucie lub programie;
zgodno statutu z przepisami ustawy o partiach;
uregulowanie w statucie wszystkich materii wymienionych w art. 9 ust. 1.
Przesanki formalne okrelone s przepisami art. 11 ust. 2 do 6 ustawy o partiach politycznych.
Postanowienie o wpisie do ewidencji nastpuje na posiedzeniu niejawnym. Od postanowienia o wpisie do ewidencji przysuguje apelacja do Sdu Apelacyjnego w Warszawie, o ile przepisy ustawy nie stanowi inaczej. W przypadku stwierdzenia wad formalnych w zawartym zgoszeniu partii sd wzywa zgaszajcych do eliminacji wystpujcych wad w przewidzianym przez sd terminie, jednak nie duszym ni 3 miesice (rat. 13). Jeli zgaszajcy nie zastosuj si do usunicia wad, w przewidzianym przez sd terminie, sd wydaje postanowienie o odmowie wpisu partii do ewidencji. W cigu 14 dni od dnia ogoszenia na posiedzeniu jawnym lub dorczenia postanowienie moe podlega zaskareniu w trybie apelacji, po upywie tego terminu nastpuje uprawomocnienie postanowienia.
Nowym uregulowanie w stosunku do ustawy z 1990 roku jest wprowadzenie art. 14 moliwoci zawieszenia postpowania w sprawie wpisu do ewidencji partii przez sad, jeli pojawi si wtpliwoci co do zgodnoci z Konstytucj celów lub zasad dziaania partii okrelonych w statucie lub programie partii.
W takiej sytuacji ustawodawca wprowadza moliwo wystpienia do Trybunau Konstytucyjnego w celu zbadania wiarygodnoci tej kwestii. Sprzeczno z Konstytucj wyraa si w chwili, gdy partia:
buduje swoja struktur i organizacj w sprzecznoci z zasadami dobrowolnoci i równoci obywateli (art. 11 ust. 1 Konstytucji);
zamierza wpywa metodami niedemokratycznymi na ksztatowanie polityki pastwa (art. 11 ust. 1 Konstytucji);
utajnia sposób finansowania (art. 11 ust. 2 Konstytucji);
odwouje si w swoim programie do totalitarnych metod i praktyk dziaania nazizmu, faszyzmu i komunizmu (art.13 Konstytucji);
dopuszcza nienawi rasow (art.13 Konstytucji);
zakada stosowanie przemocy w celu zdobycia wadzy lub wpywania na polityk pastwa (art.13 Konstytucji);
przewiduje utajnienie struktur (art.13 Konstytucji).
Po stwierdzeniu przez Trybuna Konstytucyjny sprzecznoci z Konstytucj celów lub zasad dziaania partii umieszczonych w statucie lub programie sd odmawia wpisu partii do ewidencji. W tym przypadku postanowienie sdu nie podlega zaskareniu, poniewa sd dziaa, wykonujc orzeczenia Trybunau, które zgodnie z art. 190 Konstytucji, maj moc powszechnie obowizujc i s ostateczne.
Ogoszenie prawomocnego postanowienia sdu w sprawie wpisu do ewidencji nastpuje nieodpatnie w „Monitorze Sadowym i Gospodarczym” oraz zostaje przekazane do Pastwowej Komisji Wyborczej.
W wietle art. 18 prawo otrzymania uwierzytelnionych odpisów i wycigów z ewidencji i statutów przysuguje kadej osobie fizycznej i prawnej. Podstawa wydania takiego przepisu staa si jawno ycia politycznego.
Tworzenie partii politycznych w Polsce jest zatem swobodne i nie wymaga zgody jakiegokolwiek organu pastwowego, odmowa rejestracji moe wic nastpi wycznie z powodów okrelonych prawem i suy od niej odwoanie.
Oznacza to odrzucenie zarówno koncesjonowania praw do powstania partii, jak i moliwoci administracyjnych ogranicze czy nadzorowania tego typu dziaalnoci.
FINANSE PARTII POLITYCZNYCH
Istotne unormowanie kwestii finansów partii politycznych nastpio wraz z uchwaleniem ordynacji wyborczej, w której poddano to zagadnienie gruntownej nowelizacji. Za cel stawiano wzmocnienie nadzoru pastwa nad finansami partii, sprecyzowanie róde finansowania oraz ustalenie regu dotowania partii z budetu pastwa. Rozdzia o finansach partii rozpoczyna art. 23 a, który powtarza za Konstytucj, e róda finansowania partii politycznych s jawne”.
Jawno finansowania, przez wymienienie w Konstytucji, staje si nadrzdn zasad w stosunku do wszystkich innych regulacji. Na podstawie zasady jawnoci, mona wnioskowa wiele innych zasad m.in.: jawno róde finansowania partii, jawno majtku partii, okrelenie regu dofinansowania partii z budetu pastwa w akcie normatywnym obowizujcym oraz szczegóowoci sprawozda finansowych skadanych przez partie waciwym organom, nadzór nad finansami partii ze stron organów pastwa.
Umieszczenie zasady jawnoci finansowania partii w I rozdziale Konstytucji - zawierajcej podstawowe zasady ustroju pastwa, przemawia za uznaniem finansów partii take za fundamentaln zasad funkcjonowania pastwa.
Ustawa zasadnicza ze wzgldu na nadrzdny charakter w ustawodawstwie pastwa stwarza warunki do powstania aktów normatywnych, bdcych w harmonii z Konstytucj.
Reasumujc, naley stwierdzi, i jawno finansowania nie moe by ograniczona lub zmieniona w drodze ustawy, takie zmiany mog si dokonywa wycznie w trybie nowelizacji Konstytucji.
Znaczcym elementem potwierdzajcym zasad jawnoci finansów partii jest wprowadzenie nowelizacj z 12 kwietnia 2001 roku zasady, i partia moe gromadzi rodki finansowe jedynie na rachunku bankowym (art. 24 ust. 8). W ten sposób usankcjonowano moliwo przyjmowania i wydatkowania przez partie polityczne rodków finansowych w gotówce.
W katalogu róde, z których powstaje majtek partii, znowelizowana ustawa wymienia:
skadki czonkowskie;
darowizny;
spadki;
zapisy;
dochody z majtku oraz rodki pochodzce z okrelonych ustawami dotacji i subwencji (art. 24 ust. 1);
partia moe równie zaciga kredyty bankowe na cele statutowe (art. 24 ust. 7).
RÓDA FINANSOWANIA POLSKICH PARTII POLITYCZNYCH:
na podstawie ustawy o partiach politycznych z 28 lipca 1990 roku
FINANSOWANIE PRYWATNE |
KREDYT BANKOWY |
RÓDA PUBLICZNE |
OFIARNO PUBLICZNA |
|
|
FINANSOWANIE PRZEZ CZONKÓW PARTII:
|
|
|
|
|
BEZPOREDNIE:
|
DAROWIZNY |
|
|
SPADKI, ZAPISY |
|
|
na podstawie ustawy o partiach politycznych z 27 czerwca 1997 roku
FINANSOWANIE PRYWATNE |
KREDYT BANKOWY |
FINANSOWANIE PUBLICZNE |
ZBIÓRKI PUBLICZNE (cegieki):
|
BEZPOREDNIE:
|
|
|
POREDNIE:
|
|
|
|
|
DAROWIZNY |
|
|
SPADKI, ZAPISY |
|
|
na podstawie nowelizacji ustawy z 12 kwietnia 2001 roku
FINANSOWANIE PRYWATNE |
KREDYT BANKOWY |
RÓDA PUBLICZNE |
DOCHODY Z MAJTKU |
|
BEZPOREDNIE:
|
|
|
POREDNIE:
|
DAROWIZNY |
|
|
SPADKI, ZAPISY |
|
|
Naley zaznaczy, i ustawodawca nie przyzna partiom moliwoci prowadzenia dziaalnoci gospodarczej (art. 24 ust. 3) oraz pozyskiwana rodków ze zbiórek publicznych (art. 24 ust. 6). Te zakazy maj logiczne wytumaczenie: zbiórki publiczne mog sta si okazj do ukryci róde nielegalnych dochodów, natomiast dziaalno partii na paszczynie gospodarczej zawsze moe rodzi podejrzenia, e wykorzystuj one swoje wpywy polityczne do powikszenia zysków podmiotów gospodarczych, w ramach których prowadzi tak dziaalno.
W myl art. 27 prowadzenie przez parti dziaalnoci wasnej, polegajcej na sprzeday tekstu statutu lub programu partii, przedmiotów symbolizujcych parti i wydawnictw popularyzujcych cele i dziaalno partii politycznej oraz na wykonywaniu odpatnie drobnych usug na rzecz osób trzecich z wykorzystaniem posiadanego sprztu biurowego, nie stanowi dziaalnoci gospodarczej. Praktycznie takie dziaanie moe mie charakter prowadzonej, zgodnie z prawem, w niewielkim zakresie dziaalnoci gospodarczej, która przez ustawodawc uznana zostaa za pozagospodarcz.
Prawodawca, starajc si przeciwdziaa korupcji i zjawiskom kryminogennym w materii darowizn, spadków i zapisów, zastrzeg, i partiom mog by przekazywane rodki finansowe i wartoci niepienine wycznie przez osoby fizyczne (art. 25 ust. 1). Równoczenie ograniczono krg osób fizycznych mogcych przekazywa rodki na rzecz partii. Do krgu osób niemogcych sponsorowa partii nale:
osoby fizyczne niemajce miejsca zamieszkania na terenie Polski, z wyczeniem obywateli polskich zamieszkaych zagranic;
cudzoziemców majcych zamieszkanie na terenie Polski
Ustawodawca, starajc si wyeliminowa moliwo korupcji, wprowadzi limity wpat, jakich mog dokonywa osoby fizyczne. czna suma wpat, w tym pochodzcych ze skadek czonkowskich, w jednym roku nie moe przekroczy 15-krotnoci najniszego miesicznego wynagrodzenia za prac pracowników, obowizujcego w dniu poprzedzajcych wpat.
Jednorazowa wpata, jeli kwota przekracza najnisze miesiczne wynagrodzenie, moe by dokonana tylko: czekiem, przelewem lub kart patnicz (art. 25 ust. 5).
Ustawodawca w ródach dochodu partii pozostawi moliwo pozyskiwania rodków z majtku partii, ale w ustawowo okrelonych przypadkach (art. 24 ust. 4). Dochody z majtku partie mog pozyskiwa z:
oprocentowania rodków zgromadzonych na rachunkach bankowych i lokatach;
obrotu obligacjami Skarbu Pastwa i bonami skarbowymi Skarbu Pastwa;
zbycia nalecych do niej skadników majtkowych;
dziaalnoci okrelonej art. 27.
Partia nie moe uzyskiwa dochodu z wynajmu lokali i nieruchomoci bdcych wasnoci partii. Art. 24 ust. 5 stanowi, i posiadane przez partie nieruchomoci i lokale mog by przeznaczone wycznie na biura poselskie, senatorskie oraz biura radnych.
W myl nowych przepisów wiele róde, z jakich móg pochodzi dochód partii, zostao zlikwidowanych, na ich miejsce ustawodawca wprowadzi subwencj z budetu pastwa na dziaalno statutow (art. 28).
Subwencje mog otrzymywa partie, które w wyborach do sejmu, samodzielnie tworzc komitet wyborczy, uzyskay w skali kraju co najmniej 3% wanie oddanych gosów. Subwencja ta przysuguje równie koalicjom, które uzyskay poparcie w skali kraju co najmniej 6% wanie oddanych gosów.
Subwencja, w granicach ustalonej kwoty, jest wypacana przez okres kadencji Sejmu w czterech rocznych równych czciach patnych w kwartalnych ratach.
WYSOKO ROCZNEJ SUBWENCJI DLA PARTII LUB KOALICJI WYBORCZEJ USTALANA JEST PROPORCJONALNIE DO LICZBY GOSÓW WANYCH ODDANYCH NA OKRGOWE LISTY KANDYDATÓW NA POSÓW WEDUG WZORU (ART. 29 UST. 1):
S= W1 M1 + W2 M2 + W3 M3 +W4 M4 + W5 M5
gdzie:
S - oznacza kwot rocznej subwencji,
W1-5 - oznacza liczb gosów wanych oddanych w skali kraju na okrgowe listy kandydatów na posów danej partii politycznej albo koalicji wyborczej, obliczana dla kadego wiersza tabeli odrbnie,
M1-5 - oznacza wysoko kwoty w zotych dla kolejnych wierszy tabeli:
WIERSZ |
GOSY WANE, ODDANE W CAYM KRAJU NA OKRGOWE LISTY KANDYDATÓW NA POSÓW DANEJ PARTII POLITYCZNEJ ALBO KOALICJI WYBORCZEJ |
WYSOKO KWOTY w PLN |
|
|
PROCENT |
LICZBA GOSÓW |
|
1 |
od 3% do 5% |
|
10 PLN |
2 |
powyej 5% do 10% |
|
8 PLN |
3 |
powyej 10% do 20% |
|
7 PLN |
4 |
powyej 20% do 30% |
|
4 PLN |
5 |
powyej 30% |
|
1,5 PLN |
OFICJALNE DOCHODY PARTII POLITYCZNYCH W 1999 ROKU
PARTIA |
WYSOKO DOCHODÓW |
Polskie Stronnictwo Ludowe |
11 146 614,80 PLN |
Ruch Spoeczny AWS |
527 031,65 PLN |
Unia Wolnoci |
3 091 906,61 PLN |
Sojusz Lewicy Demokratycznej |
2 688 353,67 PLN |
Unia Pracy |
146 885,27 PLN |
Zjednoczenie Chrzecijasko - Narodowe |
71 308,23 PLN |
SUMA SUBWENCJI DLA PARTII I KOALICJI POLITYCZNYCH PO WYBORACH PARLAMENTARNYCH 2001 ROKU
PARTIA LUB KOALICJA PARTII |
LICZBA ODDANYCH GOSÓW |
SUMA SUBWENCJI |
SLD - UP |
5.342.519 |
28 191 472,5 |
Platforma Obywatelska |
1 651 099 |
Jako komitet wyborców nie posiada prawa do subwencji |
Samoobrona RP |
1 327 627 |
11 896 837,0 |
Prawo i Sprawiedliwo |
1 236 787 |
11 196 076,0 |
Polskie Stronnictwo Ludowe |
1 168 659 |
10 651 052,0 |
Liga Polskich Rodzin |
1 025 148 |
9 502 916,0 |
Unia Wolnoci |
404 047 |
4 040 740,0 |
W celu otrzymania subwencji organ partii statutowo uprawniony do jej reprezentowania na zewntrz do 31 marca kadego roku powinien zoy wniosek o wypacenie subwencji na dany rok. Wniosek powinien by sporzdzony na urzdowym formularzu i potwierdzony przez Pastwow Komisj Wyborcz w przedmiocie uprawnienia do subwencji oraz jej wysokoci. rodki finansowe pochodzce z omawianego róda partia jest zobowizana gromadzi na osobnym rachunku bankowym.
atwo mona dostrzec, e w kwestii prawa do otrzymania subwencji ustawodawca uprzywilejowa partie biorce udzia w wyborach do Sejmu, deprecjonujc w tej mierze znaczenie partii biorcych udzia w wyborach do Senatu, prezydenckich i samorzdowych, nie mówic ju o kampaniach referendalnych.
Przy czym ustawodawca dla partii uczestniczcych w wyborach wprowadza ograniczenie w postaci 3% wanie oddanych gosów na parti i co najmniej 6% na koalicj.
W myl ustawy, partie tworz dwa rodzaje funduszy:
FUNDUSZ EKSPERCKI (art. 30);
FUNDUSZ WYBORCZY (art. 35).
rodki finansowe gromadzone w ramach funduszu eksperckiego mog pochodzi jedynie z wpat wasnych partii politycznych. rodki z tego funduszu mog pokrywa koszty ekspertyz prawnych, politycznych, socjologicznych i spoeczno-ekonomicznych, a take dziaalnoci wydawniczo-edukacyjnej, zwizanej z dziaalnoci statutow partii. Partia, otrzymujc subwencj, przekazuje od 5% do 15% na Fundusz Ekspercki, rodki tego funduszu gromadzone s na oddzielnym subkoncie rachunku bankowego partii.
Fundusz wyborczy tworzy partia w celu finansowania udziau w wyborach do Sejmu, Senatu, w wyborach prezydenckich oraz do samorzdu terytorialnego, take w kampaniach referendalnych. Od rozpoczcia kampanii wyborczej wydatki partii na cele wyborcze mog by dokonywane tylko za porednictwem Funduszu Wyborczego.
Dc do urzeczywistnienia w peni zasady jawnoci finansowania, ustawodawca zobowizuje partie do skadania rónym podmiotom informacji i sprawozda finansowych. Ustawa nakada na partie polityczne obowizek sporzdzania corocznie informacji finansowej o otrzymanej subwencji oraz wydatkach poniesionych z subwencji. Informacj taka partia przedkada Pastwowej Komisji Wyborczej do 31 marca nastpnego roku. Wraz z informacj partia skada zaczon opini i raport biegego rewidenta, którego wybiera PKW. Informacja ta jest ogaszana przez PKW w Monitorze Polskim, w terminie 14 dni od dnia zoenia jej w PKW. Ustawodawca przewidzia pewne procedury kontrolne. PKW w terminie czterech miesicy od dnia zoenia informacji moe j przyj lub odrzuci.
Pastwowa Komisja Wyborcza moe w przypadku pojawienia si wtpliwoci co do prawidowoci lub rzetelnoci informacji zwróci si o udzielenie informacji w okrelonym terminie. W przypadku odrzucenia informacji przez PKW partii przyznano prawo wniesienia skargi do Sdu Najwyszego w terminie 7 dni od dnia dorczenia postanowienia o odrzuceniu informacji (art. 34 b).
Sd rozpatruje skarg w skadzie 7 sdziów i wydaje w tej sprawie orzeczenie w terminie 60 dni od dnia dorczenia skargi. W razie gdy Sd uzna skarg za zasadn PKW niezwocznie wydaje postanowienie o przyjciu informacji.
Partie skadaj PKW, do 31 marca kadego roku sprawozdanie o ródach pozyskiwanych rodków finansowych, równie o kredytach bankowych i warunkach ich pozyskania. Powinny zamieci w sprawozdaniu take wydatki poniesione ze rodków funduszu wyborczego w poprzednim roku kalendarzowym (art. 38).
Procedury weryfikacyjne odnonie do sprawozdania pozostaj podobne do przeprowadzonych w przypadki informacji finansowej. Jeeli partia nie zastosuje si do obowizku zoenia sprawozdania w okrelonym terminie, PKW wystpuje do sdu z wnioskiem o wykrelenie partii z ewidencji. Sd po przeprowadzeniu rozprawy wydaje postanowienie o wykreleniu wpisu partii politycznej z ewidencji (art. 38 c).
Partia traci prawo do otrzymania subwencji:
w przypadku skrócenia kadencji Sejmu (art. 32), prawo do subwencji wygasa z kocem kwartau, w którym zakoczya si kadencja Sejmu;
w nastpnym roku kalendarzowym, jeli (art. 34 c):
nie zoy informacji w okrelonym ustaw terminie,
informacja zostanie odrzucona przez Pastwow Komisj Wyborcz,
Sd Najwyszy oddali skarg partii na postanowienie PKW w przedmiocie odrzucenia informacji;
w nastpnych trzech latach, w których uprawniona jest do jej otrzymywania,
jeli (art. 38 d):
Pastwowa Komisja Wyborcza odrzuci sprawozdanie,
Sad Najwyszy oddali skarg partii na postanowienie PKW w przedmiocie odrzucenia sprawozdania;
w przypadku niezoenia lub odrzucenia przez PKW sprawozdania wyborczego
(art. 125, 126 ordynacji wyborczej).
Jeli partia przekae lub przyjmie korzyci majtkowe z naruszeniem zakazów, podlegaj one przepadkowi na rzecz Skarbu Pastwa. Ustawodawca przewidzia moliwo wykorzystania korzyci uzyskanych nielegalnie, w takiej sytuacji przepadkowi podlega ich równowarto.
Nowelizacja ustawy z dnia 12 kwietnia 2001 roku wprowadza do Ustawy o partiach politycznych nowy rozdzia 6 a, zatytuowany Przepisy karne . W rozdziale tym ustawodawca zawar szczegóowe sankcje za naruszenie przepisów ustawy.
PRZEWIDZIANE USTAW SANKCJE ZA NARUSZENIE PRZEPISÓW USTAWY
Art. ustawy o partiach politycznych |
Przyczyna |
Sankcje |
|
Dokonywanie zbiórek publicznych. |
Kara: grzywny. |
|
W imieniu partii uycza posiadane przez ni nieruchomoci lub lokale z innym przeznaczeniem, ni okrela t kwesti ustawa. Naruszenie zasad dotyczcych sposobu gromadzenia rodków finansowych. |
Kara: grzywny. |
|
Jeli majtek partii zostanie przeznaczony na inne cele okrelone w ustawie, prowadzone jest dziaalno gospodarcza, przekazywane s lub przyjmowane rodki finansowe lub wartoci pienine z naruszeniem przepisów. |
Kara: grzywny od |
|
Niewykonanie (lub niedopuszczenie do wykonania) obowizku sporzdzenia i zoenia informacji lub podanie w informacji nieprawdziwych danych. |
Kara: grzywny, ograniczenia wolnoci, pozbawienia wolnoci do |
|
rodki z Funduszu Wyborczego zostan przeznaczone na inne ni ustawowo okrelone cele. |
Kara: grzywny od |
|
rodki w celu finansowania kampanii wyborczych byy wydane bez porednictwa Funduszu Wyborczego, niewykonanie obowizku (lub niedopuszczenie do wykonania) sporzdzenia i zoenia sprawozdania lub podanie w nim nieprawdziwych informacji |
Kara: grzywny, ograniczenia wolnoci, pozbawienia wolnoci do |
|
Naruszenie zasad gromadzenia rodków finansowych Funduszu Wyborczego, wpaty na Fundusz Wyborczy przekroczyy limity okrelone ustaw, rodki na Fundusz Wyborczy wpacane s w inny sposób ni to okrela ustawa |
Kara: grzywny |
Z powodu sabej instytucjonalizacji partie polityczne w Polsce nastawione s wycznie na wybory. Dziaalno programowa, organizowanie ycia politycznego midzy wyborami, szkolenie kadry, formuowanie celów politycznych dla tworzonego przez siebie rzdu lub rzdu, który ma si nadzieje utworzy - we wszystkich tych dziedzinach partie albo w ogóle nie dziaaj, albo jest to dziaalno bardzo saba.
Rozdzia finansowanie kampanii wyborczej rozpoczyna art. 107, stanowicy, i „FINANSOWANIE KAMPANII WYBORCZEJ JEST JAWNE”.
rodki na pokrycie wydatków w zwizku z zarzdzonymi wyborami pochodz z ich róde wasnych. Wyranie okrelono okres, w którym komitety wyborcze mog pozyskiwa i wydatkowa rodki gromadzone na specjalnym Funduszu Wyborczym. Obejmuje on czas od chwili wydania przez PKW postanowienia o przyjciu zawiadomienia o zamiarze zgoszenia kandydatów na posów lub kandydatów na senatorów oraz o powoaniu penomocnika finansowego (podmiot odpowiedzialny za gospodark finansow komitetu wyborczego - art. 109) do chwili wyborów i chwili zoenia sprawozdania finansowego (art. 110 ordynacji wyborczej).
Ordynacja wyborcza wprowadza limity wydatków na kampanie wyborcz (art. 114). Wysoko limitu wyznaczona jest kwot 1 zotego, przypadajcego na kadego wyborc w kraju ujtego w rejestrze wyborców.
Limit okrgowy oblicza si przez podzielenie liczby wszystkich zarejestrowanych wyborców w kraju przez liczb 560 i pomnoenie uzyskanego wyniku przez liczb mandatów posów lub senatorów wybieranych w danym okrgu wyborczym, w którym komitet zarejestrowa swojego kandydata lub kandydatów. W podobny sposób oblicza si wysoko limitu dla okrgów ponadokrgowych.
W terminie trzech miesicy od dnia wyborów penomocnik finansowy przedkada PKW sprawozdanie o przychodach, w tym o uzyskanych kredytach bankowych i warunkach ic uzyskania. Razem ze sprawozdaniem wyborczym powinna by zoona opinia biegego rewidenta wraz z raportem.
W cigu miesica od upywu powyszego terminu PKW ogasza w „Monitorze Polskim” sprawozdania komitetów wyborczych. Tryb weryfikacji sprawozda wyborczych jest podobny do weryfikacji informacji finansowych i sprawozdania (art. 34 i art. 38 ustawy o partiach politycznych).
W myl art. 128 ordynacji wyborczej, partii politycznej, której komitet wyborczy uczestniczy w wyborach, partii politycznej wchodzcej w skad koalicji wyborczej, a take komitetowi wyborczemu wyborców przysuguje prawo do dotacji z budetu pastwa, tzw. dotacja podmiotowa, za kady uzyskany mandat posa i senatora. Wysoko dotacji oblicza si wedug wzoru: Dp = W X M
560
gdzie:
Dp - wysoko przysugujcej dotacji podmiotowej;
W - suma wydatków na kampani wyborcz komitetów wyborczych (do wysokoci przysugujcych komitetom wyborczym limitów), które uzyskay co najmniej jeden mandat;
M - liczba mandatów posów i senatorów uzyskanych przez dany komitet wyborczy.
Dotacja podmiotowa wypacana jest w terminie 6 miesicy od dnia stwierdzenia wanoci wyborów i przysuguje tylko do wysokoci wydatków przedstawionych w sprawozdaniu wyborczym. Dotacja podmiotowa nie przysuguje w przypadku niezoenia w terminie sprawozdania wyborczego przez:
komitet wyborczy partii politycznej;
koalicyjny komitet wyborczy;
komitet wyborczy wyborców.
PRAWO DOTACJI PODMIOTOWEJ NIE PRZYSUGUJE RÓWNIE W PRZYPADKU ODRZUCENIA PRZEZ PASTWOW KOMISJ WYBORCZ SPRAWOZDANIA WYBORCZEGO.
KOSZTY KAMPANII WYBORCZEJ DO PARLAMENTU W 1993 ROKU
PARTIE |
SUMA WPYWÓW |
SUMA WYDATKÓW |
Sojusz Lewicy Demokratycznej |
432 742, 20 |
1 706 875,30 |
Polskie Stronnictwo Ludowe |
1 562 615,40 |
1 491 335,40 |
Konfederacja Polski Niepodlegej |
504 839,00 |
504 841,00 |
Unia Demokratyczna |
1 770 007,30 |
1 954 219,20 |
Unia Pracy |
343 334,30 |
336 291,80 |
NSZZ „Solidarno” |
331 755,90 |
905 822,40 |
KOSZTY KAMPANII WYBORCZEJ DO PARLAMENTU W 1997 ROKU
PARTIE |
SUMA WPYWÓW |
SUMA WYDATKÓW |
Akcja Wyborcza „Solidarno” |
7 629 884 |
11 124 705 |
Sojusz Lewicy Demokratycznej |
9 314 723 |
9 343 513 |
Unia Wolnoci |
5 577 532 |
7 630 572 |
Polskie Stronnictwo Ludowe |
3 301 961 |
3 509 328 |
Ruch Odbudowy Polski |
1 752 980 |
1 976 460 |
KOSZTY KAMPANII WYBORCZEJ DO PARLAMENTU W 2001 ROKU
PARTIE |
SUMA WPYWÓW |
SUMA WYDATKÓW |
SLD - UP |
26 995 002,15 |
26 472 675,70 |
Platforma Obywatelska |
16 319 017,55 |
16 766 377,70 |
Samoobrona RP |
1 816 247,05 |
264 772,26 |
Prawo i Sprawiedliwo |
5 302 842,00 |
5 384 259,00 |
Polskie Stronnictwo Ludowe |
9 409 950,28 |
9 422 255,84 |
Unia Wolnoci |
6 111 755,10 |
5 913 219,78 |
AWS |
6 260 230,51 |
6 083 754,63 |
POSTPOWANIE W SPRAWIE STWIERDZENIA SPRZECZNOCI
Z KONSTYTUCJ CELÓW LUB DZIAALNOCI PARTII POLITYCZNYCH ORAZ LIKWIDACJA PARTII
Rozdzia V Ustawy o partiach politycznych z dnia 27 czerwca 1997 roku reguluje postpowanie w sprawie stwierdzenia sprzecznoci z Konstytucj celów lub dziaalnoci partii. Postpowanie w tej sprawie toczy si zgodnie z art. 42 ustawy przed Trybunaem Konstytucyjnym.
Prawodawca wyrónia tryb postpowania odnonie do badania zgodnoci z Konstytucj celów partii i tryb badania czy dziaalno partii nie pozostaje w sprzecznoci z Ustaw Zasadnicza.
Wniosek w kwestii zgodnoci celów partii politycznych z Konstytucj Trybuna rozpoznaje na zasadach i trybie przewidzianym do rozpoznawania wniosków w sprawie zgodnoci aktów normatywnych z Konstytucj (art. 56). W art. 55 stwierdzono, i na podstawie ustawy i statutu Trybuna moe stwierdzi osoby uprawnione do reprezentowania partii. W momencie pojawienia si wtpliwoci co do osób upowanionych do reprezentowania partii na zewntrz lub braku moliwoci nawizania kontaktów z wymienionymi osobami, Trybuna uznaje osob za upowanion do tych dziaa faktycznie kierujc parti w czasie podjcia przez ni zakwestionowanej we wniosku dziaalnoci bdcej w sprzecznoci z Ustaw Zasadnicz.
W sprzecznoci z Konstytucj moe pozostawa obok celów równie dziaalno partii. W tym przypadku kontrola Trybunau moe by realizowana do partii istniejcych, czyli wpisanych ju do ewidencji. Rozpatrujc wniosek w sprawie stwierdzenia sprzecznoci z Konstytucj dziaalnoci partii politycznych, Trybuna moe zleci Prokuratorowi Generalnemu zebranie i utrwalenie dowodów, a take przeprowadzenie odpowiedniego dochodzenia w zakresie przez siebie okrelonym (art. 58).
Art. 191 ust. 1 Konstytucji zakrela krg podmiotów uprawnionych do wystpienia z wnioskiem o stwierdzenie zgodnoci celów lub dziaalnoci partii z ustaw zasadnicz, ale wycznie (art. 191 ust. 2 Konstytucji) to prawo przysuguje im wówczas, jeeli cel dziaalnoci partii bdzie dotyczy spraw lecych w gestii ich dziaania. Do tych podmiotów zaliczy naley: Prezydenta Rzeczypospolitej, Marszaka Sejmu, Marszaka Senatu, Prezesa Rady Ministrów, 50 posów, 30 senatorów, Pierwszego Prezesa Sdu Najwyszego, Prezesa Naczelnego Sdu Administracyjnego, Prokuratora Generalnego, Prezesa Najwyszej Izby Kontroli, Rzecznika Praw Obywatelskich, Krajow Rad Sdownictwa.
Samo postpowanie moe przybra trzy formy:
postpowanie wszczte jeszcze na etapie rozpatrywania przez Sd Okrgowy w Warszawie wniosku o wpis partii do ewidencji;
postpowanie zwizane z wprowadzeniem zmian do statutu partii ju wpisanej do ewidencji;
postpowanie wszczte na wniosek uprawnionego podmiotu, jeeli podmiot ten nabierze przekonania, i cel partii okrelony w jej statucie lub programie jest sprzeczny z Konstytucj.
W wietle ustawy, jeli Trybuna stwierdzi, i zaistniaa sprzeczno celów lub dziaalnoci partii politycznych z Konstytucj, dokonuje delegalizacji partii i pozbawia j osobowoci prawnej.
Po wykreleniu partii z ewidencji przez sd, co nastpuje niezwocznie, decyzja ta nie podlega zaskareniu.
LIKWIDACJA PARTII POLITYCZNEJ
Ustawa z 27 czerwca 1997 roku reguluje cay proces istnienia partii od jej powstania do zakoczenia dziaalnoci. Zgodnie z przepisami ustawy z 1990 roku likwidacja partii moga nastpi z przyczyn:
wykrelenia jej z ewidencji;
wydania zakazu jej dziaania;
samorozwizania si partii.
Kwestie zakoczenia bytu partii okrelaj przepisy rozdziau VI ustawy z 1997 roku. Ustawa okrela dwie sytuacje, w których moe nastpi likwidacja partii - art. 45:
rozwizanie moc uchway uprawnionego statutowo organu partii;
postanowienia sdu o wykreleniu wpisu partii z ewidencji.
W pierwszym przypadku, czyli w sytuacji samorozwizania partii ustawa pozostawia t kwesti do uregulowania w statucie partii - art. 9 ust. 1 pkt 9. Z tego zapisu naley wnioskowa, i statut partii uprawniony do podjcia uchway oraz tryb jej podjcia.
Za organ taki uzna naley walne zebranie ogólne czonków partii lub zgromadzenie ich demokratycznie wybranych przedstawicieli. Samorozwizanie si partii pozostawia jej swobod i samodzielno w procesie likwidacji.
W myl art. 46 ustawy, w tym przypadku, na partii ciy obowizek niezwocznego przekazania sdowi uchway o samorozwizaniu oraz wyznaczenia likwidatora. Z uwagi na fakt, e w sprawach likwidacji partii nieuregulowanych w ustawie stosuje si odpowiednio przepisy rozdziau 5 ustawy z dnia 7 kwietnia 1989 roku - Prawo o stowarzyszeniach, likwidatorem partii mog by (art. 36 ust. 1) czonkowie jej zarzdu lub inne osoby wyznaczone statutem lub uchwa ostatniego walnego zebrania czonków.
W przypadku gdy partia nie wyznaczy likwidatora, kwesti t reguluje sd - wyznaczajc likwidatora (art. 46 ust. 2).
Postanowienie sdu o wykreleniu partii nastpuje z okrelonych ustaw przyczyn:
w razie niespenienia przez parti ustawowego obowizku powiadomienia sdu w wyznaczonym terminie, tj. 14 dni od dokonania zmian w statucie partii, zmiany adresu siedziby, zmian w skadzie organów uprawnionych w statucie do reprezentowania partii na zewntrz oraz do zacigania zobowiza majtkowych (art. 20);
jeeli Trybuna Konstytucyjny orzeknie o sprzecznoci z Konstytucj celów lub zasad dziaania partii politycznej w nastpstwie wprowadzonych zmian w statucie (art. 21);
wykrelenie postanowieniem sdu moe nastpi, jeeli partia nie zoy informacji o uzyskanych rodkach finansowych w ustawowym terminie do 31 marca nastpnego roku;
jeeli Trybuna Konstytucyjny wyda orzeczenie o sprzecznoci z Konstytucj celów lub dziaalnoci partii politycznej (art. 44).
Po uprawomocnieniu si postpowania o wykreleniu wpisu partii z ewidencji sd z urzdu zarzdza likwidacj. Z przepisu tego wynika, e postpowanie likwidacyjne, zarzdzone w tym trybie, realizowane jest ju po utracie przez parti osobowoci prawnej.
Uprawomocnienie postpowania nastpuje w dwóch przypadkach:
odnonie do art. 21 i art. 44 uprawomocnienie nastpuje z chwil jego wydania, poniewa w tych przypadkach nie przysuguje zaskarenie
odnonie do art. 20 i art. 39 uprawomocnienie nastpuje dopiero po upywie terminu na wniesienie apelacji po rozstrzygniciu przez Sd Apelacyjny.
Na podstawie odpowiednich przepisów obowizki likwidatora s takie same odnonie do samorozwizania partii, jak i w przypadku postanowienia sdu o wykreleniu wpisu partii. Wedug art. 37 Prawa o stowarzyszeniach, do zasadniczych obowizków likwidatora naley:
powiadomienie sdu o wszczciu likwidacji i wyznaczeniu likwidatora, z podaniem nazwiska, imienia i miejsca zamieszkania, jeeli sam nie zosta ustanowiony przez sd;
dokonanie czynnoci prawnych niezbdnych do przeprowadzenia likwidacji i podanie do publicznej wiadomoci informacji o wszczciu postpowania likwidacyjnego;
po zakoczeniu likwidacji zgoszenie sdowi wniosku o wykrelenie partii politycznej z ewidencji.
Ustawa nie okrela czasu trwania likwidacji, sygnalizujc jedynie, i ma si odby „w moliwie najkrótszym czasie”. Jeli likwidacja nie zakoczy si wcigu roku, to sd moe przeduy okres likwidacji, mogc równie wyznaczy innego likwidatora.
W art. 48 ustawodawca uregulowa kwestie pokrycia kosztów likwidacji partii. Koszty likwidacji partii pokrywane s z majtku partii, a w przypadku gdy majtek partii nie pokryje kosztów likwidacji, pozosta cz pokrywa Skarb Pastwa.
Odpowiednie zastosowanie przepisów Prawa o stowarzyszeniach pozwala stwierdzi, e majtek zlikwidowanej partii moe zosta przeznaczony na cel okrelony w statucie lub w uchwale o samorozwizaniu si partii bdcej podstaw likwidacji. O przeznaczeniu pozostaego do partii majtku moe zadecydowa sd (art. 38 Prawo o stowarzyszeniach).