Rozdział I

Alkoholizm jako choroba

1.1Pojęcie alkoholizmu

W niniejszym rozdziale pracy licencjackiej przedstawione zostały definicje pojęcia alkoholizmu.

Thomas Trotter pojęcie alkoholizmu zastępuje wyrazem pijaństwo, które jest chorobą wywołaną przez odległą przyczynę powodująca takie czynności i ruchy w żywym organizmie. Trotter zauważa że te ruchy zakłócają czynności zdrowotne w organizmie. Według Jellinka alkoholizm przewlekły to każde używanie napojów alkoholowych. Autor zwraca uwagę na to, że alkohol powoduje szkodę dla osoby pijącej, społeczeństwa lub obojga.

Na ogół odnosi się do przewlekłego lub okresowego picia alkoholu. Towarzyszy mu: upośledzenie kontroli nad piciem, częste epizody intoksykacji i ciągłe zaabsorbowanie alkoholem lub piciem, mimo negatywnych skutków.

Koncepcja alkoholizmu jako choroby stwierdza że alkoholizm to stan chorobowy o uwarunkowaniu głównie biologicznym i przebiegu, który można przewidzieć.

Alkoholizm według Światowej Organizacji Zdrowia to zespół uzależnienia od alkoholu.

Uzależnienie od alkoholu to stan psychiczny i fizyczny, wynikający ze współdziałania żywego organizmu i alkoholu.

Alkoholizm jest postępującą, śmiertelną chorobą. Ta oto choroba zaczyna się i rozwija podstępnie często bez udziału i świadomości chorego.

„ O alkoholizmie mówimy, gdy:

• alkohol spożywany jest od dłuższego czasu(miesiące, lata),

• występuje uzależnienie pijącego od alkoholu, w którym centralnym objawem jest utrata kontroli nad piciem,

• pogarsza się stan zdrowia ( zwiększona zapadalność na różne choroby),

• występuje zmiana zachowania alkoholika oraz degradacja funkcji pełnionych przez niego w społeczeństwie”

Ujęcie psychologiczne alkoholizm uważa za zaburzenie w rozwoju osobowym jednostki, które cechuje się uszkodzeniem sprawności psychofizycznych, zmianą postaw, hierarchii wartości, oraz tendencją do agresji, autoagresji i przestępczości.

1.2. Rodzaje alkoholizmu jako choroby

Osobą którą podała rodzaje alkoholizmu był Lesch. Typologia jego opiera się na wieloletnich obserwacjach przebiegu alkoholizmu oraz uwzględnia czynniki biochemiczne, fizjologiczne, kliniczne i behawioralne . W wyniku tych obserwacji wyodrębnił on 4 typy alkoholizmu:

• typ 1 „ właściwy lub pierwotny”

• typ 2 „ lękowy”

• typ 3 „ depresyjny”

• typ 4 „ pierwotnie organiczny”

Drugą osobą która podała rodzaje alkoholizmu był Jellinek. Prowadził on badania nad alkoholizmem. Wyróżnił on pięć typów alkoholizmu oznaczonych kolejnymi literami greckiego alfabetu a mianowicie:

1. alkoholizm alfa

2. alkoholizm beta

3. alkoholizm gamma

4. alkoholizm delta

5. alkoholizm epsilon

Alkoholizm alfa- nie ma tutaj utraty kontroli nad ilością wypijanego alkoholu- picie jest kontrolowane i raczej umiarkowane. Spożywanie alkoholu ma służyć uzyskaniu ulgi od bólu fizycznego lub przykrego napięcia psychicznego. Może on stać się przyczyną problemów w relacjach interpersonalnych, w pracy i rodzinie. Jak widać nie jest ten typ alkoholizmu zbyt groźny ale ma w sobie ujemne konsekwencje

Alkoholizm beta- tak jak w wcześniejszym typie nie ma i tutaj objawów uzależnienia psychicznego, ani uzależnienia fizycznego. Występują tutaj powikłania zdrowotne będące konsekwencją picia , takie jak: marskość wątroby, zapalenie błony śluzowej żołądka czy alkoholowe zapalenia wielonerwowe. Ten rodzaj alkoholizmu występuje u osób pochodzących z kultur, gdzie rozpowszechnione jest spożywanie znacznych ilości alkoholu przy równoczesnym niewłaściwym odżywianiu. Widoczny jest w krajach, w których spożywa się duże ilości wina.

Alkoholizm gamma- mamy tutaj do czynienia z chorobą alkoholową. W tym typie alkoholizmu występuje utrata kontroli nad rozpoczętym piciem, nabyta , wzmożona tolerancja na alkohol oraz zmiany fizjologiczne prowadzące do wystąpienia zespołu abstynencyjnego z głodem alkoholu. Ten oto rodzaj alkoholizmu można spotkać w krajach, gdzie spożywa się wysokoprocentowe alkohole, jednorazowo w dużych ilościach

Alkoholizm delta- symptomami jest podobny do choroby alkoholowej. Cechuje go uzależnienie fizyczne i psychiczne, lecz nie występuje utrata kontroli nad ilością spożywanego alkoholu po rozpoczęciu picia. Alkoholik może przerwać picie w każdym momencie, ale przerwanie picia prowadzi do doświadczenia bardzo wyraźnych i uciążliwych objawów odstawienia. Niekiedy może on spowodować stałą niemożność powstrzymania się od picia. Widoczny jest w krajach, gdzie spożywa się wysokoprocentowe alkohole, jednorazowo dużych ilościach.

Alkoholizm epsilon- nie został dogłębnie zbadany przez Jellinka. Nazwał go opilstwem okresowym. Przejawia się wielodniowym pijaństwem które może występować z okazji przyjęć towarzyskich, imprez czy zabaw

Oprócz teorii Jedlinka było wiele teorii typów alkoholizmu. Jedną z takich teorii był model rozwojowy Zuckera. Model ten postuluje 4 typy alkoholizmu a mianowicie: antyspołeczny, kumulowany rozwojowo, spowodowany negatywnymi nastrojami oraz rozwojowy. Charakterystyka wyróżnionych typów przedstawia się następująco:

Alkoholizm antyspołeczny

„Alkoholizm antyspołeczny charakteryzuje się wczesnym początkiem pojawiania się zarówno problemów związanych z piciem, jak i zachowań antyspołecznych.”

Alkoholizm Kumulowany

W tym alkoholizmie inicjacja ograniczana jest przez wpływy kulturowe. Picie alkoholu przez całe życie daje skumulowane skutki w postaci uzależnienia

Alkoholizm spowodowany negatywnymi nastrojami

Jest spowodowany negatywnymi nastrojami, który przede wszystkim dotyczy kobiet. Cechą charakterystyczną tego alkoholizmu jest picie dla poprawienia nastroju i relacji społecznych

Alkoholizm rozwojowy

Cechami charakterystycznymi tego alkoholizmu są częste i intensywne piciem w późnym okresie adolescencji, zaś później, po pomyślnym wejściu w dorosłość i przyjęciu nowych obowiązków, jak kariera zawodowa i rodzina jest zmiana się w picie społecznie akceptowalne.

Inne rodzaje alkoholizmu wyróżnił Cloninger. Wyróżnił on dwa typy alkoholizmu.

Typ I związany jest z środowiskiem, ujawnia się na ogół po 25 roku życia, jego rozwój jest szybszy, jest bardziej typowy dla kobiet oraz osób neurotycznych z skłonnościami do depresji. Cechą charakterystyczną tego typu jest występowanie „ ciągów” które przeplatane są długimi okresami abstynencji.

Alkoholicy typu I później doświadczają problemów związanych z piciem, a ich uzależnienie ma charakter bardziej psychiczny niż somatyczny. Alkoholicy mają poczucie winy z powodu picia.

Typ 2 - ma podłoże genetyczne. Występuje częściej u mężczyzn, u których początek choroby zarysował się już w okresie adolescencji. Osoby te piją systematycznie bez większych przerw i rzadko występują u nich różne powikłania psychiczne i somatyczne

Alkoholicy typu II wcześniej zaczynają intensywnie pić oraz przejawiać spontaniczne zachowania związane z poszukiwaniem alkoholu: kiedy piją, zachowują się antyspołecznie”

Inną klasyfikację alkoholizmu podał Babora. Wyróżnił on dwa typy alkoholizmu: typ A i typ B.

Osoby typu A charakteryzują się późnym początkiem choroby, mniejszymi obciążeniami rodzinnymi problemami alkoholowymi oraz rzadszym występowaniem zaburzeń psychicznych, zaś osoby drugiego typu to osoby charakteryzujące się wczesnym wiekiem początku uzależnienia, gwałtowną dynamiką pojawiania się różnych objawów, współwystępowaniem licznych zaburzeń psychicznych oraz gorszym niż typ A rokowaniem co do efektów leczenia.

„ W ośrodku poznańskim ( Hauser i Rybakowski 1997, Hauser i Zakrzewska 1996a) analizując takie cechy, jak: wiek początku uzależnienia, występowanie alkoholizmu u krewnych, współwystępowanie zaburzeń psychicznych oraz chorób somatycznych, oraz głębokość uzależnienia u mężczyzn alkoholików, wyodrębniono najpierw dwa, a potem trzy skupienia cech, które być może, mogą być odrębnymi typami alkoholizmu: typ pierwszy cechował się późnym początkiem uzależnienia, rzadkim występowaniem alkoholizmu w rodzinie i stosunkowo łagodnym przebiegiem; typ 2 charakteryzował się wczesnym początkiem uzależnienia, częstym występowaniem alkoholizmu u ojców, często współwystępującymi cechami osobowości antysocjalnej oraz znacznym nasileniem problemów spowodowanych alkoholem; w typie 3 często stwierdza się „ obciążenie rodzinne” alkoholizmem współwystępowanie różnych zaburzeń psychicznych”

1.3 Przyczyny sięgania po alkohol wśród młodzieży

Według J. Szczepańskiego ludzie piją alkohol z względów ceremonialnych, w związku z zabawą, dla dodania sobie odwagi oraz nałogowo.

Niektórzy badacze wyróżniają trzy motywy należące do grupy powodów picia a mianowicie:

„ ucieczkowe” np :w celu zapomnienia o kłopotach, zredukowania napięcia, poprawy nastroju i odprężenia się,

„ społeczne” np. dla towarzystwa, z uprzejmości, z jakiejś okazji,

„ w poszukiwaniu przyjemności” np. dla smaku alkoholu czy z przekonania o zdrowotnych efektach jego działania.

Alicja Pacewicz podaje inne przyczyny tego zjawiska wśród młodzieży. Twierdzi że młodzież sięga po alkohol żeby:

-dopasować się do kolegów, należeć do grupy ,

-czuć się dorosłym,

-„być spoko” i na luzie,

-poczuć,

-przestać być nieśmiałym,

-sprawdzić jak to jest,

-złamać zakaz,

-dobrze się bawić

  Przez nastolatki spożywany jest alkohol :

-gdyż chcą zobaczyć jak to jest,

-gdyż wygląda to na świetną zabawę,

-ponieważ zaimponowały im reklamy lub idole, z którymi się identyfikują,

-ponieważ alkohol jest łatwo dostępny,

-ponieważ wszyscy to robią, a rodzice często milczą i na to pozwalają,

-wreszcie alkohol praktycznie gwarantuje natychmiastowe osiągnięcie wspaniałego samopoczucia przy minimalnym wysiłku.

Z wyników badań populacyjnych wynika że osoby piją :dla towarzystwa, w celu dostosowania się do panujących obyczajów lub by zmienić stan swego umysłu.

Bezpośrednią przyczyną sięgania po alkohol przez dzieci i młodzież są problemy emocjonalne, a alkohol może modyfikować tę właśnie sferę. Wielu młodych ludzi, którzy cierpią, sięga po alkohol aby: poprawić sobie nastrój, bez poprawiania własnego życia i postępowania.

Na ogół młodzież sięga po alkohol bez uczucia niewłaściwości takiego zachowania. Występują tutaj dwie dominujące postawy które mają na to wpływ a mianowicie: aprobata alkoholu , ale w umiarkowanych ilościach i druga określana mianem „ zabawowej”, która traktuje alkohol jako niezbędny składnik zabawy i „rozluźniacz”

U nastolatków najwyraźniej zaznacza się rys towarzyski gdyż piją żeby być razem, bliżej odczuwać siebie wzajemnie, być w wspólnocie. Równocześnie jest w tym również rys utylitarny ponieważ spożywając alkohol chcą się rozluźnić, „wyluzować” i wiedzą, że jest on odpowiednim środkiem do tego celu. Występuje tu jeszcze jakiś moment rytualny ponieważ przez picie podkreślają swoją dorosłość, ale zaznaczają przy tym swoją odrębność pokoleniową.

Wyróżnia się dwie główne kategorie psychologicznych przyczyn picia alkoholu.

Są nimi:

- picie alkoholu ze względów społecznych, takich jak przyjęcia czy uroczystości

- picie z przyczyn indywidualnych, takich jak przyjemność wynikająca z odczuwania działania alkoholu, picie alkoholu w celu ucieczki przykrymi okolicznościami lub by zwalczyć stres czy też lęk.

Młodzież podaje następujące przyczyny spożywania alkoholu a mianowicie:

• pragnienie dobrej zabawy,

• chęć zapomnienia o problemach

• potrzeba poprawienia sobie humoru,

• namowę kolegów,

• chęć poczucia się odprężonym, swobodnym.

1.4. Konsekwencje nadużywania alkoholu na płaszczyźnie jednostkowej i społecznej.

W niniejszym podrozdziale przedstawione zostaną skutki jakie niesie za sobą nadużywania alkoholu. Na początku ukaże skutki działania alkoholu na organizm. Zacznę od ukazania wpływu alkoholu na wątrobę i układ pokarmowy.

Działanie alkoholu na wątrobę i układ pokarmowy

Jednym z organów na który ma ogromny wpływ alkohol jest wątroba. Wątroba jest miejscem w którym odbywa się metabolizm. Jest ona organem który jest bardzo wrażliwy na działanie takiego środka jak alkohol. Uszkodzenia które może spowodować alkohol zachodzą na trzy sposoby: Otłuszczenie wątroby, wywołane alkoholem zapalenie wątroby i marskość wątroby. Teraz pokrótce scharakteryzuje te skutki picia alkoholu na wątrobę. Nasuwa się tutaj pytanie czym jest otłuszczenie wątroby, marskość, i zapalenie? Teraz na to pytanie postaram się odpowiedzieć. Zacznijmy od odtłuszczenia wątroby. Otłuszczenie wątroby charakteryzuje się akumulacja tłuszczu w wątrobie i jest najwcześniejszym, najbardziej łagodnym z efektów działania alkoholu na organ. Oznaki stłuszczenia okazują się: dolegliwościami w okolicy prawego podżebrza oraz wyraźnym powiększeniem wątroby. Schorzenie jest uleczalne, przy braku od alkoholu ale nie ma dowodów na to że jest ono przyczyną marskości wątroby.

Odalkoholowe zapalenie wątroby jest poważniejszym już niż wcześniejsze uszkodzeniem i polega na zapaleniu i umieraniu komórek wątroby. Pojawia się żółtaczka spowodowana nagromadzeniem się żółci. Jest ono uleczalne przy absencji i odpowiednim leczeniu jednak może być powodem śmierci w przypadku ciężkiego przebiegu i braku leczenia Jak z tego wynika jest to już znacznie groźniejszy objaw nadużywania alkoholu w porównaniu z pierwszym schorzeniem gdyż jak powyżej wspomniałem niesie za sobą już ryzyko śmierci.. Oprócz tego alkohol powoduje zmniejszenie ilości tlenu w komórkach wątrobowych, co powoduje zachwianie gospodarki oksydo- redukcyjnej.

„ Picie alkoholu wywołuje stopniowe wbudowywanie w wątrobie złogów tłuszczowych, powodując tym samym mniejszą skuteczność eliminacji produktów przemiany materii, a także alkoholu. Przy pewnym stopniu uszkodzenia dochodzi w końcu do upośledzenia funkcji wątroby, organizm nie jest wtedy w stanie eliminować szkodliwych produktów przemiany materii, co doprowadza do śpiączki, a dalej do śmierci.”

Marskość wątroby

Marskość wątroby to stan, w którym miąższ wątroby zostaje zastąpiony przez włóknistą tkankę łączna która jest bezwartościowa z punktu widzenia wątroby a jednocześnie utrudnia przepływ krwi przez wątrobę. Do objawów marskości wątroby zalicza się ogólne osłabienie, chudniecie, obecność płynu w jamie brzusznej, obrzęki, żółtaczka oraz żylaki przełyku, które mogą powodować obfite krwotoki.

Oprócz powyżej opisanych konsekwencji nadużywanie alkoholu powoduje zaburzenia psychiczne a mianowicie: majaczenie alkoholowe, przewlekłe psychozy alkoholowe, encefalopatia alkoholowa, otępienie alkoholowe depresje alkoholowe. Teraz postaram się je w skrócie przedstawić.

Majaczenie alkoholowe- to, trwająca od kilku godzin do kilku dni, ostra psychoza ( zaburzenia świadomości, zaburzenie postrzegania- iluzje, omamy, podniecenie psychoruchowe, lęki), której towarzyszą potencjalnie zagrażające życiu oraz zaburzenia somatyczne.

Teraz zostaną przedstawione objawy które temu towarzyszą. W tym oto schorzeniu występuje :zaburzenie gospodarki wodno- elektrolitowej, częsta jest hipokaliemia i hipomagnezemia, znaczne niedobory witaminowe ( głównie witaminy B), zaburzenia rytmu serca i nadciśnienie tętnicze, infekcja oraz ostre stany zapalne ( alkoholowe zapalenie wątroby, zapalenie trzustki) oraz objawy różnych urazów fizycznych ( pobicia, upadki). Pojawiają się one wówczas, gdy spadnie poziom alkoholu we krwi i towarzyszą zawsze innym objawom zespołu abstynencyjnego. Początkowymi objawami tego są: niepokój i lęk oraz bezsenność, do których dołanczają się zaburzenia świadomości( dezorientacja co do miejsca i czasu), urojenia, iluzje i omamy.

Ostra halucynoza alkoholowa- druga co do występowania psychoza alkoholowa towarzysząca innym objawom. Początek tej choroby jest z reguły nagły. Osoba chora zaczyna słyszeć głosy które grozą mu, czasami oskarżają, a kiedy indziej żywo dyskutują na jego temat. Niekiedy one, nakazują popełnienie samobójstwa ( „powieś się...powieś się...”) bądź np.. odcięcie ręki („ albo sobie utniesz rękę albo ci urżniemy łeb”). Choroba ta trwa od kilku dni do miesiąca. Leczenie jej wymaga warunków szpitalnych. Jak widać jest to bardzo groźna choroba która niesie ze sobą niekiedy samobójstwo a czasami samookaleczenie się.

Następnym objawem nadużywania alkoholu są przewlekłe psychozy alkoholowe do których zalicza się przewlekłą halucynozę i paranoje alkoholowa które teraz przedstawię.

„Przewlekła halucynoza alkoholowa jest utrzymywaniem się niektórych objawów ( najczęściej „ głosów”) przez wiele miesięcy a nawet lat. Rozmawiają one o pacjencie w osobie trzeciej czyli osądzają go stawiając zarówno zarzuty, jak i formułując odpowiednią obronę. Efektem tej choroby są urojenia prześladowcze.

Następnym objawem który przedstawię jest paranoja alkoholowa.

Paranoja alkoholowa ( alkoholowy obłęd zazdrości, obłęd opilczy, „ zepół Otellla”) występuje u mężczyzn, zwykle po 40 roku życia. Zanim pojawią się wyraźne objawy tej oto choroby występuje nadmierna podejrzliwość wobec partnerki. Najczęstszym powodem tej podejrzliwości jest myślenie o jej niewierności. Skutkiem tej całej podejrzliwości wobec partnerki jest śledzenie jej. Zaburzenie to przebiega przewlekle i jest dość oporne na leczenie.

Encefalopatia alkoholowa

Jest zaburzeniem osobowości i zachowania które jest spowodowane wieloletnim piciem. By rozpoznać encefalopatie konieczne jest stwierdzenie, że występujące zmiany osobowości, takie jak: rozwlekłość wypowiedzi i tendencje do popadania w dygresje z zagubieniem wątku, impulsywność, trudności z kontrolowaniem emocji, spiętrzenie i kumulowanie afektu, skłonność do nie respektowania obowiązujących norm, nie wywiązywanie się z ról społecznych, jest spowodowane nadużywaniem alkoholu.

Układ pokarmowy

Często spożywany alkohol przewlekle, drażni śluzówkę i może być przyczyną stanów zapalnych przełyku. Jako jeden z wielu czynników przyczynia się do wystąpienia nawrotów choroby wrzodowej poprzez destrukcyjne działanie na śluzówkę, jak i na motorykę żołądka

Zmiany w układzie pokarmowym spowodowane nadużywaniem alkoholu to: przewlekłe stany zapalne błon śluzowych jamy ustnej, przełyku żołądka i dwunastnicy, zaburzenia perystaltyki jelit oraz upośledzone wchłanianie

Ponadto powoduje on osłabienie zwieracza przełyku i występowanie refluksu żołądkowo - przełykowego, przełyk Barretta, urazowe pęknięcia przełyku oraz zespół Mallory'ego - Weissa. Oprócz tego alkohol powoduje zagęszczenie i wytrącanie się, w kanalikach trzustkowych, obecnych w soku trzustkowym substancji białkowych. Do chorób układu pokarmowego zalicza się:

- poalkoholowy nieżyt przełyku żołądka

• choroba refluksowa

• zespół Mallory- Weisa

• choroba wrzodowa żołądka i dwunastnicy

.Działanie alkoholu na mózg i układ nerwowy człowieka

Nadużywanie alkoholu wywiera ogromny wpływ na funkcjonowanie mózgu. Powoduje on syndrom Wernicke-Korsakowa. Nasuwa się tu pytanie czym jest ten syndrom.? Jest ostrym zaburzeniem układu nerwowego jest wynikiem połączenia skrajnego niedożywienia, szczególnie braku witaminy B1 lub tiaminy, oraz chronicznego picia dużych ilości alkoholu. Do objawów tego syndromu zalicza się: zaburzenie pamięci ( głównie zapamiętywania przypominania), konfabulacje ( zmyślone wydarzenia wypełniające luki pamięciowe), dezorientacja w czasie i miejscu oraz zafałszowane poznawanie osób. Można powiedzieć że istnieją dwie choroby: Syndrom Korsakowa i choroba Wernicke'go.

Syndrom Korsakowa inaczej psychoza jest głębokim, najczęściej o charakterze nieodwracalnym, organicznym uszkodzeniem mózgu, które spowodowane zostało alkoholem. manifestuje się on upośledzeniem zapamiętywania oraz wypełnianiem luk pamięciowych konfabulacjami zaś choroba Wernickie'go to schorzenie które charakteryzuje się zamętem myślowym, utratą pamięci, zataczaniem się i niezdolnością skupienia wzroku.

Alkohol to silna toksyna dla ośrodkowego oraz obwodowego układu nerwowego. Silne działanie neurotoksyczne mają produkty kondensacji metabolitów alkoholu z metabolitami dopaminy. Po za działaniem bezpośrednio toksycznym, szkodliwy wpływ na neurony mają poalkoholowe niedobory witaminowe( głównie B1). Klinicznie przejawia się to głównie polineuropatiami, zanikami kolorowymi i poszerzeniem komorowego u 50%- 90% wieloletnich alkoholików, zanikami móżdżku, a w krańcowych przypadkach zmianami krwotoczno- zapalno- degeneracyjnymi(encefalopatia Wernickiego).

Etanol przyczynia się także do zwiększonej urazowości czaszki i mózgu oraz do częstszego występowania krwawień domózgowych ( krwiaki podtwardówkowe, krwotoki podpajęcze, udary).

Toksyczne działanie alkoholu na ośrodkowy układ nerwowy, niezależnie od dawki, polega na hamowaniu coraz to niższych pięter tego układu. Najbardziej podatne na zatrucie alkoholem są te ośrodki, które w rozwoju gatunkowym i osobniczym człowieka rozwinęły się najpóźniej, a kierują najbardziej złożonymi czynnościami psychicznymi. Jako pierwsze zostaje zaburzone funkcjonowanie płatów czołowych i skroniowych, które prowadzi do zmian wyrażających się obniżeniem samokontroli, upośledzeniem uczuciowości wyższej oraz niestałością w dążeniu do planowanych kierunków i celów działania. W dalszej kolejności dochodzi jak gdyby do usamodzielnienia się funkcji ośrodków podkorowych, odpowiedzialnych za działania odruchowo- warunkowe i instynktowne.

W następnym układzie nerwowym jakim jest obwodowy na plan pierwszy wysuwa się zapalenie wielonerwowe czyli polineuropatia( zaburzenia czucia, nerwobóle, osłabienie i brak odruchów ścięgnistych, „nogi jak z waty”), prowadzące niejednokrotnie do wystąpienia niedowładów a nawet porażeń. Nadużywanie etanolu może również spowodować poważne problemy z wzrokiem, będące wynikiem toksycznego uszkodzenia poza gałkowej części nerwu wzrokowego oraz retinopatię siatkówkowo- naczyniówkową.

W ostatnim układzie nerwowym jakim jest układ autonomiczny, wynikiem tutaj działania alkoholu może neuropatia nerwu błędnego, którego uszkodzenie powoduje porażenie podniebienia miękkiego, gardła i krtani.

Działanie alkoholu na układ krążenia

Układ krążenia to następny układ który zechce przedstawić po kierunkiem wpływu alkoholu na niego

Alkohol powoduje zmianę metabolizmu w mięśniu sercowym i może być przyczyną powstania niedoborów związków energetycznych oraz występowania substancji toksycznych dla struktur wewnątrzkomórkowych( mitochondria). Nadużywanie alkoholu wydaje się być przyczyną znacznej części ( około połowy) przypadków tzw. kardiomiopatii idiopatycznej, a znaczna część osób uzależnionych ma poronne, przedkliniczne formy tej choroby.”

U osób długotrwale pijących rozwija się kardiomiopatia alkoholowa ( zmiany zwyrodnieniowe włókien mięśnia sercowego, stłuszczenie i powiększenie serca) która to prowadzi do zaburzeń w pracy serca oraz do niewydolności krążenia.

Alkohol to substancja silnie wpływająca na mechanizmy regulujące ciśnienie krwi. Z jednej strony jest to wpływ na układy neuroprzekaźnikowe które regulują czynność serca i grę naczynioworuchową ( układ noradrenergiczny i dopaminergiczny), a z drugiej wpływ na wydzielanie substancji które podwyższają ciśnienie: aldosteronu, kortyzolu, wazopresyny, angiotensyny, reniny i innych.

Wpływ alkoholu na układ odpornościowy

U osób nadużywających alkohol zmianie ulega odporność na infekcje zarówno bakteryjne jak i wirusowe. Zmniejszenie odporności spowodowane jest czynnikami pośrednimi takimi jak niedobory białkowe i witaminowe, ale i bezpośrednim działaniem alkoholu. Ponadto alkohol powoduje nieadekwatnie słabą reakcję produkowania granulocytów wielojądrzastych w wypadku infekcji, a na dodatek granulocyty te są mało ruchliwe i mało skuteczne w walce z infekcją. Przy nadużywaniu alkoholu zmniejszeniu ulega także odporność komórkowa, czego pośrednim dowodem może być relatywnie częste występowanie u alkoholików gruźlicy i nowotworów o etiologii wirusowej.

Skutki społeczne picia alkoholu

W następnej części rozdziału przedstawię skutki społeczne jakie niesie za sobą alkohol. Te właśnie skutki teraz przedstawię.

Alkoholizm powoduje ogromne skutki społeczne a mianowicie:

-rozbicie rodzin

-zaburzenia procesów socjalizacji dzieci i młodzieży

-kształtowanie się postaw aspołecznych, takich jak cynizm, znieczulica społeczna, wzmaganie postaw oportunistycznych, nierzetelność, nieodpowiedzialność

- sprzyja schamieniu obyczajów, wulgaryzacji języka, brutalizacji i prymitywizacji życia, zanikowi zainteresowań wartościami wyższymi

-pogłębia pauperyzację życia znacznych grup społecznych.

Oprócz tych wymienionych skutków społecznych są inne a mianowicie wypadki osób nietrzeźwych, samobójstwa, nowotwory.

Według statystyk w roku 1992 miało miejsce w Polsce ponad 51 tysięcy wypadków drogowych z czego około jednej czwartej spowodowane było przez osoby nietrzeźwe. Według nich liczba spraw o nietrzeźwość skierowanych do kolegiów karno-orzekajacych wynosiła w 1992 roku - 220 tysięcy z czego 160 dotyczyło prowadzenia pojazdów mechanicznych. Co do wypadków to sytuacja według nich na drogach przedstawia się źle. W ciągu jednego roku zginęło na polskich drogach ponad 4 tysiące obywateli, a poszkodowanych było ponad sześćdziesiąt tysięcy.

Według statystyk ok.40% wypadków drogowych jest spowodowana przez osoby w stanie nietrzeźwym, a pijący ulęgają śmiertelnym wypadkom 2,5-11 razy częściej niż niepijący. W dalszej kolejności mówią że na jedną ofiarę przypada co najmniej 10 osób z długotrwałą niezdolnością do pracy, a najczęściej z trwałym inwalidztwem.

Alkohol jest jednym z czynników zwiększających ryzyko zgonu przed 65 rokiem życia. Zjawisko to jest szczególnie niepokojące w Polsce gdzie częstość zgonów przedwczesnych jest ok. 40% wyższa niż średnia europejska. Ta oto statystyka dotyczy szczególnie mężczyzn, gdzie zgony przedwczesne stanowią aż 47% wszystkich zgonów.

Do skutków społecznych zalicza się oprócz wyżej wymienionych skutki ekonomiczne które zostaną przedstawione.

„Pijaństwo odbija się na wydajności pracy. W okresie narodzin gospodarki rynkowej osłabia niezbędną inicjatywę i dynamikę znacznych grup społecznych. Poważne straty wiążą się z brakoróbstwem, absencją, wypadkowością. Powiązanie alkoholizmu z przestępczością stwarza dogodny klimat do powstania klik, grup przestępczych, układów mafijnych, afer marnotrawstwa, niegospodarności, działań zakazanych i oszukańczych. Duże nakłady na leczenie alkoholików, członków ich rodzin i potomstwa obciążają znajdującą się w permanentnym kryzysie służbę zdrowia , bez tego niedofinansowaną i zacofaną technicznie.. poważne nakłady pociąga za sobą organizacja szkolnictwa specjalnego.”

22 lutego2001 roku w Sztokholmie na spotkaniu 40 ministrów zdrowia z całej Europy Dyrektor Generalny Światowej Organizacji Zdrowia ostrzegałże co czwarty zgon młodego Europejczyka w wieku 15- 29 lat następuje w związku z piciem alkoholu zaś w roku 1999 było to ok. 55 tys. młodych osób.

Z chorobą jaką jest nadużywanie alkoholu wiążą się ogromne koszty. Ok. 1-3% całego dochodu państw Europy pochłaniają działania pośrednio związane z następstwami problemów alkoholowych tj. koszty leczenia, ubezpieczeń, pomocy społecznej, strat produkcyjnych, czy wreszcie sądownictwa i więziennictwa. Alkoholicy często zapadają na rozmaite choroby, są ofiarami i sprawcami wypadków, przez nieodpowiedzialne zachowania oraz nieobecności w pracy przyczyniają się do strat materialnych pracodawcy, nierzadko tracą pracę i wymagają pomocy materialnej ze strony państwa, bywają sprawcami przestępstw.

W Polsce powyższe koszty pochłaniają rocznie około 22-35 mld zł. Zarówno uważa się, że alkohol stanowi jedną z przyczyn wielu problemów społecznych, takich jak przemoc w rodzinie i inne formy gwałtownych zachowań. Uważany jest on jednocześnie za pierwotną przyczynę bezdomności: zataczający się, pijani bezdomni to dobrze znany smutny obrazek w wielu miastach. Upijające się nastolatki są bardzo częstą przyczyną poważnych szkód związanych z: wypadkami, zachorowaniami i śmiercią, konfliktami z prawem, większym prawdopodobieństwem stania się ofiarą przestępstwa, ryzykownym seksem, groźbą zakażenia chorobami wenerycznymi ( w tym HIV), stosunkami pogranicza gwałtu, przypadkową infekcją, niechcianą ciążą.

Badania przeprowadzone w czerwcu 2004 r pokazują ogromne zagrożenia wynikające z picia alkoholu przez młodzież a mianowicie:

„68 % 15 letnich chłopców i 54% 15 letnich dziewcząt piło alkohol w ciągu ostatniego miesiąca.

58% 15- latków i 43% 15 latek upiło się w ciągu ostatniego roku

39 % 15- latków i 22% 15 - latek u piło się w ciągu ostatniego miesiąca.

Co dziesiąte dziecko po wypiciu alkoholu uczestniczyło w bójce lub sprzeczce.

Co dwudziesty nastolatek po wypiciu alkoholu doświadczył wypadku lub uszkodzenia ciała.

Co piętnasta nastolatka po spożyciu alkoholu miała niechciane kontakty seksualne.”

STATYSTYKI WYPADKÓW SPOWODOWANYCH POD WPŁYWEM ALKOHOLU W LATACH 2000-2005

	ROK	ROK	ROK	ROK	ROK	ROK
		2000	2001	2002	2003	2004	2005
Wypadki ogółem	57.331	53.799	53.559	51.078	51.069	48.049
W tym w wypadkach z udziałem nietrzeźwych:
Z winy kierującego	5.243	4.056	4.460	3.913	3.888	4.005
Z winy pieszego	2.511	2.009	1.971	1.737	1.726	1.582
Z winy pasażera	37	19	19	26	30	29
Z innych przyczyn	121	90	75	78	85	99
Współwina uczestników ruchu	100	56	52	46	52	33
Zabici ogółem	6.294	5.534	5.827	5.640	5.712	5.427
W tym w wypadkach z udziałem nietrzeźwych:
Z winy kierującego	676	479	568	495	454	490
Z winy pieszego	291	194	215	191	240	217
Z winy pasażera	5	2	3	0	1	1
Z innych przyczyn	24	9	9	14	20	9
Współwina uczestników ruchu	16	12	14	11	12	10
Ranni ogółem	71.638	68.194	67.498	63.900	64.661	61.107
W tym w wypadkach z udziałem nietrzeźwych:
Z winy kierującego	7.247	5.634	6.118	5.268	5.353	5.609
Z winy pieszego	2.311	1.880	1.822	1.611	1.536	1.419
Z winy pasażera	34	17	18	30	30	31
Z innych przyczyn	116	98	80	89	85	103
Współwina uczestników ruchu	94	55	42	39	53	26
Ujawnione przypadki kierujących pojazdami pod wpływem alkoholu (w stanie po użyciu oraz w stanie nietrzeźwości)	188.324	145.431	157.218	167.318	173.539	192.210
Liczba odebranych praw jazdy przez Policję ogółem	108.915	80.389	83.426	78.196	79.537	88.559
Liczba odebranych praw jazdy przez Policję za jazdę pod wpływem alkoholu	86.847	59.635	62.431	59.695	61.051	65.188

 Źródło: http://www.parpa.pl/index.php?option=com_content&task=view&id=131&Itemid=13/

1.5.Psychospołeczne uwarunkowania w powstaniu uzależnienia u dzieci i młodzieży

W niniejszym rozdziale przedstawione zostaną czynniki społeczne i psychologiczne mające wpływ na powstanie uzależnienia od alkoholu

Zacznę od czynników społecznych a mianowicie od środowiska rodzinnego. Największe znaczenie ma środowisko rodzinne które może zarówno zwiększać, jak i poprzez stworzenie korzystnych warunków do prawidłowego rozwoju swoich członków, ograniczać ryzyko uzależnienia. Ważną role przypisuje się tzw. dziedziczeniu społecznemu, które polega na stosowaniu w życiu dorosłym norm i zwyczajów wyniesionych z domu rodziców.

W literaturze występują 2 społeczne modele mechanizmów społecznych przekazywania obyczaju picia alkoholu z pokolenia na pokolenie które zostaną w tym rozdziale przedstawione.

Pierwszy model jest charakterystyczny dla krajów romańskich, polega na przekazywaniu określonego obyczaju codziennego życia rodzinnego. Wino pite przez dorosłych traktowane jako uzupełnienie każdego posiłku południowego i wieczornego podawane jest dzieciom od wczesnych lat.

Drugi zaś typ przekazywania form picia obserwuje się u ludów pierwotnych lub u tych grup w społeczeństwach kulturalnych, które żyją życiem bardziej prymitywnym. Polega on na gromadnym piciu w czasie świąt i uroczystości. Pije wówczas cała wieś lub inna grupa. Młodzież od pewnego wieku jest dopuszczana do picia z dorosłymi. Ten typ tradycyjnych form picia utrzymuje się u nas na wsi w czasie chrzcin i wesel.”

Ważną rolę w powstaniu uzależnienia oprócz środowiska rodzinnego odgrywa dostępność napojów alkoholowych, czyli łatwość ich nabycia, niska cena czy niewielkie ograniczenia w ich sprzedaży. Według autorów Raportu do Kongresu Stanów Zjednoczonych z r.1987 małe podwyżki cen napojów alkoholowych ograniczają nie tylko ich spożycie, ale powodują, jednocześnie spadek liczby wypadków drogowych oraz zgonów spowodowanych marskością wątroby.

Teraz przedstawione zostaną psychologiczne uwarunkowania w powstaniu uzależnienia.

Mechanizmy, warunkujące zachowania człowieka, są ściśle związane z jego cechami osobowości. Dotyczy to każdego, a więc również alkoholików, lecz nie wszyscy jednak wiedzą że większość demonstrowanych przez alkoholików zachowań jest wynikiem niedojrzałości emocjonalnej.

Jak widać pierwszym czynnikiem psychologicznym który odgrywa ważną rolę w powstaniu uzależnienia jest niedojrzałość emocjonalna.

Osoby te mają znacznie więcej problemów jak osoby dojrzałe emocjonalnie z pokonywaniem różnorodnych trudności życiowych. Często poszukują do tego tzw. podpórek. Takimi podpórkami mogą być leki a także łatwo dostępny alkohol.

Oprócz niedojrzałości emocjonalnej spotykane są często u alkoholików następujące cechy jak: nadmierna zależność, mała odporność na frustrację ( niemożność realizacji dążeń spowodowanych przeszkodą zewnętrzną lub wewnętrzną), trudności w wyrażaniu uczuć, wysoki poziom niepokoju, w relacjach interpersonalnych ( międzyludzkich), poczucie izolacji, niska samoocena bądź poczucie wielkości, perfekcjonizm, zmienny stosunek do autorytetów, poczucie winy.

Proces powstania uzależnienia od alkoholu usiłują wyjaśnić różne teorie psychologiczne, a więc według niektórych psychoanalityków uzależnienie może wynikać np. z podświadomych tendencji do samozniszczenia, inni natomiast dopatrują się wpływu tzw. konfliktu wewnętrznego między popędami zależności a bodźcami agresji. Ważną funkcję w procesie uzależnienia się od alkoholu odgrywa system zaprzeczeń który mobilizuje wszelkie mechanizmy obronne do tego, aby móc pić dalej. Z tego powodu alkoholizm ( podobnie jak inne uzależnienia ) zaliczamy do tzw. chorób zaprzeczeń( zakłamania).

Ostatnie dwa dziesięciolecia poświęcono pracom przeglądowym i badaniom doświadczalnym dotyczącym związków osobowości z alkoholizmem ( np. Barnes, 1979, 1983; Cox, 1979, 1985; Lang, 1983; Nathan, 1988; Sher, Trull, 1994; sutker, Allain,1998, Tarter, Vanyukov, 1994).. By je uporządkować przyjęto jeden z modeli Trzech Superczynników Osobowości, w skład którego wchodzą trzy następujące czynniki: (1) Neurotyczność / Uczuciowość negatywna, (2) Impulsywność/ Odhamowanie, (3) Ekstrawersja/ Towarzyskość.

Wiele wyników sugeruje, że wymiar: neurotyczność/ uczuciowość negatywna ma związek z uzależnieniem od alkoholu. Choroba zwana alkoholizmem jest związana z wyższym poziomem lęku oraz, choć w nieco mniejszym stopniu, z zaburzeniami nastroju.

Impulsywność/ Odhamowanie

Obejmuje on takie cechy jak poszukiwanie wrażeń, agresywności, impulsywności i psychotyczności. Wysokie wskaźniki współwystępowania zaburzeń związanych z piciem alkoholu zarówno z osobowością antyspołeczną, jak i z pogranicznymi zaburzeniami osobowości wspierają pogląd iż kliniczni alkoholicy wykazują tendencje do impulsywności oraz do osiągania dużej liczby punktów na psychometrycznych skalach mierzących ten wymiar. Stwierdzono po za tym , że u alkoholików z osobowością typu antyspołecznego przebieg choroby jest cięższy i bardziej przewlekły oraz , że osoby takie angażują się bardziej w używanie innych środków psycho-aktywnych niż osoby bez takiego rozpoznania.

1.6.Style picia alkoholu, kultura picia

Antoni Kępiński, wyróżnił pięć stylów picia :

• „ neurasteniczny” który to polega na traktowaniu alkoholu jako środka na zmęczenie, zniechęcenie, rozdrażnienie, czyli jako receptę

• „ kontaktywny”- wiąże się z chęcią zmniejszenia dystansu miedzy ludźmi, przełamania samotności.

• „ dionizyjski”, który wynika z pragnienia oderwania się od codziennej rzeczywistości.

• „ heroiczny”- , zapewnia poczucie mocy i dokonywania rzeczy wielkich.

• „samobójczy”, wynika on z chęci zapomnienia o troskach i kłopotach, i wiąże się z niską samooceną i pragnieniem samozniszczenia.

Według Andrzeja Podgórecki, występują trzy wzory picia: rytualistyczny, towarzyski i utylitarny.

W okresie od dorastania do dorosłości wyróżniono inne style picia alkoholu które teraz przedstawię. Wyróżniono 4 style a mianowicie:

1.Stabilnie mała intensywność (Styl M-M). Styl ten odnosi się do osób, które zarówno w dorastaniu jak i w dorosłości charakteryzowała mała intensywność picia alkoholu, to znaczy takich, które w czasie pierwotnego i powtórnego badania (po 8-9 latach) spożywały alkohol rzadko i w niewielkich ilościach, a wykazane zwiększenie intensywności picia we wczesnej dorosłości nie przekraczało przyjętego obszaru małej intensywności spożywania alkoholu.

2. Radykalne zwiększenie intensywności picia (Styl M-D). Dla tego stylu charakterystyczna była mała intensywność picia w dorastaniu, natomiast we wczesnej dorosłości nastąpiło bardzo duże (dwukrotne) zwiększenie spożycia alkoholu tzn. do poziomu określanego jako duża intensywność.

3. Zmniejszenie intensywności picia (Styl D-S). Ten styl odnosi się do osób, które w dorastaniu piły dużo i często, więcej niż granica dużej intensywności dla okresu dorastania, ale wraz z wiekiem odnotowano u nich zmniejszenie intensywności picia do poziomu średniego dla młodych dorosłych.

4. Stabilnie duża intensywność (Styl D-D) - jest niejako przeciwieństwem stylu pierwszego (styl M-M). Odnosi się on do osób, które zarówno w dorastaniu, jak i w dorosłości piły z dużą intensywnością tzn. wskaźniki intensywności picia w obu pomiarach są znacząco większe niż odpowiednie średnie dla badanej próby z wyraźnym zwiększeniem intensywności picia w dorosłości w porównaniu do okresu szkolnego.

W literaturze przedmiotu powszechnie przyjmowano że we współczesnej kulturze można wyróżnić trzy podstawowe wzory picia. Wzór śródziemnomorski, który charakteryzuje się piciem przede wszystkim wina, w niewielkich ilościach, ale dość często w ciągu dnia. W tej kulturze picia kładzie się nacisk zarówno na właściwości farmakologiczne, jak i kaloryczne. Wzór anglosaski cechuje się częstym, powolnym, spożywaniem piwa. Najpopularniejszy model picia, zwany wzorem północno- wschodnim lub skandynawskim, polega na jednorazowym spożywaniu znacznych ilości wysokoprocentowych napojów alkoholowych w celu wprowadzenia się w sta odurzenia. Charakterystyczny jest dla większości krajów Europy Wschodniej, w tym Polski .

W dzisiejszych czasach upowszechnia się wzór, w którym częstość picia alkoholu przez młodzież regulowana jest okazjami np.: co tygodniowe spotkania „ imprezowe” i spotkania w pubach

Cechami charakteryzującymi osobę uzależnioną od alkoholu jest jeden z trzech sposobów picia a mianowicie: 1) codzienne wypijanie dawki alkoholu wywołującej poprawę samopoczucia, 2) regularne weekendowe spożywanie dużych ilości alkoholu, lub 3) picie w tzw. ciągach występujących naprzemiennie z okresami trzeźwości.

Kultura picia

„Ustalenie w polskich warunkach norm bezpiecznego picia za względu na specyficzny polski sposób picia jest bardzo niebezpieczne. Z tego względu ograniczymy się do przypomnienia czego bezwzględnie nie należy:

• pić codziennie,

• wypijać w ciągu jednego dnia więcej niż:

1. pięć dużych kufli piwa, albo

2. pięć większych lampek wina, albo

3. pięć kieliszków wódki,

• pić bez zakąski,

• przekraczać „ próg nietrzeźwości”,

• namawiać do picia oraz częstować alkoholem nietrzeźwych i nieletnich,

• podawać w domu ilości alkoholu, które grożą nietrzeźwością biesiadników.

Nie należy wypijać w ciągu tygodnia więcej niż:

Kobiety:

• 6 kufli piwa tygodniowo, albo

• 6 lampek wina tygodniowo, albo

• 6 kieliszków wódki ( „ pięćdziesiątek”) tygodniowo,

mężczyźni:

• 10 kufli piwa tygodniowo, albo

• 10 lampek wina, albo

• 10 kieliszków wódki ( „ pięćdziesiątek”)”

Cechy pijaństwa Polaków

Pierwszą cechą pijaństwa Polaków jest nieumiejętność picia czyli picie bez zakąski, na pusty żołądek, lub co gorsza, mieszając trunki- np. wódkę z piwem

Następną cechą polskiego sięgania po kieliszek jest szczególne podejście do okazji. Aby sięgnąć po alkohol musi być jakiś powód np.: święto religijne czy oblany egzamin, imieniny. Alkoholik zawsze będzie szukał dogodnej dla siebie okazji do picia.

Z tą oto cechą wiąże się kolejna cecha którą jest namawianie czyli zachęcanie innych.

Jest to związane z traktowaniem alkoholu przez ludzi jako środka jednoczącego towarzystwo, zmniejszającego dystans społeczny( popularne picie „brudzia” przy przechodzeniu na „ty”) i- paradoksalnie- zacieśniającego przyjacielskie więzy i łagodzącego obyczaje. Kolejną już cechą polskiej uczty jest pobłażliwe odnoszenie się do osób pijanych. Najważniejszą jednak cechą pijaństwa jest sam stosunek ludzi do alkoholu który przejawia się w gestach.

Rozdział drugi

Postawy

2.1 Pojęcie i rodzaje postaw

Większość psychologów uważa że postawa jest to trwałą oceną - pozytywną lub negatywną- ludzi, obiektów i idei.

Spencer uważa że postawa jest gotowością umysłu do słuchania i wyciągania prawidłowych wniosków z dyskusji, jakim się przysłuchujemy.

D. Krech, R.S. Crutchfield,M.B Schmith,M.J. Rosenberg C.I. Hovland, S. Nowak, M. Marody, T. Modrzycki, S. Mika przez postawę rozumieli pewną organizację procesów (poznawczych, behawioralnych i emocjonalnych lub dyspozycji do pojawienia się takiej organizacji).

J. Reykowski(1973) przyjął trój komponentową definicję postawy, ale dodał że postawa jest strukturą latentną (dyspozycyjną), natomiast mierzone bezpośrednio elementy( emocjonalne, poznawcze, behawioralne) będą aktem ustosunkowania się wobec przedmiotu postawy a zarazem pewnym jej przejawem.

Według S. Nowaka postawa wobec przedmiotu jest ogółem względnie trwałych dyspozycji do oceniania tegoż przedmiotu i emocjonalnego reagowania wobec niego i względnie trwałych przekonań o przedmiocie a także względnie trwałych dyspozycji do zachowania się wobec tego przedmiotu.

W. Soborski za postawę uważa abstrakcyjną, hipotetyczną kategorię psychologiczną, która nie daje się obserwować, a odzwierciedla uwewnętrzniony stosunek do przedmiotu, jakiemu jednostka przypisuje określoną wartość.

Wg encyklopedii popularnej PWN postawy są składnikami osobowości wyrażającymi się w skłonnościach do zachowywania się w określony sposób, stereotypowy sposób wobec określonych przedmiotów ( osób, grup społecznych, problemów itp.), oraz w specyficznej ocenie tych przedmiotów i określonym do nich stosunku emocjonalnym.

Wyróżnia się następujące rodzaje postaw: postawę opartą na poznaniu, opartą na emocjach, opartą na komponencie behawioralnym.

Postawa oparta na poznaniu: jest ona oparta przeważnie na przekonaniach ludzi na temat właściwości obiektu postawy. Funkcją tej postawy jest ocena obiektu czyli, klasyfikowanie obiektów wedle nagród i kar, których nam one dostarczają czyli klasyfikowanie plusów i minusów obiektu, tak że możemy szybko powiedzieć, czy opłaca się go posiadać.

Postawa oparta na emocjach -oparta bardziej na uczuciach i wartościach ludzi niż na przekonaniach o naturze obiektu postawy Ma ona różne źródła. Po pierwsze może to być wyznawane przez ludzi wartości, takie jak ich zasadnicze przekonania religijne i moralne. Jej funkcja polega nie na dostarczeniu adekwatnego obrazu świata, ale raczej wyrażenie i potwierdzanie posiadanego systemu wartości.

Pozostałe postawy oparte na emocjach mogą być wynikiem reakcji sensorycznych np. smakowanie czekolady, lub reakcji sensorycznych, takich jak podziw dla obrazu lub sylwetki i koloru samochodu. Inne natomiast mogą być skutkiem warunkowania

Postawa oparta na zachowaniu: postawa oparta na obserwacji, czyli na tym jak zachowujemy się wobec obiektu postawy

Rodzaje postaw wg T. Mądrzyckiego

Ze względu na miejsce postawy w systemie:

- postawy centralne- dotyczą przedmiotów stanowiących dużą wartość subiektywną dla podmiotu

- obwodowe przedmiotów znajdujących się na peryferiach systemu wartości

Postawy centralne charakteryzują się dużą odpornością na zmianę i silnie wpływają na zmianę zachowania.

Ze względu na wyróżnił: postawy dodatnie ( pozytywne) i ujemne ( negatywne).

Ze względu na złożoność postawy wyodrębnił : postawy pełne i niepełne.

W pełnych wszystkie komponenty są względnie zrównoważone, zaś niepełnych dominuje tylko jeden z komponentów.

Nowak biorąc pod uwagę funkcje wyróżnia postawy:

instrumentalne-czyli takie w których ustosunkowujemy się pozytywnie ( lub negatywnie) do przedmiotu postawy ze względu na oceniane korzyści ( następstwa) które wynikają z przyjętej postawy,

właściwe- w których to ocena przedmiotu jest niezależna od jego funkcji czy konsekwencji istnienia, czyli dokonujemy oceny przedmiotu jako takiego

identyfikacyjne- w których następuje rozszerzenie się osobowości na przedmiot oceny, a także utożsamienie naszych potrzeb ( postaw) z potrzebami (postawami) bliskich nam osób.

2.2 Czynniki kształtujące postawy.

Postawy składają się z różnych komponentów lub części a mianowicie: komponentu emocjonalnego, więc twoich reakcji emocjonalnych wobec przedmiotu postawy (np. innej osoby lub problemów społecznego), komponentu behawioralnego- twoje działania, czyli zachowanie wobec przedmiotu postawy które można zaobserwować.

Ważnym czynnikiem warunkującym rozpatrywaną zależność jest bezpośrednie doświadczenie, nabyte podczas kontaktu z przedmiotem postawy, który to staje się następnie przedmiotem regulacyjnym. Relacja pomiędzy postawami a zachowaniem jest również modyfikowana czynnikami sytuacyjnymi.

Kryterium ukształtowania się postawy wobec jakiegoś przedmiotu jest wyodrębnienie go z tła innych rzeczy ze względu na jego znaczenie dla jednostki. Motywacja do tego decyduje o umiejscowieniu postawy w hierarchii wartości.

Do rozwoju postaw potrzebne jest jednak środowisko które jest jednym z czynników kształtujących postawy. T. Mądrzycki opisał następujące mechanizmy umożliwiające oddziaływanie środowiska społecznego na kształtowanie się postaw, a jako szczególnie istotne wymienił takie oto czynniki : empatię, modelowanie i identyfikację.

Empatia jest emocjonalno- poznawczym procesem umożliwiającym wczuwanie się w stan psychiczny innej osoby a także rozumienie jej sytuacji z punktu widzenia.

Modelowanie jest bardziej złożonym mechanizmem uczenia się niż naśladownictwo gdyż poprzez naśladownictwo podmiot przejmuje określone formy zachowań zaś w przypadku modelowania - również tendencje uczuciowo- motywacyjne.

2.3 Charakterystyka młodzieży

Młodzież licealna to młodzież w okresie dorastania. Przedstawione tu zostanie co się w nich zmienia i jakim przeobrażeniom ulęgają

Zmiany fizjologiczne przemiany organizmu które można zaobserwować rozpoczynają się od tzw. skoku pokwitaniowego. Jest to szybki wzrost ciała, który u chłopców występuje przeciętnie między 12 15. r.ż i powoduje przyrost wysokości o około 20 cm, a towarzyszy mu przyrost wagi ciała o około 20 kg. U dziewcząt ten skok rozpoczyna się o około 2 lata wcześniej niż u chłopców, trwa krócej i jest mniej nasilony. U chłopców i dziewczyn w okresie dorastania zachodzą zmiany w obrębie szkieletu to znaczy: wzrasta jego długość, zmieniają się proporcje i skład. U dziewczyn występuje bardziej gwałtowny rozwój szkieletu od chłopców; struktura ich kości osiąga dojrzały poziom do17 roku życia., zaś chłopcy to stadium osiągają prawie dwa lata później. W okresie dorastania wzrasta ciężar szkieletu u obu płci, lecz wyraźniej zaznacza się to u chłopców.

Bardziej zróżnicowana procesie dojrzewania organizmu u obu płci jest budowa ciała. U chłopców rozrastają się ramiona, a sylwetka staje się bardziej „ kanciasta”, zaś u dziewcząt rozrasta się miednica( przygotowując ich organizm do przyszłego macierzyństwa) oraz podskórna tkanka, powodująca zaokrąglenie się sylwetki. Zmiany w wyglądzie i czynnościach ciała które dostrzegane są przez osoby dorastające wpływają na ich obraz własnej osoby oraz związane nim emocje. Mogą one być źródłem radości, np. wyraźny wzrost siły mięśni u chłopców. Często w fazie dorastania dominują ambiwalentne postawy, a niekiedy dezaprobata zmian. Dzieje się tak gdyż obraz samego siebie dotyczący cech fizycznych ( „ Ja” - cielesne), „zderza się” z wyidealizowanymi normami dotyczącymi wyglądu i sprawności ( „Ja” - idealne). Występuje zjawisko porównywania siebie z lansowanymi przez środki masowego przekazu wzorami, które zazwyczaj wypada negatywnie, jeśli chodzi o sylwetkę. Ważny wpływ na konsekwencje emocjonalne i społeczne ma to czy chłopiec lub dziewczyna należy do wcześnie dojrzewających czy późno dojrzewających.

Chłopcy wcześnie dojrzewający mają większe szanse na wybicie się w sporcie z powodu swego wzrostu siły. Jest też prawdopodobne, że wcześniej osiągną pewność siebie w kontaktach z dziewczętami, niż późno dojrzewający chłopcy. Są oni bardziej pewni siebie, swobodni i aktywni oraz są zarówno przez rówieśników, jak i przez dorosłych, oceniani jako bardziej atrakcyjni. Inaczej jest u dziewcząt.

Dziewczyny wcześnie dojrzewające( w porównaniu z późno dojrzewającymi), mają więcej osobistych problemów, np. zakłopotanie wzrostem, sylwetką czy menstruacją. Wykazuje się u nich też częste występowanie objawów psychosomatycznych, a także częstsze kontakty z alkoholem i narkotykami. Mają one więcej konfliktów z rodzicami, otoczenie oczekuje od nich większej odpowiedzialności, podczas gdy społecznie i intelektualnie są jeszcze dziećmi.

Te drugie zaś mogą być przewrażliwione na punkcie własnej osoby, gdyż pozostają poza ustalonymi normami rozwojowymi, w przeciwieństwie do wcześnie dojrzewających, którzy wyprzedzają normy rozwojowe.

Młodzież w tym wieku zbliża się do rówieśników, znajdujących się w pobliżu i z którymi mogła by się wspólnie bawić. Młodzież ta bardziej aktywnie dobiera sobie partnerów, oczekując od nich wymiany myśli i współdziałania.

Do form interakcji w grupie rówieśniczej zalicza się: paczki, grupy oraz przyjaźń.

Paczki - są małymi, intymnymi w swym charakterze grupami które są złożone z osób najpierw tej samej płci, później przeciwnej , które są w tym samym wieku ale mających te same zainteresowania i wywodzących się z podobnych środowisk społecznych.

Ludzie z paczki zazwyczaj spotykają się codziennie np.: w szkole lub w sąsiedztwie.

Grupy- połączone są na zasadzie podobieństwa szerszych zainteresowań społecznych, oczekiwań przyszłego życia oraz orientacji zawodowych.

Cechy które różnicują grupy koleżeńskie to interakcje heteroseksualne. Nie jednokrotnie przedmiotem zainteresowań takich grup są zawody lekkoatletyczne, koncerty, tańce. Grupy koleżeńskie mają też nie zaplanowane działania. Większość grup gromadzi się w miejscu spotkań popularnym u wszystkich członków, jak na przykład na parkingu, rogu ulicy czy pobliskim parku.

Przyjaźń- typ najmniejszej grupy rówieśniczej, która złożona jest z dwu jednostek, najprawdopodobniej o zbliżonej osobowości i temperamencie.

Działalność dorastających ma pewne charakterystyczne dla tego okresu życia właściwości. Zalicza się do nich :

• zdolność do wyznaczania odległych celów, oraz podporządkowana im,

• zorganizowana i planowa aktywność.

- poszerzanie się działalności wskutek wchodzenia w nowe sytuacje i nowe środowiska społeczne, a także wskutek poznawania nowych obszarów wiedzy i wytworów człowieka.

- dążenie do przeżyć wzruszających i pięknych.

Oprócz wyżej wymienionych cech działalności można jeszcze wyróżnić cechę wspólną którą jest intensywność ich działań, oddanie się jakiejś ulubionej czynności bez reszty, bez względu na zmęczenie i inne przeszkody.

Obszarem w którym występuje konflikt między dorastającą młodzieżą jest rodzina.

Według E. M. Duvalla, te obszary konfliktowe wynikają z następujących sprzeczności: między kontrolą ze strony rodziców- a potrzebą swobody u dorastających; między odpowiedzialnością rodziców- a dzieleniem się nią z dorastającymi; miedzy przykładaniem przez rodziców dużej wagi do nauki szkolnej - a poświęcaniem czasu na inne rodzaje aktywności przez dorastających

Życie rodzinne znajduje się pod ogromnym naciskiem ze względu na pragnienie autonomii, w tym też poszukiwanie indywiduacji. Indywiduacja jest wtedy, gdy dorastający zaczynają uwalniać swe postawy i przekonania od postaw i przekonań swych rodziców. W tym okresie rozwojowym, ze względu na walkę o bardziej niezależną tożsamość i stopniowy wzrost dorastających. Rodzice często są zmuszeni do ponownego zmodyfikowania relacji dziecko- rodzic. Muszą oni po raz pierwszy zdać sobie sprawę z tego, że ich potomkowie są zdolni do podejmowania dojrzałych decyzji w sprawach ich dotyczących i że wkrótce pójdą dalej ustalając swój własny, niezależny styl życia i urządzenia się w życiu.

Ludzie podają następujące przyczyny konfliktów miedzy rodzicami i dorastającymi dziećmi a mianowicie: zachowania seksualne, pieniądze, ubrania, narkotyki, postępy w nauce, przyjaźń w ogóle oraz używanie samochodu rodzinnego. Wpływ na konflikty ma płeć . W okresie dorastania chłopcy i dziewczynki wykazują skłonność do silniejszego nie zgadzania się z matkami niż z ojcami. Może być to rezultatem tego, że matki w większym stopniu zajmują się czynnościami związanymi z prowadzeniem domu.

Konflikty między rodzicami a ich dorastającymi dziećmi niejednokrotnie są konfliktami pozornymi, gdyż rodzina staje się jedynie „polem bitwy” dla wrogich uczuć, których geneza tkwi poza nią.

Następnym zjawiskiem wartym poruszenia w tym rozdziale jest poszukiwanie tożsamości przez dorastającą młodzież.

Głównym celem dorastającej jednostki jest osiągnięcie dającej poczucie bezpieczeństwa oraz stabilnej tożsamości „ ja” ( ego- identity) oraz świadomości siebie. Ta tożsamość” składa się z trzech istotnych składników:

1. Poczucia jedności, czyli zgodności ( koherencja ) obrazu „ ja”

2. Poczucia ciągłości w czasie obrazu „ ja”

3. Poczucia wzajemności między własnym obrazem „ ja” a sposobem w jaki jest się spostrzeganym przez innych.

Według K. Obuchowskiego istnieją 3 fazy poszukiwania przez młodzież własnej tożsamości związanej z sensem życia:

1. Identyfikacji-„ występuje gdy dorastający utożsamia się z zewnętrznymi wzorami ( w tym z autorytetami)

2. kosmiczna - charakterystyczną cechą tej fazy jest oderwanie się od rzeczywistości, rozmach a zarazem chaos w poszukiwaniu celu i sensu życia

3. dojrzałego sensu życia- ta faza ma miejsce wtedy człowiek potrafi określić siebie i sens swojego istnienia

Niepowodzenie w osiągnięciu poczucia mocnej, satysfakcjonującej i trwałej tożsamości prowadzi do rozproszenia ról (role-diffusion) albo do poczucia dezorientacji co do tego, czym lub kim się jest.

W tym okresie u młodzieży występuje najczęściej pierwsza miłość zwana inaczej romantyczną, ponieważ istotą jej jest idealizowanie obiektu miłości., oraz dochodzi do pierwszych stosunków seksualnych.

Czas inicjacji seksualnej jest zróżnicowany, najczęściej przypada on, zarówno chłopców jak i u dziewcząt na okres młodzieńczości. Można wyróżnić trzy odmienne nastawienia młodzieży do seksu: hedonistyczne, wulgarne oraz świadomie powściągliwe. Ostatnie nastawienie bywa uzasadniane trojako:

1. czekaniem na wielkie uczucie,

2. czekaniem na większa własną dojrzałość

3. czekaniem na zawarcie związku małżeńskiego

Rafał Rutyna „ Czy alkohol szkodzi zdrowiu? ” w: „Alkohol Alkoholizm i Ja”, Fundacja Rozwoju KUL, LUBLIN 2002, s.46

Alkohol ma zdrowie. Typologia alkoholizmu, Państwowa Agencja Rozwiązywania problemów alkoholowych, Warszawa 2000, s.37

Alkohol ma zdrowie. Typologia alkoholizmu, Państwowa Agencja Rozwiązywania problemów alkoholowych, Warszawa 2000, s.37

Alkohol ma zdrowie. Typologia alkoholizmu, Państwowa Agencja Rozwiązywania problemów alkoholowych, Warszawa 2000 s. 12-13

Roger E. Vogler, Wayne R. Bartz „ Nastolatki i alkophol. Kiedy nie wystarczy powiedzieć „nie”” Państwowa Agencja Rozwiązywania Problemów Alkoholowych, Warszawa 1999, s.49-50

Bogusław Habrat, Organizm w niebezpieczeństwie, Państwowa Agencja Rozwiązywania Problemów Alkoholowych, Warszawa 1998, s.14

J. K. Falewicz, ABC problemów alkoholowych Państwowa Agencja Rozwiązywania Problemów Alkoholowych, Warszawa 1993,s.37

Antoni Lęśniak, U źródeł przestępczości- Agresja i przemoc u dzieci i młodzieży: Alkohol, alkoholizm i ja. Cop. Fundacja Rozwoju KUL Lublin 2004, s. 113-114

J. K.Falewicz, ABC problemów alkoholowych, Państwowa Agencja Rozwiązywania Problemów Alkoholowych, Warszawa 1993,s.18-19

1

---